AFET, ACİL DURUM VE ENDÜSTRİYEL KAZALARDA İŞ

SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
Ünite 8: Acil Durum Planlaması
Prof. Dr. Yusuf ÖZKAY

Hafta 10
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Giriş

Bu bölümde, iş yerlerinde acil durum planı gerekliliği ele alınmıştır. Bu kısımda

özellikle mevzuatta yer alan tanımlamalar ve hükümlere yer verilmiştir. Acil
durum planı hazırlanması ve yürütülmesi için izlenecek aşamalar, müdahale ve
tahliye yöntemleri bu bölümde ele alınan diğer konular olmuştur. Özellikle hızla
büyüyen, tüm dünyada sosyal hayatı durdurduğu gibi çalışma hayatını da felç
eden yeni koronavirüs salgın hastalığını da
kapsayan salgın hastalıklarda acil durum
planlaması, bu bölümün son konusudur.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Gerekliliği

Herhangi bir acil durum oluştuğunda hemen organize olarak düzenli bir şekilde
müdahale etmek ve ortaya çıkabilecek olan zararları en az seviyeye indirmek
amacıyla acil durum planlaması yapılır; İşletmedeki tüm çalışanları, taşeronları,
tedarikçi firmaları ve ziyaretçi olarak iş yeri sınırları içerisinde bulunan herkesi,
ayrıca bina, tesis, arazi ve malzemelerini kapsar. Acil durum planı yapmak da iş
sağlığı ve güvenliğini sağlamaya yönelik en önemli olmazsa olmaz şartlardan
birisidir.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Gerekliliği

Acil durumlara karşı organize olamayan kurum ve iş yerlerinde çalışma hayatının

kesintiye uğraması ve bu durumda ciddi ve geri dönüşü olmayan kayıpların
yaşanması kaçınılmazdır. AFAD’ın (2014) acil durum tanımına göre önleme,
zarar ve kayıplara yol açabilecek bir tehlike veya tehdidin meydana gelmesini
önlemek veya azaltmak için yapılan çalışma ve tedbirler şeklindedir. Ayrıca,
AFAD (2014) ‘zarar azaltma’yı doğal, teknolojik ve insan kaynaklı tehlikelerle
çevresel bozulmaların afet sonucunu doğurmasını önlemek veya etkilerini
azaltmak amacıyla, afet öncesinde sırasında ve sonrasında alınması gereken
yapısal ve yapısal olmayan önlem ve faaliyetlerin tümü diye tanımlamaktadır.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Gerekliliği

Acil Durum Mevzuatı ve Terminolojisi

EM-DAT’a (Acil Durum Veri Tabanı) göre bir olayın afet olarak sayılabilmesi için
en az 10 kişinin ölmesi, en az 100 kişinin etkilenmesi, olağanüstü hâl ilan
edilmesi ve ilgili devlet tarafından uluslararası yardım çağrısı yapılması
kriterlerinden en az biri gerçekleşmiş olmalıdır. Afet ve Acil Durum Müdahale
Yönetim Hizmetleri Yönetmeliği’nde ‘Acil durum, toplumun tamamının veya belli
kesimlerinin normal hayat ve faaliyetlerini durduran veya kesintiye uğratan ve
acil müdahaleyi gerektiren olayları ve bu olayların oluşturduğu kriz halini ifade
etmektedir.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Gerekliliği

Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) Açıklamalı Afet Yönetimi

Terimleri Sözlüğü ‘acil durum, büyük fakat genellikle yerel imkânlarla baş
edilebilen çapta, ivedilik gerektiren tüm durum ve hâller’ olarak tanımlamıştır.
Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik’te acil durum; ‘afet olarak
değerlendirilen olaylar ile dikkatsizlik, tedbirsizlik, ihmal, kasıt ve çeşitli
sebeplerle meydana getirilen olayların yol açtığı hâller’ olarak tanımlanmaktadır.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Gerekliliği

İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik’te biraz daha kapsamlı olarak

‘Acil durum, işyerinin tamamında veya bir kısmında meydana gelebilecek yangın,
patlama, tehlikeli kimyasal maddelerden kaynaklanan yayılım, doğal afet gibi acil
müdahale, mücadele, ilkyardım ve ya tahliye gerektiren olaylardır.’ şeklinde
tanımlanmaktadır.
A- Tipi Acil Durumlar: Savaş hâli, deprem, sel, yıldırım düşmesi, büyük çaplı
yangınlar, terör / sabotaj, uçak / helikopter kazaları, salgın hastalıklar gibi
nedenler sonucunda ortaya çıkan durumlardır.
B- Tipi Acil Durumlar: Küçük çaplı yangın, kimyasal, yanıcı ve parlayıcı madde
sızıntılarını içeren çevresel kazalar ile benzer öneme sahip durumlardır.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Gerekliliği

Kriz Yönetimi
Kriz; önceden beklenilmeyen ve sezilmeyen, örgüt tarafından çabuk ve acele
cevap verilmesi gereken, kurum, kuruluşun önleme ve müdahalem
mekanizmalarını yetersiz hâle getirerek mevcut değerlerini, amaçlarını ve
varsayımlarını tehdit eden gerilim durumu şekilde tanımlanabilir.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Gerekliliği

Krizin, her ne kadar ani olarak ortaya çıktığı söylense de yangın, sel, deprem
gibi doğal felaketlerle oluşan krizler dışında diğer kaynaklara bağlı olarak
oluşan krizlerin tamamı oluşum sürecinde bazı sinyaller gönderir. Fakat bu
sinyallerin yeterince dikkate alınmaması veya sinyallerin krize ait olduğunun
bilinmemesi sonucu kriz ortaya çıkar. Yaklaşmakta olan kriz sinyalleri alınıp,
yorumlanıp, değerlendirilmemiş ise ve sağlıklı tepkiler verilmemişse,
örgütün kriz dönemine girmesi kaçınılmazdır.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Gerekliliği

Kriz önleme konusunda hazırlanan planların yazıya dökülmesi çok önemlidir.

Çok sıklıkla görülmektedir ki sözlerle ifade edilen planlar uygulama safhasına
geçememekte veya birkaç kişinin düşüncesinden ortaya çıkmaktadır.Planlar çok
uzun ve katı olmamalıdır. Planlar kriz durumunun tahmin edilemeyen yönlerini
tanıyabilecek bir yapı ve esneklik sağlamalıdır ve yöneticilere ortak duyuları
kullanarak rahat hareket edeceği bol alan vermelidir. Planların yazıya dökülmesi
sayesinde kriz durumlarına karşı kimin ne yapacağı ve ne şekilde yapacağı gibi
hususlar belirlenerek kriz anlarında ortaya çıkan yanlış karar süreçlerine
girilmesi önlenebilir. Bu sayede krizin yıkıcı etkisi de önlenebilir.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Gerekliliği

Kriz yönetiminde en önemli nokta, gelecekte olması muhtemel krizleri

öngörebilmektir. Diğer bir önemli nokta ise işletmenin krizle karşılaştığı anda
yerine getirilmesi gereken faaliyet planlarının varlığıdır.
Mevzuatta Acil Durum Planlaması
Yönetmelik kapsamında (istisnai kuruluşlar hariç) iş yeri büyüklüğü, türü, özel
veya devlet, az veya çok tehlikeli olmasına bakılmaksızın bir binada, iş hanında,
organize sanayi tesisinde faaliyet göstersin; iş yeri sahibi veya kiracı, işletmeci
olsun her bir iş yeri acil durum planlaması yapmakla mükelleftir. Ayrıca, Afet ve
Acil durumlara karşı çıkarılan kanun ve yönetmelikler birçok iş yerinde iş
yerlerinde acil durum planlarının zorunluluğu ele alınmıştır.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Gerekliliği

2013 tarih ve 28681 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan ‘İşyerlerinde Acil

Durumlar Hakkında Yönetmelik’e göre:
İşverenin acil durumlara ilişkin yükümlülükleri:
• Çalışma ortamı, kullanılan maddeler, iş ekipmanı ile çevre şartlarını dikkate
alarak meydana gelebilecek ve çalışan ile çalışma çevresini etkileyecek acil
durumları önceden değerlendirerek muhtemel acil durumları belirler.
• Acil durumların olumsuz etkilerini önleyici ve sınırlandırıcı tedbirleri alır.
• Acil durumların olumsuz etkilerinden korunmak üzere gerekli ölçüm ve
değerlendirmeleri yapar.
• Acil durum planlarını hazırlar ve tatbikatların yapılmasını sağlar.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Gerekliliği

• Acil durumlarla mücadele için işyerinin büyüklüğü ve taşıdığı özel tehlikeler,

yapılan işin niteliği, çalışan sayısı ile işyerinde bulunan diğer kişileri dikkate
alarak; önleme, koruma, tahliye, yangınla mücadele, ilk yardım ve benzeri
konularda uygun donanıma sahip ve bu konularda eğitimli yeterli sayıda çalışanı
görevlendirir ve her zaman hazır bulunmalarını sağlar.
• Özellikle ilk yardım, acil tıbbi müdahale, kurtarma
ve yangınla mücadele konularında, işyeri dışındaki
kuruluşlarla irtibatı sağlayacak gerekli düzenlemeleri
yapar.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Gerekliliği

• Acil durumlarda enerji kaynaklarının ve tehlike yaratabilecek sistemlerin

olumsuz durumlar yaratmayacak ve koruyucu sistemleri etkilemeyecek şekilde
devre dışı bırakılması ile ilgili gerekli düzenlemeleri yapar.
• Varsa alt işveren ve geçici iş ilişkisi kurulan işverenin çalışanları ile müşteri ve
ziyaretçi gibi işyerinde bulunan diğer kişileri acil durumlar konusunda bilgilendirir.
Ayrıca, acil durumlarla ilgili özel görevlendirilen çalışanların sorumlulukları
işverenlerin konuya ilişkin yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Gerekliliği

Çalışanların acil durumlarla ilgili yükümlülük ve sorumlulukları:

• Acil durum planında belirtilen hususlar dahilinde alınan önleyici ve sınırlandırıcı
tedbirlere uymak
• İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tesis ve binalarda sağlık ve güvenliği
tehlikeye düşürecek acil durum ile karşılaştıklarında; hemen en yakın amirine, acil
durumla ilgili görevlendirilen sorumluya veya çalışan temsilcisine haber vermek
• Acil durumun giderilmesi için, işveren ile işyeri dışındaki ilgili kuruluşlardan olay
yerine intikal eden ekiplerin talimatlarına uymak
• Acil durumlar sırasında kendisinin ve çalışma arkadaşlarının hayatını tehlikeye
düşürmeyecek şekilde davranmak
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Gerekliliği

Çalışanların Bilgilendirilmesi ve Eğitimi:

Tüm çalışanlar acil durum planları ile arama, kurtarma ve tahliye, yangınla
mücadele, ilk yardım konularında görevlendirilen kişiler hakkında bilgilendirilir;
bu konuda eğitim almaları sağlanır.
Acil Durum Planının Yenilenmesi:
İş yerinde, belirlenmiş olan acil durumları etkileyebilecek veya yeni acil durumların
ortaya çıkmasına neden olabilecek değişikliklerin meydana gelmesi hâlinde acil
durum planı tamamen veya kısmen yenilenir. Bunun haricinde, iş yeri tehlike
sınıfına göre çok tehlikeli, tehlikeli ve az tehlikeli iş yerlerinde acil durum planı
sırasıyla en geç iki, dört ve altı yılda bir yenilenir.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Gerekliliği

Acil Durum Plan Rapor İçeriği:

• İşyerinin ünvanı, adresi ve işverenin adı • Hazırlayanların adı, soyadı ve unvanı
• Hazırlandığı tarih ve geçerlilik tarihi • Belirlenen acil durumlar
• Alınan önleyici ve sınırlandırıcı tedbirler • Acil durum müdahale ve tahliye
yöntemleri • Acil durumlar için belirlenmiş “güvenli yer” • İşyerine en yakın hastane
bilgileri (ismi, harita gösterimi gibi);
• Yangın söndürme amaçlı olarak kullanılacaklar da dâhil olmak üzere acil durum
ekipmanlarının bulunduğu yerler, • İlkyardım malzemelerinin bulunduğu yerler,
• Kaçış yolları, toplanma yerleri ve bulunması halinde uyarı sistemlerinin de
yer aldığı tahliye planı,
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Gerekliliği

• Görevlendirilen çalışanların ve varsa yedeklerinin adı, soyadı, unvanı,

sorumluluk alanı ve iletişim bilgileri, • İlk yardım, acil tıbbi müdahale, kurtarma
ve yangınla mücadele konularında işyeri dışındaki kuruluşların irtibat numaraları
gibi unsurları içeren işyerini veya işyerinin bölümlerini gösteren krokinin yer aldığı
başlıklardan oluşmalıdır.
• Acil durum planının sayfaları numaralandırılarak; hazırlayan kişiler tarafından her
sayfası paraflanıp son sayfası imzalanır ve söz konusu plan, acil durumla
mücadele edecek ekiplerin kolayca ulaşabileceği şekilde iş yerinde saklanır.
• Acil durum planı kapsamında hazırlanan kroki bina içinde kolayca görülebilecek
yerlerde asılı olarak bulundurulur.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Gerekliliği

Yönetmeliğe göre işyerinde meydana gelebilecek acil durumlar aşağıdaki hususlar

dikkate alınarak belirlenir:
a) Risk değerlendirmesi sonuçları,
b) Yangın, tehlikeli kimyasal maddelerden
kaynaklanan yayılım ve patlama ihtimali,
c) İlk yardım ve tahliye gerektirecek olaylar,
ç) Doğal afetlerin meydana gelme ihtimali,
d) Sabotaj ihtimali
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Gerekliliği

Acil Durumlarla Mücadele Ekipleri

Bunlar: Yangınla mücadele, arama kurtarma ve tahliye ile ilk yardım ekipleridir.
Yönetmeliğe göre işveren, çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde 30, tehlikeli
sınıfta yer alan işyerlerinde 40 ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde 50
çalışana kadar; a) Arama, kurtarma ve tahliye, b) Yangınla mücadele, konularının
her biri için uygun donanıma sahip ve özel eğitimli en az birer çalışanı destek
elemanı olarak görevlendirir.
İlkyardım Yönetmeliği’nde ise az tehlikeli işyerlerinde 20, tehlikeli işyerlerinde 15,
çok tehlikeli işyerlerinde 10 çalışana kadar bir ilkyardımcı bulundurulması,
zorunluluğu ifadesi yer almaktadır.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Hazırlama Aşamaları

Genel bir acil durum risk değerlendirme kontrol listesi;

Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Hazırlama Aşamaları

Bir iş yerinde meydana gelebilecek acil durumlar mevzuatın da önerdiği

doğrultuda:
a. İş yerinde yapılmış / yapılan risk değerlendirmesi çalışmaları,
b. Yangın, tehlikeli kimyasal maddelerden kaynaklı sıçrama, yayılım ve patlama
ihtimali,
c. İlk yardım ve tahliye gerektirecek olaylar,
d. Doğal ve meteorolojik afetlerin meydana gelme ihtimali,
e. Salgın hastalıklar, endüstriyel kazalar, ulaşım kazaları, sabotaj ve terör ihtimali,
dikkate alınarak belirlenmelidir.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Hazırlama Aşamaları

Risk Değerlendirmesi Çalışmaları

Bir iş yerinin anlık durumunun değerlendirilip analiz edilmesi, olası büyük tehlikeler
ve toplu ölümlere yol açabilecek, acil müdahale ve ilk yardım gerektirecek olayları
önceden belirlemek açısından çok önemli önleyici yaklaşımdır. Bundan dolayı risk
değerlendirmesi bir iş yerinde muhtemel acil durumların belirlenmesinde en önemli
kaynaklardan biridir. Aslında, acil durum planı, risk değerlendirmesinin sonucunda
ortaya çıkan bir planlama olmalıdır. Olası acil durumlara önceden hazırlıklı olmak,
önlem almak, acil durumların gerçekleşme ihtimalini azaltmak ve etkilerini en aza
indirmek işletmenin acil durumların etkisi ve sonuçlarından kısa zamanda
kurtularak normal işleyişine tekrar geri dönmesini sağlayacaktır.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Hazırlama Aşamaları

Acil durumların belirlenmesinde iş yerinin geçmişte yaşadığı acil durum ve kazalar

ile ramak kala olaylar ve tecrübeler mutlaka dikkate alınmalıdır. Bu kaza ve acil
durumların oluşma sıklığına göre verilmesi gereken önem ve puanlama, acil
durum planları yapılmadan önce gerçekleştirilmiş risk değerlendirmesinde analiz
edilmiş ve proaktif bilgi kaynağı olarak işletmenin kütüphanesinde bulunmuş
olacaktır.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Hazırlama Aşamaları

Yangın, Patlama ve Tehlikeli Kimyasal Maddelerin Yayılması

Bir kurumda, işletmede kullanılan malzeme ve kimyasalların üzerinde mutlaka
etiketlendirme olmalıdır. Bu etiketleme, malzemelerin üzerinde yazılı; veya
hazırlanmış ayrı bir doküman şeklinde olabilir. Bu dökümanlar ‘Güvenlik Bilgi
formu’ olarak isimlendirilmekte ve içeriklerinde malzemenin hangi durumlarda
yangın veya patlamaya neden olacağı belirtilmektedir. Diğer bir konu ise
‘Patlamadan Korunma Dokümanı’nın hazırlanması ve parlama, patlama risklerinin
olduğu tüm iş yerlerinin acil durum planında dikkate alınmasıdır.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Hazırlama Aşamaları

İlk Yardım ve Tahliye Gerektirecek Olaylar

İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik’e göre ilk yardım veya tahliye
gerektirecek olay ve kazalar acil durum olarak ifade edilmektedir. İş yerindeki
faaliyetlerden kaynaklı tehlikeler belirlenip, risk değerlendirmesi yapılarak ilk
yardım gerektirecek muhtemel olaylar tespit edilmelidir. Bunlar; kayma, takılma,
düşme, yanıklar, elektrik çarpmaları, uzuv yaralanmaları / kopmaları gibi riskler
olabilir.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Hazırlama Aşamaları

Doğal Afetlerin Meydana Gelme İhtimali

En başta deprem olmak üzere, iş yerleri konumlarından dolayı sel, fırtına ve yoğun
yağmur yağışlarına maruz kalabilir ve bunlardan dolayı büyük zararlar görebilir.
Böyle durumlarda can ve mal kaybına neden olabilecek tehlike ve hayati riskler
kaçınılmaz olacaktır.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Hazırlama Aşamaları

Salgın Hastalıklar, Endüstriyel Kazalar, Ulaşım Kazaları, Sabotaj ve Terör

İhtimali
Salgın, bir bölge veya yerleşmede her zaman görülen enfeksiyon hastalıklarının
sayıca anormal miktarda artması durumu, epidemi, olarak tanımlanmaktadır.
Afetlerde, yetersiz hijyen koşulları, gıdaların hazırlanma ve saklanma koşulları ile
kişisel temizlikteki eksiklikler ve diğer nedenlerden dolayı deri, bağırsak ve iç
hastalıkları başta olmak üzere bir çok hastalık türleri ortaya çıkabilmektedir.
Pandemiye de dönüşebilen, belli bir dönemde veba, kolera, tifo, grip ve buna
benzer hastalıklar kısa zamanda ve kolayca insanlara ve çevreye bulaşmaktadır.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Hazırlama Aşamaları

Endüstriyel kazalar, endüstriyel alanlarda gerçekleşen, bir veya birden fazla

tehlikeli maddenin taşınması, işlenmesi ve depolanması sırasında kontrolsüz
gelişmelerden kaynaklanan, çevre ve insan sağlığı için o anda veya daha sonraki
zamanlarda ciddi tehlikeye yol açabilen her türlü kimyasal dökülme, çökme,
patlama, yangın, gaz sızıntısı, zehirlenme, radyasyon ve diğer kazalar endüstriyel
kazalar olarak nitelendirilmektedir. İnsanlara fiziksel, zihinsel, duygusal ve
ekonomik hasar vererek onları olumsuz etkileyen ayrıca gelecek nesiller üzerinde
ciddi sonuçlara yol açacak genetik etkiler ortaya çıkaran afetlerdir.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Hazırlama Aşamaları

Siber güvenlik, siber ortamı oluşturan bilişim sistemlerinin saldırılardan

korunmasını, bu ortamda işlenen bilginin gizlilik, bütünlük ve erişilebilirliğinin
güvence altına alınmasını, saldırıların ve siber güvenlik olaylarının tespit
edilmesini, bu tespitlere karşı tepki mekanizmalarının devreye alınmasını ve
sonrasında ise sistemlerin yaşanan siber güvenlik olayı öncesi durumlarına geri
döndürülmesini sağlamak amacıyla kullanılan araçlar, politikalar, güvenlik
kavramları, güvenlik teminatları, kılavuzlar, risk yönetimi yaklaşımları, faaliyetler,
eğitimler, en iyi uygulamalar ve teknolojilerin tümü olarak tanımlanmaktadır.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Hazırlama Aşamaları

Ulaşım kazaları, ulaşım araçlarına bağlı oluşan hasarlı, yaralanmalı, ölümlü

olaylardır. Kazalar, beklenmedik bir anda karşılaşılan, ölüm, yaralanma ve
sakatlanmalara yol açan durumlardır. Ulaşım kazaları, başta kara yollarında
meydana gelen kazalar olmak üzere günümüzde en sık karşılaştığımız insan
kaynaklı afetlerdir.
Sabotaj: Cana ve mala zarar veren, toplumda korku ve tepki yaratarak kısa veya
orta vadeli çeşitli amaçlara hizmet etmeyi hedefleyen silahlı saldırı, terörist
eylemdir. Sabotaj ise iş yerlerinin, çalışanların ve idari yapının tamamen veya
geçici bir süre için faaliyet dışı kalmasını sağlamak amacıyla tahribine yönelik
saldırgan bir yıkıcı faaliyet şeklidir.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Hazırlama Aşamaları

Önleyici ve Sınırlandırıcı Tedbirlerin Belirlenmesi

Acil durum çerçevesinde ele alındığında “önleyici tedbir”, herhangi bir acil durum
meydana gelmeden alınan önlemleri ve yapılan çalışmaları ifade eder.
Sınırlandırıcı tedbirlerin belirlenmesi ise acil durumun oluşmasının
engellenemediği durumlarda, bu acil durumun etkilerini sınırlandırıcı tedbirlerin
alınması anlamına gelir. Önleyici tedbirler, tehlikeleri kaynağında yok ederek
riskleri ortadan kaldırmak iken sınırlandırıcı tedbirler mühendislik çözümleri gibi
yöntemlerle acil durumun kontrol altına alınması ve etkilerinin en aza indirilmesidir.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Hazırlama Aşamaları

Yangın İçin Önleyici ve Sınırlandırıcı Tedbirler

Bir kurum, kuruluş ve iş yerinde yangın konusunda yapılan risk değerlendirme
sonucu proaktif yaklaşımın gereği olarak: Elektrik tesisatının periyodik kontrolü ve
olası arıza durumunun derhâl yetkili kişilerce giderilmesi; Sigara içilebilen alanların
sınırlandırılması ve bu alanların işaretlerle belirtilmesi; Gaz dedektörü
bulundurulması; İş yerinde kullanılıyorsa gaz tüplerinin ve gaz hatlarının periyodik
kontrolü; Paratonerin işlevsel hâle getirilip periyodik kontrollerinin yapılması;
Elektronik cihazların fişlerinin mesai saatleri dışında prizden çekilmiş olması;
Kazanların periyodik kontrolünün yapılması;Kazan dairesi içine yetkili kişiler harici
kişilerin girmesinin önlenmesi;
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Hazırlama Aşamaları

Kullanılan kimyasal maddelerin uygun etiketlenmesi ve depolanması; İş yerinde var

ise laboratuvarlara yetkili kişi harici personelin girmesinin engellenmesi; Kimyasal
atıkların düzenli depolanması önleyici tedbirler olarak belirlenebilir. Bunun yanı
sıra: Duman dedektörleri; Yangınla mücadele ekibi oluşturulması; Yangınla
mücadele
ekibine gerekli eğitimlerin verilmesi veya aldırılması; Periyodik yangın tatbikatı
yapılması; Yangın durumunda çabuk tahliye için uygun acil çıkış kapıları; Acil
çıkışların ve söndürme ekipmanlarının gösterildiği tahliye planlarının işyerlerinde
görünür şekilde asılı olması;
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Hazırlama Aşamaları

Yangın söndürme ekipmanlarının işyeri içerisinde doğru konumlandırılması;

Uygun standartlarda yangın söndürme ekipmanı bulundurulması ve periyodik
kontrolü; Acil durum vanaları (doğal gaz akışını kesmek için); Karbonmonoksit,
CO, Karbondioksit, CO2 dedektörleri; Işıklı ve sesli alarm sistemi gibi sınırlandırıcı
tedbirlerin alınması gerekmektedir.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Hazırlama Aşamaları

Patlama İçin Önleyici ve Sınırlandırıcı Tedbirler

Patlama ve yangın, birbirinden tamamen ayrılmayan acil durumlardır.Bu nedenle
yangınlar için anlınan önleyici ve sınırlayıcı tedbirler patlamalar içinde geçerlidir.
Doğal Afetler İçin Önleyici ve Sınırlandırıcı Tedbirler
Doğal afetlerden deprem için önleyici herhangi bir tedbir yoktur ancak deprem
meydana geldiğinde, zararın en aza indirilmesi için deprem oluşumundan önce bir
takım teknik çalışma, eğitim ve tatbikat gibi sınırlandırıcı bazı tedbirler alınabilir.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Hazırlama Aşamaları

İlk Yardım Gerektirecek Olaylar İçin Önleyici ve Sınırlandırıcı Tedbirler

Acil durum sayılabilecek iş kazası durumları için belirlenmiş olan önleyici
tedbirlerden bazıları: Risk değerlendirmesi yapılması; Çalışanlara iş ile ilgili gerekli
eğitimlerin verilmesi; Çalışanlara gerekli iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin
verilmesi; Belirlenen zaman dilimlerinde çalışanların sağlık gözetimlerinin
yapılması; Ramak kala formları oluşturulması ve doldurulmasının sağlanması;
Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği yönünden fikir ve önerilerinin alınması; İş sağlığı
ve güvenliği konusunda ödül sistemi getirilmesi;Zemin, yol ve merdivenlerin
mevzuatta / standartlarda belirlenen kriterlere uygun olması; İş yeri içi güncel trafik
planının bulundurulması;
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Hazırlama Aşamaları

İlk yardım ve tahliye gerektirecek olay ve kazalar için sınırlandırıcı tedbirler ise: İlk
yardım ekibi oluşturulması; İlk yardım personeline profesyonel ilk yardım eğitimi
aldırılması; Ecza dolapları bulundurulması ve kullanıma uygun içerikte olması;
Uygun kişisel koruyucu donanım temini; Kişisel koruyucu donanımların çalışanlarca
doğru kullanımının sağlanması; Acil durum irtibat numaralarının görünür yerlerde
asılı olması; İş yeri otoparkına araçların nizami park edilmesi (ileri doğru çıkacak
şekilde) gibi tedbirlerdir.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Hazırlama Aşamaları

Sabotaj Önleyici ve Sınırlandırıcı Tedbirler

Giriş çıkışların kontrollü yapılması; Bina girişlerine X-Ray cihazı yerleştirilmesi; Bina
dışında ve içinde güvenlik kameralarının bulunması ve sürekli olarak takibi; İş
yerinde bir güvenlik biriminin oluşturulması; Patlayıcı malzeme ve ekipmanların
bulunduğu kısımlara girişin sınırlandırılması; İş yerlerine dışarıdan gelen kişilerin
kaydının tutulması, girişte kimlik alınması ve ziyaretçi kartı verilmesi sabotaj için
belirlenen bazı önleyici tedbirlerdir. Kolluk kuvvetleri ile derhâl irtibata geçilmesi;
Acil durum sireni çalması; Acil çıkışları gösteren tahliye planının görünür yerlerde
asılı olması ise sınırlandırıcı tedbirler olarak önerilebilir.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Hazırlama Aşamaları

Gıda Zehirlenmesi İçin Önleyici ve Sınırlandırıcı Tedbirler

Gıda ürünlerinin son tüketim tarihlerinin kontrolünün yapılması; Yemeklerin hijyenik
koşullarda taşınması; Yemek servisi yapılan tabak, çatal, tepsi vs. temiz tutulması;
Yemeklerden numune alınması; Yemek servisi yapan personele eğitim verilmesi;
Tüm personele genel hijyen eğitimi verilmesi gıda zehirlenmesinin oluşturacağı acil
durumlar için belirlenen bazı önleyici tedbirler olarak sıralanabilir.
Acil durum irtibat numaraları listesinin görünür yerlerde asılı olması ve yemek
servisi yapan kişilerin uygun eldiven, bone, iş kıyafeti gibi kişisel koruyucuları
kullanması ise sınırlandırıcı tedbirler olarak verilebilir.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Hazırlama Aşamaları

Acil Durum Müdahale ve Tahliye

Müdahale, afetlerde ve acil durumlarda can
ve mal kurtarma, sağlık, gıda, barındırma,
güvenlik, mal ve çevre koruma,sosyal ve
psikolojik destek hizmetlerinin verilmesine
yönelik çalışmaları ifade eder. Birçok
yönetmelikte de belirtildiği gibi iş yerinde acil
durumlar ortaya çıktığında yapılması
gerekenlerin önceden planlanması açısından
acil durum müdahale yöntemlerinin oluşturulması gereklidir.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Hazırlama Aşamaları

Tahliye Yöntemleri
Herhangi bir acil durum olduğunda iş yerinde bulunan herkese (çalışanlar,
ziyaretçiler vb.) iş yerinden çabuk tahliyeyi sağlayacak, yön gösterecek çalışmalar
yapılması gerekir. İş yerinde güvenli bir toplanma alanına yönlendirmek için tahliye
planları hazırlanması en önemli aşamalardan birisidir. Tahliye planları iş yerinin her
bölümünde kolayca görülebilecek yerlere asılarak herhangi bir acil durumda iş
yerinde o anda bulunan herkese (çalışanlara, stajyerlere, ziyaretçilere vb.) yardımcı
olacak şekilde kullanılmalıdır. Tahliye planında görevli acil durum ekiplerinin irtibat
bilgileri ile acil servis hizmetlerinin numaraları da belirtilebilir.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Hazırlama Aşamaları

Kat planı acil durum tahliye planında sarı ile işaretlenmiş kısımları normal çıkışları,
yeşil oklarla işaretli kısımlar acil çıkış kapılarına giden yolları, acil durum ve
söndürme ekipmanlarının kat yerleşiminde nerelerde olduğu bilgileri görsellerde yer
almaktadır. İlave olarak acil toplanma alanı ve güvenli yer bilgisi de tahliye planına
eklenebilir.
Acil Toplanma Alanı
Acil toplanma alanı, acil durumların olumsuz sonuçlarından çalışanların
etkilenmeyeceği mesafede veya korunakta belirlenmiş güvenli yeri ifade eder.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Hazırlama Aşamaları

Yangın İçin Acil Durum Müdahale Yöntemi

Bir kuruluşta yangın için acil durum gerektiğinde yapılması gereken genel
faaliyetler şunlardır: En yakında bulunan yangın ihbar düğmesine basılmalıdır;
110 numaralı telefondan yangının cinsi ve doğru adres itfaiyeye bildirilmelidir;
İtfaiye gelinceye kadar, başkalarını tehlikeye atmadan, mümkünse bilinçli bir
şekilde yangın söndürülmeye çalışılmalıdır; Kapalı alandaki yangınların yayılmasını
önlemek için kapı ve pencereler kapatılarak havayla teması kesilmelidir; Binadan
çıkış mümkün değilse dolap gibi kapalı yerlere saklanılmamalı, pencereden
dışarıdakilerle iletişim kurulmaya çalışılmalıdır;
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Hazırlama Aşamaları

Dumandan boğulmamak için yardım gelene kadar eğilerek ve sürünerek hareket

edilmeli, ağız ve burun ıslak bez ya da mendille kapatılarak nefes alınmalıdır;
Duman ve yanık kokusu diğer kısımlardan geliyorsa kapılar açılmamalı, kapıya
dokunulmamalıdır; Kıyafet alev almışsa koşmadan, yere yatılarak yuvarlanılmalıdır.
Battaniye türü örtüler alınarak, alevlerin havayla irtibatı kesilip yangın boğulmaya
çalışılmalıdır; Eğer vücutta yanık varsa hemen soğuk suya tutulmalıdır; Acil durum
ekiplerinin talimatları çerçevesinde gösterilen doğrultuda acil çıkıştan çıkarak
güvenli yere gidilmelidir. Burada yapılacak sayıma dâhil olunmalıdır.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Hazırlama Aşamaları

Patlama ve Sabotaj Halinde Acil Durum Müdahale Yöntemi

İş yerinde meydana gelen patlama acil durumlarındaki müdahale yöntemi, yangın
acil durum müdahale yöntemine benzerlik göstermektedir; dikkat edilmesi gereken
hususlar şunlardır: En yakında bulunan yangın ihbar düğmesine basılmalıdır;
İtfaiye ve diğer acil durum servisleri aranarak patlama ve yaralılar hakkında bilgi
verilmelidir; İlk yardım ekibi, yaralılara ilk müdahaleyi yapmalıdır; Acil durum
ekiplerinden belirlenen personel, işletmenin doğal gazını, elektriğini (trafodan
enerji) kesmelidir. Patlayıcı kimyasalların tehlike teşkil edip etmediğini kontrol
etmelidir; Yangınla mücadele ekibi, patlamadan sonra yangın çıkmasını veya
büyümesini önlemek için önleme, söndürme işlemlerine başlamalıdır;
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Hazırlama Aşamaları

Arama kurtarma ve tahliye ekibi, çalışanların patlamanın

olduğu bölgeden ve tüm iş yerinden tahliye edilmesini
ve güvenli yere ulaşmalarını sağlamalıdır; Acil durum
ekiplerinin talimatları çerçevesinde gösterilen doğrultuda
acil çıkıştan çıkarak güvenli yere gidilmeli ve sayım
yapılmalıdır.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Acil Durum Planı Hazırlama Aşamaları

Doğal Afet Acil Durum Müdahale Yöntemleri

İş yerlerinde meydana gelebilecek doğal afetlere örnek olması açısından sel ve
deprem için acil durum müdahale yöntemi bu kısımda özetlenmiştir. İş yerinde
meydana gelen sel ve su baskını acil durumlarındaki müdahale yönteminde dikkat
edilmesi gereken hususlar şunlardır: Acil durum alarm düğmesine basılmalıdır;
Vanalar kontrol edilip su borularında kaçak olup olmadığı kontrol edilmelidir;
İtfaiyeye haber verilmelidir; Sel sularının işletmeye girme ihtimali var ise açık
pencere ve kapılar kapatılmalıdır; Taşınabilir değerli eşya ve ekipmanlar güvenli
yere nakledilmelidir; Doğalgaz ve elektrik tesisatı kapatılmalıdır; İş yeri binası
bariyerlerle su baskınına karşı korunmalıdır.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Salgınlarda Acil Durum Planlaması

Yeni Koronavirüs Salgını İçin Acil Durum Planı

İş yerlerinin (ön hazırlık yapma fırsatı bulunmayan durumlarda) anlık gelişen
durumlar karşısında acil eylem planı yapmak dışında başka bir seçeneği yoktur.
Günümüzde yaşanan “Yeni Koronavirüs” pandemisi bu tarz durumları gösteren
canlı bir örnektir. Tüm dünyanın karşı karşıya kaldığı Yeni Koronavirüs ile işveren
ve çalışanların mücadele etmesi için uygulanması gereken acil eylem planı aşağıda
özetlenmiştir.
Çalışanların Bilgilendirilmesi: Hastalık nasıl yayılmakta, kişi kendini, ailesini ve iş
arkadaşlarını korumak için ne yapmalı, nasıl beslenmelidir?
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Salgınlarda Acil Durum Planlaması

Çalışanlara Gerekli Malzemenin Sunulması: Hijyenik solüsyonlar, sabun ve su,

maske, özellikle kişilerle fiziki temasa giren çalışanlara lastik eldivenler sunulmalı
ve her gün yenilemelidir.
Kişi Sayısı Konusunda Düzenleme: Koronavirüs çok hızlı yayılmaktadır; bundan
dolayı zorunlu olarak bir arada bulunan kişi sayısını maksimum 2-3 olacak şekilde
düzenlemek, mümkün değilse hâllerde ise sosyal mesafeye özen göstermek şarttır.
Gelen Paketlerin ve Kişilerin Kontrolü: Dışarıdan gelen kargoların ve kişilerin
kontrol edilmesi için paketlerin kapı dışında açılması, içeriğin sterilize edilmesi
gerekmektedir.Kişilerin ise termal kameralarla takip edilmesi ve içeriye kalabalık
oluşturmayacak şekilde teker teker alınması gereklidir.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Salgınlarda Acil Durum Planlaması

Veri Depolama ve Merkezî Bilgisayarların (Server) Hazırlanması: Şirkete ait

verilerin bir server’da toplanıp çalışanlar şirkette olmasa da ulaşabilecekleri
bir hâle getirilmesi için gerekli teknik hazırlıkların yapılması gerekmektedir.
Çalışanların İzolasyonu: İşlerini evden yapabilecek çalışanlara evden çalışma izni
verilmesi salgının yayılım hızını yavaşlatacak bir başka önlem olacaktır. Sahada
çalışmak zorunda olanlar arasında ise dönüşümlü bir çalışma düzeni başlatılmalı,
riskleri azaltılmalıdır.
Teknolojik Uygulamalar: Evden çalışan kişilerin bir aradaymış gibi rahatlıkla
iletişim kurabilmesi ve ihtiyaçları olan dokümanlara ulaşabilmesi için teknolojik
uygulamaların kullanılması sağlanmalıdır.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Salgınlarda Acil Durum Planlaması

Biyolojik Risk Etmenleri

Biyolojik ajanlar insanları, hayvanları ve bitkileri öldüren ya da onların
hastalanmalarına sebep olan organizmalar ya da bu organizmaların ürettiği
zehirli maddelerdir (toksinler). Biyolojik riskler; biyolojik ajanların ve emniyetsiz
laboratuvar prosedürleri gibi koşulların oluşturduğu tehditlerin tümüdür. Bu tanım;
doğal oluşumlu biyolojik hastalıkları (bulaşıcı ve bulaşıcı olmayan), çevrede
bulunan ya da hayvanlarda teşhis edilmiş, insanlara da bulaşma olasılığı olan
biyolojik ajanları, biyolojik ajan içeren ya da yayan silahları (biyolojik silahlar),
biyolojik ajanlarla yapılan terör saldırılarını (biyoterorizm) kapsamaktadır.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Salgınlarda Acil Durum Planlaması

Biyolojik Ajan Sınıfları

Amerika Birleşik Devletleri Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi (Centers for
Disease Control and Prevention) biyolojik saldırılarda kullanılabilecek biyolojik
ajanları yayılma kolaylıklarına ve sebep oldukları hastalığın şiddetine göre üç
kategoride sınıflandırmıştır, (Kategori A, B, C). A Kategorisinde yer alan ajanlar
en yüksek riski teşkil eden ajanlar, C kategorisinde yer
alan ajanlar ise gelecekte biyolojik silah olarak
kullanılabilecek yeni tehditler olarak
değerlendirilmektedir.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Salgınlarda Acil Durum Planlaması

Temel Kavramlar
Biyolojik risk etmenleri ve salgın hastalıklar konusu ile ilgili genel terminoloji ve
kavramlar derlenerek aşağıda verilmiştir.
Akut Solunum Yetersizliği Sendromu (SARS): Akut, ağır solunum yolu
yetersizliği sendromudur. İlk defa 2003 yılı Şubat ayında Asya’da bildirilmiş; daha
sonra birkaç ay içinde Kuzey Amerika, Güney Amerika, Avrupa ve Asya’nın birçok
yerinde hastalık ortaya çıkmıştır.
Bulaşma: Doğrudan veya dolaylı olarak bir enfeksiyöz etkenin herhangi bir
mekanizma ile başka bir konağa ulaşmasıdır.
Eliminasyon: Bir hastalığın bölgesel olarak (yerli) bulaşmasının sona ermesidir.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Salgınlarda Acil Durum Planlaması

Endemi: Bir enfeksiyon etkeninin veya hastalığın belirli bir coğrafyada veya
toplulukta sürekli görülmesi durumudur.
Enfeksiyon: Bir organizmanın bir konakçıda (insan, hayvan, artropod) yerleşmesi,
çoğalması ve genellikle bir immün yanıt oluşturmasıdır.
Epidemi: Bir bölge, bir toplum veya bir grup insanda bir hastalığın yaygınlaşmasıdır.
Pandemi: Bir hastalığın, enfeksiyon etmeninin veya sağlıkla ilgili bir sorunun çeşitli
ülkelerde veya bir kıtada yayılması hatta tüm dünya gibi çok geniş bir alanda yayılım
göstermesidir.
Salgın: Belirli bir alanda, belirli bir grup insan arasında, belirli bir süre boyunca
beklenenden daha fazla vaka görülmesidir.
Ünite 8: Acil Durum Planlaması

Salgınlarda Acil Durum Planlaması

Endemi: Bir enfeksiyon etkeninin veya hastalığın belirli bir coğrafyada veya
toplulukta sürekli görülmesi durumudur.
Enfeksiyon: Bir organizmanın bir konakçıda (insan, hayvan, artropod) yerleşmesi,
çoğalması ve genellikle bir immün yanıt oluşturmasıdır.
Epidemi: Bir bölge, bir toplum veya bir grup insanda bir hastalığın yaygınlaşmasıdır.
Pandemi: Bir hastalığın, enfeksiyon etmeninin veya sağlıkla ilgili bir sorunun çeşitli
ülkelerde veya bir kıtada yayılması hatta tüm dünya gibi çok geniş bir alanda yayılım
göstermesidir.
Salgın: Belirli bir alanda, belirli bir grup insan arasında, belirli bir süre boyunca
beklenenden daha fazla vaka görülmesidir.