1

PAUL EKMAN EMOCJE UJAWNIONE

ROZDZIAŁ 2 „KIEDY ULEGAMY EMOCJOM”?
Emocje nie tylko służą naszym interesom i pomagają nam „wybrnąć” z różnych sytuacji
ale bywa, że wpędzają nas w kłopoty. Tak się dzieje, kiedy nasze reakcje emocjonalne
okazują się nieadekwatne , w 1 z 3 sposobów:
1) MOŻEMY ODCZUWAĆ I OKAZYWAĆ WŁAŚCIWĄ EMOCJĘ , ale z niewłaściwą
intensywnością, np. kiedy Nas coś zmartwiło i popadliśmy w przerażenie
- adekw. emocja-nieadekw. intensywność
(przesadność) - adekw. emocja-nieadekw. sposób reakcji
- nieadekw. emocja
2) MOŻEMY ADEKWATNIE ODCZUWAĆ EMOCJE , ale w niewłaściwy sposób,
np. kiedy nasz gniew był uzasadniony a okazaliśmy go przez uparte milczenie
(dziecinne, nie przynoszące skutku działanie),
3) ODCZUWAMY ZUPEŁNIE NIEADEKWATNĄ EMOCJĘ –chodzi o to, co uświadamiamy
sobie już po fakcie, np., że w ogóle nie powinniśmy odczuwać np. strachu,
Różni ludzie odczuwają emocje w różny sposób, jedni wzruszają się oglądając film, inni
nie.
aktywne
Istnieją jednak pewne czynniki spustowe, które generują te same emocje u wszystkich
ludzi, np. strach u uczestników wypadków samochodowych. Niektóre czynniki spustowe są
więc wspólne dla wszystkich osób , są nimi też ekspresje mimiczne.
Nie wszystko wywołuje w Nas reakcje emocjonalne: nie zawsze podlegamy wpływowi
uczuć.
Emocje przychodzą i odchodzą, w jednym momencie je czujemy, a w innym w ogóle,
czasem są tak powierzchowne, że ich po prostu nie zauważamy. Kiedy pojawia się emocja,
ulegamy jej w ciągu pierwszych milisekund, oddajemy jej kontrolę nad tym, co robimy,
mówimy, myślimy.
Emocje wywołują zmiany w niektórych obszarach mózgu, które nas mobilizują do stawiania
czoła temu, co uruchomiło naszą emocję, oraz aktywują nasz AUTONOMICZNY UKŁAD
NERWOWY (AUN), który odpowiada za :
- regulację tętna, oddechu, pocenia się i za wiele innych, które przygotowują nas do
działania,
Emocje generują takie sygnały jak zmiany naszej ekspresji mimicznej, twarzy, głosu,
postawy ciała.
W pierwszej chwili (wypadek, którego cudem udało się uniknąć) –decyzja, która wywołuje
emocje, jest niezwykle szybka i zachodzi poza nasza świadomością, dlatego też musimy
mieć MECHANIZMY AUTOMATYCZNEJ OCENY ( autoewaluatory ), te mechanizmy „badają”
świat wokół nas i odkrywają, kiedy dzieje się dla nas coś bardzo istotnego z punktu
widzenia naszego dobrostanu albo przetrwania. emocje to reakcje na zdarzenia ważne dla dobrostanu
POSTRACJONALIZACJA- Jeśli rozważymy czas pojawienia się emocji to możemy wyciągnąć
wnioski z tego, na jakie zdarzenia są wyczulone nasze autoewaluatory .Większość z tego,
co wiemy na ten temat, nie pochodzi z obserwacji, kiedy doświadczamy emocji, ale z ich
odpowiedzi na kwestionariusze badające, kiedy pamiętają odczuwanie jakiejś emocji.
Goldie (filozof) nazywa ten rodzaj informacji POSTRACJONALIZACJĄ.
Autoewaluatory muszą zważać na 2 rodzaje czynników spustowych:
-muszą być wyczulone na takie zdarzenia, które przytrafiają się każdemu,
 2

-zdarzenia, które są ważne ze względu na dobrostan albo przetrwanie wszystkich ludzi,

Każdej emocji może odpowiadać kilka scenariuszy takich wydarzeń, które są
przechowywane w mózgu każdego z nas, może być to np. jakaś ważna strata w przypadku
smutku.
uniwersalne
LAZARUS –użył zwrotu- CENTRALNE WĄTKI RELACYJNE- aby przedstawić swój pogląd
mówiący, że emocje dotyczą przede wszystkim naszego obchodzenia się z innymi ludźmi.
Kiedy zetkniemy się z jakimś wątkiem, takim jak wrażenie, jakiego doznajemy, np. wtedy,
kiedy załamie się pod nami krzesło, uruchamia to w nas emocje, która niesie w sobie
bardzo niewielki ładunek oceny. Nasze autoewaluatory potrzebują trochę więcej czasu aby
oszacować wszelkie wariacje wątku, które sobie przyswoiliśmy, kiedy dorastaliśmy.
Im bardziej oddalona od wątku jest dana wariacja, tym dłużej może nam zająć dojście do
punktu, w którym będziemy w stanie dokonać świadomego oszacowania- oznacza ono, że
jesteśmy w pełni świadomi zachodzącego w nas procesu oceny- rozważamy wtedy, co się
wydarzyło i się nad tym zastanawiamy. W tym procesie bierze udział nasza świadomość.
Indywidualne wariacje (to co Ekman nazywa wariacjami, Frijda dobitnie podkreśla, że to
nie tylko rezultaty wcześniejszych, bezpośrednich doświadczeń, ale często są to nowe
bodźce, które mają znaczenie dla naszych interesów i nazywa je naszymi „troskami” ) są
efektem procesu uczenia się –uczymy się tez wątków każdej emocji. Wątki powtarzają się
w różnych kulturach, są więc oparte na doświadczeniach, spotykają prawie każdą osobę, w
efekcie czegoś, co nazywa się uczeniem typowym dla gatunku.
*KOMPONENTY REAKCJI EMOCJONALNEJ CHARAKTERYSTYCZNEJ DLA GNIEWU
- podwyższenie tętna, krew napływa do rąk w oczekiwaniu na ich wykorzystanie do ataku
na przeszkodę,
UCZENIE się nie jest jedynym źródłem zjawisk zachodzących w toku przeżywania emocji.
- nie może ono wyjaśnić , dlaczego ekspresje mimiczne dzieci, które urodziły się
niewidome, są podobne do tych u dzieci zdrowych,
- nie wyjaśnia tego, dlaczego w przypadku radości wargi unoszą się do góry, a nie w dół,
- nie daje również odpowiedzi na to, że gniew, smutek i obrzydzenie odznaczają się
różnymi zmianami tętna, pocenia się , temperaturą skóry, przepływem krwi,
Zasadniczą rolę w kształtowaniu reakcji emocjonalnych ma nasz bagaż ewolucyjny –Ekman.
To samo wg Ekmana dotyczy uniwersalnych wątków, które aktywują emocje. Wątki te są
nam wrodzone, a nie nabyte. Wyuczone są jedynie wariacje i rozwinięcia tych wątków.
Różnica między objaśnieniami natury uniwersalnych wątków- uczeniem się typowym dla
gatunku, a wyjaśnieniem ewolucyjnym tkwi w tym, kiedy , zgodnie z każdym z tych
wyjaśnień , odbywają się poszczególne zdarzenia. Wyjaśnienie ewolucyjne uważa, że
moment, kiedy wykształciły się wątki wydarzył się w odległej przeszłości naszego gatunku.
NAJBARDZIEJ WYRÓŻNIAJĄCA CECHA EMOCJI- jest fakt, iż zdarzenia, które je aktywują
są kształtowane nie tylko przez nasze indywidualne doświadczenia ale i przeszłość
gatunku.
Uczucia , zgodnie z twierdzeniem Lazarusa odzwierciedlają „mądrość wieków”.
Nasze mechanizmy autoewaluacji działają niezwykle szybko, chociaż emocje są przez nie
uruchamiane, to nie jest jedyna droga ich aktywacji.
Pogarda może odznaczać się różną siłą albo intensywnością, podobnie jak wstręt.
Emocje uruchamiane są przez ewaluatory, ale też:
rozmyślną ocenę, wspomnienia, wyobraźnię, rozmowę,
empatię, samo przyjmowanie ekspresji mimicznej,
3
pouczenie innych, co mamy czuć i łamanie reguł społecznych.

Pogardzie często towarzyszy łagodna forma gniewu, taka jak rozdrażnienie, może on
również występować na przemian ze wstrętem
8 DRÓG GENEROWANIA EMOCJI autoewaluatory- mechanizmy automatycznej oceny/ewaluacji

1. Najpowszechniejszą droga do aktywacji naszych emocji jest działanie

AutoEwaluatorów- mechanizmów odpowiedzialnych za automatyczną ocenę.
2. Emocje przychodzą czasem w następstwie rozmyślnej oceny, czyli nieustannie
rozważamy to, co się wokół nas dzieje i wcale nie mamy pewności, co to oznacza.
Rozmyślna ocena włącza się w sytuacji, których nie ogarniają nasze mechanizmy
automatycznej oceny. Np. spotykamy człowieka, który nam coś opowiada o swoim
życiu, a my nie potrafimy określić co oznaczają jej słowa dla nas. W pewnym
momencie uświadamiamy sobie, że stanowi dla nas zagrożenie i kontrolę przejmą
MAE ( mechanizmy automatycznej ewaluacji) a my zaczniemy odczuwać strach.
MAE potrafią uchronić nas od katastrofy. Dzięki rozmyślnej ocenie, więcej do
powiedzenia ma nasza świadomość. Mamy możliwość aby obronić się przed
ryzykiem nieprawidłowej interpretacji, tego, co akurat się dzieje.
3. Pamięć o minionych doświadczeniach emocjonalnych- mogą pojawiać się poza
nasza kontrolą.
4. Wyobraźnia- jeśli użyjemy naszej wyobraźni do stworzenia scen, które wg naszej
wiedzy na pewno wywołają w nas emocje, może nam się udać stępić działanie
czynników spustowych. Możemy przećwiczyć w głowie inne sposoby interpretacji
zdarzeń, które zachodzą tak by nie spowodowało to uruchomienia naszych
regularnych aktywatorów.
5. Rozmowa o przeszłych doświadczeniach emocjonalnych. Czasem powoduje to
przeżywanie uczuć na nowo . Może to być dla człowieka pozytywne, ponieważ
możemy otrzymać wsparcie mówiąc o tym np. przyjacielowi czy terapeucie. Może
nas też wpędzić w kłopoty, możemy na nowo przeżywać gniew, jak podczas
pierwotnego zdarzenia.
• Empatia- kiedy jesteśmy świadkiem reakcji emocjonalnej kogoś innego. (ani
empatia ani współczucie nie są emocjami, odnoszą się one do naszych reakcji na
emocje drugiej osoby)
• dzięki empatii kognitywnej –rozpoznajemy, co czuje drugi człowiek
• dzięki empatii emocjonalnej – możemy naprawdę poczuć, co czuje drugi człowiek
6.
7. Inne osoby pouczają nas, np. czego powinniśmy się bać, albo , co powinno nas
gniewać czy radować.
8. Łamanie reguł społecznych- generują rodzaje uczuć, które odczuwamy, kiedy my
sami albo ktoś złamie jakąś normę społeczną.
ORAZ NAJNOWSZA DROGA TO-
Różne kombinacje ruchów mimicznych – uniwersalne ekspresje mimiczne.
Najpowszechniejszą drogą do aktywacji naszych emocji jest działanie
AutoEwaluatorów- mechanizmów odpowiedzialnych za automatyczną ocenę.
ROZDZIAŁ 3 „JAK ZMIENIĆ TO, CO WYWOŁUJE W NAS EMOCJE”?
 4

Czasem jest tak, że stajemy w obliczu niebezpieczeństwa, którego tak naprawdę nie
ma, a jednak się boimy, np. stojąc przed wodospadem na ogrodzonym mostku, i tak
doznajemy uczucia strachu. Nasza wiedza, nie zawsze jest w stanie przezwyciężyć
ocenę naszych AE, które generują reakcje emocjonalne. Jak dojdzie do uruchomienia
tych reakcji, wówczas zdajemy sobie sprawę, że wcale nie musimy ulegać emocjom, a
jednak uczucia mogą ciągle trwać.
Hipoteza Ekmana- Dzieje się tak wtedy, kiedy czynnikiem spustowym jest watek
emocjonalny, który jest ukształtowany w toku ewolucji albo wyuczony aktywator o
dużym podobieństwie do takiego wątku. Jeśli nasze troski są odlegle związane z
wątkiem, to nasza świadomość może skutecznie przerwać to doświadczenie. Kolejny
sposób na to, kiedy emocje mogą nam uniemożliwić dostęp do wszelkiej, posiadanej
przez nas wiedzy kiedy nie jesteśmy w emocjach (mamy dostęp) pod ich wpływem, nie
mamy. Kiedy jesteśmy pod wpływem emocji, świat jest przez nas interpretowany w
sposób adekwatny do tego, jak się czujemy. Nie staramy się wyjaśnić, dlaczego się tak
czujemy ale dążymy do jej potwierdzenia. Ten sam mechanizm kieruje naszą uwagą i
jej koncentracja , tym samym nie radzimy sobie z nowymi informacjami i wiedzą, którą
zdążyliśmy schować w naszym mózgu.
Podczas emocji pozostajemy w pewnego rodzaju stanie ODERWANIA – wówczas nasze
myślenie nie jest w stanie absorbować informacji , które nie współgrałyby z tym, co
czujemy, ani tego nie podtrzymywały ani usprawiedliwiały. Przynosi nam korzyść, jeśli
trwa krótko, pozwala skupić na „tu i teraz” naszą uwagę, 1-2 sekund. Przynosi nam
straty, kiedy trwa dłużej, nawet godzinami.
Zbyt długi okres oderwania wypacza nasz sposób postrzegania siebie i świata.
*podczas oderwania –w dłuższym okresie-może dojść do wywoływania SKRYPTÓW- silne
emocje,
Wysoki ciężar emocjonalny, zdarzenia z przeszłości, nierozwiązanie uczucia (wg
psychoanalityków) . Skrypty zniekształcają rzeczywistość, powodują nieprawidłowe
reakcje emocjonalne i przedłużają czas trwania oderwania.
STRACH Wszystkie emocje, nawet negatywne, są pożyteczne.
Stanowią rdzeń egzystencji.
- nie ochrania nas,
- życie ratuje nam zdolność do reakcji obronnej w obliczu zagrożenia- nie wymaga to
udziału naszego myślenia,
OBRZYDZENIE
- ostrożnie podchodzimy do wszelkich form aktywności, które mogłyby okazać się
toksyczne
SMUTEK I ROZPACZ
- po poniesionej stracie mogą nam zapewnić pomoc ze strony innych ludzi
LE DOUX- badacz mózgu- napisał, że uczenie się strachu wynika z warunkowania ,
prowadzi do szczególnych zmian, które są odporne na próby eliminacji i mogą stanowić
taką formę uczenia się, której nie można się oduczyć. Wątki ewolucji razem z
Ekmanem uważają za niemożliwe do usunięcia (ewolucyjne czynniki spustowe). Np.
szczury, które urodziły się w labolatorium, nigdy nie miały kontaktu z kotem, a jednak
okazywały strach, kiedy zobaczyły go po raz pierwszy.
Kiedy nauczymy się czegoś obawiać, to w naszym mózgu wykształcają się nowe
połączenia , które tworzą wg LE DOUX GRUPOWANIA KOMÓREK- kryją one w sobie
 5

pamięć o wyuczonych aktywatorach, stają się po prostu formą tego, czego się
nauczyliśmy. Wg Paula Ekmana to EMOCJONALNA BAZA DANYCH. Wszystkie badania
Le Doux, dotyczyły strachu.
Emocjonalna baza danych jest otwartym systemem, co oznacza, że dodawane są do
niego nieustannie nowe wariacje , ale z tego systemu nie wymazuje się raz przyjętych
danych bezproblemowo. Jest tak skonstruowany aby utrzymać czynniki spustowe, a nie
je usuwać.
REDUKOWANIE SIŁY CZYNNIKA SPUSTOWEGO EMOCJI ORAZ DŁUGOŚCI OKRESU
ODERWANIA (POTRAFIMY UŻYWAĆ JEDYNIE TYCH INFORMACJI , KTÓRE WSPIERAJA
ODCZUWANE PRZEZ NAS EMOCJE) zależy od 6 czynników
1. BLISKOŚĆ DO EWOLUCYJNEGO WĄTKU –im bliższy niewyuczonego wątku jest dany
aktywator emocji tym trudniej jest zmniejszyć jego siłę, np. napad wściekłości u
kierowców blisko przypomina wątek, a nie wyuczoną wariację.
2. JAK BARDZO PRZYKŁADY AKTYWUJĄCEGO ZDARZENIA PRZYPOMINAJĄ ORYGINALNĄ
SYTUACJĘ , w której doszło do pierwszego przyswojenia czynnika spustowego, np.
kpiny ze strony rówieśnika nie będą tak zbliżone jak kpiny ze strony ukochanego
mężczyzny.
3. NA JAK WCZESNYM ETAPIE ŻYCIA ZOSTAŁ PRZYSWOJONY CZYNNIK SPUSTOWY- im
wcześniej do niego doszło tym trudniej go osłabić. We wczesnym etapie życia
zdolność do kontroli reakcji emocjonalnych nie jest dobrze rozwinięta.
4. POCZĄTKOWY CIĘŻAR EMOCJONALNY- im silniej przyswoimy dany czynnik spustowy,
tym trudniej będzie osłabić jego wpływ.
5. CZĘSTOTLIWOŚĆ DOŚWIADCZENIA- przekłada się na siłę i nieusuwalność aktywatora
emocji. Wiąże się to z powtarzanymi epizodami o dużym ciężarze emocjonalnym,
które zachodzą w krótkich odcinkach czasu i wywierają ogólny wpływ na danego
człowieka.
6. STYL AFEKTYWNY- szybkość, siła, długość trwania, te osoby, które wykazują szybsze
i silniejsze reakcje emocjonalne, będą miały dużo większe trudności z osłabieniem
czynników spustowych.
EMOCJE A NASTRÓJ- RÓŻNICE
Oba zjawiska polegają na odczuwaniu, a jednak różnią się od siebie. Najbardziej
oczywista różnicą jest to, że emocje trwają krócej.

NASTRÓJ EMOCJA
może się pojawić i zniknąć w ciągu kilku
trwa 1 nawet 2 dni minut a nawet sekund
ciągły stan emocjonalny o lekkim
natężeniu
może być rozdrażnieniem i zamienić się
w gniew
dopada nas przygnębienie - jesteśmy
lekko smutni
nastrój uruchamia specyficzne emocje
 6

nie ma własnych sygnałów w twarzy ani

głosie
wiemy, że ktoś jest w danym nastroju bo emocje wywołują podobne efekty ale
widzimy oznaki emocji przenikających jedynie przez moment o ile oderwanie nie
ten nastrój trwa dłużej
rzadko wiemy, w jakim jesteśmy
nastroju, wydaje nam się ,że on po emocje możemy powiązać z wydarzeniem,
prostu się przytrafia które ją zapoczątkowało
śmiech może przynieść w rezultacie
nastrój euforyczny
jest wynikiem selekcji ewolucyjnej -brak
pożytku –zawężają nasze pole wyboru

Osłabione, dzięki ciężkiej pracy czynniki spustowe, ponownie wracają do sił, kiedy
ogarnie nas nastrój związany z danym czynnikiem.

ROZDZIAŁ 4 ZACHOWANIE POD WPŁYWEM EMOCJI

Nasze emocje powinny mieć należyte natężenie, stosowne do zdarzenia, które je
wywołało, muszą być wyrażane we właściwym momencie, w sposób odpowiadający
czynnikowi spustowemu oraz okolicznościom, w których się pojawiły. Ich ekspresje muszą
mieć właściwy charakter tak, by nie czyniły krzywdy innym osobom.
Emocje nie są nasza prywatną sprawą. Z większością z nich wiążą się charakterystyczne
sygnały, które mówią innym , co czujemy. Nasze myśli są natomiast całkiem prywatne.
To część naszego dziedzictwa każe nam sygnalizować początek każdej emocji.
Godną uwagi cechą emocji jest system sygnałów, który nigdy nie jest wyłączony. Zawsze
gotowy jest do transmisji każdej z odczuwanych przez nas emocji.
John Gottman i Robert Levenson odkryli, że mężczyźni, którzy odgradzają się murem,
okazując bardzo niewiele tego, co czują, kiedy ich zony wyrażają gniew, na poziomie
fizjologicznym, doświadczają tych emocji w bardzo intensywny sposób.
Sygnały emocji pojawiają się prawie natychmiast po ich aktywacji. Np. Kiedy jesteśmy
smutni, nasze głosy obniżają się i stają się bardziej miękkie.
Ważne jest, żeby pamiętać, że nasze sygnały emocjonalne nie mówią nam o swoim źródle.
Możemy widzieć, że ktoś jest rozgniewany, ale nie znamy powodu.
Musimy unikać „błędu Otello” – wiara, że emocje mają tylko jedno źródło, strach
Desdemony, Otello interpretował jako lęk niewiernej żony. Wyrażony był w ten sam sposób,
oznaczał jednak co innego. Strach ma wiele źródeł.
7 EMOCJI MA UNIWERSALNE FORMY EKSPRESJI MIMICZNEJ
SMUTEK, GNIEW, ZASKOCZENIE, STRACH, OBRZYDZENIE, POGARDA, SZCZĘŚCIE
POGARDA
– to uczucie, którego doznajemy, kiedy czujemy się lepsi od innej osoby,
- uważamy, że stoimy wyżej niż inni, zazwyczaj pod względem moralnym,
 7

- uczucie to możemy kierować do osób, które odznaczają się słabszą inteligencją,

- pogarda może być przyjemną emocją
Poza sygnałami mimicznymi istnieją również impulsy emocjonalne, które pobudzają do
fizycznego działania, które również można rozpoznać.
AUTONOMICZNY UKŁAD NERWOWY (AUN)
W AUN zachodzą pewne zmiany podczas przeżywania emocji.
- pocenie, które możemy odczuć albo zobaczyć
- oddychanie, które możemy usłyszeć
- akcję serca
- temperaturę skóry
Np. W przypadku gniewu i strachu tętno wzrasta, przygotowując człowieka do poruszania
się. W przypadku gniewu, wzrasta napływ krwi do rąk, dzięki czemu stają się ciepłe i są
gotowe do uderzenia albo innych działań wobec obiektów gniewu. W przypadku strachu
zwiększa się napływ krwi do nóg, przez co ręce stają się chłodniejsze, a mięśnie nóg
przygotowują się do ucieczki. W przypadku gniewu i strachu pocenie, nasila się,
szczególnie jeśli te emocje są intensywne- szybkość oddychania wzrasta (również udręka).
Ulgę cechuje westchnienie.
AUN REGULUJE NASZE EMOCJE
Kiedy jesteśmy pod wpływem emocji w ułamkach sekund zachodzi kaskada zmian, bez
naszego wyboru, ani świadomości- wg. Zajonca- zmiany nieuniknione.
TOMKINS ZAPROPONOWAŁ TERMIN PROGRAM AFEKTYWNY – JAKO ODZIEDZICZONY
CENTRALNY MECHANIZM, który kieruje naszym zachowaniem emocjonalnym. Program ten
odnosi się do mechanizmu, który magazynuje zapisaną, albo odziedziczoną wcześniej
informację.
Programy afektywne są metaforą jak emocjonalne bazy danych. Za generowanie emocji
odpowiadają przecież różne obszary w mózgu. PA kontrolują nasze zachowanie
emocjonalne.
WYRÓŻNIAMY
1. PROGRAM AFEKTYWNY ZAMKNIĘTY, do którego nic nie może zostać wprowadzone
na drodze nabywania doświadczeń.
2. PROGRAM AFEKTYWNY OTWARTY, pozwala na dodanie danych wejściowych w toku
życia swojego posiadacza
Zwierzęta posiadają otwarty program afektywny (pisklę Maleo). Choć programy afektywne
są otwarte na informacje, to nie zaczynają swego istnienia jako puste skorupy, pozbawione
informacji, są w nich już pewne obwody, rozbudowane w trakcie rozwoju, które podlegają
wpływowi doświadczenia.
W skład programów afektywnych, wchodzą również różne wzorce zachowania, których
uczymy się przez całe życie, by radzić sobie z różnymi czynnikami spustowymi, które,
kiedy zostaną przyswojone również działają automatycznie.
Emocje łączą się ze sobą, mogą następować w błyskawicznej sekwencji tuż po sobie, warto
zapamiętać, że emocje rzadko przychodzą w pojedynkę. Wywołujący w nas reakcję
bodziec, ukryty w środowisku podlega szybkim zmianom, zmieniają się też nasze
 8

ewaluacje, a ponadto możemy odczuwać emocje- na temat-emocji. Ludzie doświadczają

strumienia reakcji emocjonalnych, które nie są bynajmniej identyczne.
HAMOWANIE REAKCJI EMOCJONALNYCH
- możemy nie tylko sobie radzić z naszymi nabytymi reakcjami emocjonalnymi, ale tez
potrafimy się ich oduczyć,
- łatwiejsze do oduczenia są wszelkie reakcje angażujące ruchy ciała,
- trudniejsze do oduczenia są te, które angażują aktywność mimiczną albo wokalną,
- duży wpływ mamy na mięśnie kontrolujące nasze ciało (mięsnie szkieletowe, np.
instruktor nauki jazdy)
- większość z nas nabywa wzorce regulacyjne, które temperują nasze zachowanie
emocjonalne, do pewnego stopnia hamując nas w tym, co mówimy i co robimy, zanim
osiągniemy etap zaangażowania się w skrajnie agresywne zachowania,
- możemy mówić i robić straszne rzeczy, ale nie zabijamy innych, nawet kiedy
doświadczamy gniewu, strachu, nie przekraczamy pewnych granic,
W JAKI SPOSÓB MOŻEMY ZAPOBIEC WYSTĘPOWANIU DESTRUKCYJNYCH EPIZODÓW
EMOCJONALNYCH?
- jedną z funkcji emocji jest koncentracja naszej świadomej uwagi na bieżącym problemie,
tym samym, który daną emocję aktywował,
- nasze uczucia nie funkcjonują zazwyczaj poza naszą świadomością, choć nie jest to
wykluczone
- każdemu z nas zdarzyło się, że nie zdawaliśmy sobie sprawy z naszego emocjonalnego
zachowania, dopóki ktoś nam nie zwrócił uwagi,
- aby pohamować emocje musimy się cofnąć – dokładnie w momencie, kiedy odczuwamy
daną emocję- żeby móc się zastanowić , czy chcemy aby emocja poprowadziła nas sama w
kierunku różnych zachowań , czy chcemy sami o tym zdecydować, chcemy mieć
„poczucie świadomości tego, co czyni nasz umysł”- filozof Alan Wallace – uważa, ze jeśli
jesteśmy uważni to możemy podjąć wybór, czy chcemy np. poddać się gniewowi, czy go
obserwować,
- musimy być w stanie poznać, kiedy ogarnęły, czy ogarniają nas nasze emocje,
- musimy osiągnąć świadomość tego, co dzieje się w czyjejś głowie bezpośrednio po
zakończeniu AE, ale przed rozpoczęciem zachowania emocjonalnego- tzw. „świadomość
impulsów”
- filozof Peter Goldie, opisuje fenomen zwany „świadomością refleksyjną” – jako
zdawanie sobie sprawy, że odczuwa się strach,
- Jonathan Schooler – opisuje „metaświadomość” –znane nam do świadczenie, kiedy
wykonujemy jakieś czynności, czytamy książkę, a myślimy o tym, co zjemy na kolację,
wtedy jesteśmy całkiem świadomi tego, co zjemy, a nie zdajemy sobie sprawy, że
przestaliśmy czytać książkę,
- wsłuchiwanie się w emocje pozwala nam obserwować samych siebie, istnieje wiele
sposobów na jego pogłębienie, dzięki temu możemy zacząć czuć się bardziej otwarci na
nasze życie emocjonalne,
Kluczowym elementem drogi do wsłuchiwania się jest zdolność do identyfikacji
naszych czynników spustowych i podjęcie kroków w celu ich osłabienia, poznawanie
 9

doznań wrażeń cielesnych, osiągniemy cel kiedy będziemy starali się wsłuchiwać w
emocje innych osób, możemy dokonać ponownej oceny tego, co się dzieje.
Analiza, którą musimy dokonać aby osłabić czynnik spustowy, kiedy spodziewamy się ,
że zaraz wypali, składa się z 2 części :
1. Koncentruje się na nas samych, na tych elementach naszego ja, które sprawiają, ze
reagujemy emocjonalnie w sposób, którego później żałujemy, dzieje się tak przy
importowaniu skryptów do sytuacji.
2. Analiza powinna być dokonana w takiej chwili, kiedy nie czujemy potrzeby
uzasadnienia tego, co zrobiliśmy. Takie analizy mogą nam pomóc zachować czujność
wobec tego, czego musimy się strzec, oraz osłabić czynniki spustowe.

ROZDZIAŁ 5 SMUTEK I UDRĘKA

Smutek może być aktywowany przez wiele rodzajów straty:
- odrzucenie przez przyjaciela albo kochanka,
- niskie poczucie własnej wartości związane z niepowodzeniem w realizacji powierzonego
zadania w miejscu pracy,
- utrata uznania lub pochwały ze strony zwierzchnika,
- utrata zdrowia, utrata osoby bliskiej,
- utrata części ciała albo jakiejś dysfunkcji na skutek wypadku albo choroby,
- utrata cennego przedmiotu,
Słowa opisujące smutek: strapiony, rozczarowany, przybity, przygnębiony, osowiały,
zniechęcony, bezradny, zmartwiony, nieszczęśliwy.
Bettye Shirley ( smutek i udręka ). Gniew może być ochroną przed udręką , nawet czasem
lekarstwem. U niektórych ludzi gniew czai się w obwodzie, gotowy do działania w
przypadku najmniejszej oznaki straty, żeby zapobiec doświadczeniu udręki. Smutek i
udręka wypisane na twarzy są wołaniem o pomoc skierowanym do innych ludzi. Kolejnym
zadaniem ekspresji smutku i udręki jest wzbogacenie sensu doświadczonej straty.
Smutek mam x też za zadanie umożliwienie danej osobie odbudowy sił i zagwarantowanie
oszczędności energii. Każda ekspresja przekazuje zestaw powiązanych komunikatów-
typowe dla smutku i udręki to „Cierpię, pomóż mi i pociesz”. Należy zwrócić uwagę na to,
że każdy np. stratę odbiera w inny sposób.
Jeżeli na przykład w przebiegu depresji dominuje smutek , mówimy o depresji z
zahamowaniem, a jeśli dominuje udręka , mówimy o depresji z pobudzeniem.
ROZPOZNAWANIE SMUTKU U INNYCH
- bardzo wyraźną oznaką takiego stanu są uniesione ku górze wewnętrzne kąciki brwi,
ukośne ustawienie brwi, często zdradza smutek,
- w dolnej części twarzy- wargi rozciągnięte w poziomie , dolna przy tym wypchnięta ku
górze –szeroko otwarte usta dają głębi,
- uniesione policzki, silnie wyprzężone ku górze,
 10

- kąciki ust opadają ku dołowi, ale jest to trudne do zaobserwowania- silne działanie
mięśni policzkowych (czasem wydaje nam się, że to uśmiech- wystarczy na zdjęciach
przykryć oczy),
- podbródek zmarszczony i wypchnięty ku górze,
-„mięsień zatroskania” –Darwin, może tworzyć znamię na czole- podobne do podkowy
- częściowa ekspresja smutku pojawia się wtedy, kiedy nie ma smutku na ustach i
policzkach, może to być próba kontrolowania emocji smutku,
- wzrok raczej spuszczony w dół,
- brwi sa bardzo pewną oznaką smutku,
- ekspresja smutku łączyć się może z innymi, np. śmiechu,
ROZDZIAŁ 6 GNIEW
Gniew to oblicze agresji i przemocy. Najprostszy sposób wywołania gniewu u niemowląt
jest fizyczna ingerencja- przytrzymanie raczek w taki sposób, aby nie mogło ich uwolnić.
Gniew przejmuje kontrolę, gniew karze i bierze odwet. Ludzie mogą przejawiać różne
strategie behawioralne, w odpowiedzi na różne przyczyny, watki, wariacje gniewu, ale
różne powody wywołują różne reakcje. Np. Jeśli ktoś nas odrzuci, możemy dać ripostę,
raniąc te osobę, podczas gdy próba zranienia bandyty mogłaby nas kosztować życie.
Frustracja i gniew drugiej osoby stanowi wariacje na temat wątku przeszkadzania.
Gniew- od lekkiego rozdrażnienia- do wściekłości. Uczucia różnią się siłą, intensywnością,
oraz rodzajem doświadczanego uczucia. Np. oburzenie, fochy, irytacja, zemsta, krótka
złość, itd.
Lazarus opisał trudną technikę radzenia sobie z gniewem, której złożoność polega na tym,
że celem w niej jest nie tylko kontrola ale i rozproszenie gniewu. Dzięki
przewartościowaniu cudzych intencji będzie nam łatwiej wczuć się w położenie drugiej
osoby i wybaczyć jej wybuch (kłótnia z małżonką). Lazarus przyznaje, że łatwiej to
powiedzieć niż zrobić.
Gniew może nas motywować do powstrzymywania albo modyfikacji tego, przeciwko czemu
jest skierowany. Gniew na niesprawiedliwość motywuje działania, które przynoszą zmianę.
Rys osobowości związanej z gniewem to wrogość. –TYP OSOBOWOŚCI A- hamują oznaki
gniewu.
Okazują częściową ekspresje gniewu-PIORUNUJĄCE SPOJRZENIE-charakterystyczne dla
tego typu osobowości.
Gniew przyspiesza tętno i zwiększa ciśnienie krwi. Gniew i wrogość doprowadzają do
chorób serca.
Grymas gniewu to ekspresja referencjalna- może zawierać jedynie uniesienie powiek,
albo napięcie warg, albo opuszczenie brwi.
Zaburzenie związane z gniewem to pewne formy przemocy, będące rezultatem zaburzeń
emocjonalnych może mieć charakter chroniczny, albo sprowadzać się do pojedynczego
incydentu.. Osoba, która się dopuszcza przemocy może odczuwać wyrzuty sumienia albo
może ich wcale nie mieć. Z różnymi rodzajami przemocy, wiązano obciążenia
środowiskowe na wczesnym etapie życia, złą opiekę rodzicielską, urazy głowy i czynniki
genetyczne.
ROZPOZNAWANIE GNIEWU U INNYCH
 11

- opuszczone i ściągnięte brwi,

- piorunujące spojrzenie,
- szczęki zaciśnięte, zęby wystawione,
- wargi przyjmują 2 różne ustawienia- mogą być otwarte-przybierając owalne albo
kwadratowe kształty, albo mocno zaciśnięte, jedna warga dociśnięta do drugiej,
- szczęka zostaje wysunięta do przodu,
- lekkie napięcie dolnych powiek,
- dolna warga wypchnięta do góry-gniew kontrolowany
- górna może być uniesiona a dolna obniżona, obie mogą ulec zwężeniu, usta mogą mieć
kwadratowy zarys,
ROZDZIAŁ 7 ZASKOCZENIE I STRACH
Najkrótsza z emocji , jest odruchem, mówi się , że to połączenie strachu z radością.
Zaskoczenie pojawia się zawsze z dużą intensywnością. Jest doświadczane i rozpoznawane
u wszystkich ludzi, w związku z tym, należy je uznać za emocję podstawową. Inni badacze
sugerowali jednak, że zaskoczenie jest odruchem, który przebiega na poziomie całego
ciała.
Zaskoczenie ze względu na bardzo krótką emisję, trwająca do kilku sekund, przemija i
przechodzi w strach, rozbawienie, wstręt, może się jednak zdarzyć, że nie przejdzie w
żadną z emocji.
Zaskoczenie jest nieoczekiwanym, krótkim przeżyciem.
Spłoszenie nie jest zaskoczeniem. (wystrzał- strach).
Rdzeniem strachu jest możliwość bólu fizycznego albo psychicznego.
Zaburzenia emocjonalne ze strachem:
-fobia
-PTSD – zespół stresu pourazowego
-ataki paniki
-patologiczny niepokój

ROZPOZNAWANIE STRACHU U INNYCH

STRACH – górne powieki są uniesione tak wysoko, jak tylko możliwe, brwi uniesione i
ściąnięte ku sobie, a wargi są rozciągnięte w poziomie w stronę uszu, przy jednoczesnym
cofnięciu podbródka.

Kiedy napięciu dolnych powiek towarzyszy uniesienie górnych, a pozostała część twarzy
jest bez wyrazu, prawie zawsze mamy do czynienia ze strachem.
Rola powiek i brwi w rozróżnieniu strachu i zaskoczenia. W zaskoczeniu dolne powieki nie
są napięte, a brwi nie ściągają się ku sobie, szczęka pada ku dołowi, w przypadku strachu
wargi są rozciągnięte tak, że ich kąciki kierują się w stronę uszu. Emocje strachu i
zaskoczenia mogą być okazywane bez ruchu brwi, o ile do ruchu powiek dołączy ruch warg.
Powrót do „BŁĘDU OTELLO”- polega na tym, że zakładamy, iż znamy przyczyny danej
emocji, nawet nie zastanawiamy się nad możliwością, że może chodzić o coś zupełnie
innego. [nie ma tylko jednej przyczyny emocji, jednej czystej emocji]
ROZDZIAŁ 7 WSTRĘT I POGARDA
 12

U źródeł odrazy leży poczucie doustnej inkorporacji czegoś, co uważa się za odpychające i
nieczyste- jako odrazę Paul Ekman opisał wstręt. Istnieją duże różnice pomiędzy kulturami
odnośnie tego, jakie pokarmy uznaje się za odrażające.
Można określić pewne uniwersalne czynniki uruchamiające tę emocję: Rozin odkrył, że
najpotężniejszym czynnikiem spustowym są :wydzieliny ciała: odchody, wymioty, uryna,
śluz i krew.
Wstręt nie pojawia się jako odrębna emocja aż do okresu między 4 a 8 rokiem życia, np.
dzieci chętnie zjadłyby czekoladkę w kształcie psich odchodów, dorosły człowiek już nie.
Młodsze dzieci wg Rozina nie posiadają zdolności umysłowych, które pozwalałyby im na
odczuwanie wstrętu- np. zdolności do rozpoznawania, że kształt kojarzy się z czymś
wstrętnym.
Wyróżnia się 2 rodzaje WSTRĘTU:
a) Podstawowy –wynika z „doustnego skażenia”
b) Interpersonalny- 4 czynniki interpersonalnych czynników spustowych – obcość,
chorobę, zły los, zepsucie moralne
Wstręt najczęściej wywołuje moralnie niedopuszczalne zachowanie, połowa o
charakterze seksualnym, jak seks z małymi dziećmi. Wstręt interpersonalny
przeważa u osób dorosłych.
Funkcją wstrętu jest oddalenie nas od tego, co odrażające.
Wyrazy odrazy można zauważyć również u osób, które zetknęły się z jakąś odrażającą
sceną, np. obrzezanie dzieci- film.
Pogardę odczuwamy jedynie wobec ludzi i ich zachowań a nie wobec smaków,
zapachów, wrażeń dotykowych.

Zaburzenia związane ze wstrętem odgrywają ważną rolę w nerwicy natręctw, co objawia

się obsesyjnym myśleniem o brudzie i zanieczyszczeniu oraz przesadną potrzeba mycia.
Na wstręcie mogą być też oparte fobie przed zwierzętami, zaś fobie społeczne mogą łączyć
w sobie elementy wstrętu zwróconego ku sobie. Jako przykład można tez podać fobię na
krew, anoreksję czy bulimię ( wstręt do własnego ciała).

WSTRĘT JEST BEZ WĄTPIENIA EMOCJĄ NEGATYWNĄ.

POGARDA WG EKMANA JEST MIŁA DLA WIELU OSÓB, KTÓRE JE ODCZUWAJĄ.

ROZPOZNAWANIE WSTRĘTU I POGARDY U INNYCH

WSTRĘT
- są dwa różne grymasy, które sygnalizują wstręt –marszczenie nosa i uniesienie górnej
wargi, przy czym często występują oba
- marszczenie nosa przy jednoczesnym obniżeniu brwi
- brwi nie są ściągnięte ku sobie,
 13

- policzki mogą być uniesione , powodują wypchnięcie do górny dolnych powiek, ale ważne
są zmiany w obrębie nosa, ust i policzków, a nie w obrębie oczu,
- mięśnie powiek są raczej rozluźnione, niż napięte,
- wstręt pojawia się też przez uniesienie górnej wargi, niesymetryczny obraz warg może
być oznaką i wstrętu i pogardy,

9 RADOSNE EMOCJE
Przyjemności zmysłowe – są rzeczy przyjemne w dotyku a samo uczucie , ze jest się
dotykanym, tez może być przyjemne, szczególnie przez ważną dla nas osobę. Widoki też
cieszą nasze oko, tak jak np. zachód słońca. Istnieją przyjemne dźwięki, smaki, zapachy,
itd.
Większość bodźców, dostarczających nam przyjemność ma charakter wyuczonych
czynników spustowych, często wymagających rozległej ewaluacji.
ROZBAWIENIE – jedna z najprostszych radosnych emocji, uczucie to może mieć różne
natężenie, od nieznacznego po skrajnie intensywne, kiedy wybuchamy śmiechem, albo
płaczemy ze śmiechu.
Nie wiadomo, czy istnieje ekspresja mimiczna zadowolenia, być może dochodzi do
rozluźnienia mięśni twarzy.
PODEKSCYTOWANIE- powstaje w reakcji na coś nowego albo wyzwanie, wg Tomkinsa to
najbardziej intensywna forma emocji zainteresowania, ale zachodzi ono w sferze myśli, a
nie uczuć.
POCZUCIE ULGI- często towarzyszy mu westchnienie, głęboki wdech i wydech. Poczucie
ulgi, odczuwamy, kiedy jakiś bodziec, który doprowadził do rozbudzenia naszych uczuć,
zanika.
Ulgę można poczuć, kiedy np. nasz wynik testu na obecność raka wypadł negatywnie, albo
kiedy baliśmy się , że nie zdamy egzaminu i otrzymamy pozytywną ocenę.
ZDUMIENIE – np. kiedy spotykamy kogoś nowego i w ciągu krótkiego czasu okazuje się , że
mamy z ta osobą bardzo wiele wspólnego, co okazuje się zdumiewające,
Wyznacznikiem zdumienia jest jego rzadkość oraz poczucie przytłoczenia czymś
niepojętym.
Jest to dominujący stan wewnętrznej radości. Darwin pisał o gęsiej skórce, która się
pojawia przy okazji zdumienia- to najsilniejsza reakcja fizjologiczna związana z tą emocją.
Podziw wywołuje podobne uczucia do zdumienia.
EKSTAZA/BŁOGOSTAN – stan przekraczający własne granice uniesienia, ekstaza jest
dominującym doświadczeniem, którego nie można przeżyć w słabym natężeniu, może to
być rodzaj dumy.
FIERO – pławienie się w blasku , inni ludzie nie muszą wiedzieć o naszym sukcesie, Fiero
jednak wymaga trudnego wyzwania, które pozwala nam się poczuć bardzo dobrze w chwili
jego realizacji.
Fiero jest samodzielną emocją.
NACHES- blask przyjemności i dumy- duma i radość z dziecka, naches motywuje rodziców
do inwestowania w rozwój swoich dzieci i w ułatwianie im zdobywania kolejnych osiągnięć.
 14

PODNIESIENIE NA DUCHU – ciepłe, dodające sił uczucie, którego doświadczamy na widok

nieoczekiwanych aktów dobroci, życzliwości, współczucia. Podniesieni, zyskujemy
dodatkową motywację do lepszego zachowania i zaangażowania w altruistyczne działania.
WDZIĘCZNOŚĆ – docenienie altruistycznego podarunku, który przyniósł nam korzyść
(Lazarus)
Kolejnym (dziwnym) rodzajem wesołości jest uczucie, kiedy ludzie czytają np. o cierpieniu
swojego najgorszego wroga, po niemiecku nazywane Schadenfreude .
Radosne emocje napełniają nasze życie motywacją, przynoszą nam korzyści.
Pogoń za radością to nasze główne źródło motywacji.
WĄTKI SEKSUALNE- dostarczają radosnym emocji, pożądanie i pragnienie seksualne są
przesiąknięte erotyczną antycypacją, która dotyczy przyjemności zmysłowych,
PRZEBYWANIE Z UKOCHANĄ OSOBĄ- więzi, romantyczna miłość, życie w rodzinie,
Bardzo łatwo jest poczuć emocję z danym nastrojem.
Szczęście wyraża się dużą dwuznacznością. Większe poczucie szczęścia mają osoby
cechujące się wysoką ekstrawersją i stabilnością emocjonalną.
Optymizm to postawa odnosząca się do prawdopodobieństwa doświadczania radosnych
emocji.
ROZPOZNAWANIE RADOŚCI U INNYCH
- sygnałem radosnych emocji jest uśmiech, rozbawienie, zadowolenie, podekscytowanie,
ekstaza, fiero, naches i inne,
- uśmiechy mogą się różnić pod względem natężenia, szybkości pojawiania się na twarzy,
długości utrzymywania, oraz jak szybko znikają,
Uśmiech może by ć mylący. On nie towarzyszy tylko każdej radosnej emocji ale też
ludzie go prezentują kiedy jej nie odczuwają, na przykład przez grzeczność.
Istnieje jedna różnica , która oddziela uśmiech spowodowany radością a ten spowodowany
bez radości.
UŚMIECH DUCHENNA- prawdziwy uśmiech radości, który aktywuje zewnętrzną część
mięśni otaczających oczy.
Duchenne przyjrzał się uśmiechowi wywołanemu przez podrażnienie mięśnia jarzmowego
większego – który biegnie od policzków w dół do kącików ust, unosząc je pod pewnym
kątem w wyraz uśmiechu- Duchenne zauważył, że mężczyzna wcale nie wyglądał na
zadowolonego.
„ Uczucie szczerej radości jest wyrażane na twarzy poprzez połączony skurcz mięśnia
jarzmowego (zależy od woli) i mięśnia okrężnego oka ( ulega aktywacji jedynie pod
wpływem słodkich emocji naszej duszy. Fałszywy śmiech, nie może wywołać skurczu tego
mięśnia.
Mięsień, który otacza nasze oko, nie słucha naszej woli (tylko 10%), uruchamia się tylko
pod wpływem prawdziwego uczucia przyjemnej emocji. Nikt nie może celowo wywołać
tego skurczu. Mięsień składa się z 2 części, jednej wewnętrznej, która zaciska powieki i
napina skórę bezpośrednio pod nimi, oraz zewnętrznej, która otacza oczodół i obniża brwi
oraz znajdującą się pod nimi skórę, a także podciąga do góry skórę poniżej oczu i unosi
policzki.
 15

Kiedy mamy do czynienia z dużo szerszym uśmiechem, to jest tylko jedna wskazówka od
tego uśmiechu bez radości.
Uśmiech przez zaciśnięte zęby to przyznanie się do nieprzyjemnych emocji.

Ekspresja referencjalna - odsyła do emocji, której się w danym momencie nie odczuwa.

REGUŁY OKAZYWANIA EMOCJI – przyswajane w toku socjalizacji, często różniące się w różnych
kulturach zasady, kierujące ekspresją emocji, decydujące, kto może okazywać wobec kogo jakie emocje
i kiedy może to robić

prywatnie – wrodzona ekspresja mimiczna, a publicznie – ekspresja kontrolowana np. Japończycy

bardziej maskują pewne rzeczy uśmiechem niż chociażby Amerykanie

Facial Action Coding System – system kodowania aktywności twarzowej

mikroekspresje – bardzo szybkie ruchy twarzy trwające krócej niż jedną piątą sekundy,
Badania Arnego Ohmana WARUNKOWANIE z wężami i pająkami po jednym razie, kwiaty
gorzej

Eksperyment Darwina – przykładał policzek w zoo do akwarium ze żmiją i obiecywał sobie, że nie
podskoczy, kiedy ta zacznie atakować, ale nic to nie dawało, bo kiedy żmija rzucała się na szybę on
i tak odskakiwał

Klaus Sherer – wokalne sygnały emocji są również uniwersalne

-błąd Otella – kiedy jesteśmy przekonani, że czyjeś emocje mają tylko jedno źródło i nie bierzemy pod
uwagę, że mogą wynikać z czegoś innego

Impulsy emocjonalne pobudzające do fizycznego działania:

Gniew – impuls zbliżania się w stronę czynnika spustowego,
Strach – impuls nakazujący zamarcie w bezruchu,
Obrzydzenie – odwrócenie się, odruch wykrztuśny,
Smutek – utrata ogólnego napięcie mięśniowego, postawa ciała zapada się w ramach wycofania,
Pogarda – impuls każący spoglądać w dół na obiekt tego uczucia,
Zaskoczenie – uwaga sfiksowana na obiekcie tych emocji,
Ulga – rozluźnienie postawy ciała,

-jak możemy utemperować nasze zachowania emocjonalne za pośrednictwem wsłuchiwania się?

Próba ponownej oceny tego, co się dzieje,
Można podjąć decyzję o zatrzymaniu swoich działań np. przerwaniu wypowiedzi,
Można znać swoje słabości i spodziewać się konkretnych reakcji w pewnych sytuacjach,
Analiza uczuć już po fakcie, kiedy zdamy sobie sprawę, że nie były stosowne do sytuacji,

-Rchard Lazarus – rozproszenie gniewu – uświadomienie sobie, że druga osoba wcale nie miała złych
intencji tylko straciła nad sobą kontrolę,