5.3 Tkanki zwierzęce. Tkanka nabłonkowa.

1. Tkanki pierwotne to listki zarodkowe formujące się we wczesnych etapach rozwoju

zarodkowego. Z nich w późniejszych etapach powstają tkanki ostateczne – nabłonkowa, łączna,
mięśniowa i nerwowa.

2. Pochodzenie tkanek zwierzęcych:

Rodzaj tkanki Pochodzenie tkanki

Nabłonkowa Ektoderma, mezoderma, endoderma
Łączna Mezoderma
Nerwowa Ektoderma
Mięśniowa Mezoderma

3. Budowa tkanki nabłonkowej:

Zbudowana jest z ściśle przylegających do siebie komórek, leżących na błonie podstawnej.

Błona podstawna – warstwa substancji międzykomórkowej, którym głównym składnikiem jest

kolagen. Umożliwia zachowanie kształtu komórek nabłonka, zapewnia transport między nimi
a sąsiednimi tkankami oraz pełni funkcję odżywczą.

4. Kryteria podziału nabłonków:

Kryteria poddziału nabłonków

KSZTAŁT KOMÓREK PEŁNIONE FUNKCJE

LICZBA WARSTW - nabłonek płaski - nabłonek ochronny
- nabłonki jednowarstwowe - nabłonek sześcienny - nabłonek wydzielniczy
- nabłonki wielowarstwowe - nabłonek walcowaty - nabłonek transportujący
- nabłonek wielorzędowy

5. Funkcje tkanki nabłonkowej:

a) Nabłonki ochronne – okrywając ciało zwierząt zabezpieczają je przed nadmierną utratą
wody, urazami mechanicznymi, drobnoustrojami chorobotwórczymi.
- U bezkręgowców wytwarza oskórek chroniący przed wpływem niekorzystnych czynników
środowiska, a u stawonogów stanowi również podstawowy element szkieletu zewnętrznego.
- Może zawierać na powierzchni rzęski (migawkowy/urzęsiony) występuje w drogach
oddechowych kręgowców lądowych, gdzie umożliwiają zatrzymywanie i usuwanie
zanieczyszczeń powietrza.
b) Nabłonki transportujące – umożliwiają przenikanie substancji z jednej strony nabłonka na
drugą np. transport tlenu i dwutlenku węgla, czy produktów trawienia w jelicie cienkim.
- Funkcję transportową pełni też nabłonek migawkowy w świetle jajowodu, ruch jego rzęsek
powoduje przemieszczanie komórek jajowych od jajników w kierunku macicy.
c) Nabłonki wydzielnicze – tworzą gruczoły, które wydzielają różne substancje (np. śluz,
enzymy, hormony). Ze względu na liczbę komórek dzieli się na jednokomórkowe (gruczoły
śluzowe u mięczaków i ryb) i wielokomórkowe (gruczoły potowe ssaków). Gruczoły dzielą
się na zewnątrzwydzielnicze (wydzielina odprowadzana jest do środowiska zewnętrznego
(gruczoł potowe) lub światła narządów (wątroba) oraz wewnątrzwydzielnicze (gruczoły
dokrewne wydzielające hormony do krwi).
6. Połączenia międzykomórkowe u zwierząt:
- Pełnią funkcję barier; zabezpieczają m.in. przed zbyt intensywną wymianą substancji.
Umożliwiają kontakt sąsiadujących komórek.

Rodzaj połączenia Charakterystyka

Połączenia zamykające Występują wyłącznie w tkance nabłonkowej
(szczytowe części komórek). Uszczelniają; izolują
wewnętrzne środowisko narządu od jego otoczenia.

Desmosomy Łączą sąsiednie komórki tkanek w sposób

mechaniczny, wraz z filamentami keratynowymi
(pośrednimi) tworzą wytrzymałą sieć nadają
tkankom dużą odporność mechaniczną.

Półdesmosomy Łączą filamenty pośrednie z błoną podstawną,

Połączenia szczelinowe (neksus)
zapewniając tym samym integralność tkanki.
Występują w tkance nabłonkowej, nerwowej oraz
poprzecznie prążkowanej serca.
Zbudowane z kompleksów białkowych (koneksów)
tworzą kanały umożliwiające kontaktowanie
sąsiadujących komórek (transport jonów i małych
polarnych cząsteczek między komórkami).

7. Charakterystyka rodzajów tkanki nabłonkowej

Rodzaje tkanki Budowa i funkcje Przykłady występowania

Nabłonek - Komórki są spłaszczone wieloboczne,
jednowarstwowy płaski co ułatwia transport substancji między
dwoma oddzielnymi środowiskami, np.
między krwią a tkanką otaczającą
naczynia włosowate.
- Jądra komórkowe są umieszczone
centralnie.
- Pełni głównie funkcje bariery fizycznej
i umożliwia transport różnych substancji
(np. gazów na zasadzie dyfuzji).
Nabłonek - Komórki mają kształt sześcianu.
wielowarstwowy - Komórki zawierają liczne mitochondria,
sześcienny aparaty Golgiego oraz silnie rozbudowaną
siateczkę śródplazmatyczną.
- Jądra komórkowe są umieszczone
centralnie.
- Pełnią głównie funkcję wydzielniczą
i resorpcyjną (wchłanianie substancji)
oraz stanowi barierę fizyczną.
- Wyściółka naczyń krwionośnych
- Ściany pęcherzyków płucnych
- Powierzchnia skrzeli
- Powierzchnia ciała bezkręgowców
np. płazińców
-Wyściółka przewodów
wyprowadzających gruczołów
wydzielania zewnętrznego np.
ślinianek
- ściany kanalików nerkowych
(komórki zaopatrzone
w mikrokosmki)
 Nabłonek - Komórki są wysokie, mają kształt
jednowarstwowy walca.
walcowaty - Jądra komórkowe znajdują się blisko
błony podstawnej.
- Komórki zawierają liczne mitochondria,
aparaty Golgiego oraz silnie rozbudowaną
siateczkę śródplazmatyczną.
- Pełni głównie funkcję wydzielniczą
i resorpcyjną oraz stanowi barierę
fizyczną.
- wyściółka jelit (mikrokosmki)
- wyściółka pęcherzyka żółciowego
i przewodów żółciowych.
- pokrycie ciała niektórych
bezkręgowców np. pierścienic
i mięczaków

Nabłonek - Tworzą go dwa rodzaje komórek: - Wyściółka dużej części dróg

jednowarstwowy wysokie w kształcie graniastosłupów oddechowych,
wielorzędowy oraz niskie klinowate. - wyściółka jajowodów
- Jądra komórkowe znajdują się na
różnej wysokości, zależnie od rodzaju
komórki.
-Jego powierzchnię pokrywają rzęski
(zatrzymuje i usuwa zanieczyszczenia
powietrza)
- Pełni głównie funkcję ochronną (chroni
głębiej położone tkanki przed
uszkodzeniami), wydzielniczą
i resorpcyjną.
Nabłonek - Komórki są umieszczone w wielu - nabłonek rogowaciejący pokrywa
wielowarstwowy płaski warstwach. Spłaszczają się w miarę ciało większości kręgowców; jego
odległości od błony podstawnej. powierzchniowe warstwy zawierają
- Pełni głównie funkcję ochronną. białko ochronne – keratynę –
i ulega ciągłemu złuszczaniu.
- nabłonek nierogowaciejący
występujący m.in. w przełyk,
odbycie i pochwie.

8. Różnice między nabłonkami jednowarstwowymi a nabłonkami wielowarstwowymi:

Nabłonki jednowarstwowe Nabłonki wielowarstwowe

Zbudowane z pojedynczej warstwy komórek Zbudowane z kilku do kilkunastu warstw komórek
Komórki leżą bezpośrednio na błonie podstawnej Na błonie podstawnej leżą komórki które znajdują
się najgłębiej
Występują u wszystkich tkankowców Są charakterystyczne dla kręgowców

9. Wykaż związek między budową a funkcją nabłonka jednowarstwowego sześciennego:

Charakterystycznymi cechami nabłonka jednowarstwowego sześciennego są licznie występujące

aparaty Golgiego oraz silnie rozbudowana siateczka śródplazmatyczna, które umożliwiają mu
pełnienie funkcji wydzielniczych. Aparaty Golgiego wraz z siateczką śródplazmatyczną biorą
udział w produkcji, modyfikacji oraz transporcie np. białek wchodzących w skład hormonów,
enzymów itp.