ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ҚЫЗДАР ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Тақырыбы: Тұтықпаны жою мен түзетуде ата –

аналармен бірлескен жұмысты ұйымдастыру
ерекшеліктері

Орындаған: Әкімәлі А.
Қабылдаған: Оспанова А.
Жоспар:
1.Тұтықпа балаларды тексеруде ата-ананың рөлі
2. Ата-аналармен жұмыс істеудің жеке формалары
3. Тұтығатын баланы тәрбиелеудің нысандары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Тұтықпа балаларды логопедиялық тексеру түзету және тәрбиелік әсердің

барлық кешенінің бірінші және өте жауапты буыны болып табылады. Түзету
жұмыстарының ең ұтымды және тиімді жолын таңдау тұтықпаның анықталған
белгілерінің дұрыстығы мен толықтығына, оны қиындататын факторларды
білуге байланысты.
Маңызды логопедиялық міндет сонымен қатар тұтықпа баланың жалпы сөйлеу
дамуының деңгейін белгілеу болып табылады.
Тексеруге ата-аналар үлкен көмек көрсетеді. Біз баланың сөйлеуін
қалыптастыру процесі туралы деректерді – баланың жалпы және сөйлеу
дамуының тарихын, сөйлеу кемістігінің сипатын анықтаймыз.

Ата-аналармен әңгімелесу. Ересектермен әңгіме жүргізе отырып, біз баланы

бақылаймыз, оның қалай ойнайтынын (ынтамен, немқұрайлықпен), қандай іс-
әрекеттер ұзаққа созылатынын атап өтеміз: ойыншықтарды қарап шығу немесе
оларды манипуляциялау, заттарды сұрыптау, ештеңеге қызығушылық танытпау
және т.б. Баланың өзімен немесе ойыншықтармен сөйлесетінін байқау маңызды,
ересектерге қандай сөздерді қолданатыны туралы сұрақтар немесе өтініштер
бар ма.Жол бойында біз баланың бір жерде қанша уақыт отыра алатындығын,
оның қаншалықты қозғыш, қозғалмалы және т.б анықтау қажет.
Ата-аналармен әңгімелесу барысында біз баланың сөйлеуі қалай дамығанын
анықтаймыз, ол алғашқы сөздерді айта бастағанда, алғашқы сөз тіркестерін айта
бастағанда, одан әрі сөйлеу дамуы қалай жүрді (баяу, тез),оны ересектер
мәжбүрледі ме, сонымен бірге сөйлеу шамадан тыс жүктеме болды ма, онымен
өлеңдер мен ертегілер көп үйренді ме, қандай олардың мазмұны болды (бұл
оның жас ерекшеліктерінен аспады ма).
Сондай-ақ, біз баланың жақын ортасы туралы ақпарат жинаймыз: Мысалы:
туыстарының біреуінде сөйлеу кемшіліктері бар ма, отбасында екі тілділік
болған ба (мысалы, баланы басқа тілге үйретуге тырысу),баланың
айналасындағы ересектердің сөйлеу қарқыны қандай, құрдастарының арасында
тұтығатын балалардың болу болмауын анықтаймыз.
Ата-аналармен әңгімелесу кезінде біз отбасындағы балаға деген қарым-
қатынастың сипатын да анықтаймыз: оны шектен тыс еркелете ме немесе
керісінше, оған тым қатал қарайды ма. Әңгімелесу барысында тұтығудың
алғашқы белгілері қай жаста пайда болғанын және оның қалай дамығанын
анықтаймыз.Мысалы оның пайда болу формасы: толқын тәрізді, тұрақты форма
және рецидивті форма.
Ата-аналармен сөйлескен кезде біз ата-аналардың өздері бұл ақауға қалай
қарайтынын, баласының тұтығатынын қаншалықты бастан өткеретінін, баланың
қатысуымен бұл туралы көп және жиі сөйлесетінін, оның сөйлеуін түзететінін
немесе ештеңе байқамағандай кейіп танытатынын білуіміз керек. Баланың өз
ақауына реакциясын анықтау өте маңызды: бұл ақауға мән береді ме, әлде ол
оны байқамайды ма, сөйлеудегі кідірістерінен қорқады ма, тоқтайды немесе
ешнәрсе болмағандай сөйлей береді ме. Біз бұл ақпараттың барлығын ата-
анадан аламыз, бірақ баланың өзін тексеру кезінде ата-аналардың пікірлері
қаншалықты дәл екенін білу үшін арнайы бақылау қажет. Ата-аналар әрқашан
баласын және өз іс-әрекеттерін бағалауда объективті бола бермейтінін есте
ұстаған жөн.
Зерттеу нәтижесінде сөйлеу дамуының деңгейі (жалпы), интеллект, есту
анықталады. Бала туралы жалпы әсер жасалады. Егер жалпы әсер қолайлы
болса, онда есту мен интеллект бөлек және арнайы тексерілмейді. Керісінше,
егер күмән туындаса, әңгімеден кейін есту, интеллект және сөйлеуді тереңірек
тексеру жүргізіледі.
Әрі қарай, еріксіз ілеспе сөйлеу қозғалысының болуы немесе болмауы
байқалады: бет бұлшықеттерінің құрысуы, аяқ-қолдардың жиырылуы, иықтың
көтерілуі, бастың қозғалысы, жыпылықтау және т. б.
Артық дыбыстарды немесе сөздерді қолдану (және, міне, және т.б.) қажетті
сөзді, ойды тұжырымдауды іздеудегі қиындықтармен байланысты ма, жоқ па,
соны анықтау өте маңызды.
Тұтықпасы бар балаларды тексеру нәтижесінде алынған барлық деректер
мұқият талданады, салыстырылады және сөйлеу картасына енгізіледі.
Тұтықпасы бар балаларда дұрыс сөйлеу мен мінез-құлықты үйрету жүйесі білім
беру қызметінен тыс, отбасылық-тұрмыстық, оқу-тәрбие жағдайында және
құрдастар ұжымында міндетті түрде бекіту жұмысын қамтиды. Өз бетінше
жұмыс істеуге арналған тапсырмалар баланың әрбір білім беру іс-әрекетіндегі
жетістіктерін және оларды нығайту үшін қажетті жағдайларды ескере отырып
құрылады. Орындаудың қол жетімділігін, өткізудің жүйелілігін, отбасылық-
тұрмыстық және оқу-тәрбие жағдайларымен байланысты қамтамасыз ету
маңызды. Мұндай тапсырмалардың формалары әр түрлі болуы мүмкін: белгілі
бір уақытта үй тапсырмасын орындау, дұрыс сөйлеу талаптарын жаттау,
суреттер бойынша әңгіме құрастыру, әңгімеде жай сөйлеу қарқынын пысықтау,
өлеңді мәнерлеп айту, сахналық ертегідегі рөлді қайталау, берілген тақырып
бойынша балабақшадағы сабақта сөйлеу және тағы басқалар. Баланы және оның
өзіндік жұмысын ынталандыру және оның орындалуын бақылау үшін ата-
аналар арнайы күнделік жүргізуі керек.
Ата-ана мен тәрбиешінің бірлескен жұмыс формалары сөйлеуге бағытталған
мерекелер, ата-аналар жиналыстары және кеңес беру іс-шаралары сияқты болуы
мүмкін.
Ата-аналар жиналыстары педагог-логопед пен ата-аналардың қарым-
қатынасының нәтижелі түрі болып табылады, өйткені жиналыстарда логопед
жас оқушылармен түзету жұмыстарының міндеттерін, әдістері мен құрамын
ата-аналардың назарына жүйелі түрде жеткізеді. Ата-аналар жиналыстары ата-
аналарды балалардағы сөйлеуді дамытуға қатысты көптеген мәселелер
бойынша таныстыруға, сондай-ақ ата-аналарды түзету іс-әрекетіндегі
бастамашыл белсенділікке қосуға мүмкіндік береді.
Консультациялық топтық іс-шаралар ата-аналарды түзету мәселелерінің
теориялық және практикалық салаларында таныстыруға, балаларды оқыту мен
тәрбиелеуге мүмкіндік береді. Консультацияларға дәрігерлер мен психологтар
қатыса алады. Бұл іс-шаралар ата-аналарды балаларының тәрбиелік және даму
процестерінің мәселелерін шешу үшін жемісті ынтымақтастыққа
қызықтыратындай етіп құрылуы керек.
Ата-аналармен жұмыс істеудің жеке формалары: сұхбат, сауалнама, кеңес беру,
құрамында жаттығулар бар әдебиеттерді қолдану, үйде жұмыс істеу міндеттері
және логопедиялық күнделіктерді пайдалану, демонстрациялық логопедиялық
сабақтарға қатысу.
Отбасы мен логопед-мұғалімнің өзара әрекеттесуінде баланың туыстарына
сауалнама жүргізу маңызды орын алады. Сауалнама отбасы құрамы,
балалардың дамуына көмек көрсетудегі ата-аналар қызметінің өнімділігі,
сондай-ақ олардың қателіктері туралы ақпарат жинауға мүмкіндік береді.
Мұғалім баланың сөйлеу кемістігінің нәтижелері мен мазмұнын ата-аналардың
назарына жеткізеді. Бұл жағдайда ата-аналардың мұғаліммен әңгімелері тиімді.
Алғашқы әңгімелесу кезінде баланы отбасында тәрбиелеу сондай-ақ оның
қызығушылықтары келтірілген. Мұғалім баланың ата-анасының
алаңдаушылығы мен шағымдарының барлық аспектілерін, олардың көзқарасы
мен сөйлеуді дамытудағы мәселелерді шешуге дайындығын ескеруі керек.
Мұндай сұхбаттар логопед үшін ғана емес, ата-аналар үшін де маңызды.
Әңгіменің дұрыс құрылуы және оның атмосферасы болашақта
ынтымақтастыққа әсер етеді.
Ата-ана мен логопедтің өзара іс-әрекетінің маңызды түрі-логопедтің жеке
күнделігі. Бұл күнделік ата-аналармен бірге жүргізіледі. Бұл үй тапсырмасын
жазу үшін қажет, сонымен қатар ата-ана оған баланың жұмысына қатысты
қандай да бір сұрақ немесе күмән келтіруі мүмкін.Ата-аналармен қарым-
қатынастың көрнекі түрі. Ата-аналардың белсенділігін, олардың білімі мен
практикалық көмегін ынталандыру үшін логопед арнайы көрнекі материалды
орналастырады. Бұл материал жыл бойына бірнеше рет мазмұнын өзгерте
алады.
Тұтығатын баланы тәрбиелеудің кейбір нысандары:
* Балалардың демалысын дұрыс ұйымдастырмау тұтығудың күшеюіне әкелуі
мүмкін. Климаттық аймақтың өзгеруі, эмоционалды күйзеліспен демалу, ата-
анадан (әсіресе анадан) ұзақ уақыт бөліну қажет емес.
* Логопедиялық сабақтардың басталуымен (дайындық кезеңінде) сөйлеуді
шектеу режимі басты рөл атқарады. Осы уақытта сіз баланың жеке сөйлеуін
ғана емес, оған бағытталған сөйлеуді де шектеуіңіз керек. Бірақ бала өзін
оқшауланған сезінбеуі керек.
* Музыканың үлкен түзету әсері. Балаңызбен бірге үйде музыка жазбаларын,
тыныш, әуезді, жағымды музыканы тыңдауды ұйымдастырыңыз. Балаңызбен
бірге таныс әндерді тегіс әуенмен және қол жетімді мәтінмен айтыңыз.
Сөйлеуіңізді әнге айналдырыңыз, балаңызға кейбір үндеулерді орындатыңыз,
оны дәл осылай жасауға шақырыңыз және оны ойынға айналдырыңыз.
* Баламен сөйлеу кезінде онымен диалог құрыңыз, ол қажет болған жағдайда
конъюгацияланған сөйлеу формаларын қолдана отырып, моносиллабты
жауаптармен шектелуі мүмкін.
* Баламен серуендеуді тыныш жерде (мысалы, орман саябағында)
ұйымдастырған дұрыс.
* Қолдың ұсақ моторикасын дамыту үшін ата-аналарға балалардағы білек пен
қолдың массажын, саусақтардың қозғалысы мен сөйлеуді синхрондау
жаттығуларымен аяқталатын пассивті және белсенді гимнастика кешенін игеру
ұсынылады.
* Тұтықпаны бірден жою мүмкін емес. Емдеу ұзақтығы әртүрлі және кекештену
түріне, қараусыздыққа және ілеспе невротикалық белгілерге байланысты.
Көбінесе тұтығу толқынмен жүреді, содан кейін күшейеді немесе азаяды.
Әдетте, сөйлеу терапиясының басында сөйлеу тез жақсарады, бірақ аздап
травматикалық фактор жеткілікті және тұтығу күшеюі мүмкін. Сөйлеудегі бұл
ауытқулар логопед пен дәрігердің барлық нұсқауларын орындау кезінде аз
көрінеді. Сондықтан ата-аналар уақытша нашарлауы мүмкін үмітсіздікке
ұшырамауы керек. Бірақ егер балада сөйлеудің айтарлықтай жақсаруы байқалса,
тыныштандыруға және сөйлеу сабақтарын тастауға болмайды.
* Тұрақты ұйқы, тамақтану, демалу белгілі бір сағаттарда жүргізілуі керек.
* Шулы және ашық ойындарды азайту керек. Сіз балаларды көптеген
көріністермен (кино, театр, теледидар және т.б.) шамадан тыс жүктемеуіңіз
керек. Телешоулар мен мультфильмдерді көру (әсіресе қорқынышты немесе
агрессияның болуы) шектеулі немесе мүлдем алынып тасталуы керек.
* Балалар әртүрлі қайғы-қасіреттерге, реніштерге өте сезімтал, бұл көбінесе
тұтықпа балалардың нашарлауына себеп болады. Балалар туыстарының нашар
қарым-қатынасына байланысты отбасындағы ақауларға сезімтал жауап береді.
Мұның бәрі сөйлеудің жақсаруына кедергі келтіреді, кейде оны айтарлықтай
нашарлатады. Тұтықпа балаларға біркелкі және мұқият қарау керек.
* Кез-келген қиындықтар, сұрақтар, күмән туындаған кезде ата-аналар
баласымен айналысатын логопедке жүгінуі керек.

Тек ата-аналардың түзету процесіне белсенді қатысуы, үйде тұтықпа балам

ен мінез-құлық нормалары мен ережелерін сақтау оның сөйлеуін қалыпқа
келтіруде үлкен оң динамикаға қол жеткізуге мүмкіндік береді.

Логопед отбасымен жұмыс істеуде маңызды рөл атқарады, атап айтқанда,

оның кеңес беру жұмысында, ол ата-аналардың педагогикалық мәдениетін
арттырып қана қоймайды, сонымен қатар баланың сөйлеудегі жағымды
әрекеттерін күшейтуге, оның жетістігін бақылауға үйретеді.Баламен
қаншалықты жылдам немесе баяу және қаншалықты қатты сөйлейтініңізді
қадағалаңыз: егер тартынулар пайда болса, онда сіз тыныш және баяу сөйлеуіңіз
керек.Күн тәртібіне ерекше байыпты талаптар қойыңыз. Теледидар көру мен
компьютерлік ойындарды күніне 15-20 минутпен шектеу керек.
Ұйықтар алдында тыныш аспаптық музыканы, балаларға арналған классиканы
өңдеуді қосыңыз. Мұндай музыкалық шығармалар жақсы психотерапиялық әсер
етеді.Егер сіздің балаңыз зияткерлік шамадан тыс жүктемеге байланысты кекіре
бастаса, мысалы, ерте даму мектебінде, онда сіз оқу процесін «баяулатуыңыз»
керек. Бала бір-екі ай бойы ештеңе жасамасын, бас бармақты ұрып, ештеңе
жасамаңыз.

Қорытындылай келе тұтықпасы бар балаларды түзетуде ата-анасының

маңызы зор.Жалпы айтар болсам ата-аналары үйде логопед болу қажет.Балаға
логопедттің қарамағындағы 1 сағат аздық етеді.Сол себептен ата-анасы
қадағалап,түзету жұмысын көп жүргізу қажет.Логопед ата-анасына дұрыс
нұсқау бере білу қажет.
Отбасында екі тілде сөйлеу жағдайында (билингвизм) балаға ерекше
жағдай жасау қажет.Және мұны азайту қажет. Баланың сөйлеу тілі даму
кезеңінде жүйке жүйесіне
айтарлықтай салмақ түседі. Бірден екі тіл қалыптасқан жағдайда, салмақ
күшейеді де, сөйлеудің ауытқуының пайда болуына әсер етеді. Сондықтан үйде
біртілде сөйлесу қажет.

Пайдаланылған әдебиеттер:
1. https://www.prodlenka.org/metodicheskie-razrabotki/20310-vzaimodejstvie-
logopeda-i-roditelej-po-ustran
2. https://mdou231.edu.yar.ru/konsultatsii_spetsialistov/
konsultatsii_uchitelya_minus_logopeda/
zaikanie__konsultatsiya_dlya_roditeley_.html
3. Леонова С.В. Участие семьи в коррекционной работе по преодолению
заикания у дошкольников // Логопед, 2011 - № 8.