1/ Quan hé thuyét minh Trong quan hé nay, cau thit nhat néu ¥ mé dau, cdu thit hai cho biét rd hon mot hay nhiéu chi tiét cla y mo dau ay. 0 day, y tuéng duge trinh bay theo phuong phap dién dich la chi yéu. Quan hé thuyét minh thich hgp véi doan van thug loai chimg minh hod gidi thich. J Quan hé thuyét minh gdm méy loai tiéu biéu duéi day: a) Bang chitng Bang ching (BC) la vat hay viée ding lam bang dé ching td diéu néi ra 1a c6 that, phdn dodn néu lén 1a ding. Vi du 1: Mét cop chén da bat may con ga con. Bing ching 1a nhiéu dau chan chén dugc tim thay 6 quanh chudng ga. Vi du 2: Nuéc song nay khong thé uéng duge. Ban phan chat cata phdng xét nghiém cho biét nuéc da bi 6 nhiém bdi vat théi eda nha may. Luu y: ¢ Bang ching 1a chting cé hién nhién c6 that trong dvi sdng, moi ngudi cé thé st m6 hay nghe, thay duge. _ # Phuong thifc lién két thutng ding 4 quan hé nay-la néi té hop tis, lién tuéng b9 ph4n (vé du 1), lap tY nga (vf dy 2), “thé déng nghia... : 6) Dan ching Dan chitng (DC) 1a ngudi, viée ly ra tir ddi song, 1A tinh tiét, tha van trich dan tireée tée phim dé ching minh mot # kién la ding. Vi dy 1: Tudi tré Vigt Nam 1a tuéi génh vac viée nuée: Trigu 104 Scanned with CamScanner1/ Quan hé thuyét minh Trong quan hé nay, cdu thi nhat néu ¥ mo dau, cau thi hai cho biét rd hon mét hay nhiéu chi tit cda y mo dau Ay. Oo day, § tung duge trinh bay theo phuong phdp dién dich la cha yéu. Quan hé thuyét minh thich hgp véi doan van thudc loai chtmg minh hoac gidi thich. j Quan hé thuyét minh gdm méy loai tiéu biéu duéi day: a) Bang chitng Bang chitng (BC) 1a vat hay viée ding lam bing dé ching td diéu ndi ra 1a c6 that, phdn dodn néu lén 1a ding. Vi du 1: Mét con chén da bit may con ga con. Bang ching la nhiéu dau chan chdn dugc tim thay 6 quanh chung ga. Vi du 2: Nuéc song nay khong thé udng duge. Ban phan chat cia phdng xét nghiém cho biét nuéc da bi 6 nhiém béi vat thdi cia nha méy. Luu ¥: @ Bang chiing 1a chtmg cé hién nhién cé that trong ddi sng, moi ngudi cé thé sé mé hay nghe, thay duge. @ Phuong thtic lién két thugng ding é quan hé nay-la néi 5 hgp ti, lién tuéng bd phan (vi du 1), lap ti ngit (vé dy 2), “thé déng nghia... b) Dén ching Dn ching (DC) 1a ngubi, viée lay ra tir doi sng, la tinh tiét, tho van trich dan tir cdc tac pham dé chig minh mot y kién 1a ding. Vi du 1: Tuéi tré Vit Nam 1a tuéi ganh vde viée nuée. Triéu 104 Scanned with CamScannerThi Trinh 19 tuéi dmg day digt thi, Nguy&n Hué 18 tudi phat cao cd dao khéi nghia. Vi du 2: Nhan nghia va hoa binh la li tuéng chién dau cia nghia quén Lam Son. Le Lgi givong cao ngon cd Binh Dinh | Vuong dé tap hgp hao kigt, Nguyén Trai mé dau Binh Ngo dai* edo bang bai hoc vé nhan nghia va hda binh. Luu y: ¢Ta ding dan ching 4é ngudi doc tin mét nhan dinh la ding. 7 + Phuong thifc lién két thudng gap ¢ quan hé nay la lien tudng bé phan (ui du 1,2), thé dai tit, lap ti agi... ©) Vi du Vi du (VD) 1a nhimng trugng hgp cu thé, sinh dong duge dem ra dé gidi thich mét khéi niém trifu tugng hay mét van dé kho hiéu. : Vi du 1: “Chung ta phai biet tiet kiem site lao dong. Vi du, viée gi truée kia phdi ding mudi ngudi, nay ta phdi t6 chite sdp xép cho khéo, phdi nang cao ndng sudt cho moi ngudi, nha vay chi ding nam ngudi ciing lam duge.” (H6 Chi Minh, Thue hanh tiét kigm) Vi du 2: Van héa Ia cdi gi con |, lai sau khi da quén di. D6 1a truéng hgp tam an dau dé nha ta. _ Luu y: ¢ Vi du.cé thé cé that hay khong c6 that, duge ngudi viét dem ra dé gidp ngudi doc higu mot khéi niém, mot van dé. ¢ Phuong thitc lign két thich hgp 6 day cé thé la lap tir nga 105 Scanned with CamScanner(vi du 1), thé dgi tit (vé dy 2), Lien tang DO phan. d) Dinh nghia Dinh nghia (DN) la gidi thich mot tir ngi, thutng la mot thuat ngif, bang nghia da duge xdc djnh trong tit dién hoae trong cdc tai ligu chuyén mén. Vi du 1: Phdp luat bdo ho quyén thira ké cita cong dan. Thifa ké la su chuyén dich di san cia ngudi da chét cho ngudi cbn song. Vi dy 2: “D6i vdi viée lam van, ‘du theo bat cu logi van nao: thi cam hung vén-la dong luce manh mé cla sy sng tao. Cam hung la trang thai hung phan vé tam li cila con nguot Rhi cd nhiéu diéu chat chita bén trong doi hdi duge gidi thich, duge boc 16 ra...” (Tran Thanh Dam, Lam van 11) Lulu $2: : ¢ Ta ding dinh nghia dé gidi thich thuat ngit 1a tir ngit biéu dat cdc khdéi niém chuyén mén thudc vé khoa hoc, ki thuat... ¢ Phuong thitc lién két thich hgp véi quan hé nay 1a lap tir ngit (vé du 1,2) thé dai tw... e) Khai trién Khai trién (KT) la -gidi thich chi tiét hon, day di hon mot khdi niém, mot van dé da néi dén 6 cau thir nhat. . Vi dy 1: Hién phdp nude ta quy dinh Nha nude bdo ho quyén sé hiju cia cong dan. Trong ndi dung quyén sé hit cé quyén djnh doat ban, cho, chia, déi, dy quyén. ° 4 Vi du 2: Trong Tét dén, Ngd Tat Té da xay dung thanh cong mé6t hinh tugng néng dan dién hinh 1a chi Dau. Chi’ Dau 1a mét 106 Scanned with CamScannernong dan nghéo ma thét tha, ngay thang, cing chéng lam an “ddu tdt mat toi” ma van khong du com an, do mic. Luu yi ¢ Ta ding khai trién dé gidi thich nhiing tir ngit cé nghia chua duge xdc dinh, thudng 1a nhiing danh tit khéi quat nhu ¥ kién, nhan dinh, tinh trang, tam sy, van dé... @ Phuong thtc lién két thich hgp v6i quan hé nay 1a lap tir ngit (vi du 1,2), thé dai tit, thé déng nghia... fp) Nguyén nhén Nguyén nhan (NN) 1a sy viéc hay If 1é duge dem ra dé gidi thich can nguyén, li do cia m6t hién tugng, mét phan dodn, mot van dé. Vi du 1: Tac phdm dé dii cia cdc bac hién triét kiém van. nhan va thi si phuong Déng thudng sic tich, ngin gon. Li do 1a vi cé nhan phuong Déng thich séng vi chan li hon la néi vé chan li. Vi du 2: Tim hiéu tho vin Nguyén Dinh Chiéu, ching ta khéng thé khéng n6i dén cudc ddi riéng cla ong. Bai le, ¢ Nguyén Dinh Chiéu, tho van va cudc déi chi 1a mét. Luu y: @ Nguyén nhan duge ding dé gidi thich m6t phén dodn, khdc khai trién va dinh nghia thudng ding dé gidi thich m6t khdi niém. @ Phuong thtic lién-két thuéng dimg 6 quan hé nay 1a néi quan hé tir, néi t6 hop tir (vi du 1,2), lap tir ngit... 2/ Quan hé phat trién Trong quan hé phat trién, cdu tht nhat néu ¥ mé dau, céu 107 Scanned with CamScannerng céch trinh bay them khoi dau. O day, ¥ tuong dp quy nap. Ta thuong thi hai ban rong, nang cao ¥ ay bi nhiing théng tin tong déi mdi so vi ¥ thudng duge trinh bay theo phuong pl ding quan hé nay 4é viét doan binh luan. Quan hé phat trién gdm méy loai tiéu biéu duéi day: a) Két qua Két qua (KQ) la sy vat, hién tugng phat sinh tir mot su vat, hién tugng khéc, la ¥ kién, nhén dinh duge tao thanh tit mot ¥ kién, nhan dinh da duge néu 6 truéc. Vi du 1: “Thita ké la viée néi b6 trong gia dinh, giifa ba con than thu6c vdi nhau. Vi vay, chit yéu la phan chia trén co sé tu nguyen, thuong yéu, doan hét, ton trong phdp luét.” (Phan Dang Thanh, Quyén thiva ké ciia céng dan) Vi du 2: Méi bai tho, bai ca la cd mot bdu tam huyét néng béng. Do dé, tho ca cdch mang cé tinh chat trit tinh phong phi. Luu ¥: + Két quad thudng xudt hién sau mét nguyén nhan. ¢ Phuong thi lién két thich hgp véi quan hé nay la ndi td hop tit (vé du 1,2), lap tit ngit... b) Suy ludn Suy ludn (SL) la ¥ kién, nhan xét rit ra tit mot su kién hay van dé da duge néu ra truée. : Vi dy 1: “M6t dan t6e danh gide may nghin nam ma tiéng hat van ém diu va uyén chuyén nhw vay. Dan t6 _— ¢ 6c dy manh liét va tram tinh biét chitng nao.” (Theo Nguyén Tru; ) ching ta di) ig eee 108 Scanned with CamScannerVi du 2: “Mt chiéu nude lut, lén thuyén vé mot noi no, 6ng (Cao . Ba Quat - ngudi trich) cho rang: khéng thdy nu6c to séng ca thi sao biét duoc tém long nghin dam ciia ngubi di thuyén. Trong tam trang con ngubi dy cé cdi gi khong ndi vdi ai duge danh phai dem goi vao nude may.” (Theo tac gid Lich si van hoc Viet Nam, tap IID) Luu ¥: Suy lun thudng dén sau mét bing ching hode dan chting, la két qua cia mét qué trinh tu duy. ¢ Phuong thiic lién két thich hgp véi quan hé nay 1a ndi quan hé tit, néi t6 hgp tir, lap tir ngit (vi du 1), thé dai tix (vi dy 2)... ce) Khdi quat Khai quat (KH.Q) 14 nhan dinh chung dugc rat ra tit mot hay nhiéu hién tugng, su vat dong loai. Vi du 1: Trigu Thi Trinh 19 tuéi dimg day diét tha,/Nguyén Hué 18 tudi phat cao cd dao khéi nghia. Tudi tré Viét Nam 1a tudi ganh vac viée nude. Vi du 2: Chi vi vai déng bac suu ma anh Dau bj dénh chét di séng lai nhiéu lan. Duéi ché dé quan chi, sinh mang con ngudi chang khdc gi mang séng cia mot con vat. Luu y: ¢ Y khdi qudt co pham vi réng hon ¥ suy ludn. ¢ Phuong thtfc lién két thich hop véi quan hé nay 1a lién tudng toan thé (vi du 1,2), néi t6 hgp tit... d) Tuong phan Tuong phan (TP) la sy khdc biét, cd khi doi lap, trong ¥ nghia cua hai cu van. 109 Scanned with CamScannerVi du 1: Khi buéc lén bye thi, c6 gai ae cing xinh oe Pa nhau. Nhung kién thie cha méi ngudi, dite hanh cua moi ngudi thi hoan toan khac. Vi du 2: Day khoa ty nhién, ta c6 thé ding cong thie. Nhung gido duc con nguti, khong thé nao theo cong thtic duge. Luu y: ¢ Ta thudng ding quan hé tuong phan dé so sdnh hai su viéc, hai van dé véi muc dich lam ré mét trong hai sy , hai van dé dy. vie ¢ Phuong thie lién két thich hgp véi quan hé nay 1a néi quan hé tit (vi du 1,2), néi td hgp tir, lap tir ngit.. e) Tuong déng Tuong dong (TD) la sy gidng nhau trong ¥ nghia ciia hai cau van. Vi du 1: Két thtic mu’i nam khéng Minh, Nguyén Trai viét Binh Ngo dai cdo, dé cao nhan nghia va hda binh. Mé dau chin nam khdng Phdp, viét Loi kéu goi toan quéc khing chién, Hd Chi Minh cing khong quén nhdc dén hda binh va nhan nghia. Vi du 2: Chi vi vai ding bac suu ma anh Dau bi dénh chét di sdng lai nhiéu lan. Cang chi vi may déng bac suu ma chi Dau phdi bén con, ban ché cho nha Nghi Qué véi gia ré mat. Luu y: * Quan hé tuong déng duge nhan biét qua pho tit “cing”. ¢ Phuong thitc lien két c6 thé siz dung 6 day la lap tir ngir, lien tuéng dong loai (vi du 1,2), noi té hgp tir... P Song hanh Haiean cf an A ' a ee al cau c6 cing mot loai quan hé ¥ nghia véi mét cau thi ba 110 Scanned with CamScanner(duoc hiéu ngam hode da duoc viét ra) thi chung cé- quan hé song hanh vdi nhau. Vi du 1: “Trong luu théng phan phi, cd hai diéu can luu y. Khong sg thiéu, chi so khéng cong bing. Khéng so nghéo, chi so long dén.khéng yén.” (Ldi cua Chi tich H6 Chi Minh, Nhat bdo nhén dan sé 9467 trich dan) 6 vi du trén, cau thit hai va cu tht ba cé quan hé song hanh véi nhau, vi ching déu cé quan hé khai trién déi véi cau thi nhat. Vi du 2: Déi véi nhiing ngudi lap hién, toi mudén lam mét dita tré mé cdi. Déi voi nhitng ngudi cong hda, toi mudén lam mot ngudi con mét. Hai cau ¢ vi du trén cé quan hé song hanh véi nhau. Béi 1é, cé thé xem ching déu c6 quan hé két qua déi véi cau thit ba duge hiéu ngam va cé néi dung nhv sau: Tinh phu tit cua nhing ngudi lap hién va tinh huynh dé cia nhimg ngudi cong hda déu khong tao duge niém tin cho téi. Vi vay... Luu y: @ Quan hé song hanh thich hgp véi ca ba loai doan ching minh, gidi thich va binh luan. ¢ Phuong thitc lién két thich hop véi quan hé nay 1a lap tir ngi, lap cau tric (vi du 1,2), lién tuéng dong loai... Quan hé y nghia giita hai cau trong mét van ban thudng khé nhan biét, khé goi tén. Phuong thtfc lién két cing c6 tinh trang tuong tu nhu vay. O bai nay, ta chi khdo sat nhitng quan hé ¥ nghia va phuong thie lién két thong dung, dé nhan biét. Véi 9 phuong thie lién két va 12 quan hé ¥ nghia nay, 6 bai ké tiép, ta xay dung 5 mau cau tric doan don gian. ‘i 1 Scanned with CamScannerBAI TAP VE VIET CAU LIEN KET SO 2 Chon cau dung nhat, gach chéo (x) vao chil a, b, c hodc d cia cau ay dé xac dinh quan hé y nghia. 1. Trong ho Nam A, cac nha nghién cuu tim thay nhiéu dau tich vé méi quan hé ho hang gan giji gita tiéng Viét va tiéng Mudng, va méi quan hé tuong déi xa hon gitfa nhom tiéng Viét va nhém tiéng Mén-Khome. Trong tiéng Viét co tu “tay’ thi tudng duong trong tiéng Mudng Ia “thay”, trong tiéng Bana, tiéng Mondng la “t’, trong tiéng Kho-me la “day’, trong tiéng Mon la “tai”. a. Vidu b. Dan chung c.Khaitrién — d. Suy luan 2. Sy tigp xUc ngdn ngi Viet - Han da dién ra ngét mot nghin nam dudi ach théng tri cla phong kién Trung Hoa, trong khu6én khé cia mét chinh sach déng héa quyét liét va tan bao. Nhung trong thdi ki ay, vdi suc séng tiém tang cia nd, tiéng Viét chang nhitng khéng bi mai mot ma trai lai van tén tai va phat trién khéng nguing. a. Tudng.phan b. Song hanh_ c. Khai quat d. Két qua 3. Vvé mat ng am, tiéng Viét thoi ay da co nhiéu bién déi trong hé théng am dau va 4m cudi, hé théng thanh diéu xuat hin. vé_ mat tu vung, tiéng Viét cang giau cé hon nha tiép nhan va Viet héa mét bd phan kha Idn tt géc Han, ; : a. Tudng phan b. Tuong déng c, Songhanh dd. Khaitrién 114 Scanned with CamScanner4. Dé ghitiéng Viét, chit Ném ra ddi, va thd van “quée an’, “quéc nga" bat dau xuat hién trong thdi gian tu thé ki tht XIII dén thé kt XV. Dang chu y hon ca la “Quée Am thi tap’ cla Nguyén Trai, mét thanh cdng Ién dau tién trong nén van hoc viét bang tiéng viet. a. Vidu b.Danchting cc. Két qua d. Song hanh 5. Culng mét déng tu “d/’ ma ta cd thé dung cho sé it, sé nhiéu, cho qua khu, hién tai hodc tuong lai. Tu tiéng Viét khong bién déi hinh thai. a. Suy luan b. Khdiquaét c. Khaitrién d. Két qua 6. Tu tiéng Viét don 4m ma da thanh. Vi vay, nghe ngudi Viét ndi, ngudi ngoai quéc cé cdm tuéng nhu dang nghe ching ta hat. a. Suy luan —_b. Nguyén nhan c. Két qua d. Khai quat 7. Nhé hu ti ma té hop “me va con” khac véi cdc té hop “me cua con", “me vi con’. Cung vdi trat ty tu, hu tu cho phép tiéng Viét tao ra nhiéu cdu c6 mét ndi.dung thong bdo co ban nhu nhau nhung khdc vé sdc thai ngit nghia bé sung. a. Suy luan b. Khéiquat cc. Két qua d. Song hanh 8. Su tinh té vé ngi nghia trong tiéng Viat co nhiing biéu hién khac nhau. Mot trong nhiing biéu hién do 1a tinh ham stic. a. Dinh nghia__b. Suy luan c.DAn ching d. Khai trién 9. M6t van ban Viét ng dugc goi la hay la mét van ban cé tinh ham suc. Van ban co tinh ham stic la van ban Khéng chi cé ndi dung hién ra mét cach hién nhién qua cac tu ng ma con chia dung bén trong né nhiéu y tu sau sac. a. Dan ching _b. Khai trién c. Dinh nghia_ d. Suy luan Wik Scanned with CamScanner