S38 CASCLUMnKIN at pony meow w inteaksjch 1 anajomyml. Andy najprawdopodob- le dotwiadas fa iocenyfilag pe 1. spregagi plone pleco) 4. cies moments dojzewania 4, Fred ewitdall, dsc preechoa prez Fr il liana w aki kee ouladoweja pope seksalny paca aymlcj wlanych naregdowplciowyeh aii ‘do ukodcenia 3. roar yc mmigdey 3.4 6-rokiem yc. gay 6,412 coker yc, 4. po 12 rok pcs, 5. Zabarenie, kere objawia sie wykszaienlem meskich organdwpliowyeh przez kbiety 2 powodu wphyiy ‘metkich hormonswplcowyeh w oles preaatalnym, jer aaryvane t bjavara androgynizac u kbie. ‘wrodaonym pratostem padnecry. aeipolem nkewradliotc na androgey. 4 fecem moment doreewania, 6. lige psychologicrna einice migdey pam w po ‘mle aktywnolt, Wyk bada sugerua, 2 2 dalewezynll maja wy2sry potiom aktywaoel nit chlopey. be chlopey maja wylsty poriom akeywnodc nit eiewenyal tbinia migdey plelamlw posiomieakeywnode toi gw okteie praedealaym <4. bina migdey peal w podlomie akeywnose, tow. w oktesi drastana, 7 Inne pychoogicna rina migdy pla pod ‘wager wralivotlrorwojowe ye na charby {problem soewojowe. Wyaik baad sugeru 2 daicwerynk maja wy 2 poziom wralivose rom sojors) ait chlopcy be chlopy maja wyanyposiom wr tee daiewengo. «sbinicanigdayplelami w poromie wrtlwos rozwojoe) ont slew akesie pedselnym. 4. sSinca migday pear! w pouiomie wraliwokt roswojot) ont slew aktesie dorastania, note ronvoj- 1. Jak powinnisoy polsunowat pryhulugiaie ince rmigizy phism? 1. Metexyni kabler =o wile bard} pdb do sep wedem yl. sg », Prychoogicne ence migdayplcam may 2: _sorowanie jedyie w preewidywanla zachowana jednosthi nit ine grupomych. «. Wigkioit paycholog agua co do ego, de snicepowe 1 nspandaeznacree i pede 4. Itijgce peychoogicane eSanicepletowe2asty spomdowane rnicamibilogcznyat nie may nn nie wplywu cayanikkulurowe | spoleeane 9. Teoria eypizaci leone) bees w najwihseym sap- niu wykanaje esengaleyangtendencynot, cyl pork, fe bnlgicny statu edna determine ej chown ech, 2 pychoanalcyana tora Freda 1 ora schemas plionege. «© pounawezo-rorwojowa teria Koblberga 4. teria ewocya THe fe mm darn $28 Sista 527 ‘easel 521 eBlog 527 Inna pl 53 ley bern andogying S24 ‘pl Bape 527 mpl ayy 57 Plus 502 Sine shen pt 33 med pchaepeecany 5 ‘ne bape 328 Pebologene 302 ‘ss ietreeon 504 ne se parpoicdi 510 schema yp 58 Serer paws 516 ‘andl plone) 503 ‘yp pwn 503 eel racy 528 ‘migra wae petazane 505 Tipteers adie $22 RO7DZIAL Agresja, altruizm i rozw6j moralny arw agrest ‘Wye da wcodsennymtye: Metodykonrdowania ares umlodch die toe ena prsplerege az meray: cyl afebywnepeawceibehawiralne ‘Wyn baa wcodeennym yc akmim dseyplnonaé moe dc? “ateconana ety exwejonyh de pespekty prstwaranianformag CO JEST WEDLUG CIEBIE nsjwsinxinym upeltem rrwojuspolernego dries? ‘Kiedy pyanie to naa ig w anloeie nate wychowywania dees, 2942 gropy Inlodjch rodicow edpowiedsial, ie najardne saley iv na tym, aby ich daecko ‘rykitael sine pocucle morlnofl~ eg, co dobre ile ~ kee kierowaoby ich imerajami x nny hud. ‘Riedy poprszono rdaihwo precrowani, jake zaady moraine heey prac laced swoim trieciom,podal wiee odpwiedi 7 keych wiganosé moimapodzilic i tzy pode nits atop: 1. Unikanie kerywdzenia innych, Radic chil ieby ch deci stay sig samo- Acne iby w staniewaspolaja wlasne pay ber kreywdenia innyeh. Ni Sprowekowane zachowaniecelowo keeywaceinnych cal ares to dita, ee wighaottrodncéw rdeeydowal ig dum uswoich died. 2, Troska prospotecena. Koka wartoii, Mra wigksost rodzicw cheialowpole sim pociechom, byt ara ~ cll beoteresowna toska okzzywana wobec ‘ameopoctasia innych chy doslania oda» t uosky, Wiel rodzcow zach "je dae do alrisyeaneg 2achowania, jak ese diene i innymi = ‘Gein ich cry pomaganie 5. Osobistezobowiqzanie do prasstregania zased. Na konec,wighsoK oss bioraeych ada w badania wpomnal,eirone esa ich preconanie dec dd tachowywania sig 2gpdnte espolecinieskseptowanymi asada | moi orowania whsnego tachowania, by upewait sg, eich nie amg. Uvatali ie najwsiaigjrym celem octlizac mcrale| est umodliwinie daiecku payowojenia ‘aobniych wari cry aed exyenych, kde pomogy delecku odrniédabeo ‘ital bie dobsc” recy, nae eel w okey ne bee nog inego, kro ‘onitorowalby i oceiljego2achowanie REE eSrn. 40 GESCCOWARTA teoigcan eae Rozw6j agresji Sraeanseeyedy S zeta spetemcoms Staccato Sokenok whtiychove idee) oy ‘stompayine pea ‘W tym ronda 2jniemy sity rzema powiazanylaspektanl eoavoja spo Iecaneg, rv lui so bra pod wage, oceiaja chatter nny. Zacanemy’od emacs ages pyaar amlenia 2 cxasem, a nastepeiezasanow iy sig nad tym, w fl spss dorod moga skureanie konsolowaé aki zachowanie NNesepni zstawimy emat krgywdzenia | awéimy sg eu altrlamowi {achowania prorpolecznern, rpvataac, jak ide | podobno samelubne dziec moga naucyé fie dokonywa otobaych potwigced by porn innym. Na kone prciziemy do ‘rere tematykirozwou enoalneg praeledimy ewoluce deka jako ajwyrsini ‘honcentowanego nawlasnym snmopocauciuseworreni, kre nde sig nie tanowae {adaych zaud, w pevnego rodaj florfa moralaoé, key privet dane zasady poprecr Ke ocena rachowanie wiseneinnych, CConssywany ages? Wedlug powsechnie pray dein agsespony acto wanlie sachowanie dopowadzajace do sadanialrsywd cry naninia2yWe) story, Kea je smorjwowana do unikania takiagoeaktowania (Dodge, Coie Lynam, 2006). 2008 toes, to 2amiarywykonawey oe agreeywsa” atu, siege Konseevence “Tak wigs a inteneyjna defini aklanyBkowalaby jako ageaywne want dali, sw kseych kaya bys zamerzona, nae el ie wyezlzona (ak jak gwaltowne opnige, te chybito cel) ale wyklaceylaby praypadkowo wyredzong kre cy contre zabawg wkte|weyacyucrenty dobro bawiq er amiars wyragdaena oma kr. “Azresyne aly cigto das signa dviekategoie: ages gniewns ages in: seeumenealng, Jie ays gly cslem jet ckaywdzeni ne ory, go Ib je aachowanie valifkaesiako apres gniewna.Agrsjainsteumertalng omacea ake sytuace, w kdrych wyradaana kaya jes tylko frodkem na drodve do osagnigsa ‘stateceneg cls. Ten sar akt mode by aklasyikowany ako apres giewna lub >= Steumentalna, w zaletnoei od bontkst, Jill mlodychlopec udery ost a poten Ida nas plac, masemy sana jogo zachowanie 2 prs glewny, Tesaa crynnosé moglby bye raklasyfkowana jako area insteumentala (xy lesan ‘gr gnewne i insramenalne) gyby cblple jednoceine abel lost2ezabavhg Zrédia agresji w niemowlectwie CChoé mlode mow slosce se cess bi ds, rudos jest unmade zacelowo _agresywne (Sullivan i Leis, 2003), Jednak Marlene Caplan se wspélpracownikami {1991 ody eroceneniemowlgapotraig bye dose mapas wobse sbi, Kedy jen ic koerolje aba, kg dri che. Nawe ied dostpne shop dane) “abneki, [2-mesgcane does case gnorowaly te nieusywane ozodmioty i pdbowaly ‘ly prin aber od drugegodeiecka. Do tgp mapastikew yeh preepychanach ‘ual sig erlsowa®drugie dick jako preci, ane ako reedywion preskods ‘co ugeri, daira ages inetrumentalngj noxtajaasiane pred wkosezeniem pact (ick [oka ya, ‘Cho 2k wehodaa w konfike réwnie cust (ub exec jak rane dick xc nit modsze dae eonwiqzula we dyspucy2a pomoca nego deena si. sfaacza kidy zabawe jest malo (Alink in, 2006; Caplar tin, 1991), Tak wie cern konfilty niekonieanie anowiq poled reningu ages a mogy nave bye aaprcyjne,dutgc a kontlse, w key niemoweea, ded eactkujgce 1 wieks ppaedeolny: maga se cy negojowaelosigat cl bez odwelywanias— do pokane Sily—awlarzena ey doco incr wen nas dai do prsbowantaharon- neh spotobwr onwigzywania kone (NICHD Fay Chil areResearch Neework jxckimbodyeh dec sto Eipeacstonek nyc erin Sebo cosy jo. Frohne ieromertines So atc atest aicwna, In deci strc, tym igi oetekich it ages sig RCIOZAL ge sbsminonimey 581 ‘200; Pesiman i Ros, 1997) apo mack xczgiinie nie tle age u dale i zachecaa je do urieniasloSlw cela promowani polecang mont, W wy tego ju opodskie preedskolat eile oscrg na kone incepersonala 1 ew dt cag nani agresj ni ich ameryatscy owieiicy (Zahm Ween, 1996). Trendy rozwojowe w agresii CCharater praawiane| pac dic ei Badao amin sig = wiki, W son insu badaniy nad rorwoem ages u predikolakw Flrence Goodenough {193 popeia mat die w wick 082d a thy pray dion {yeh aly nplaywad creghy wybuchdw ages swoch die. Analanae te dane Soodenough ody ie meaKercowane napady ok dara conns ra tay 2.3. rokiem iy dy dre sacaya odpowiads yeni aera ab Topi w ea na toe towaryae aba dcr elu sta Apes yezaa ‘sopniowo sala pomigdny a role yl, stgpnna proc rnin weal prctywansarenel inne Fomy age swne O co Keg ig pred? Go. enough ody, glwnieoabowl ane psd, eich aes egaly tial chasse lngtrumentalny. "W nowsrym badana probowano scharkceyzowa amiany rmwejowe wage Sayan od dncistva weesnego do edieg (NICHD Early Chi CareReserch ‘Newt, 2004, W bani hebym scx 195 dec wyhory ano zapsany pect math potion yee agra des, ocelany co oko 2. do 9. rok yea Tica Zpaini odkrycanl Goodenough u wine sec ranotowano spade “pes faye prc as preedkolne. W Badan iden fkowano eet pie way ‘orc sma tnwojonych od wevsnego do edoigo daca, Poor 53 Wiecjlonan wighno die ON) vost pac math oceiony ko nk a ee Sued badanego osesu Inne cic (2799) wykasyway umirkowany prion ges Frycan|preyasonis whims momense dan, hoe wykatyway ej Spadek 1 wiki, Udertsjca ba mala ropa de, aleve 3 prby ke wykaaywaly ‘eyokt pvins ges yee eyes pre aly oles Beda. Taki mas moteny wage na pote ech aye? Wyalada at, 2e pont spodacwad sie pewneg poroms ages we wees daieisee ale Uvighveati deed ten rola apr ses senso ad do Seng di iso Alki, 2006 Ballargeon ns 2007). Spike mwa gap dal aa 8 mee ble 2 pitjwizniem bey) gress re wy icv rednim diese i moe bye pods, Xi siepotop (NICHD Exty Chil CaeResarch Nerwork, 2008. Pree sede drei aba ypu apse yes) sow) nonin Ee niewst dies erg frsiqrymé wiksrle {allen polubownie (Dodge | in, 2006, Locber 1 Stothamer Leber, 1998 Shaw in 2003). Rétnice migdzy plciami Choe améwione dotd tendende dacyengchlopcée | dhiewerynek, dane» ponad setki kraj pokazla, te choy | mghcayini fede bardal)agresyn Fiayczte | downie od driewezynek t kobe (Hats, 1992b, Maceaby Jackin, 1974). W roxdile 12. napisy, Ze wytay poniom meekiegehormons Phitmcgosexovtronamotewpywaéns einice————————&_ow“e“— eo agicawarTs Ferien ‘Soiyomazcee coy oni inlecgpreonn fa poco cow sv agresi mgday pana dawn aaa wha arto mids copy eae any sgeesywe od daiorrynek (Fla, Caste + Davies, 2000), Na prays Miedbee Kapaate woplpracwnikam! (991) dl, te opera signal, are, Maree gens prio ahovkndazaly i cig) wid rocanych dis, Key Reese dpeal wes) dsewczypek [ence w wicks begrupy2prcwagy SHEE Sigfacgogowety daily sie abavkam! nite, ky bo wes eekeaynck Dopiersw wie of 2,5 do 3 lat motemy polegaé na najomych rica eee day pcan aj towyratie oi ras, by pita plows pokirora TES tewceynk inna Rerun (Fags, Leiabach i OBarl 1992) 7c py polecane mn prowadi do wyksalcenia i wise ages u chop owaitu deonceynd Po pera, role baw sg x chopcarl ots ik. iew- Ser Lenser na agresyvne vache rk buds negarrwne aaa evar. jw (Brennan fa, 2003, Frick i. 2003: Mills Rubin, 1990; Rubin saeespds), Ponts sabawkowe pisolety, crf wyrauenle rake {inne symbolctne prtdmioy tices tre copy caso dost do zabawy, rachge ich do odes aa apcaywnycheytuag~co prom pve agrtywae achowanie eshbach, se Wc Pong, 1992) Pre. ata pracdskoln zis uc sig postregné are jako Paty neu w mich scheneaach pi aw okresedodkowego diecisewachlopey ‘peeve chapesy ne tachi pry im bara wpe ory pha seems deapebar ode cay tock nit same zachowane u dew: Se 7B eraberpe | Hal, 1993: ery, Perey + Weis, 1989), Tak wigs cho cyan ‘Bololezne moga wy wa na ice plcowew poriomie ares ane et 4 w ds) aera alle de tepals) ic piowych w naucran spokczym. Sota nents cbecni iktéray badacae waa, chlopey waa si amace ie bed} aprenpwal ponicwadw badaniachskupiano ig ma jawych agtesywngch aaaaareet i ni blorae pod erage ukryeych aresywnych daa, kere mga co ‘Zhapowee wird diewezynel nit wird chlopew: Badania preedstawione w ramet ANIKI BADAN W CODZIENNYM ZYCIU wyrainie wapcrj tk punt widen. (0d agresido zachowar aspotecznych ‘Cagsoiewymqpowasia jek nych way, aro wy waych form age al SeeiGis ee Fedoiego dle pace adolescence (Brody | n, 2003; Loeber ‘SuoutamerL acer 1998; Nagin i Trembay, 199), kre to endenca dors rar ‘Slope jakidiencaynck (Boagers in, 2004; Strange, Achenbach Veshuls, 1997) eee wea, te mlasiet rcayna sg lpi) rchowywal, Lesa zttoymatt Peanut nne fry peasy dete wars w pe adeescen | wersn) “Tveloti Dene in, 2006, Sayer, 2003; Departament Zdrowia i Opick Spolece) ‘Sant Zjedaoetonyes, 200). Agresarelaeyja u drieworynck alse w adolescent Tanda) beast pera (alent Underwood, 1997), 2 naxletaichlopey saa rane et da ete we pedal poss, pops diana akc aac, Wags, vtluvwamie way ovwialse(Loeber | Stouthamer Locber, 198; Deparement Free limode Snéw Zednoctonyeh, 195) W amerika vii] see! prenqpeeachowanieaesiq arse spolesaicakerprowanew kre arco nike dewicyne nara uzykaa wy pou spotecena wid eednikow (Mile Johason Cortnzo, 2004). Zé wwagg na to, 2 okolo 15% ‘Prnich cope SeanachZjdnocaanych rosa arettowanych a akiogn§ rodzaht eviucying,amyspokcane eachowani, py rym ni it wsyatklch speaweon serajcmereymana (Dodge in, 2006). Zjawisho tow mniizym sop doy ek chemi dsleweaye W okalo 28% wnystkicharetown mtodocianych vezesiers “Tce (Snyder, 2003), 12% amerykaskich diewsza donosis edo 17- okt ‘Gelso deal w choca odnym aie rutalaosi (Dodge in, 2006). glad wige aNocte aloe aba naj iawale mnie) agrespwna, moe po postu wybieraé inne Teal Sree al. ie Sears Wyn No Sea WI npn. Ages deste pools nam prewidee seainiebyminane w doses dla kobe mcz¥E. Srdanamann ch, ton..tetow Mi ie L054 Sy Steet etn Sonne. reer [aa =e Sete” {Per 1988) piacere arom rion swear SSragoncet sone rap mm ogc ee Tijere cevetorow top Slee He Seoroenessreavee | spentcone BRIA Bet adnincly 543 foxy anypotecneg achowani pny wy. nicradowolenia. oa = cayagresywnoséto sta cecha? Badan wan ic agresywostw wrens cocks [Avespune bdo lode die ane prey ar ts (Curing, not t Zahn Way, 1988, Rub, Burgess, Dor! lasing, 2003), 2 badanin pdhuine fw made 1 opsano te metodg baad) prepowadeone {Tn andi Nowe) ZlandiStanach Zjedncce Set wyhazl de poiom dalivegiagresywnego zcho- rae wade w wk of 3 do 10, et TE dteym pesytoem ie konnoks do agesywaych ame aspen ahowadw lg asec {Calenen Mayen 2004 Harlin, 997 Hear in 196: foot Pains, 2000; Newman iin, 1997. Na py: ed Rowell Hucsmana te wepspacomnani (384 Bada etna grep 600 gece ps2 aa Jak will ve 11 bard agen ati custo vasa TReapesrenyn 30 ka bu slonnyi do gh ‘Toeemalonkdw dec take ing wich preypakn “ilar prendapodsbissw popelniena pret ‘Gury todavia sendy grapowe,niko- sicane niger, fe werylae wysoce grenywne dies sour eawsreagresywne, Nae edna ot agri mat by banda enero jl roewaiyy eg wet a psiomieindywidaloym. Jas ceely wana agreryrne det lode? Indywidualne réznice w agresywnym zachowaniu ‘Die bardeo nia sig pod waphedem posiomu age potas lseicjako croncaniearesywny.Cagsbadacy kre presedil agresywne seeps nied dae w wiko skolaym i ucanibw loum, ody, nieunacina sangre dues wane) writeott ofa Kn ioe ich ula? W wi vrnnpadkach wees js ropa wysoce gssywnych iar or 10-15% reese date, kere st cst ofarams ejch agresorow (Ohweus, 1984 Pexy, Kesel 5 ke bardzo ask! procent “Niue badania wiki na lene dc roan wes agresywnych ice pronkeywnych agesorow reaynych apresow. W pordwnant = oar secre dtm proakrywni agresorry s prskonin, 2 agrsywnose praise areca Kory (ak Kontola nad spor zag), ago wie, 2 0 veynt ome smooczng popes dominawanie nad inna aieémi ke egy rerio tani ssanie wycaadrona povainakraywda (Cit Dodge, 1996; PASS soos; Qui in, 1952) Tak wie dla pakeywaych arson polary Shy nstrurenalng satel sagan csi ed i Fellupat agreorry wykaraa wysokpoxiom gicwne), odetowe) apres Dried ate plefine woe nny oath xo porcpie ko ajo FE caesar ty acy sig orprawi e poor ly (Ast, 1994 Ck Doda 1996; Haband tia, 2001 Hubbard iin, 2002) aaa ise we erupyagrrywayls sie! woken wrraing ronnie ponents infra soley, Keira prea edo wre orem Te ageywneg sachowani: srayiony sj wet is264 CESCCNATA. tan yplnoyi neon aysne2. Model retnazaia Inermac poleceeh Dodges pekanje ot podemanare pre: deco, Fre decyuekoxegowat rawyrtzong ea cr ie problem sptecane opie Fogo tonswacazostle egy ten poate Elodie neeretonne sane Spolecane tan czyenciopee “ra mecha cy seca Srastone pee rer ialene trai by wormatnae ese ne voyage ‘napa: RR Dade ‘alae coast ‘nein Socal retin eset Ptaaloen Tam fae Jrwtcan PycheeeAsen| Agresja wedtug modelu przetwarzania informadj spotecznych Dodge’a ‘Kenaeth Dodge (1986; Crick i Dodge, 1998) opracowat model pretvarzani ink ‘magi spotcanych, popes key cheat wade eo aki spss dale zacayna Famocyzowa€ agresyume be nieagresywae ronwiqzaniaprobleméw splecanych. By go ronumiee, wyobrad bie ie mat lit w nijedncanaceayeh okolcencach dig ‘aig kraywda. Rawitnicpracchodsiobok, poruseaewoj ake noga | mévw OF, traucajgc na podloge purl, re po dugim case pracy udao asl prawie uot ak areagues taki syrun? Wedhg Dodge's eakeja diecka bedalewynikiem zea, Iron poanawenych, uscrowanych na Hl ryinie 13.2. Daicko, kaérema sala ig ray, npr koje imerreaje donrgpe informa spolecane (Jka jest eal nb, hts krnyde wags? Cay hyo to dialanieclowe?) Po aincerpretowaaia nactena yc danych,diecko Formuje cel onwiganie sual, genera ocenia rote sage dhubaceosignigcs tego cel, «ma kaniee wybier | reagule, Zier tovage na to tod! tn sak, i tan omystowy dieka, wo znacayjego pre dobwiadezeni spolecane oceckivaniaspolecrne i adolnos egulowaniaemoch, mofe wplymgé a kaddy 2 seleu erapéw prerwarsania inform. ‘Wedlug Dodge's a san umyelomy resleyrneo agro, key w presse case ci sg x switnikam,pravdopodobnie sla sig orzkiwanie e ian 3 wobec male wioge nasa”. Wige kedy ats kreywdy w aleednoznacany kontckcie (jak w preypadasuktadakt onrtuone) proce niewwzneg rien), saybele) ait agree dacs Bele (1) ula | wykrywewrogie wekazéwki spoleezae, 2) ‘raypaywac oobi, ra eraadal ms ray, werogiesamiar (3) staal sibarda9 Diy Leng grey er eden rmwatenia modlwyeh nespresywaych rotwiqad dango problem. Cyl ten lastrowano na Bycnie 13.3. Badan gle swskarua na to, 2 eakeywalapresory bye cago preypisua wroge iene innym AoE sgehsnuminongmeay 545 (Crick i Dodge, 1996; Dodge, 1980; Hubbard iin, 2001; Hubbard i ing 2002), pono prec age etorowaniegniewnegoodwetu ma ed wile eqqmer—_negaywnych dofwiadcoch + natcrycelamt i weaken (Trachnenbeg 1 Viken, 1994) trey sceynia zy doh nie ym my wap ajc eh ocrewentn 2 sina! 9 abe le wispy bstawinl>, Daw ‘yal maga bye ekeywnymiagreaorar taksim jakeopcy, wylenae ‘aki sam atrybucyy bla wrogodel gocowosereagowaniaagresynie na ei cuckOadge 9G Cheep Dain I ote: ona Sany 190, i E Taken pany kein aoe: ewerana ifr Espa Whar ate dae caecum nce | Cartan noneto pyc tstonana ise 200; Roda Scape ee cese ete eegume eseeed Se naman SEEN tdnnne pelo peor picalencelmnan een Sea SE Sieber aloe ee neuen Oped Angin 23. spolecao-soanawery model |nacag moich ncawatayeh rowed, eby bl we mom towers burl) ostoini) spoke orzdwiadame ney ie agresynare- alajanlepi)pomoieim go osigange.Raccrywie,proakrywniagresorey sere cegoprypnyenipee feaktywrege _w case agtesywnych inteakcjizrowiialkaml cro wykarjaporyeywne Sears motywan az jednomoczie Srymdsor) eye ego sak etonorine anurans ey reson sr npcnamacente Jowiemench Pinon pancreas tetyemensgeson {nage (Arsenio, Cooperman i Lover 2000) Ich sean umysty dae preleowatsgresywne rorwiqzania kondktéw,poniewatspodziewaa sg po ich pytywnych wynikdw i cu sg pew w ket dominacj nad przecivaibamn! (Crick i Dodge, 1996) Sprawcy loftary agres}t réwisnicze) {Chyba kay xmas aa choca edna ono, da byla drgcrona persis — riko, ae cagsto byo elem wrogich tachowad innych dec. Kim se diel 1 dlaczeg sj soa praemocy? Nidawno priepowadzonobadani eprezentacyjne nasal calego kraj w kay uccesticeyleponad 15 rsgcy10-Kasistw by sdakumencowae sale presadowania ‘w amerykaihich skoach (Nansl Hing 2001), ego wy bardzo iceesjgce: 1. Uceaiowic, key ls be bli praadonan praynajnns)xarem w cag roku szkolneg, stanowil 170 19 gh, 2 proiadowaliayeh payoamie “Caasem i yeh unis pod, te zarwno preeadowalo i doswiadcrylo prttladowana, 2, Chlopey cai by saréwno praladowcami, lke ofarami prsladowanin it 1983) ub key rowienkskzywnierrowoke Herleat ponszcs prob kiego odnajugrozbe, na prgkad:.Nic bed ewoim Jolega fk voce nie da” (ire Bilan, 1986). Ogélie edaak spotanicine kohsmopotwigeena na rect inch ndareiasie wird modyth diel Bardo ado ‘Cop jen dego, te rode dei x reely 5 nefwiadome porte innych ego le Aobetge moglyy bie, eile sg cry 2 ewienikami luk im pomagsine? Racas ‘ie, ptco nani) jedoo badaniecbrerwaeyjnepraprowadzne wdobka wyksalo, sean wr wieky od 25 do 35 lt coger cepig dot x wyonywenia akabw aya ‘Tove asbuwesyboicne Wert edna zens x wicker: deci w wiekt TE doc la wyhonywaly wie) praonsiwych bycaltoych dias, a mnijodgrywaky thrust (Bar Tl, Raviv[Goldbeg, 1982). “Wisc bade pregprowadeonych w rzych kulucach wykarao, te dileni sig, po maga wight nye odes zachowad prospolecnych area sg cou cari 1B eceuye ae skolaych (eb. np, Underwood i Moore, 192; Whiting i Edwards 1968), Wile baad, kee ea ombwimy,slowato wyjainit. dlactego sare dec {ara tai aed) prspolecane,Jednak aan zjmicmy sig tym badaniami, roty nny esi, kra cekawiabadacay tonwoju: xy w alulzmie wysepu ‘énice pdowe? ‘pspnermmaunie rate Pree wnteyeane pee eatheay eerie mal toe sob romce bea OWA 2 Agena) 553 Réznice ptciowe w altruizmie Ldse x guy kta, dewcaynkis (ub stan si) bard 4) baad ucrynne, wpa: lomyslne | wapslezsace nit ehlopcy. Cay esto Fak, xy Skea Ten seeotyp taley Imola ko plpramde Deweyokl cg poral dio wie Ii chlopoy cho this tne os bandon dita Boner Fabes 198), Lada te preston, te duewcayibardnsaje sgce nyc ora Se si) wye Ei eoplerac, ean wyrcem Crop, pe, a cakpoy Hangs i 20). Tran pat edna inerpetowa telnet clopey w eka see ony ovat ph cs ports cake jek iowa {Euenberg Foes, 1990 Jd hlopey radi pbs nym spay saline ik dewey Ne poy jen x prepowacingeh cide (led wen Sedo elope einen py mace cok dine Aira ovnikom wyraienagrody poe sore! sacar done ‘Wobye enna narod bet waged nasa coy prs nye Roy | Benenson 2003) Wylada wie nao, dn hlopob wai xy ypu dae bly domincwntoudridnkam Spoteczno-poznawcze i afektywne wplywy na altruizm Dec dobrzeronwinigg umiggtofea peayjowaniainnyc wl eqs 5 bari) pomocne ay wspdlujace att dic, kre mi sq w tym toni pane, W 204cne) ‘mire dlatego, 255 epi) w stanie wywalonkowad cry ih cowarayne wyraga pomocy lub pocenena (Etenberg, Zhou Kalle, 200, Shall, 2003). owody wakanjace na seq migdy peryjmowaniem innyeh punktiw widrenia (expornawaniem, oo inna ‘fobs aaj ml cx zamizra alrumem s4 dit ase wbadanlach, kee Wyle, 4 dic lost, kare uc sg penymowania saa sie bardal stead, cen) sepa bandas eromcra seo pocrchy inaych w portman »séwitnka, lea eke nauk ni unysal (Chalmers i Townsend, 190; anno, 1978). Nien) jednakodgrywanie ri tylko jedna klk cech, kde wplywaa a ronw6)zachows- his lvuisyeznego. Dua suceplnie tome cxynaik wo prospolecane rozumowanie tmoraloe i emperycane real na cerpenieinaych, Prospoleczne rozumowanie moralne ‘W clagu onatich klk dead badsee preted doe! ews ronumowanlaw kve- sich propolecnych ego nwiqak zachowaniem alrltyany, Na pay Nancy Euenbeig 2 wspélpracownikami pradstawlldieciom hisoie, w krych gliwna posta mus adecydow, cry ma koma pom ba kop pociesyé, co wialoy ig *poniesieniem pewnego kos (Euenbery Berg Hand, 1979) Pewnago dna diewceynka imleniens Mary wybicras sig a payee trodsinowe do koletanki. Po drodre aback drieweryake, kes upd ‘ara sew nog. Driewenyka poprosta May, by posta dof dom Decor cor vipenibe eetetrertaolal ary by wo roi, spiny alg na payee omingyby[alody, wet i waryitlerabswy. Co powinna robe Mary? Rozumowanic na rmattkich dylemat6w protpolecanych mote rachodni nawer ma pispsonah mi wz ddim alae Reker fw cast prynosea im samy hors siecle adpowisda, te Mary powinna Se apy ey 2g he hdyene, Jena dy dae ovat, = egy saa ig ‘ase reeponsywne na potrchy prageienia innych = do akiego stopnia, 2 icegape pa ayaa ‘rc pat warlec, hain roa tana ses an mstemarele Sauce estige seo Seneca ‘Troy meron ine e207 Sata mle) CREA tc iow mu cj, ne soggy same sbi sanowa, gy sgnoowaly poy asa ot Ne pag Ece, 88 Ese il, Shell MeN Shes 190) et pore rmowaniaprspolecnego mote hp ko prehor ah acant die det Naess ak Preto ie eee edenstycany poriom roralnego conumowania prospoleczneg, cn ro er ar apontananie dc sig wari uban ovnkamk ca ee roumuaw pot amoldbny Cenbeg Berg Hand, 19735 Metin 96) Blan sry doen prs Ob eal onumowaé mola w tbl atone} x van eeu <0 Fa ora gy km hog i iba, gly ta sobs nepenede porsbowa eae Pe gly wey bans ay ne pol oral nuowa 5S acy mile ony (Eueabes 1989 Eenbey Mile, Sal See eer Moi), Hoenbergeweptpacownian (995) oy po pero. ar ee latbadan odiineo te died, ke sponte dil ‘Tega ja woman noma props» wi Fea taal) pomece odie | w bard saiony spot roms Soo eres peaplenych mapsetin! decison, asec we win aaa ate pmona prepolcea ote usta ween {praeaé mt asheypoiomie w mar uplys cast Empatia:istotny afektywny ezynnik wptywajacy na altruizm Dincsuge ony para dojale morale rozumowaé stk wyezulone a per cae tees eh, idrych nie bi? Wedlug Eisenberg oxwinac sig zoos tinea do karywani pati ney w =naiay sos wplyws 8 dejrewani aan san propolecenego iro) berineresowng oso dobro Kado, kro mote potuncbourad pomocy (ener n, 199; Eienbetg, Zhou! Keller, 2000. ‘Epa pace leno dar) omby do odesranaemoctianych it, Cho imma node due! adj oie | ee reagan asmcnie Sl sere abe Wane iin, 197, 1992, ich eakgeniezawses poms. Fear Same dofwiadcaj nipckoju ma widlesmurks uinnych (on post fi cree by dominuyca rake) moga zignorowaé dang oso sig od mit) oddali Wey meta si epi poem (Yeung, Fox |Zako-Waner, 199) Inne dies awe $etdsn nd) cto interpre 6) rparyenyaipoktako rok zasmuconch reije eo wl to symputynne pbuaeeniempatyezne,asicwrcone na aaa vec cnuay pawinne prysporsy Hg do promowantaalriamu (Bate, 1991; Hoffman, 2000, zacj empatl, ak jtanxovaliiny wen pry omawlai del wt Seana rh dios reduce maga wapioae ror) syparyezneo pobudena aa cr) toddowere vk empuyens) iG) pean na kone sapere Pcroach cyinonni,epomagaa midym dicom son aren epi wmelag kro ita mogly wyeadel nny (Een ree Ce hile, 1M; Hastings i, 2000; Zahn Wale, Radke Yao Fee pro Zahn ins 1990, Co eke, mack ate probiea Ww oa oe apni eweray case odo woke sno Wye Fe onc od medic ase wykaja wyieypoiom wisi Tea oot: Zhou is 2002, Moe eek, ponies poyeywneté ma ae ann pomeg rcs neanywnye eaijom des oe nes compa nes ak kre do ntespeowania wsneg Po ait ances sania (David i Grose, 2006, Fb in 1998 fol tse) wipleue ee ocean icra Aram pene eeatny | pane srustysne ory | win stot atomsenico sozen6t 18 dpeitominetineciny 585 “Dwiazane z wickiem tendencje w zwigzku empatialtrulzmu. Mowigc ogni, cedomriden”lonkamirachow na asc pra polcanyh w St ‘ach Zjednoezonych iat 60. XX wick, ue, fe osoby tpi oddane pric (echoticy, key ssc wojedomy il aren iby poswigle cay cae dspam) ‘Sinise od jagkiowo oddanych” akeywistw pod davoma inoenym wager He Cyly i sedecenicie wigs x odsicam, ah odsice promowali alin, wpierige ‘wielma pomoenyn i daboceyanymt wcykami (Rofenhan, 1970; baer et Clary £ Sayer, 991). eye tg sgpdne = wynikam Bada laborstorynych, ke om wildy wexeni)cowakazue nao, ie wapoleugy model key weplea sje tow yma scaegdlaseshutecanie wemactia prospoleeane achowanie wmlodyeh dec’ Reale ods na wyreadan proce deck krsywd eb odgrywi el 02 \wojaaleulzna. Paypomni sbi, 4 math mnie) wepsteacyeh mimo mfodsch Abeccasco raga na He rachowanie die nraniem ich, ceasem fiyconi& atk vspdlejeyeh dec polegai Bardi) na afektywnym wyjasianis,w kroym Wy ‘alah empate, pickonuge dalecko, iby pocrul ig odpowidzialne za wyagdzon4 ‘raya zachesic edo pocieseinofiary (ahn-Waxe, Radke Yarrow King, 197% Zahn-Waaler in, 1992) Badana nad sarsymi zie vawniah podobng aac rodeic dl poleaacy na dycyplinic pre etorowanie meted, w keeych cx WY Lazaro aympaig wobec innyh,z egy msi die! ada do samopesigc=ni | pomocy podtas gly arene driec dae sig hamowne rox lum prada do wyksalenia sig samolubnych jednostek (Brody i Shaffer, 1982; Davidov iGruse, 2006; Euenbe in, 2006; Hastings iin, 2000 Zoey ear mas uwage ma ees again roowoju moralego key abe ine wn rrweskipomokcie{vahamovanie wg ay spoecaych impulse.jo cERSECENARTA. ewan ween Spa kdbrz rune ran aun oom Saree pais Odpowiesine pan aaizese do- Satna osetia nie: Dopasrdzaepobudeena do ‘dpoweanch dei "a _sympatycanepobudzesiempanyczie 1h zmcane nasa zmtweie 1 ‘Ua sg 26 ten rz pobudenia homie iezwbjaneuara. 2 ata 2ten dz] pobudesa romule ‘awe atotemo raw cytes: Otel cry pair tierra ‘rd cy fazywe. 1. Sowme chat roma zchowanle prspolecrne dei ay pochodra cd ‘lanowanepo cay podawtnege dodo, 44 1 Nagra ayeane a stodyeze czy abo) promuj cachowaeposalecane ude ey oot od ranowaneg> cay podaWanege ‘oroego. 5. PP ron hoe promowat voi le rchowanie prospolecae Sybko raga katy sO) ynatostycny ayo mom decom pane estoy dobrym wobec inch Sam jek fStcegoi susan iw znuziu zine ‘Rodetgealuttyemege chow W 4c ‘Gace jst oi cody cll. a podstawie ‘chinormac moter até 2 doe ne Beye rehome srstycane nawe ‘Mombecnel dorseg Stadia th zachowan, Unupetn puste mila: Usvoen peste mice paslcy war ub raza '.Parwsyperom pospolecepororsmowris MMornnego wed Exenbea posom —_— est Siorsbany pws preety stance he 1. Rr yp, nym zc sie age deka seiyeng Rorajegomachowane wyzad2oiany%, nya —— tka odpowiedé: Poder odponz rasp rani: "F vymie sei rokd v model setae Infomachpolcenych Dodge ypracomenin: Pods) brs scesstowa odpowied ms segue tale Onis wk spor exw) emp payee sido ‘oxo alvutamu ude Rozw6j morainy: czynniki afektywne, poznawcze ibehawioralne Kiedy dovastamy, w hoscn wigksole x ‘achowya sig edpowiedsiaiie | uwaaé 3 ‘hob mowalng (Don | Hat, 1992). Cay jem fi, de moral to ado () roxcSeiela iG) dafwindexania dumy po srbien po wobienl orgs nixgndneg hate, 1994) Zapyeanio kone toll w jedaym x tachodnich pole ‘Spek dojeafoel morals) ob Ua, 13.2 1 posta rychagodaych dein ley pr a wears recs prayanpn yb Een yet ‘mona knee se pore wade creer ret xy chewy pred dary fe dae, prey Toy oat postpuaw gi xy ie tng, he by ek J tags airline profi ee Scenrnvn sdardaaadami~ kona aioe nwo morale. ryt asada (Quin, Hi osiga aki moment, w ktrym cheery ce (oar by inal nas ek posers 3 joralnos Sede! ely gedit rouisiniania dabraod 2h, (2) dostania wed rege iu dee sca ose winy hab ws jote Gree, 19; oe ech, kere posiads Kos dojzaly morale, Medw Kanada) opélnie god ie co do eeic rckonanie, ie morn doje osoby sett unanymnl w danym splecaefscwie x powodu WY iy sobie say m0 awe ied mie ma sym. nemal weycy wspSlerein tener vt sewngteet) konto achowana do postpowania ry kamied mallowy rmemonale mente Ihlenewanwane ses ue ‘ey ebuqetecene ey | etree cee | earnemonine Dodemowoi anh agednego orci wich ‘nema “heteeonan per lenny Reempnol patty Prromncsicnce ita fecha splry eeca Secmrr ere ty Vachon meray ORT Apetominonontny 559 rr ope carats recone cay 1 pty ean tym semen 2 ay 2 tty — ty aor gdae ay sy comms “le rs AOAC Ro peo ay Ee TR RE ‘peters tae maris Jak badacze rozwoju widza moralnosé Badania tore w dsiedsinerorwoja supa sig na tych srych tech elementach tovled te ode! wpa wine lege 1. Bement afayway, cal emoconaly sad (op. le kaa sig cen op wing od ceca nay) awigeanyeh 2 dabrym tym pospkami ade morywuja morale my Jena nity postpaid morywuja morale my 2, Hlement poznaweny supa slg wolet rego ak kresamy dobro ilo, ora jake d= 5 ie chai 7 : ment behawioralnyodzwecieda to, aks zachowujemy, hed doswiadcramy pokusy shamans, osukaniaexy amaniainnych asad morlnych, 7 ‘gie defini moranoixaponnany sigs badanimcoxwojowyrni nad afekter ‘moralnym, rorumowaniem morainym | achowaniem moralaym. Iformace te powinny pombe nam aleydowae, cry dana osba ma zunikawany charter moray, key poosae sly plywem czasu iw rtayehsyuacach, Rexwaiymy wer Jak rine prakayki ychomyrwania diel moga wplywat na roons} moralny dicks, aprsbujemy sintegrowae wile x ebranch infra. Afektywny element rozwoju morainego “Weeesny ews) sumienis” sore abadanyperapekeyy spol yy spolecengo cena ca socalaag Gab p. Als, Kochaska | Onmann, 2006; Kachanha, Coy i Mary, 21901; Kochanska ! Mara, 200; Lab hompeo, 2000, 2002) Zs edie ‘acrynajq walt sumlenljut we weresnym dint, jelly Dereon vic sedocnyn respons way rdscaml, kay cog potgpwal egies ich Jycreniami we plac able pacylrsem wie porytywnychdofwince eno Gjonalayh. W komehiieclpl, wajemne responsy nel w proce istie taj pane sta ne er ca wpa a gona ‘venies w Edeym sa) wysoce smogrurisne do prymewania pores rbite {putgpowania gic: hsm iprofban,) wyreone a oaconalac yay ‘aici digs aa cy achoway sg dra, cyte (2) sacs payeeS60 CLEAN tienen teak rodicwna sv uly pwns dofwiaeje dun, way (én occ winy co pomoie in ona regulowse wine rachowanie (Emde ny sh ochanta 997%, Laie Thompon, 2000), Powicagle oy niwlvi ae Icy ne preys alien wih weplnyeh poytywayehdotvidce mong neh ce) prom) etuacy}a leglodé~ogneneoporyeyine achowanie ag ede pier sig na tlio Kontolowantszachowanla dick pret roi nig ‘wyplyra heel deca do wapSlpacyistuchani Toa dwodywapeajacrgkonepsewetesneg envoy mina. Ror a pryktad fk, te del wieku 2-2, at, mace wajemnie response lage {aka kde rong wake Roney =n Spon analy pp 6b cai pir se poe docnigeiazalaanychrabrwek w wick 3 (abe ‘ Mompron 2002) 1 dal wpa icra anc icernlizowaneg sums popriee che postpowaniaegodni earadam, Kiedy ne ma w okolic ora doe Cy popmer wyraine cana pocrciawiny, Key my 2 nol cole) w wick od $13 do lac i ich covldncy, kry ne mel rownicepychfwajemaie respons rpeh rele x maka (Kochanska i Mra, 2002). Ponatochlopey, trey preci tag leglosé wobec matckw wie 3 lesley, ayo zacrynaia ponerse jak say dae” cay tetera” (Kochansa, 2002), Ody to mote am pone ryan, areg ake det chy) wiplpracu2 nny doesn aorta (Gk ojcowrie,nazyil, ckeperymentatre)w porbwnanis 21 deeén, kth tlie wobec math est ni pj banl ytacyja (Feldman i Ken, 203 Kechans, Coy Mata, 2000, maa Stoperatoneie st ote Porc perep207 ‘ote nao Poznawezy element rozwoju moralnego Badace roxwoj x periphery posawcae zu le morlnoca badge or rorumowania moralnego, kare di wykanuj, Key decd, cor dane zachowaie jes dobre, cy ne. Wedhug corey pornaweryeh sadn onwe) porwr. tk deewindceeniasplecne pomags diiom roewinacoraz barre done roe nine anacenia asd pra nepeconagch zbowiatat Ga el sige _roumiene sch vest, nds, e prechodsa rer nieamenn seen ote thrdsijsanwansowanych {band dojrabeh” tadiow moralnot kerb alle formule sig aa podstawie poprcdnign, apie je. W tii rndzaty apie ‘owimy wasn foi fonwojnarlnego Jean Page po cin praieny do tei roereni te} tect wed Lawrences Kohlberg, ‘Teoria rozwoju moralnego Piageta ‘Wenesne pace Piaget (1932/1965) nud onan moray dei supa sia dich tpeltachrsumarrania moraine; porsanowanis sata pjgea reid ae it adalsoawijgy sg ercunek da rand, gajuc2 sewajcarckirdaieémi w wiht (545 do 13 lat w kul. W cassie ahary Plager pytak Shad sie wig ee rata? Cy Sreyaey ma pestngat and? Coy tsa mga asta zmienione”. Zeb aloe oncepce sprawls drei, age awa im do rowenta sore, w hrc naleialo pode morang dey, Prykladowa historia: Historia A. Maly copie imiesiem John jest w swoim pokoj, Wola tobi. Schods! do adali, Ae za rawr sti krzeso, ana rae ach 215 kublaml, Jonnie még wedsie,coznajdue sg za drewiami. Wehodst to jal, draw uderg wt, 15 kab sada na pode i wszystkie st ul. Historia B. By ki maly chop imieriem Henry. Pewnego dia Kiedy Jego may nit bow dor, plbowal gn po dem 2njdey sn stcmitoin 81 ‘safe, Wepatsg na kre iwyciagnal ekg. Ale diem byl a wk, 200 nic még go sega Kiedy pedbowat chwyes dem, sega hbek- Kubek spud kl a (ager 1932/1965, . 122). Kiedy uczestncyulyszl obi histori, zadawano ies pytaiaw rod Kr daiecko byl band) iegrecene® Diacega” Jak poweinno zai ukaranebardigniegrecane dicho Wykorsynge ech badawene, Page opracowal ere adigw tomoz Imoralaeg, na kr sadn sig okresproedmoralay i diva stadia marae. ‘Okres preedmorainy. Wedhog Pages dacs w wick prsdsnkolaym w niewilkim sopaiu prasimu d asada, kreyeh sa malo éwiadome, W prs w hulk te praed Imoraline dae ie pray sytematycanie, maje na elu wygrang, amit ego 2d ‘Sie yma whanensady Swain e elem zabawy est uleninie sig bawene. Morainosheteranomicana. Poissy 5.210. roKiem ici ude! wyktalea ig Sine pseanowaniedla asd, Kiedy wlraceaiq w plagetowskie stain moralnfct he teronomicene (heeronomicanyzaaczy ,podlegaiacy sotmom wslonym prix hogos Innego"), Dre! w ym eam uaa 2 asad 5 usalaneprespoerineauonyey, tu preyad prec poi, nacycel cay rodred, jak ual, zasady ce Sgr Tnlumienne,Spreby) packrociyé ogranicrenie predkosi 26 lkiem w samocho= tic, « modest se preckona, co Plageteniab na my Nawe jee pedis do pala sw wyackowe| seus node dlecko mode rauwaiyé de mies: asady, | uunad wvoje Zachowanie a nidepusscalnet god ukarania, Dei heteronomizne waa zasdy 2a moalneabsoucy Saprskonane, te kata wera mocalnama cobra 2b 008, 4 dobro nawsze wig sg = proestracpaniem zase ricci hetronomicane cei ek. cena nepopratnodt kag posgpowania ‘na podstanie obichywnych konsekwencji nie na podstwie zanazow spac. Na praykad wil dis w wie od 5 do 9 lat uznao, te John, key sth 15 kubkéw, {oblac cos w dobre wer, bl bu negrreceny nit Henty, keys jeden kabek, prdbujg wage diem, ‘Dae heteronmicaneFaworyzay td snk ekapacyne— kag zadawang das neyo fe zadaia ary, ber sige ary 2 cela proewinkenla, Tak wig G-ack mote {anab e chlope, keys seybe, powiniendostaé Klaps, rie apc 2a nowe kno 2 swojego kitsaonowego,Ponadte daiect heeronomieaneuaraja te immanentng ‘peeviediwose-prckonanie, ic narustenie raed spolecnych stale w koi ukarane we jak spo, Wellug heteonomscanego driecka yee jes sprawedline Moralnosé autonomicana. W wieku 10-11 Ia dee osiagaia drgiepigerowsie feadium roewoja morale ~ staumn moralnoéckautonomictn) Sa, aucno- Inican die! sa ju obi spre 2 tego, te narady spolcene sq umowne i moina je [evestionowad, 1 nawet amieniézangoda dz heeych dors. Crug ce, masa Ino sama, el shuyloby tolidskim potrzebom. Tak wige posgpowaniekiewwey ppedegego do spl ni et jt uwazane 22 aierocane, mmo ze lame on paw. ‘Gccascdanegomahowsniazalety teraz w wigkszym seopoiu od tego, cy spraweacdowo ‘heal aaa zaudyspokcre, sw mnijym od obiywnych konsekweng) tasego ‘Gialana, Tak vigeU0latunnay eco Henry, dry suk hubel, cae ukraé em ae zamiay), jot bade) niedabry od Johna, key sul 15 kubw, rhode na obiad (dobre lb neural sia) Podejoajc decye,w ul spo ukaraé zhane asad, driecko astonomicene moran reguly reese sankce pra odwnajemnnienie~1o22aczy kay dopasomane {do cedraj prtewinena, tak tby sprawea zeoaumiat implkce swoichcoyndw mote byt preys mnij sonny je powrérayé, Ta wigeastonomicane dle mote deoydomaéie hpi, key celowo suk oko, pownien plac owe s¥oeBO [iewonkowego laronamie,e ona kosrtowne-sniedoxta ane Nt kote dichoCRSCCENARTA, rd geet sutonomicne nie wire ub iene lnmanentnespawiedliwoéc poncwa pace Aoswiadcenia naa de narameni zai cyto pozosse niewykrytetneularane, ‘Badace onwoju maja duty dug wdaicanoel wobec Pageta7a t,t reed wit przbiegrorwoju meralnego deca popres stadia, ktre 54 bio awiqzane {Troswojem potaaweryin. Net tera eis Pages style dls badania i nowe fodkryein—w ayn Fk, dict ponte 10. rol yea potaligrorumowaé moran St bards slosony spos6, ai aatal Piaget. Ale ey rzumevani morale est jab Wr pela rowigte w wieku 10-11 lt, jk sugerowat Plager? Lawrence Kohlberg ig {rpm nie gual ‘Teoria rozwoju morainego Kohiberga Kohlberg 0963, 1984; Coly i Kablberg, 1987) opracowal org rorwoju mocalneg, dajee 0y 13-1 6-kenim ehlopeom do corwiazaniarestaw dylemaciw mocalnyeh, Kady dylemat bl dla dateckawyzwaniem, gy sain je preed wohorem () prac: ‘ercpania dang) asady pravacy poleceniaastoryter lub 2} podjectadatania, are Iplospreccene 2 tii tana ale sist doh) porebie Ponte) predsawiamy alps nany ylemarbw morlayeh Kohlberg: “W Europe pena koi umicrat na wyjqkowg odming ra Ina jeden Ie lary wed lekarsy nigh uratowaej pce Bylaw odmiana red, Key riedawno ery aptelara xj same] migpcowos Lek byl diogiw produ, $e apechare ley bie 20008, xy 10 any wig) ni lek yl ware, 2a tnaly (mote rarajca te) daw, Helnz, mad chore) kobiry,poiyzyh ile ‘nigh i ebirtckolo 10005, cy polowe porzzne|kwory. Powiediah tpekarzow fe ego ona ur, i popes, eb Spracdat mle tani abo poawoif mu doplaci stg psn, Aptkarz odpowiedst: .Nic, orem {en loki mam zamiar nu im narobie. Heiz nastgaiew ake despera ‘lama si do apeki i wade potrcbny onie. Cey Heinz powinin byt rk posapie? ‘Khlberga nie rl incexesowals deci acres (cy Heinz pop shseie co teanadnene, xy te stulcury mylowe ace u pods wyfrane| cya. Wie el ‘erestik powiedial fe Hsin powinien byl ukrae lek, by ocalié one, stone jst ‘kiln, lacego jeje take wane Cay dlcego, i gone pieze da Heinaa? Bo obowiqekiem mea jest urutowanieZony? Cay dlatego, 2 extowanie ya to jena “raajwynych wartoie? Zeby oleic eure cyjeot rommowania moraine, Kalbe eadaval pyeania mupelniaice: Cay Hein et robowiazany uae ren lek? [etl Heine nie kocha ioc, cay powinien go da nie ukrae2 Cay Heinz powinien ‘a ek da obce sab? Cay wane je, ey lui ob wszystko, co moa, by “road exe ye? Cay kde je wre prow? Cay 2nacey te est morale a? adante th dodatowych pytah mint ers yaoi dakladne zesty ‘rogram rosumowali na ema Jednesrony posusessewa autoyteiny a drug) [ron pote, pra prey) cali, ‘ierwsrym odkryeicm Koblberg, do kesego dost poprex praeprowadenie takichslotoaych wywiadew klinkanych, by ke, 2e ron) moralny sae sg coraz bande slotony na preset adolescent wezsne dros. Uwaina analiza od- powide uxestaikow badania aka dylemstw doprowedita Kobesg do wana Fe roe) motlnyprechode pace sexmennasekweac) tech posiombw moranych, ‘deyel na kay sleds da odrgbne ada moral. Wedlug Kolbe koe ‘old ych eapéwjscniezienna, ponies alta one od rozwoju pewaych sprawnesek Dporaawenjchs kue sane pjawij sig wniexmienn)kolejnodc, Kohlberg aklada, fe Fai klejnyposom powsaje na ase popreedaieg, key zasepoe kid dana cscs ‘signe dany poriom roranowania moralneo, le powinna jut wswoim rozumowankt «ofa sig do poprredaich ae 7 RODE spre siniiedy 563 raion stom pene pape ipod pte anemone in eeepc nee sn gpngad tonsojcmgrsrnrnogy pean babes aye Iocan teeta oppo ‘haves eiawctipaptaoniioneem Weaning appeaaecpe Hictomet hinwamrandgpain wana Damper aan Ea ry Ten scene opin — iain empha oe fmm ort te” panne one pe Sycoinatngetyeeatinpsine omnes era oe hai rato Tenens “isan nga mara opams——Tenar heen a ‘eapsetemlfsmeetrcemons wtp ea ee ‘oe avin inscmctipenisiek — sinaxcenagtioneanne Saat Tie ‘nsec eeu wan do porn pects ‘stuyiagrinscjessirmysjen ta eereapeanten ant Morne spcnmrseeepins —eghangamiixamon Deh ark Aeasentromienieg mapas ran at ‘purport Perry comcetey eta ioe ree ‘renguimeiyh fomnusomecnactaen ener epiacpde ayia esis he ‘Shera teciaetreate —eaeyatae ace toe ‘ptr near apneth ‘muaren nny ergata feomembleaneporeae Zara as pucdaoeonhe ‘etter esi nay Unomjeserapeanane ‘onary bu ob tay at ny tnempeartee ech ‘Sintec ‘parce Praedatawlamy cu podsawowe mosywy | definijace cedhy aac pola ised cu sadidw moralaych Koblberga (wf tab 13.3 anahsie peayhlady odpowiedl na “pleat na etd sam) Poxtom 1: Moralnosé przedkonwencjonalna, Zasy sa ewnecrane wobec Jaa nie lncenaizowane. Dziecko posepujezgodnie 2 zasadamnaoionymi pz aioryeey, {by unikng ary lub trymaénagrod, Morano je podoczadkowaa celom dase) ‘soy suse jes t,x coym motna use phaser ub eo penis osbista says Stadium t:Orentacjaposuserstwa kay. tusnott cay nslusanokdaneg daa taley od jogo konsckwenc. Dieco shcha autoryem,scby unikng® ary i mote fle win ake 2 ly, jee ie roreanie on odkryty sprees unkni kary. Im wigksa \wyeagdzona kreywea ey powaina ars, tym gots” je dana cayman Stadlum 2:Orientacja naiwnieegostyczna. Osoba w tym stadium presevega rsd dla nage lub osignigla osobisego cea. Jest pew tou 0 perspelrywy innych | 6, aleu podstaw zorientowanego na innych zachowani ky naz na osagnice Jak kore.i eso checteystonipabaty fesdum3tus poten ace werk dette ‘rahepe toner ‘orn otondese rs Poort oc nispeedwci edi Reeser ree reer eee 564 CERSCCOWARTA aoc mint Poziom 2: Moralnosé Konwencjonalna, Ona era starasi ruse asl nocm Toraych by tayat sprobaeinsy ub eb traymad portadek spoleiny: Po. Cova spotecane | unaie winy raspy wymiera kay kare jako motrwarory ‘yeanegotachowaia,Prspekeywy inaych hud sq uznane | poddanerorwade, “Stadium 3: Orentacia dobrego clepakadiewezyny. Zachowanie morale w tke re prawa pryjemnoi, jst pomocne lab peeyka se aprobannych, Lud caso cena sea podrawe ih intenc}. .Dobre scence” oceia sg jako tusne bei sity” est ane “alum Orontacia prowa porsgd, Nam aie dan se onvatayerspcke ery agslninyeh innyeh co mney wol polecacatwa wyraiona popes prawo, ‘Eom suse jest to, co agodne + asada prnwnego auocyteru, Motywaca dls po- stepownnia rgd» asadami nie jose obs pred kar, ale prackonane, 2 zasady preva pokreymua poreaek spoleany, kay mle wzzymy eee Prawazawize so ponad specslayens treba Potiom 3:Morainosé pokonwencjonalna. Osabs acy najvyy posiomie oa ‘mowania motalnege define dobro ona poste ogSlnych asad spraviedivote. tie moga bye spreecene x panjaeym prawem czy nakaramautrytetéy, ,Morlnie fuse” Iyagode x prwentcasem sg wykiucat. ‘Stadium 5: Orentacja umowy spolecane. Na piggy stadium dana osobs postnega pra jako intrumenty wyatania wol wihs20c | suieia dobru ludskote Prava, [ede stuia osiagnigea oych cel fm stsowane obcktywni, sq postrzegane jako Konuraly spotecee, kaSeych naley presesgac; ale asd, kre maraaa pra cy godnoiecalowiea, sq tinawane a niespraviedliwe i wymagajce zany. Na tym Stadium vacoyna sig rosso, c legal, od ego, co moran ssene. Stadium 6: Orentajauniersaych zasadsumiena. Na tym najwyiseyn sadam rowoju moranego dana oss defini, co jst dobre ne, na podawie samadrcnie snyranyh asad etyennych agodnych =) sumienie. Zavay ee sey prawn [Kvome, Sato abatrakeyne wyrycene morale xy zsadyspawedliwoic universal] {i poseanowania praw wneyetkich fads) stojgce ponad wetelkimi sprecanya z nimi pram’ cay umowami spolecenymi "Wedhug Kolberg stadium sdsesprezntyjenajdoskonaleerozumowanle mo- raln, Al poniewad wyigpue Bardo rzadko nial ik nie pots nm wagodsie prec cay cas, Kolberg «case anal e2a ew hipotetyezny~ to zac adm, ta Kee ledec by pees. gdyby Kedskolwiek wysl: ponad stadium plat: (Cally ‘Kohlberg. 1987). Poparcie teoril Kohiberga ‘Choe Kohlberg uvata, de opisane prec log ada sano nlezmenng iuniveralng concn foswoja moralego, kibry jet bis rwiqzany2 rorwojem pouswcrym, vied te, te sm rorw6jpoonawery ni ragwaranue rornoja moralnego By moe sof pora predkoaweacjnalny poviom rozumowania morlneg,dziet musa bye Srprrwsone ha soy ey stu, te wprowadaqnervnowagypoznawer4~r Macey afk idyll) koneepeaml noralnoée! a nowymi eam, krexmusaja ‘dui do ponowneyo petcanalizawniaswoich pogladé. Tak wige Kohlberg ais, fe upodstawroewoju moralneg ey oews)peznavzyistcne dwiadcsena ooking ene poparcie da ych poglgdow? Roush dostpne dowody, cna: ‘od danych doryezaeyh hipoterynieminne|skweng ‘pram wna hoy Bakers mtn | paepweneow or ‘mane wakich ket etycaych zee ast promuje ‘oj rormonaria rere IOUS Agen eminent) 548 Czy stadia Kohlberga stanowig niezmienna sekwencj? Jt scadia Koblbergs preedtawilaprawdsivg exkwence corwojoa, pawinny inet dowody soe poy ‘yj Koel wiki doetoll oxsmowania moralneg, Teg whine doareaha ‘nam badania precprowadzone w Stazach Zjednoczonyeh, Meksyk, oa Bakamach, w Tajwanie, Tar), Honduras, lndiac, Niger Keni (Colby Koblberg, 1987). Ann Colby 2 wipdlpracownikain (1983) pzeprowadalcrvajqe 20 la badaniapodbine 2 udzalem sere, key bral lei w oryginalnym badaniy Kohlberg, pre prowadasiges nimi wywad co 3 lub 4a. Oakey, veertnieyprechodsl praez asgpne radia w klejnosi preewideane) prec Kohlberg, nike adnega rad he preskoonb Talewige morale tad Kabergs rzcsywicie sda procdieswiag ‘icemienna swenc (Rese, Thoma | Edwards 1997). Nalety jedaak tanorowae, se ldsi prechodsa po foe edyai do aa wyazego docepnego i stam roxumowsnia, rym dla wiles! ads ja stadam trace cy cate (Snary, 1989), Poznaweze warunkirozwojumoralnego, Kahbrgseworsythipoteze wedhug tse roréj porary jest niezhedny dla conwoju conumonania moranego. Lawrence Wal ker (1980) odkiy, 4 warystie drew wick od 10 co 13 la, kre signal eacie seadium Koblbeega(morlnosé,dobrego chlopakaldsiewenyny") speanlepotably praymowe inne role, co jst umiejgenodea ponnaweagchot nie wsyse dic ase ‘panowalytespawnot,esiagnly tcl adium rezumowania mocalnego. Podcbnie (Caplyn Tolinson-Keasey Chasis Keasy (1974) Deanne Kuhn ewspslpracovni ‘kami (1977) odkeyli, (0) wsnysey ucts, key wykarywali aloe dowody postkonwencjonalnego (nadia 3 oxumowania merdnego, saga potiom opera foumlaych, ale te (2) wighsnose deel kee oignely psiom operac formal, aie cxagnaly pokonwencjnalnegerorumowania moraine Koblberga. Dane we suger 22 migitnalépeayjmowania lj scabeia, ale saa w sob ne wystarey do csagnigca poston moralnot: korwenconal), a opaaceformalne nied, le sme sobeniewystarcia do oigniglaporioms monlnoic pekonwencjonalag Ten ‘waeeae wipers hipuene Kohlberg, de coews} pomnawesy jet waegpaye warunkier, ‘aja roewoju moralnego Dowody wspierajacehipotexe doswiadczeh spolecanych Kohiberga, Kohlberg ‘wyring! tet hiptee, fe koleinym werunkiem mia rewoju moralnego jer ore dotwiadczenesplecene to rnacy wyseawenie na o9by cy syuacje kre xmas, ‘as do preanalzowania i zmiany nate) oben) penpekryry moran. Hipoeas znalarlapoparie(Beskowier{ Gibbs, 1983 Tui, 2005; Walker, Hennig Kerenaues, 2000) Kiedy grup swietikw pops sco wspne eawiqeanic dylematu morales, rozw6j moranyzarxycrajzachodl, el grupowe djskusjecharakeryujotywione,lecrniewogie ine ferakeje transakeyine —wymiany nda w ktsrych ronméwey avi raed wyswaniai roman rBanicepoglad-Rodzie prayzyaial sie do ox ‘woju moralego, kindy podaval woe argumeacy + posyeyway spor I adawal lsgodne pyran, ‘ey spade, xy diet rozumlay ich punk ‘denis (Walker, Hennig i Keteauer, 2000) Tym rodzajen doswiadcaeniaspolceneg, kre promuje roznd) morlay, jest oxeeymanie ylang) edu. W konsekwenct dorsi kiSry expan sdk dotwindcayl wil a eda ‘each omar w spon bard] lozony na tema lever moralaych nid oso dsm poster ula Rese! Thona, 1985; Speicher, 1998) Wye ‘a edukaca mote waperserorw6) mevalay nada