B 2 POZIOM

Enigma – niemiecka przenośna, elektromechaniczna

maszyna szyfrująca. Po raz pierwszy szyfrogramy
zakodowane przy pomocy Enigmy udało się
rozszyfrować polskim kryptologom w roku 1932.
POLSCY KRYPTOLODZY I ENIGMA

Enigma 1932
polscy kryptolodzy:
i polscy kryptolodzy Marian Rejewski,
Jerzy Różycki
i Henryk Zygalski

136
 POZIOM B2

Ćwiczenie 1. Posłuchaj nagrania i zaznacz zdania prawdziwe.

0. Enigma była niemiecką maszyną szyfrującą.

P
1. Enigma powstała w drugim dziesięcioleciu XX wieku.
2. Złamanie kodu Enigmy udało się lingwistom.
3. Szyfr Enigmy został złamany przez trzyosobowy zespół polskich matematyków.
4. Hollywoodzki film z roku 2000 przypisuje sukces amerykańskim marynarzom.
5. Film zatytułowany Enigma bardzo podobał się Normanowi Daviesowi, ponieważ dobrze oddaje
prawdę historyczną.
6. Złamania niemieckiego szyfru dokonał kryptolog angielski Alan Turing.
7. Angielskie media opublikowały w roku 2016 informację, że Enigmę złamali Polacy.
8. Kod Enigmy został złamany przez trzech matematyków.

Ćwiczenie 2. Przeczytaj tekst i dopasuj tytuły.

• Zadanie dla matematyków czy tłumaczenie • W poszukiwaniu algorytmu

dla lingwistów? • Współpraca z sojusznikami
• Budowa i zasada działania • Kto jest ojcem sukcesu?
• Złamanie kodu a historia świata • Genialna maszyna ma jednego ojca
• Oryginalna Enigma i jej kopia

0. Genialna maszyna ma jednego ojca

POLSCY KRYPTOLODZY I ENIGMA

Enigma była niemiecką maszyną szyfrującą. Opracował ją w latach 20. XX wieku Arthur Scherbius.
Niemieckie wojska zaczęły stosować Enigmę 15 lipca 1928 roku. Maszyna wykorzystywała kodowanie oparte
na matematyce, a nie na lingwistyce. Szyfr wydawał się nie do złamania. Szczególnie dla lingwistów. Szansę
mieli jednak matematycy.

Według polskiego filmu z roku 1979, kod Enigmy został złamany przez polskich matematyków: Mariana
Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego.
Według Hollywood ojcami sukcesu są Amerykanie. Opowiada o tym film U-571 z Harveyem Keitelem
(z 2000 roku). Genialne złamanie kodów Enigmy nastąpiło po przejęciu nazistowskiego U-Boota i samej
maszyny przez amerykańskich marynarzy.
Według filmu z roku 2001 zatytułowanego po prostu Enigma złamania niemieckiego szyfru dokonał
Alan Turing, angielski matematyk i kryptolog (główny bohater, Thomas Jericho był wzorowany na prawdziwym
życiu tego kryptologa). Film został skrytykowany między innymi przez Normana Daviesa z powodu niezgod-
ności z prawdą historyczną. Tę samą informację podaje film z roku 2014 - Gra tajemnic.
Według mediów brytyjskich Enigmę złamali Polacy. W roku 2016 „The Telegraph” napisał: „Niewiele osób wie,
że wczesne szyfry Enigmy zostały złamane przez Polaków”. Zaraz po nim pisały o tym inne brytyjskie dzienniki:
„Daily Mirror”, „Daily Mail” oraz strona internetowa amerykańskiego magazynu „Time” i telewizja BBC.

Sukces był możliwy dzięki pracy trzech polskich kryptologów. Byli to: Marian Rejewski, Henryk Zygalski
i Jerzy Różycki. Każdy z nich skończył matematykę. Wcześniej kryptologią zajmowali się głównie lingwiści. To
Polacy odkryli, że z szyframi świetnie radzą sobie matematycy. Działanie maszyny opierało się o matema-
tyczne algorytmy. Dlatego polski wywiad zaprosił do współpracy matematyków ze środowisk akademickich,
nie specjalistów od języka - lingwistów. Postawiono przed nimi zadanie rozwiązania niemieckiego szyfru
maszynowego Enigma.

137
 B 2 POZIOM

Przez kilka lat młodzi matematycy pracowali w Poznaniu. W październiku 1932 roku przeniesiono ich do
centrum Warszawy, a następnie do podwarszawskiej miejscowości Pyry. Polacy szukali klucza, który ułatwiłby
stałe odczytywanie szyfrów. Odczytanie pierwszej wiadomości nastąpiło w końcu grudnia 1932 roku.

Enigma zbudowana była z klawiatury podobnej do tej, którą posiada maszyna do pisania oraz
z obracających się walców z literami. W zależności od ich ustawienia, powstawał różny szyfr. Dodatkowo
kombinację szyfru urozmaicał system wtyczek. Każdego dnia można je było ustawić inaczej, co powo-
dowało kolejną zmianę szyfru. Podczas pisania tekstu przy użyciu Enigmy, na specjalnej powierzchni
wyposażonej w okienka, pojawiały się zaszyfrowane litery. W momencie otrzymania depeszy, wpisywano
litery zaszyfrowane a w okienkach zapalały się żarówki, podświetlając tekst przetłumaczony.

Przełom w pracach nastąpił kiedy Polacy odkupili od Niemca, działającego w niemieckim biurze
szyfrów, dane na temat działania Enigmy. Do sukcesu przyczyniło się także krótkotrwałe przejęcie jednej
z maszyn szyfrujących. Zapoznanie się z mechanizmami działania maszyny, pozwoliło na wybudowanie
polskiej Enigmy, czyli maszyny, która odczytywałaby szyfr generowany przez maszynę niemiecką. Pierwszą
POLSCY KRYPTOLODZY I ENIGMA

Polską kopię wojskowej wersji Enigmy zbudowano w warszawskiej fabryce „Ava” w 1933 roku. Proces skła-
dania elementów w całość odbywał się w podwarszawskich Pyrach. Od tego czasu Polacy mogli odczy-
tywać niemiecką korespondencję wojskową.

Przez prawie siedem lat polski wywiad przekazywał Francuzom i Anglikom niemieckie depesze wojskowe,
uzyskiwane dzięki pracy polskiego Biura Szyfrów. Nie ujawniono jednak sposobu uzyskania informacji. Dopiero
w 1939 roku, na skutek pogarszających się stosunków polsko-niemieckich, kierownictwo Biura Szyfrów zdecy-
dowało się ujawnić sojusznikom tajemnicę pracy polskich służb wywiadowczych. W tym celu wiosną 1939 roku
zorganizowano w Pyrach spotkanie polskich, angielskich i francuskich służb kryptologicznych. Oprócz egzem-
plarza polskiej Enigmy otrzymali oni matematyczne założenia, dotyczące metod obsługi maszyny. Rejewski
z kolegami przedstawił rezultaty swoich prac. Prezentacja obejmowała złamanie na żywo świeżo otrzymanej
niemieckiej depeszy. Obie delegacje dostały kopie całej dokumentacji oraz samej Enigmy.
Pierwsze informacje, wskazujące na to, że Polacy mieli wkład w rozszyfrowanie Enigmy ukazały
się na początku lat siedemdziesiątych. Oficjalne przyznanie przez Brytyjczyków roli Polaków w złamaniu
kodu Enigmy nastąpiło jednak dopiero po przystąpieniu Polski do NATO w 1999 roku.

Historycy II wojny światowej, którzy usiłują oszacować wpływ złamania szyfru Enigmy na losy wojny
twierdzą, że wyczyn trójki młodych deszyfrantów skrócił wojnę o około 3 lata. Jeden rok wojny kosztował
świat około 10 mln istnień ludzkich, zatem rozszyfrowanie Enigmy przyczyniło się do ocalenia około
30 milionów osób.

Na podstawie:
http://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/752845,Zlamali-szyfr-Enigmy-ocalili-30-milionow-ludzi; http://wyborcza.
pl/1,76842,16428463,Brytyjczycy_w_koncu_przyznali__ze_zlamanie_Enigmy.html

138
 POZIOM B2

Ćwiczenie 3. Dopasuj wyrazy z kolumny A do wyrazów z kolumny B. Uwaga: czasownik z kolumny

A może mieć więcej niż jedno dopasowanie do rzeczownika z kolumny B.

A B
0. złamać a. klucza
1. zaprosić b. depeszę
2. szukać c. wiadomość
3. odczytać d. zasady
4. otrzymać e. szyfr
5. przekazywać f. do współpracy
6. ujawnić g. wpływ
7. zaszyfrować h. komunikat
8. oszacować i. tajemnicę
9. przedstawić j. informacje

0. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
e

Ćwiczenie 4. Wybierz 3 połączenia i ułóż zdania mówiące o tym, jak potoczyłaby się historia,
gdyby nie złamano kodu Enigmy.

POLSCY KRYPTOLODZY I ENIGMA

0. Gdyby szukaniem klucza zajmowali się lingwiści, kod Enigmy nie zostałby złamany.

1. _____________________________________________________________________________________

2. _____________________________________________________________________________________

3. _____________________________________________________________________________________

Ćwiczenie 5. Czy możesz zostać kryptologiem? Znajdź 25 słów związanych z historią Enigmy
opisaną w tekście w ćwiczeniu nr 2.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
1 S U K C E S Ł U Ż B A Z M K
2 H H K L U C Z Z W B N A A O
3 E I M U K L A W I A T U R A
4 N S A C R U K Z A L Y F Y Z
5 R T S Z Y F R Z D G E A R Y
6 Y O Z O P R O F O O M N E G
7 K R Y P T O N I M R Y I J A
8 S I N W O K I L O Y M E E L
9 E A A Y L O M M Ś T R E W S
10 K A A W O J N A Ć M Y E S K
11 R E N I G M A R Ó Ż Y C K I
12 E E M A T E M A T Y K A I I
13 T K O D Z N A K M A R I A N

139
 B 2 POZIOM

Ćwiczenie 6. Co kodujemy dzisiaj i dlaczego? Przeczytaj tekst i odpowiedz na pytania.

Dziś liczy się informacja łatwa do zrozumienia w ułamku sekundy. Piktogramy i ideogramy nadają
się do tego znakomicie. Dwa najsłynniejsze emotikony, czyli kombinacje znaków wyrażających emocje
w sieci, narodziły się 19 września 1982 o godzinie 11.44. S.E. Fahlman, uczestnik grupy dyskusyjnej, zapro-
ponował kombinację :-) dla komunikatów nie całkiem serio. Zaraz jednak dodał, że lepiej zaznaczyć tylko
te poważne komunikaty ciągiem znaków :-(. I na tym stanęło. Dziś trudno sobie wyobrazić Internet bez
emotikonów.
Pomysł posługiwania się uniwersalnymi znakami i symbolami znalazł zastosowanie w wielu dzie-
dzinach życia. Znaki drogowe to idealny przykład połączenia piktogramów i ideogramów. Ich kształty
oraz barwy przekazują idee – komunikaty dotyczące nakazu, zakazu, informacji czy ostrzeżenia. Widoczne
w środku piktogramy ilustrują konkretne przedmioty bądź pojazdy. Trójkąt z czerwoną obwódką ostrzega,
a gdy na jego środku znajdzie się obraz pokazujący dwie małe osoby, wiemy od razu, że musimy uważać
na dzieci, które być może znajdą się na jezdni.
Co powiodło się w przypadku znaków drogowych, nie zostało dotąd zrealizowane w tak prozaicznej
dziedzinie, jak zasady prania ubrań. Systemy dotyczące oznaczeń na metkach są podobne, ale jednolity
standard nie został wypracowany. Jednak i w tym przypadku kombinacje piktogramów i ideogramów są
bardzo przydatne. Wiadomo, że symbol miski z wodą oznacza pranie, a jeśli obok pojawi się dłoń, takie
ubranie należy prać właśnie ręcznie. Nieco inne symbole występują w przypadku metek na ubraniach
japońskich. Tam używany jest na przykład piktogram pralki automatycznej. Chociaż nie znajdziemy go na
metkach w Europie czy Ameryce, raczej nie powinien on sprawić nikomu problemu.
POLSCY KRYPTOLODZY I ENIGMA

W latach 70. departament transportu Stanów Zjednoczonych zlecił opracowanie jednolitego zestawu
znaków, których można by używać w miejscach, gdzie przewija się wiele osób – dworcach, lotniskach czy
stadionach. Standardowo są czarne na białym tle bądź odwrotnie. Wiele z nich to piktogramy ilustrujące
schody ruchome, kosze na śmieci, skrytki bagażowe czy toalety. W tym celu wykorzystano obrazki przy-
pominające kobietę i mężczyznę, a nie stosowane w Polsce okrąg i trójkąt. Jednak nie wszystkie amery-
kańskie propozycje są uniwersalne. Np. punkt informacji w tym zestawie oznaczono znakiem zapytania,
ale dziś popularniejsza jest litera „i” od angielskiego słowa information.
Niedawno o zaletach piktogramów i ideogramów mogliśmy się przekonać podczas mistrzostw
Europy w piłce nożnej. UEFA i gospodarze turnieju wydali w sumie 350 tys. euro, aby przygotować i zain-
stalować ponad 10 tys. znaków mających pomagać kibicom z całego kontynentu znaleźć właściwą drogę.

Na podstawie:
„Polityka”, wyd. specjalne 11/2012

a b c

0. W dzisiejszym świecie ważne jest aby szybka trwała tylko zrozumiała

informacja była: i zrozumiała sekundę

informacje kombinacje
1. Emotikony to informacje wyrażające: emocje w sieci
w sieci w sieci

wyłącznie w wielu dzie- szczególnie dla

2. Uniwersalne znaki i symbole są ważne: w ruchu dzinach życia dzieci
drogowym

łatwe do wszędzie takie uniwersalne

3. Systemy oznaczeń na metkach są: interpretacji same i przydatne
mimo różnic

4. Piktogramy i ideogramy na pomagają pomagają pomagają

mistrzostwach Europy w piłce nożnej: gospodarzom kibicom Europie i UEFA

140
 POZIOM B2

Ćwiczenie 7a. Czy na pewno mówisz po polsku? Przeczytaj tekst. Czy znasz ten szyfr?

– Generalnie nie mam problemów ze zrozu-

Taki „niezrozumiały” sms mógłby wyglądać tak:
mieniem syna - mówi mama nastolatka. – Ale jak syn mi
czasem przyśle „esemesa”, to nie rozumiem nic.
Profesor Halina Zgółkowa twierdzi, że to właśnie
stosowanie skrótów może być cechą charaktery-
styczną języka młodzieży. Skąd biorą się, często
bardzo pomysłowe, skróty?
– Ta zmiana powodowana jest wpływem nowych
mediów, a więc maili, czatów, smsów, skype’a. Przejawia
się to obecnością charakterystycznych skrótów języ-
kowych, zarówno polskich jak i obcojęzycznych. Tych
skrótów jest mnóstwo, a dotyczą one komunikacji elek-
tronicznej, ale także komunikacji codziennej, np. NMZC
„nie ma za co”, ZW „zaraz wracam”, OMG „Oh my God
Czy wiesz co to znaczy?
[ang. „o mój Boże”] - wylicza prof. Zgółkowa.
______________________________________

____________________________
Na podstawie:
http://facet.interia.pl/obyczaje/styl-zycia/news-dziecko-o-czym-ty-do-mnie-
rozmawiasz,nId,449897

POLSCY KRYPTOLODZY I ENIGMA

Ćwiczenie 7b. Poniżej znajduje się pięć informacji charakteryzujących szyfr tzw. młodomowy.
Dopasuj cechę do odpowiedniej informacji.

Skrótowość Zapożyczenia Przemijalność Kontrkulturowość Nobilitacja

0. Skrótowoś ć Młodzież mówi dziś bardziej skrótowo i niestarannie. W ograniczonej „czasoprzestrzeni” chce prze-
kazać jak najwięcej informacji.

1 Generalizując można powiedzieć, że na język młodzieży składają się zapożyczenia, w tym

z języka angielskiego, informatycznego, przestępczego, skróty, neologizmy, słowa pochodzące z języka
potocznego, aż do wulgaryzmów włącznie. Jednym z przykładów może być to, że uczniowie coraz częściej
używają słów pochodzących z języka angielskiego, często je modyfikując, np. lajt, na lajcie, lajcik – „bycie
na luzie”; elo – „powitanie”; co za man – „co za człowiek”.

2 Gwara uczniowska jest odmianą języka potrzebną w pewnym okresie życia młodego człowieka,
później znamy, pamiętamy niektóre słowa, ale ich już nie używamy. Język młodych stale się zmienia,
uczniowie wymyślają nowe słowa i powiedzenia. Język młodego pokolenia charakteryzuje się przemijal-
nością. Jest to język okazjonalny, korzystający z chwilowych trendów. Moda na określone zwroty i zapoży-
czenia powstaje na zasadzie wolnych skojarzeń.

3 Slang jest językiem kontrkulturowym, z natury przeciwstawia się ogólnie przyjętym normom
i zasadom.

Młodzież już od dawna używa słów pochodzących z języka angielskiego. Wielu uważa, że jest to
4
spowodowane chęcią „zaistnienia” w środowisku rówieśników. Wielu ludzi, zwłaszcza młodych, sądzi, iż
wtrącanie słówek z angielskiego może podnieść ich prestiż w towarzystwie. Niewątpliwie jest to przejaw
snobizmu językowego.

141
 B 2 POZIOM

Ćwiczenie 7c. Jakie są twoje obserwacje językowe? Czy zawsze wszystkich rozumiesz? Czy znasz
slang młodzieżowy? Czy zauważyłeś coś specyficznego np. w sposobie pisania
smsów, maili?

Ćwiczenie 8. Złam szyfr i przetłumacz na język polski hasła reklamowe, które znajdziesz w tekście.

Centrum Warszawy, wielki billboard z napisem ”Answer the Future”. Pod spodem mniejszy podpis
”Politechnika Warszawska 9-10.06 2015”. Z boku jeszcze drobniejszy napis ”Globe Forum. Beyond Smart
Innovator”. I załóżmy, że ulicą idzie ktoś, kto nie zna angielskiego. Co zrozumie z tej reklamy?
Po sąsiedzku z reklamą politechnicznego kongresu stoi kolejny billboard. Duży napis ”Mother
& Baby”. Takich billboardów, reklam prasowych i telewizyjnych jest w Polsce zatrzęsienie. Jakby rekla-
modawcy zakładali, że wszyscy w naszym kraju muszą znać angielski. Niektórzy uważają pewnie, że
z angielskim hasłem reklama brzmi bardziej światowo i nowocześnie. A sama firma, która taką reklamę
zleca jawi się wówczas jako bardziej prestiżowa. Międzynarodowa? Znana? Spójrzmy na reklamę butów
firmy CCC: ”Shoes and bags”. Albo Vistuli, która reklamuje ”New Collection” na sezon ”Spring/Summer
2015”. Szwedzka firma Scania w Polsce ma hasło reklamowe angielskie: ”It starts with you”. Centrum
handlowe Arkadia tak reklamowało w prasie imprezy z okazji dnia dziecka: ”Unexpected. Kids Days”.
Z kolei billboard reklamujący zegarki Citizen ma hasło: ”Better Starts Now”. Polska, jak wynika z różnych
badań, znajduje się w czołówce państw z najlepszą znajomością angielskiego. W ubiegłym roku zaję-
liśmy szóste miejsce, za krajami skandynawskimi, przed Austrią i Niemcami. To fantastycznie. Ale nie
oznacza to, że wszyscy, zwłaszcza starsze pokolenie, sprawnie posługują się tym językiem. Jaki zatem
POLSCY KRYPTOLODZY I ENIGMA

sens używać słów, które nie wszyscy rozumieją? Po co zatem reklama, która z założenia powinna trafiać
do ludzi, a jednak nie trafia? Złam szyfr! Przetłumacz angielskie hasła reklamowe na język polski.

Na podstawie:
http://natemat.pl/144979,po-co-nam-tyle-angielskich-slow-w-reklamach-inne-narody-probuja-walczyc-o-swoj-jezyk-a-my

Ćwiczenie 9. Zaproponuj hasło reklamujące Polskę i zachęcające do przyjazdu do tego kraju.

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

Ćwiczenie 10. Zapoznaj się z projektem www. doyouknowpolska.pl. To pierwszy projekt

multimedialny promujący Polskę widzianą oczami młodzieży. Każdy może dodać
do serwisu własne zdjęcie lub wyrażenie pokazujące Polskę z jego punktu widzenia.
Co ty chciałbyś dodać? Czy byłoby to zdjęcie wyjątkowego miejsca czy wyjątkowe
słowo albo zwrot? Uzasadnij swój wybór.

Polecamy:
Sekret Enigmy, polski film z 1979 w reżyserii Romana Wionczka, dostępny w bazie filmpolski.pl
Tajemnice Enigmy, polski film dokumentalny z roku 2005, reż. Andrzej Tomczak dostępny na
stronie: http://www.tvp.pl/historia/rocznice-i-wydarzenia/ii-wojna-swiatowa/wideo/fakty/tajemnice-
enigmy-odc-1/64298
audycja o polskich kryptologach: http://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/752845,Zlamali-szyfr-
Enigmy-ocalili-30-milionow-ludzi
Poznań, pomnik polskich kryptologów: Mariana Rejewskiego, Henryka Zygalskiego i Jerzego Różyckiego
( w centrum miasta, przed głównym wejściem do Zamku Cesarskiego, ul. Świętego Marcina
Bydgoszcz, pomnik Mariana Rejewskiego

142