Professional Documents
Culture Documents
ქარსაფარი ზ.- ნ.გ.
ქარსაფარი ზ.- ნ.გ.
თბილისი
2016
1
qarsafari zolebis mowyoba
ნანა გოგინაშვილი
2
ნაშრომში წარმოდგენილია ქარსაფარი ზოლების მოწყობის თანამედროვე და
ტრადიციული მეთოდები, ქარსაფარი ზოლების მნიშვნელობა, მათი სტრუქტურა და
შემადგენლობა. განხილულია ქარსაფარი ზოლების ფუნქციები. აღმოსავლეთ და
დასავლეთ საქართველოს სხვადასხვა პირობებისთვის შერჩეულია ქარსაფარ ზოლებში
გასაშენებელი მცენარეთა სახეობები და ჯიშები. ბროშურა განკუთვნილია
ფერმერებისთვის, სოფლის მეურნეობის სპეციალისტებისთვის, სტუდენტებისთვის და
ყველა დაინტერესებული პირისთვის.
3
შესავალი
რა არის ქარსაფარი?
4
ქარსაფარი არის ხეების და ბუჩქების რამდენიმე რიგისგან შემდგარი ნარგაობა, რომელიც
იცავს ქარებისგან სხვადასხვა დანიშნულების სავრგულებს. იცავს ნიადაგს ეროზიისგან.
მოკლე ისტორია
5
ქარსაფარების გამოყენება ხდებოდა ათასი წლის წინაც, მათი მთავარი დანიშნულება იყო
ქარის სიძლიერის კოეფიციენტის შემცირება, ასევე გამოიყენებოდა თოვლიანი
ქარბუქების წინააღმდეგ. მოგვიანებით ნათელი გახდა, რომ ქარსაფარი ზოლების
მიმდებარედ სასოფლო-სამეურნეო კულტურების მოსავლიანობა მაღალი იყო. ასევე
მნიშვნელოვანი შედეგი იყო ნიადაგის ეროზიის შემცირება. ევროპასა და ამერიკაში
ქარსაფარების აქტიური გაშენება დაიწყო 1850-იანი წლებიდან.
1843 წელს შეიქმნა პირველი სატყეო მეურნეობა რუსეთში. მათ მიერ ხდებოდა
ხელოვნური ტყეების გაშენება მერქნის მისაღებად, ხოლო პირველი ქარსაფარი ზოლის
მოწყობა დაგეგმილი იქნა მირგოროდის მახლობლად.
6
ქარსაფარების მნიშვნელობა
რატომ ქარსაფარები?
ქარისაგან დაცვა;
ღობის ფუნქცია;
ხმაურის შემცირება;
ესთეტიკა.
7
ქარსაფარის მოწყობისთვის სასურველია
მცენარეების დარგვა პირამიდული პრინციპით:
იარუსისებრი ნარგაობათა სისტემა ყველა
მცენარეს შესაძლებლობას უქმნის, რომ მათთვის
თანაბრად მისაწვდომი იყოს სინათლე და
საკვები ნივთიერებები.
ქარსაფრის უპირატესობა:
➢ ამცირებს ქარის სიჩქარესა და ნიადაგის ეროზიას;
➢ იცავს ქარისადმი მგრძნობიარე მცენარეებს;
➢ ამცირებს მოსავლის დანაკარგს (ქარი განაბნევს მარცვლებს);
➢ დადებით გავლენას ახდენს ჰაერისა და ნიადაგის ტემპერატურაზე (დაცულ
ადგილას ნიადაგის ტემპერატურა შესაძლოა რამდენიმე გრადუსით მეტი იყოს
ვიდრე დაუცველში);
➢ ზრდის ტენის ოდენობას;
➢ ქმნის დამატებით საკვებს ადამიანებისათვის (ხეხილი და კენკრა);
➢ ქმნის საცხოვრებელს სასარგებლო მწერებისა და ფრინველებისთვის;
➢ აუმჯობესებს საცხოვრებელ და სამუშაო პირობებს სახლის გარშემო და ფერმაში;
➢ ამცირებს ცხოველების სიკვდილიანობას ცივ პერიოდში;
➢ ცხოველებისთვის საჩრდილობელს წარმოადგენს ცხელ ამინდში;
➢ იძლევა დამატებით საკვებს ცხოველებისთვის (ჩამოცვენილი ნაყოფები და
ნასხლავი);
➢ მცენარეების უმეტესობა თაფლოვანია, ამიტომ წარმოადგენს ნექტარის წყაროს
ფუტკრისთვის (კარბელაშვილი, 2009; Molison, Holmgren, 1984).
8
ქარსაფარის ფორმა და სტრუქტურა მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული კონკრეტულ
ნაკვეთზე, გაშენებულ სასოფლო-სამეურნეო კულტურებსა და კლიმატურ პირობებზე.
ამრიგად, ქარსაფარი ზოლების გავლენით ჯერ იწყება ქარის რეჟიმის შეცვლა, შემდეგ კი
გავლენა მიკროკლიმატის დანარჩენ ელემენტებზე.
9
შიგნით იქმნება სრული სიმყუდროვე. გარეგნულად ქარგაუმტარ ზოლში სინათლე არ
გადის, იგი შეფოთლილ მდგომარეობაში მთლიანად მწვანე კედელია.
ასეთი სტრუქტურის ქარსაფართან იქმნება ჰაერის მასების მეტი წნევა, რის გამოც ჰაერის
ნაკადი გადაევლება ზოლს ზემოდან. საქარო მხრიდან საკმაო მანძილზე იქმნება მყუდრო
ზონა. ზოლის მეორე მხარეს კი სიმყუდროვე უფრო მეტია. აქ ზოლის სიახლოვეს,
სიმყუდროვესთან ერთად იქმნება ჰაერის გაიშვიათება. სივრცის ეს გაიშვიათება
ასრულებს შემწოვ როლს, რის შედეგადაც ქარსაფარიდან გადმონადენი ჰაერის ნაკადი
ეშვება დაბლა მყუდრო არესკენ და იცვლის რა მიმართულებას საწყისი მოძრაობის
მოპირდაპირე მხარეს, ამოძრავდება ქარსაფართან წრიულად. რამდენადაც უფრო
მკვრივი და ქარგაუმტარია ქარსაფარი, იმდენად უფრო დიდია ზოლის ზემოდან ჰაერის
ნაკადის დაშვების კუთხე ზოლის მყუდრო მხარეს. ამავე დროს უფრო სწრაფად და
მკვეთრად აღიდგენს ქარი თავის იმ სიჩქარეს, რაც მას ჰქონდა ქარსაფართან
მიახლოვებამდე.
10
ყველაზე მეტი შემცირების ზონა შემჩნეულია ზოლის საქარე მხრიდან 3-4H მანძილზე (H
- ქარსაფარი ზოლის სიმაღლე). ასეთი ზოლის შიგნით ქარის ნაკადის სიჩქარე
კლებულობს 40%-მდე. ზოლიდან გასვლის შემდეგ ქარის სიჩქარის კლება კიდევ
გრძელდება. აქ მყუდრო ზონა ვრცელდება 5-10H მანძილზე, შემდეგ კი ზოლის სიმაღლის
10-15 ჯერადი მანძილიდან იწყება ქარის სიჩქარის არა მკვეთრი, არამედ თანდათანობით
მატება და ზოლიდან 25 H მანძილზე ქარის სიჩქარე უკვე აღწევს საწყისი სიჩქარის 85%-
ს. ამ მანძილის შემდეგ ქარი აღიდგენს იმ სიჩქარეს, რაც მას ღია მინდორზე ჰქონდა.
სურ. 7. ქარის სიჩქარის ზონები ღია მინდორზე აჟურული ქარსაფარის გავლის შემდეგ
როგორც სქემიდან ჩანს ზოლიდან ქარსაფარის სიმაღლის 5-8 ჯერ მეტ მანძილზე ქარის
სიჩქარე 25-50%-ია, 8-10-ჯერ მეტ მანძილზე 50-70%-ია, ხოლო 15-ჯერ მეტ მანძილზე უკვე
70%-ს აჭარბებს.
11
სურ.9. ორმხრივი და ცალმხრივი ქარსაფარების დაცულობის ველი
12
სურ. 10,11. ქარგამტარი კონსტრუქციის ქარსაფარი
13
ქარსაფარების მოწყობა საქართველოს პირობებისთვის
აღმოსავლეთ საქართველო
14
მრავალწლიან ნარგავთა დასაცავად ქარსაფარი ზოლები უნდა გაშენდეს ბაღის
გაშენებამდე ორი წლით ადრე. მთავარი ანუ ძირითადი დაცვითი ზოლი შეძლებისამებრ
უნდა განლაგდეს გაბატონებული ქარების მიმართულების პერპენდიკულარულად,
ხოლო დამატებითი ანუ განივი - ძირითადი ზოლის პერპენდიკულარულად. იმის
მიხედვით, თუ რომელ ზონაში შენდება და იმის მიხედვით ადგილი ირწყვება თუ არა
ზოლებს შორის მანძილი უნდა იყოს:
სარწყავი ურწყავი
დამატებით ზოლებს შორის მანძილები სამივე ჯგუფში დაწესებულია ორმაგი, იმისა რაც
ძირითადი ზოლისთვისაა განკუთვნილი. სადაც ქარები სუსტია დასაშვებია სამმაგიც.
15
რიგების
რაოდენობა ზოლის სიგანე (მეტრებში)
ზოლში რიგთაშორისი რიგთაშორისი რიგთაშორისი
მაძილი მაძილი მაძილი
2,5 მ 2,0 მ 1,5 მ
8 20 16 12
6 15 12 9
4 10 8 6
2 5 4 3
I ჯგუფი, ქვედა სარტყელი - 500-1000 მ.ზ.დ რაიონები - ხაშური, ქარელი, გორი, ცხინვალი,
კასპი.
16
2) ურწყავ ფართობზე ძირითადი ზოლების წამყვანი სახეობებია: თელა, მინდვრის
ნეკერჩხალი. განივი ზოლებისთვის თუთა, და პანტა; ქვეტყის სახეობებიდან
როგორც ძირითად ასევე განივ ზოლებში დასაშვებია - შინდი, ზღმარტლი,
ტყემალი, ფშატი და ბერყენა.
17
დასავლეთსაქართველო
18
დასავლეთ საქართველოში ქარსაფარი ზოლების გასაშენებლად რეკომენდებულია
შემდეგი სახეობები:
ა) დეგრადირებული ნეშომპალა-კარბონატული ნიადაგებისთვის - კვიპაროსები,
ბიჭვინთის ფიჭვი, შავი ფიჭვი, კანადური ვერხვი, პირამიდული ვერხვი, აღმოსავლეთის
ჭადარი, კაკალი და თუთა;
ბ) ალუვიური, წითელ-მიწა, ყვითელ-მიწა ეწერი და ყომრალი ნიადაგებისთვის -
კრიპტომერია, კვიპაროსი, კანადური ვერხვი, ცაცხვი, კაკალი, თუთა, ტყემალი,
ჯონჯოლი, შინდი, თხილი.
ქარსაფარი ზოლების გაშენებისთვის და ნორმალური ზრდა-განვითარებისთვის,
მცენარეების სპეციფიური შერჩევის გარდა (იგულისხმება ნიადაგური და კლიმატური
პირობები), აუცილებელია ნიადაგის წინასწარი დროული დამუშავება, რაზედაც
დამოკიდებულია ნარგაობის გახარება, კარგი ზრდა და ქარებისგან სწრაფი დაცვა.
წიწვოვან მცენარეთა დარგვა ქარსაფარ ზოლებში რეკომენდებულია ძირითადად
გაზაფხულზე. შემოდგომით დარგვა რეკომენდებულია მხოლოდ მაშინ, როდესაც
ნიადაგის ტენიანობა მაღალია. ფოთლოვანი სახეობების დარგვა შეიძლება როგორც
გაზაფხულზე, ასევე შემოდგომაზე (ხომიზურაშვილი, 1970; Михин, Баландин, 2012). იხ.
დანართი 1.
19
აორთქლება. დადგენილია, რომ ქარის დროს ქარსაფარის გავლენით ზოლიდან 5H -10H
მანძილზე აორთქლება 25%-ით მცირდება ღია ფართობთან შედარებით. რამდენადაც
მეტია ქარსაფარის სიმღლე, იმდენად უფრო მეტად უნარჩუნებს ის ტენიანობას
მომიჯნავე ფართობს. ქარსაფარი ზოლების გავლენით თოვლის ნაწილი გროვდება
ზოლში ან ზოლთან, დანარჩენი კი ნაწილდება ზოლებს შორის ფართობზე. ქარგამტარი
ზოლები უფრო თანაბრად აკავებენ თოვლს ზოლებს შორის ფართობზე, ამასთან ასეთი
ზოლების ქვეშ თოვლი არ ჩერდება (თოვლის დაგროვების სიმაღლე იშვიათად აღემატება
1 მ-ს). ღია, ქარსაფრებით დაუცველ ფართობზე კი, თოვლი უფრო სწრაფად დნება და თუ
ამ დრონ ნიადაგი გაყინულია, გამდნარი წყალი მასში ნაკლებად შეიწოვება და იწვევს
ნიადაგის გადარეცხვას. საყურადღებოა აგრეთვე ქარსაფარის გავლენა ნიადაგწარმოქმნის
პროცესებზე, რადგან ნიადაგის ჰიდროლოგიური რეჟიმის გაუმჯობესება ხელს უწყობენ
ნიადაგის ნაყოფიერების ზრდას.
ლიტერატურის სია
20
კარბელაშვილი ზ. 2009. ბიომეურნეობის საფუძვლები, დამხმარე სახელმძღვანელო
ფერმერებისთვის, ბიომეურნეობათა ასოციაცია ელკანა, 89 გვ.
ურუშაძე ა. 2012. აგრომეტყევეობა, გამომცემლობა "მწიგნობარი", თბილისი, 240 გვ.
Bell G. 1992. Permakultur. Schritte zum Aufbau einer sich selbst erhaltenden Welt Pala-Verlag,
Schaafheim, 48.
Kuhns M. 1997. Windbreak Benefits and Design,Rural/Conservation Forestry, Iowa State University
of Science and Technology, Pm-1716,4 pp.
Ohio Guide to Planting and Maintaining Tree Windbreaks. 2012. Ohio department of natural
resources, division forestry, brochure, 43 pp.
Sepp & Margit Brunner. 2007. Permakultur fьr alle. Loewenzahn, Innsbruck u. a. ISBN 978-3-7066-
2394-0, 14 pp.
Stanley R. Johnson. 2014. Farmstead Windbreaks: Planning. Iowa State University of Science and
Technology, 4 pp.
Farmstead Windbreaks:Establishment, Care, and Maintenance. 2005. Iowa State University of
Science and Technology, 4 pp.
Михин В. И., Баландин А. В. 2012. Роль полезащитных насаждении в изменении
микроклимата агролесоландшафтов Тамбовской области. Научный журнал КубГАУ, #79(05),
10 c.
21
დანართი 1
ქარსაფარში გამოსაყენებელი სახეობების ზოგიერთი მახასიათებელი
მთავარი
სარწყა
ზოლი (1) გავრც. კლიმა-
დასახელება დასახელება ფოთლ, ვი (+)
დამატ. სიმაღ. ტური
# ქართულად ლათინურად წიწვოვ. ურწყ.
ზოლი (2) მ. ზონა
(-)
ზ.დ
22
Pinus
14 კავკასიური ფიჭვი sosnovskii 1 წიწვ. 500-1900 3-8 +-
23