e-learning

skrypt

do ćwiczeń z przedmiotu

Trening Funkcjonalny
AKTYWACJA MIĘŚNIA POPRZECZNEGO BRZUCHA
KONTROLA MOTORYCZNA MIEDNICY

Opracowanie:
mgr Paweł Niewiadomy
dr n. o zdr. Katarzyna Szuścik-Niewiadomy

Wszelkie prawa autorskie są zastrzeżone

 Wykaz skrótów

Kkd - kończyny dolne

Kkg – kończyny górne

Pw – pozycja wyjściowa

Pk- pozycja końcowa

Mm – mięśnie

M – mięsień

TrA – mięsień poprzeczny brzucha

Odc. L – odcinek lędźwiowy kręgosłupa

Odc. Th – odcinek piersiowy kręgosłupa

Kl.p. – klatka piersiowa

2
TEMAT ĆWICZEŃ NR 3: AKTYWACJA MIĘŚNIA POPRZECZNEGO BRZUCHA

1. Nauka palpacji mięśnia poprzecznego brzucha (TrA):

- Pw. Pacjent znajduje się w pozycji leżenia tyłem, ze stawami kolanowymi opartymi
o półwałek, lub zgiętymi do kata 900 (w celu rozluźnienia mięśni brzucha), kkg położone
wzdłuż tułowia.

- Miejsce palpacji – odnajdujemy w palpacji kolec biodrowy przedni górny. Od niego

przyśrodkowo w kierunku pępka na ok 2-3cm przesuwamy po skórze palce II i III,
a następnie w dół w kierunku do spojenia łonowego kolejne ok 2-3cm. W tym miejscu
trafiamy na delikatny dołek (prosimy pacjenta aby zakaszlał – wzrost ciśnienia w jamie
brzusznej spowoduje wypchnięcie najmocniejsze palców właśnie w tym miejscu). Kciuk tej
samej ręki, którą wykorzystujemy w palpacji kładziemy w okolicy talii, a drugą dłoń płasko
nad pępkiem. Będzie to służyć do oceny napięcia pozostałych mięśni brzucha. Ten sam
punkt odnajduje pacjent po drugiej stronie swojego ciała.

- Sposób aktywacji – Pacjent leży rozluźniony w wyżej opisanej pozycji, nabiera swobodny
wdech do klatki piersiowej (wykorzystując tor górnożebrowy), następnie wykonuje
wydech i na jego końcu delikatnie wciąga dół brzucha (polecenie słowne/komedna
„wciągnij delikatnie dół brzucha”). Siła aktywacji powinna być bardzo lekka do pierwszego
odczucia napięcia pod palcami w miejscu palpacji. Gdy tylko poczujesz delikatne napięcie
powiedz pacjentowi „stop”. UWAGA – przy zbyt silnym lub szybkim napięciu, widać
aktywację również innych mięśni: ruch pępka w kierunku kręgosłupa świadczy o napięciu
m. prostego brzucha, co również widoczne jest na poziomie jego brzuśca; ruch pępka w
kierunku do spojenia łonowego przypominający „spławik” świadczy o napięciu m.
skośnego wewnętrznego, zaś napięcie w okolicy trójkątów talii – skośnego zewnętrznego.
PAMIĘTAJ – chodzi o aktywacje wyprzedzającą mięśnia poprzecznego brzucha w sposób
jak najbardziej izolowany względem innych mięśni brzucha, dlatego oprócz palpacji oceniaj
wizualnie wszystkie mięśnie brzucha.

- Odczucie palpacji – w miejscu palpacji nacisk płaską powierzchnią palców terapeuty (II
i III) i pacjenta powinien być na tyle delikatny, aby poczuć lekkie napięcie. Pierwsze
odczucie „zgrubienia” tkanek (nie podniesienia), wzrost napięcia mięśnia pod palcami

3
świadczy o napięciu m. poprzecznego brzucha. Siła z jaką pacjent może sobie wyobrazić
napięcie tego mięśnia nie powinna przekraczać 10-20%.

- Alternatywne sposoby wywołania napięcia mięśnia poprzecznego brzucha są

wykorzystywane w sytuacji, w której pacjent nie czuje napięcia lub nie jest w stanie
wyizolować aktywacji mięśnia poprzecznego brzucha od innych mięśni. Należą do nich:
wyobrażenie ruchu tyłopochylenia miednicy (ale bez jego wykonania, aby nie doprowadzić
do napięcia wszystkich mięśni) lub aktywizacja mięśni z grupy mięśni dna miednicy –
mięsień dźwigacz odbytu (wyobrażenia podciągnięcia odbytu w kierunku dogłowowym).
U każdego pacjenta sposób wykonania poprawnej aktywacji może być inny.

- Pozycje ćwiczeń – zgodnie z założeniami korekcji naukę aktywacji mięśnia poprzecznego

brzucha należy rozpocząć od pozycji niskiej, dającej jednocześnie możliwość izolacji pracy
mięśniowej, a następnie dążyć do ćwiczeń w pozycjach wyższych coraz bardziej
funkcjonalnych.

Na etapie nauki aktywacji można zaproponować pacjentowi inną pozycję niż

pozycje leżenia tyłem ze zgiętymi stawami kolanowymi w sytuacji, gdy nie czuje napięcia
lub nie jest w stanie wyizolować aktywacji mięśnia poprzecznego brzucha względem
innych mięśni.

Oprócz pozycji podstawowej - leżenia tyłem, pacjent może przyjąć pozycję leżenia
na boku ze zgiętymi stawami kolanowymi (pamiętaj: głowa powinna być w przedłużeniu
linii tułowia, stawy biodrowe zgięte ok 450, stawy kolanowe 900, a stopy ustawione
również w linii tułowia). Przed aktywacją wymagane jest rozluźnienie brzucha, co dla wielu
pacjentów może być problematyczne. W czasie aktywacji oprócz napięcia pod palcami
będzie widoczne delikatne „zassanie” dołu brzucha. Do obserwacji pacjent może
i powinien wykorzystać lustro jako feedback.

Kolejną pozycją jest klęk podparty (dłonie znajdują się pod barkami, kolana pod
biodrami, neutralne ustawienie odc. L, głowa w przedłużeniu tułowia, wzrok skierowany
w dół, brzuch całkowicie rozluźniony) oraz pozycja „półstojąca” (np. siad na krawędzi
kozetki z lekko ugiętymi kolanami, stopy ustawione na szerokość bioder, wzrok
skierowany przed siebie np. w kierunku lustra).

4
- Metodyka nauczania aktywacji mięśnia poprzecznego brzucha: Wyróżnia się następujące
fazy nauczania:

1. Aktywacja w pozycji izolowanej (leżenie tyłem, bokiem, klęk podparty, pozycja

półstojąca) – etap podstawowy, w którym pacjent musi opanować umiejętność

napięcia mięśnia poprzecznego brzucha w sposób jak najbardziej wyizolowany
względem innych mięśni brzucha. Gdy to opanuje przechodzimy do etapu 2.

2. Pozycja izolowana z kontrolą oddechu. Jego celem jest wydłużenie czasu

napięcia. Po uzyskaniu napięcia na końcu wydechu, pacjent rozpoczyna 3 cykle
oddechowe kierowane do klatki piersiowej stale utrzymując początkowe napięcie
mięśnia poprzecznego brzucha. Po ostatnim wydechu świadomie rozluźnia TrA.

3. Pozycja izolowana z kontrolą oddechu oraz ruchem obwodowym. W tym etapie

pacjent posiada już umiejętność utrzymania aktywacji mięśnia TrA niezależnie od
oddechu, który powinien być prowadzony spontanicznie, dlatego też po
wyprzedzającej aktywacji TrA wprowadza się ruch w stawie obwodowym, w celu
odtwarzania prawidłowej kontroli nerwowo-mięśniowej na bazie ilości powtórzeń
prawidłowego wzorca ruchu. W tym etapie ruchem może być rotacja głowy, zgięcie
stawu ramiennego, przesuwanie pięty po podłożu. (PAMIĘTAJ: przed wykonaniem
ruchu musi nastąpić aktywacja TrA, następnie utrzymanie napięcia któremu
towarzyszy ruch w stawie obwodowym, zatrzymanie ruchu i rozluźnienie TrA na
końcowym wydechu).

4. Pozycja statyczna siedząca, stojąca. W pozycjach wyższych czyli siadzie i staniu

powtarzamy omówioną wcześniej metodykę (aktywację, aktywacje z kontrolą
oddechu oraz aktywację z ruchem w stawie obwodowym). Ich celem jest przejście
do funkcji chodu a następnie biegu.

5. Pozycje dynamiczne. Mogą to być wybrane ćwiczenia, np. most tyłem, przysiad
itp. Jednak celem przywrócenia automatycznej funkcji wyprzedzającej najlepszą
formą będzie chód w miejscu, na bieżni, w terenie, na rowerze eliptycznym czy
steperze. Celem tego etapu jest wykonanie tysięcy powtórzeń z kontrola napięcia i
przywrócenie automatyzmu wyprzedzającej funkcji mięśni głębokich w ruchu na
bazie mięśnia TrA.
5
 UWAGA - w treningu aktywacji mięśnia poprzecznego brzucha zgodnie z metodyką
treningu ogólnorozwojowego zaleca się ok 8-12 powtórzeń w 3 seriach, natomiast
najważniejszą kwestią jest jakość wykonywanych powtórzeń. Ponieważ trening wymaga
stałej uwagi i skupienia zmęczenie na poziomie układu nerwowego może pojawić się
szybciej dlatego też należy odstąpić od kolejnych powtórzeń, lub zalecić częsty trening
samodzielnie w formie zadania domowego.

Każdy z opisanych etapów powinien zostać przepracowany przez pacjenta

samodzielnie w domu zgodnie z instruktarzem zaprezentowanym przez fizjoterapeutę na
wizycie. Efekt treningu jest wprost proporcjonalny do ilości prawidłowo wykonanych
powtórzeń. Na kolejnej terapii należy ocenić poprawność ich wykonywania i przejść do
kolejnych etapów.

TEMAT ĆWICZEŃ NR 4 - KONTROLA MOTORYCZNA MIEDNICY

Jest to etap odtwarzania stabilizacji kompleksu biodorowo-miedniczno-

lędźwiowego w formie treningu stabilizacyjnego. Jego celem jest wymuszenie napięcia
mięśni brzucha na tyle dużego, aby przeciwdziałał on siłom ścinającym działającym na
segmenty ruchowe odcinka lędźwiowego kręgosłupa w trakcie ruchu zgięcia i wyprostu
stawu biodrowego (analogia do chodu, biegu). Obciążenie rzutowane na kręgosłup
lędźwiowy w trakcie ćwiczenia będzie zależne od masy kończyny dolnej, siły mięśni
zginaczy biodra (gł. biodrowo-lędźwiowego) oraz długości ramienia dźwigni jaka tworzy
się w łańcuchu kinematycznym w trakcie ruchu stawu biodrowego pomiędzy kończyną
dolną a odcinkiem lędźwiowym kręgosłupa.

Do treningu kontroli motorycznej miednicy można wykorzystywać urządzenie Stabilizer

(Pressure BioFeedback).

6
 Ryc. 1. Trening kontroli motorycznej miednicy z użyciem urządzenia Stabilizer.

Opis ćwiczenia kontroli motorycznej miednicy:

- Pw. – pozycja leżenia tyłem, stawy kolanowe ustawione w zgięciu 900, stopy na szerokość
bioder, ręce wzdłuż ciała.

Etapy kontroli motorycznej miednicy są zgodne z zasadą stopniowania trudności.

Zadaniem pacjenta jest wykonanie delikatnego ruchu tyłopochylenia miednicy, aby

wywołać napięcie mięśni brzucha wymuszając czynnościową stabilizację odc. L (można
wykorzystać komendę „doklej delikatnie lędźwie do podłoża”). Następnie utrzymując to
napięcie pacjent wprowadza ruch kończyn dolnych.

UWAGA - w celu oceny poprawności ćwiczenia jedna ręka pacjenta powinna

kontrolować położenie kolca biodrowego przedniego górnego miednicy (miednica musi
pozostać stabilna), a druga powinna znajdować się pod odc. L kręgosłupa. Poprzez dłoń
ułożoną częścią grzbietową pod lędźwiami, pacjent czuje zmiany nacisku (jego osłabienie
lub wzrost w trakcie ruchu kkd jest błędem, lędźwie powinny być nieruchome). Dłoń może
zastąpić urządzenie Stabilizer ułożony pod lędźwiami.

Etapy kontroli można podzielić na początkowe – czyli te, w których wykorzystujemy

ruch zgięcia stawu biodrowego (skrócenie długości ramienia dźwigni) oraz jedną kończynę

7
dolną. Trudniejszy wariant to ruch w kierunku wyprostu stawu biodrowego i wykonywanie
ćwiczenia obiema kkd.

- Propozycje etapów (UWAGA: do kolejnego etapu można przejść tylko wtedy, gdy mięśnie
są na tyle wydolne, że w trakcie ćwiczenia nie pojawia się ruch odc. L i miednicy,
zatrzymanie oddechu u pacjenta i/lub wyraźne drżenie mięśni brzucha):

Etap 1. Utrzymując napięcie mięśni brzucha i stabilny odcinek lędźwiowy kręgosłupa

powoli oderwając prawą stopę od podłoża i przechodząc do pozycji trójzgięcia kd prawej
(tj. 900 w stawie biodrowym, kolanowym, skokowym), powoli wróć do pw. Powtórz to
samo na stronę lewą. Pacjent powinien oddychać swobodnie.

Etap2. Utrzymując napięcie mięśni brzucha i stabilny odcinek lędźwiowy kręgosłupa

powoli oderwij prawą stopę od podłoża i przejdź do pozycji trójzgięcia kd prawej jak wyżej
i następnie powoli dołóż w ten sam sposób kd prawą. Zaznacz pozycję utrzymując ją 3
sekundy i powoli wróć najpierw prawą, następnie lewą kd do pozycji wyjściowej. Na końcu
rozluźnij mięśnie brzucha.

Etap 3. Utrzymując napięcie mięśni brzucha i stabilny odcinek lędźwiowy kręgosłupa

powoli oderwij prawą stopę od podłoża na wysokość 3cm, utrzymaj 2-3sek i wróć do pw.

Etap 4. Utrzymując napięcie mięśni brzucha i stabilny odcinek lędźwiowy

kręgosłupa powoli oderwij prawą stopę od podłoża na wysokość 3cm, następnie unieś
stopę lewą, utrzymaj 2-3sek i wróć do pw odkładając kolejno prawą i następnie lewą stopę.

Etap 5. Utrzymując napięcie mięśni brzucha i stabilny odcinek lędźwiowy kręgosłupa

powoli oderwij prawą stopę od podłoża i zacznij powoli prostować staw biodrowy
i kolanowy, tak aby stopa zatrzymała się 3cm nad podłożem, następnie wróć do pozycji
początkowej odkładając stopę. Powtórz na drugą stronę.

8
Etap 6. Utrzymując napięcie mięśni brzucha i stabilny odcinek lędźwiowy kręgosłupa
powoli oderwij prawą stopę od podłoża i zacznij powoli prostować staw biodrowy
i kolanowy, tak aby stopa zatrzymała się 3cm nad podłożem, spróbuj dołożyć stopę lewą –
zatrzymaj gdy pojawi się ruch odc. L, zatrzymanie oddechu, bądź wyraźne drżenie mięśni
brzucha. Powoli wróć do pozycji początkowej kolejno prawą i lewą stopą.

Ryc. 2. Trening kontroli motorycznej miednicy z wykorzystaniem palpacji kolca biodrowego

przedniego górnego oraz oceny nacisku odcinka lędźwiowego na dłoń ćwiczącego.

Powyżej przedstawiono tylko kilka etapów zgodnie z zasadą stopniowania trudności.

Wariantów istnieje o wiele więcej.

UWAGA - w treningu kontroli motorycznej miednicy zgodnie z metodyką treningu

ogólnorozwojowego zaleca się ok 8-12 powtórzeń w 3 seriach, natomiast najważniejszą
kwestią jest jakość wykonywanych powtórzeń. W przypadku pojawienia się zmęczenia
z widocznym brakiem kontroli nad ruchem należy odstąpić od kolejnych powtórzeń.

Pozycja czworacza (klęku podpartego) jest doskonałą pozycją do wywołania

aktywacji mięśni brzucha, mięśni przykręgosłupowych odpowiadających za stabilizację
segmentów ruchowych kręgosłupa, w tym mięśnia wielodzielnego, czy mięśnia
czworobocznego lędźwi, jak również kompleksu ramienno-łopatkowego (poprzez podpór
na rękach). Samo czworakowanie w rozwoju motorycznym dziecka jest przygotowaniem
do funkcji chodu i biegu. Może stanowić kolejny etap w kształtowaniu kontroli motorycznej
miednicy.

Ćwiczenia:

9
Ćwiczenie wzmacniające mięsień czworoboczny lędźwi wykorzystując asymetryczne
ustawienie miednicy – Pw. Klęk podparty (wzrok skierowany w dół, głowa w przedłużeniu
linii tułowia, neutralne krzywizny kręgosłupa, aktywny brzuch, ręce ustawione na
szerokość barków, kolana i stopy na szerokość bioder). Pod jedno kolano (słabsza strona)
należy podłożyć element o wysokości ok 3-5cm wprowadzając tym samym asymetrię
w ustawieniu miednicy. Fizjoterapeuta ustawia się za pacjentem łapiąc miednicę w okolicy
kolców biodrowych tylnych górnych. Komenda: zaktywuj mięśnie brzucha i unieś delikatnie
kolano (to, które jest oparte o podłoże) do takiej wysokości, aby wyrównać ustawienie
miednicy. Następnie powoli wykorzystując skurcz ekscentryczny (3 krotnie wolniej) wróć
do pozycji wyjściowej. UWAGA: chwyt fizjoterapeuty ma za zadanie dać pacjentowi
feedback. Zamiast rak fizjoterapeuty, w okolicę kości krzyżowej można położyć np.
półwałek, który będzie wyznaczał płaszczyznę ruchu, a pacjent będzie mógł kontrolować
ustawienie w lustrze.

Ćwiczenie wzmacniające mięsień czworoboczny lędźwi i mięsień wielodzielny w pozycji

klęku podpartego – Pw. Klęk podparty jak wyżej. W ćwiczeniu można wykorzystać kilka
etapów zgodnie z zasadą stopniowania trudności:

1. Komenda: „napnij mięśnie brzucha i oderwij ok 3cm nad podłoże oba stawy
kolanowe – utrzymaj pozycję 3 sekundy swobodnie oddychając i następnie odłóż
kolana na matę”. Oderwanie kolan zmniejsza płaszczyznę podparcia i wydłużenie
dźwigni, przez co wzrasta znacznie aktywność mięśni stabilizujących odc. L
kręgosłupa.

2. Komenda jak w pkt 1. i dodatkowo oderwij jedną stopę i unieś ją 3cm nad podłoże.
Zaznacz pozycję utrzymując ją 3 sekundy i wróć powoli odkładając stopę a następnie
stawy kolanowe na matę. Następnie wykonaj powtórzenie na drugą stronę.

3. Komenda jak w pkt 1. i dodatkowo oderwij jedną rękę i unieś ją 3cm nad podłoże.
Zaznacz pozycję utrzymując ją 3 sekundy i wróć powoli odkładając rękę a następnie
stawy kolanowe na matę. Następnie wykonaj powtórzenie na drugą stronę.

4. Komenda jak w pkt 1. i dodatkowo oderwij jedną rękę i przeciwną stopę i unieś je
3cm nad podłoże. Zaznacz pozycję utrzymując ją 3 sekundy i wróć powoli odkładając

10
 rękę i stopę a następnie stawy kolanowe na matę. Następnie wykonaj powtórzenie
na drugą stronę.

Ryc. 3. Ćwiczenie wzmacniające mięsień czworoboczny lędźwi i mięsień wielodzielny

w pozycji klęku podpartego

5. Czworakowanie - Komenda jak w pkt 1. i dodatkowo zacznij przemieszczać się

w kierunku do przodu naprzemiennie odrywając rękę i przeciwstawną stopę rozpoczynając
czworakowanie, zachowaj stabilny tułów. Ponieważ ćwiczenie jest dość trudne pokonaj
jedynie dystans 1-2 mat. Jako alternatywny wariant można wprowadzić czworakowanie do
tyłu lub czworakowanie z ciężarem wolnym ustawionym na kości krzyżowej pacjenta
i asekurowanym przez fizjoterpeutę (np. talerz, kettlebell). Zaleca się aby pacjent miał
możliwość stałej kontroli swojego ciała ustawiając się bokiem do lustra.

11