*?.

' JV'.' "i

id^'-^f^^^^'-
1 . . -<.

% 4 '

"Xf ,.^'V#
% » «t^ '^ '

f^Jt^
 B. ALBERTI MAGNI
RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PR^DICATORUM,

OPERA OMNIA
 LOaiCJ SECFNDA PARS

Complectens libros 2 de Demonstratione, id est, posteriorum analylicorum ;

8 Topicorum ;
2 de Sophisticis Elenchis.

"? T/ T' E ^J
 B. ALBERTI MAGNI
RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PR-EWCATORDM,

OPERA OMNIA,
EX EDITIONE LUGDUxXENSI RELIQIOSE CASTIGATA, ET PRO AUCTORITATIBUS
AD FIDEM VULGAT.E VERSIONIS ACCURATIORUMQDE

PATROLOGI-E TEXTUUM REVOCATA, AUCTAQUE B. ALBERTI VITA AC BIBLIOGRAPHIA OPERUM

A PP. QUETIF ET ECHARD EXARATIS, ETIAM REVISA ET LOCUPLETATA

r.LRA AC LABORE

AUGUSTI BORGNET,
Sacerdotis, insignis Basilicse Sancti Remigii Remensis vicarii.

VOLUMEN SEOUISrDUM:

PARISIIS
APUD LUDOVICUM VIVES, BIBLIOPOLAM EDITOREM
13, VIA VULGO DICTA DELAMBRE, 13

MDCCGXC
CAMPION COLLEGE
LIBRARY - REGINA
 D. ALBERTI MAGNI,
RATISBONENSIS EPISCOPI,

ORDINIS PRtEDICATORUM
LOGICA.

LIBER PRIMUS
POSTERIORUM ANALYTIGORUM
nlGSltdSTKMT DU SACEE-GOEUit

TRACTATUS I
DE HIS QU^ PR.EMITTI HABENT ANTE SGIENTIAM, ET DE
UNIVERSALI SCIENDI MODO.

mo est scientia demonstrativa, hoc est

CAPUT I.
De prseamhitlis ante scientiam.
Sicut in principio Prionim Anahjtico-
rum dictum est, intentio nostra in scien-
tia de syllogismo est circa demonstratio-
nem, et circa scientiam de demonstra-
tione, quae est instrumentum demonstra-
toris, per quod facit scientiam conclusio-
nis: eo quod intentio omnis sapientis est
circa finem qui est ultimum et optimum
in his de quibus considerat. In scientia
autem syllogistica ultimum et optimum
(proximum considerationi tradentis scien-
tiam syllogisticctm) est demonstratio, ideo
est tlnis proximi operistradentis notitiam
syllogisticam. Sed quia omne instrumen-
tum et organum ad aliquid aliud refertur,
ideo llnis ultimus intendentis de svlloois-
II
scientia docens modum et artem demon-
strandi universaliter in qualibet particulari
scientia demonstrativa, sicut sunt scien-
tise mathematicae, geometria, astronomia^
et musica, et multa alia.
Dico autem quod intentio est circa ta- Intentio
hujus libri.
lem scientiam in universali qualiter sciat
quilibet in omni specie demonstrationis
demonstrare : quse scientia sit regula re-
gulans scientem eam, qualiter facultatem
habeat ex scientia tradita demonstratio-
nem faciendi in qualibet materia demon-
strabili.per quam scientiam devenirepot-
est ad certam scientiam conclusionis
uniuscujusque scibilis per demonstratio-
nem.
Hsec enim scientia in nobilitate subiecti Dignitas hu
prceiertur
p.
aius
i-.
scientiis
. ...
et certitudme
. i-i
de- jusperiibriaiiassu"
... . . panes logi-
monstrationis sive ostensionis vei proba- ca.
tionis. His duobus modis una ?cientia
 2 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

prsefertur alii, sicut dicit Aristoteles in diminuit necessitatemconsequentice quam

prima propositione de Anima. Inter om- promoveat : quiaprobabilenonhabetcon-
nes logicas scientias haec scientia nobilio- sequentise veram necessitatem. Sophisti-
ris subjecti est, ut patet : quia tota logica cus autem addit apparentem et non exi-
de syllogismo est et partibus ejus. Nobi- stentem probabilitatem supra consequen-
lior autem syllogismus est demonstratio. tiae necessitatem : et ideo in talibus non
Hujusmodi etiam scientia certior est in potest esse ultimum et optimum scientiae
demonstrationibus : quia cum aliae scien- svllogizandi. Propter quod dicit Ptole-
tise de syllogismo solamhabeant necessita- maeus in primo Almagesti, quod non pro-
tem consequentise ex ordine terminorum babilibus et opinabilibus debet homo re-
et propositionum in figura et modo vel plere animam suam, quia non faciunt
existentem vel apparentem, et non ha- stantem habitum in anima, sed demon-
beant necessitatem consequentis^ ista sola strativis et certis quae certificant et stabi-
inter scientias logicas utramque facit ne- liunt intellectum, quia certa suntet aeter-
cessitatem et consequentiae et consequen- nabter stantia'. Etexhoc patetquod haec
tis : propter quod inter logicas scientias sola simpliciter est desiderabilis inter
omnibus ex duplici causa prfefertur sub- scientias logicas. Est ergo finis et perfe-
jecti, scilicet admirabilitate et certitudine ctissima et sola simpliciter desiderabilis
ostensionis. Et ideo sequitur, secundum inter logicas scientias et sola nobilior et
Aristotelem in se^pXimo Bthicorinn, quod aliiscertitudine probationum excellentior.
haec scientia virtus et ultimum et opti- Est autem haec scientia, ut de subjecto ^ubjecium
Ordo li~ mum
hujus
libri 3cl est scientiae looricoe. Propter quod de s^dlogismo demonstrativo : de hoc ^"^"* ^'^"'
brum Prio- imniediate scientise de syliogismo conjun- enim inquirit differentias et passiones et
genda est : quia supra necessitatem con- modos quibus fiat : et sic patet quae sit
sequentiae non addit nisi necessitatem materia ejus, sicut patet per ea quae dicta
conseauentis
T- : guse
^ additio ita specificat
^ _ ,sunt inprincipio
. . . ... Estetiam
libri P/7'or^//7?. Quod haec
SLieniia non
hanc scientiam sub genere communi quod haec scientia in genere logicae scientise : sit reahs.
est Logica. Hsec enim scientia id quod quia et demonstratio et scientia demon-
addit, non diminuit necessitatem conse- strativa consideranda est hicper difTeren-
quentise (quae substantialis est syllogismo, tias sermonum et non per rerum ditTeren-
sicut patet ex ejus diffinitione cum dici- tias : logica enim non res, sed intentio-
tur, quod syllogismus est argumentatio nes rerum considerat, ut universale, par-
sive oratioin quaquibusdampositis aliud ticulare, orationem, argumentationem, et
accidit ex necessitate) : hsec enim neces- syllogismum : quse omnia in sermone ac-
sitas in terminatione sui est in termino- cipiunt differentiam : et ideo haec scientia
rum ordine et propositionum dispositio- non est realis sed sermocinaHs. Yel forte
ne. Perficitur aulem in figura et modo, dicitur, quod est modus sciendi nobilissi-
et ad necessitatem ultimam deducitur per mus et non proprie scientia : sic enim lo-
potestatem syllogizandi et concludendi, quitur Aristoteles in tertio pvimx philo-
sicut in secundo Priorum ostensum est. sophise'.
Perficitur autem addita necessitate con- Utilitas autem ex hoc ultimo dicto eli- utiiitas hu-
sequentis in scientia ista. Et ex hoc patet citur, et est utilis ut regula recta in archi-
perfectissimam istam esse inter omnes lo- tectonicis, qua regulatur omne quod ap-
gicas scientias. Id enim quod addit supra tandum est aedificio : per hunc enim mo-
consequentisenecessitatemsyllogismosub- dum regulatur per hanc scientiam omne
stantialem syllogismus dialecticus, potius quod demonstrandum est in particulari-

1 Sirailem sententiam habet Alexander in ^ Xex. com. ult.

I lojpicorum.
 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. I
bus scientiis demonstrativis. Per quod
patet quod utilitas ejus universalis est :
et ideo utilior quam illpe scientiee quse par-
ticulariter utiies sunt.
objectio. Si quis autem objiciat dicens quod an-
tequam particulares scientiae demonstra-
tivae fierent vel quando fiebant, ista scien-
tia sive sciendi modus utilis esse poterat :
sed nunc ipsis jam factis videtur inutilis,
sicut et regula videtur inutilis jam facto
omni oedificio, quod faciendum fuerat.
Soiutio. Dicendum quod scientise demonstrativse
non omnes factee sunt, sed plures restant
adhuc inveniendae : quse si etiam omnes
factse essent, adhuc esset utilis hsec scien-
tia tripliciter. Lno modo quidem in usu
particularium scientiarum, qui non est
rectus nisi mensuretur ad regulam. Se-
cundo autem modo in demonstratione
particularium scientiarum, quod bene in-
ventse et bene tradita? sunt, et quod ho-
mo eis innititur ut veris : hoc enim fieri
non potest nisi referantur ad regulam.
Tertio autem modo propter cavillatorem,
cujus calumnia refelli non potest, nisi
propter hoc quod refertur ad regulam :
cavillatio enim ejus refellitur per hoc quod
regulse non concordat : et sic constat uni-
versalis utilitas istiusmodi scientiae. Ma-
nifesta igitur est utihtas et finis et nobi-
litas, certitudo et perfectio istius scientiae
sic determinata.
Aiianobili;as
vel utiiitas Est etiam finis eius w et utilitas et nobi-
hujusscien- \[\g^^ quaedam, quam ponit Avicenna (sed
tius est in }jagQ gg| pgtius iu scicnte, guam in scien-
sciente ip- t^ ^ .
sara quarn \\^\ quod sciiicct perficit hominem et ad
in ipsa. ' _i ^ _
felicilatem contemplativam disponit se-
cundum nobiliorem ejus partem, quee (ut
dicit Aristoteles in decimo Ethicorum) est
intellectus contemplativus non continuo
conjunctus et tempori, sed in simphciter
intelligibilibus simpliciter accipiens scien-
tiam contemplativam : et ideo non est
opinativus talis intellectus, nec suspica-
tivus^ sed simpliciter intellectus ad sim-
pliciter intelligibilia relatus.
parits^ fogf. Ex his patct quod aliae scientiae logicae
ita perfecte ^^n suut perfectse species modi sciendi :
sicut ista. quia hoc quodaddunt supra necespitatem
consequentiae, diminuit necessilatem con-
sequentise syllogismi. Omnis autem dif-
ferentia diminuens potestatem geueris, ad-
dita generi, facit speciem impcrfectam,
et secundum Pythagoram ponitur in sti-
chia sive in coordinatione malorum : heec
autem quae complet id quod est in pote-
state generis, sola est perfectus scientiae
syliogisticse modus, et perfecta scientiae
syllogisticae species.
^lodus autem istius scientiae (quantum Modus is-
, j . ■ • ,• • 1 \ , tius scien-
est de ipsms scientioe proprio modo) est tiae.
diffinitivus et divisivus et collativus : et
hic modus sumitur ex ipso scibili relato
ad scientiam secundum quod est in uni-
versali, vel particulari, vel secundum
agere : divisio cnim deseruit scientiee in
universali, diflinitio autem eidem deseruit
in propria natura, et collatio deseruit
scientiae in agere et collatione conclusio-
nis ad principia. Resolutoria enim est
haec scientia : quia resolvit et resolvere
docet conclusiones in principia, quae sunt
causae essentiales et propriae sive conver-
tibiles immediate : et hic etiam modus
scientiae deseruit secundum agere dictum.
^lodus autem qui est ex discente potius
quam ex scientia, est modus qui dicitur
exemplorum suppositivus.
Nomen autem hbri et titulus qui prae- Nomen libri
signat noraen, patet ex dixtis : nomen iio^nominlt
enim, Posteriora anahjtica. Et ratio qui-
dem analysis sive resolutionis jam dicta
est. Posteriora autem resolutoria vocan-
tur: sicut enim demonstratio addit supra
syllogismum simpliciter, et ideo fit po-
sterioripso, et species ejus : ita resolutio
in causas consequentis addit supra reso-
lutionem in terminos et in propositiones
constituentes in figuram et modum : et
ideo hffic analysis posterior est illa quae
in Prioribus traditur : sicut prius est na-
tura et intellectu^ a quo non convertitur
consequentia. Titulus autem est : Inci-
piunt posteriora analytica. Qui titulus
jam satis intelligitur ex dictis.
Causa autem efficiens est duplex, fa- Cansa effi-
ciens sciUcet, et instrumentalis. Faciens ""'lcfenS^
quidem (ut dicit Avicenna) est intelligen-
 4 D. ALB. MAG. ORD. PILED.
tia vel decimi ordinis vel primi, quse su-
per alias irradiat ad horum quse dicenda
sunt manifestationem. Instrumentalis au-
tem causa ex his qui ad nos venerunt Phi-
losophis fuit, AristotelesStagirita, ad hoc
illustratus ab intelligentia, et primus in-
ter eos qui venerunt ad nos. Fertur tamen
quod Zeno ante Aristotelem fecit hanc
artem sive scientiam, et illius scientiseZe-
nonis ad nos venerunt qusedam excerpta.
Sic ergo satis patet de his quee sunt huic
scientise prseambula.
Ordo hujus Multa autem sunt propositionum ge-
libri a.l i- . » , f ■ •, •, •,
siieniiam uera (ut dicit Alo-azei) in quibus niliii
de syllogis- . \ , „ •
mo. proxmims est syiiogismo quam necessitas
in materia propositionum : et ideo hsec
scientia iramediate post scientiam de syl-
Quid per logismo est ordinauda. Sed scientia svl-
Bcientiarade , ••,•!•
syiiogismo logismi dicitur tota scientia r» •
iibri Priorum"^
intellig-en- ^ . . . , ,
dum. primi et secundi, et etiam scientia de syi-
logismishypotheticis, quam fecitBoetius,
quam et nos exposuimus suo proprio loco
post hbrum Priorum. Ad adminiculum
autem libri Priorum fecit Boetius librum
categoricorum syllogismorum, quem et
nos ante librum Priorum a nobis exposi-
tum breviter ordinavimus. Patet igitur
istius libri ordo in scientia logices.
CAPUT H.
De prohatione Avicenme et Algazelis,
quod iste liher sequitur immediate li-
hrum Priorum.
Quod autem iste liber immediate se-
quatur librum Priorum secundum quod
continet et categoricos et h)'potheticos
syllogismos, et hoc est, scientiam forma-
tionis categoricorum et liypotheticorum
syllogismorum, tam in conjunctis quam
in disjunctis liypotheticis syllogismis,
sic probant Avicenna et Algazel, et ante
hos Alfarabius. Scientia enim syliogismo-
r,ri"°«°^nn*i" rum formativa in figura et ordins prima
''rogfsml^s' est iuter scientias quse sunt de syllogismo:
^"oJdinunr propositiones enim ex quibus iit syilogis-
mus, ut dicunt, ad syllogismum se ha-
bent in quinque ordinibus, ut quinque
modis se habet aurum ad artiliciatum
quod fit ex auro. Materia enim syllogis-
mi propositiones sunt, quse quando fue-
rint credibileset verse, sequitur conclusio
credibilis et vera : si vero fuerint falsse,
conclusiones non sequuntur credibiies si-
ve probabiles : si vero fuerint propositio-
nes opinabiles tantum, non possunt ex
his concludi propositiones certae verita-
tis seternae sive necessariae. Sicut quando
est aurum materia nummi et rotunditas
nummi forma, aiiquando falsiilcatur
nummus, eo quod a rotunditate inflecti-
tur forma : et privatione quidem formse
nummus amittit nomen nummi, eo quod
a forma fit nummi denominatio : aiiquan-
do vero faisificatur nummus vitio mate-
rise, scilicet cum fuerit ex auro falsifica-
to, ferro, vel sere : sed tunc non amittit
nomen nummi, quamvis amittat nummi
valorem. Simiiiter syllogismus est vitio-
sus aliquando vitio materiae^ aiiquando
vitio formse. Yitio quidem formse quando
peccat in figura, vei modo, ex quibus esse
debet : aiiquando vitio materise, quando
forma quidem bona est, sed propositio-
nes non sunt certae, sicut est propositio
ex qua est syllogismus inopinabiiis vei
falsitatis.
Et sunt quinque ordines taiium propo-
sitionum sicut in auro : quod quidem
primo in ordine obrizum, examinatum,
et depuratum. Secundum autem ex iilo
habet ex fabricatione aliquid admixtum,
quoc tamen non participat nisi purum.
Tertium autem ut habeat tantum de aiie-
no admixtum, quod non percipiat in ap-
parentia ejus nisi peritus in auri natura,
et aliquando quamvis percipiat hoc im-
peritus. Quarto gradu ut quidem quando
falsumfuerit, sicutsisit deaere:sedadeofit
Iioc simiie auro, quod per depurationem
seris etiam possit faiiere peritum, ut auri-
chaicum, quod caicamine et stanno et
magis argento accipit simiiitudinem auri.
Quinto ergo gradu est cujus falsitas omni
homini apparet.
 LIBER I POSTER. ANALYr. TRACT. I S

Similiter propositio habet quinque or- in promptu. Et sexto loco existimativas.

dinespropo-
siiionuii] ex clmes. In primo ... enim ordine est illa ause Et septimo loco maximas ab .omnibus .
quibusquin- cst vcre credibjlis sine dubitatione et si- concessas. Et octavo loco sylloffizatorias.
que syllo- j • • -i •!
gismorum ne deccptione, sicut est propositio neces- Et nono loco eas quae sunt receptibues
modiconsti • ti
tuuntur. saria : et ex tahbus composita argumen- sua probabilitate. Et decimoloco eas quae
tatio vocatur demonstratio. In secundo videntur esse maximai propter similitu-
ordine est propositio proxima veritati, dinem, sed non sunt. Undecimo putabi-
ita ut difficile accidat fallacia opinionis : les apud vulgus. Et duodecimo imitato-
sed tamen cum diligentissime considera- rias verorum in similitudine. Et tredeci-
tur, potest mutari veritas ejus et sic fallc- mo in apcrte falsas.
re : et ex tabbus propositionibus compo- Primse autem sunt ut bsec, duo sunt Quse sjnt
sita argumentatio vocatur syllogismus relinquentia et ponentia unum, ct omno nesprinQse.
vel ratio dialectica. In tertio autem ordi- totum est majus sua parte : et qusecum-
ne est propositio opinabilis opinione plu- que sunt sequalia eidem, et inter se sunt
rium non sapientum : et argumentatio ex eequalia : bse enim sunt, de quibus dicit
bis composita vocatur ratio vel argu- Boetius, quod sunt dignitates quas quis-
mentatio rhetorica. In quarto autem ge- que (etiam sine doctore) probat auditas,
nere sunt propositiones verisimiles quae quando intclligit terminorum significatio-
cum dolo et simulatione occulfa habent ncm : hoc enim auditum, ut dicit Avi-
simihtudinem verarum propositionum, cenna, fixum est, neque est separabile ab
quse secundum veritatem nec est opina- intellectu, et non per sensum acceptum,
bilis, nec probabilis, nec vera : et ex ta- eo quod sensus non accipit res indivisi-
libus compositus est deceptivus et sophi- biles in sensibili designatas.
sticus.Tnquintoordineestpropositio quae Sensibiles autem sunt ut hsec, sol est ^^"^^^^^^^2
scitur esse falsa : tamen ex aliquo signo lucidus, sicut dixit Empedocles quod sol
movet animum audienti^ vel movere pot- est res alba et calida, et accepit ex sensu
est ad aliquem modum opinandi, quod quod nix est alba : et ideo dixit Aristote-
videatur vera vel dubia. Argumentatio les « quod qui dubitat nivem esse albam,
composita ex talibus Grsece < uidem vo- indiget sensu.
catur o-ypiovm : apud nos autem tentativa. Experimentales autem sunt, quas acci- ^^f^-^^.
tales.
Et de omnibus his quidem propositioni- pimus intellectu orto ex sensu, sicut sci-
bus oportet disserere. mus quod ignis congregat homogenea, et
p .. Dicamus igitur quod omnis propositio quod scamoneapurgat choleram, et quod
quee non est
ventatissta-
quse non cst vcritatis stabilitae et rationis vinum inebriat : sensus enim
...
apprehendit
biiitee, divi- certse, sed sumitur ab opponente
ditur in 're-
in inebriationem post potationem vmi sse-
^ ^ . . . ,, j
dedin par- quautum conceditur a respondente, divi- pius factam, et percipit mtellectus quod
ditur in tredecim partes, scilicet primas, hoc vini virtute accidit : et si esset ca-
quse primse sunt insensibiles, sive sensu suale, non contingeret ssepissime : et sic
imperceptse. Et in sensibiles quse sunt in intellcctu generatur illius rei scientia
secundse. Et experimentales quse sunt firma, de qua non est dubium.
tertise, et sunt aliquando corruptse sine Famosse autem sunt, quas vulgo re- Qmemosse. sint fa-
ratione mutatse. Et in famosas quse sunt ferente didicimus, sicut quod Roma est
quartse : famosse autem dicuntur quse sui solemnis civitas, quamvis forte Romam
famositate conceduntur magis amore bo- nunquam viderimus : de quo si nullate-
ni, quam veri quod est in eis, ut propo- nus dubitaverimus, vocatur propositio fa-
sitiones morales. Et quinto in propositio- mosa : nec tamen omnia famosa sequa-
nes modiatas, sed eorum medium intel- liter creduntur.
hgere et propositionem per medium est Mediatse autem sunt, quse non per se ^"^. ^'"*
* Aristoteles, I Topicos, cap.9. ,
 0 D. ALB. MAG. ORD. PR.EO.

statim, sed per medium accipiuntur : eam, scitur quod non est ex alia causa^
quod tamen quando in promptu est in- nisi quia abhorret quse non sunt sensibi-
telligere, putatur propositio esse prima : lia vel cum sensibilibus accepta.
cum tamen
.
illa quae vere est prima, scia-
,...
Maximas autem propositiones
..
opina-
...
Quae sint
n;aximie.
tur sme medio termmo : intentio emm mur esse, quse non recipmntur msi in
argumentationis syllogisticse est invenire quantum sunt manifestoe : et putat vul-
medium terrainum ab antecedentibus vel gus commune ct alii simplices et non pe-
consequentibus vel repugnantibus. Quae- riti, quod sint prima ex sui veritate
sita autem in syllogismo sunt major et communicantes omncm intellectum, sic-
minor extremitas. Cujus exemplum est, ut est ista propositio, mendacium est
quod cum auditur hsec proposita proposi- turpe, et innocens puniri non debet, et
tio, binarius est quaternarii medietas, justitia necessaria est, et injustitia turpis,
hsec statim scitur per medium sic, me- et quod pudenda celandasunt, et aliaquse
dietas est una partium totius sequalis al- audiuntur a pueritia, et in quibus obser-
teri : sed binarius est una partium quater- vantiis morum conveniunt homines pro-
narii sequalis alteri : orgo binarius est pter communem utilitatem et honesta-
medietas quaternarii : et tale accipit in- tem, et quae propter consuetudinem fa-
tellectus frequenter sine medio et argu- cile recipiuntur, sicut ea quge sunt legis
mentatione ( cum tamen sine medio non et civilitatis, et quae non facile recipiet
sit) quia in promptu est medium. aliquis non imbutus lege et consuetudi-
Quse sint Opinabilcs autem sunt propositiones ne tahs civilitatis : et talium propositio-
opinabiles. ^ , . ^ . .
lalsae, quae tamen ita hxae sunt manmio, num multae sunt falsae.
ut nemo de eis dubitet : et hoc contingit, Receptibiles vero propositiones sunt Quajsintre-
quia aestimatio agit in talibus sine colla- illae, quae propter auctoritatem hominum ^^^^^ '^^'
tione sensus et sensibihum. Cujus exem- recipiuntur, vel quiasancli sunt, vel Phi-
plum est, quod «stimatio accipit, quod losophi, vel quia antiqui et expcrti, vel
nihil est cujus pars ostendi non possit : a libris talium scriptis, vel ab his qui
ideo aestimatur quod locus nihil sit in mun- fuerunt vitae Liudabilis : haec omnia enim
do vel extra mundum, et sicut haec, quod faciunt fidem earum.
mundi totalitas terminatur in pleno vel Concessae autem propositiones sunt, Qu» sint
vacuo quod est extra mundum : sicut haec, quas concedit respondens sive adversa- quomodo
quod corpus nec augmentatur nec crescit rius, quae aliquando recipiuntur ab uno maximis.
nec decrescit ex seipso, sed ab extrinsecus et non ab alio. Istae autem concessae pro-
addito. Etcausa quidem judicii hujus aes- positiones non ditferunt ab illis quse di-
timationis haec est : quia haec non sunt cuntur maximae, nisi quod iHas approbat
convenientia sensuinecsensuaccipiuntur. vulgus sicut maximas^ istas autem re-
Et taliumfalsitasscitur: quiasiomne quod spondens adversarius.
aestimatio accipit non a sensu, esset fal- Similatoriae autemsunt quasstudet ho- Qure sintsi-
sum, tunc ipsa aestimatio esset falsa: quia mo assimilare primis, vel expertis, vel a
non recipitur a sensu. Et similiter esset de vulgo approbatis et maximis reputatis :
scientia et potentia et omnibus aliis for- cumtamennonsintutillae, sedut illse esse
mis quae a sensu non accipiuntur, quam- videntur : sicut cum dicitur juvandus es-
vis cum sensibilibus comparatis ad invi- se frater, cum tamen semper injustis sit
cem accipiantur. Error enim sestimationis juvandum.
non percipitur in argumentationibus Putabiles autem sunt, quae faciunt pu- Quse sint
.. .. ..., , T-i ••, . puiabiles, et
compositis ex primis propositiombus, tare atiquid, quamvis sit non ila, quia quoinodoia-
quas aestmiatio recipit et concedit : sed polest esse oppositum : putatio enim sun ^tiones
postquam illata fuerit conclusio inconve- est in determinatus motus rationis super
nien abhorret eam : ct quod abhorret utramque partem contradictionis ad neu-
 LTBER T POSTER.
tram partem per rationem probabilem
adjutus, sicut cum dicitur, qui nocte va-
dit, malefactor est et istee faciunt prse-
sumptiones rlietoricas : et sicut hoc quod
dicitur, qui associat inimicum, inimicus
est, quamvis forte non sit ita.
imaginaiiva TmaginativsB ,.veT.imitativae„ ,
sunt propo-
vel imitati ... ^
vsequsesint. sitiones, quas dicimus esse lalsas, sedper
id cui assimilantur, liorrendum vel appe-
tendum imprimunt in anima recipientis :
sicut quando dicitur, meT est cholera cro-
cea quam evomit aliquis : et ideo abhor-
retur sicut si esset verum, cum tamen
sciatur esse falsum : et tales sunt propo-
sitiones poeticae.
Et ex omnibus talium generum propo-
sit"onibus constituuntur argumentationcs
diversarum facultatum, quse omnes sunt
sub logica in genere accepta: propter
quod etiam poeticasecundum Aristotelem
sub Togica generali continetur. Quinque
autem species harum propositionum, sci-
licet primae, sensibiTes, experimentales,
famosse, et mediatse (quse tamen secum
in seipsis habent medium suae probatio-
nis) congruunl demonstrationi in genere
acceptcB : eo quod demonstrationis utiTi-
tas est et finis manifestatio veritatis et
acquisitio certitudinis. ^Taximge vero et
concessse congruunt logicae, sive diaTecti-
cse, quod est raeTius. Putabiles autem et
similatoriee propositiones sunt aptae argu-
mentationibus sophisticis, nec prosunt
nisi ut sciatur ad cavendum eas. Maximse
autem in apparentia et putabiTes, sive
opinabiles apud plures et receptibiles a
pluribus, aptse sunt argumentationibus
rhetoricis et argumentationibus quibus
utuntur probantes apologos legum diver-
sarum et omni argumentationi quae non
certificare rem sed persuadere tanlum in-
tendit respondenti veT audienti : quae ar-
gumentationes exbortationes dicuntur :
de his quidem sunt scientiee proprie his
rationibus utentes. Transformativaeautem
propositiones sunt propriae argumenta-
tioni quam a-jppo-.xav superius Graeco no-
mine vocavimus veT tentativam. Ex his
omnibus patet ad quid se extendit logica
ANALYT. TRACT. I
in genere accepla, et quod immediatc
consequens scientia ad scientiam de syl-
logismo simpliciter, est scientia demon-
slrativa. Et Tiaec quse dictasunt, de scien-
tiis xVrabum sunt excerpta, quorum com-
mentum super hunc Posteriorum librum
ex sententia Alfarabii Arabis ad nos de-
venit.
Si autem talis est comparatio libri Po- objecUo
p"™*-
steriorum ad librum Priorum et ad alias
scientias speciales deraonstrativas : tunc
videtur quod scientia Posteriorum subal-
ternat sibi scientiam Priorum : quia cum
liber Priorum demonstret mediura, mo-
dum demonstrationis accipit a libro Po-
steriorum. Similiter et omnes speciales secunda.
demonstrativae accipiunt modum et re-
gulam demonstrandi a scientia Posterio-
rum : et ideo videntur scientise Posterio-
rum subalternari.
Sed ad hoc dicendum quod scientia sojutio
Posteriorum magis subalternatur libro
Priorum, quam e converso : cum subje-
ctum Imjus sit sub subjecto illius. Quod
enira artifex libri Priorum modum acci-
pit demonstrandi, non est a libro Poste-
riorum, sed a demonstratione quae est
per experimentum et por viam sensus, a
quo oritur omnis sc ientia : et de tali mo-
do demonstrandi non est scientia Poste-
riorum. Ad hoc autem quod de speciali- ^°cundJ°'
bus scientiis demonstrativis objicitur, di-
cendum quod istae non subalternantur
nisi secundum quid et non simpliciter:
quia non subalternantur ei quoad subje-
ctura et quoad alia quae requiruntur ad
verara subaUernationem : sed quia suum
modura demonstrandi regunt et regulant
ad scientiam Posteriorum. Ex his igitur
quae dicta sunt, patet quaecumque ante
hanc scientiam sunt requirenda , et ut
bene et sufficienter intelligantur, ex Phi-
losophis Arabum haec sunt interposita.
Et ut sciatur ad quantum se extendit
scientia quae communi nomine vocatur
logica , et quae rhetoricam includit et
poeticam ; quas omnes antecedit gram-
matica, quam cum logica et rhetorica et
poetica tradit Aristoteles.
8 D. ALB. MAG.
CAPUT III.
Qiiod scientia intellectiia est ex prxexi-
stenti cognitione.
Determinemus igitur primo ultimum
modum cognoscendi eorum quse vere in-
tellectiva sunt, et intellectualem compo-
siti non simplicis habent intellectus co-
gnitionem : hoc enim congruit , cum
scientia demonstrativa simpliciter intel-
lectiva sit, et non imaginabilis vel sensi-
bilis in complexis per intellectum simpli-
cem acceptis : et postea determinemus
modum sciendi per demonstrationem quae
ab antiquis Peripateticis discursiva disci-
plina vocatur : eo quod est per discursum
intellectus ab uno in aliud, quem intelle-
ctum Isaac in libro Diffinitionum vocat
ratiocinationem facientem currere cau-
sam in causatum. Modum autem cogno-
scendi intellectualem ex duobus maxime
scimus, scilicet sciendo ex quibus pnTexi-
sientibus cognitis est, et quot modis con-
tingit aliquid preecognoscere.
Dicamus igitur in primis : omnis disci-
plina intellectiva, sive (ut Arabica habet
translatio) cogitativa ex praeexistenti ali-
quorum (quae sunt apud intellectum prfe-
cognita) fit cognitione, vel quee sunt prae-
cognita apud sensum. Hoc autem pro-
batur per inductionem in omnibus de-
monstrativis scientiis et intellectivis quse
docent per demonstrationem quod do-
cent, quamvis forte in communi usu de-
monstratione non utantur : manifestum
est enim hoc speculantibus in omnes in-
tellectivas scientias : mathematicse enim
scientiae, sicut geometria, astronomia,
arithmetica, et musica, per hunc modum
intellectualiter et demonstrative traditte
sunt ex prseexistenti videlicet apud nos
cognitione. Similiter autem et aliarum
unaquteque artium et potentiarum gram-
matica, rhetorica, poetica, et logica, et
hujusmodi omnes potentiee sive virtutes
quse ut docentes sunt (quamvis non in
usu) utuntur demonstratione. Simihter
ORD. PR.ED.
etiam est circa orationes sive argumen-
tationes omnes sive quaecumque per syl-
logismos, et omnes sive quaecumque tiunt
per inductionem : omnes enim illae ex
praeexistenti aliquorum procedunt cogni-
tione . Utraeque enim argumentationes
tam svllogismus quam inductio, doctri-
nam faciunt conclusionis ex quibusdam
prius notis. Non enim possunt ignotum
facere notum nisi ex prius noto : et hoc
idem cum causa sua ostendimus a prin-
cipio istius scientiae quando scientiae lo-
gices intentionem declaravimus, quse est
de ignoto per notum notitiam facere. Et incompie-
hoc quidem si facit in mcomplex is, lacit tuni fit no-
,.»-,.. bis niituni
per diflinitionem
. in .
qua djftmientia
„ . oportet
. . pertioneui,
diifini-
esse praecognita : si autem tacit notitiam oompie.\um
, . , 1 . -.• \ £ auteiii per
Jgnotl COmpleXl (quod . est propOSltlO) la- argumema-
. , . tionem.
cit hoc per argumentationem m qua opor-
tet praecognoscere principia : et sic omnis
doctrina et disciplina intellectiva faciens
notum quod est ignotum quocumque mo-
do, oportet quod sit ex praeexistenti ali-
quorum cognitione.
Hujus autem causa est per quam hoc
demonstratur, quod non educitur intelle-
ctus possibilis ut fiat actu sciens, nisi per
instrumenta et principia quee habet apud
seipsum : et ideo quorum principium
apud se non habet, illa nunquam intelli-
gere potest. Instrumenta autem illa sunt
principia ex quibus cognitionem accipit,
et quae quasi lumina sunt prima illumi-
nantia ipsum, ut in ipso tieri possint etiam
eorum cognitiones quae ignota sunt, se-
cundum quod diaphanum non est recepti-
bile colorum, nisi prius secundum actum
lucidi sit dispositum. Et hoc lumen se-
cundum quod est a superiori agente, sic
a Philosophis vocatur intelligentice irra-
diatio : secundum autem quod formale
est formaliter ad intelligibilia se habens,
dicitur esse habitus principiorum per na-
turam intellectus apud intellectum exi-
stentium.
Propter quod Boetius assimilat intelle- Koia di-
ctum accipientem notitiam ignoti, homi-
cium Boeiii.
ni qui universalia retinet et singula vel
singularia perdit : quia lumen principio-
 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. I 9

rum primorum in ipso est, et sine hoc tur vel ad inductionem reducuntur, ut
lumine non erit receptibilis scientise. exemplum, accipientes conclusionis no-
Conclusiones autem vocat sicut singula- titiam tanquam a notis sensui singulari-
ria, quorum notitiam non habet nisi per bus : quae licet secundum se ignota sint,
nota apud se et prfecognita accipiat eam. lamen quoad nos tanquam nota accipiun-
Et hoc quidem Theophrastus sic prohavit lur : quia cum causata sint et principia
dicens, quod nihil est receptibile ahcujus formalia habeant ex quibus proprie ha-
nisi ex inchoatione vel confusione : quia benf cognosci, tamen quoad nos acci-
aUter sicut esset receptibiie unius aHcu- piuntur tanquam prima et in sensu per
jus in genere vel specie vel numero, ita seipsa cognita. IHsb vero aliae argumenta-
esset receptibile omnium : quod enim ex tiones qua sunt syllogismus et enthyme-
sola substantia subjecta recipit, non plus ma, reducuntur in syllogismum, demon-
se habet ad unum recipiendum quam ad strantes sive ostendentes sunt per notum
abud : et sic aut omnia reciperet, aut ni- simpliciter, quod est medium et univer-
hil : si autem omnia recipit, non erit mo- sale quod simpliciter est notum et quoad
tus inter proprios terminos, sed ex omni naturam et intellectum prius.
in omne liet motus, quod Aristoteles re- Et sic utrseque \i8s per prius nota fa- innuit aiiam
... . ni • ic ■ L 1 1 ■ !•• !!•• exposi'io-
probavit m primo Phtjsicorum . iM au- cmnt cloctrinam conclusionis, svtlogistice nemiiiorum
.,.,.. . , -j ... I • '• 1 , • verhoruin :
tem nihu recipit : tunc sequitur quod non quidem accipientes conclusionis doctri- et est expo-
1 11 1 ^••^••■•i sitio coui-
est motus omnino, quod est absurdum. nam tanquam a notis simpliciter : indu- munis.
Rehnquitur igitur quod id quod movetur ctive autem demonstrantes sive proban-
ex ahquo in aliquid, apud se habeat aU- tes vel ostendentes universale perid quod
quid ejus ad quod movetur. SimiUter igi- in sensu manifestum est particulare sive
tur est de inteUectu recipiente ignoti singulare.
scientiam , quod aliquid ignoti habeat Ilic autem Arabicumcommentum quse-
apud se : hoc autem non est nisi iUud in dam ponit ab Alfarabio, quae meo judicio
quo ignotum est in formaU potentia. Est non sunt necessaria : dicit enim, singula-
igitur apud inteUectum eorum quse intcl- i'e quoddain in sensuest, quoddam in in-
bgibiUa sunt per ipsum, formaUs poten- teUectu. Singulare quidem in sensu est
tia, in qua omniainteUigibiUa sunt in suo materiale accidente proprio et incommu-
formaU inchoativo . Hujusmodi autem tabiU determinatum : singulare autem in
sunt principia prima inteUigibiUum, in inteUectu dicit hanc formam ab hoc sin-
quibus intelUgibiUa sunt in formaU po- gulari abstractam, quse est in anima ac-
tentia, sicut colores sunt in actu lucidi cidens, quod vocatur habitus vel disposi-
sive diaphani. Est igitur omnis doctrina tio : et est singulare per individuationem
inteUectiva ex praeexistenti cognitione. animse cui inest determinatum ad singu-
Et haec Theophrasti probatio procedit et hiritatem. Universale autem in sensu di-
est necessaria, et super eam fundavit cit Alfarabius, eo quod in singulari est
Aristoteles suam intentionem. mixtum et confusum, quo hic homo est
Patet quod utrccque argumentationes, honio, et hoc animal est animal, et hoc
hoc est , inductio et syllogismus , per hgnuin est lignum. Universale autem in
prius nota faciunt conclusionis doctri- intellectu dicit id quod in universaUtate
nam : nec aUter fieri potest : quia ignoti ex singuUs apprehensis agit intellectus ex
Notaiiiamnon accipitur scientia, nisi per nota, si- hocquodunam rationem videt in omni-
ne,u°!"Juia cut in omuibus patet scientiis tam de- hus singulariter apprehensis, quae sunt
foresSr moustrativis, quain aUis non demonstra- unius generis vel speciei. Et hanc opinio-
''Tver"ba.'' tivis. Hse quidcm quee inductiones dicun- nem videntur approbare Avicenna et Al-

* Aristotf.les, I Physic. tex. com. 43.

 iO D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
gazel et quidam alii, quam et ego non
vitupero : eo quod multorum est, et fere
improbatio. omnium etiam Lalinorum. Sed hoc dico,
quod hcEC opinio non congruit diclis Ari-
stotehs, nec universaliter est vera : quia
ex hoc quod universale denudatur a ma-
teria et individuantihus, eo ipso est uni-
versale : et quod hoc modo ahstrahilur
ah uno, est idem cum eo quod ahstrahi-
tur ah alio : unde eo ipso quod est in in-
tellectu, est universale.
Et quod quidam dicunt, quod indivi-
duatur per intellectum sicut per sul)je-
ctum, non est dictum secundum Arislo-
telem, nec secundum Peripateticos : quia
non est in inteliectu sicut accidens in suh-
jecto , nec intellectus universaUs hoc
modo est receptivus, sed potius prout est
in lumine intelligenlia?, formaUter illu-
stratur : et ideo recipit ipsum sicut spe-
cies ejus quod est intelligihile^ sicut luci-
dum secundum actum species est forma-
Hs colorum, et recipit ipsuni secundum
quod sunt in esse ahstractionis. Alitcr
■ enim sequeretur quod inteliectus a quoii-
het intelligihili denominaretur sicut suh-
jectum denominatur ab accidente : et
sicut homo dicitur alhus, vel niger, vel
coloratus, et quahs : et sic intellectus di-
ceretur humanus ah hominis forma, et
asininus ah asini forma, et hgneus a for-
QnomodoIs ma hgni, quod ahsurdum est. Et ideo se-
univ6rsH
est in imei- cundum Aristotelcm, universale est in
lectu in esse • n . i . . i
absiractio-
nis*
inlellectu lu csse ahstractionis : et hoc est
sihi in intellectu esse quod est abstractum
esse, quod est in actu lucidi esse. Et ideo
non denominat intellectum : quia speci-
ficatum non denominat speciem vel speci-
ficans, sed potius species etspecificans de-
nominat specificatum : intellectus species
est intelhgihihum : et ideo id quod intel-
ligitur , dicitur intellectuale secundum
suum esse, et dicitur universale secundum
suam potentiam : et intellectus non dici-
tur universahs, neque humanus, neque
asininus. Ista est directe opinio et sen-
tentia Aristotehs loquentis contra Theo-
phrastum, qui fuit de priori opinione
quse dicta est, quod intellectus receptivus
sit formae ahstractee, sicut materia rece-
ptiva est formae.
Huju s hsaute m adhuc aha ratio est : quia secunda.
univ ersa mixti in singularihus causa
individuationis non est substantia univer-
sahs qu8B de se communicahilis est, nec
potest esse idem principium communi-
cahilitatis et incommunicahihtatis, scd
causa individuationis est materia et pro-
prium accidens : cessante ergo causa,
universale remanet universale : cessat au-
tem causa separata materia et accidente
proprio individuante : manet ergo uni-
versale sicut fuit de sui natura et suhstan-
tia : sic autem cessat causa per intehe-
ctum: ergo in inteUectu cst universale,et
est universale per hoc quod est in intelle-
ctu, et secundum quod est in intelle-
ctu.
Adhuc si quod ahstrahitur a SocratC;, Tenia.
singulariter est in intcllectu, ct id quod
ahstrahitur a Platone, etitade ahis : tunc
sequeretur quod ejusdem penitus ratio-
nis formse multae simul et semelet secun-
dum idem essent in eodem suhjecto,
quod est impossihile et non intelligihile.
Adhuc autem vane et frustra essent ihi Quarta
multa diversa a singularihus accepta : quia
idem judicium intellectus est per unum
sicut per multa. Et lisec omnia dicit Ari-
stoles indiversislocis, et suntvera:et ideo
opinio sua est, quod universale est uni-
versal per hoc quodin intellectu est, nec
aliquo modo potest individuari in ipso.
Dicat tamen quilihet quod vult, quod
ego non preejudicio alicui, sed dico quod
dictum Aristotelis intelligo : dictum au-
tem illorum qui dicunt universale per
esse individuum esse in intellectu sicut
in suhjecto, nullo modo possum intelli-
gere. Sicut autem est in scientiis perfe-
ctam argumentationem liahentihus, ita
etiam est in potentiis et artihus hahenti-
hus argumentationem imperfectam, quod
omnes fiunt ex praeexistenti cognitione
et ex praecognitis.
Similiter enim, sicut dictum est, et
rhetoricse scientise persuadent. Dico au-
tem persuadent : quia non vere probant
 LIBEH I POSTER. ANALYT. TRACT. I 11

vel concludunt propter mediorum suo- Avicenna scientia per informationem et

rum et principiorum imperfectionem, non per actum intellectus. Et scias quod
quce generalia non sunt, et dici de omni secundum hsec scientia intellectiva est
vel de nullo non habent : et ideo ex veri- secundum scientiam in agere dictam,
similibus potius generant persuasionem quam agit intellectus ex scientia in uni-
et suspicionem quam ccrtam scientiam : versali et ex scientia in particulari sive
aut enim persuadent per exempla prius in propria natura dicta.
nota, quod est fac^re quamdam inductio- Scias etiam quod ab omnibus dicitur
nem, quia mulla exempla inductionem quod doctrina et disciplina et scientia dif-
faciunt, non quidem sola, sed addito ferunt secundum quid, cum haec omnia
quod simile sit in omnibus, vel quod sic sint subjecto unum, scientia scilicet con-
sit de singulis : et ideo exempla sola clusionis : sed dicitur scientia prout se-
non suntvera inductio, sed inductionis cundum se adepta quiescit in anima, sed
aliquid, et tuncpersuadent ex priusnotis, doctrina prout est ab ore doctoris trans-
ut paulo ante dictum est : aut persuadent fusa, disciplina autem prout est a discente
per enthymemata, quod scilicet persua- suscepta. Sed scias quod hic non est in-
dere vere est sj^llogismus : quia duo en- tellectus Aristotelis, sed vocat scientiam
thymemata sine omni alio addito faciunt habitum conclusionis, doctrinam secun-
syilogismum vere : ct hsec in ilne secundi ^um quod emanat ex principiis. Unde
Prionim demonstrata sunt : et si syllo- dicit in principio Metaphysicx, quod si-
gismus est ex preeexistenti cognitione, gnum scientis et maxime sapientis est
tuncsequitur quod etiam enthymemasit posse docere. Disciplinam autem : quia

praeexistenti
ex ergo non nisi per
"Probatum suscepta,
cognitione. scientiarum principia est
medium et per susciperetur:
est et per inductionem et sinequibusnon
et per inductionem argumentationum et et tunc disciplina non est nisi scientia
perfectarum et imperfectarum, quod om- mediata et principiata.
nis scientia intellectiva estex prseexisten- Et hocmodo plane verum est et cuili-
ti cognitione. bet manifestum, quod onmls doctrina et
Quare dixit, Aec ^vcWmx scicntia intellcctica, eoquod omnis disciplina est expr.ieexistenti cogni-
inteiiectiva. ahqua sit scientia sensibilis : sed ideo tione : et hoc totum fundatur super hoc
dicitur,quia aliqua cognitio estexperimen- quod dudum est dictum et probatum est :
taiis qua? non est ex praeexlstenti cogni- quia nihil ignotum potest fieri notum
tione, sed potius ex immediata acceptione nisi per aliud notum, et quod intellectus
sensibilium et sensibilium collatione per non accipit scientiam aliquorum, nisi
intellectum reflexum ad sensum, non per quorum principia et inchoationes sunt
intellectum secundum se et purum. apud eum : et hic procul dubio Aristote-
Habet autem Arabica translatio, cogi- lis est intellectus. Et est advertendum
tatica, innuens hic illud quod dicit Au- quod cum demonstrativa scientia sit in-
gustinus, quod cogitatio est coagitatio aU- tellectiva et maxime et praecipue sit do-
quorum per intellectum, sicut fit in scien- ctrina et inter omnes magis sit hoc modo
tia per argumentationem accepta : in illa dicta disciplina, de ipsa praecipue est vera
enim cogitantur principia ad invicem et propositio quae dicit, quod omnis doctri-
ad conclusionem : et talis est logica na et omnis disciplina intellectiva est ex
scientia et pars ejus quae est demonstra- praeexistenti cognitione. Sic propositio
liva : et sic intellectiva est in composito prima reducitur in syllogismum et de-
intellectu, qui verorum est, ut dicit Ari- monstrationem. Haec enim de pertinenti-
stoteles in secundo de Aninia. Et tunc dici- l^us ad primam propositionem dicta sunt.
tur intellectiva scientia ad difTerentiam
scientiae incomplexorum, quae dicitur ab
12 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
CAPUT IV.
Qiwd duplex est prxcognoscere et prcvci-
pue in scientia demonstrativa.
Quia igitur doctrina est ex prseexistenti
cognitione, oportet determinare quibus
et quot modis contingit prsccognosccro,
et hoc primo determinando circa princi-
pia, deinde circa conclusiones. Determi-
nemus igitur primo modos praecogr.o-
scendi, et dicamus quse oportet circa illos
prsecognoscere. Dicamus igitur quod de
quibusdam oportet praecognoscere et
prseopinari, quia sunl, ut de dignitatibus.
De quibusdam autem praecognoscere opor-
tet quid est quod diciturpernomen, utde
passionibus. De quibusdam vero oportet
utroque modo praecognoscere, utde sub-
jectis. Exemplum autemistorumest, quod
de ista dignitate (quae omnibus aliis est
prior, ut dicit Aristoteles in quarto pri-
mse philosophiss-) quod de omni est affir-
matio vel negatio vera, oportet praeco-
gnoscere et praesupponere quia est : haec
enim si negetur, ostensive probari non
potest, quamvis probetur per deductio-
nem ad impossibile : quod tamen impos-
sibile non reputaretur ab eo qui dicit
contradictoria simul esse vera. De pas-
sione autem quae est triangulus, quo-
niam hoc quidem significat, hoc est, quid
dicitur per nomenejus : et hoc est ideo,
quia non potest sciri quid est passio nisi
per subjectum et subjecti proprii diftini-
tionem,per quam subjecto probatur in-
esse :et hocestpost demonstrationemqua
probatur inesse subjecto, et non ante ip-
sam: sed si nesciatur quid estquoddicitur
pernomen, de subjectopassioprobarinon
potest : quia per diffmitionem passionis
probatur inesse subjecto : unde in pas-
sione quid est, est praecognitio : princi-
* Haec dignitas, de quolibet dicitur esse vel
nonesse, potestprobari per irapossibile. Innuit
hic raedium potissimaj demonstrationis esse
diffmitionem subjecti, et huic videtur imme-
diate contradicere in sequentibus verLis : ergo
pium enim est ad cognoscendum quia
est : et ideo cognitio quid est, praecedit
demonstrationem : et cognitio quia est,
sequitur eamdem. Nec est inconveniens,
quod triangulus denominative dictus sit
passio : quia quamvis triangulus secun-
dum quod dicit subjectum et figurae spe-
ciem, sit subjectummuftarum passionum,
tamen ipse triangulus circa iiguram pas-
fioest, quae probatur de subjecto, sicut
patet in omnibus tiguris quae sunt de
compositione trianguli, sicut est prima
Euclidis, et multae aliae quae de composi-
tione trianguli sunt vel hujus trianguli
vel illius in specie triangulationis deter-
minari.
Quaedam autem oportet praecognoscere
utraque praecognitione, sive utroque mo-
do, ut de subjecto (sicut de unitate) opor-
tet praecognoscere et quia est, et quid est
quod dicitur per nomen : quia aliter passio
non potest probari de illo, sicut patebit in
sequentibus. Xon enim similiter (hocest,
uno modo praecognitionis) horum unum-
quodque praemanifestum ante demon-
strationem est nobis. Cum enim dicitur,
quod oportet praecognoscere principium,
communiter accipiturprincipium ut com-
prehendit principium complexum quod
est dignitas, etprincipium incomplexum
quod est subjectumvel passio : quamvis
enimpassio secundumsuam diffmitionem
non sit principium, sed principiatum ut
ex alio fluens et alii inhaerens, oportet
tamen quod sit praejacens ad demonstra-
tionem scire quid sit : quia abter per de-
monstrationem non posset probari inesse
subjecto.
Attendendum tamen, quod etiamsi di-
gnitate debeat uti demonstrator, oportet
quod sciat quidquid dicitur per nomina
in dignitate posita : tamen quia scientia
quid quod dicitur, est per diffinitionem,
contradictio. Responsio capitur in fine hujus
capituli. Jammy.
* Aristoteles, In 4 prim« philosophia', tos.
com. 9.
 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. T 13

et diffinitio proprie est incomplexorum, Adhuc autem principia demonsfraiio- Removet

sicut ssepius in hac scientia ostendimus, nis non sunttantum dignitates, sed etiam
et maxime in libro diffinitionum, et non suppositiones et petitiones, sicut patet in
referlur scientia quid est, ad complexa principio Euclidis, quse omnia oportet
nisi per consequens : ideo dicit Aristote- preecognoscere : et ideo talia omnia sup-
les quod oportet prsecognoscere de digni- ponuntur hic in nomine dignitatum large
tate quia est, et tacet de praecognilionc sumendo dignitatem.
qaid est. Et hoc est quod muhi dicunt. Adhuc autem quamvis medium sit ne-
Veritas autem secundum intellectum Ari- cessarium in demonstratione, tamen non
stotelis est, quod demonstratorin demon- dicitur quod de ipso oportet preecogno-
strationenonprseutitur scientiaquidest de scere vel quid est vel quia est : quia me-
dignitate, sed scienlia quia est tantum, dium investigandum est, ut dicit Aristo-
quod scilicet verum sit quoddicitdignitas: teles in primo Prionim, ei ideo de ipso
et ideo demonstralor in demonstratione proecognoscere non oportet. Forte tamen
non cognoscit quid est de dignitate, quam- quid sit oportet in medio prsecognoscere
vis putatur in prsecognitione dignitatis, ante demonstrationem: sedhocpostquara
quid est quod dicitur per nomen: quia di- investigatum est medium : cum enim in
gnitatem scire non potest nisi sciat quid omni doctrina et disciplina addiscendse
est quod dicitur per nomina posita in di- sint res super quas fundatur illa scientia
gnitate. Et hic est intellectus AristoteHs. per propria ct instituta ilhus scientiae vo-
Remoret Adhuc autcm notandum ciuod prseco- cabula sive nomina : cum nihil continfrat
dubium. ... . } y j ., ^ II,- ,
gnitio quia est, non primo mest mcom- secunaum ventatem vel aadiscere vel co-
plexis et per ea complexis per conse- gnoscere, nisi per significationem nomi-
quens, sed utrisque inest eeque primo, se- num, ut dicit Aristoteles in quarto primx
cundum quod verum et esse convertitur philosophise ' ; necesse est de omnibus
cum omni ente : unde de asino est prae- prsecognoscere quid est quod dicitur per
cognoscere quia est, et de homine, et sic nomen : quia ahter doctrina fierinonpot-
de aliis. Sed non oportet praecognoscere est.
quid est ipsa complexio complexi princi- Omnium autem horum ratio et causa
pii quod est dignitas, per diffmitionem : hsec est, quod res significatse in scientia,
et ideo non oportet praecognoscere quid aut sunt principia, aut sunt principiata.
est de dignitate : et hoc quidem planum Et siquidem sunt principiata, esse suum
est omni homini etiam parum do hoc co- quia sunt, habent ab aliis : et ideo non
gitanti et consideranti. potest hic (quia sunt) supponi de ipsis,
Removet
duuium. Adhuc auteui notandum qaod quam- sed debet probari per principia. Dc prin-
vis in dignitate prsedicitur aliqua passio cipiis autem quia esse suum non habent
de ahquo subjecto, non tamen gratia il- ab ahis, in ipsa scientia oportet rehnqui
lius passionis oportet praecognoscere et quia sunt, nec potest probari de ipsis.
prsesupponere quid est in dignitate, et Principiata autem sunt passiones quse
gratia subjecti, quia est et quid est : ita causantur a subjectis, et ideo probantur
quod propter duo quse sunt in dignitate, de ipsis.
oporleat prsecognoscere de dignitate et Sic ergo patet qualiter duplex praecog-
quid est et quia est : quia proprietas in- nitio, scilicet quia est, et quid dicitur per
haerens subjecto dignitatis, non est pas- nomen, quse communis est omnibustam
sio probata et conclusade subjecto digni- complexis quam incomplexis peraliquem
tatis r
per scientiam demonstrativam : et moduni._ Et sic patet i
sufficieutia rpra^- Su'nfient]a
„ r« ■ .
ideo de dio^nitate prseco^^noscitur quia est cognitionum : cum praecognitio aut su- pr«'o.?ni-
et non quid, ut dictuni est. matur ex parte vocis significantis, aut
' Aristotele?, la 4 piimce philosophice. tex. com. 10.
 ^^ D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

ex parte rei : el prsecognitio ex parte quod est ejus diffinitio, scitur esse sub-
rei sit praecognitio quia est, cx parte au- jectum per se passionis : eo quod passio
tem nominis significantis rem sit prae- manat de substantialibus subjecti : nec
cognitio quse est quod dicitur per no- potest sciri, quod proprium subjectumsit
men. Quamvis autem duse sunt praecog- passionis, nisi per quidditatem essentia-
nitiones tantum, tamen triparlita est prse- lium subjecti. Oportet etiam pra?cogno-
cognitio : quia in quibusdam duse prse- scere quia est : aliter passioni non substa-
cognitiones conjunguntur et faciunt unum ret. Et quia subjectum sic dupliciter se
preecognoscendi modum, in aliis autem habet ad passionem, ut causa scilicet, et
divise faciunt duos : et sic sunt tres subjectum : et ideo de ipso in quantum est
modi praecognoscendi * . causa, oportet prsecognoscere quid est :
Sciendum ctiam quod essc de sub- ^t de eodem in quantum immediate sub-
jecto, sive quia est, simpliciter et per es- ^tat passioni, oportet praecognoscere quia
sentiam non potest sciri, nisi prsecognos- est ^ Et iste proculdubio est intellectus
catur qui est subjectum. Qusestio enim Aristotelis.
quae est si est, sciri non potest per se et Quod autem unitas dicitur subjectum,
per essentialia, nisi sciatur et cognosca- ""^ arithmcticis et in septimoEuclidis satis
tur qusestio quid est : potest tamen sciri V^^*^^ • quiamulta probantur deipsa, quod
per accidentalia si est subjectum etiam scilicet sit indivisibile, quod non ha-
non cognito quid est. Et similiter depas- ^^^^^ pcsitionem , quod sit substantia
sione, quod non scitur quia est, nisi scia- "umeri, et multa alia. Haec igitur de
tur quid est, si per essentialia debet sciri prfficognitione principiorum dicta sunt :
quia est : sed per medium accidentale sci- ^u® enim quseri possunt, facile patent ex
ri potest quia est, non praecognito quid dictis.
est per essentialia. Hsec sunt quse a Gom-
mentatoribus hic dici consueverunt. GAPUT Y.

°^'^phyrh.°'^ Dictum auteui Porphyrii in commento

cst, quod in demonstratione tria sunt, ^^ cognitione conclusiomim.
scilicet id quod est causa consequen-
tise, et hoc est principium : et passio quae Post cognitionem principiorum deter-
probatur inesse subjecto^ et subjectum minandum est de praecognitione conclu-
cui per se et non per alterum inest pas- sionum. Quia vero conclusiones sunt
sio. De principio igitur oportet supponi duplices, scihcetuniversales et particula-
et praesciri quia est, et quia verum est : res, determinabimus utrarumque conclu-
quia esse et esse verum converluntur : sionum praecognitionem. Dico autem
quia nisi hoc praesciatur, nulla erit con- hanc solam conclusionem univcrsalem,
sequentia demonstrationis, cum princi- in qua proprium subjectum et per se
pium per hoc quod est, et per hoc quod subjectum signo universah distributum,
de necessitate est verum, sit causa conse- subjicitur passioni propriae quae est per
quentise. De passione autem prsescitur ^e prsedicatum ipsius. Gonclusionem
quidest:quia per suum quid est, hoc autem particularem voco, in qua idem
est, per diffinitionem, multoties probatur subjectum determinatum ad propriam
inesse subjecto. De subjecto autem et naturam, eidem subjicitur passioni sine
quid est et quia est : quia per quid est, signo universali : sicut si probatur quod

* Vult ergo D. Albertus tres esse praecogni- medium indemonstratione, et posteadicit illud
tiones, sciUcet quid tantum, qida tantum, et esse subjecti diffinitionem : tamen hoc est di-
simul quid et quia P. J. versimode, ut elicitur ex verhis istis etper hoc
^ Innuit Auctor diffinitionem passionis esse toUitur contradictio. P. J.
 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. I 15

iste triangulus (qui est in semicirculo sionum sicut particularium hoc modo per
qui est triangulus super circumferen- reductionem in universale est disciplina
tiam) habet tres sequales duobus rectis, sive acceptio scientise : etilla non cognos-
hsec est conclusio particuhiris : et utram- cuntur per medium demonstrativum,
que oportet cognoscere. quia ultimum non cognoscitur per me-
Hoc ergo modo procedentes dicimus, dium demonstrativum : eo quod per se
quod est cognoscere aha sive qua^dam passio non inest particulari, sed univer-
prius per cognoscentemea, hoc est, quas- sali inest primo et per se et immediate.
dam conclusiones, sicut universales con- Possunt tamen hsec per aliud non de-
tingit scire, ita quod sciens eas, cognovit monstrativum cognosci, quiahoc hic non
eas in suis principiis per qua; concludun- negatur, ct hujusmodi sunt qusecumque
tur, sicut patet in omnibus Euclidistheo- jam per sensus (eo quod singulare per
rematibus, quorum est semper prsecogni- sensus ostenditur) et qusecumque jam de
tio in principiis per quae concluduntur : numero singularium sub universali ac-
et est ista praecognitio in potentia prae- ceptorum conlingunt esse. Et dico con-
cognoscere et in universali, in quo illa tingunt : quia talibus contingit passio, et
conclusio est in potentia formali et acti- non primo et per se convenit eis, sed per
va. ahud : sicenim cognoscuntur quaecumque
Quorumdam autemsicut conclusionum sunt singularia et non dicuntur de sub-
particularium est simul cum universaH, jecto ahquo, sicut dictum est in Prsedi-
inquodinducuntur, accipere notitiam, si- camentis de substantia prima^ quae prin-
cut sunt conclusiones particulares quae- cipahter et maxime dicitur, quse omnibus
cumque contingunt esse, acceptae sub substat et de nullo prsedicatur ut de sub-
universahbus conclusionibus, in quas in- jecto : hoc noncognoscitur per medium
ducuntur : quorum universalium jam ha- demonstrativum, sed cognoscitur per
bent cognitionem per syllogismum de- subjectum primum quod immediatum est
monstrativum. Ilujus autem exemplum passioni quando inducitur iu subjectum
est, quodahquisproescivit per demonstra- iUud. Quod autem hic quidam dicunt,
tionem ex propriis principiis, quod om- quod cognitio refertur ad sensibilem par-
nis triangulus habet tres aquales duo- ticularium cognitionem^ et scire refertur
bus rectis, et hoc per demonstrationem ad acceptionem universalis per intelle-
conclusit. Quod vero is particuUiris qui ctum velraentem,non est curandum, quia
est in semicirculo trianguhis sit, el duo- hic non habet h^cum : quamvis commen-
bus rectis sequales tres habeat, simul tum hoc dicat, quod fere concordat cum
inducens cognoscit, hoc est, quod parti- Ihemistio.
culare in universale induxit sic: omnis His habitis dicendura est, quod inve-
triangulus habet tres angulos sequales nitur ahus modus prsecognitionis a proe-
duobus rectis : triangulus in seraicirculo dictis, et est ille quo prsescitur conclusio
est triangulus : ergo habet tres sequales in suis prsemissis vel principiis tanquam
duobus rectis. Particulare enim probatur id quod scitur in altero quod formaliter
per universale : et ideo sic prsecognosci est causa ipsius antequam sciatur in se-
habet in quantum inducitur in universa- ipso,
le : et haec inductio in minori propositio- Unde antequam sit inducere, hoc est,
ne est, in qua medium de minori prsedi- por inductionem ahquam conclusionem
catur extremitate : et nihil ahud est in- accipere^ aut antequam sit accipere con-
ductio nisi medium apphcatum ad mino- clusionem ahquam per syllogismum si-
rem extremitatem sumptam sub medio cut accipitur illius conclusio, quodam
quod per se subjectum passionis est. quidem modo dicendum est scire sive
Quorumdam sive quarumdam conclu- praescire illam conclusionem : scire enim
 16 D. ALB. MAG. ORD. PRyED.
contingit
■1 ..
eam in suis.p,.„
principiis, in qui-
i)us scitur in potenlia lormali : tortasse
enim hoc verum : quinimo verum est,
quamvis Plato et Socrates aliter dixerint
et multi de secta Stoicorum. Alio autem
modo sciendi secundum scire in actu et
in propria natura tales conclusiones non
contingit prsBscire. Id enim quod aliquis
nescivit vel non scivit simpliciter, hoc
est, inpropria natura et secundum actua-
lem scientiam si est vel nonest, hoc quo-
dammodo scivit vel scire potuit : et est
scire in suis principiis scitis, in potentia
et secundum quid scire vel prsescire, et
non simpliciter : sicut prsBscire contingit,
quod triangulus habet angulos valentes
per sequalitatem duos rectos, in praemis-
sis sive principiis quibus hoc probatur :
simpliciter autem nescivit, hoc est, non
habuit scientiam de ipso, quae simpliciter
est scientia quae est cognitio conclusionis
in propria natura et secundum agere per
determinatam conclusionem comparative
ad prgemissas acceptam. Sed manifestum
est ex inspectione modorum praecogno-
scendi, quod qui scitin alio sive in prin-
cipiorum potentia aliquid^ scit secundum
quid : simpliciter autem non scit, quia
res scita secundum quid est in suis prin-
cipiisetnonsimpliciter, etideoinillis sci-
tur secundum quid : simpliciter autem
non scitur, eo quod res est ita et scitur,
quia eadem sunt principia essendi et co-
gnoscendi, sicut probatur in prima pro-
positione primi Physicomm '.
Quod haec quae dicta sunt, vera sint,
probatLir per ad impossibile deductionem
si detur oppositum, quod scilicet simpli-
citer conclusiones praesciantur, et non
tantum secundum quid. Si enim hoc de-
tur, tunc contingit ambiguitas esse vera
et probata. Mennon autem Mennonis me-
dia producta, ut Graeci pronuntiant, fuit
quidam Platonis et Socratisdiscipulus,ad
quem per modum epistolae scripsit re-
sponsionem factam ad quaestionem Men-
cnonis,qusefuit,virtutes intellectuales sic-
' Tex. com. 1.
ut
,.
est sapientia, scientia,
.
intellectus,
iri-
pru- Qasestio
Mennonis.
dentia, et ars : et virtutes morales, lorti-
ludo, temperantia et justilia : utrum es-
sent bonum assuescibile, vel discibile, vel
a diis datum per conversionem animse ad
seipsam et ad ea quse habuit a Scecuhs
aeternis, in quibus fuit (ut Socrates et
Plato dixerunt) intra seipsam. Et consen-
liunt in hoc Plato et Socrates muUique
ahi, Boetius, et Augustinus, et etiam ut
videtur, Gregorius Nyssenus, quod vir-
tus sit nec assuescibile bonum, nec disci-
bile, seda Deo vel diis datum per conver-
sionem animse ad seipsam : quod vocant
illi intellectum adcptum. Sicenimdisce-
re non esset nisi immemores recordari
vel reminisci : et hoc quidem accidit si
concedaturante conceptam conclusionem
eamprsescirisimpliciter : quiaquodscitur
simplicitei^ non semper actualiter consi-
deratur : et tunc recordatur actu cum ex
co quod prius apud se habuit ad conside-
rationem rei convertitur, et hoc esset
scire quod est prioris quod apud se ha-
buit recordari. Aut enim secundum hoc
nihil discit ahquis : aut omnis qui discit,
discet ea quae prius novit simpliciter.
Hoc autem probaverunt : aut enim ali-
quis discit hoc quod prascivit simpliciter
et nullo modo ignorat, aut quod simpli-
citer ignorat et nullo modo praescit, aut
simpliciter praescit et secundum quid
ignorat, aut e converso simpliciter igno-
rat et secundum quid preescit. Si primo
modo, scilicet simpliciter prcescit et nullo
modo ignorat, tunc sequitur quod disce-
re secundum actum sit reminiscentia
prius scilorum. Si secundo modo, scilicet
quod simpliclter ignorat et nullo modo
praescit : tunc quaesitum quando invenit
non cognoscit esse invenlum: quia nihil
habet apud se unde illud cognoscat esse
quaesitum quod quaesivit. (Et Auo-ustinus
quidem dat exemplum de servo fuoitivo,
quem nullo modo cognoscit dominus : et
tainen quaeiit eum : quem si invenil, ca-
su invenit : et quia inventum non co-
 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. I It

gnoscit vel praecognoscit, ideo nescit se dixerunt, do liac dualitate nescivisti,

invenisse eum quando invenit) et si hoc : utrum esset vel non esset par : ergo non
tunc non contingit aliquid discere : quia omnem dualitatem scivisti esse parem.
discitur quod invcnitur et cognoscitur Hoc enim quidam male solvunt dicentes,
postea : hoc autem postquam inventum quod cum dicit respondens per demon-
est non scitur et non cognoscltur. Si ve- strationem factam se scire omnem duali-
ro simpliciter praescit et secundum quid tatem esse parem, intelHgitur de omni
ignorat : tunc quod discitur, non discitur quam scivit esse dualitatem sive quod
nisi secundum quod ignoratur, ad remi- dualitas sit.
niscentiam reducitur : et hsec est remi- Hffic enim solutio nulla est, quia in se
niscentia quse secundum Aristotelem in continet opposita per contradictionem :
libro de Reminiscentia est super par- quia quamvis alia sint scita, tamen om-
tem obliti. Tribus ergo membris inductee nes discentes et accipientes doctrinam, si
divisionis falsis existentibus, relinquitur accipientes sciunt simpliciter illud cujus
quartum membrum esse verum, quod ea veram habent demonstrationem (cum ille
scilicet quae syllogismo vel inductione sit verissimus sciendi modus) et sciunt
docenturvel addiscuntur, simpliciier qui- illam conclusionem cujus acceperunt de-
dem prseignorantur et secundum quid monstrationem simpliciter : acceperunt
prsesciuntur, ut supra dictiim est. Nos au- autem demonstrationem non de omni de
tem in sequentibus ut perfectior sit d<i- quo sciunt, quiahoc demonstrationis non
ctrina,istamdeterminabimusquaestionem. potest esse subjectum, cumnecperse nec
Patet igitur quod si oppositum detur, de omni conveniat ei passio : quia haec
quod aherum duorum sequitur : aut quod propositio, omnisduahtasquam scio dua-
nihil discet, quod sequitur ex secundo litatem esse, est par, nec simphciter uni-
membro divisionis : aut quod discit quod versahs est, nec per se convenit ei praedi-
prius simpliciter cognovit, quod sequitur catum : unde demonstratio non concludit
ex primo memhro divisionis et ex tertio. de duahtate quam sciunt, sed simphciter
Et hanc quidem j^rennonis ambiguita- de omni : et similiter demonstratio con-
tem quidam solvere conati sunt, quamvis cludens quod triangulus habet tres aequa-
non solvant. Non enim dicendum est sol- les duobus rectis, non concludit de omni
vere hanc ambiguitatem sicut quidam quem sciunt, sed concludit simphciter de
argumentantur, hoc est, ratione sophi- omni numero duahtatis et de omni figura
Soiuiioquo-
rumdam. ^^i^^probant eamsoIvere.Cumenim quae- triangula trilatera et rectilinea : quia de
ritur ab aliquo a respondente et dicente alia tigura quse componitur ex lineis cur-
post factam demonstrationem, numquid vis, non est verum : hsec enim ahquando
scivisti (per demonstrationem universa- habet tres angulos majores tribus rectis.
lem quse probat quod dualitas est par nu- Cujus ratio est : quia neque una, hoc est,
merus per hoc quod dividitur in duo nulla propositio in demonstrativis ita
aequalia) omnem universahter dualitatem accipitur : quia propositiones demonstra-
esse parem, vel non ? Dicente autem re- tivae simphciter sunt universales et per
spondente, quod scitsic per demonstra- se : unde nulla harum sic accipitur de eo
tionem factam, hoc est, quod omnis dua- quem tu nosti numerum, aut quam nosti
litas est par, instant : attulerunt enim rectam lineam : sed propositio demon-
proferendo in publicum quamdam par- strativa accipitur demonstrative simplici-
ticularem dualitatem forte lapidum quam ter de omni. Propter quod dicens hanc
in sinu vel manu ahsconderant, quam solutionem, opposita dicit : demonstra-
respondens in particulari non opinatus tione enim facta scit de onini concludi
est esse, hoc est, de qua utrum esset vel simpliciter : addens autemquae ego novi,
non esset, nullam habuit opinionem : et dicit non esse de omni : ct sic includit
n 2
]8 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
illa solutio contradictoric opposita : et sic
patet quod non valet.
Solvitur autem vere inducta dubitatio,
dicendo quodnihii, ut opinor. Et, utopi-
nor, dico propter Platonis et Socratis re-
verentiam, non tanquam incertum sit
quod dicitur. Dico igitur, quod nihii de
inductis rationibus prohibet : quoniam
est sive contingit id quod discit aliquis
per syllogismum et inductionem, sic, hoc
est, quidem in aho et in potentia scire
sive prsescire : est autem sic, hoc est,
alio modo ignorare, simphciter sciHcet et
in propria natura et in scientia secundum
agere. Inconveniens enim non est si quo-
dammodo et secundum quid scit, quod
simphciter addiscit : sed hoc est incon-
veniens si eodem modo dicatur praescire
quo addiscit : quia ex hoc sequeretur
quod secundum idem sciret et secundum
idem ignoraret. Ha3C igitur est vera solu-
lio ambiguitatis, quodid quod syllogismo
vel inductione addiscitur simphciter,
potest in suis principiis secundum quid
prsesciri.
CAPUT Y.
De dubitatione Mennonis et solutione.
Hic autem ut perfectior sit doctrina,
interponenda est duhitatio Mennonis et
solvenda, quamvis hoc ad metaphysicum
pertinere magis videatur. Scias ergo
quod dubitatio Mennonis super antiquis-
simam Anaxagorse opinionem de latentia
formarum fundata est^ qui dicebat omnes
formas per motum accipiendas, jam in-
lus esse in quohbet accipiente eas, sed
latere et nonapparere, et per motum non
nisi depurari materiam ut appareat quod
intuslatebat : et dabat exemphim deme-
tallo vel lapide pretioso, cujus splendor
etiam quando rudis est, jam intus est,
sed per tersionem et pohtionem praepa-
ratur ut appareat, sicut dicunt et Dama-
scenus et Gregorius Xyssenus, qui sic
hanc opinionem exponunt. Hanc autem
probaverunt sic, quod nihil exit in ac-
tum de potentia^ nisi per id quod existit
in actu in eodem : quia oportet quod
agens in motu conjunctum sit mobih
quod movetur : si ergo educens mate-
riam in actum conjunctum materise, in
actu sit, nihil recipit materia nisi quod
prius secundum actum fuit in ipsa : et sic
moveri secundum formam, nihil est nisi
de occuho et secundi m actum in extrin-
secus existente venire ad apertum.
Simihter autem dixerunt esse in anima
in acceptione veritatis intellectuahs et
morahs : eo quod putahant ita se habere
intellectum ad virtutem, sicut se habet
materia ad formae susceptionem. In quo
errore etiam fuit Theophrastus, quamvis
ab ipso magistro suo Aristotele correctus
fuerit, ut dicit Commentator super tertio
de Anima : et ideo dixerunt intus esse
scila simphciter, sed latere, eo quod in-
teUectus in hominibus non est possessus
vel adeptus, sed potius passionibus et
phantasiis invohitus et impeditus : adep-
tum enim vel possessum intehectum vo-
cant, quando homo hbere et sine impe-
dimento potest ex facihtate converti ad
inteUectum purum et verum sui puritate
per aversionem sui a passionibus et phan-
tasiis : et tunc dicunt talem inteUectum
omnia invenire apudseipsum, et per do-
ctrinam depurationem fieri et per assue-
factionem boni : per syllogismum autem
et inductionem nihil accipere novum,
sed omnia habentem intellectum reduci
ad illius vel ilhus actualem consideratio-
nem : quod tamen simphciter ante ha-
huit in seipso.
Hi autem suge positionis potissimas da- ouinque ra-
bant quinque rationes. Una quidem quse "opfnioM
dicta est, quod si nihil sit in actu, nisi 'stSum!
facit in actu esseactu
: conveniunt
est, et per tamen ei ^'■''"'' ""°'
id quod
per id quod in
quod fit et mutatur de potentia in ac-
tum.
Secundam autem dicebant esse qu£e secunda ra
superius posita est, quod si scita non "°-
sunt intus, quod nihil scitorum cognosci-
tur quando invenilur : quia non coo-no-

LIBER I POSTER.
scitur, nisi simile simili, sicut in primo
de Aninia ' prohatum est in Empedoclis
opinione. Cujus igitur non est simile in
discente, nunquam cognoscitur.
Teriia ratio. Tertia fuit cui maxime innitebantur :
quia formae formantes omnem rem, ante
rem formatam sunt^ sicut sigillum ante
ceram : et cum formans quod vocatur in
physicis formativum, semper sit intra for-
matum, sicut patet in omni generatione :
formativum autem non format, nisi ad
suam speciem, et nihil aliud format, nisi
suam speciem transferendo in formatum :
oportet quod omne formatum per s])e-
ciem suam fuerit ante simpliciter intra id
quod formatur ; propter quod dicebant
semen generationis esse parva animalia,
sed actu animalia in specio illius conser-
vata : etita dicebant intelleclum agentem
in anima (qui est omnia intellecta fa-
cere) esse habitum actu omnem speciem
sciri apud se habentem. Haec igitur est
ratio tertia istorum.
ta. ra-
Quarlio Quarta ratio ipsorum quamvis infirma
sit, tamen videbatur eis fortis, et prop-
ter hoc frequenter posuerunt eam, scih-
cet quod debilis non agit in fortius, et
ignobilius non agit in id quod est nobi-
lius : exteriora autem debiliora sunt et
ignobiliora quam anima : ergo non agunt
in ipsam : agerent autem si a sensibus et
sensibilibus acceptis ad scientiam et vir-
tutem proficeret anima : hoc igitur modo
non perficitur : et perficitur vel ab ex-
trinsecis, vel ab intrinsecis : ergo refin-
quitur quod intrinsecus habet quibus per-
ficitur, et non accipit ea per inventionem
vel doctrinam.
Quinla ra- Quinta ratio est, quce in ipso libro
lio.
Mennonis continetur, et est quasi per
instantiam : quia si acceptio veritatis in-
tellectualis vel moralis esset per studium
vel doctrinam : tunc ubicumque talia es-
sent, ibi esset virtus : sed non est ita :
videmus enim aliquando pessimos ab
optimis viris educatos et doctos, qui nec
' Tex. tOili. 2.J.
19
AXALYT. TRACT. I
doctrina neque educatione nec exemplo
boni profecerunt : a doctrina igitur et
consuetudine non est acceptio virtutis.
Super has igitur tales rationes positiones
suas Stoici fundaverunt.
Has igitur quee dictse sunt impugnave- Opinio Po-
runt Peripatetici, rationes inducentes rutn et im-
ripateiico-
quse superius dictse sunt, maxime ad in_ Sloicorura.
opinionis
conveniens et impossibile ducentes : quia pugnatio
secundum hoc non est doctrina neque
disciplina : quia nihil novi accepimus in
utrumqiie : omne enim quod discit im-
memor recordatur, et omnis generatio
est tantum alterans de occulto ad mani-
IVstuiu : rt hujusmodi inconvenientia
multa accidunt valde.
Ad haec igitur secundum Boetium sic
Responsio
respondetur : quia ea quse accipiuntur per Boetii ad ra-
nonis.
tiones Men-
motum et mutationem et doctrinam et
assuetudinem, intra quidem sunt univer-
saliter et secundum potentiam : scibiha
enim secundum habitum principiorum
priorum sunt intra, quae statim sciuntur
terminis cognitis, et quae nullus discipu-
lorum accipit a docente sive magistro, ut
de quolibet est affirmatio et negatio vera,
et quod totum est majus sua parte, et
hujusmodi : generaliter enim verum est,
quod intellectus possibilis nihil accipit,
cujus apud se non habet lumina prima,
quee sunt quasi instrumenta et media ad
aha recipienda et ad quae examinat et
cognoscit quaecumque inventa, et scit
utrum sint vera vel falsa : et haec com-
munissima et prima veri et boni quod
adipisci potest per virtutem et intellectua-
lem etmoralem, sicut principiatum exa-
minatum ad sua principia, et ad haec co-
gnoscit. Et ideo dicit Boetius quod uni-
versalia retinet intellectus et singularia
perdit. Et hoc est quod dictum est, quod
secundum quid preescit, et simpliciter
non prsescit sed ignorat : quamvis enim
res in universali sit et incorruptibili et in
principio quod nobilius est principiato,
tamen scientia iu universali non est nisi
20 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

secundum potenliam et secundum quid :
scientia autem in particulari sive in pro-
pria natura et in agere, est scientia sim-
pliciter : quia res in suo universali non
est nisi universaliter et secundum poten-
tiam et secundum quid : et sicut se habet
ad esse, sic se habet ad scire. Hoc igitur
modo non scitur nisi sccundum quid, et
simpliciter ignoratur : et in materia hoc
modo est secundum quid, et simpliciter
non est : et generatur simpliciter, et se-
cundum aliquid quod fuit in materia,
non generatur.

rrzB <My '

 LiBER I posi i:r. ANAI.YT. TRACT.
TRACTATUS
EX QUIBUS ET QUALIBUS
CAPUT I.
De dlffinitioiie ejus quod est scire, quod
finis est demonstrationis.
Cum autem jam habitum sit de modis
praecognoscendi qui exiguntur ad scire
demonstrativum quod est fmis demon-
strationis, determinandum estdeij^so sci-
re. Intendimus enim ex quibus et quali-
bus est demonstratio : nec possunt sciri
quse sunt adfinem, nisi ex proportione ad
finem ipsum, et utrumque illorum refe-
ratur : et sic scientia iinis dirigit inlentio-
nem omnium aliorum quse ad fmem or-
dinantur : et hac ratioue pra?mittenda est
determinatio fmis omnibus aliis.
Scire autem quo aliquis opinatur se
scire quaelibet, etquo nos opinamur scire
aliquid per se et non sophistico modo :
quia sciiicet videatur aliquis aliquid scire
per se, et tamen per se non sciat illud,
quod scire est per aliud. Quia quod per
aliud scitur, non per se scitur, non gra-
tia sui scitur, sed gratia alterius, et ideo
per accidens : et hoc quidem est sophi-
slicum in hoc quod apparet per se esse^
et non est : et ideo illud scire est decep-
torium. Hoc, inquam, scire est, cum nos
opinamur vel arhitramur cognoscere cau-
sam propter quam res est et sine qua non
est : hffic enim convertibihs est : et quan-
do opinamur, quoniam iUius causa est
comparando cam ad causatum essentiale :
et quando opinamur, quod non est con-
' Et hoc seraper intelligit per ly causani in
II
21
II
EST DEMONSTRATIO.
tingere hoc aliter se hahere : tunc enim
necesse est per hunc modum sic se hahe-
re : quia quod non contingit non esse,
necesse est esse. Istse igitur differentise
sunt diftmientes hoc quod est scire veris-
sime. Et prima quidem est de medio quod
vere causa est, et quid etpropter quid di-
cens : quia hoc est sciendi principium.
Secunda autem accipitur ex comparatione
causse illius ad causatum, quod scilicet
illius causa sit : nec etiam iUius ut iUius
est causa nisi sit propria et essentiaUs et
immediata '. Tertia vero quai dicit, et non
contingit hoc aUter se hahere^ accipitur
ex parte consequentise. Ita quod primae
duae respiciunt consequens quod scitur :
tertia respicit consequentiam secundum
quod cx syllogismo scitur. Et prima qui-
dem duo sunt demonstrationis secundum
quod demonstratio est : tertium est de-
monstrationis secundum quod demon-
stratio est syllogismus : est enim omnis
demonstratio syUogismus, sed non om-
nis syUogismus est demonstratio : et sic
patet quod nec plus nec minus ad scire
exigitur quam continet inducta ejus (quod
est scire) notificatio.
Probatur tamen per signum, quod scire
verum hujusmodi sit aliquid quale jam
dicium est : et hoc est signum : quia quo-
ties vere scientes et nonverescientes opi-
nantur se scire (cum id quod omnes opi-
nantur sit probabile) iUud est signum,
quod sit verum scire hoc modo qui di-
ctus est^ cum omnes etiam non vere scien-
tes opinantur scire quando habent cau-
diffinitione scire. P.J,
 22 D. ALB. xMAG. ORD. PR^D.

sam et sciunt quod illius causa est, ct modum
quod non contingit illud se aliter habere :
ergo hoc est verum scire. Sed ditTerentia
est: quia scientes tunc arhilrantur se sci-
re et vere sciunt : non scientes autem
propter simiHtudinem quam hahent cum
scientihus opinantur se hoc modo vere
scire, quamvis non vere sciant. Propter
hoc omnis ejus cujus est scientia (quoe
simphciter et per se est scientia) hoc est
impossihile ahter se hahere quam dictum
est.
demonstrationis, quod sciantur
per medium demonstrationis *. Hic sen-
sus innuitur in Arahico commento : nam
dicit Alfarahius, quod iste alius modus
sciendi est per intelligentiam per quam
vere res comprehendilur. Si quis autem
dicere veht, quod ahus est sciendi mo-
dus, quo sciunturquae fmnt frequenter ex
his quffi sunt semper, ut dicit Aristoteles
in sexio priiricV philosojyhi^^, non pecca-
hit meo judicio. Sed tunc quod posterius
dicendum est, ad Posteriori/m scientiam

Ha?c prohatur ex origine scienti», qu£e referendum est, sive ad primam philoso-
in primo ponitur primse philosophice, y»/H>m quae posterior quoad nos, quamvis
quod ex admirari, et tunc et nunc philo- natura sit prior.
Admiratio sophari inccptum. Admiratio enim est Ex his igitur concluditur quod suppo-
suspensio ad causam ejus quod apparet : nendum est quod dicamus, quod scire est
suspensio autem causa est inquisitionis per demonstrationem intelhgere : quia
etcausae ad etTectum comparalionis quod demonstratio colhgit ea quae dicta sunt :
iUius causa sit, et ipsum philosophari sic primum quidem in medio, secundum au-
causatum, considerat convenientiam ef- lem in consequente comparato ad cau-
fectus ad causam secundum non contin- sam, et tertium in consequentia syllogis-
gere ahter se hahere. Hoc modo naturaie nii. Et propter hoc oportet difflnire de-
desiderium (quo omnes homines scire de- monstrationem per proprium effectum,
siderant) procedit ad scire secundum dicendo quod demonstrationem dico (cu-
actum : quod desiderium est et in vere jus effectus est scire) syllogismum qui
scientibvis, et in non veve scientibus. Hoc proprie dicitur d-ooiy.-(y.ov Graece, Latine
igiturmodo est verum scire. Ethanc pro- autem dicimus syllogismum facientem
hationem ponit Theophrastus qui etiam scire. A-o5txT(y.ov dicimus svUogismum,
primum hbrum (qui incipit, Omnes ho- secundum quem in liabendo ipsum per-
mines scire desiderant) Metaphijsicae \v'\- fecte in principiis et consequentia et con-
stotehs traditur addidisse : et ideoin Ara- sequente scimus vere, sive veram scien-
bicis translationibusprimus liber non lia- tiam habemus. Hoc igitur modo determi-
betur. Jsta igitur est vera ejus quod est natur finis demonstrationis, in quem om-
scire notificatio, et hoc modo sumendae et nia aha referenda sunt.
intelhgendae et probandae sunt differentiae Est autem hic attendendum quod diffi-
in notificatione iha positae. Scire igitur nitur scire et non scientia,quia accipitur
propriissime, sicut dictum est, determi- scire prout est in conclusione, et hoc est
^^^^'"- scire in agere : et ideo per modum actus
Si quis igitur et alius aliquis est vere diffinitur et non per modum entis vel
sciendi modus, de illo dicemus posterius, substantiae. Demonstratio autem est sub-
et circa fmem lihri, ubi de scientia loque- jectum hujus scientiae, et ideo per mo-
mur principiorum, quae etiam vere sciun- dum substantiae et non per modum actus
tur quantum adsuorum terminorum cer- diffmitur, qui est demonstrare.
titudinem, quamvis non habeant hunc Scias autem, quod secundum quosdam

- 1 Priucipia etiam vere sciimtiir, licet non re diffinitionem.

per demonstrationem. Hsec est expositio Joan- 2 Aristoteles, In 6 primte philosophiae, tex.
nis Grammatici, et etiam Themistius addit sci- com. 6.
 LTBER 11 POSTER.
quadrupliciter dicitur scire. Comprehen-
sio enim rei per ea per quae potest quo-
cumque modo concludi, largissime dici-
tur scientia: et sic etiam quse sunt contin-
gentia ad utrumlibet, sciuntur. Et quia
etiam potest concludi per ea quae frequen-
ter uno modo se habent, quamvis non
semper, ideo secundo modo magis proprie
dicitur scire comprehensio veritatis reA
per ea quae contingunt frequenter : et sic
scitur contingens natum. Adhuc quia
concluditur p^r ea quee uno modo sem-
per se hahent et sunt immutahilia, dici-
tur scire. Adhuc magis proprie compre-
hensio veritatis uno modo et immutahiU-
ter se hahentium, quod scire est commu-
ne principiis et conclusionibus demon-
strativis. Maxime autem et quarto modo
dicitur scire comprehensio veritatis uno
modo se habentis et immutahilis per ac-
ceptionem alterius prioris a quo habet
suam veritatem per suum esse : et hoc
modo diffmitum est hic scire.
Cum autem dicimus ci/77i causam co-
gnoscimus , non causas in plurali : ideo
quia una est principalis causa, quae est
causa causarum, quae est finis, per quam
potissime scitur : quia unumquodque
maxime fme suo et optimo essentiali de-
terminatur et scitur. Dicitur etiam causa
ut subjecto intelhgatur una : qiiia tres
quae principium sunt sciendi, in unam
coincidunt, efficiens et forma et finis,
ut dicit Aristoteles in secundo Physico-
riim '. Adhuc autem quamvis multfe
sint causae alicujus, una autem semper
est completiva quae potissime est causa,
et ad illam respiciendo dicitur, quod sci-
re est cum causam cognoscimus.
GAPUT II.
Demonstrationis propositiones quas con-
ditiones requirant.
Si igitur est scire ut posuimus in diffi-
nitione prseinducta, necesse est demon-
1 Aristoteles. Iu 2 Physic. tex. com. 70.
* Per quod non esnntelligit falsuni, etest ex-
ANALYT. TRACT. II 23
stralivam scientiam constitui ex utrisque
propositionibus, scilicet quod sit ex veris
et primis. Et primis quidem tahhus, ita
quod ex primis existendo sit ex imme-
diatis ad qu» medium non habetur, et
ita quod existendo ex primis sit ex no-
tioribus et prioribus secundum rem quam
conclusio, et sic sit ex primis existendo
ex causis conclusionum : et sic necesse
est demonstrativam scientiam ex utrisque
constitui, ex veris scilicet et primis talibus
qualia dicta sunt : et ex veris existendo,
oportet quod sit ex necessariis : quia ne-
cessaria sola nec potentia nec actu habent
aliquid falsitatis admixlum.
Hoc enim modo existentibus principiis
demonstrationis, etiam talia principia sic
assumpta, propria sive appropriata erunt
ei quod demonstratur, hoc est, conciusio-
ni. Sic enim habentibus se principiis, ut
dictum est, appropriantur ei quod de-
monstratur, et aliter non. Oportet igitur
quod demonstrativa scientia sit ex tali-
hus. Et syllogismus quidem erit sine ta-
lihus principiis : quia potest esse syllogis-
mus non ex veris et primis : sed demon-
stratio quae addit super syllogismum,sine
talibus conditionibus principiorum non
erit : eo quod sine his conditionibus de-
monstratio non facit scientiam hoc modo
quo difiinitum est scire demonstrativum:
quia demonstratio non facit scire, nisi sit
a principiis appropriatis rei scitae, hoc
est, conclusioni, cujus est proprium ut
sciatur per demonstrationem.
Istse autem conditiones in speciali et
sigillatim verificantur. Yerum quidem
igitur oportet principium demonstratio-
nis esse : quoniam id quod non est, hoc
est, falsum^ non est sive non contingit
scire : ut verbi gratia, quod diametros
sive linea diagonalis in quadrato sit si-
metros, hoc est, commensurabilis lateri
quadrati.
Ex primis autem est, quia ex inde-
monstrahilihus sis'e immediatis est : quia
positio Joannis Granim.
24 D. ALB. MAG.
nisi sit ex primis et immediatis, non scit
quis conclusionem simpliciter per ea, eo
quod non habet demonstrationem illo-
rum^ hoc est, per illa quse non sunt pri-
ma et immediata. Scire enim demonstra-
tionis est scire simpliciter : quando au-
tem scitur per non prima ct per non im-
mediata, non scitur simpliciter, sed sub
conditione si prima sint probata per aha
priora se, quae medium sunt ad prima
probanda sive concludenda. Patet igitur
quod demonstratio non facit scire simph-
citer nisi sit ex primis et immediatis. Scire
enim secundum verissimum modum
sciendi, est eorum quorum demonstratio
est, non secundum accidens, hoc est, ex
demonstrabihbus per aha : quia iUa fa-
ciunt scire per aha vera secundum acci-
dens.
Adhuc principia et propositiones opor-
tet esse causas rei conclusse, et notiores
conclusione : quia (sicut ssepe dictum est)
ignotum non fit notum nisi per notum :
conchisio autem ante demonstrationem
accipitur ut ignota. Et oportet esse pri-
mas. Et quod oportet esse causas, proba-
tur ex hoc quod dictum est in diffinitione
ejus quod est scire : quoniam tunc vere
scimus quando causam cognoscimus. Si
autem vere causiE sunt, tunc sequitur
quod sint priores simphciter : qiuA-eaxisa
prior simphciter est, et effectus simphci-
ter posterior. Et si sint vere priores : tunc
scquitur quod vere sint notiores : quia
quod prius est, vere notius est per hoc
quod est principium cognoscendi alterum :
principium autem cognoscendi aUerum
prius ct notius est iho, quod nisi notius
esset, non esset principium cognoscendi
ihud.
Nec oportet quod tantum notiora sint
aUero modo, scihcet praeintehigendo
quid est quod dicitur per nomen, sed
etiam in sciendo, quoniam sunt vel quia
sunt : quia enim sunt non potest sciri,
nisi sciatur quid est quod dicitur per ter-
* Ex tioc intellige quomodo ly ex, cum dicitur
ex primis, veris, etc.,potest dicere duplicera cir-
ORD. PR^D.
minos in principiis positos : et nisi scia-
tur quia sunt, non erunt probantia con-
clusiones : et ideo dictum est, quod de
principio oportet scire quia est. Quia
enim scire prsediffinitum non est nisi ve-
rorum, ideo oportet demonstrationem ex
veris esse : non enim causaretur verum
nisi per verum quod est in principio.
Et quia scire est simphciter^ et non so-
pliistico modo, quod est secundum acci-
dens, ideo oportet quod sit ex immedia-
tisetprimis. Si enim esset ex mediatis
et non primis, per hujusmodi non faceret
scire nisi sub conditione, liac scihcet,
quod principia prius sciantur quam quae
per priora sunt et mediata : et tahs scien-
tia non esset scientia simphciter, sed se-
cundum accidens. Adhuc quia scirc est
inductum per demonstrationem quae est
per causam, oportet quod demonstratio
sumat causam. Adhuc autem quia tale
scire est inductum per cognitionem cau-
sse quain necesse est esse causam ihius,
ideo necesse est ipsam demonstrationem
ex tahbus causis esse, quse sint cum con-
ditionibus prius dictis, hoc est, prioribus
et notioribus. Cognoscens enim causam,
quoniam est causa iUius, pertractat cau-
sam comparando ad causatum et pertra-
ciat causam in ratione prioris et notioris,
et causatum pertractat in ratione poste-
rioris et minus noti. Adhuc autem quia
scire superius diffinitum est tale, quod
impossibile est ahter se habere : tale au-
tem est necessarium : oportet demonstra-
tionem esse ex necessariis. Ex tah autem
scire concluditur per elfectum, vel sicut
id quod est ad iinem, concluditur per
finem habitum et jam inductum .
Sed attendendum est^ quod quando de-
monstrativa scientia concluditur ex diffi-
nitione ejus quod est scire, et concludi-
tur, quod si tale est ut diffinitum est,
quod tunc demonstrativam scientiam ne-
cesse est ex ' veris et primis et immedia-
tis et notioribus et prioribus et causis
cumstantiam secundum quod ly demonstrativa
scientia dupliciter sumi potest.
 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. II 25

conclusionis, potest per denionstrativam ipse ponit conditiones principiorum de-

scientiam accipi demonstratio : et tunc monstrationis sive demonstrativaB propo-
conclusio est diffmitio materialis demon- sitionis duobus modis. Si enim princi-
strationis demonstrata per diffmitionem pium est, oportet quod habeat id ex quo
ejus quod est scire. Plt hoc quidem est principiat, ex quo et ipsum principium
verum secundum intellectum Aristotelis, habet principiandi virtutem, et liabet
et tunc preepositio quae proponitur cum actuahnn influentiam superprincipiatum.
d^cliur, ex ceris el primis, noiat cnmm- Et primo quidem modo consideratum
stantias causae materialis. Dicunt tamen principium, est primum, verum, et im-
aliqui quod demonstrativa scientia dicit medialum. Ex quo enim principiat, prin-
scientiam inanima, qui est habitus acqui- cipium illud per se est in esse vero : et
situsper demonstrationem: sed tunc non oportet quod sit determinatum ad hoc
erit diffinitio demonstrata de diffinito : et quod sit proprium ad principiatum :
tunc praepositio ex notat causam vel cir- quia aliter non inferretur illud per se,
cumstantias causse efficientis : praemissae et non aliud. Dicamus ergo quod prin-
enim tales causa sunt efticiens tahs habi- cipium ex hoc quod est per se, oportet
tus. quod primum sit : quia per se est, et
Attendendum autem quod sicut accipi- non per ahud, sed per ipsum est prlnci-
tur scire (ex cujus diffinitioneconcludilur pium. Venim autem : quia principium
quid est demonstrativa scientia) pro scire est secundum verum, propter quod co-
propriissime dicto, ita demonstralio cu- gnoscitur de ipso quia est. Per hoc au-
jus diffinitio concluditur, accipitur' pro tem quod est appropriatum et essentiale,
demonstratione potissime et propriissime oportet quod sit immediatum : ita quod
dicta : et ha^c est demonstratio quid et inter ipsum et id cujus est principium,
propter quid dicens : et sic dicta et con- nihil sit medium. Secundum modum au-
clusa diffinitio non extendit se ad de- temprincipiandiconsiderandum est, quod
monstratiunem per impossibile, quae est modus aut est ex parte ilhus ex quo
ex falsis : neque extendit se ad demon- principiat, et sic est prius : vel ex parte
strationom quia, quse est per etTectum veri ex quo principiat, et sic est notius :
vel per causam mediatam. aut ex parte proprii ex quo principiat,
Quomodo Primum autem dicitur per privatio- hoc est, ex parte illa qua immediatum
immedia- uem anterioHs : quia scdicet ante ipsura cst, et sic est vera causa. L nde cum sex
mum.^eT nou est afiud : immediahim autem, eo sint conditiones principiorum, primae tres
'""'"^" quod inter ipsum et subjectum nullum sumuntur ab eis, ex quibus principiant :
estmedium. Primum autem et ;?;-m5 in tres vero sequentes sumuntur penes mo-
hoc difTerunt, quia primum per privatio- dos principiandi ex parte eorum trium,
nem ejus quod est ante dicitur : prius au- ex quibus principiant.
tem dicit comparationem ad posterius. Praescias autem quod inter tria prima,
Prius autem et nolius in hoc ditTerunt : primum est in secundo, et primum et se-
quia dicitur prius comparatum ad rem : cundum sunt in tertio. Primum enim est
notius autem dicitur per comparationem in vero per se : quia per hoc quod est
ad noscentem. Et sic patet intellectusom- primum, est secundum seipsum verum et
nium conditionum demonstrationis hic causa veritatis in sequentibus : et per hoc
inductarum in diffinitione demonstratio- quod primum appropriatur, non amittit
nis. quod sit primum : secundum enim sup-
Ista autem sunt quae dici consueverunt ponit primum, et primum est in secun-
de conditionibus principiorum. Si quis do, et in tertio, et sic deinceps usque ad
intuetur dicta Aristotelis subtihter, inve- proximum immediatum : quia aliter se-
niet intellectum Aristotelis esse, quod quentia non essent primi nota : quia
26
D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
Aristoteles vult quod primum et princi-
pium sunt idem. Et hoc patet, quia in
ordine theorematum Euclidis secundum
supponit primum, et tertium supponit
secundum et primum, et sic deinceps
sive per compositionem sive per resolu-
lionem accipiatur, sicut animatum sup-
ponitur in animah, et animatum et
animal supponitur in homine. Simih-
ter est de aliis quaj sunt modi isto-
rum in principiando secundum actum :
quia prius est in notiori, et prius et no-
tius supponuutur in causa. Causa enim
est : quia ad eam de necessitate sequitur
aliud ; et quia non convertitur, est prius:
et quia principium quod est causa, est
lumen cognitionis per quod cognoscitur
ahud, ideo est notius : et secundum quod
fluit ah eo esse secundum suhstantiam,
est causa. Et ita quia causa est, non pot-
cst esse quin sit prius in ordine essendi,
ct notius in ordine cognoscendi, et causa
in influendo esse causati. Iste videtur esse
intellectus Aristotehs.
CAPUT IIT.
Quihns modis pjdncipium est prius
ct notius.
Priora autem et notiora dicuntur ali-
qua ahis duphciter quae sunt dicta. Non
enim idem est simpHciter et natura pri-
mum vel prius, et quoad nos prius : ne-
que idem est notius simphciter et quoad
naturam, et notius quoad nos sive nohis
notius. Dico autem (explanando ea quse
dicta sunt) quoad nos sive nohis priora,
quae proxima sensui sunt : simphciter au-
tem et secundum naturam sunt priora et
notiora, quce longius sunt sive longin-
quiora a sensu. Et exemplum hujus est?
quod longiora a sensu sunt universaha :
et quo magis sunt universaha, sunt a
sensu distantiora : et quae maxime uni-
versaha sunt, maxime a sensu longin-
quiora. Proxima autem sensihih acce-
ptioni sunt singularia. Et heec opponun-
tur quoad modum, et non quoad natu-
ram vel ad formam ad invicem. Sic ergo
dupliciter dicitur prius et notius : et cum
duo sint prius et notius, unum est causa
aherius : quia prius esse est causa quod
notius sit, sicut patetper ante dicta.
■* quamvis
Scias autem quod ^ muiti mul- Quid iiia
naturasit qua
■^
ta dixerint, dicentes quod natura qua di-
aiiqua prio-
. ali- cuntur
qua dicuntur priora, est nalura universa- ra natura.
lis qucB non movet nisi per intelligentiam
motori proximo conjunctam ; et sic se-
cundum intellectum prius, est natura
prius : hoc totum fahula est, et nihil pe-
nitus facit ad propositum. Sed dicendum
est quod secundum intellectum Aristote-
lis, natura qua aliquid prius est, est ipsa
natura ejus quod prius est : hsec enim
natura cst qua principium principiat
principiatum et dat ei naluram quasitet
qua difhniatur in esse : et hsec est natura
quam Antiqui vocahanf naturam natu-
rantem : quia nafurando sic constituit na-
turam sihi supposifam : et quse hahent
hanc nafuram ut principium, sunt natura .
priora : quia falis natura est eis causa
quod sint priora. Et ex opposito nohis
priora sunt ea, quee per suam formam
non hahent hanc naturam : sed cum sint
constitufa innatma per id quod sunt for-
mis sensihilium (super quse cadit sensus)
proxima, ita quod in ipsis sensihilium
formis determinafa accipiunfur : et haec
sunt quae vocantur sensihilia per acci-
dens : hsec enim sunt hic homo^ et hoc
animal in sensihilihus confusum, et sen-
sihilihus determinafum, quod est vere
parficulare etsingulare : particulare enim
est sub natura communi per materiam
particularizafum : et per accidens pro-
prium singulare individuans ad esse sin-
gulare deductum, dicifur et est singu-
lare.
Etideo universale secundum id quod
est, et particulare secundum id quod est,
et singulare secundum id cjuod est, non
differunt per naturam et suhstanfiam, sed
differunt per esse : quia aliud est esse
universalis secundum rationem universa-
hs, et aliud esse particularis secundum
esse parficularis, et aliud esse singularis
 LTBER I POSTER.
secundum esse singularis. Et illud quod
est universale, fit particulare divisum se-
cundum esse per individuationem, et
idem fit singulare ab accidente proprio
et individuante. Et ha?c vocatur via cora-
positionis secundum quam universale
(secundumidquod est)principium formale
est particularis : etparticulare se habet ad
singulare, sicut subjectum et suppositum.
in ipso : et lioc modo prius secundum na-
turam est univ^ersale, et posterius se-
cundum naturam est particulare, et po-
stremum secundum naturam est singu-
lare, super quod immediate cadit sensus.
In via autem resolutionis ultimum eftici-
tur primum, et e converso primum fit ui-
timum. Resoiutio enim est compositi in
simplicia, et posterioris in prius, et cau-
satiin causam: etincipit ab ultimo secun-
dum naturam quod immediatum sensi-
bile est sensuum, non quidem per se vel
commune sensatum, sed per accidens :
quia in hoc albo crispo accipitur hic ho-
mo, et in hoc homine homo, et sic us-
que ad primum in quo stat resolutio. Et
hoc igitur modo differunt nobis priora et
notiora, ab his quge natura sunt priora et
notiora.
Et dicuntur natura priora, secunduni
intellectum notiora : quia via resolutio-
nis est via intellectus abstrahentis, quse
vadit ad primam naturam formaliter na-
turantem, quse est etiam principium in-
telligendi id quodnaturat ; et non dicitur
secundum intellectum agentem et possi-
bilem sive superiorem intelligentiam :
sed dicitur prius natura prius intellectu
ab intellectu formali, qui principium est
intelligendi id cujus est natura. Et dicun-
tur singularia quoad nos prima : quia
sensibili judicio sunt proxima, Proxi-
mum enim sensibili non est sensibile per
se sive commune sive proprium, quia ni-
hil est sibiipsi proximum : sed proximum
est sensibile per accidens quod est in na-
tura particularizata et ad singulare de-
ducta acceptum.
* Aristoteles, In o Physic. tex. com. 13.
AXALYT. TRACT. II
27
Quod autem dicitur quoad nos, dispu-
tat Aristoteles in septimo Ethicorum,
utrum quoad nos dicatur quoad intelle-
ctum, cum homo secundum quod homo
sit tantum intellectus : vel dicitur quoad
nos secundum sensum qui nobis et brutis
est communis. Et determinat quod quoad
nos dicitur secundum sensibilem acce-
ptionem : quia quoad nos dicit discretum
in sensu et distans ab eo quod vere est
natura : et ideo plures judicant secundum
sensum. Et ideo quoad nos prius opposi-
tum est in modo cognoscendi ei quod est
notius et prius quoad naturam et intelle-
ctum. Et hic est intellectus Aristotelis.
Et quod dicunt quidam, quod natura in-
ferior non movet nisi conjungatur virtuti
superioris, et quod illa intelligentia vel
Angelus intendit universale et esse per-
petuum, natura particularis intendit hoc
particulare : nihil facit ad propositum, et
pro maxima parte est falsum. Sunt etiam
alii potius hic somniantes quam vera do-
centes , qui dicunt naturae sive formse
(quiie principaliter natura est ) quatuor
esse virtutes, quarum prima est perficere
naturam sive ad esse terminare. Secunda
autem est (ut dicunt) determinare et con-
stituere in esse naturae suppositum quod
est hoc aliquid : et hoc dicunt esse indi-
viduum habituale. Tertiam dicunt virtu-
tem naturte multiplicare se perindividua:
et hanc dicunt universale esse quod pri-
mo est multa, et per hoc unum de multis
dicitur : quia multa procedunt ex uno
participantia totum secundum essentiam :
quodlibet enim essentiam totam habet
naturse. Quartam dicunt esse virtutem
constituendi in natura hoc sinafulare : et
sic universale primum esset apud natu-
ram, et esset ante singulare. Et alia dice-
re deliramentum est : quia nihil horum
est verum secundum aliquem Peripateti-
corum : quia haec natura non est per hoc
universale : quia multiplicativa est sui
per generationem : quia sicut probat
Aristoteles in quinto Physicorum ' hic
 28 D. ALB. MAG. ORD. PRyED.

generat hunc : conditio generantis est,
quod sit singuhiriter constilutum in esse
et potentia generantis. rslhil ergo horum
dicendum est, sed primus inteliectus est
verus et perfectus.
Noia soiu ,
lones appa- Quod autem hic dicitur, universale lon-
lioc modo in intelleclu est secundum hoc
esse : et nihil est in inferioribus in natura
secundum hoc esse, scd est posterius eis :
quia non est in eis, nisi quia per intelle-
ctum uno modo est in omnihus ahstra-
ctum : hoc autem modo auo a a sin":ulari
c

contradi- ^'"^ '^*'* * sensu : et quod in principio procedit comrauneS idem numero est
ciionum. Physicorum dicitur, quod universale se- cum illo quo universale est posterius,
cundum sensum est notius : intelhgitur .prout scilicet unum commune quod est
de sensihili apprehensione^ ut dicit Avi- in singuHs per unum modum existens in
cenna in Sufficientia . Simihlcr autera eis : sic enira est eorum, quorum et no-
quod in principio de A?iima ' dicitur, men commune est et ratio suhstantiae se-
quod animal quod est universale aut ni- cundum illud noraen est eadem : et hoc
hil est aut posterius est : et quod in sex modo longinquius est a sensu, et proxi-
principiis dicitur, quod oranis communi- mum intellectui . Ex his igitur patet,
tas a singularitate procedit . Non sunt quod alia sunt notiora quoad nos, et alia
contraria his quee dicuntur, quod scihcet notiora apud naturam. Et sic patet quod
universale longinquius sit a sensu : quia jara expositura est quod dicitur, quod de-
universale duohus modis consideratur : monstratio sit ex prioribus et notioribus.
uno scihcet modo prout confusura et
mixtura in particulari : et hoc raodo in si- CAPUT lY
gnis citius sentitur universale, quam par-
ticulare per sensura : quia citius sentiun- Qnaliter demonstratio sit ex primis, et
tur signa substantise, quam animahs : et quid sit hoc dictum.
citius signa animalis, quam hominis : et
citius signa hominisj quam Socratis. Et Ex primis autem est demonstratio : co
hoc modo exponit Avicenna illud quod quod dicitur csse ex principiis prirais et
est in physicis. Potest etiara accipi uni- substanliahhus, inter quce et conclusio-
versale in sua puritate, in qua separatum nes nihil est medium quo deraonstrari
est a particulari : et hoc modo non est possit conclusio : et sic priraum est pro-
nisi in intellectu, sicut in ante habitis di- pinquissimum etTectura demonstrando :
ctum est, et est propinquum intellectui et hoc modo primum non dicitur commu-
et longinquius a sensu^ sicut hic dicitur. nissimum ante quod nihil : sed primum
Potest ctiam accipi universale ut confu- dicitur immediatum quod est essentiale
sum in sensibih, nec etiam purum intel- principium, inter quod et principiatum
lectu, sed prout est universale in esse nihil est medium : hoe enim modo acce-
universahs : sic enim ab eo quod sibi ac- pfum primum, est idem quod suljstantia-
cidit dicitur, scihcet ab eo quod relatum le principium : hoc enim proprie et sira-
ad supposita secundura suara totam es- phciter est principiura.
sentiara est in omnibus. Sic enim acce- Et hoc modo primum et principium
ptum secundum substantiam naturse vel est propositio demonstrationis immedia-
essentiam, hahet rehitionem unius ratio- ta, hoc est, inter quara et id quod de-
nis ad orania inferiora, in quibus est per monstratur, non est aha propositio per
unam rationem : eo quod ipsura actu et quam possit demonstrari . Ahter nihil
intellectu uno modo est in omnibus : et prohihet unum immediatorum principio-

1 Cf. adhuc Aristotelem, IPhysic. tex. cora. 4 singularUate pvocedlt, intelligitur de universali
et I de Anima, cap. 1 ; et Avicennam, 1 de Suf- quod aut nihil est, aut poslerius singularibus.
ficientia, tex. com. 8. P. J.
* Dictum illud Gilberti, omnis communitas a

LIBER I POSTER.
rum esse prius altero, hoc est, commu-
nius, sicut patet : quia omnium princi-
piorum hoc communius, de quolibet est
affirmatio vel negatio vera, et de nullo si-
mul : et tamen multa sunt immediatiora
quam ipsum sit. Viu\e immediata propo-
sitio est, qua non est altera prior per
quam possit demonstrari : et hoc modo
dicitur prior propositio, quae est ad de-
monstrandum potior.
Et ut hoc meUus intelligatur, dicimus
quod propositio quae ponitur in notifica-
tione primi et immediati^ est altera pars
enuntiationis una in prsedicato de uno
subjecto : et hsec est potissima propositio
illius potissimae demonstrationis quaepau-
lo ante diffinita est : heec enim pars enun-
tiationis est universahs afflrmativa per
se : quia in illa potissime est unum de
uno.
Hsec autem propositio a dialectica dif-
fert propositione. Et quia ex probabih-
bus procedit dialectica, et ex probabili
non accipit unam partem contradictionis
nisi cum formidine alterius, et sic quo-
dammodo ulramque accipit : ideo propo-
sitio dialectica simihter est accipiens
quamhbet partem contradictionis : non
enim accipit affirmationem sine negatio-
ne, nec negationem sine affirmatione.
Demonstrativa autem in potissima et
ostentiva demonstratione accipit deter-
minate aheram, aftirmativam scihcet et
universalem^ et unam de uno, quod his
dictis conditionibus verum est . Enun-
tiatio autem quaj adhuc communior est
quam propositio, accipit contradictionis
quamhbet partem sive afth-mativam sive
negativam, sive universalem sive parti-
cularem, sive veram sive falsam, sive
unam sive plures.
Ut sciatur quid sit aUera pars contra-
dictionis^ dico quod contradictio secun-
dum formalem et generalem diffinitionem
ipsius , est oppositio cujus non est me-
dium secundum se : est enim contradictio
in genere oppositionis : et cum sint oppo-
sita mediata, ut contraria quorum potest
esse medium, contradictio est oppositio
29
ANALYT. TRACT. 11
cujus non est medium secundum se : quo-
niam de quohbet aherum est verum, et
non est ahquid de quo ambo simul nisi
sint contradictoria per accidens et non
secundum se : ahquid enim est quod ne-
que csecum, neque videns est : et ahquid
quod nec sanum, nec segrum : et ahquid
quod nec pater, nec fihus : et hoc modo
medium non est in contradictione. Pars
autem una contradictionis quae enuntiat
aliquid unum prgedicatum de ahquo sub-
jecto uno, praedicativa est, et vocatur af-
tu'mativa propositio, sive enuntiatio vel
affirmatio, materialiter accipicndo affir-
mationem pro affirmativa propositione.
AUera autem pars quae negat vel remo-
veri significat ahquid vel ahquod praedi-
catum unum de uno subjocto, est negatio
materiahter, hoc est, negativa propositio
sive enuntiatio.
Immediatum autem principium est pro-
positio immediata, ut dictum est ; imme-
diati enim principii syUogistici et de-
monstrativi aliud est positio, et aUud di-
gnitas. Positionem quidem dico, quam
propter hoc quod est immediata, non est
monstrare : et ideo ponitur, et ea posita
utitur demonstrator, sicut patet in primo
Euchdis : et quamvis non habeat demon-
strationem, tamen non est necesse, quod
ahquis docendus ante doctrinam habeat
eam apud seipsum, et non sumat eam a
doctrina doctoris. lUam enim propositio-
nem immediati principii (quam necesse
est habere apud se per nalui-alem hahi-
tum eum qui est docendus, et non acci-
pit eam per doctrinam) dicimus dignita-
tem vel maximam propositionem, quae
(ut dicit Boetius) communis animi con-
ceptio est, quam scihcet cognitis termi-
nis quibbet probat auditam. Htec autem
digiiitas vocatur, quia omnibus dignior
est : eo quod omnibus infiuit cognitio-
nem et veritatem. Maxima dicitur, eo
quod virlute influentife lucis et veritatis
omnia excedit immediata principia. Quse-
dam enim immediata principia sunt hu-
jusmodi virtutem habentia, sicut de quo-
hbet affirmare vel negare et de nuUo si-
30 D. ALB. MAG.
mul, ct quod omne totum majus est sua
parte, et hujusmodi : et heec non poni-
iur, sed per seipsam est, et privis non
habet quo demonstretur, et ideo non pe-
titur ad ponendum. Et hoc nomen quod
est dignitas vel maxima propositio vel
communis animi conceptio, maxime con-
suevimus in hujusmodi sive in tahhus
propositionibus dicere, et illis adaptare.
Et quamvis multiplex sit earum divisio,
quod quaedam scilicet communis est ad
omnes res, et qusedam determinati ge-
neris : et quamvis illse in diversis scien-
tiis sint diversse^ tamen hanc divisionem
et diversitatem non prosequemur : quia
non est nisi secundum usum et secun-
dum analogiam plurium ad unum, et nos
non intendimus hic nisi divisionem prin-
cipii demonstrativi secundum dilTeren-
tiam subtantiahmi.
Positionis autem sunt duoe ditrerentia? :
una enim quse quamlibet partem sive af-
firmativam sive negativam accipit enun-
tiationis (dico autem esse in affirmativa,
vel non esse in negativa) vocatur suppo-
sitio quando est immediata, de qua dicit
Alexander et Themistius, quod utitur ea
demonstrator ut probata et demonstrata,
quamvis sit mediata, sicut patet de sup-
positionibus Euclidis in primo Geome-
trias. Quee vero sine hoc est, quod csse
ahquid vel non esse non significet et ta-
men ponitur, diflinitio est, sicut ibidem
patet in primo Geometriai . Diffinitio
enim positio est et non conclusio demon-
strabiHs : quia arithmetica ponit et non
demonstrat unitatem hoc sive tale indi-
visibile esse, quod scilicet non habet po-
sitionem in continuo, per quod separatur
a puncti indivisibihtate : et ponit geome-
ter punctum esse, cujus pars non est po-
sita in continuo, et hneam esse lons^itu-
dinem sine latitudine , et hujusmodi :
quorum nihil demonstrat. Diffinitio au-
tem suppositio non est : quod probatur
ex hoc, quod quidem est unitas per no-
men et diffinitionem, non est idem quod
esse unitatem hoc vel iliud : quia esse
unitatem, est esse ahquid vere, et hoc
ORD. PR.ED.
non est nisi praedicetur ahquid de unitate
per modum enuntiationis : diffinitio au-
tem non est nisi pars propositionis, sive
sit subjeclum, sive praedicatum.
Et si dicatur, quod diffinitio positio
est : et positio est propositio : ergo diffini-
tio propositio. Dicendum quod hffic non
est generahs, positio est propositio : quia
qusedam positio propositio est : et non
omnis positio propositio est : positio enim
hic dicitur quod supponere necesse est in
demonstratione et non demonstratur.
Et quamvis multis modis dividatur
diffinitio, non dividemus hic, nec prose-
quemur modos multiplicitatis ipsius : eo
quod tantum uno modo princij)ium est
potissimae et verissimse demonstrationis :
et hsec est quce dicit quid et propter quid.
Depetitione autem quae est principiumde-
monstrationis, ut patet in primo Euchdis,
non curamus : quia hic de partibus im-
mediati principii determinamus. Petitio
autem mediata est : et hsec est causa
quare etiam de ahis quae ad demonstra-
tionem exiguntur, hic tacendo pertransi-
mus.
CAPUT y.
Qualiter sit demonstratio ex notiorihus.
Habito qualiter demonstratiosit ex pri-
missiveprioribusconclusione, nuncosten-
demus quahter demonstratio est ex notio-
ribiis. Sumamus igiturquodprius proba-
tum est : quia oportet credere fidem ad-
hibendo consequentiae, et scire certissime
rem conclusam, accipiendo consequens
per certam et stantem apprehensioneniet
habitum in habendo hujusmodi svllogi-
smum quem vocamus demonstrationem :
quia, sicut dictum est, syllogismus est fa-
ciens scire : hocautemest,quiascimusper
talem syliogismum ea ex quibus est tahs
conclusio, hoc est, ex quibus principiis
sive propositionibus praemissis componi-
tur syllogismus : tunc necessarium est
quod non solum oportet praecognoscere
prima sive principia sive propositiones
 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. II
31
ex quibus est syllogismus, aut
omnia,w est tale ' : et hoc est in omnibus causis
aut queedam : sed insuper oportet talia '' univoce agentibus sicut si aliquid est ca-
principia (quae sunt praemissce in syllogis- hdum propter ignem, ignis magis estca-
mo) magis scire conclusione. Dico autem lidus : et sic in onmibus est in quibus
aut omnia, aut qusedam : quia forte con- agens et effectus unam formam secun-
tingit, quod in secundis demonstrationi- dum quam est causatio participant. In
bus quaedam praemissarumper alia sciun- entibus autem per accidens agentibus non
tur sicut et conclusiones : quia talis est est hoc verum. Yinum enim peraccidens
ordo theorematum, quod id quod est inehriat : ex hoc enim inebriat^ quod est
conclusio in praecedenti, est praemissa evaporativum : et ideo non sequitur :
in sequenti : et tunc quoddam prsemisso- homo est ebrius propter vinum : ergo
rum potest esse per sc notum, et aliud vinum est ma2:is ebrium : homo est
per aliud notum : sicut quando aliquid cahdus proptermotum : ergo motus magis
probatur per principium, et forte per ter- cahdus : terra est cahda propter solem :
Removet
ubiuin con
tium et quartum. Sed oportettamenillud ergo sol est magis caHdus. Nec sequitur
ira suaru quod habet aequalem notitiam conclusio- etiam hoc in his quae dicuntur magis et
exposiiio-
nem. ni (in hoc quod per aliud est no- minus (per intensionem factam per ac-
tum sicut conclusio) primo lieri notum, cidens) calefieri, et non per motum cah-
et accipi ut notius conclusione : quare ditatis : sicut patet quod lapis est cahdus
oportet magis ipsum scire quam concki- propter ignem et solem : et tamen lapis
sionem. Dico autem magis scire : quia cahdior est igne, ut vult Aristoteles in
quod contingit perse scire etut principium quarto Meteororum - : quia propter spis-
quod non scitur per ahud sed per seipsum, situdinem et constantiam partium et
tale est magis scire quam id quod scitur densitatem, intensioris cahditatis est lapis
per aliud : quia semper magis est res id cahdus quam ignis. Sed in omnibus per
quod convenit ei per se, quam illudquod se et univoce agentibus, in quibus passio
convenit ei per aliud. Et hoc totum fun- est formahsetsubstantiahs etfectus activse,
datur superhoc, quod non scitur ignotum actionis, verum est semper quod propter
nisi per notum, nec minus notum scitur quod unumquodque sicut agens per se et
nisi per magis notum. univocum est tale, iUud magis est tale.
Semper enim et universaliter propter Et hoc in causis finahbus etiam est
quod unumquodque est aliquid tale, illud A^erum. Unde propter quod sicut propter
propter quod est aliquid tale, ilkid magis finemamamus ahquid, iilud est nobisma-
* Propter qiiod uniimquodque tale, et Ulud magh. est, iuter qualitates qua? solae recipiunt magis
Clara videlur expositio Zimarra?, dura ait : et minus.
<- Quotiescumque iuerit aliqua dispositio reci- Unde faciie colliges, quod hae argumeutatio-
piens magis et minus denominans formaliter nes nihil valeant : 1. Homo est ebrius propter
causam et causatum, et competit causato pro- vinum, ergo vinum magis estebrium : nam de-
pter causam, semper per piius et simpliciter i\c\i prima conditio, nam viuum formaliter non
dicitur de causa, etposterius et secundum quid dicitur ebrium. 2. Fur suspenditur propter
dicitur de causato. w Hoc idem dicere videtur furtum, ergo furtum magis suspenditur. Hic
Smiplecius, dum ait pro lioc axiomate duas deficit secunda conditio, quia furtum non vera
conditiones requiri. Prima, ut ulrumque (in- physica causa suspensionis est,sed tantummo-
ter qua' fit comparatio) sit tale, seu utrumque ralis. 3. Signum fit ignis propter ignem, ergo
illam denominationem formaliter in se recipere ignis magis tit iguis, etc. Deficit hic tertia con_
possit. Secunda, ut utrum sit tale, quia aliud ditio nam ignis uon suscipit magis et minus ,
est tale, ita ut unum tale sit causa physica et etc. In hac propositione omnino verificatur
ratio, cur alterum sit tale. Et hinc (quee pot- axioma : » Deus quavis creatura necessario est
erat esse tertia conditio) illa, quae ita inter se
comparantur.debent suscipere magis et minus, perfectior. »
- Aristoteles. In 4 melereorum. lex. cum. '.i.
hoc ipso, quia debent esse ordinarie talia, hoc
 32 D. ALB. MAG.
gis amicum et amalum : utquia diligimus
filium propter patrcm : ergo patrem ma-
gis : divitias et potentatum propter feli-
citatem amamus : ergo felicitatem magis
amamus. Ergo sequitur, quod ista pro-
positio sit probata, quod si scimus con-
clusionem quoniam adessecredimus con-
sequentiam conclusionis per prima, lioc
est, propter principia formaliter agentia
(ex notitia quidem ipsorum et ex liabitu-
dine eorum accipimus consequentiiB
fidem) quod prima magis scimus et cre-
dimus : eo quod propter illa credimus
etiam posteriora, quae sunt ex ipsis con-
sequentes conclusiones.
objeciio Si quis autem objiciat, quod non est uni-
voca scientia prsemissarum ct conclusio-
nis : quia primaperse^ conclusiones vero
Soiutio. per aliud cognoscuntur. Dico quod pra^-
missae quse sunt causa per se conclusio-
nis, univocantur in forma comprehensio-
nis scientiae^ sicut causaperse univocatur
in forma essendi cum causatoperse : quia
eadem sunt principia essendi et sciendi:
et quorum unaest forma essendi, est una
forma sciendi : ct hoec est forma comprc-
hensionis necessariorum uno modo sem-
pcr existcntium. Tn hac enim forma uni-
voca est scientia prsemissarum et conclu-
sionis demonstratae.
Non potest autem credere 7nagis qua;
scit, quae non contingunt, neque sciens,
neque melius dispositus quam sciens.
Hsec est vera httera Aristotehs et sic or-
dinanda. Sciens per principia conclusio-
nes, et sciens melius disposilus, hoc est,
per intellectum qui est habitus principio-
rum : qui mehus est dispositus, quia per
meliora dispositus, quia est dispositus
per ea quae per senota sunt, cum sciens
conclusiones sciat per alia. Talis igitur
utroque modo sciens scientiam non pot-
est magis credere, hoc est, firmiorem
credulitatem habere. Et altera negatio
supcrfluit more Grajcorum. Et est sensus
ct littera sic ordinanda. Sciens et mehus
dispositus quamsciens, sicut intelligens,
non potest magis crcderc ca quse scit
sicut conclusiones quas convenit scire
ORD. PR^D.
per aha : magis dico his quse noncontin-
gunt, hoc est, principiis qute per se
sciuntur^ ct idco non contingunt : con-
tingunt cnim sciri qua^cumque pcr aha
sciuntur : quia contingit quod lit pcr
ahud : si enim illa scirct vel crederet
ffique vel magis quamprincipia, tunc sci-
rct principia, quasi contingeret per ahud
eorum scientia : et hoc est, quasi ipse
scicns contingeret scire ea.
Ex quo sequitur, quod principia non
solum sunt credibihora et notiora conclu-
sionc : sed quod etiam non possunt con-
clusiones magis sciri vel credi quam
principia. Accidit autem hoc inconveniens
nisi dicatur, quod ahquis, hoc est, qui-
cumquc dc numcro crcdentium, id cst,
iidcm conclusionis accipicntium, prseco-
gnovcrit (hoc est, meUus noverit et no-
tiora habuerit principia) credentium dico
conclusiones propter demonstrationem
jam factam ex principiis magis creditis.
Magis cnim necesse est credcre prin-
cipiis quse sunt demonstrationis, aut om-
nil)us, ut primis, aut quibusdam, ut
sccundo ordinc positis, quam conclusio-
ni, sicut ex ratione inducta probatum est.
Et hoc non tantum est in creduhtate
principiorum comparatorum ad suas con-
clusioncs^ scd ctiam in oppositis princi-
piorum comparatis ad conclusiones falsas
quse sequuntur ex ipsis. Non enim tantum
oportct principia csse notissimain verita-
te, sed etiam oportetquod opposita prin-
cipiorum notissima sint in falsitate.
Unde addendo ad ca quae dicta, dici-
mus ??m^w sive amphus, quod eum qui
debct habere scientiamper demonstratio-
nem, non solum oportet principia magis
sive maximc cognosccre et magis ipsis
credere quam conclusioni quae demon-
stratur : sed oportet etiam quod nihil
ahud crcdibihus sit apud ipsum, nec no-
tius in falsitate oppositis principiorum,
ex quibus erit materialitcr syllogismus
contraria^ deceptionis sivc contrarii crro-
ris in quo decipitur qui contraria susci-
pit principiorum. Ha?c autem ratio est :
quia quidem scientem simphciter,hocest.

LIBER I POSTER.
demonstrative, oportet nuUo modo in
principiis incredibilem esse, sed omnia
certius credere et principia et opposita
principiorum, quam conciusiones : quia
aliter ignotum tieret notum per ignotum,
quodest impossibile, quia conclusio ante-
quam concludatur, est ignota.
CAPUT VI.
De exclusione duorum erroruni e.r
prsedictis Antiquorum.
Quibusdam autem errantibus (ex hoc
quod dictum est quod omnis doctrina in-
tellectiva est ex praeexistenti cognitione,
etquod oportet praecognosci et praecogno-
scere aliquo modo omne quod scitur) vi-
detur quod scientia non sit alicujus rei
demonstrativa : quibusdani autem ex hoc
eodem videtur esse quidem scientia, sed
cum hoc videtur esse quod omnium sit
demonstratio^ et quod omnia sciantur per
demonstrationem. Quorum neutrura ne-
que necessarium est, neque apparet esse
verum : et ideo erronoum et sine causa
dictum est quod dicunt : quia enim non
est necessarium ex hisquse dicunt, maUs
et falsis utuntur principiis quae sunt oppo-
sita verorura principiorum : quia autem
etiam non habet veri apparentiam, etiam
modum philosophiEe similem non habent
in ponendo : faciunt tamen quasdam ra-
tiones sui erroris.
Et prirai quidem supponentes quod
non sit omnino scire, ex hoc quod opor-
tet praecognoscere omne quod scitur, h^
in infinitum volunt reduci ipsura scire in
praecognoscendo : et hoc dicunt tanquam
aliqui non scientes posteriora propter
talia priora, quorum non sint aliqua
priora priraa. Et hocquidem recte dictura
est quoad hoc quod posteriora re et natura
non sciuntur nisi praescitis prioribus. Et
hoc quidera dicunt hac ratione : quia si
omnia quocumque modo scitanon sciun-
tur nisi prsecognitis quibusdam : tunc illa
praecognita, etiam non sciuntur nisi prse-
II
33
ANALYT. TRACT. II
coofnitis aliis : etilla alianon sciuntur nisi
iterura quil)usdam aliis praecognitis ; et
hoc vadit in inllnitum : sed impossibile est
infinita transire sic praecognoscendo :
ergo non est devenire ad priraura in quo
statur. Yirtute autera primi omnia alia
sciuntur. Ex quibus scitur, quod demon-
strationes recurruntusquead primum. Er-
go per nihil secundorum sciri poterit ali-
quod : et sic peribit scientia : quia nihil
potest sciri nisi per demonstrationem.
Si autem stetur in aliquo primo, et sic
stent principia in illis quae non habent
alia priora in quibus praesciantur, dicitur
quod illa sunt ignota : quia non liabent
demonstrationera ex aliis prioribus ex
quibus praesciri possunt. Dicunt enim
quod non est vere scire nisi quando scitur
res per deraonstrationera : et ideo priraa
qua? in principiis suae demontrationis non
praesciuntur, dicuntur nou vere sciri. Si
vero, ut dicunt, non est prima vere scire :
tunc sequitur, quod neque quae sunt ex
his est vere scire : quia ignotum non
efficitur scitum, nisiperverescitum: et sic
si non contingit vere et simpliciter scire
priora, non contingit simpliciter et pro-
prie scire posteriora : sed ex conditione
oportet quod sciantur ex talibus, hac
scilicet conditione, quod vere sciuntur
posteriora si vere et proprie sciuntur
principia.
Quidara ponentium quod nihil scitur
vere nisi prtecognitis quibusdam, confi-
tentur quod non destruitur scire : dicunt
enini hoc solum esse scire^ quod per de-
monstrationem est scire, et quod illud
semper oportet praecognoscere : sed di-
cunt quod nihil prohibet omnium esse
deraonstrationem : dicunt enira quod
bene contingit circulariter fieri deraon-
strationera ex his quae ad invicera et per
se invicera deraonstrantur^ ita quod con-
clusio per praemissas, et per conclusionem
praemissse demonstrantur, sicut in libro
Priorum de circulari syllogismo est de-
terminatum. Et scias quod prima positio
in primo errore fuit Heraclitorum, qui
nihil scire dicebant^ sicut dicitur in
3
 31 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
quarto primse philosophise '. Secunda
autem post fuit Empedoclis qui simile
simili dixit sciri: dixit enim quodnihil est
similiusquamidemsibi:etidemdixitidem
seipso vel convertibile convertibili cogno-
sci. Omnes tamen supponebant quodnon
est cognoscere nisi ignotum per notum,
quia hoc quasi ipsa veritata coacti suppo-
nebant omnes. Hse sunt igitur opiniones
erroneae Antiquorum cum rationibus suis.
Nos autem ad ista quae dicta sunt re-
spondentes,dicimus quodnecomnisscien-
tia demonstrativa est hoc modo, quod
omne quod scitur, per aliquod sciatur et
per demonstrationem : sed quod qusedam
sciuntur non per demonstrationem, sed
per seipsa : et ideo scientia principiorum
est indemonstrabilis, qiiia non est per
Exempium aliud. Sicut iu visu qusedam videntur in
oui?quffi'- luce propria, ut per se lucentia : quEedam
tu'Vnon" autem non videntur nisi luce aliena, sic-
^s*rario^em' ut colorata. Et quod hoc quidem neces-
sarium sit, manifestum est. Si enim ea
quae priora sunt et principia, sciuntur
per demonstrationem necessario, et ahter
sciri non possunt (cum ahquando in aK-
quo summo sui necesse sit stare imme-
diata, quia per se sibi invicem immedia-
ta sunt) tunc hsec quidem in quibus est
status (cum sint priora ex quibus est de-
monstratio) necesse est, quod hsec in
quibus stat demonstratio (cum sint
priora quae ante se nihil habent) inde-
monstrabilia necesse est esse. Et haec
quee sic indemonstrabilia sunt, non so-
lum dicimus esse priora et indemon-
strabilia, et scientiam esse primam de
ipsis : sed etiam dicimus esse principium
omnis scientiae : quia haec influentiam
suae lucis intellectualis influunt super om-
nia sequentia : et ideo magis ipsa nota
sunt et scita omnibus aliis. Et haec dici-
mus sciri non ex aUis, sed ipsa cognosci
in quantum terminos in ipsis positos sci-
mus : omnis enim sciens quid affirmatio
et quidnegatio, scit quod de cjuolibet est
affirmatio vel negatio vera : et omnis
1 Aristoteles, In 4 prima? philosophise, tex. com. 22 et 8.
sciens quid est totum et quid est pars,
scit quod omne totum majus est sua
parte.
Rationes autem quibus hoc quod di-
cunt probare videntur, non est difticile
solvere : quod enim circulo sit aliquid
impossibile demonstrari, ita quod sim-
pliciter demonstretur, manifestum est si
vere (sicut determinatum est) ex priori-
bus et notioribus oportet esse demonstra-
tionem. Vere autem dico : quia idem sibi
non est vere prius, sicut fit in circulari
demonstratione. Impossibile enim est ea-
dem sibi ipsis esse priora simul et notio-
ra, nisi alio et alio modo sumatur prius
et notius, sic scilicet quod prius secun-
dum naturam sit posterius quoad nos.
Quo etiam modo inductio facit notum et
non demonstratio : quia inductio ex prio-
ribus quoad nos notum facit universale
quod notius est quoad naturam. Adhuc
autem si sic est, ut dicunt Heraclitici,
quod non est scientia, vel etiam quod
scire est ex prioribus quoad nos : tunc
non vere erit in physicis determinatum
vel diflinitum scire, quod est negare sup-
positionem. Dicit enim Alexander in Noiadictum
commento super hbrum de Sensu et Sen- ^^^^^^"^^^^-
sato, quod determinatis et probatis dein-
ceps pro suppositione utimur. Et haec
quidem dicta sint contra eos qui putant
non esse statum demonstrationis, sed
quod in intinitum oportet abire in prae-
cognoscendo.
His autem qui circulo demonstrationem
dicunt esse, ut idem per idem demonstre-
tur, non solum inconveniens quod nunc
dictum est (quod scilicet non sit scientia
demonstrativa) sed etiam hoc inconve-
niens accidit (quod ex dicto eorum sequi-
tur) quod nihil sit aliud circulo demon-
strare, quam quod dicatur quod sic fiat
demonstratio, quod hoc est conclusum
si hoc ipsum est, ita quod idem probe-
tur per seipsum : sic autem facile est om-
nia demonstrare : cum autem demonstra-
re sit difficile, patet quod hoc est falsum.
 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. II 35

Quod autem accidat idem seipso demon- a probatur per c, cum c probatur per a,
strari, manifestum est tribus terminis po- sequitur quod a probatur per a, et sic
sitis, qui gratia excmpli sint a b c : tres idem prius et notius est seipso : et iste
enim termini ad hoc ostendendum suffi- verus est intellectus Aristotelis. Sic au-
ciunt : quia dicere quod ab eodem in tem omnia probare in qualibet figura
idem per multa et pauca media circularis leve est, et arte non indigens neque stu-
demonstratio rcflectatur in idem, nihil dio.
differt quoad propositam intcntionem : At vero nec hoc possibile eadem circu-
nec differt dicere per paucos aut duos lariter per se invicem ostendere, nisi in
fieri reflexionem. Cum enim supponatur, his qua?cumque sunt convertibiha et
quod cum est a, ex necessitate sequitur qusecumque alternatim se sequuntur, ita
esse B, et cum est b, ex necessitate sequi- quod utrumque sit accidens et conse-
tur esse c, sequitur a primo adultimum, quens ad alterum, sicut sunt propria
quod cum est a ex necessitate erit c. Si et specics quarum sunt propria, ut ho-
igitur in tali processu fit circularis con- mo et risibile, vel diflinitio et diffini-
versio, ita quod cum sit a necesse sit b tum. Et ex hoc etiam sequitur aliud in-
esse : et fit conversio et regyratio circuli, conveniens, scihcet quod aliquid demon-
ita quod cum sit b, e contra necesse sit strative sequitur ex uno, quodnon potest
esse A, hoc enim erat (sicut in Prioribus esse : quia ostensum est in Prioribus,
dictum est) circulo demonstrare. Ponan- quod uno quidem posito nequaquam ex
tur ergo esse c b idem cum a, eo quod a illo unico sequitur syllogistice alterum.
non dici ponatur nisi de c ct b ; tali igitur Dico autem uno posito : quia neque ex
positione facta, quod idem sit dicere a termino uno, neque ex positione sive ex
quod est dicere c (scilicet quia in conver- propositione unica posita. Ex duabus au-
tibibbus tantum est circulus) hoc autem tem propositionibus primis sive praemis-
quod est esse non est dicere quando po- sis, et minimis sive ad totum minus, et
nitur esse c, sed positum est c cum a tribus terminis aliquid sequi contingit
idem esse : propter quod sequitur, quod svllogizare. Patet igitur, quod si a in-
nihil alterum est dicere (quantum ad eos haereat ut principium ipsi b et ipsi c, et
qui dicunt circulo esse demonstrationem) haec inh^reant sibiinvicem, ita quod b c
nisi cum sit a est a, et idem probari et et c b et e converso inhsereant ipsi a si-
demonstrari per seipsum. cut principiato ex ipsis et demonstrato :
Hoc autem sic intelligendum est, quod sic quidem contingit ex alterutris mon-
si c probatur per a et c per b, si quis di- strare et inconvertibilibus in prima figu-
cat quod a sit idem cum c in quantum c ra, in cujus primo modo et solo est per-
sequitur ad b, idem erit dicere, si a est, fecta circulatio, sicut ostensum est in his
c est, quod est dicere, si a est, a est. quse de syllogismo per se considerato
Tres autem terminos ponimus, ne aliquis sunt in libro Priorum determinata. Os-
cavillando dicat quod non ex duobus tensum autem est ibidem, quod in aliis
terminis sed ex tribus : et duos conditio- figuris aut non fit circularis syllogismus,
nales posuimus, quia in paucioribus aut non fit de acceptis, hoc est, sumptis
quam duobus, non fit processus a primo ad propositum. Ea autem quse non sunt
ad ultimum. Scias autem quod totus iste sequaliter praedicantia vel praedicata ad
processus fundatur super hoc quod se invicem et convertibilia, nequaquam
quidquid est principium principii, est contingit monstrare circulo vel circulari-
etiam principium principiati : et quod ter: cum tamen multa talia demonstra-
est causa causee, est causa causati : et bilia sint.
ideo si b probatur per a et cper b, sequi- Prceterea. quia valde pauca hujusmo-
tur quod c probatur perA.etsi e converso di sunt in demonstrationibu?^ manifes-
36 D. ALB. MAG. ORD. PR.^D.
tum est quod vanum sit pro convertibi-
libus et impossibile pro omnibus aliis es-
se demonstrationem ex his quse sunt ad
invicem demonstratis. Et propter hoc se-
quitur ex necessitate^ quod error sic di-
centium sit manifestatus, quod contingit
omnium esse demonstrationem, sicut isti
dicebant. Et sic stat quod ante dictum
est, alia etmeliori scientia sciri principia,
et alia conclusiones : et conclusiones esse
demonstrabiles, principia autem indemon-
strabilia.
Attendendum autem hic, quod circula-
ris demonstratio esse non potest secun-
dum hoc quod simpHciter ct prius natura
aliqua et per causam scita non possunt
demonstrari ex se invicem circulariter :
quia sic in prsehabitis accepta est demon-
stratio secundum propriissime scita.
Adhuc autem non intelligitur quod, in
circulariter generatis non possit esse
qusecumque demonstratio, ut in nube,
vapore, et pluvia, sicut in secundo hu-
jus ejusdem scientiae libro probabitur :
sed intelligitur hic, quod illse demonstra-
tiones non faciunt scire simphciter secun-
dum quod diffinitum est : aut enim neu-
trum illorum est prius altero secundum
naturam, aut sicut unum prius altero se-
cundum naturam, sic una demonstratio
erit per causam, et altera per effectum.
Posset tamen dici quod hsec possent per
se invicem demonstrari, ut in secundo
dicitur : nec tamen fit circulatio vera,
quia non fit motus ab eodem in idem pe-
nitus : quia cum nubes generat pluviam,
et iterum ex pluvia nubes generatur, non
est eadem nubes generans et generata :
et sic non est ibi vera circulatio. Exten-
so tamen nomine demonstrationis potest
aliquid circulariter demonstrari, ut causa
per effectum, et effectus per causam.
CAPUT YII.
Qux sint conditiones magis contrahen-
tes prsedictas conditiones demonstra-
tionis,et quod demonstratio est de ne-
cessariis, et quse sunt de omni et sem-
Cum autem jam determinatse sint con-
ditiones primse et universales demonstra-
tionis^
per.quse extrahuntur ex diffmitione
ejus quod est scire secundum quod pro-
priissime sumitur, secundum quas de-
monstratio est ex primis et veris et im-
mediatis et ex prioribus et notioribus et
causis conclusionis : hic determinandse
sunt conditiones specialiores, per quas
illse universales conditiones quse dictse
sunt determinantur et contrahuntur et
applicantur ad demonstrationem : et illse
conditiones sunt^ quod demonstratio sit
ex necessariis, ita quod sint de omni et
per se universalia sint et propria. Non
enim sufficit quod demonstratio sit ex
primis et veris : possunt enim hsec omnia
esse : et tamen non esse necessaria secun-
dum rem, nec per se, nec universalia,
nec propria, sicut patet in multis dialec-
ticse principiis. Ideo post conditiones
prius in ante habitis determinatas, opor-
tet addere alias conditiones quibus illse
determincntur ad conditiones verse de-
monstrationis secundum esse et usum
verae demonstrationis. Prima enim illa-
rum conditionum est, quod sit demon-
stratio ex necessariis, et de omni, et per
se, et universalis, et alias hujusmodi ha-
beat conditiones quse solius sunt demon-
strationis. Et ideo primum ostendemus
quod ex necessariis et per se et de omni et
propriis sit demonstratio : postea autem
ostendemus ex quibus et qualibus est ta-
lis demonstratio.
Ostendamus igitur primo quod ex ne-
cessariis est demonstratio. Dicamus igi-
tur primum, quoniam impossibile est ali-
ter se habere id cujus est simpliciter
scientia, quod scitum est et scibile. Dico
 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. II 37

autem id scibile, quod est secundum de- nunc vera sunt et non semper. Exem-
monstrativam scientiam scitum et scibi- plum ejus quod est principium et non
le : demonstrativa autem scientia est, prsedicatur ut de subjecto, sed sicut prin-
quam habemus in habendo demonstratio- cipium existens in omni et semper, est
nem : conclusionis enim habitae per de- punctum in linea : si tamen in omni li-
monstrationem est demonstrativa scien- nea punctum est formale principium vit
tia : igitur syllogismus ex necessariis terminans et continuans qui est actus
propositionibus simpliciter est demon- formee. Et hoc dico : quia quidem dixe-
stratio. Accipiendum igitur est ex qui- runt punctum in linea esse materiale
bus et qualibus necossariis sit demon- principium, et punctum componere sub-
stratio vel demonstrationes secundum stantialiter lineam, ita quod linea sit ex
omnem diversitatem conditionum earum punctis, sicut in libro de indivisibilibtis
quse sunt verae et necessariae : et hoc est lifieis determinatum est. Hoc igitur dici-
quod est de omni, et per se, et univer- mus in demonstrativis et necessariis.
sale. Et primo accipiamus hanc, quod sit Quod autem verum sit quod dicitur,
necessarmm, et de omni. probatur per signum quod ab usu Philo-
Dicamus igitur primo quod in demon- sophorum disputantium accipitur. Sic
strativis necessariis est dici de omni. Di- enim contra de omni instantias proferi-
co igitur quod de omni dicit comparatio- mus, sicut est videre : de omni enim in-
nem prsedicati ad subjectum, quod cum terrogati, hoc est, si interrogamus in de-
insit, inest secundum quamlibet sui par- monstrativis an probatio sit de omni de-
tem, non ita quod sit in aliquo quodam, monstrativo, volentes ostendere quod
et in quodam non : et secundum omne non est de omni, instamus dicentes quod
tempus, non ita quod insit aliquando, et in quodam non est : aut instamus per
aliquando non. Hoc enim suftlcit in his hoc si aliquando non est, et sic proba-
quffi sunt de omni ut nunc : sed non mus quod non est de omni in necessariis
sufficit in his quae sunt de omni simpli- et demonstrativis. Per hoc enim quod
citer. IniHis enim quae necessaria sunt, dicitur quod non est aliquando, et ali-
quae supra tempus sunt et seterna (ut di- quando non, significatur quodnulla parte
cit Aristoteles in sexto Ethicorum) opor- temporis mensuratur necessarium, quod
tet quod semper insit, et non insit ah- simpliciter necessitate rei necessarium
quando, et aliquando non, sed semper. est, et non necessarium per accidens, si-
Et quia hoc dupHciter contingit, ideo de cut quod positione vel conditione est ne-
hoc duo dabimus exempla : et de hoc cessarium.
quod omni subjecto et semper insit, Scias etiam quod in aliquibus est dici ^„^,3 djfg.
exemplum est, sicut animal dicitur de de omni demonstrative, in quibus non "'':'' ''^°™'
omni homine, non de aliquo dicitur, et est actuahs muHitudo contentorum, sicut 8a''one.
de ahquo non : et non aliquando dicitur, in sole et simihbus aliis : et ideo de om-
et aliquando non : et ideo sive homo sit ni non potest diffiniri per hoc^ quod sit
actu in natura, sive non, semper haec est universaliter de omnibus : sed cum ad-
vera, homo est animal : et quia cum ani- ditur negatio, quod non est de quodam
mal sit principium intelligendi hominem^ et de quodam non, hoc de omnibus con-
necesse est quod et actu et intellectu venit scire, sive habeant actualem multi-
semper sit in homine : et ideo semper est tudinem, sive non habeant. Propter quod
praedicatum de ipso : et ideo si verum etiam per negationem oportuit determi-
est dicere hominem, verum est dicere nare id quod est de omni, et per aftirma-
animaL Sicut enim diximus, necessaria tionem determinari non potuit.
sunt supra tempus et semper vera et Et hoc quidem principium quod est di-
nunc et semper. Contingentia vero ut ci de omni, et quod est dici de nullo, de-
 38 D. ALB. AIAG. ORD. PR.ED.
terminata sunt in libro Priorum secun-
dum quod sunt communia principia syl-
logismum in communi prcTcedentia, et
significant communem subjectorum uni-
versalilatem, qua propositiones syllogis-
mi universales dicuntur quantum ad con-
tinentiam subjectorum : hic autem deter-
minatur de omni prout consequitur pro-
positionem universalem et demonstrati-
vam. Quae universalitas duplici conditione
determinanda est, scilicet universalitate
subjectorum et universalitate temporura,
propter duo quse sunt in syllogismo de-
monstrativo, in quo necesse estuniversa-
litatem subjectorum esse propter decre-
tum syllogisticae argumentationis : et ne-
cesse est esse universabtatem temporum
propter necessitatem conclusionis et pro-
positionum in syllogismo in quantum de-
monstrativus est syllogismus.
Advertendum autem est, quod ex ne-
cessitate inesse dicitur duobus modis.
Uno quidem modo quando id quod ines-
se dicitur, non potest non inesse : prop-
ter hoc quod id quod inest, substantiale
dat ei cui inest : ita etiam id cui inest,
egreditur essentialiter ab essentia ejus
quod inesse dicitur : et hoc modo quid-
quid ex necessitate inest, per se inest.
Alio modo dicitur ex necessitate inesse
quod semper inest ei cui inest, sed non
dat ei esse per hoc quod inest ipsi : quin-
imo id cui inest (non obstante natura
ejus cui inest) posset esse sine ipso, sicut
multis subjectis multa insunt accidentia
inseparabilia. Et sic patet, quod omne
quod est de omniprouthic determinatur,
est de necessitate : non tamen omne tale
est per se. Et sic patet quod hoc princi-
pium quod est per se, addit super id
principium quod est de omni.
CAPUT \ III.
De modis dicendi per se qid sunt qiiatuor,
et de primo et per se.
Removet
dubiuin.
Conditionem demonstrationis quae est
' AristotElEs, In o primae philosophiafi, tex.
per se, non oportet diffinire : quia hoc
commune (quod est per se) de suis modis
dicitur multipliciter secundum analogiam
et non univoce, ut dicit Aristoteles in
quinto primse philosophix ' in capitulo
de diftinitione modorum per se. Et quia
hoc quod est per se, maxime necessa-
rium est demonstrationi, ideo diligentius
hic tractandum est : et, ut hoc fiat, di-
stinguendi sunt modi ejus omnes, et sin-
guli sunttractandi : et secundo videamus
qualiter se habent ad demonstrationem.
In modis autem dicendi per se duae sunt
diversitates. Dicuntur enim duo modi
primi, hoc est, primus et secundus modi
per se inhaerendi, vel praedicatum subje-
cto, vel subjectum praedicato : et ilb ca-
dunt in simpliciter scibilibus. Ahi autem
duo ditTerunt in hoc, quod tertius modus
dicit modum per se existendi, et quartus
dicit modum non per se exislendi, sed per
se causandi praedicatum in subjecto in
essendo : et illi duo non cadunt in sim-
pliciter scibihbus, licet cadant in demon-
stratione. In simphciter enim scibihbus
cadunt quae sunt principium et existendi
et sciendi hoc esse in hoc vel de hoc per
suam substantiam propriam, qua scibile
constituunt secundum quod in suis sub-
stantiis cadere et esse considerantur :
(piae autem non dicunt hujusmodi cau-
sam et principium, non dicuntur cadere
in vere scibihbus.
Hoc autem sic probatur, Cum per se
dicatur quatuor modis, per se primo mo-
do sunt, quaecumque in communi sub-
stantiabter et formahter sunt in eo quod
quid est, hoc est, in difilnitione substan-
tiali et formali sive directe sive indirecte
secundum obhquum praedicetur de ipso,
hoc est, quaecumque substantialiter prae-
dicantur sive secundum rectum, sive se-
cundum obliquum : et iste est modus
primus : sicut inest animal homini et
secundum rectum praedicatur de ipso :
et sicut hnea inest triangulo secundum
obhquum prsedicata de ipso : est enim
coin. 23.

LIBER I POSTER.
triangulus figura tribus rectis lineis seu
angulis contenta, habens trcs angulos
aequales duobus rectis. Et sic linese fini-
tee et rectce inest punctum oblique ca-
dens in ejus diffinitione. Est enim linea
recta finita longitudo sinc latitudine,
cujus extrema vel termini sunt duo pun-
cta, sicut dicitur in primo Eucbdis. Hoc
autem modo non est punctum in linea
infmita, nec in circulari linea. In bnea
quidem inlinita non est : quia illa non
est nisi in potentia, et non in actu : om-
ne enim terminatum per punctum, actu
est fmitum : et ideo proprie loquendo
infmitum non habet essentialem diffini-
tionem. Circulari autem non convenit :
quia circulus non habet suge existentiae
terminum in seipso, ita quod sit in ipsa
circumferentia, sed extra se in centro :
quod patet per diffmitionem circuli in
primo Euclidis, quse sic dicit, circulus
est figura plana, una linea contenta, in
cujus medio est punctum a quo omnes
linege productse ad circumferentiam, sunt
eequales : propter quod punctum illud
undique a circumferentia sequaliter di-
stat : et patet ex hoc, quod punctum non
cadit ut terminans cssentialiter lineam
circularem.
Iste ergo est unus primus modus di-
cendi per se^ quoniam substantia forma-
lis diffmitorum ex his est quce cadunt in
diffmitione eorum, et substantia quse
diffinitur, formaliter constituitur ex il-
lis : et hoc est quando prsedicatum velut
formale principium cadit in diffinitione
subjecti, sicut substantia hominis est ex
animali rationali, et substantia linese ex
punctis in actu formae acceptis et secun-
dum materiam : et hoc modo cadit in li-
nea in diffmitione figurae ut terminans
et fmiens esse ipsius.
Quod autem quidam dicunt, quod
punctum ut materialiter et substantiali-
ter lineam constituens, cadit in diffmi-
tione linese, et linea in difiinitione figu-
rae, est contra Aristotelem et est dictum
' Tex. com. 1.
39
ANALYT. TRACT. II
Platonis, quod quidam affirmant distin-
guentes duplicem esse lineam, finitam
scilicet, et infmiidm : et dicunt quod li-
ncte quidem infmitae punctum non est
substantia nec principium, sed finitae.
Adhuc autem dicunt quod punctum sub-
stantialiter constituens lineam, aut su-
mitur infinities in linea et secundum
nullum numerum finitum, aut sumitur
finities et ad aliquem numerum determi-
natum. Si sumitur finities, dicunt quod
non constituit lineam : quia sic in linea
punctum esset consequens ad punctum,
et punctum contingeret punctum, et
punctum consequeretur ad punctum :
quae omnia probata sunt esse impossi-
bilia in principio sexti Physicorum '.
Si autem infinities sumitur, dicunt quod
punctum substantialiter constituit li-
neani finitam.
Si autem quaeritur ab his quare pun-
ctum infinities sumptum, non est conse-
quens vel contingens vel continuum cum
puncto in linea infinita, non possunt di-
cere, nisi quia ininfinito non est primum
nec medium nec ultimum. Sed tamen
talis finita linea est continua, et in tali
continuo (si ita est ut dicunt) necessario
punctum continuatur ad punctum, si li-
nea est ex punctis etiam infinities sum-
ptis. Adhuc secundum Aristotelem, diffi-
nitio consequentis et diffinitio contin-
gentis et diffinitio continui faciunt, quod
indivisibile in continuo non sequitur in-
divisibile, nec contingit ipsum, nec con-
tinuatur ad ipsum. Quia consequentia
sunt, quorum non est medium sui ge-
neris : inter quaelibet autem duo puncta
in continuo cadit linea quae est sui ge-
neris. Et contingentia sunt, quorum ul-
tima sunt simul : indivisibile autem non
habet ultimum. Continua etiam sunt,
quorum est terminus unus, et ideo con-
tinuum terminatum est. Punctum au-
tem non habet terminum. Non ergo est
ex linea, quod punctum non sequitur
nec contingit nec continuatur ad pun-
40 D. ALB. MAG.
ctum, sed cx puncto : et ideo sive infini-
ties sive finities sumatur, semper quam-
diu est punctum, nec consequi nec con-
tingere nec continuari potest in conti-
nuo : propter quod dictum illud Plato-
nis nullum est, et probatum ab Aristotele
quod falsum est et impossibile : et ideo
primo modo est dicendum. Adhuc si
linea sic substantialiter esset ex pun-
ctis, quid esset quod lineee dat formam
continuitatis, et quid ponit eam in ge-
nere continuitatis ? hoc enim non potest
facere infmities sumptum punctum, sic-
ut patet ex ratione inducta : et ideo
dictum illud impossibile est, et non di-
ctum secundum philosophiam.
Et Plato quando hoc dixit, non sicut
isti dicunt intellexit : sed dixit quod mo-
tus imaginativus puncti in continuum,
facit lineam : et quia illud quod imagi-
natur moveri est indivisibile, ideo sub-
stantia ejus est ab eo quod imaginatur
moveri, et continuitas est a motu conti-
nuo imaginativo : sicuta motu ejus quod
movetur in ubi^ continuitas signiticatur
in ubi per quod movetur. Tale igitur
dictum est erroneum. Sed dicendum est
quod punctum est principium lineae sine
quo non est linea, et bnea principium
ligurse sine quo non est figura, et ex quo
sicut terminante substantialis est difli-
nitio ipsius. Iste igitur primus modus est
dicendi per se.
CAPUT IX.
De secundo modo dicendi per se,
de tertio.
Est autem secundus modus dicendi
per se, quando subjectum incst in diffi-
nitione prsedicati, hoc est, quibuscum-
que subjectis eorum praedicatorum quse
insunt ipsis subjectis ipsa substantia
sunt in ratione diffmitiva et ratione quid
est demonstranti. Et dico demonstranti :
quia per talem (Tiffmitionem passio de-
monstratur inesse subjecto : et tahs dif-
fmitio ex subjecto secundum quod cst
ORD. PR^D.
causa tabs passionis, dicit quid est passio
per causam et essentiam : ut hoc rectum
inest lincse, et Hnea cadit in diffmitione
recti. Quod patet in primo Euclidis in Rectnmquid
,.(.>.. . T-iTi spcunduni
diflmitione recti : dicit enim Euclides Eu.iidem et
qu'd secun-
.
quod rectum est brevissmia ...
Imea mter dum Fiato-
duo puncta. Plato autem, quod rectum
est linea cujus priraa pars vel primum
punctum totam operit lineam : vel cujus
medium non exit ab extremis : et ideo
primum punctum totam lineam operit.
Et hoc modo circulare sive etiam curvum
insunt lineee : quia curvum est, cujus
medium exit ab extremis : et ideo prin-
cipium lineae totum medium linese non
operit. IIoc etiam modo par et impar in-
sunt numero : quia par est numerus in
duo sequa divisibilis : impar autem,
quia in duo media numerus non potest
dividi, unitate indivisibili intercidente.
IIoc modo etiam se habent ad numerum Quid pri-
prinmm et compositum : est enim pri- "^""eVis ™
mum in numeris, qui ex sola compo- *^"'situm.''°
nitur unitate, ut binarius : et ideo bina-
rius primus est numerus. Compositum
autem est in numeris numerus, qui ex
unitate et numero vel numeris compo-
nitur. Et sicut iterum in numero et in
continuo sunt a^quilaterum, et altera
parte longius : in horum enim diffini-
tionibus cadit subjectum : quia sive in
numeris sive in continuis sequilaterum
est, cujus in seipsum ductus sequalis est
radici, ut hnea ducta in seipsam vel
numerus ductus in seipsum : et utrum-
que facit quadratum numerum, sicut
et dicitur in secundo Arithmeticse, quod
numeri cujuslibet ductus in seipsum
facit quadratum numerum : vel de con-
tinuo quadrato quod sic fiat, dicitur in
quarto Euclidis.
Quod autem numerus quadratus du-
ctus in seipsum facit quadratum in nu-
meris, dicitur secundo Arithmeticse quod
fecit Pythagoras. Et generaliter loquendo,
dicimus quod omnibus his preedicatis
subjectainsunt in ratione dicente quid est
passio : sicut hinc quidem, hoc est in
diffmitione recti et curvi inest linea : et
 LTBER I POSTER.
inde vero, hoc est, in diffinitione paris et
imparis, vel primi vel compositi, vel
quadrati et altera parte longioris quadran-
guli inest in una parte linea, in alia par-
te numerus : est enim quadrangulum al-
tera parte longius numerus vel linea cujus
ductus longior est radice : sicut quando
numerus minor dicitur in majorem, vel
e converso, ut ter in quatuor : vel quum
linea bicubita ducitur in circulatam. Si-
militer autem est in omnibus abis bu-
jusmodi. Dico esse per se quaecumque
vel primo modo quo praedicatum inest
subjecto, vel secundo modo cum subje-
ctum est in ratione prsedicati omnia talia
per se esse dico.
Qusecumque vero praedicata vel sub-
jecta neutraliter insunt praedicatis vel
subjectis, accidentia sunt et accidentali-
ter insunt, sicut musicum et album in-
sunt animali : ita quod nec praedicatum
est de ratione subjecti, nec subjectum in
rationc praedicati : et ideo praedicatum
tale accidit subjecto, et est commune
non proprium et subjectum accidit prae-
dicato *. Est autem attendendum quod
in hoc secundo modo subjectum intrans
in diffmitionem praedicati, loco est diffe-
rentiae contrahentis et specificantis : et
id quod est genus passionis, est respectu
ejus in potentia, sicut patet in diffini-
tione simi et aquili circa nasum : con-
cavitas enim in mcdio nasi facit simum,
gibbositas autem facit aquilum : in qui-
bus curvitas et gibbositas loco gene-
ris sunt : nasus autem determinat ad
speciem passionis sicut ultima diffe-
rentia : et ideo subjectum est causa pro-
pria passionis, et diffinitio subjecti dicit
quare et quia passio est in subjecto.
Amplius autem tertio modo dicitur
esse per se potius quam dici per se, quod
de alio quodam^, hoc est, alterius naturoe
subjecto^ non dicitur secundum suum
proprium modum essendi sive existendi
modum ut, ambulans, cum secundum
modum existendi alterum et alterius na-
' Vide expositionem Themistii super illa
parte : Qu^ecumque veroneutraliter insunt, etc,
AXALYT. TRACT. II 41
turae sit ambulatio quae inest, et id quod
ambulat cui inest ambulatio, et a quo ut
a subjecto egreditur actus ambulationis :
et album cum alterius naturae sit albe-
do, et id cui inest albedo et a quo
sicul a subjecto proprio causatur albe-
do : et ideo taba non dicuntur esse per
se : quia eorum esse est inesse alteri.
Substantia autem et praecipue substantia
prima et quaecumque ut prima substan-
tia, boc aliquid signant, non alterum ali-
quid cjuidem sunt quam quod vere est
proprio modo existendi per seipsum, : et
non per hoc habet esse, quod ipsa sit in
alio: sed a seipsa habet suuni esse secun-
dum hoc quod ipsa est^ et vere est quod
est. Qusecumque igitur non de subjecto
aliquo praedicata sunt, quo esse habeant,
dico esse per seipsa : quae vero de sub-
jecto sunt praedicata^ a quo esse habent,
dico esse accidentia.
Si autem quaeritur, quid iste modus fa- Duhitatio,
cit ad demonstrationem? Dico, quod si-
cut in demonstratione est passio per se
quae immediate exit a subjecto, ita quod
inter eam et subjectum non est ahud sub-
jectum mediante quo insit, sicut habere
tres angulos aequales duobus rectis inest
triangulo non mediante superiore quae
est figura, et non mediante inferiore
quod isosceles vel isopleurus : ita igitur,
quod in demonstratione sit per se sub-
stans et stans subjectum, sicut nasus per
se^ hoc est per suam rationem qua diffi-
nitur ut subjectum immediate, ita quod
non per aliam aliquam passionem sub-
stat passioni : et triangulus substat tribus
angulis aequis duobus rectis. Et ad hoc
determinandum in vera et potissima de-
monstratione necessarius est iste tertius
modus : est enim proprius modus subje-
cti substare per propriam rationem et
non inesse aficui.
Si autem tafis est tertius modus, ut objectio.
dictum est, tunc tertius non videtur
differre a modo secundo in his quae di-
cuntur etiam per se : quia in secundo
quia aliter exponit quam alii expositores. P. J.
 42 D. ALB. MAG. ORD. PR.^D.

modo quando subjectum est in ratione primum et immediatum sunt eadem sub-
praedicati, ex subjecti ratione contrahitur jecto, sed dilTerunt ratione : quia imme-
ratio praedicati propter quam prsedica- diatum dicitur dupliciter : dicitur enim
tum inest ipsi subjccto, et sic subjectum immediatum a privatione medii quod est
per se ostenditur substare per passionem. causa, aut a privatione medii quod est
Soitttio. Sed ad hoc dicendum est, quod in veri- subjectum. Dico autem a privatione cau-
tate secundus modus et tertius conve- sae quae sit causa essendi subjectum, et a
niunt in hoc quod uterque dicit causam privatione subjecti quod sit subjectum
per se inhaerentice praedicati in subjecto, proprium et immediatum et per se. Mo-
sed converso modo. Quia secundus dicit dus quidem secundus est per se et imme-
qualiter per se praedicato inest subjectum diatus immediatione passionis et subje-
peridquodsubjectumestprincipiumprae- cti^ ita quod passio immediata ex sub-
dicati. Tertius autem modus dicit causam stantialibus subjecti egrcssa et causata
propter quam subjectum non aliisubstat, praedicatur de primo suo et immediato
quam praedicato, nonex ratione subjecti, subjecto, ita quod inter eam et subje-
sedexrationepraedicati.incujusdiffmitio- ctum non est aliud subjectum. (In modo
ne cadithoc nonaliud subjectum sive su- autem tertio stat subjectum quod per se
perius siveinferiusacceptum, et sic con- subjectum est, et suae subjectionis causa
veniuntincausa inhaerentiaequaeestperse propter quam sit subjectum, et non ha-
inhaerentia : uterque enim diciturideomo- bet abam causam : et ideo a privatione
dus inhaerendi per se, quia per se praedi- causae dicitur per se et non per aliud
catum estin subjecto : et ideo modus se- subjectum : et hoc subjectum est pri-
cundus non excluditur a tertio quantum mum, quia non habet ahud a quo sub-
^•d hoc. jiciatur quod sit causa subjectionis ejus.
Sed est notandum quod secundus mo- Et sic secundus modus est per se, eo
dus dicitur per se secundum quod oppo- quod subjectum non per accidens, sed per
nitur per se et id quod est per accidens : sua essentialia a quibus fluit passio, tali
quia immediata est inhoerentia in subje- subjicitur passioni. Tertius autem modus
cto, in cujus ratione diffmitiva cadit ip- est per se, eo quod subjectum non ha-
sum subjectum : quia inter passionem et het ante se et praeter se quo substet om-
subjectum non est aliud subjectum per nibus quae sunt in demonstratione et
quod insit passio, ut propterea quod per circa demonstrationem. Tamen in se-
aliud insit, dicatur inesse per accidens. quenti capitulo adhuc dicemus verba Al-
In tertio autem modo est per se secun- farabii de hoc : et tunc melius intelligetur
dum quod per se est primo esse, et non hujusmodi sententia.
est hoc oppositum ei quod est per acci- Tres ergo modi ejus quod est per se, Eiiiogus
dens, sed ei quod est non primo, sicut sit sunt, quod primus est quando praedi- norum mo-
non primo substat quod ratione aUerius catum inest subjecto per hoc quod in sa.
substat. Et totum hoc quod dictum est, subjecto est primum et causa propter
consistit in hoc, quod in secundo modo quam praedicatum est in ipso : quia es-
inestpassio non per accidens, sed per se. sentiam trahit ab ipso, et ideo in ipso
In tertio autem modo subjectum est per est actu et intellectu. Secundus autem
se^ ita quod non per ahud subjectum, modus est quando subjectum est in prae-
quamvis illud subjectum non sit per acci- dicato, ita quod praedicatum est in sub-
dens. jecto, eo quod passionis esse est in sub-
objectio. Sed tamen contra ea quae dicta sunt jecto esse : et ideo quod insit, est in pas-
esse videtur, quod passio propria dicitur sione et non in subjecto : quia subjecti
de subjecto primo et immediate praedica- esse non est inesse, sed causa illius inhae-
Soiutio. ri. Sed ad hoc dicendum quod revera rentiae propter quam huic subjecto insit
 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. II 43

(cum in subjecto non in passione insit) per se secundum tertium modum dicendi
causa est passionis. Sed causa quod huic per se esse non possunt, et tamen pos-
insit, est in subjecto : quia materiaiiter sunt esse per se secundum primum mo-
passio diftinitur per subjectum ut per dum aliquando, ut cum dicitur, album
causam, et sic per difiinitionem materia- est coloratum, et aliquando secundum
lem probatur subjecto inesse. Tertius secundum, ut cum dicitur^ linea est recta
autem modus ita ponit subjectum per vel curva. Unde omnes prsedicationes in
seipsum, quod non habet aliud his om- quibus elTectus praedicatur de causa, re-
nibus quae sunt in demonstrationem et ducuntur ad secundum modum. Omnes
circa demonstrationem. autem in quibus causa preedicatur de
Ex his patet quod primse substantiae et efTectu, reducuntur ad primum. Omnes
quse substantin eis, ut secundse substan- autem in quibus aliquid gratia suiipsius
tise quae substant in prima, sunt (quae substat, reducuntur ad tertium.
non dicuntur de subjecto ahquo quod iUis
conferat esse) subjecta : sicut ambulans C\PUT X.
quod de quodam alio dicitur, quod alte-
rius naturae et prsedicamenti est quam ^p guarto modo dicendi per se, qualiter
ambuhitio : et album quod denominati- se Jiahet ad demonstrationem.
ve dicitur ab alio quod alterius naturae
et praedicamenti est, quam albedo : eo Item alio modo et quarto dicitur per
quod alterum et alterius naturae est id se quod propter ipsum et causam imme-
quod denominatur ab actu ambulatio- diatam inest unicuique subjecto, quod
nis, cum dicitur ambulans, quam ambu- indefinite signatur et subjicitur ut causa
latio : et album quod denominatur ab al- indefmite impHcite vel explicite circa sub-
bedine, alterius naturae est quam aibedo: jectumvel subjecta signata : et quod non
substantia autem secunda et praecipue sic praedicatur de subjecto, ut causa si-
quaecumque substantia; hoc aliquid signi- gnata quee sit immediata causa praedicati,
tlcant, non sunt alterum ahquod subje- sive quod non convenit secundum ipsum
ctum, quam id quod vere sunt secun- et quod non concernit causam, dicitur
dum id quod sunt : quamvis enim dicam, quod est accidens : cujus exemplum in
hic homo est homo, tamen eadem natu- eo quod est per accidens isti modo oppo-
ra est hic homo qui in uno sumitur, non situm, est in casualibus et fortuitis, etin
particularizata secundum essentiam, in omnibus in quibus subjectum non con-
altero autem particularizata secundum cernit in se veram causam praedicati : ut
esse : et hoc naturam non facit diver- si dicam, quod ambulante aliquo homine
sam. vel equo indefinite signato coruscavit :
Dicidesnb- Sed hoc observaudum cst, quod cum ambulatio enim quam concernimus cum
8ifmi?u?''h1c dicitur quod id per se est quod non est subjecto, non est causa coruscationis :
pradica- de subjecto quodam alio, aliter sumitur unde dicimus, quod talis praedicatio est
""^""^' dici de subjecto quam in Prsedicamen- accidens sive per accidens ejusdem tem-
tis. In praedicamentis enim de subjecto poris in quo iste ambulavit, et de corus-
est, quod est praedicatum in eo quod catione nihil intendit, et nubes sonuit et
subjicitur naturae communi : hic autem nihil intendit de ambulatione : haec enim
non dicitur de subjecto, sed de alio quo- duo non habent unum ad aliud ordinem
dam subjecto^ et non convenit nisi acci- causahtatis, sedcasus, in quo semper duae
denti : et ideo quae quidem non sic de causae concurrunt, quarum neutra habet
subjecto sunt, dico esse per se stantia : ordinem causalitatis ad alteram.
quse vero sunt de subjecto alio quodam Si vero praedicatum est propter ipsum,
secundum naturam, sunt accidentia, quse quod cum subjecto concernitur implicite
44 B. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

vel explicite, tunc est per se. Et hujus subjecti in subjecto significata. Aliquan-
exemplum est si aliquod interfectum sive do tamen aliter praedicati causa implica-
decollatum interiit secundum interfe- turin subjecto cum causce reduplicatione,
ctionem vel decollationem: tale enim prae- ut cum dicitur, interfectum interiit secun-
dicatum inest subjecto propter causam dum interfectionem. Cum enim dicitur
quseconsignificaturinsubjecto: cum enim interfectum, circa subjectum concretive
dicitur interfectum, subjectum signitica- significatur causa praedicati talis : et cum
tur indefinite ut aliquidinterfectumetper additur reduplicatio, secundum interfe-
interfectionem quee consignificatur circa ctionem, hoc est de bene esse ad illius
illud indefmitum subjectum quod causa causae declarationem ; quia sine hoc tota
est preedicati quodest interiisse. Et quod causa praedicati significatur cum dicitur,
additur secundum intcrfectionem, non interfectum interiit. Et cum dicitur se-
est de substantiahbus hujus exemph^ sed cundum interfectionem, quamvis reduph-
de expositione, ut exphcite significetur catio ponatur ad praedicatum, tamen non
quod imphcite erat in subjecto de causa est prsedicati, sed subjecti, et ideo refer-
prsedicati, propter quaratale prsedicatum tur ad subjectum sic, interfectum secun-
inest cuicumque. dum interfectionem interiit : determinat
Unde in hoc nec subjectum est per se autem subjectum secundum quod est
determinatum quod gratia sui substet causa tahs pr^dicati : quorum nihil est
sicut fuit in tertio, nec prsedicatum neces- in modo secundo. Patet igitur quod cum
sario est propria passio sicut in secundo dicitur, interfectum interiit, per se est,
modo fuit, sed prwdicatum est generah- quia interiit propter id quod interfectum
ter propria passio vel ahud quod per est, et non propter causam accidentalem
causam significatam inest cuicumque sub- qua accidat interfectum interire. Conve-
jecto. Nec modus inhaerentise simihs est niunt ergo secundus modus et quartus in
secundomodo: quia quamvis causaqua- hoc, quod in utroque causa inhserentise
re passio est in subjecto, sit in subjecto prffidicati ponitur in subjecto : sed diffe-
in modo secundo: tamen non concernitur runt modo subjecti et modo praedicati et
ahqua causa cum subjecto diffinito et modo causahtatis inhaerentia, sicut di-
determinato : sed ipsa natura subjecti ctum est.
causa est passionis. Hoc autem concerni- Si autem quseritur quahter iste modus
tur imphcite vel explicite. Imphcite qui- habeat se ad demonstrationem ? Dicen-
dem quando ipsa forma subjecti causa dum quod semper cadit in majori propo-
est, quareinest hoc velihudpraedicatum: sitione syllogismi demonstrativi, sive de-
sicut cum dicitur, homo est homo, et beat demonstrari passio de subjecto, sive
asinus est asinus : causa enim quod ho- demonstrari debeat diffinitio materiahs
mo est homo, non est aha quam huma- per formalem : et hoc est ideo, quia in
nitas vel homo : eo quod hoc tahs propo- majori propositione demonstrationis sub-
sitio a nuUo habet. In secundo autem jectum semper est praecisedemedio prout
modo determinatum et definitum estsub- medium est causa talis prsedicationis. Et
jectum. Adhuc autem in secundo diffini- ad hoc autem intelligendum, notandum
tum et determinatum est praedicatum quod demonstratio quae simphciter de-
quod est propria passio : hic autem tahs monstratio est, ahquando demonstrat
causa est relata ad quodcumque praedi- passionem de subjecto : et tunc semper
catum : unde in hoc modo dicendi per se secundus modus est in conchisione : tunc
sunt omnes propositiones, in quibus idem enim praedicatur propria paesio de sub-
de seipso praedicatur, Intahbus enim om- jecto. Ahquando autem demonstratur
nibus causa inhasrentiae prsedicati in sub- diffmitio materiahs subjecti de subjecto
jecto est in subjeeto, et est forma ipsius per difflnitionem formalem ejusdem sub-
 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. II 43

jecti : et tunc primus modus est in con- rectis : triangulus est superficies plana,
clusione : preedicatur enim diffinitio ma- tribus rectis lineis contenta : ergo habet
terialis in conclusione de subjecto : cujus trcs angulos aequos duobus rectis. Hoc
exemplum est, quidquid habet appetitum ergo modo faciunt ad demonstrationem
contrarii doloris, habet circa cor accen- modi per se qui determinati sunt.
sionem sanguinis ex cooperatione fellis :
iratus habet appetitum contrarii doloris : CAPUT \I
ergo circa cor habet accensionem sangui-
nis ex cooperatione fellis. In majori au- 2)e comparatione modonan dicendi per
tem potest dici quartus modus, quia com- se ad demonstrationem et de sufficien-
parat causam ad causatum : quia appeti- //^ eorumdem .
tus contrarii doloris est causa accensio-
nis sanguinis circa cor ex cooperatione Comparantur autem isti modi ad de-
fellis, hoc modo quo accidentia animae monstrationem, et accipitur numerus eo-
ammtTuJft ^^^"^* ^^^^^^ accidcutium corporis, ut dicit pun^ p^r hunc modum : quia qucecumque
Tem.unf n^edicus. lu minori vero est tertius mo- dicuntur insimpliciter scibilibus, hoc est,
'"''Tt^. ^""^' ^^'^ praidicatur diffinitio formalis i^ scientia conclusionum demonstrativa-
dicos. de subjecto quod substat prmio. ^urn et vere scitarum sic se habent aut
In prsemissis autem illius demonstratio- sicut inesse subjectis prsedicantibus ipsis,
nis quae concludit passionem de subjecto, hoc est, praedicatis, ita quod prsedicata
si diffinitio passionis sit medium (cum insunt subjectis sicut in primo modo: illa
illa diffinitio exprimat causam passionis) enim omnia insunt subjectis et rationi sub-
dicitur quod in majori propositione est jectorum, sicut ea quae insunt praedicanti-
quartus modus, qui comparat causam ad busessentialia praedicata de subjectis per
causatum, vel modus primus conversus. iHud in Praedicamentis determinatum,
In minori autem propositione potest du- quando alterum de altero ut de subjecto
pUciter contingere : causa enim passionis pi-cedicatur, tunc quajcumque depr«dicato
per modum causae expressa vel est aliquid dicunlur, omnia de subjecto dici necesse
subjecti, et tunc in minori propositione est. Aut inesse ea quae insunt ex necessi-
est primus modus : vel est aliquid conse- tate propter ipsa subjecta quse sunt ex ne-
quens ad subjectum, et sic est secundus. cessitate in ipsis praedicatis sive in diffini-
Verbi gratia, omne continuo sonanspro- tionibus suorum praedicatorum.
pter extinctionem ignisinnube, est toni- Quod auteni haec ex necessitate insint
tru : nubes humida in qua est extinctus quaecumque contingit altero duorum mo-
vapor igneus, est continuo sonans pro- dorum inesse in simpliciter scibilibus,
pter extinctionem ignis in nube : ergo hoc est, in his quae simpliciter sciuntur
nubes talis tonat vel est tonitru. Si au- per demonstrationem factam per medium
tem in demonstratione quae concludit pas- quod est diffinitio praedicati vel subjecti,
sionem de subjecto, sit formalis diffinitio patet ex hoc quod taUa non contingit
subjecti medium, tunc in majori propo- non inesse aut simpliciter, hoc est, sine
sitione est modus secundus : quia praedi- disjunctione, ut triangulo habere tres
catur passio de diffinitione subjecti, et eequos duobus rectis : aut opposita sub
eadem est comparatio passionis ad sub- disjunctione, utbneaerectum aut curvum,
jectum et ad suam diffinitionem. In mi- et numero par aut impar. Quaecumque
nori autem propositione tunc erit modus enim insunt et non contingit non inesse,
primus : quia prcedicatur diffinitio de dif- illa insunt de necessitate. Omnia autem
finito ; cujus exemplum est, omne quod quse ex prsedicato essentiali insunt sub-
est superficies plana, tribus lineis con- jecto, et ex subjecto intrante in diffinitio-
tenta, habet tres angulos aequos duobus ne praedicati insunt praedicato, ita insunt
 46 D. ALB. MAG. ORD. PILED.
quod non contingit non inesse vel ipsa
absolute vel sub disjunctione ad opposi-
ta : ergo omnia talia insunt aliquo isto-
rum modorum. Aut enim est contrarium
immediatum sub disjunctione acceptum
ad suum contrarium, ut omne animal aut
sanum aut aegrum, et omnis linea aut
recta aut curva, et omnis numerus aut
par aut impar, et universaliter loquendo
quaecumque immediata sunt circa idem
subjectum, quorum utrumque per posi-
tionem formae significat conlrarium in
specie determinatum. Aut talia sunt op-
posita ut privatio et habitus, ut omne
animal, vel omnis homo, aut csecum,
aut videns, quorum unum significat ha-
bitus alicujus positionem, et altorum
ejusdem privationem cum positione ordi-
nis naturse ad habendum habitum illum.
Aut sunt opposita ut contradictio sive
contradictoria in genere eodem et non
extra genus, utpar et impar: hoc non est
par in genere numeri : par et impar sunt
sicut contradictoria secundum quod de
omnibus sequitur altenim intra genus,
et de nullo simul proprie. Quia dicitur
quod si necesse est affirmare et negare
sive aut negare de omnibus extra genus,
tunc etiam necesse est in eodem genere
alterum talium oppositorum inesse : et
ideo necesse est hoec quae dicta sunt per
se ex necessitate inesse. De duobus ergo
principiis seu conditionibus principiorum
de omni, et de hoc quod est per se, deter-
minatum sit hoc modo quo dictum est.
sufficientia Numerus autem modorum eorum quse
'*dor"um
se. "per sunt per ss, sic accipi potest. In natura
enim subjectorum et preedicatorum non
sunt nisi tria, sciUcet quod est, et quod
inest, et causa propter quam unum alteri
inest. Modi igitur qui sunt per se, in sub-
jectis et proedicatis multiplicantur penes
heec tria. Omnis ergo modus ejus quod
estper se, aut est circa hoc quod inest, et
hoc dupliciter : omne enim inhserens al-
teri per se, aut dat esse ei cui inest, et
sic est modus primus , aut egreditur ab
essentia ejus cui inest, et sic est modus
secundus : aut dicit causam propter quam
inest, et sic est modus quartus. Yel sic,
per se aut est dispositio alicujus entis per
se perfecte et absolute, et sic est modus
tertius : vel est dispositio entis unius or-
dinati ad alterum^ aut ordine essendi si-
cut causa dicit ordinem essendi unius ad
alterum, et sic est quartus modus : aut
ordine praedicandi et subjiciendi : et hoc
duphciter : si enim ordo est ingrediendi
praedicatum in ratione subjecti, est mo-
dus primus: aut e converso, ita quod sub-
jectum sit de quidditate praedicati, et sic
est modus secundus. Et sic patet etiam
ordo : tres enim primi accipiuntur abso-
lute : quartus autem cum reduplicatione
causae quae est in subjecto in compara-
tione ad praedicatum. Adhuc primi duo
sic pertinent ad demonstrationem, quod
cadunt in simpliciter scibilibus : tertius
autem non sic, sed cadit in subjectis eo-
J'um quae sciuntur.
Scias autem quod Aifarabius super lo-
cum istum in commento aliquantulum
sequens Porphyrium et Alexandrum, ali-
ter dicit : dicit enim quod tres sunt modi
dicendi per se subjectum de praedicato, et
preedicatum de subjecto : et ponit pri-
mum modum qui potissimus est, quando
in natura principii ct principiantis est ut
sit in natura principiali : et iterum cum
hoc in natura subjecti est ut praedicatum
sit in eo, sicut est in natura principiati
per essentiam ut principians ipsum sit in
ipso, sicut in natura animalis est, quod
sit in homine, et in natura hominis est
ut aniraal sit in ipso : quia natura ani-
malis ad actum determinatur in homine,
et natura hominis inchoatur in animali
et perficitur in rationali : et quia hic
modus est et in natura subjecti et praedi-
cati, ideo est primus et potissimus. Se-
cundus autem modus est, quando in na-
tura et in diftinitione praedicati quidem
est ut dicatur de subjecto, et non est in
natura subjecti ut praedicatum dicatur de
eo, sicut se habent ad invicem corpus et
coloratum. In natura enim colorati est ut
dicatur de corpore terminato, quia non
est nisi in corpore terminato : sed non

LIBER l POSTER.
est in natiira vel ratione corporis ut sub-
stet colorato, quia potest esse secundum
diffinitionem et non substare colorato : et
hoc modo se habent risibile et homo, et
generaliter loquendo passio et subje-
ctum. Tertius autem modus est ut sit
quidem in natura subjecti ut prtedicatum
de eo dicatur, et non in natura priEdicati
et ratione ut ipsa sit in tali subjecto, si-
cut mors et decollatio se habent ad invi-
cem. In natura enim decoUationis est ut
sit in ea mors : sed in natura mortis non
est ut sit in decoUatione, potest enim
mors esse sine decollatione. Et heec sunt
verba Alfarabii sine additione et diminu-
tione et sine expositione.
De tertio autem modo quem posuit
Aristoteles dicit Alfarabius : Substantias
primas esse per se dicit Aristoteles et
substantias primas intelligit esse indivi-
dna, sive sint extra intellectum, sive in
inteliectu : et dicuntur per se, non quod
sint praedicata de aliis, sed quod existant
per se, non quod sint aliis essentiaba, et
non continentur sub aliquo trium modo-
rum : sed ideo dixit ea esse per se ut os-
tenderet quod non sunt per accidens,
quamvis non sint subjecta demonstratio-
nis. Haec sunt verba Alfarabii et hoc vi-
detur esse intellectus Aristotelis plus
quam omnia alia quae dicta sunt.
Et patet numerus et ordo eorum quse
dicuntur per se ex ipsius verbis : quia per
se est, aut dispositio tam prcedicati quam
subjecti, et est modus primus : aut est
dispositio praedicati tantum, et est modus
secundus : aut subjecti tantum, et est
modus tertius. Dicit etiam quod per se et
secundum ipsum in tertio modo qui est
per causam est reduplicatio subjecti se-
cundum quod stat sub causse determina-
tione, sed respectu prsedicati : ut sit sen-
sus, homo secundum quod homo est ani-
mal : si enim poneretur reduplicatio ad
praedicatum sic, homo est animal secun-
dum quod animal, esset sensus, quod
homo esset omne animal, quod falsum
est : sed hoc in ante habitis expositum
47
ANALYT. TRACT. II
est. Hsec igitur dicta sunt de conditione
demonstrationis quse est per se.
CAPLT XII.
De wiiversali quid sit in demonstrativis.
Universale autem dico (secundum quod
universale in necessariis et demonstrati-
vis accipitur) quod cum sit de omni, huc
est, omnibus partibus essentialibus sub-
jecti prsedicatum, et sit per se praedica-
tum de illis omnibus, est praedicatum de
illo subjecto et partibus secundum quod
ipsum est nomine et diffmitione accep-
tum. Propter quod patet, quod hoc quod
dico de omni et per se, conditiones sunt
prtedicati, relatae tamen ad subjectum. Id
autem secunduni quod ipsum est, est
conditio subjecti : ut sit sensus, quod
universale sit alicujus subjecti praedica-
tum de ipso quoadomnes partes subjecti,
non secundum quod partes sunt, sed se-
cundum quod univocantur et uniuntur in
forma speciei communis : et jjer se, sive
essentialiter, ita convenit omnibus parti-
bus subjecti, quod cuilibet convenit in
quantum stat sub forma speciei, et non
secundum quod est determinata in sub-
stantia et forma partis.
Per se autem et secundum quod ip-
sum est idem quoad suppositum, quam-
vis ditTerant haec secundum rationem :
sunt enim idem sicut particulare et uni-
versale : quia per se communius est
quam secundum quod ipsum, sicut pau-
lo inferius patebit. Et hujus exemplum
est, quod hneae inest punctum per se se-
cundum primum modum dicendi per se,
sicut principium essentiale non praedica-
biie secundum rectum : et rectitudo et
curvitas insunt lineae sicut passiones, et
secundo modo dicendi : et haec alio mo-
do insunt hneae secundum quod linea.
Sed hic intelligendum quod haec insunt Removet
lineae quod
secundum est, ipsum sive secun- ^ '"™"
dum quodhnea secundum quod linea
contrahitur ad extensionem quae fit inter
duo puncta ; et secundum hoc rectitudo
 48 D. ALB. MAG.
cum suo opposito accipitur per disjun-
ctionem, ut dicatur, quod linea extensa
inter duo puncta, recta est vel curva se-
cundum quodtalis est bnea. Et hoc modo
in secundo modo dicendi per se triangu-
lus secundum quod ipsum, hoc est, se-
cundum quod triangulus est perfectus
habens speciem et rationem trianguli, est
• duo recti per angulorum trium eequalita-
Quoinodo tem ad duos rectos : cujus ratio : quia
"rtumfft"' triangulus (in anguhs tribus quibus ter-
gu"iu? habet miuatur) duobus rectis angulis cst «qua-
lof duXs lis. Et hsec jam ante ostendimus intelligi
rectis i
'fef.'^"* de triangulo rectilineo : quia si sph«ri-
cas vel portiones circuli vel curvas ha-
beat lineas, potest habere tres angulos
tribus et duobus rectis majores.
Universale autem tunc esse dicitur in
demonstrativis secundum induciam de-
terminationem, cum demonstratur esse
in quolibet, hoc est, in qualibet parte
subjecti : quia aliter non esset de omni :
et monstratur primo, hoc est, immediate
inesse cuilibet per subjectum primum.
Et sic primum est quod inter ipsum et
passionem aliud subjectum non intercidit^
sicut quod convenit omni triangulo in
quantum triangulus, et convertitur cum
ipso in quantum est triangulus : ita quod
hoc subjectum ita est causa passionis,
quod non indiget majori se et superiori
quod est figurain triangulo, ad hoc quod
fluat ex ipso : nec sufficiat minus et infe-
rius quod in triangulo est isoscelis ad
causandum totum secundum ambitum et
communitatem prsedicationis ipsius pas-
sionis : habere enim tres eequos duobus
rectis et isosceles in minus est quam
quod totum causare possit.
Unde duos rectos habere, neque cuili-
bet figurse inest : quod pro certo sequere-
tur, quod omni inesset figurse : et ideo
non omni inest figurse : et tamen hanc
passionem est demonstrare de figura,
non qualibet sed de tali quse duos habet
secundum aequalitatem ad tres, et illa est
triangulus, quse est figura tres habens
duobus rectis sequales. Sed tamen talis
passio non cujuslibet figurae est, quia
ORD. PR^D.
quadrati vel quadranguli non est : ne-
que demonstrans eam de proprio subje-
clo in demonstrando utitur pro subjecto
qualibet figura, sed illa sola quse in spe-
cie et forma triangulus est : quadrangu-
lus enim, sicut diximus, fjgura est : non
autem habet tres angulos duobus rectis
aequales : sed isosceles habet quidem for-
tasse duobus rectis aequales tres angulos,
sed non habet tres primum sive primo
vel primitus, hoc est, sicut immediatum
subjecium ex quo tola ilia fluit passio.
Et dico fortassis : quia jam fortuilo sor-
titur aliquid, quod per aliud quoddam
sortituripsum. Primum autemdico : quia
isosceles non est primum sivc immedia-
tum subjectum passionis secundum se
totius : sed dicitur capi in tempore secun-
dum quod triangulus est : sed triangulus
habet hanc passionem prius sive imme-
diatius quam isosceles.
Idigitur subjectum quod demonstratur
habere tres aequos duobus rectis quodli-
bet, hoc est, pro qualibet parte sua, et
primum sive immediatum, ita quod non
attribuatur ei passio propter aliud pro-
pinquius subjectum potissimum, huicpri-
mo inest et inesse attribuitur universale
prgedicatum quod est passio. Et hujus
subjecti est demonstratio osfendens pas-
sionem inesse subjecto universaliter et
per se. Et dico per se esse hujusmodi :
quia ut est de hoc (sicut ante diximus)
subjecto quod est triangulus : ita est de
alio subjecto tali quodcumque est illud de
quo passio demonstratur. Hujus autem
talis subjecti passio talis est universaliter
pro omnibus partibus conveniens. Alio-
rum autem subjectorum sive sint supe-
x4ora sive inferiora, sunt quodammodo et
non per se neque secundum ipsa : est
enim superioris, sicut figuree, in quantum
determinatur ad species hujus inferioris :
inferioris autem est, ut isoscelis, in quan-
tum stat in specie trianguli : et sic utrius-
que est non per se, sed quodammodo.
Neque est isoscelis universaliter accepta
passio in omni ambitu suse praedicationis^
sed ut frequentius, hoc est, prout est in
 LTBER I POSTER.
multis, non in omnibus : est enim in par-
tibus isoscelis materialibus : et hoc est
esse frequenter et non semper in omni-
bus, quia etiam in eo qui est scalenon
qui non est isosceles. Hoc igitur est uni-
versale in demonstrativis.
Est tamen notandum ad habendum
primam notitiam universalis, quod uni-
versale est quod secundum se totum est,
ex quo fluit tota passio : ita quod nihil
universalis est, quod sit non causa pas-
sionis : et nihil passionis, quod non sit
causatum a subjecto. Yerbi gratia trian-
gulus est totum et sufficiens, ex quo fluit
hsec passio, habere tres sequos duobus
rectis : sed isosceles et isopleuros addit
ahquid supra trianguli naturam, quo con-
trahitur triangulus ut sit hic triangulus :
et illud additum non est principium, vel
non est causa hujus habitus qui est ha-
bere tres eequos duobus rectis : et ideo
heec passio, habere tres non est primo
isoscelis et isopleuri, nec universaliter
convenit ei : quia non primo inest ei.
Figura autem in genere accepta, non ha-
bet aliquid unde sit causa tahs passionis :
et ideo nec tigurse est passio primo et per
se, sed figurse convenit per consequens :
quia sequitur ad triangulum sicut animal
ad hominem. Isosceli autem convenit per
aliud : quia convenit ei in quantum est
triangulus.
Adhuc autem nota quod universale
(secundum quod determinatum est) con-
ditio est preedicati sicut et de omni, et
sicut per se : sed hsec sunt prgedicati in
comparatione ad subjectum. Aliquando
tamen dicitur universale subjectum in
comparatione ad preedicatum, quia sub-
jectum per se omne et semper prsedica-
tum participat'. Universale etiam deter-
minatum est in Porphyrio et in Prsedica-
mentisQi Perihermenias : sed illud est uni-
versale quod aptitudinem habet ut sit de
multis tantum. Istud autem est de omni
et per se et semper. Unde illud quod in
1 Haec est differentia universalis ad de omni
et per se, iibinota quod videtur coutradicere
n
ANALYT. TRACT. II
ante habitis Hbris determinatur, est mate-
riale ad istud universale quod est in de-
monstrativis.
Adhuc autem cum dicitur quod uni-
versale est, quod cum sit de omni et per
se est et secundum quod ipsum est, pa-
tet ex his quae in eodem capitulo habita
sunt, quod universale necessario inest et
essentiahter. Omne autem quod sic ne-
cessario inest^ aut est quid chffinientium,
aut non. Si non est diffinientium, et ta-
men necessario inest, sic est de omni.
Si autem est diffinitivum, aut inest sibi,
ita quod non diffinitionis completivum^
et sic est per se, sicut genus per se et
necessario inest speciei. Si autem est
complementum diffinitionis, tunc est il-
lud cjuod dicitur secundum ipsum. Unde
de omni dicit indiffinitivum ad diffinitio-
nem : per se autem accedit plus : et se-
cundum quod ipsum, dicit id quod maxi-
me facit et complet. Hoc igitur est uni-
versale.
CAPUT XHI.
De errorihus et causis errorum qui su-
munt passionem de universali proha-
tam.
Oportet autem nos non latere, quo-
niam multoties contingit peccare in de-
monstrando, et non esse quod demon-
stratur universale primum secundum
quod ipsum est universale immediatum :
quia hoc est primum quod immediatum
secundum quod decepto ahcui videtur
demonstrare universale primum, hoc est,
immediatum iUi passioni quee demonstra-
tur de ipso vrl videtur demonstrari : et
hoc quidem est valde cavendum. Haec
autem deceptio tribus fit modis, et tribus
de causis, quas dicemus simul cum uno-
quoque trium errorum , suam causam
propter quam erratur in ipso demon-
strantes.
tiis qua! dixit a principio hujus capitis. P. J.
 50 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

Dicimus igitur quod oberramus hanc ra universali putatur esse demonstrata

deceptionem, hoc est, secundum hanc de universaU : ideo quod in talibus uni-
deceptionem : primo quidem cum tale sit versale putatur idem esse cum particu-
accipeie universale, cujus universahs a lari.
superiori differens nihil est (aut extra) Boetius autem exponit hanc litteram :
singulare : ideo quod extra suum uni- nihil sit accipere a superiori, hoc est, de
cum singuLire nihil de universali inve- superiori quod est universale ens, quod
nitur, quam sit ipsum suum singulare. sui natura est extra singulare : quoniam
Tamen Boetii translatio habet quam sin- omne universale de sui natura est extra
gularia, quam Boetius exponit in com- singulare intellectu : et sic hoc quod dico,
mento. Xos autem utramque exponemus extra singulare, est determinatio deter-
Htteram : primo quidem si httera est ex- minans universale superius ens super sin-
tra singulare (ut habet Arabica translatio gukre : et quando nihil illius universahs
quam exponit Alfarabius) hoc est, de tali est accipere extra sua singularia, in qui-
universali quod in uno tantum est singu- bus est. Et dat exemplum Boetius in uni-
lari, sicut est mundus, et sol, et luna, ct versali quod non nomine uno designatur,
omnia de qnibus dicit Aristoteles, quod sed per certam locutionem designatur
sunt ex materia sua tota, et nihil ejus sub disjunctione duorum, sicut est uni-
neque potentia neque actu invenitur de versale hoc, linea recta cadens super li-
universaU extra illud unicum secundum neam rectam, facit duos angulos rectos
esse vel potentiam. Putatur enim tunc vel sequales duobus rectis : de hoc enim
ab aliquo decepto, vel putari potest, quod universali quod est, faciens duos angulos
una et eadem sit inlentio universahs et rectos vel aequales duobus rectis, muhae
particuLaris in talibus : eo quod de uni- probantur passiones in primo Euchdis :
versah nihil extra illud particulare inve- et non invenitur hoc universale ahquid
nitur : cum tamen impossibile sit, quod habens extra sua particularia sub disjun-
in tahbus non sit aha intentio universa- ctione accepta : non enim invenitur in al-
hs , aha particularis : sicut impossibile tero eorum secundum quod substat ilU
est, quod idem sit quod est, et quo est : passioni quae demonstratur de ipso. Pri-
et idem de se communicabile, quamvis ma autem expositio Alfarabii est et pla-
non communicetur, et de se incommu- nior et communior. Hsec est enim prima
nicabile, sicut quo sol est et sol, et quo causa erroris et primus error.
mundus est et mundus, et quo luna est Aut secundo modo erroris, si quidem
et luna, et sic de ahis. Communicabihs universahs ahquid invenitur extra par-
enim forma est et prsedicabihs : et quod ticulare unum, eo quod muha habet actu
non communicatur, hoc est ideo, quod yel potentia particuhiria in quibus est
id quod est in quo est et quo est id quod et de quibus prcedicatur : sed hoc com-
est, indivisibile est in plura secundum mune (de quo probanda est passio) in-
actuni, quibus divisis secundum actum denominatum est uno communi et uni-
insit quo est, hoc est, speciei et universa- voco noniine , secundum quod ipsum
hs natura. Est autem indivisibile id quod universale est in rebus specie differenti-
est, ea de causa quam diximus : quia sci- bus : et si habeat unum nomen, illud
hcet nihil extra se habet suse materiae erit aequivocum vel analoo-um in iUis : et
quse potentia sit sub forma ihius naturae hoc nomen non est simphciter unum
quffi ipsum est quod est : et ideo putatur sed simphciter est muUa, et secundum
quod in taUbus sit idem universale et quid est unum, sicut de nomine aequivo-
particulare : et quando passio quse primo co in Prsedicamentis et in Perihermenias •
est universahs, et immediate demonstra- est determinatum. Sicut hoc ipsum ens
tur de particulari hoc quod est sub natu- est in genere et specie differentibus, et
 LIBER I POSTER.
est unum per analogiam in illis. Et hoc
modo quo unum est in se extra illa in
quibus est, accidit ei aliqua passio quae
propter hoc putatur esse inferioris : quia
non secundum illam rationem quse inest
illi, invenitur in alio, et putatur demon-
strata essedeuniversali secundumipsum,
quando demonstrata est de particulari :
et ideo accidit error, quia hoc non est
ita. Et secundum hanc naturam commu-
nem in multis diversis rationibus exi-
stentem et non in uno primo, ens est
subjectum metaphorice de quo creditur
secundum ipsum passio esse demonstra-
ta, quando est demonstrata de substantia
quse est simpliciter ens. Et hic est error,
quia ens secundum ipsum extra substan-
tiam est, cujus sunt multae passiones quse
secundum ipsum substantiee et primo
non conveniunt. Iste igitur est secundus
error, et secunda causa erroris secundum
Boetium et Alfarabium.
Aut etiam tertio contingit esse univer-
saliter totum sicut est in parte, hoc est,
in particulari : eo quod universale esse
in toto secundum se et in parte sui, id
est, in suo parliculari esse non videatur
habere differentiam : et hoc est quando
latet difTerentia qua inferius exit a supe-
riori, utrum aliquid addat supra supe-
rius : particulare enini per aliquid est
particulare : quia addit supra universale
cujus ipsum est pars, sicut homo addit
super animal, et isosceles super triangu-
luni : et quando latet id quod addit, tunc
putatur idem esse universale et particu-
lare, et ideo demonstratum de particula-
ri, creditur esse demonstralum de uni-
versali secundum ipsum. Et hic est er-
ror. Hujus autem exemplum est ut in
ente, et ente in potentia. Potentia enim
ens non putatur esse realiter supra ens :
et ideo putatur potentia ens ab ente non
difTerre : et demonstratum de potentia
ente, putatur demonstrari de ente. Et hic
est error tertius et causa tertii erroris. In
talibus enim eis quae sunt in parte, inest
quidem demonstratio, hoc est , passio
demonstrata, propter hoc quod est de
ANALYT. TRACT. II 31
omni : et hoc est, quia de omni erit talis
de parte facta demonstratio. Sed tamen
talis demonstratio sive demonstrata pas-
sio non erit hujus quod est in parte ut
primi et immediati subjecti, cujus talis
demonstratio universaliter facta est, eo
quod est diminuta : tamen illius partis
non erit ut subjecti primi. Dico autem
hujus exponendo primi secundum quod
demonstratio vera et potissima est pri-
mi subjecti , quando demonstratur de
eo cujus ut primi est universalis secun-
dum ipsum. Iste igitur est tertius error,
ct causa hujus erroris.
Exempla autem horum errorum super
singula specialiter ponemus. Et primo
ponemus exemplum tertii erroris : et ibi
cavendum est : quia httera illa a multis
male legitur. Est autem sic legenda et
intelligenda secundum Boetium. Si igi-
lur aliquis deceptus tertio errore demon-
strabit, quod rectte lineae in infmitum
protractae aeque distantes sive parallelae
non intercidant, hoc est, non concurrant:
videbitur quidem hujus subjecti, quod
est rectas esse lineas, propter boc quod
passio inest quibusdam rectis lineis et
angulis : non autem inest hoc rectis ut
rectae sunt : nisi quidem iusit eis : quo-
niam anguli intercidentes sic recti sint,
prout (supple) sunt causa passionis istius
quod est non concurrere : et hoc non est
nisi quod si duae HneEe rectae sequidistan-
tes et in continuum protractae fuerint, in-
ter quas ab una super alia linea perpen-
dicuhiriter protracta, facit super utram-
que linearum ex una et aha parte supe-
rius et inferius duos angulos rectos, illae
nunquam concurrent. Unde nisi ita po-
natur subjectum, ut sic rectse sint aequi-
distanter protractae, quod linea perpendi-
culariter tendens intercidens, et super
superiorem faciat duos angulos rectos,
et similiter super inferiorem faciat duos
angulos rectos, non erit subjectum causa
illius passionis : et sic probatur haec pas-
sio de parallelis in primo Euclidis. Et
haec est vera expositio istius exempli
quod putatur esse de rectis ut de subje-
 52 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

cto : quia ignoratur quid parallela? ad- sex ad duodecim, sic octo ad sexdecim :
dunt supra rectas lineas. ergo permutatim sicut sex ad octo, sic
Dicunt autem quidam quod haec pas- duodecim ad sexdecim . Hsec ergo est
sio, non concurrere, passio est rectarum qusedam passio, quae vocatur commuta-
sub hoc modo quod lineam simpliciter et tio proportionis sive proportionalitatis,
non porpendiculariter intercidentem, sed sive proportionale quod commutabiliter
sive perpendicularitcr sive oblique inter- est, quod invenitur in quatuor generibus
cidentem, facere duos angulos rectos vel quantitatum : est enim in numeris secun-
aequales duobus rectis : et si quis parti dum quod numeri sunt quantitates men-
tribuat quod toti convenit, sub disjun- surantes et certitudinem quanti redden-
ctione facere , scilicet duos rectos vel tes : et invenitur in firmis sive continuis
sequos duobus rectis^ quod ille decipitur : secundum quod continua sunt mensuran-
quia omnino impossibile est, quod linece tia et reddentia quantitatem alicujus, ut
rectee inter quas cadens linea recta facit bicubita, et hujusmodi : et invenitur in
non rectos, sed eequos duobus rectis, de temporibus secundum quod tempus est
necessitate concurrent si in continuum et duplum, vel subduplum, et Imjusmodi
in infmitum protrabantur. Unde prima alterum. Ouod igitur in omnibus ilbs in-
stat expositio, et sic probatur ab Eucli- venitur , invenitur per naturam unam
de. Quod autem addit Aristoteles : sed men.surandi quae est in illis, hoc est, pas-
aut in quobbet aquales, referendum est sio illa invenitur in omnibus illis per na-
ad angulos quos describit linea perpendi- turam quae non diversificatur, quae est
cuLiriter intercidens inter utrasqne paral- esse mensuram ejus quod quantitas est :
lelas, quod sint in quolibet descripto an- et sic proprie et per se et de omni est
gulo sequales: tunc enimnonconcurrent. ipsius communis. Tamen aliquando ab
Quod dicit, aut, nota est quod aut sic aUquo decepto demonstratum est seor-
ponetur subjectum, aut non demonstra- sum divisim, scilicet de quolibet illorum,
bitur passio. ac si divisim partibus convenit quod per
Exemplum autem erroris primi est, se non convenit omnibus, sed propter
quod si triangulus ipsa species figurse naturam communem quae est in ipsis : et
non esset abud aliquod particulare quod si contingit de omnibus sive singulis
sub se haberet triangulos nisi unum et ipsorum monstrari particulariter inductis
solum qui dicitur isosceles secundum omnibus sigiliatim : et sic una demon-
quod est isosceles, par, hoc est, paris stratio communis sit de omnibus in com-
sive aequalis communitatis videtur utique niuni : et hoc est dicere, quod inductio
esse, sicut sol et hic sol, mundus et hic syllogismus demonstrativus sit : sed hoc
mundus : quia de specie communi nihil est propter hoc quod commune (secun-
invenitur extra illud particulare : et tunc dum quod omnibus inest haec passio) est
videtur quod illud quod demonstratur de indenominatum aliquod quo haec omnia
isoscele, esset demonstratum de triangu- quae inducuntur, unum sunt et unam na-
lo : et tamen non esset sic. turam communem communicant, scilicet
Exemplum autem erroris secundi est numeri longitudines, hoc est^ continua
in hac passione quae dicitur esse propor- tempora : firraa, hoc est, corpora ; hujus-
tionale quod commutabiliter est, quod modi enim seorsum accipiuntur et sin-
intelligitur esse commutatio proportio- gulariter considerata sunt ab invicem
nis, ut proportio est primi ad secundum, specie difTerentia. Unde cui sic divisim
sicut tertii ad quartum : sequitur a com- demonstratur inesse, non est universale
mutatione proportionis , quod sicut se verum in quo ista quatuor communicant:
habet priraum ad tertium, sic secundum et ideo tunc monstrando de particulari-
ad quartum. Yerbigratia, sicut se habent bus divisim vel simul acceptis, non pro-
 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. II o3

batur de universali : quia ista divisim vel depropiio subjeclo quod cst universa-
simul accepta, non sunt universale se- le : sicut si habeat passionem quod est
cundum ipsum quod universale est : non duos rectos, hoc est, tres valentes duos
enim accidit eis divisim illa passio secun- rectos habet triangulus, demonstrat se-
dum quod divisim particulariter acci- cundum unumquodque triangulum seor-
piuntur, hoc est, secundum quod linese, sum : ut si monstret seorsum, quod iso-
aut secundum quod numeri divisim ac- pleurus seorsumhabettresaequalesduobus
cepti : sic enim non inerat eis passio : rectis : aut demonstrat seorsum, quod
sed inest eis secundum quod hoc est ali- scalenon sive gradatus habet tres duobus
qua natura communis in eis omnibus, rectis aequah^s : quamvis de omni cogno-
quod Philosophi ponunt esse universale^ verit triangulo, tamen nondum cognovit
quod secundum seipsum est universale demonstrative, quod triangulus per se et
subjectum primum. Hoc est igitur exem- secundum quod ipsum duos rectos habet,
plum secundi erroris. hoc est, quod habet angulos valentes duos
Ad notitiamautem hujus,nota quod ea rectos, nisi sophistico modo, sive per
Praedicantia 1^^ praedicautur de pluribus, uno ahquo accidens: quia cognovit per ea quse ita se
sunun qul' quatuor modorum pradicantur de pluri- habent ad triangulum, quod triangulo ac-
'^'"fSia.'^" lius, aut nomine et intentione et natura cidit iUa esse. Accidit enim triangulo iso-
una, ut univoca : aut praedicantur de sceh^m vel isopleurum esse : potest enim
pluribus nomine uno, intentione et na- triangulus esse sine his, ut patet per se
tura diversis, ut aequivoca : aut medio cuihbet : quia ratio trianguli separata est a
modo : et hoc dupliciter, scihcet aut particularibus trianguhs, sicut ratio ani-
quod una quidem sit intentio in pluribus, mahs separata est a particularibus anima-
sed per naturas diversas causata, sicut hbus, ut dicit Porphyrius, quod nullo in
est mensurale vel proportionale esse in specie vel numero animah existente, pot-
omnibus speciebus quantitatis : sed in est intelligi substantia animata sensibi-
numeris causatur ab unitate, in continuis lis, qute est intentio et ratio animahs.
a puncto, et in tempore ab instanti sive Si autem ahquis contra ea quae dicta Objectio.
a nunc. Secundo modo fit hoc, ita quod sunt objiciat dicens, quod unitas univoci
in tota communitate alicujus dicatur una major est, quam unitas tahs naturse, quse
natura sub intentionibus diversis, appro- sic est in multis specie differentibus, quce
pinquantibus tamen ad unum primum, innominata est : et unitas univoca non
quod ahis appropinquantibus dico longius sufficit ad unitatem subjecti universahs
vel propinquius : sicut sanum dicitur de ad hoc quod una scientia demonstrativa
animah, et urina, medicina, et diseta. sit de tah univoco : quia videmus quod
Primo ergo modo et uUimo modo potest de quantitate quse univoca est secundum
esse passio una ccmmunis, quaeomnibus omnem speciem quantitatis, non est una
inest propter illud commune quodin om- scientia demonstrativa, sed multae, ut
nibus ilhs est : et est causa passionis, geometria de continuis, et arithmetica de
quae ita est communis, quod non scitur discretis, et musica de discreto, quod est
nisi per illud commune : quia hoc solum oratio, et scientia de ponderibus, et sic
est causa ipsius. de ahis : ergo nec unica tahs natura
Ex his autem omnibus quasi ex corol- communis quae in multis, ad unamdebet
lario sequitur et accipitur, quod si ali- sufficere formam demonstrativam haben-
quis monstret unumquemque triangulum dam de illa una natura.
sigillatimdemonstrationeunafactadeom- Sed ad hoc facile est respondere. Uni- soiutio
nibus particulariter inductis, aut altera et tas enim univocinon sufficit: quia quam-
altera, eo quod unumquodque singulari- vis una sit intentio quantitatis, tamen
terdemonstrat,nondemonstratpassionem non unum cst quo causatur qucelibet
54 13. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

quaiititas, ut diximus : et ideo inpartihus causa est talis passionis) non cognovit
sunt suLjecta diversa, et ex aliis aliee omnem triangulum haberetres : quamvis
causanturdiversae passiones non adunum ponatur quod secundum numerum nullus
ordinatse : propter quod fiunt diversae est triangulus, quem non novit habere
scientiee. Quamvis autem illa communis tres sequos duobus rectis : novit enim
natura^ quae est mensurabile, sit in di- per id quod accidit esse subjecto proprio
versis, tamen in omnibus est ex uno pri- quod est causa passionis. Habcre enim
mo, lioc est, ex uno numero numerante : tres aequos duobus reclis non convenit
numerus enim est, qui prirno quantum figurae per se : quia quamvis dicatur de
certificat : linea autem per numerum figura, tamen figura per nihil (quod actu
proportionem : propter quod dicitur linea sit in ipsa) est in ratione praedicati : et
dupla, vel tripla, vel hujusmodi : et si- ideo haec non est in secundo modo dicen-
militer facit pondus, et tempus : et ideo di per se, figura habet tresEequos duobus
unica est illa demonstratio de illo com- rectis : triangulus enim non est in figura
muni. Nec etiam quantitas in omnibus nisi per accidens : secundus autem mo-
quantitatis speciebus unius intentionis dus dicendi per se^ vult esse quando sub-
est et univocationis nisi logice loquendo : jectum per se vel aliquid sui quod actu
logica enimratio nonprofundat ad causas estinipso, estin praedicato. Cum autem
investigandas, sed sufficit ei communis dicitur, isosceles habet tres, haec quidem
moduspraedicationis. Dicamusigiturquod estde omni et perse quantum adhoc quod
non demonstrantur passiones niside sub- isoscelesper aliquid sui quod actu est in
jecto proprio demonstrationis, quod se- ipso, est in praedicato : sed non convenit
cundum quod ipsum est causa immediata primo, sed per mediumillud quod suppo-
passionis, sicut est triangulus ineo quod nitur in ipso.
triangulus, ad hoc quod est habere tres Attende etiam quod quamvis passio
aequosduobusrectis: ethoc universalenon non conveniat per se superiori, sicut ne-
sunttrianguliparticulares: quia licet prae- que inferiori, tamen non ita erratur circa
dicationem trianguli recti recipiant, ta- supcrius sicut circa inferius : quia statim
men proprium est quod triangulo est videtur, quod id quod universaliter inest
proprium, quia triangulus praedicatur de inferiori, non universaliter convenit su-
particularibus secundum esse : causa au- periori : et ita in superiori defuit de om-
tem passionis est secundum sui substan- ni, quod primum est in diffinitione uni-
tiam. Nec iterum demonstratum est sub- versalis : propter quod statim scitur
jectum proprium passionis per hoc quod quod non convenit superiori : et nemo
de inferiori probatur, etiam si ponatur in hoc decipitur, et ideo nullus error in
nullus esse triangulus aliusnisiillede quo hoc ponitur juxta universale : sed secus
fit demonstratio, Deficit enimin hoc quod est in universali cui universale de om-
est per se et secundum ipsum convenire ni inestsuperius et per se aliquo modo :
quod est in diffinitione universalis, sicut et ideo non erratur in ipso, nisi quantum
dictum est ; talis enim non cognovit tri- ad hoc quod est secundum ipsum conve-
angulum habentem aequos duobus rectis nire. Et hoc est occultum et saepe decipit,
secundum quod triangulus: nec cognovit et ideo necesse fuit modos illius deceptio-
omnem triangulum habere sic tres secun- nis determinare.
dum quod est triangulus : sed aut non
cognovit omnem triangulum habere tres : CAPUT XIV.
aut si cognovit nisi secundum numerum,
hoc est, secundum multitudinem nume- De arte vitandi erroi^es inductos.
ralem inductam, sed secundum speciem
et formam trianguli (secundum quam Quia vero non satis utilitatis est erro-
 LIBER I POSTEU. ANALYT. TRACT. TT 55

rescognocere, nisi quis sciat qualiter eos cujus est sive de quo est demonstratio,
valeat evitare, tractanda est ars qualiter manifestum est exliis qufe nunc dicentur.
dictierroressunt evitandi. Quseramusigi- Intuendum ergo subtiliter si passio illa
tur primo, quando aliquis deceptus non adlmc insit remoto illo cui dicebatur in-
novit cui universali passio inest univer- essevelnon : si enim remoto illo inest,
saliter, et quando aliquis non deceptus manifestum est quod illud non fuit uni-
novit simpliciter et perfecte quse passio versale subjectum illius passionis. Et at-
cui universali insit simpliciter et univer- tende quod quando dicitur, remoto illo,
saliter et primo sive immediate. intelligitur inferius removeri secundum
Dicamus igitur, quod ad hoc subtiliter hoc tantum quod addit super communc
intuendo proposita abqua passione deali- et universale, ita quod commune rema-
quo subjecto, sicut est habere tres sequos neat : sicut remota socratitate remanet
rectis de triangulo : tunc considcrandum homo, et remoto eo secundum quod est
si idem sit esse triangulo in comparatione homo, remanet animal : sicut etiam re-
ad causandum talem passionem, quod est moto illo quo isosceles estisosceles, rema-
isosceh vel isopleuro, qui sunt speciales net triangulus. Cum ergo passio dicta de
trianguli respectu ejusdem passionis : isoscele remoto eo quo isosceles est iso-
sicut secundum idem esse ad invicem se sceles, adhuc inest triangulo, constat
habent eodem modo ensis, mucro, sica, quod isoscelesnon est subjectum univer-
gladius : et sic multa in quibus est com- s^^le et per se iUius passionis. Similiter
munis forma in diversis specie differenti- ^i probatur'passio de aeneo triangulo qui
bus : sicut dicimus quod secundum unum est particularis, remoto eo quo aeneum
abquod esse et est in ipsis causa hujus ©st, adhuc inest passio triangulo. Unde
passionis quod est proportionale quod aeneum esse remoto, et isoscelem esse
commutabiliter est. Si enim non est idem remoto, adhuc passio inest : et ideo haec
esse secundum quod inest communi et non sunt universale ipsius passionis.
speciali, hoc est, triangulo et isosceli et Unde hoc est subjectum verum et vere, Quid sit ve-
isopleuro : tunc probatam passionem ma- quo posito ponitur causa passionis, et quo ctum^pas-
sionis.
nifestum est, quod non novit secundum remotopassio removetur: remoto enim eo
esse ut inest universali, quando propter quod inferius addit super superius, non
hoc quod de omni est inferiori, putat propter hoc removetur superius : sed su-
quod illud sit universale : non enim'idem periori remoto, removetur inferius: et
est inesse particulari uni, aut pluribus, remoto universali praedicabili removetur
aut omnibus, quod est inesse universali : inferius: ut remota figura, removetur tri-
et particulare unum vel plura vel omnia angulus : quia si non est figura, non est
(per hoc quod addunt super universale) triangulus. Similiter remoto principio
sunt non causa talis passionis. Quia au- non prsedicabili, removetur principiatum
tem hac arte cognoscitur quando non est inferius : et remoto puncto vel linea, re-
universale de omni et per se et secun- movetur triangulus : et tamen superio-
dum ipsum subjectum : et hoc non suffi- ri non convenit passio secundum ipsum.
cit nisi detur ars, qua sciatur quando est Et ideo perfecta est ars quse dicit, quo
per certitudinem universale. remoto non inest passio, et quo posito
Llnde utrum illa passio, habere tres ponitur passio, perfecta causa est passio-
angulos aequos duobus rectis, insit trian- nis. Sic igitur tah arte vitantur errores
gulo secundum quod ipsumest triangu- inducti.
lus, aut insit secundum quod est isosceles: Si igitus quseritur cujus primi universa-
et ad cognoscendum quando secundum lisesttaIispassio?Dicaturquodsi triangu-
hoc positum subjectum est primum sive lus est universale cui per se et secundum
immediatum et universale, sicut illud ipsum inest passio, etsecundumhocinest
 ^6 D. ALB. MAG. ORD. PR.^D.

aliis quse sunt sub triangulo et isosceli et per se, sed e converso quod qusecumque
seneo ; et subjecti hujus, sive de hoc, est propositio est per se, illa est necessaria :
universalis demonstratio quando iUa pas- et hoc est manifeste verum : et sequitur,
sio de subjecto demonstratur. si est per se, quod sit necessaria : quam-
vis non sequatur, quod si non est per se,
CAPUT XV. quod non sit necessaria. Super hoc ergo
consistit virtus medii, scilicet rationis,
Qualiter ostenditur quocl istse conditio- quod si est per se, tunc sequilur quod
nes sunt necessarise demonstrationi. sit necessaria propositio demonstratio-
nis. Est enim duplex necessitas V Una
Quod autem istse conditiones necessa- ex simpb"ci inhaerentiapraedicati subjecto,
riae sint ad demonstrationem deinceps
ut cygnus est albus, et coloratum est
ostendimus, de omni et necessarium prse- corpus, et grammaticus esthomo. Et aha
termittentes : quia hoc per se patet os- est ex causa necessitatis, quee est in sub-
tensis aliis. Dicamus igitur, quod si jecto vel prsedicato, hoc est, ex rela-
scientia demonstrativa est ex necessariis tione talis subjecti ad tale praedicatum,
principiis, sicut in ante habitis ostensum cujus ipsum subjectum secundum se est
est : quod probatur per hoc : quia quod causa : aut ex relatione prcedicati ad
scitur demonstrative^ et quod est con- subjectum^ cujus praedicatum est causa :
clusio demonstrationis, non potest se ct talis necessitas est causata ab eo quod
ahter habere, sicut probatum est per dif- est per se, et est illa quae est in demon-
finitionem ejus quod est scire : quaecum- strationis principiis sive propositionibus.
que autem per se sunt rebus subjectis Omne enim praedicatum acceptum et
necessaria, sunt reahter. TaUter autem praedicatum de aHquo subjecto : aut sic
necessaria sunt in ahquo modorum per inest per se, ut dictum est : aut inest se-
se : haec quidem enim sive quaedam cundum accidens, ita quod nec praedica-
reahter necessariorum sunt tum est causa subjecti, nec subjectum
in eo quod
quid est praedicantibus sive pr^edicatis est causa praedicati, sed sic accidentis
de ipsis, sicut in secundo modo dicendi »^^'6 accidentalem inhserentiam haben-
per se, ubi subjectum est in diffmitione ^is.
praedicati : quibusdam autem subjectis Aut ergo sic dicendum est, quod scih-
taliter necessariorum, alia scilicet pree- cet demonstratio sit ex per se inhaerenti-
dicata insunt in eo quod quid est, sicut bus et necessarhs, quae talem, ut dictum
in primo modo dicendi per se : quaecum- est, causam habent suae necessitatis :
que autem sic per se sunt rebus, sunt aut nobis ponentibus quod demonstra-
necessaria, et sunt talia quae secundum tio necessarium ahquid sit, redeundum
se vel sub disjunctione cum opposito est ut ponamus ahud principium de-
semper alterum oppositorum necesse est monstrationis, quam id quod diximus
inesse subjecto : manifestum est quod ex per se : et hoc esse non potest : quia in
necessariis quae sunt per se, erit utique his quae sunt per se, major extremitas
demonstrativus syllogismus. erit causa medii, et medium erit causa
Queedam Quamvis sint quaedam propositiones minoris si per se sunt demonstrationes :
litronlk^^ne- neccssariae, ct non per se, sicut risibile et sic optime perficitur demonstratio :
norpe^ef est coloratum, et grammaticum necesse et si ahquis hoc modo demonstret, di-
est esse hominem. Hoc non obstat : quia cendum est sic demonstratum ahter se
non probamus quod omnia necessaria non posse habere. Ex omnibus io-itur

' Necessitas duplex : una qute causatur a se. Vide Themistium.

•per se, altera quse in plus se habet quam per
 LIBER I POSTER.
quae dicta sunt, patet ex necessariis esse
syllogismum demonstrativum. Gontingit
tamen ex veris et non necessariis ali-
quem etiam non demonstrantem syllo-
gizare : sed ille non demonstrabit. Ex
necessariis autem dicto modo in quibus
per se causa est necessitatis, non est ab-
solute svUogizare : sed aut demonstran-
tem hoc modo contingit syllogizando
demonstrare solum, vel oportet ponere
aliud dcmonstrationis principium : erit
igitur demonstratio ex necessariis, et
non nisi ex necessariis poterit esse de-
monstratio. Nec moveat aliquem iste
processus propter hoc quod est in se-
cunda figura existens : quia est ex con-
vertibilibus. Arguitur enim sic : de-
monstratio est ex necessariis : ea quse
sunt per se, sunt necessaria : ergo est ex
his quae sunt per se. Per se enim et hoc
raodo dictum necessarium convertuntur :
et in talibus tenet processus in secunda
figura ex affirmalivis. Hoc est ergo pro-
prium demonstrationis, quod sit ex taU-
bus necessariis ' .
Hoc autem etiam probatur per si-
gnum, quod scilicet demonstratio sit
ex sic necessariis : cum enim ferimus
instantias contra propositiones demon-
strationis vel conclusionem, ad eos sive
contra eos qui ex non necessariis opi-
nantur demonstrare, ferimus instantias
dicentes, quoniam non sit necesse quod
dicunt^ scihcet nec id ex quo et quod
demonstrant : volentes ex hoc instare,
quod non sit demonst^atio id quod in-
ducunt pro demonstratione, quamvis illi
sic opinentur demonstrare. Aut ferimus
instantias, dicentes omnino contingere
aliter esse quam iUi dicunt. Aut ferunt
instantiam ad conclusionem, dicentes
quod orationis sive rationis causa con-
tingit conclusionem simpHciter aUter
se habere sicut ea quce non sunt neces-
saria.
' Nota tamen quod Joannes Grammaticus capitis. P. J.
volult rationem textus forraandam esse hypo- * Secundum Averroem et Graecos tangit hic
thetice, tuni propter rationem tactam hic a D. Philosophus rationem Protagorae : et ideo ali-
Alberto, tum propter verba textus in principio ter exponunt. P. J.
ANALYT. TRACT. II 57
Manifestum autem hoc etiam est ex
aUo signo, ex hoc sciUcet, quod stuUi
sunt qui hoc modo non necessaria acci-
piendo opinati sunt se bene omnis de-
monstrationis accipere principia, si sci-
licet propositio assumpta pro demon-
strationis principio probabiUs et vera
sit, sicut sophistffi apparentes accipiunt
propositiones ^ IIujus autem probatio
est, quod vere scire est certam scien-
tiam rei habere : et non scitur certissi-
me quod probabile est : nec scitur vere
id quod non vere est principium demon-
strationis, eo quod habet causam suae
veritatis et necessitatis in seipso : et
quod tale est, non potest esse principium
demonstrationis. Quamvis etiam sit ve-
rum necessarium, oportet principium in
genere suo esse primum, hoc est, im-
mediatum, et ideo indemonstrabile :
quia non habet medium per quod de-
monstretur. Et oportet quod sit verum :
et hoc non sufficit, sed uUerins oportet
quod sit proprium et convertibile ; et
hoc non potest esse nisi sit iUo modo
necessarium, quo in preehabitis dictum
est. Sicut autem principia oportet esse
necessaria, ita et conclusionem oportet
esse necessariam.
Quod autem ex necessariis oportet
esse syUogismum demonstrativum, ma-
nifestum est ex his quse dicta sunt. Si
autem aUquis demonstratione jam facta
et existente, non habens rationem sive
ratiocinationem quee dicat causam pro-
pter quam, iste taUs non est vere sciens,
sicut demonstrat existente demonstra-
tione vere sciens, quando habet scien-
tiam per causam dicentem propter quid.
Hoc autem ostenditur per artem traditam
in Hbro Priorum. Sit enim utique quod
A concludatur de c ex necessitate per b,
sic, omne b necesse est esse a, omne c
necesse est esse b^ ergo omne c necesse
est esse a : et si b (per quod demonstra-
o8 D. ALB. MAG.
tuni est A do c) non sit ex necessitate,
sciens a de c conclusum esse, non scivit
per causam dicentem propter quid. In
tali enim ratione hoc quod concluditur
quantum ad consequens, non est conse-
quens propter medium quod sit causa
propter quid. Cujus probatio est, quia
tale medium contingit non esse : con-
clusionem autem oportet esse necessa-
riam, et ideo seternam esse et semper.
Cum ergo medium possit non esse, po-
natur non esse : hoc enim non erit : et
sic sequetur quod non ens est causa entis
necessarii et seterni, quod est impossi-
bile.
Amplius si corruptibUo dicatur esse
medium, si aliquis per tale medium quod
corruptum est nunc in preesenti, nescivit
quando medium est corruptum : et non
est causa nescientige in ipso cognoscente,
sed salvatum est sciens in potentia co-
gnitionis quantum ad cognitionem : non
enim factus est insanus vel oblitus ejus
quod scivit propter aliquid quod factum
sit in ipso cognoscente : et salvata etiam
eodem modo est res cognita, hoc est,
conclusio necessaria et seterna, cujus cor-
ruptum est medium, sequitur procul du-
bio, quod per tale medium corruptibile,
nec prius scivit vere sciens : cujus proba-
tio est, quod utique medium corrumpe-
tur, nisi sit necessarium et hoc modo
necessarium, ut dictum est. Quare sequi-
tur quod aliquis habebit quidem ratio-
nem acceptivam scientiee salvam et sa-
nam et integram, salva etiam re scita,
et causam nescivit, hoc est, non habet
scientiam propter medii corruptionem :
ergo neque prius per tale medium non
corruptum, sed corruptibile scivit. Si
vero non corruptum est medium, sed
corruptibile quod contingit corrumpi :
tunc utique id quod accidit sive sequi-
tur, erit non necessarium, sed possibile
et contingens habens se ad esse et ad
non esse : sic autem se habentem et per
tale medium accipientem, impossibile
est vere scire, sicut probatur per diffini-
tionem ejus quod est scir^ suprapositam.
OTIT). PR.ED.
Ad cavillatorem autem qui forte ca-
lumniabitur demonstrationis processum, iio large pro
dicendo quod conclusio est aliquando ex
necessitate secundum nocessitatem con- ,'i'^VI°"^^^*"
sequentiae et non consequentis, Dicen- syiiogismo.
dum quod nihil prohibet, cum conclusio
sit ex necessitate, medium esse non ne-
cessarium por quod demonstratum est,
hoc raodo demonstrationis quo demon-
stratio large dicitur syllogismus de ne-
cessitate concludens, quamvis non con-
cludat necessarium quod secundum esse
sit necessarium, ita quod causa necessi-
tatis ejus sit id quod est necessarium per
se. Est enim necessarium hoc modo ex
non necessariis syllogizare : sicut etiam
ox non veris syllogizatur verum. Cum
autem medium ex necessitate est secun-
dum rem, ita quod necessitas causetur
ab 00 quod est per se in primo vel se-
cundo modo dicendi per se : tunc sequi-
tur quod etiam conciusio erit ex necessi-
tato etiam, sicut ex veris semper sequi-
tur verum, ut in Prioribiis probatum est.
Sic enim a de b dicitur ex necessitate in
prima propositione : et hoc quod est b
ex necessitate dicitur de c in minori : et
concludilur necessitate consequentise,
quod A dicitur de c.
Sed cum non necessaria sit conclusio
necessitate rei quae vocatur necessitas
consoquentis, tunc soquitur quod me-
dium non sit necessarium. Sit enim se-
cundum positionem a de b non ex ne-
cessitate praedicatum, et b sit de c ex ne-
cessitate prsedicatum in minori : tunc
sequitur quod et a in c erit ex necessitate
per artem quae tradita est in libro Prio-
rum : hoc tamen fuit non concessum ab
his qui dicebant ex non necessariis ne-
cessarium syllogizare.
Ex omnibus his quae dicta sunt, patet
quod si aliquis scit domonstrative, opor-
tet eum demonstrationem habere, aut
non scit vere : quia non sciet neque pro-
pter quid, hoc est, demonstratione quae
habet . medium dicens causam propter
quid : neque sciet demonstratione quia,
in qua dfemonstratur causa per eirectum,

LIBER I POSTER.
quod sit necesse illud esse iu conclusio-
ne : sed aut, hoc est, solum vel tantum
opinabitur, nesciens si accipiat per s}!-
logismum tanquam necessarium, vel per
medium non necessarium. Similiter au-
tem est sivc quia demonstrationom sciat
per media : quia demonstratio efficiens
per causam habet media causas per quas
demonstratur : sive sciat propter quid per
immediata : et quocumque modo sciet
per corruptibilia, ipse opinabitur et non
sciet.
Hujus autem ratio est, quia acciden-
tium quge non per se accidentia sunt, sed
communiter [per se autem dico hoc mo-
do quo modo determinatum per se in
prsehabitatis) non est nec esse potest
scientia demonstrativa : quia in talibus
non est vel contingit de necessitate, hoc
est, per necessariam causam demonstra-
re conclusionem : quia accidentaliter
insunt et possunt abessc et adesse : acci-
dens enim non contingit non inesse :
quia de tali hic loquimur accidente.
Et tamen fortasse aliquis opponet di-
cens si ita est, quod per accidentale me-
dium non potest concludi conclusio ne-
cessaria : cujus causaoportetinterrogare,
hoc est, consensum respondentis interro-
gando proponere tales accidentales pro-
positiones ; nihil enim differt quoad ne-
cessariam conclusionem, si aliquis in-
terrogatus contingentia concedat ea, vel
non concedat : postea dicat ex concessis
inferens conclusionem : quia sive conce-
dantur taha, sive non, ex talibus nun-
quam potest inferri conclusio necessaria.
Et ideo videtur inutile quod tales interro-
gantur propositiones. Sed ad hoc sol-
vendo dicimus, quod talia accidentalia
interrogantur in dialecticis non tanquam
necessarium propter propositiones in-
terrogatas, sed propter quod necesse est
necessitate consequentiae syllogisticse si-
ve inferentise dicere, hoc est, concedere
talem conclusionem per illa quee sunt
* Aristoteles, InlCceli et Mundi, tex. com.
59
ANALYT. TRACT. II
praemissa dicenti vel concedenti si vera
erunt quge sunt prsemissa.
Attende autem, quod quamvis hic pro-
bata sit necessitas conclusionis per ne-
cessitatem prsemissarum, et e converso
necessitas prsemissarum per necessita-
tem conclusionis : non tamen est circula-
ris demonstratio. Necessitas conclusionis
per prsemissas probatur, ut per causam
efficientem et demonstrationem propter
quid: necessitas autem prffimissarum per
conclusionem probatur, ut per causam
fmalem et demonstratione quia : et sic
non est circulus, quia istse demonstratio-
nes non eadem via procedunt : et hoc
modo non est circulus.
Attende etiam, quod super hanc ar-
tem fundatur illa demonstratio, qua in
primo Coeli et mundi ' probat Aristoteles,
quod corruptibile non habet potentiam
ad semper esse. Sic igitur probatum est,
quod demonstratio oportet quod habeat
hanc conditionem quae est ex per se ne-
cessariis esse.
CAPUT XVI.
Quod hsec conditio, secundum quod ip-
sum est convenit demonstrationi, et
qualiter de genere transcendit in ge-
nus.
Ex his autem quse dicta sunt, probatur
quod haec conditio quae est, quod praedi-
catum in subjecto secundum ipsum est
conditio necessaria ad demonstrationem,
sic. Quoniam enim jam habitum est,
quod illa quae sunt per se circa unum
quodque genus rerum, sunt necessaria,
manifestum est quod insunt subjectis
praedicata secundum quod unumquod-
que cst praecise et proprie : manifestum
est enim jam per pradicata, quod de-
monstrativae scientiae sunt de his : et ex
talibus concluduntur ea quae sciuntur de-
monstrative ut conclusiones. Sicut enim
133.
(iO
D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
jam habitum ost, communiter accidentia
sive prsedicata et subjecta siLi acciden-
taliter inluierentia, sunt non necessaria
media, per quae concludi possit demon-
strativa conclusio ; propter quod non
sunt necessaria ad hoc quod conclusio
vere sciatur per causara dicentem propter
quid sit talis conclusio : et propter hoc
oportet in demonstratione, quod e con-
verso medium per se insit tertio in mi-
nori propositione, et quod medium refe-
ratur ad utrumque sicut causa : et sic
necesse est quod praedicatum secundum
ipsum insit subjecto : accidentalia enim
media non necessaria sunt : et ideo per
talia non necesse est scire conclusionem
secundum scientiam propter quid : ne-
que ostenditur per accidentalia, quod
conclusio semper sit et oelerna si pra?-
missae sint non per se. Et hsec quidem
de communiter accidentibus.
Accidentia autem inseparabilia sunt
etiam nonper se, quamvis per ipsa syllo-
gismi sint sicut per media quse sunt si-
gna non causa propler quid, sicut, qua;-
cumque lac habet in uberibus peperit :
haec lac habet in uberibus : ergo peperit.
Vel sic, omne coloratum est corpus : hoc
est coloratum : ergo hoc est corpus. Con-
clusio est necessaria, sed non per se, et
ex propositionibus quae non sunt per se :
unde et si conclusio sit per se et neces-
saria, et propositiones et medium sint
non per se, sed sint talia accidentia si-
gna, ex quibus sunt sjdlogismi, hoc 'per
se, hoc est, talem conclusionem quae sic
per signum de subjecto praedicatur (pro-
ipter quod talis conclusio per se est) quia
taliter concludens concludit per signum,
non sciet per se, neque sciet propter
quid : propter quid enim scire est cau-
sam scire : tale autem medium non est
causa, sed signum. Et quia tahs est
conditio sciri per demonstrationem, pro-
pter hoc ergo, ut diximus, oportet et
medium tertio secundum ipsum et per se
inesse in minori propositione, et primum
ipsum secundum ipsum et per se oportet
inesse medio in majori propositione.
Quamvis autem pcr se et secundum ip- Remove
sum et de omni idem sit, etprobatur hoc
secundum ipsum inesse per hoc quod est
per se inesse : non tamen petitio est ejus
quod est in principio : haec enim in ante
habitis probata sunt : sed hic in generaU
ostensione descendimus ad lioc quod os-
tendimus haec observanda esse in majori
propositione et in minori quae sunt prin-
cipia demonstrationis.
Ex his autem quae dicta sunt, ulterius
quasi ex corollario concluditur, quodnon
est sive contingit ex alio genere descen-
dentem in ahud genus demonstrare. Ge-
nus autem hic non dicimus praedicabile
unum vel primum secundum ordinem
preedicati : sed dicimus genus, quod est
generationis principium sicut causa : ea-
dem enim estper se causa subjecti, etper
consequens passionis principium : quia
quod est causa causae, est etiam causa
causati: unde generans subjectum, gene-
rat per se passiones. Et quia in diversis
talibus non possunt esse eadem^ ideo non
potest demonstratio unius generis de-
scendere in genus aliud : sicut geometri-
cum, hoc est, conclusio geometrica non
potest demonstrari in arithmetica. Cujus
causa est, quod tria sunt in omnibus de-
monstrationibus. Unum quidem quod de-
monstratur, quod est conclusio, in qua
passio concluditur de subjecto : haec au-
tem est passio, scilicet quae est id quod
inest alicui generi subjecto per se, sicut
saepe dictum est. Unum sive secundum
est dignitates per quas tit demonstratio :
ex tahbus enim sicut ex materia fit de-
monstratio. Tertium autem est genus
subjectum, cujus passiones et per se
accidentia de subjecto ostendit demon-
stratio.
Dignitates igitur ex quibus est demon-
stratio, contingit aliquando idem vel eas-
dem esse in diversis scientiis : sed non
sic est de subjecto et passione, quae sunt
uniuscujusque generis propria. Unde in
his quorum alterum et alterum est ge-
nus, alterum et alterum est subjectum,
et aliseet aliaepassiones, sicut estinarith-
 LIBER I POSTER. AXALYT. TRACT. II 61

metica et geometria : alia enim sub- tet per praedicta. Et si demonstratio unius
jecta et aliae passiones sunt arithmeticae scientise secundum suas causas debeat de-
et geometriee : et ideo nou est vel non scendere in genus alterius scientiae, aut
contingit arithmeticam demonstrationem scientia demonstrationis ferri de genere
(quae perfectam numeri passionem con- in genus aliter quam dictum est, mani-
cludit inesse numero) convenire in acci- festum est impossibile esse.
dentia sive passiones magnitudinis con- Et hujus causa est : quia in demon-
tinuae, quee considerat geometer per se stratione potissima ultima, hoc est, ex-
et proprie, nisi magnitudines sint nume- trema, necesse est esse ex eodem gene-
ri. Et hoc dicimus ne aliquis calumniator re : quia aliter non primum medio et me-
calumniari possit hoc quod dictum est. dium postremo per se inesset : si enim
Si enim magnitudines sunt numeri, cum talia non sunt sive non insunt per se, se-
subjectum quod est magnitudo, efficitur quitur quod accidentia erunt quoad hoc
sub subjecto quod est numerus, et tunc quod accidentaliter insunt. Et propter
ita efficiuntur unius generis sicut supe- hoc quod non descendit demonstratio de
rius et inferius : et tunc ex causis et sub- genere in genus, nisi sicut dictum est,
jectis et passionibus superioris inferiori propter hoc geometrise quae est specialis
appropriatis per principia superioris pro- scientia, non est monstrare, quod con-
bantur ea quse sunt in inferiori scientia trariorum eadem scientia sive disciplina :
sicut magnitudines numeri, prout in de- quse est scientise communioris et univer-
cimo Euclidis linea rationalis numeratur salioris, quia est philosophise primse. Sed
et mensuratur numero per digitum itera- nec est geometrise ostendere id quod est
tum in ipsa, vel manum, vel palmam, vel alterius scientiae particularis, sicut quod
pedem, vel cubitum, vel passum, et nu- duo cubi sunt unus cubus, hocest, quod
meratur quantitate ipsius : cum enim cubus numerus ductus in cubum nume-
ipsa linea numerus est numeratus, tunc rum, facit duos cubos : quod demonstra-
per causas et principia numeri proban- tio specialis scientise est quse est arith-
tur multse passiones de lali linea. Et hoc metica. Neque universaliter loquendo al-
modo arithmetica descendit in geome- teri scientiaj convenit demonstrare quod
triam : quia subjectum geometrise quoad alterius est scientise : eo quod nec adhuc
hoc efficitur sub subjecto arithmeticee. sunt subjecta propria, nec passiones, nec
Qualiter autem hoc Scepius contingit in media, qua? sunt propria causse : sed
quibusdam scientiis, posterius in proprio gut, hoc est solum quacumque habent
loco dicetur. gjp gg ^^^j invicem, sicut dictum est, quod
Sed arithmetica demonstratio secun- alterum, hoc est, alterius subjectum sit
dum se sumpta semper habet genus pro- sub altero, hoc est, alterius subjecto,
prium, circa quod fit sua ex propriis de- sicut specialibus sub generahori, sicut
monstratio. Et similiterde aliis: quia aliae perspectiva quae est de hnea visibili, quae
scientiae similiter habent sua propria ge- radius est, se habet ad geometriam quse
nera, ex quibus in ipsis scientiis proprise est de linea simpliciter : et sicut se habet
fiunt demonstrationes. Quare autem sive consonativa quse est de cantu consonante
propter quid simpliciter in demonstra- (quse dicitur harmonica sive musica) ad
tione necesse idem esse genus quod sit arithmeticani : arithmetica enim propor-
proprium principium generationis eorum tiones numerorum demonstrat : musica
quse sunt in scientia : aut necesse est sic autem determinat proportiones numero-
esse genus, quod unius scientise subje- rum in cantu. In taUbus enim quando
ctum sit sub subjecto alterius, ut dictum subjectum est sub subjecto, superior
est de magnitudine et numero, si debeat scientia circa inferiorem (per causas qucC
esse propria et vera demonstratio, ut pa- in ipsa communes sunt, appropriatas in-
 62 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.
feriori) multas passiones de inferiori sub-
jecto demonstrat.
Hujus autem probatio cst : quia si ali-
quid inest lineis, hoc est, aliqua passio
inest lineis, non secundum quod lineae
sunt in genere vel specie consideratae,
quod non inest eisdem lineis secundum
quodlineae sunt, nec in quantum ex prin-
cipiis propriis sunt linearum : hoc etiam
non habet demonstrare geometria quae
considerat de lineis : hoc enim accidit li-
neis ex alio quodam genere subjecti et
scientiae : ut si debcat demonstrari si pul-
cherrima linearum sit rccta linea : hoc
enim non accidit hneae in quantum hnea
est, sed ex hoc quod recta linea naturalis
vel physica est. Aut si demonstratur si h-
nearecta contrario modo se habeat in po-
sitione partium ad hneam circularem :
hocenim nonnisi ex physicis cognoscitur
causis : taha enim non accidunt eis quae
Uneae sunt secundum quod est proprium
genus ipsarum hnearum, sed in quantum
quoddam commune generahoris scientiae
Tripiiciter subjectum. Sic croro triphciter descendit
descendit "^ .
demonstra- dcmonstratio de genere m genus, scnicet
re ingenus. vcl quia subjectum est sub subjecto, sic-
ut speciale sub generah, sicut perspe-
ctiva sub geometria: vel subjectum unius
est sub subjecto aherius per accidens aU-
quod determinans subjectum unius ad
formam subjecti alterius, ut hnea ratio-
nahs et numerabiiis ad arithmeticam so
habet, et musica ad arithmeticam : aut
siquidem eidem subjecto de quo probat
una scientia passiones, accidat ahquid
gratia materiae in qua est, cujus causa
non sit in superiori scientia, ut quod h-
nea recta sit pulcherrima vel contraria
Uneae circulari : hoc enim non accidit
nisi per causam materia? recli vel circula-
ris. Ex his igitur patet quahter demon-
stratio unius generis scientiae de genere
descendit in genus.
CAPUT XVII.
Quod demonstratio est ex his qiise sunt
per se et secundum ipsum quantum ad
conclusionem, et de diffinitione quod
sit incorruptihilium et demoyistratio et
scientia similiter.
Manifestum est ex praeinductis, quod
si sint propositiones ex quibus est syUo-
gismus et necessarioe et per se, quod ne-
cesse est conclusionem perpetuam esse :
et hoc patet per universale quod est in
demonstrativis quod de omni, et non de
quodam et de quodam non, sed de omni
simphciter, et quod non est quandoque
et quandoque non, sed semper : sic enim
de omni secundum quod cadit in diffini-
tione universaUs, in praehabitis determi-
natum est. Ex tali autem universali se-
quitur conclusionem perpetuam et in-
corruptibilem esse, quando principia sive
praemissae sic sunt universales. Sic ergo
manifestum est quod si sint propositiones
universales ex quibus est syllogismus de-
monstrativus, necesse est et conclusionem
perpetuam esse et de omni et semper,
et hujus demonstrationis quae tales habet
propositiones : et haec est demonstratio
quae simphciler et absolute dicitur de-
monstratio.
Ex quo uUerius concluditur, quodcor-
ruptibiUum quae sunt siugularia, non
est demonstratio : sed, sicut dicit Alfa-
rabius in commento, aUa ratiocinatio est
de taUbus ex causis materialibus, quae
non est demonstratio, quamvis in hoc de-
monstrationi in ahquo sit simiUs, et in
hoc quod concludit. Neque de taUbus,
singularibus scilicet et corruptibilibus
est scientia, quae simpUciter scientia
est, secuntlum quod scire in ante ha-
bitis diffinitum est. Sed sic est de eis si-
cut secundum accidens. Et exponens
Alfarabius dicit. Sic est de eis scientia
sicut sunt : sunt autem per casum et for-
tunam quae sunt causae per accidens : sic
ergo scientia est de ipsis : ot haec non
 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. II
est scientia per se, sed liabet aliquod
accidens ad scientiae acceptionem, sci-
licet per materialem diffmitionem per
quam per accidens scitur quod scitur '.
exposi-
Aiia uo. Quamvis autcm hac oppositio sit Aifa-
rabii et etiam Themistii et Alexandri : ta-
men forte melius dicitur, quod id quod
est universale, hoc est, illa simplex natu-
ra cui (a relatione ad multa quse possunt
eam participare) accidit, quod sit univer-
sale, habet duplex esse. Umim quidem
in luminae intelligentiae, cujus ipsa natu-
ra est actus sive efTectus sicut efficientis
causae, quae ex forma sua facit : et hoc
est esse principium et incorruptibile, et
forte ubique et semper. Aliud autem es-
se habet secundum quod est natura istius
vel illius, et secundum hoc esse est cor-
ruptibile. Et primo quidem modo per sc
intellectus est et scientia de ipso. Secun-
do autem modo non nisi secundum acci-
dens. Quod autem est esse universaliter
ipsius talis naturae, non est secundum
quod est in isto, sed est aliquando : et sic
prout est in isto, et non per se, scientia
est de ipso secundum quod esse suum
(quod est in isto) refertur ad esse simpli-
citer, et secundum quod est aliquando^
non refertur ad esse semper : et lioc mo-
do per accidens est de ipso scientia. Et
haec expositio bona est et concordat cum
his quae dicit Aristoteles in sexto primse
philosophiai^. Sed syUogizare universali-
ter de taiibus non erit : quia deficit in
tempore et aliquando non erit, sed ali-
quando erit : et sic prout scilicet hoc
in particulari ens refertur ad univer-
sale.
Cum autem sic accipitur : tunc ad mi-
nus necesse est alteram talis syllogismi
propositionem non esse universalem,
quam necesse est esse corruplibilem, quae
aliquando erit et aliquando non erit :
corruptibihs autem erit altera. Quod si
sic, etiam conclusionem necesse est esse
1 Eadem est sententia Tliemistii et Alexandri
de scientia singularium per accidens.
-ARisTOTELEs,In6prini£BphiIosophice, tex.com. 4.
63
non universalem. Et in tali quidem pro-
positione hoc quidem erit praedicatum,
vel subjectum : aut non erit, scilicet
prsedicatum vel subjectum : et sic com-
positio non erit semper, vel altera qui-
dem propositio erit semper, et altera non
erit semper, sed aliquando. Ex quibus
quidem propositionibus est talis conclu-
sio non universalis in omnibus et sem-
per : propter quod ex talibus non con-
tingit syllogizare universaliter : sed si
syllogizatur ex talibus, hoc est, quoniam
nunc est, et nonsimpliciterquoniamsem-
perSimiliter
est. autem est et de diffinitione :
quia ipsa corruptibilium et singularium
est per accidens, in quantum scilicet
participant sua universalia, et per se in-
corruptibilium et universalium. Hujus
autem probatio : quoniam diftinitio tri-
pliciter se habet ad demonstrationem :
quoniam quidem diffmitio aut cst princi-
pium demonstrationis, quando scilicet est
medium. Aut est demonstratio, positione
sola sive situ differens a demonstratione :
quod secundum Alfarabium est, quia
partim ponatur in majori propositione,
partim in minori, et partim in conclusio-
ne : et sic positione difFerens est, non
substantia. Aut etiam conclusio demon-
strationis : quoniam sicut ostendit Ari-
stoteles in principio secundi de Ajuma'^,
concluditur difiinitio dicens quid per dif-
fmitionem dicentem propter quid, sicut
quod anima est endelechia phvsici cor-
poris potentia vitam habentis, per hoc
quod anima est principium et causa vitae
talis corporis. Et heec est exposilio Alfa-
rabii et Commentatorum.
Dicunt tamen satis subtiliter quidam
modernorum '* quod est diffmitio forma-
lis, et est diflinitio materialis, et forte
difPmitio perfecta colligitur ex utraque
istarum, ut dicit Isaac in libro Diffini-
tionum. Et in demonstratione in qua
^.Id. In 2 de Anima, tex. com. 12.
* Ista est sententia Linconiensis et est secun-
da expositio.
 64 D. ALB. MAG. ORD. PR.f^D.
concluditur diffinitio materialis de sub-
jecto per diffinitionem formalem, diffini-
tio formalis est principium, et materialis
est conclusio : et tertia quse composita
est, demonstratio positione differens est :
quia continet in virtute quidquid habet
demonstratio : quamvis secundum situm
non ita ponatur in diffmitione sicut in
demonstratione. Cujus exemplum est,
quod formalis irse diffinitio est appetitus
contrarii doloris : materialis autem, ac-
census circa cor sanguis ex evaporatione
fellis : composita autem, appetitus contra-
rii doloris ortus ex accensione circa cor
sanguinis ex evaporatione fellis. Et si fiat
demonstratio sic, quicumque habet ap-
petitum contrarii doloris ei inest accen-
sio circa cor sanguinis ex evaporatione
fellis : iratus habet appetitum contrarii
doloris : ergo iratus liabet accensionem
caloris et sanguinis ex evaporatione fel-
lis : ex evaporatione enim fellis [addunt
Damascenus et Nyssenus) ut materia quae
sola causa non est, cura habeat princi-
pium efficiens et motivum.
Tertiaexpo. Ahi autem dixerunt, quod quidquid
est^ aut est sicut hoc constans et subje-
ctum : aut sicut hujus, sicut prffidicatum
et passio : utriusque autem horum diffi-
nitio est in demonstratione : diffmitio er-
go subjecti principium est demonstratio-
nis ; eo quod oportet quod demonstratio
ipsam habeat sicut et subjectum. Diffmi-
tio autem passionis duplex est : aut enim
solam indicat essentiam passionis : aut
indicat causam inhserentise subjecto. Si
primo modo : tunc potest concludi de
subjecto sicut passio : et tunc est sicut
conclusio. Si secundo modo : tunc dici-
tur positione ditTerens a demonstratione :
quia in ipsa est quidquid de substantia
demonstrationis : sed primo ponit passio-
nem, secundo subjectum, et ultimo cau-
sam passionis, sicut patet sic dicendo,
eclipsis est privatio luminis in luna per
objectum terrae eveniens. Demonstratio
autem primo locat subjectum, secundo
medium, tertio passionem.
^p^uia AUi dicunt, quod diffinitio dicitur sola
positione dilTere a demonstratione : quia
orania tria praedicta, subjectum scilicet,
passionem, et medium, sive causam sub
unius incomplexi comprehendit intentio-
ne : in demonstratione autem consideran-
tur ut plura et ut in majorem et in mino-
rem et conclusionem posita : et hoc fere
idem est cum eo quod primo positum est
ex commento Alfarabii Arabico. Adhuc
dicunt quod eadem quse in diffmitione
per abstractionem dicuntur, ut cum dici-
tur, echpsis est privatio luminis in luna
objectu terrae inter solem et lunam in
nodo capitis vel caudae proveniens, di-
cuntur in demonstratione sub concretio-
ne, sicut echpsatur privatur lumine ex
objectu urabrae terrae inter solera et lu-
nara : talis enim diffinitio niediura est
deraonstrans passionera de subjecto : di-
cit enini quid est et propter quid est pas-
sionis : illa vero quae concludi potest de
subjecto, non dicit nisi quid est : illa ve-
ro diffinitio quse est subjecti, dicitur dif-
fmitio secundura speciem quae non de-
monstratur.
Prima magis esse videtur secundum in-
tentionem Aristotelis ut sit sensus, quod
formalis est principium, materialis vero
conclusio, et composita difTerens, hoc
est, diversa positione, quia partim poni-
tur in majori, partim autem in minori,
et continet substantiam demonstrationis.
Et omnis modus diffinitionis sic tactus
est praeter illum qui est per nomina alia
magis nota : qui modus magis est etjTHO-
logia quam diffraitio.
Quamvis autem sit eorura quae sunt
seraper sic diffmitio , sic etiam demon-
stratio est eorum quae saepe fmnt et non
seraper, et scientiae sunt de ipsis, sicut est
lunae defectus vel solis et hujusmodi. Sed
scientiae et demonstrationes sunt de his :
quia manifestura est quod haec secundura
quod hujusmodi sunt, hoc est, relata ad
causas proximas et necessarias, semper
sunt. In quantum autem non semper
sunt : tunc sunt secundum partem, hoc
est, secundum singulare : haec autem cau-
sa decidens : et sic defectus est universa-
 LTBER I POSTER. ANALYT.
Passio pot- lis quod est de omni et semper. Similiter
ter compa- autem est in aliis hujusmodi. Eclipsis
jectum. enim vel alia passio potest comparari ad
subjectum tantum, sicut ad lunam, et sic
non semper est. Potest etiam comparari
ad subjectum cum causa sicut ad lunam
existentem in nodo capitis vel caudae la-
titudine determinata : et sic semper est
eclipsis universalis, quse cum eveniat se-
cundum ordinem motus solis et luna et
motum capitis et caudse, semper est ne-
cessaria. In se autem hsec vel illa consi-
derata, neque necessaria est, neque sem-
per, sive geterna.
GAPUT XVII.
Quod demonstratio non est ex communi-
biis, sed ex propriis.
Quoniam autem ex prgedeterminatis
manifestum est, quod non est vel con-
tingit unumquodque vel quodhbet de-
monstrare : sed aut, hoc est, solum illa
demonstrare contingit, quoe sunt ex uno-
quoquepropriorumlprincipiorum suorum
per quse demonstrari habet : hoc enim
necesse est dicere si concedatur quod an-
te probatum est, quod scilicet id quod
demonstratur, hoc est, passio demonstra-
ta de sujecto, et insit subjecto secundum
ipsum, hoc est, appropriate secundum
quod iilud est sibi attributum, sicut pau-
lo ante probatum est. Ex hoc autem acci-
pitur quod demonstrative non est quidem
scire quodcumque demonstrabile propter
hoc, si ex veris et communissimis non
appropriatis, quamvis tamen indemon-
strabilibus monstratur et immediatis,
quia communissima non sunt demon-
strabilia, eo quod non habent alia priora
quse sint media quibus possint demon-
strari.
Si autem ex communioribus demon-
stretur et non appropriatis : tunc tieret
demonstratio sicut Brisso tetragonismon,
hoc est, quadrangulum seu figuram qua-
drangulam demonstravit sequalem esse
circulo : rationes enim hujusmodi qualis
u 5
TRACT. II 65
est Brigsonis, secundum commune me-
dium quod alteri inest et convenit, tales
sumunt rationes : propter quod tales ra-
tiones etiam in aliis demonstrationibus,
qme non sunt ejusdem g-eneris, conve-
niunt et non sunt exproximis : et ex hoc
sequitur, quod non conveniunt isti se-
cundum ipsum secundum quod illud vel
ipsum est : nec sic sciens per tales ratio-
nes, scit secundum quod illud est, sed
secundum accidens, hoc est, secundum
aliud, quia convenit isti secundum com-
munius quod est in ipso a quo ip-
sum non est hoc quod ipsum est secun-
dum hoc quod ipsum est : et sic sciens
won scit : quia aHter oporteret quod de-
monstratio descenderet de genere in ge-
nus, quod superius improbatum est.
Unumquodque autem quod per sui com-
munius et non convertibile cognoscitur,
cognoscitur secundum accidens : et quod
sic cognoscitur, non cognoscitur secun-
dum hoc quod ipsum est : non enim cog-
noscitur secundum quod est ex principiis
propriis illius inquantum ipsum est, sic-
ut in exemplo quod superius induxi-
mus, est videre : tres angulos enim
eequos duobus rectis habere jam quidem
dictum est cui subjecto per se inest : illi
enim inest ex quo iluit sicut ex propriis
principiis ipsius, et quod secundum seip-
sum tota et sufficiens causa est passionis :
propter quod si per se inest, et illud inest
quod est passio, et secundum ipsum, ne-
cesse est medium per quod probatur ines-
se, in eadem esse cum subjecto et passio-
ne proximitate: quia proprium per com-
mune non probatur inesse, nisi sicut est
in communi : hoc est autem in potentia
tantum, et secundnm scire in universali,
quod est scire imperfectum.
Brissonis autem talis dicitur ex com- Ratio Bria-
sonis.
munioribus fuisse demonstratio , quod
omne id quod est minus aliquo, et inve-
nitur majus eodem, si minus debeat ex-
crescere in sequalitatem majoris, aliquan-
do attingit eequale quod est inter haec.
Est autem quadrangulum minus circulo,
sicut quadrangulum inscriptum circulo.
66 D. ALB. MAG.
Cum igilur quadrangulum circumposi-
tum gnomone, possit crescere in infi-
nitum , aliquando de minori ad majus
crescens , sequale erit circulo : et sic
quandoque quadrangulum vel quadratum
eequale erit circulo. Et patet quod princi-
pia sunt valde communia non tantum in
hac demonstratione de quadratura cir-
culi, sed etiam in physicis et in multis
aliis communia. Yel forte aliter Brisso
voluit quadrare circulum in quo non est
vis, nisi in hoc quod communiora accepit
principia et non appropriata huic passio-
ni et huic subjecto, ut scihcet primum
medio et medium minori insit secundum
ipsum et per se : et ad hoc tantum indu-
cimus Brissonis rationes.
Si vero non sic fiat demonstratio per
propria : tunc descendit demonstratio de
genere in genus, sicut superius dictum
est, scihcet a subalternante scientia in
subalternatam : sicut harmonica passio
ahquando demonstratur per arithmeti-
cam : eo quod harmonica consistit ex
proportionali numero notarum taliter se
habentium : similiter demonstratur hoc
ex eisdem principiis. Sed haec ditTerunt
in hoc quod quia demonstratum, alterius
est scientiae quam ipsum propter quid :
genus enim quod est subjectum, est alte-
rum, quia subalternatum quod alterum
est a subalternante : sed propter quid,
sicut dictum est, superioris sive subalter-
nantis est scientiae, cujus etiam illae quae
probantur de inferiori subjecto, per se
sunt passiones, sicut dictum est de per-
spectiva subalternata sub geometria, sic-
ut si tres angulos habere aequales duo-
bus rectis probetur de triangulo qui re-
sultat ex radiis reflexis : hujusmodi enim
passio, quia superioris scientiae est per
se, oportet quod probetur per superioris
scientiae principia. Propter quod manife-
stum est quod non est demonstrare in
inferiori scientia unumquodque demon-
strabilium simpliciter, hoc est, universa-
liter : sed si debeat demonstrari, oportet
qaod demonstretur appropriatum per de-
monstrationem superioris et contractio-
ORD. PrLED.
nem secundum quod competit proprium
demonstrari ex propriis uniuscujusque
principiis, quod sicut contrahitur subje-
ctum et sicut contrahitur passio et deter-
minatur, sic etiam contrahatur medium
quod est causa.
Sed horum sic appropriatorum princi-
pia propria habent commune, quo et ipsa
demonstrentur. Si autem quod nunc di-
ctum est, manifestum est esse verum,
tunc etiam manifestum est cum hoc,
quod non est uniuscujusque demonstra-
bihs propria principia demonstrare : quia
communis scientise propria principia sunt
communia : iha enim communis scientia
est prima philosophia, et illius principia
erunt omnia principia communiter et
communia : et scientia illorum commu-
nium principiorum est demonstrans om-
nibus propria principia. Quod autem hoc
verum sit, per hoc patet quod ante habi-
tum est, quod ille magis scivit ex superio-
ribus causis : quia habitum est quod pro-
pter quod unumquodque tale, illud est ma-
gis : ex superioribus enim scivit propter
qidd, cum tahter sciens non sciat causam
ex causatis demonstratione qida, sed po-
tius proprias causas scivit ex superioribus
causis : propter quod si magis scivit qui
scivit ex superioribus causis, quam ille
qui scivit ex inferioribus appropriatis,
tunc sequitur quod magis scivit qui sci-
vit ex omnium primis : ergo et illa com-
munissima et prima philosophia erit, et
magis scientia quam particularis et pro-
pria, et simpHciter erit maxima scientia,
quia est omnium prima.
Sed non sequitur propter hoc quod de-
monstrationi conveniat descendere de
uno genere in aliud genus omnino diver-
sum : sed si descendit, non descendit, ni-
si aut, hoc est, solum, sicut dictum est,
a subalternante in subalternatam et com-
muni in propriam, sicut geometricae de-
scendunt in mechanicas quae sunt manua-
les, ut cosmetria, altimetria, et profun-
dimetria : vel sicut geometricae descen-
dunt in mechanicas quae dicuntur scien-
tiae cle ingeniis ; aut sicut descendunt
 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. II 67

geometricsB in speculativas quse. dicuntur habet in se actu et intellectu suum subal- subaiterna-
perspectivae scientioe : et sicut arithmeti- ternans : et ita tunc subalternatum est ex 'j'^'"^'^^!!^^
cse scientise descendunt in harmonicas in primis in se contentis sicut subalternans g^^j'^'®^"®^^^'"
quibus est proportio numeri notarum. est ex propriis simpliciter. temans.
Hoc autem ideo est, quia subalternatum
68 D. ALB. xMAG. ORD. PILED.
T«A€TATU8
DE USU PRINGIPIORUM
CAPUT I.
De iisu principiomm incomplexorum.
Postquam autem jam conditiones prin-
cipiorum determinatse sunt, consequens
ratio postulat, ut de usu ipsorum in de-
monstrationibus determinetur, sive sint
subjecta, sive passiones et dignitates : et
primo ostendatur hoc in incomplexis, et
deinde in complexis. Sed ante hoc dici-
mus quod ex quo oportet scire secundum
ipsum et per se et proprium si scitur ali-
quid per demonstrationem, difficile est
nosse si aliquis vere scivit vel non scivit
illud. Cujus causa et probatio est, quia
difficile est nosse si scimus aliquid ex
uniuscujusque principiis propriis, aut non
scimus ex propriis : quod tamen scire ex
propriis solum est vere scire in particu-
lari et in agere : quia in quantum scitur
ex propriis, scitur in propria natura : et
in quantum scitur ut ex principiis, est
scire in agere. Opinamur autem commu-
niter (quamvis decepti sumus) scire ali-
quid vere, si habeamus exveris aliquibus
principiis et propositionibus et primis
(secundum quod primum dicitur ante
quod nihil secundum quod communia in-
demonstrabilia dicuntur principia) syllo-
gismum concludentem illud quod scire
opinamur : sed tamen hoc non est, quod
scilicet ex talibus veris et primis vera
sciamus : sed oportet principia .ex quibus
verissime scimus esse proxima primis :
et hoc cum hoc quod sunt principia opor-
tet esse proxima : et hoc non potest esse
III
IN DEMONSTRATIONIBUS.
nisi cum sunt prima per coarctantia ap-
proximata : quia tunc in proximis sunt
propria virtute et actu et intellectu et
causa, sicut superiora sunt his tribus mo-
dis in suis inferioribus subalternatis ; et
sicut primse causse sunt in proximis,
quando essentiales sunt et primse et pro-
ximae.
Dico autem principia sive complexa si-
ve incomplexa in unoquoque genere sive
subjecto, quee cuni sint in ipso subjecto,
non contingit ea demonstrare per aliqua
quae sunt iilius generis vel scientiae cujus
sunt principia. Et hujus causa est, quia
ad illa demonstranda non habet aliqua
priora : nam si haberet aliqua priora ex
quibus illa demonstraret, tunc ipsa non
essent principia. In qualibet ergo scientia
demonstrativa accipitur sine demonstra-
tione quid significent per nomen, diffini-
tionem, vel expositionem, et prima quae
sunt subjecta, et quae sunt ex his, hoc
est, passiones quae causantur a subjecto :
et quid significent dignitates quas scimus
in quantum terminos cognoscimus : et
similiter cognoscilur quid significent per
nomina quae sunt ex his ut passiones
probatae de subjecto quae sunt conclusio-
nes.
Adhuc autem si sciuntur quid signifi-
cetur per nomina in incomplexis et in his
quae sunt ex his, scilicet incomplexa.
Omnia autem haec vera sunt, et a diver-
sis hic locus sic exponitur . Alia vero
conlingit demonstrare, ut scilicet passio-
nem esse : vel quia sit , quia passionis
ut passionis esse est inesse subjecto :
et hcec est conclusio quae non scire con-
 LIBER T POSTER. ANALYT. TRACT. TTI 69

tingit nisi demonstretur. Horum autem ut ad indivisibilem ordinatum est. Et

exempla in incomplexis sint : quia con- propria principia quidem sunt ut geome-
tingit accipere sine demonstratione quid trii» lineam esse liujusmodi, scilicet ex-
unitatis, hoc est, quid significetur per tensionem inter duo puncta indivisibilem:
nomen unitatis : quia est indivisibile pri- et rectum in continuo esse hujusmodi,
mum in discretis non habens positio- hoc est, extensionem brevissimam quee
nem. Aut quid rectum, hoc est, quid si- est inter duopuncta. Haec enimappropria-
gnificetur per nomen recti : quia rectum ta insunt huic subjecto quod propriura
est extensio inter duo puncta latitudine est geometriae.
indivisibilis, cujus medium (ut dicit Pla- Communia autem sccundum analoeriam .
.-Enuaiitas
analogice
. . .
to) non exit ab extremis, vel cuius pri- sunt, ut seauaba si auferas ab aeciuahbus, convenit
. . . ' ^ T. numeris et
mum punctum recta positione tegit to- reliqua, hoc est, rehcta sunt sequalia. continuis.
tum. Et quid triangulus : quia est figura ^-Equahtas enim prima in numeris est,
tribus rectis lineis conclusa habens tres per analogiam est in quantis continuis
aequos duobus rectis. Est autem unita- numeratis. Siergo contingat uti propriis,
tem accipere quia Jest, et magnitudinem non oportetcoarctariproprium. Si autem
simihter accipere quia est : quia unitas contingat uti communibus, sufficiens est
subjectum est in arithmeticis , de qua ad usum si coarctantur quantumcumque
multa demonstrantur : et magnitudinem conveniens est in genere subjecto ilHus
similiter in geometria oportet accipere scientiae, in quo quis utitur ipso commu-
quia est, quia de ipsa in geometria muUa ni. Idem enim faciet quantum ad demon-
Quare
passione
de demonstrautur. Altera autem quae ^ .sunt strationem in illo g-enere
o subiecto
J sic co-
"""nosr^ur" P^^^^o'^'^^ ^^ praedicata, non est acciperearctatum principium , etsi , hoc est,
quia eat. quia sunt : sed potius quia sunt, taha quamvis non de omnibus generibus acci-
oportet in scientiis demonstrativis de- piat, de quibus fuit acceptum in commu-
monstrare. Cujus ratio jam dicta est : ni sive in sua prima communitate, ut sit
quia passionis esse est inesse, et sic cadit
hoc principium, ut si ab aequahbus aequa-
in intentionem conclusionis, in qua con- lia demas, quae relinquuntur, tequaha
cluditur passio de subjecto. demas, acceptum in magnitudinibus so-
Sed quantum ad dignitates hic consi- lum in geometria idem facit quod faceret
derandum est, quod ea quibus pro digni- acceptum in communi quantum ad con-
tatibus utimur in demonstrativis scien- clusionis sive probationis passionem : et
tiis, aha quidem sunt propria unicuique idem faciet arithmetico acceptum in nu-
scientiae^ et ilh scientiae appropriata, qui- meris proprie vel appropriatum quod fa-
bus in ahis scientiis demonstrativis uti ceret acceptum in communi : et eamdem
non contingit ad proprias conclusiones, virtutem demonstrandi habebit in hoc
Aha vero sunt communia, prima scihcet genere coarctatum, quam in communi
non appropriata et approximata per coar- acceptum habuit in omnibus. Et hujus
ctationem. Communia autem sunt in ge- causa est : quia semper priora actu et in-
nere, quia non sunt plures scientiae de tellectu et essentia et virtute remanent in
genere uno : sed communia pluribus secundis, quae per additionem coarctan-
scicntiis secundum analogiam, hoc est, tem exeunt a primis.
secundum proportionem ad eam cui con- Si autem quaeritur, quae sunt propria?
venit id ut primo, et ahis per relationem Dicimus quod iha sunt propria principia
et respectum ad illud : sicut id quod utile quidem et incompiexa, quae sine demon-
est, in totum id quod in genere est ordi- stratione accipiuntur esse, hoc est, quia
nabile sub scientia illa quantumcumque sunt et quia vere sunt constantia in esse,
illud est, hoc est, quantumcumque com- sicut subjecta circa quae demonstrativa
mune est secundumanalogiam, quod sic- scientia per demonstrationem specuLitur
70 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

sive raciocinatur ea quae sunt et insunt per nomen: aut quid sit curvare, quod est
per se tali subjecto convenientia : sicut passio de linea probata, de qua etiamac-
speculatur unitates arithmetica, de qui- cipit quid curvum per diFfmitionem di-
Lus multas speculatur passiones : simili- centem quid, et quid significetur per no-
ter autem ut suhjecta propria geometriee men, quam etiam demonstrando conside-
speculatur signa sive puncta et hneas, de ratgeometer.
quibus multas concludit passiones. Heec Quod autem sint sive quia sint hte
enim talia subjecta non recipiunt esse passiones (cum earum esse sit subjecto
quo sunt in seipsis, sed recipiunt hoc inesse, nec sit inesse vere nisi quia insint
esse quod habent ex hoc quod passiones suhjecto) demonstrant scientiae demon-
insunt eis : eas autem quae sunt de nume- strativse ex his principiis communibus,
ro passiones horum principiorum, scien- per quoe omnia demonstrantur : et ex his,
tise particulares accipiunt sine demonstra- propriis scilicet sive communibus appro-
tione quid sit vel quid quidem significet priatis, demonstrantur ea quae demon-
unaquaeque, hoc est, quidsignificelurper strantur ut passiones de subjectis. Simi-
nomen uniuscujusque passionis per se liter autem his scientiis facit astrologia
separatim. Quia aliter nec posset demon- et circa subjectum et circa passiones et
strari de subjecto quid est et quid signifi- circa dignitates. Omnis enim scientia de-
cet passio : quia diffinitio passionis ali- monstrativa in demonstrando circa tria
quando mcdium est in demonstratione est, sicut ante diximus : et haec sunt
in qua concluditur passio de subjecto : quaecumque in dem onstrativis esse po-
et idem est concludere passionem de sub- nuntur secundum quidditatem et nominis
jecto et concludere diffinitionem quae di- significationem. Haec autem tria sunt : ge-
cit quid est passio per essentiam, et non ;H/.squidem quod estingenereilloprimum
dicit propter quid est de subjecto : et et per se subjectum et secundum ipsum,
ideo de passione oportet accipere quid cujus generis subjecti illa scientia passio-
per essentiam et quid significet per no- num (quae per se illi subjecto insunt) spe-
men. culativa est. Et secundo illae quae commu-
Si enim arithmetica in demonstratione \ie^ di\c\miuT dignitates, quae verissimae
sua accipit quid est impar, aut quid est et notissimae sunt : et ideo primae digni-
par, aut quid quadrangulus numerus, tates in scientia demonstrativa ol)tinent
aut cubus : cum tamen omnia haec pas- locum. Ex his enim ut primis et imme-
siones sint absoluti numeri cujus passio- diatis ut indemonstrabifibus demonstrant
nes sunt par et impar, ut patet in primo in potissima demonstratione quae est de-
Arithmeticse. Xumeri autem figurahs et monstratio ostensiva dicens propter quid
corporalis passiones sunt quadrangulus et quid in medio per quod demonstrat.
et cubus, sicut patet in secundo ^/7'M;/?e- Tertium circa quod versantur scientiae
ticx Pythagorae. Geometria vero in de- demonstrativae, passiones, quarum, hoc
monstrationibus geometricis accipit et est, de quibus accipit ipsa scientia quid
supponit quid est per diffinitionem dicen- significet per nomen et diffinitionem di-
tem quid, et quid significetur per nomen centem quid unaquaeque passionum.
cum dicitur rationale sive rationalis : Quamvis autem omnes demonstrativae
haec est enim, ut dicit Euclides in decimo haec tria considerent et determinent, ta-
Geometrise qua ratiocinamur, sicut est men quasdam demonstrativarum scien-
linea per aliquem numerum proportio- tiarum nihil prohibet qusedam horum
nalis : aut quid reflecti^ quod etiam est trium despicere, ita quod propter hoc
passio lineae a geometria considerata et quod sensui manifesta sunt, nec determi-
de hnea probata, accipit et supponit nant quid sint et quid significent per no-
quid sit per essentiam et quid significetur men: eo quod non oportet studium po-
 LTBER 1 POSTER.
nere ad ea manifestanda, quia sensu ma-
nifesta sunt, et de quibus nemo est qui
dubitet nisi sensu indigens : sicut nec
oportet, quod petat a respondente genus
illud supponere esse : si etiam secundum
sensum sit manifestum quoniam est, et
essentiam habet constantem : et hoc ma-
xime est in physicis quibusdam, ut quod
calidum sit aut frigidum : quia sensu
manifestum est. In aliis autem in quibus
secundum sensum non est manifestum,
oportet cum respondente pertractare,
quodtalesubjectumesse supponatur, sic-
ut in arithmetica quod numerus sit :
non enim simihter sive sequaliter mani-
festum est in sensu, quod numerus sit
et constans sit secundum esse et quod cali-
dum ct frigidum. Xumerus enim fit ex
iteratione unitatis secundum mentem ac-
ceplee : propter quod etiam numerus di-
catur nutus mentis, velmemeris, hoc est,
divisionis : quia, sicut dicit Aristoteles in
tertio Physicorum \ numerum cognosci-
mus divisione continui. Calidum autem
et frigidum manifesta sunt in primo et
communi animalis sensu, ita quod etiam
apud hruta animalia hiec nota sunt.
Similiter autem et passiones non est in
pertractatione cum respondente recipere
quid significent per nonien si sint apud
sensum cujuslihet manifestae, sed etiam
talia, sicut neque communia, hoc est,
propositiones communes quse dignitates
dicuntur, quoniam manifestae sunt, non
recipit cum pertractatione significationis
terminorum quid significent, sicut estilla
dignitas de qua nejno duhitat, quod si
sequalia ab gequalibus demantur, quae re-
linquuntur, aequalia sunt. Ethoc ideo est,
quia talia omnihus nota sunt. Sed tamen
nihil minus (quamvis forte quaedam talium
concernantur) cum natura, hoc est, de
natura demonstrationis tria haec quae di-
cta sunt circa quae et demonstrant et de-
monstrando versantur demonstrationes,
hoc est, subjectum circa quod demonstrat,
et ea quse demonstrant de subjectis quae
* ARrsTOTELEs, lii .3 Pliysioorum, tex. com. 08.
ANALYT. TRACT. IIl
71
sunt passiones, et principia sive dignita-
tes ex quihus demonstrant.
CAPUT n.
Dc usu principiorum complexorum in
demonstrationibus .
Sunt autem demonstrationis non tan- Principia
. . . , . complexa
tum pnncipia mcomplexa, sed etiam demonstra-
tionis sunt
complexa, quae sunt qumque, scuicet di- quinque.
gnitas, suppositio, diffinitio, petitio, et
quaestio. Et horum quidem qusedamsunt
indemonstrahilia, sicut dignitas, et diffi-
nitio : quaedam autem demonstrahilia
sunt, sicut suppositio, petitio, et quae-
stio. Hsec ergo demonstranda sunt in se
quid sint, et comparanda sunt inter se
per convenientiam et differentiam, et os-
tendenda sunt in relatione ad demonstra-
tionem. Dicamus . igitur primo quod .di- Quidsitdi-
. . . gniias apud
qnitas est, ut dicit Boetius, propositio Hoeiium et
^ . . ^ ^ spud The-
quam propter sui evidentiam quisque pro- misiium.
hat auditam. Et hoc dicit etiam Themis-
tius: dicit enim quod dignitas est quam
discens non haheta doctore, sedscit eam
pernaturam intellectus naturalem, quam
habet apud seipsum : nec oportet quod
habeat aliquid ad notitiam ejus nisi no-
titiam terminorum. Propter quod etiam
communis animi conceptio vocatur : quia
communiter ah omni habente rationem
concipitur, et ei propter seipsam et non
propter ahquid aliud demonstrans ipsam
consentitur.
De hac igitur tali dignitate dicit Aris-
toteles, quod non est suppositio, neque
est petitio : quia ipsa est tale aliquid in
propositionibus, quod necesse est esse
verum, non propter aliud, sed propter
seipsum, cum sit primum, et non habeat
aliquid ante se primum : et quod necesse
est videri propter seipsum, cum ipsa no-
tissima sit, et nihil habeat ante se notius
ea, per quod possit notificari, Hujus au-
tem causa est, quia dignitasnon est vera
vel nota ad rationem sive ratiocinatio-
72 D. ALB. MAG. ORB. PR.ED.

nem quae exterius afferri possit ad pro- ro talium ut demonstrabilia accipit intel-
bandum ipsam, sed est necessaria et no- lectus, ita quod ipse opponens non de-
taad rationem quae est in anima, hoc est, monstrat ea, cum tamen demonstrabilia
ad habitum naturalem intellectus qui est sint : haec siquidem intellectus respon-
in anima. Quia sicut extra quaedam visi- dentis vel discentis accipit ut probabiha
biha sunt non ad lucem ahenam super se sibi (per hoc quod sibi sine syllogismo
cadentem, sed sua propria luce manife- vera videntur) iha supponuntur et suppo-
sta sunt, sicut sol, sub cujus luce omnia sitiones vocantur. Et si quidem in hoc SupposUio
aha videntur : sic est in intelhgibihbus, supponuntur, quod vera discenti viden-
quod quaedam propria luce videntur ab tur : tunc non suppositiones simphciter,
intehectu, quorum onmia aha manife- sed tantum ad ihum qui utitur eis tan-
stantur : et haec apud se habetintehectus, quam suppositis : et per hoc habetur,
et sunt in ipso sicut prima instrumenta, quod si utitur eis veris simpliciter, sunt
per quae accipit omnium aharum scien- suppositiones simpliciter : sicut saepe fa-
tiarum, in omnibus scibihbusnihil accipit cit Euchdes etipse Aristoteles, qui proba-
quod est contra iha, et per singularem tis in uno, in ahis pro suppositionibus
intehectum accipit iha nullo aho indigens, utuntur.
nisi quod extendat intehectum ad iha, si- Si vero demonstrabiha quidem sint,sed
cut visus accipit per se visibiha nuUo in- taha quod discens vel audiens ea, nec
digens nisi quod convertat visum ad ea. opinetur de ipsis quod vera sunt, necha-
Quod autem ad taha non sit extrinse- l>eat opinionem contrarii de ipsis, et ta-
cus ratio dicens vel probans ea, per hoc men opinans non demonstret ea : tunc
patet quod nec syhogismus ad iha, qui iHa taha opponentem oportet petere a
potissimus est inter omnes extrinsecas discente, et dicuntur tales propositiones
rationes. Et ratio hujus est, quia priora petitiones. Petitio enim est propositio non Petitioquid,
non habent ex quibus doceri vel conclu- ex seipsa vel ex demonstratione suppo-
di possint. Aha autem ratio adidem est: sita, vel ex opinione discentis, sed ab
quia iUa quae habent exterius rationem, audiente petita. Et in hoc quidem differt
taha sunt, quod semper ad ea contingit supposiho etqutestio, quodquidem quses-
instare, secundum quod instantiam habe- tio est quae est in contrarium discentis
re dicimus omne ihud quod in ahquo ac- opinionis, et de qua dubitat audiens.
cipitur et in ahquo non recipitur : nisi Tnde Boetius dicit quod quxstio est du- Quaesiio
enim in ahquo non rcciperetur a respon- bitabihs propositio. Aut quaestio estquae-
dente et in ahquo reciperetur, non habe- rcns ahquid si hoc est: et si quis accipiat
ret extrinsecus rationem : sed universah- non demonstrans ihud et utatur eo sine
ter et simphciter in omnibus concedere- demonstratione qua demonstretur, cum
tur. Sed ad iha quae habent interius ra- tamen sit demonstrabile et dubitabiie
tionem acceptam, non semper contingit apud audientem. Haec igitur sunt suppo-
instare respondentem, ita quod iha in sitiones et petitiones et quaestiones.
ahquo non accipiat, sed iha propter lu- Termini autem sive diffinittiones non
cem rationis suae intrinsecam universah- sunt suppositiones, quia non sunt propo-
ter et speciahter accipit ' . Haec igitur et sitiones : nihil enim dicunt enuntiative
hac de causa sunt dignitates ut indemon- esse per afhrmationem^ aut non esse per
strabiles acceptae sine syhogismo et sine negationem : et ideo nec affirmativae
instantia. nec negativae sunt propositiones : sed in
Ahorum autem conceptuum sive ac- propositionibus sicut in genere sunt
ceptorum quaecumque quidem de nume- suppositiones. Terminos autem sive diffi-

1 Cf. Themistium hi,', quia aliter exponit hanc pafteni. P. J.

 LIBER I POSTER.
nitiones non oportet ita componere vel
dividere ut aftirmativam vel negativam
propositionem, sed solum simplici non
composito intellectu intelligere ut unum
non ut multa : ut enim dicit Aristoteles
in tertio de Anima \ intelligentia est in-
divisibilium, in quibus non est falsum.
In quibus autem verum vel falsum est,
jam compositio quaedam intellectuum est.
Talia enim simplici et expanso intelle-
ctu accipiuntur : diffmitum accipitur sim-
plici intellectu non expanso, sicut visus
colorem accipit simplici visusive intuitu,
colorem autem supertlcie tota difHnitum
accipit visu super se expanso et ditTuso.
Tale autem quod sic simplici intellectu
accipitur non componente subjectum cum
praedicato,nonest suppositio,nisi forte ali-
quisimproprieloquens dicat, quod quodli-
bet audire per vocem (cui acquiescit intelle-
ctus) sit suppositio, eo quod in illo ac-
quiescit intellectus audito : sed supposi-
tio est quorumcumque existentium sive
verorum, ex quibus in eo quod illa sunt
concessa et posita, tit conclusio^ sicut
sunt propositiones syliogismi. Hsec igitur
sunt demonstrationis principia complexa^
quse sic accipi possunt, quod dicatur quod
omne quodestin demonstratione, vel est
principium, velprincipiatum. Si principia-
tum, est passio. Si autem estprincipium:
autestcommune, autproprium: ethocdu-
pliciter : aut enim erit incomplexum, aut
sufficientia complexum. Si enim incomplexum, est
rumTemon- sicut subjectum. Si autem complexum :
8u<.uoni3. ^^^ demonstrabile, aut indemonstrabile.
Et si demonstrabile : et hoc dupliciter :
aut probabile discenti, autnon probabile.
Si demonstrabile probabile discenti et
complexum : tunc est suppositio ad ali-
quem. Si demonstrabile non probabile :
et hoc dupliciter : aut est contrarium
opinioni discentis, et tunc est quaestio :
aut neutro modo opinatum ab ipso, et
tunc est petitio proprieloquendo. Xotan-
dum tamen, quod nomen petitionis sive
quaestionis aiiquando large et extense ac-
' Aristoteles, In 3 de Anima, tex. com. 21.
ANALYT. TRACT. III 73
cipitur pro suppositione qusB est supposi-
tio ad aliquem, et pro qusestione, et peti-
tione. Si autempenitus indemonstrabile:
sic est positio quee vel est complexa, vel
incomplexa. Si complexa :tunc est suppo-
sitio simpliciter. Si autem incomplexa :
tunc est diffmitio.
Quia autem ex his quae dicta sunt, Dubitatio
aliquis credere posset quod geometer fal-
sis utitur suppositionibus, dicimus quod
neque geometer ex hoc falsa supponit,
quod describendo lineas supponit lineam
scriptam monopedalem, vel esse minoris
quantitatis, vel forte infmitam, sicut
quidam affirmant dicentes quod non opor-
tet lineis descriptis geometram mentiri :
mentitur enim, ut dicunt, cum dicit li-
neam descriptam in continuo unius pedis
esse, quae non est unius pedis, sed minor
vel major, et quod mentitur quando ac-
cipit rectam sive porrectam lineam, quae
non est recta descripta in continuo. Se-d Soiutio.
dicendumad haec et simiUa, quod geome-
ter demonstrans nihil concludit secundum
hanc lineam descriptam quam ipse po-
suit descriptam in continuo sensibilem :
sed omnia demonstrat de hac linea, quae
per hanc intelhgitur quae est in intellectu.
Amphus autem aha differentia diffini-
tionis sive termini et suppositionis est :
quia omnis petitio et omnis suppositio
est aut sicut totum, aut sicut in parte :
quia est propositio universahs, aut par-
ticularis : aut sicut ponenda pro majori
quae est sicut totum, aut sicut ponendapro
minori quae est sicut pars in syllogismo :
termini autem sive diffinitionis est neu-
trum illorum, eo quod non estpropositio.
Quia quamvis
•■• _ (sicut
^ inferius ostendemus) ' Removet
duDium.
generaUter et universaliter attribuatur dif-
finitio : tamen non est propositio, cui
secundum omnem partem subjecti con-
veniat praedicatum per signum univer-
sale et particulare.
Sed quia diximus quod demonstratio
est de his quae sunt in intellectu, ne
aliquis putet quod sit de speciebus ideaU-
 74 J). ALB. MAG.
bus, quas Plato posuit esse in intellectu,
et secundum esse non esse in rebus sin-
gularibus, sed extra ea : dicimus quod
species quidem tales esse, quee extra res
singulares sunt, aut unum aliquid sepa-
ratum, extra multa, hoc est, multitudi-
nem singularium secundum esse non ne-
cesse est, propter hoc quod dictum est de
hneis in intellectuexistentibus, de quibus
est demonstratio : non enim propter hoc
si erit de his demonstratio quae in intelle-
ctu sunt. necesse est tales esse species
sive formas. Tamen verum est dicere
quod necesse est universale de quo fit
demonstratio, esse unum quod sit demul-
tis quoad praedicationem vel actu vel
aptitudine : hoc enim est necesse si sit
universale : non enim erit vel esse poterit
universale, nisi hoc sit quod sit unum
de multis et in multis : si vero non sit
universale, medium in demonstratione
non erit : quia, sicut ante habitum est^
demonstratio de singulari esse non pot-
erit : et si non sit medium, non potest
esse demonstratio : quia omnis demon-
stratio estper medium quod est de omni
et semper : oportet namque medium de-
monstrationis ahquod universale unum
et idem esse de pluribus et non nequivo-
Quare dixit cum iu omui demoustratione. Dico au-
"ideai^ tem loium secundum rationem, et idem
secundum substantiam et naturam, ut sit
nomen unum et ratio substantije eadem
et non diversa. Taliter igitur in usu de-
monstrationis ostensivae se habent prin-
cipia completa.
CAPUT III.
De principio communi quod est dignitas,
quod raro ingreditur demonstrationem
ostensivam.
Est autem quoddam principium com-
mune quod est de quolibet affirmare vel
neo-are, quod aHquando demonstratio-
nem ostensivam ingreditur, sed raro :
non enim ingreditur nisi quando ahquod
prcedicatum de medio universaUter con-
ORD. VRMD.
tingit affirmare et esse in multis, et
oppositum ejus negare : ut si debeat os-
tendi, quod liomo est animal, et quod
non est non animal : tunc enini oportet
uti hoc principio, quod de quohbet est
affirmare vel negare et de nullo simul :
ac si sic arguitur, de quolibet affirmare
vel negare et de nullo simul : animal
affirmatur de homine, non animal nega-
tur de eodem : ergo homo est animal et
non est animal. Hoc posito planum est
quod contingere simul affirmare et negare
secundum suam communitatem neque
una, hoc est, nulla recipit demonstratio,
hoc est, nulla demoftstratio recipit hoc
principium in sua communitate, quod
non contine^at simul affirmare et nea^are :
ita quod cum dicitur, neque una recipit
demonstratio, primum ponatur et postea
subjungatur contingere simul affirmare et
negare in sua communitate. Sed aut,
hoc est, solum recipit hoc principium
illa demonstratio tunc si indisieat sic
monstrare conclusionem, sciHcet in qua
affirmetur major extremitas de minori,
et de eodem negetur simul oppositum, et
simul utroque posito in conclusione, s:c-
ut et ipsum dicit principium : quod si
contingit ahquid de ahquo affirmare, non
contingit illud idem de eodemnegare.
Sic autem contingit ostendere ilhs qui
sunt accipientes primum, hoc est, majo-
rem extremitatem de medio prsedicari
universahter et affirmative, et quod ne-
gare eamdem de eodem sit non verum :
tunc enim major extremitas preedicatur,
et oppositum majoris extremitatis ab eo-
dem removetur sic : omnis homo est ani-
mal et non est non animal : risibile vel
Calhas est homo : ergo risibile vel Cal-
Has est animal et non est non animah
Simihter et medium relatum ad majo-
rem vel minorem extremitatem sub affir-
matione unius et negatione oppositi, ni-
hil ditTert accipere quoad talem conclu-
sionem obtinendam, ut sic dicatur : ho-
mo et non homo est animah et non est
non animal : risibile est homo, etnon est
non homo : ergo risibile est animal, et non

LTBEU I POSTER.
estnon animal : sic enim meJium accipilur
esse et non esse. Similiter autem quoad ta-
lem conclusionem obtinendam nihil dif-
fert minorem cxtremitatem ad medium
et ad majorem extremitatem esse relatam
sub aftirmatione et negatione, et hoc est,
esse et non esse : si enim assignetur ho-
mo de homine singulari, hoc est, de ali-
quo homine singulari, ut de Callia, de
quo sit verum dicere animal, et non sit
verum dicere non animal : quamvis ta-
men verum sit dicere, aUquid quod non
est homo, est animal, ut asinus : tamen
adhuc eadem habebitur conclusio sic : om-
nis homo est animal et non est non ani-
mal : Caliias et non Callias est homo :
ergo CaUias et non CaUias est animal et
non est non animal. IToc autem llt in
terminis non convertibilibus, in quibus
major extremitas excedit medium, et
medium excedit in communitate mino-
rem extremitatem secundum primae figu-
rae dispositionem.
Sed si fiat in terminis tribus, qui om-
nes convertibiles sunt adinvicem, non se-
quitur taUs conclusio : sicut si dicamus
hominem et nihil aUud esse animal : quia
tunc animal non erit communius homine,
sed convertibile cum ipso : quia tunc di-
cemus, quod omne animal est homo, si-
cut omnis homo est animal : et dicemus
quod non homo sit non animal, quia tunc
convertuntur termini : quia universaUter
praedicantur de se invicem, et negatur
oppositum utriusque do aUero : ut omnis
homo est animal etnon non est animal :
et omne animal est homo et non est non
homo. Sic autem, utdictumest, non con-
vertibiUter sumptis tenninis, verum erit
dicere CaUiam et non CaUiam, et de
utroque dicitur animal et negatur ab eo
non animal, sicut CaUias est homo et non
est non homo^ et CaUias est animal et
non est non animal, et non CaUias, ut
Socrates est homo et non est non ho-
mo : et Socrates ens non CaUias, est ani-
mal et non est non animal. Propter quod
probatur quodnon convertibilessuntter-
iO
AXAEYT. TRACT. TIJ
mini, sed major in plus quam medium^
et medium in plus quam minor.
Causa autem taUs demonstrationis
sive argumentationis est : quia primum
in plus est quam medium, et non solum
praedicatur de medio, sed etiam de aUis:
propter quod et de pUiribus praedicatur
quam medium :propter quod si medium
idem est prsedicato in praedicatione
afUrmativa, et non est idem ei ratione
aUorum de quibaspraedicatur major, qute
contraria et disparata sunt a medio, nihil
ditTert ad talem habendam conclusionem.
Sic exponitur Uttera AristoteUs fere ab
omnibus. Tn Arabico autem commento
continetur, quod cum dicit Aristoteles
quodmedium nihUdiffert accipere esse et
non esse et tertium, intendit Aristoteles
quodsi taUs modus praedicandi et opposi-
tum negandi de eodem ponatur ad me-
dium et minorem extremitatem, quod ni-
hil differt, hoc est, nuUam affert differen-
tiam ad talem habendam conclusionem :
quia non habetur nisi ponendo eam ad
majorem extremitatem. Sed prima ex-
positio meUor est et verior.
TIoc autem principium quod commune
est valde, quod dicit quod omne quod
est vel non est, est affirmare vel negare,
recipitur in demonstratione qufe est ad
impossibile : quia iUa per iUud confirma-
tur. Hoc autem non semper accipit quae-
Ubet scientia particularis demonstrativa
secundum suam communitatem universa-
liter, sed contractum ad suum genus in
quantum ilU generi sufficiens est : suffi-
ciens autem est in genere suo acceptum.
Dico autem in genere acceptum, quando
ad iUud genus subjecti contrahitur, circa
quod est demonstratio scientiae ilUus quae
fert demonstrationes, sicut de aUis com-
munibus principiis dictum est prius.
76 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

omne quod est aut non est contingit affir-

CAPUT lY. mare vel negare, et nihil utrumque : aut
quod est aequalia ab aequalibus demere,
Qualiter scientiae communicant et diffe- et reliqua esse sequalia : aut talium di-
runt in usu principiorum communium gnitatum qucelibet, quibus unaquseque
et propriorum. scientia utitur ad sibi sufficiens, ut in
ante habitis dictum est.
Determinatis principiis demonstratio- DifTerunt tamen scientise communes et
nis complexis et incomplexis, dicendum proprige in hoc, quod dialectica quse
qualiter communicant et differunt scien- communis est scientia, non est sicut aliae
tise in usu principiorum determinato- diftinitorum, hoc est, determinatorum
rum. quorumdam quantum ad subjectum et
Dico igitur quod omnes scientise de- passiones, neque est generis subjecti ali-
monstrativae communicantes sunt secun- cujus determinati sicut aliae speciales
dum communia principia, hoc est, in hoc scientiffi. Et hoc dico quantum ad diale-
quod principiis communibus utuntur ma- cticam utentem, quae non habet subje-
xime in usu principiorum communium ctum svUogismum dialecticum, sed utitur Diaiectica
,.. ,. T--."- • docens est
quse dicuntur dignitates, quee (sicut dicit ipso tanquam mstrumento, et per ipsum determinati
tiri-\i • -i- i- • • Vw-i- generis.non
Altarabms) demonstrationes speciauum negotiatur circa communia. Dialectica amemlec.ticadia-
scientiarum substantialiter non ingre- autem docens determinati generis subje- utens.
diuntur, sed tantum per illa principia cti est, et s^llogismus dialecticus deter-
confirmantur. Communia autem dico minatum subjectum ejus est, cujus de-
principia, quce sunt talia principia quibus monstrat determinatas passiones et diffe-
utuntur scientiee tanquam ex his demon- rentias. Si enim dialectica utens haberet
strantes, hoc est, per hsec demonstratio- determinatum subjectum et determina-
nes suas confirmantes : sed non commu- tas passiones, ipsa non esset interrogati-
nicant neque conveniunt in propriis quae va, neque interrooraret secundum auod
i-x • \ • ■ . ■ ■, . Interrogare
sunt suiqectum proprmm et passiones interrogare est inter duo opposita con- quw?
propriae : subjecta enim sunt de quibus sensum in alterum rogare : demonstran-
suas passiones demonstrant : passiones tem enim et determinatfe scientice, non
autem propriae sunt id quod demonstrant est sic interrogare, quia illa est determi-
de subjectis. Ex quo patet communicatio nate unius oppositorum quod intendit
et differentia scientiarum specialium in demonstrare, et ad oppositum viam de-
usu principiorum. monstrandi non habet : non ergo sic in-
De communibus autem scientiis scien- terrogat propter id quod non demonstrat
dum, quod dialectica quae communis est idem esse oppositorum, quantum scilicet
omnibus, utitur principiis communibus, ad viam qua utitur principiis : quia haec
et etiam alia si aliqua talis est in demon- via non demonstrat idem, hoc est, eadem
strativis scientiis quae tentet universali- ad esse utriusque oppositorum, sicut est
ter, hoc est, per universalia monstrare via ex principiis, quibus utitur dialectica
prima aliarum scientiarum, sicut est pri- utens, quae habet semper viam ad oppo-
ma philosophia, quae tamen medio modo sita per principia communia quibus uti-
interlogicametdemonstrativamprocedit, tur. Ostensum est autem hoc in his quce
ut dicit Averoes super quartum Philoso- tractata sunt de syllogismo, quae imitan-
phia> primx \ Quae autem sunt commu- tur syllogismum dialecticum in Elenchis.
nia in quibus scientiae communicant, di- Quamvis autem non sic interroget de- Quomodo
co exemplificans, sicut est illud, quod monstrativa et determinati generis scien- SonTrl

* Com. d. tiva.

LIBER I POSTER.
tia, sicut logica, ut inter duo opposita
consensum in alteram quodlibet interro-
get : tamen alio modo interrogat secun-
dum quod interrogatur respondens ad
instruendum opponentem de quo oppo-
Quomodo. nat vel ostendat. Hoc autem probatur ex
*propositi'o, hoc quod in scientia demonstrativa syllo-
reaiuer^Ti- gistica iutcrr ogatio (quae qusestio est et
'^differam! conclusio) ct propositio contradictionis est
idem : primo enim est qusestio, et secun-
do conclusio, et tertio jam probata ad al-
terum aliquid ulterius probandum est
propositio : et hsec tria sunt in substantia
idem, quamvis ratione ditTerant. Propo-
sitiones autem propriee secundum unam-
quamque scientiam sunt, ex quibus ut
propriis est syllogismus iilius scientiae et
ad propriam de subjecto passionem de-
monstrandam. Interrogatio enim et pro-
positio quae est altera pars contradictio-
nis, substantia sunt idem : propositiones
autem proprise secundum unamquamque
scientiam sunt, ex quibus ut propriis
est syllogismus secundum unamquamque
scientiam : sequitur quod utique erit ali-
qua determinati generis interrogatio de-
terminati scibilis, ex quibus propositioni-
bus vel interrogationibus ille fit syllogis-
mus, qui secundum unamquamque scien-
tiam est proprius : quia si interrogatio
et propositio sunt substantia idem, si
concedatur quod propositio propria est,
sequitur quod interrogatio propria erit
sive qusestio.
Et ex quod in propriis interrogationi-
bus et propositionibus dilTerunt determi-
natae et demonstrativae scientiae, manife-
stum est quod non omnis interrogatio
demonstrativiB scientice erit geometrica
neque medicinalis. Similiter autem est et
in aliis particularibus scientiis, quod
queelibet babet suas proprias interroga-
tiones et propositiones : sed interrogatio-
nes vel propositiones geometricae sunt,
de quibus utique demonstratur aliquid
quod vere geometricum est, et de qui-
bus est geometria : aut si non est de his
de quibus vere est geometria, est tamen
de his de quibus demonstratur aliquid
77
ANALYT. TRACT. III
geometrice, sicut est speculativa, hoc
est, perspectiva quae geometriae subalter-
natur : in illis enim (quia geometria di-
cit propter quid) interrogationes et pro-
positiones geometricae sunt. Similiter au-
tem est et in aliis scientiis subalternatis
et subalternantibus. Et de his quidem sic
geometrice subalternatis dico rationem
dicentem propter quid ponendam esse ex
geometricis principiis et conclusionibus :
quia sic se habent : quod subalternans di-
cit causam eorum quae sunt in subalter-
nata. Sed geometricae vel alterius specia-
lis demonstrativae scientiae dico rationem
et causam non ponendam esse de suis
principiis secundum quod est geometri-
ca : quia nulla scientia particularis ratio-
nem reddit de suis principiis, sed relin-
quit et supponit de eis quod sunt, et su-
perioret communis scientia de eis reddit
rationeni suae veritatis. Similiter autcm
est et in aliis scientiis determinatis quan-
tum ad hoc quod de suis principiis non
reddunt rationem.
Ex quo patet quod non est conveniens
unumquemque scientem in aliqua scien-
tia omnem interrogare interrogationem
sive quaestionem : quia de principiis non
est interrogandum ab illo sciente, qui
principiis utitur in scientia determinata :
neque cujuslibot scientis indeterminata
est scientia respondei-e de unoquoque ge-
neraliter interrogato, sed de his interro-
gatis conveniens est quemlibet scientem
respondere quae sunt secundum scien-
tiam in qua est sciens detcrminata, et
sunt sub principiis suae propriae scientiae.
Si autem disputat geometer cum geome-
tra secundum quod est geometer, hoc
est^ secundum quod est ex propriis geo-
metrise principiis disputatis, sic manife-
stum est quodbene et disputat et interro-
gat, si ex his quae geometricae proprie
sunt, aliquid interrogatorura demonstrat.
Si vero non sic disputat, nec ex talibus
demonstrat aliquid interrogatorum, non
bene disputat. Manifestum autem est hoc
ex hoc quod taliter ex propriis disputatis
non arguit geometram si demonstrat, sed
78 D. ALB. MAG.
aut, hoc est, solum secundum accidens,
hoc est, per aliud, sicut si ex arithmeti-
cis cum geometra aliquis disputans ar-
guatipsum. Propter quodpatet quodnon
erit proprie in non geometricis principiis
vel subalternatis eis de geometria dispu-
tandum : in tahbus enim latebit eum et
obviare nesciet ei qui prave disputat.
Prave autem dico disputare, qui non ex
propriis disputat. Simihter autem et in
aliis se habet scientiis particularibus de-
monstrativis.
Ex his autem quae dicta sunt^ tres re-
sultant qusestiones *. Quseratur igiturpri-
mo, quoniam quia sunt geometricse inter-
rogationes ex propriis geometrise princi-
piis acceptae, nonne sunt et non geome-
tricse ? et similis interrogatio vel quaestio
est secundum unamquamque scientiam
particularem. Secunda quaestio est inter-
rogatio quae facit quamcumque ignoran-
tiam in geometria, sit geometrica, aut
non ? et constat quod interrogatio quse
facit ignorantiam negationis, nullo modo
est de geometria, sicut interrogatio facta
per terminos aherius scientise. Et tertia
qusestio est, utrum syHogismus secundum
ignorantiam, hoc est, qui facit ignoran-
tiam in geometrica vel aha scientia par-
ticulari, sicut ihe qui est ex oppositis
principiorum ilhus scientiae, in qua indu-
cit fallaciam, hoc est, concludit falsum :
aut sit paralogisraus secundum ahquam
fahaciam, sicut ihe qui est secundum
geometriam, hoc est, ex oppositis princi-
piorum geometriae, aut ex ahqua aha
arte vel scientia particulari, ex cujus op-
positis principiorum procedit.
Solvuntur autem inductse quaestiones
dicendo ad primam, quod sunt interroga-
tiones qusedam non geometricae neque
secundum formam neque materiam, ut
musicae interrogationes, sive propositio-
nes nuho modo sunt geometricae, ita
etiam quod nuho modo sunt in geome-
tria neque secundum subaUernationem
relatse ad invicem. Adsecundam qusestio-
' >'ota quod ahqui expositores vokmt quod
ORD. PR.ED.
nem dicendum est per distinctionem,
quod est ignorantia negationis purce et
secundum materiam et secundum for-
mam, sicut iUa quae est in propositioni-
bus non geometricis, eo quod aherius
sunt scientiae, ut musicae : et quaedam
est ignorantia pravae dispositionis, et haec
est ignorantia per contradictionem op-
posita, quia est circa eamdem materiam
et non habet formam. Dicendum ergo
quod de geometria interrogatio non facit
ignorantiam, sicut ea propositio vel in-
terrogatio quse dicit parahehis subire. Ex
hac enim ahquis opinatur hoc falsum,
quod aequidistantes concurrunt : et sic
facit ignorantiam. Haec autem est geome-
trica quodammodo, quia quoad mate-
riam : et est non geometrica aho modo,
(|uia non secundum formam geometrica,
quia formani geometricae in demonstra-
tione non servat, cum nec praedicatum
per se in subjecto, nec subjectum prse-
dicato, sed oppositum praedicati dicatur
inesse subjecto : et haec est ignorantia
pravae dispositionis, quia est circa geo-
metrica secundum oppositum principium
demonstrationis. Duplex enim est non
geometricum, sicut et duphciter dicltur
in musicis anjthmon, hoc est, sine ryth-
mo. Non geometricum enim dicitur uno
modo in non habendo ahquid geometri-
cum, sicut arythinon, id est, non haben-
do ahquid rythmi nec formam nec mate-
riam. Aherum dicitur in prave habendo
geometricum ahquid, sicut arythmon in
prave habendo ahquid materiale rythmi :
et his duobus modis dicitur ignorantia
haec propositio non geometrica faciens
ignorantiam. Et ignorantia, hoc est, pro-
positio ignorantiam faciens per pravas
dispositiones, sive ignorantia quse est ex
hujusmodis principiis sive propositioni-
bus causata quse sunt geometricae per
materiam, non geometricse per formam,
est ignorantia scientiae contraria : iha ve-
ro quse negationis secundum contradi-
ctionem, iUa non contraria, sed contra-
sint nisi duae quaestiones, non tres. P. J.

LIBER I POSTER.
dictoria : quia non est secundum eamdem
materiam sicut sunt contraria, sicut mu-
sica interrogatio ad geometricam se ha-
bef.
Solutio autem tertiae questionis jam
patere potest ex solutione quaestionis
secundse : in dialecticis enim potest esse
paralogismus secundum aliquam sophi-
sticam importunitatem, in doctrinis sive
demonstrativis non simiiiter paralogis-
mus sicut in dialecticis. Et hujus causa
est, quia medium in doctrinalibus sem-
per in duplici est habitudine : est enim
de hoc quod est minor extremitas de
omni et per se et secundum ipsum : et
hoc iterum quod est major extremitas
est de illo quod est medium de omni et
per se secundum id quod prsedicatur^ et
quod prsedicatum est, non dicitur omne,
ita quod signum distributivum ad prae-
dicatum feratur : quia propositio falsa
esset, ut homo est omne animal ". Heec
autem quae scilicet sunt in doctrinis, sunt
certa et non multiplicia, nec ahquam ap-
parentiam sophisticam habentia, sicut
patet : quia sunt ea quce videntur in re
demonstrata, quae sunt intellecta : quan-
do enim intellecta distribuuntur in re et
demonstrantur^ tunc certiticantur ad
unum quod intelligitur, et non faciunt
sophisticam apparentiam alterius.
Sed in rationibus logicis, quae sunt
circa communia ad rem non determina-
ta, latet hoc : et aliquando videtur esse
in talibus quod non est. Hujus autem
exemplum est sicut si quseratur et dica-
tur, quid autem (supple dicendum) in taU
interrogatione quaerente, suntne car-
mina circulus ? Hoc enim in doctrinis
statim per ipsam descriptionem circuU
in phino factam, manifestum est, quod
non sunt carmina circulus : quia figura
descripta ostendit, quod circulus non
potest esse carmen. Sed in omnibus lo-
gicis etiam hoc latet. Si enim sic ar-
guam : circulus est figura plana, una
' Unde simplicius : ignorantia dispositionis est
contraria scientiae : ignorantia vero negationis
est contradictoria scientiaB. P. J.
79
ANALYT. TRACT. III
linea contenta ; et assumam : carmen est
circulus : ergo carmen est figura plana,
una linea contenta. Patet quod in logica
prima propositio distinguenda per eequi-
vocationem^ et minor tunc negarida, et
conclusio falsa. In doctrinalibus autem
major concedenda, et minor per ligurae
descriptionem ad visum ostenditur falsa.
Hoc quidam aliter exponunt, quod scih-
cet inteUectus simpUciter et non multi-
pUciter sicut et visus : et non est curan-
dum.
CAPUT V.
De differentiis inter logicam et scientias
speciales.
Differentia autem inter logicam et
scientias speciales est, quod in doctrina-
Ubus sive in demonstrativis scientiis non
oportet instantiam ferre in ipsum quod
universaUter proponitur sicut propositio
inducta per particulare. Cujus causa sive
raUo est, quia in doctrinaUbus sicut pro-
positio non est, quae non in pluribus nec
in omnibus, ita nec est instantia : taUs
enim propositio non est in omnibus, cum
omnis propositio demonstrativa in om-
nibus sit et universalis : ex universaUbus
autem in doctrinaUbus est omnis syUo-
Uribus non
gismus : quia (sicut habitum est) de
De particu-
particulari non probatur passio nisi per
passio
dens. nisi
accidens : propter quod manifestum est probatur
quod nec proprie instantia. In omnibus
per acci-
enim verum est, quod in omni scientia
eaedem substantia sunt propositiones et Instantia et
instantiae, quamvis ratione dilTerant. Cu-
jus probatio est : quia quicumque fert
sunt idem
substantia.
propositio
aUquam instantiam, iUam eliam eam-
dem facit propositionem syUogizando
oppositum, sive sit dialectica instantia
et propositio^ sive demonstrativa instan-
tia et propositio. Dialecticis autem per
propositionem particularem et singula-
rem contingit instare in propositione
* Si signum universale ponitur ad prsedica-
tum, propositio fit falsa, utpatet in lihro Peri-
hermenias.
 80 D. ALB. MAG. ORB. PR^D.

iiniversali inductiva, hoc est, quge per mitatis et minor extremitas continetur
inductionem probatur. sub majori : et ideo per tale medium
Secunda ditferentia est hcec, quod in concluditur de ipsa, sicut patet in syllo-
demonstrativis sive doctrinalibus contin- gismo inducto. Ex sic ergo acceptis in
git quosdam demonstratores non syllo- terminis convertibilibus aliquando syllo-
gizare, hoc est^ non secundum formam gizare contingit : sed tamen non videtur,
generalem syllogismi in Prioribus de- eo quod forma syllogizandi non servatur.
terminatam ' : eo quod in demonstrati- Hsec est secunda differentia.
vis contingit in terminis convertibihbus Tertia autem differentia inter dialecti-
in secunda figura ex affirmativis syllo- cam et demonstrativam est, quod in dia-
gizare, quod est contra formam syllo- lecticis est difficilis resokitio, in doctri-
gismi in dialecticis determinatam, quan- nalibus autem facilior : et hujus tres da-
do scihcet accipiunt media utrisque bimus causas. Quarum una et prima est :
extremitatibus convertibilifer inhseren- facihus enim est resolvere uno modo
tia : sic enim fit cUspositio secundse ligu- composita, quam pluribus modis com-
rae in qua medium bis praedicatur. Hoc posita : pluribus autem modis composita
autem in dialecticis non contingit. Hunc sunt in verum et falsum composita,
Argumen- modum Ceeneus Philosophus fecit in quam in verum composita tantum : in
Fhiiosopbi. syllogizando : volens enim probare Coj- verum ergo tantum composita facilius
neus, quod ignis ut formale elementum pst resolvere, quam composita in verum
est facilis generationis, et ideo primum etfaisum. Propter quod si in dialecticis
elementorum immediate a motu orbis esset impossibile ex falso verum syllogi-
generatum, sic syllogizavit : quidquid in zare sive monstrare, facile utique esset
multiplicata analogia se habet ad alterum, resolvere syllogismum dialecticum : quia
citius generatur : ignis in muhiplicata tunc utique in omni materia convertere-
analogia se habet ad quodhbet elemen- tur conclusio super prgemissas. Cujus
tum : ergo facihs est generationis et ci- exemplum est : quia si a esset conckisio
tius generatur. Et sic formandus est vera quse sequeretur ex b praemissa,
syllogismus : velocis est generationis, sciHcet posito quod ex falsis non verum
quod in muUiphcata analogia se hahet syllogizaretur : tunc sicut sequitur per
ad aherum : ignis in multiphcata analo- viam generationis, si b est, a est : sic
gia se habet ad quodhbet aherum : ergo sequeretur resolvendo^ si a est, b est : sic
cito generatur sive velocis generationis enim a esset verum et conclusio ahqua :
est. Dicitur autem in muUiphcata analo- hoc autem cum sit, ea utique erunt vera
gia ignis se habere ad aUerum : quia ex quae novi vera esse in preemissis : novi
uno pugiUo terrse muUi pugihi fiunt enim iha sicut conclusionis principia :
aquee, et ex uno pugillo aquee muUi unde novi ea quoniam vera sunt : et hsec
pugiUi fmnt aeriS;, et ex uno pugiUo aeris sunt b, quia pr£emissa3 per b significan-
muUi pugiUi fiunt ignis : et sic ignis tur : ex his enim tahbus praemissis fan-
formaUor est omnibus aliis : et quanto quam notis et scUis demonstratur quo-
aUquid formaUus est^ tanto est velocioris niam iUud verum quod est in conclusio-
generationis : in muUipUcata analogia ne. Hoc autem patet in his quse maxime
sic esse aUquid, convertitur cum eo quod sunt demonstrativa, quae sunt mathema-
est esse faciUs generationis. Propter tica ; termini enim cjui sunt in mathe-
quod gratia materise et in secunda figura maticis maxime convertuntur, eo quod
aUquando syUogizatur ex taUbus : quo- pro mecUo nuUum accidens, hoc est,
niam medium est causa majoris extre- accidentale recipiunt : sed pro mediis

» Vide hoc iu I Pno/'W//(, in titulo de se(^MH(i« figura.

 LIBER I POSTER. ANALYT.
accipiunt vel recipiunt diflinitiones, et
in hoc differunt ab his syllogismis qui
sunt in dialecticis, hoc est, in diatecticis
qui sunt per modum dialogi, in hoc quod
opponens interrogat consonsum respon-
dentis.
Quarta ditferentia est inter dialecticam
et demonstrativam, quod quoad unam et
eamdem conclusionem non sunt multa
media in demonstrativis : sed in dialecti-
cis sunt multa media ad unam et eamdem
conclusionem. Cujus causa est, quod de-
monstrationes non augentur per imme-
diata, nisi in post assumendo, scilicet
continue sub subjecto de quo probatur
passio, sicut sub figura triangulus, et sub
triangulo isosceles : cujus exemplura, ut
de B quod sub a sumptum est dicatur a,
et B dicatur de c quod proxime est sub
ipso : et hoc modo sumatur c dici de d,
et hoc in infmitum, si sumptio unius sub
aho procedit in infmitum : ulterius enim
probabitur, quod stat etiam superius et
uwSSm ^^ inferius. Aliter tamen dicunt aliqui et
TeTseJr- ijene satis, quod theoreraata demonstra-
conien. lionum sic habcnt procedcre, quod unum
semper probatur ex alio, quod aliter
non procederet deraonstratio ex irame-
diatis, sicut patet in theorematibus Eu-
clidis per totara geometriam : et nuraerus
hoc modo procedit in infmitum unitatis
additione : et passiones alise probantur
de binario et ahae de trinario, et sic in
infmitum. Similiter figurse geometrise in
infmitum procedent linese vel superficiei
additione, ut trigonum, tetragonum,
pentagonum, et sic de aliis in infmitum,
de quibus omnibus diverste probantur
passiones.
Augentur et demonstrationes in latus,
hocest,adlateraIem latitudinem, quando
sub eodem accipiuntur opposita laterali-
ter cofequaeva, ut asinus, leo, lupus, sub
animali : trigonum, tetragonura, penta-
gonum , sub figura : quamvis non sit om-
nino simile, quia figurae quamvis sint
ditferentes specie, denominatione tamen
numeri specificantur, sicut trigonum,
tetragonum : et ideo in generatione una
u 6
TRACT. III 81
est potentia in altera ex ea protractio-
ne actuali linearum : et ideo trigonum
est in tetragono. Hujus autem augmenti
ad latus exemplum est in terminis tran-
scendentibus, sicut si a aliquapassio com-
munis demonstretur de duobus vel plu-
i^ibus subjectis cocequsevis, ut de c sub-
jecto, et de e subjecto, sicut sensibile de
homine et de equo, sicut si de multis
numeris lateraliter acceptis demonstre-
^ur, quod quilibet illorum est numerus
quantus : aut si demonstretur, quod qui-
libet est intinitus numerus in potentia
per additionem principii suse generatio-
nis, sicut docet Pythagoras in primo
Arithmeticse generationem numerorum
pariter parium et pariter imparium, et
impariter parium et impariter imparium,
et in proportionibus similiter : omnis
generatio numerorum est ex aliquo us-
que in intinitum dispositis numeris : quae
dispositio principium est generationis
tahum numerorum.
Hujus autem exemplum est in termi-
nis transcendentibus et demonstralivis,
sicut si dicamus, quod a sit passio nu-
meri quanti, sicut quod sit numerus
fmitus vel infmitus, ut perfectus vel im-
perfectus, vel abundans vel diminutus
vel in aha numeri passione : et hoc est
quod dicit Aristoteles quod nuraerus
quantus, aut infinitus sit : haec autem, id
est, talis passio sit in quo est a, ac si di-
cat, hsec passio per litteram a designetur
quae erit major extremitas : impar autem
numerus quantus sit in quo sit b, et erit
medium in demonstratione : impar au-
tem numerus sit in quo est littera c, et
erit in demonstratione rainor extreraitas.
Secundum hanc itaque dispositionem est
conclusum a de c per b, quia omne b
est a, et omne c b. Item ab alio littera
ponatur, quod par numerus quantus
sit d medium : etponatur quod par nu-
merus sit in quo est c^ quod erit minor
extremitas : et a remanet sicut prius
passio finiti vel infiniti numeri : tali ergo
facta dispositione concluditur a de e per d
medium, sicut prius conclusa fuit de c
 82 D. ALB. MAG. ORD. PR.^D.

per medium b, et sic in latus augentur sis. Et primo harum determinemus dif-
demonstrationes. ferentias in una et eadem scientia.
Responsio Sed attcude quod cum in post augen- Dicimus igitur quod quia differt scire
dubitatio- tur non potest esse, quod passio quae su- qiaa et scire propter qmd, oportet quod
periori inest per se et secundum ipsum et differant istae duae scientiae sive isti duo
de omni, insit etiam in inferiori per se et modi sciendi : et sic alia est scientia quia,
secundum ipsum, sed inerit ei essentia- et alia propter quid. Et si differunt scien-
liter et de omni et non per se et secun- tise, necesse est quod differant etiam de-
dum ipsum. Eodem autem modo non monstrationes quia scilicet et propter
potest esse, quod eadem passio secun- quid, quae sunt causae talium scientia-
dum ipsum et per se insit opposito cose- rum *. Primum quidem in eadem scientia
quaevo, sed de omni potest esse in duo- acceptae dictae demonstrationes, et in una
bus oppositis : et ideo dictum est de et eadem scientia acceptae differunt du-
demonstratione communiter dicta et non plicitcr. Uno quidem modo dicilur scien-
Aiiarespon-
BIO. dc demonstratioue potissima. Quidam tia qida si fiat syllogismus demonstrati-
tamen dicunt, quod quando in post as- vus per id quod est non medium, lioc
sumendo descenditur sub subjecto, dici- est, si fiat per mediatum medium : tale
. tur etiam in post assumendo descendi enim medium est non medium, quia non
in praedicato quod est passio, ut si iso- est immediatum : immediatum autem de-
sceles accipilur sub triangub3,debetetiam bet esse medium, et hoc est tantum tran-
sub passione habere tres aequos duobus scendens medium et non convertibile
rectis, descendi ad tales tres quales ha- cum extremis : hoc enim non erit sufti-
bet isosceles. Similiter quando augentur ciens et proxima causa : tunc enim in tali
ad latus et accipitur oppositum subjecti, medio non accipitur prima causa, hoc
dicunt quod etiam debet accipi opposi- est, proxima et convertibiHs : per tale igi-
tum passionis. Sed primum magis est tur transcendens medium non generatur
secundum intentionem Aristotelis. nisi scienlia quia : sed quae est scientia
propter quid, est scientia generata ex
CAPUT VI medio quod est prima, hoc est, proxima
et essentialis conclusionis causa. Alio

Qualiter differunt demoustratio quia et ^'ero modo secundo fit demonstratio quia
demonstratio propter quid in eadem i" '^adem scientia quia, quando in de-
scientia sumptx '. monstratione accipitur pro medio id quod
non est medium, hoc est, aliquid quod
Sic autem ex praecedentibus determi- est immediatum, sed est non medium in
nata demonstratione potissima propter hoc quod immediatum est non causa, ut
quid (cum sit etiam demonstratio qiiia, quando fit demonstratio per immediatum
quce minus est potens et tamen referlur effectum et cum causa convertibile : tunc
ad principia demonstrationis quae dicta enim fit per convertentia sive per conver-
sunt de omni et per se et secundum tibilia et proxima, et sic per notius quoad
ipsum) conveniens est hic determinare nos : nihil enim prohibet inter ea quae
de dilTerentiis harum demonstrationum, aeque et convertibihter praedicantur (sicut
secundura quod differunt in una et ea- causa proxima et causatum) id quod est
dem scientia ambae existentes, et secun- noncausa, sedeffectus, esse notius quoad
dum quod differunt existentes in diver- nos : et tunc quoad instructionem neces-

» Nota quod est discordia inter expositores, concordari istse opiniones. P. J.

utrum intendat loqui de differentia inter de- ' Per bfec verba potest solvi una ratio alte-
monstrationeni quia et propter quid, an inter rius opinionis quae fundat se in verbis Aristo-
scire quia et propter quid : possunt tamen telis posilis in principio hujus capituli.
 LIBER I POSTER.
sariam utilius est demonstrare per effe-
ctum quam per causam : et ideo tunc per
hanc scientiam quae cst quia erit demon-
stratio.
Hujus aulem exemplum cst, ut vulens
demonstrare, quod planetae sunt prope
per id quod non scintillant : sic enim cau-
sa concluditur per efTectum : sit enim in
quo est littera c planetse, quod est sub-
jectum : et in quo est littera b sit non
scintillare, quod est medium : in quo au-
tem est littera a quod est major extremi-
tas, sit prope esse, secundum quod con-
cludi debet de minori extremitate : ve-
rum if^itur erit dicere in tali syllogismo
demonstrativo b medium de c minori
extremitate in minori propositione : pla-
neta? enim non scintillant : sed etiam a
majorem extremitatem verum est dicere
de B medio in majori propositione : ve-
rum est enim non scintillans prope esse :
veritas enim hujus accipitur per indu-
ctionem in sensu de quoHbet plancta fa-
ctam : necesse est ergo x ipsi b inesse in
conclusione : et sic demonstratum est de-
monstratione quia, quod erx-aticee prope
sunt. Hic ergo syllogismus non est de-
monstratio propier quid, sed quia ; quia
planetae non ex hoc quod scintillant, pro-
pe sunt, sed e converso propter hoc quod
prope sunt, non scintillant : et ideo in
isto syllogismo demonstrata est causa
per suum efTectum.
Contingit autem e converso per aUe-
rum quod est causa, alterum quod est
efTectus demonstrare : et erit propter
squid demonslratio : sicut si ponamus
quod c httera quae est minor extremitas,
sit erraticse sive planetae : sed in quo ests
hltera medium et causa, sit prope esse : a
autem major extremitas sit non scintilla-
re, sic, omne b est a, omne c b, ergo om-
ne c A : tunc pro medio accepta est pri-
ma, hoc est, immediata et proxima causa.
Iterum fit per cfTectum demonstratio
quia, ut si demonstret aliquis in astrolo-
gia, quod luna circularis sit sive sph*ri-
ca per incrementa^ hoc est, per modum
incrementorum et decrementorum, quod
ANALYT. TRACT. III
83
corniculata sunt et sphaericitatem linege
ostendunt, quod est per signum effectus
causam demonstrare : et ideo sic ipsius
quia ct non propter quid fit demonstra-
tio, et ipsius quia effectus est syllogis-
mus sic : omne quod ad solem relatum,
incrementa per recessum a sole cornicu-
lata accipit, sphaericum est : luna sic ad
solem relata, incrementa luminis accipit :
ergo est sphserica vel circularis : sic enim
ipsius quia per efTectum prohata causa
factus est syllogismus. Si autem e con-
verso ponatur medium quod vere causa
est, tunc fiet syllogismus propter quid :
non enim luna propter augmenta corni-
culata circularis est : sed e contra quia
circularis est^ ideo augmenta corniculata
accipit. Et ponatur lunam esse in quo c
quod est minor extremitas : in quo au-
tem B medium sit augmentum tale acci-
pero : in quo autem a major extremitas
sit esse circulare, sic, omne b a, omne c b,
ergo omne c a, sive omne circulare reci-
piens lumen a sole, conversum ad solem,
augmenta luminis circulariter accipit :
luna est sphaerica, lumen a sole acci-
piens : ergo augmenta luminis a sole cir-
culariter accipit.
In quibus autem demonstrationibus
media quae sunt effectus, non convertun-
tur cum causa, eo quod non est effectus
immediatus, et tamen medium est effe-
ctus et non causa^ et effectus tamen ille
mediatus notior quoad nos : si fiat de-
monstratio per talem effectum, iterum
erit demonstratio per talem effectum de-
monstratio quia, et non demonstratio
propter quid : sed debilioris virtutis erit
haec demonstratio quam si fiat per effe-
ctum immediatum : sicut si demonstrare-
tur lunam esse sphaericam per hoc quod
ipsa existens sub sole, rnotu circulari a
sole per distantiam, talia accipit corni-
culata incrementa. Sic ergo per effectum
fit demonstratio quia, ct non propter
quid, secundum primum et unum mo-
dum et principalem.
Amplius autem secundo modo fit de-
monstratio quia in his in quibus medium
 8i D. ALB. MAG. ORD. PR.^D.
quod est causa, ponitur extra extrema
excellens utrumque extremorum ; in ta-
libus enim medium est causa remota non
convertibilis et non sufficiens ad causan-
dum etTectum secundum seipsam. Unde
in his talibus ipsis quia et non ejus quod
est propter qidd, demonstratio est : non
enim datur proxima causa et essentialis
et convertibilis per tale medium. Hujus
autem exemplum est, ut si quaestio fiat
qua demonstrari debeat quare paries non
respirat , et ponatur causa remota per
quam hoc demonstratur dicendo, quod
causa ejus quod paries non respirat, est
quia non est animal : si enim hoc quod
est non esse animal, non respirandi cau-
sa esset, tunc oporteret quod oppositum
hujus esset causa oppositi , ita scilicet
quod aliquid esse animal, esset causa
quare respirat : quia si negatio causa est
ipsius non esse sive negationis, tunc af-
firmatio erit causa esse sive affirmationis:
hoc enim est in omnibus causis imme-
diatis verum : sicut si elementa in com-
plexione sine mensura osse calida, et
sine mensura esse frigida (quod est nega-
tio aequahtatis cahdi et frigidi in comple-
xione) est causa non sanandi, hoc est,
negationis sanitatis : tunc cum mensura
eequaUtatis complexionis esse cahda, et
cum mensura esse frigida, quod est afhr-
matio, est causa sanandi sive sanitatis,
quod est etiam affirmatio. Simihter au-
tem in omnibus talibus quae immedialae
sunt causae, quod si affirmatio ipsius esse
est causa, et negationem oportet esse
causam ipsius non esse. In his autem
quse dicta sunt sic demonstratis per cau-
sam communem et transcendentem non
contingit quod dictum est, quod scihcet
affirmatio non est causa affirmationis :
dispositio autem terminorum (quia me-
dium excedit extrema et est primum po-
sitione) indicat, quod tahs syUogismus
est in media figura. Hujus autem exem-
plum in terminis transcendentibus est, ut
dicamus, quod a medium positione sit
animal : id autem in quo est b quod est
major extremitas, sit non respirare : in
quo autem est c minor extremitas, sit
paries : secundum igitur hanc dispositio-
nem a inest omni ihi in quo est b, omne
enim respirans est animal : in c autem
nuUo est a, et sic sequitur in secundo se-
cundae, quod neque b in c nuUo est, hoc
est, quod nuhum c est b : non igitur re-
spirat paries.
Hsec enim quae sunt de numero hujus-
modi causarum excedentium , compa-
rantur dictis extremis secundum excel-
lentiam, id est, quae excedunt extrema et
non convertuntur cum eis : hoc autem
dicere est assignare causam plurimum
distantem ab extremis. Sicut est illud
quod Anacharsides Philosophus pro cau-
sa assignavit, quod in Scythis sive in
Scythia (quae terra Sclavorum est) non
sunt sibihatores sive tibicines : dixit enim
esse causam hujus, quia non sunt ibi vi-
tes. Cum non esse in Scythia vites valde
remota causa sit ad hoc quod non sint
tibicines in ScAihia. Yites enim vinum
faciunt : vinum autem laetificat : Isetitia
autem causa est quae tibiam canere facit.
Simihter autem causa remota quare non
respirat paries est, quod non est animal :
animal enim esse, et hoc animal esse
circa superiora calens^ et sufflativum ad
mitigationem illius caloris pulmonem
habens, causa est respirandi. Haec autem
in libro de Respirando et Inspirando di-
cta sunt . Secundum autem eamdem
scientiam et secundum dispositionem eo-
rura quae ostendunt scientiam quia, et
%CA^\s\\d.m.propter quid, sunt hae quae di-
ctae sunt differentiae ejus quod est quia',
sive S3'lIogismi qui ostendit quia, ad eum ^
syllogismum qui est propter quid.
CAPUT YH.
De differentia demonstrationis quia et
propter quid in diversis scientiis.
Alio autem modo differt demonstratio
propter quid ab ipsa demonstratione
quia, in hoc quod per aham scientiam
utrumque istorum est speculari : ita sic-
 LIBER I POSTER.
licet quod una scientia speculatur propter
quid, et alia sciatia speculatur quia. Hu-
jusmodi autem scientise sunt qusecum-
que sic se habent ad invicem, quod al-
terum (hoc est, subjectum quod in una
earum determinatur) est sub altero quod
in altera scientia determinatur, sicut su-
balternatum est sub subalternante, sic-
ut se habent speculativee sive perspe-
ctivffi scientise ad geometriam. Et sicut
se habet scientia machinativa de machi-
nis qua3 proprio nomine vocatur scien-
tia de ingeniis, ad stereometriam, hoc
est , ad illam partem geometrise , quse
est de stereis, hoc est, de mensura soli-
dorum sive corporum, quae traditur in
undecimo et duodecimo Eucludis : ma-
chinativa enim sive de ingeniis scientia
sequitur mensuras solidorum in ponderi-
bus et quantitate et erectione ingeniorum
et proportione. Et sicut se habet harmo-
nica in musicis cantibus et instrumentis,
monochordo scilicet, vigella et lyra, et
hujusmodi ad arithmeticam : quia pro-
portiones numerorum considerat arith-
meticus : quam proportionem in cantu et
divisione chordarumponitharmonica : sic-
ut passiones linese considerat geometria,
quas in linea visuali (quae radius vocatur)
ponit perspectiva. Et sicut scientia nava-
Hs (quse apparentia vocatur) se habet ad
astrologiam quantum ad illam partem
quae est de angulis et de diversitate aspe-
ctus : ad hanc enim navalis secundum
apparentiam in stellis vias navium ima-
ginatur et dirigit. Vel forte melius ad lu-
nae quartas : quia ex illis elementum
aqueum movetur ad effluxum et reflu-
xum, et ex illis oriuntur venti secundi
vel non secundi de fundo maris. Et hoc
apparet in crispatione undarum . Ad
quamcumque enim plagam moventur cri-
spantes undulse, primo in aquee superfi-
cie, ad illam flabit ventus in puncto pro-
ximae quartae, maxime si ibi erit luna.
Quartas autem voco puncta Orientis, me-
dii coeli, Occidentis, et angulum mediae
terrae.
Harum autem scientiarum subalter-
ANALYT. TRACT. III 80
nantium et subalternatarum quaedam fe-
re sunt univocse, hoc est, de univoco sub-
jecto et passionibus. Et dico fere propter
id quod addit subalternata super subalter-
nantem, sicut linea visualis addit supra
lineam^ et sicut angulus reflexionis ad
speculum addit supra angulum simplici-
ter qui est contactus duarum linearum.
Hoc autem modo fere univocx sunt as-
trologia mathematica quse considerat di-
versitates motuum et praeventionum et
conjunctionum et aspectuum in stellis, et
navalis astrologia quae fere idem consi-
derat referendo hoc ad actum et vias na-
vigantium. Etiam sic fere univocse sunt
harmonica mathematica sive musica, et
illa quae est secundum auditum in chor-
dis et fidibus et instrumentis musicis :
hoc enim in omnibus talibus ipsum quia
est scire sensibilium, hoc est, subjectum
sensibile et passiones considerantium,
sed propter quid considerare habent ma-
thematicae quae non considerant sensibi-
le, sed abstractum a sensibiH secundum
rationem diffinitivam quae medium est in
demonstratione.
Attendendum autem quod passiones
subjecti possunt considerari dupliciter,
scilicet in quantum sunt subjecti quod
est per se et secundum ipsum, vel in
quantum sunt hujus subjecti determinati
ad hanc naturam vel materiam. Quanti-
tatem autem per omnes differentias quan-
titatis (quae sunt linea, superficies,et cor-
pus, quae sunt differentiae quantitatis con-
tinuae primae secundum ipsam naturam
quantitatis exeuntes ab ea) habet consi-
derare geometer : et quia passiones quan-
titatis causantur ab ipsa natura quantita-
tis secundum se et secundum seipsam,
ideo geometer habet dicere propter quid
in omnibus illis sive sint abstractae, sive
sint ad materiam determinatae : tales enim
passiones sunt quantitatis secundum quod
est quantitas, et non istius vel illius se-
cundum quod est hoc vel illud secundum
ipsum, sed sunt quantitatis in isto. Si
autem passiones aliquae sunt, quae cau-
santur ab hoc vel illo secundum quod
 86 D. ALB. MAG. ORT). PR.ED.

hoc vel illud, in illis non dicit propter numerum, et sic de aliis. Secundum di-
quid scientia superior, sed inferior. cunt esse, quod id quod addit inferior et
Hujus exemplum est radius qui est li- subalternata scientia, oportet quod con-
nea : quia lineasecundum quod est linea, trahat ipsum ad rem alterius naturae et
habet rectum esse vel curvum : et per generis : quia ahter scientia de speciebus
contactum aUerius facere angulum et an- et differentiis divisivis subalternata esset
guh quantitatem ex hoc quod perpendi- scientise de genere, quod falsum esse di-
cuhiriter vel ohhque contingit : quse omnia cunt. Tertium autem dicunl esse, quod
quia quantitatis sunt, secundum ipsum id quod addit supra subjeclum superioris,
considerat secundum causam geometer. non sit causatum vel procedens a sub-
Sed in quantum radius habet reflecti ad stantia et natura subjecti superioris : ah-
tersum et pohtum, et in speculo concavo ter scientia paris et imparis subaHerna-
reflecti ad medium, et in rotundo pervio retur scientiae de numeris, quod falsum
reflecti ad punctum oppositum : qu« pas- est, cum sintuna et eadem scientia, et sic
siones quia causantur non a hnea secun- etiam si hoc esset verum, prima philoso-
dum quod quantitas est, ideo hneae se- phia sibi subaUernaret omnes ahas, eo
cundum ipsam non conveniunt, necpos- quod ex suo subjecto stabiht subjecta
sunt a geometra causari ex propriis prin- scientiarum omnium aharum.
cipiis quantitatis : et ideo non dicit prop- Haec ioitur sunt quse dicuntur commu- Quiddehoc
fe;' ^w<« in iliis : sed sunt passionis Imeae niter et satis subtiliter et bene : sed Arisioieies,
visuahs secundum ipsum quod visuahs quantum ex natura demonstrationis est,
est : e\ \&Qo propter quid in tahbus dici- et ex dictis Aristotehs perpendi potest,
tur a perspectiva. Xec etiam in hoc, si non exigit nisi quod subaUernans et sub-
quis subtihter inspiciat, subaUernatur aUernata sint circa idcm in substantia
perspectiva geometriee : quinimo scientia subjectum, et diversum secundum esse :
est per se considerativa passionum sui quia ahud habet esse in suis principiis
subjecti. Et hoc est quod dicit Aristoteles, consideratum, et ahas passiones fluentes
quod mathematicorum, astrologorum et ab ipso secundum esse quod habet in suis
harmonicorum et non sensibihum est principiis substantiahbus acceptum, quod
scire propter quid ; eo quod ifli in tahbus secundum hoc ipsum causatur ab ipso : et
habent demonstrationem facere ex qui- ahud habet esse secundum hoc quod re-
hus tales causse tahum passionum accipi latum est ad hoc vel iUud, sccundum
possunt. quod in inferiori scientia consideratur :
Quae requi- Sunt autem quidam dicentes quod tria et quia accidit ei esse in hoc, et sic, ideo
suba"terna-
tionem. cxiguntur ad hoc quod una scientia aUeri causas iUarum passionum quae insunt ei
subaUernetur. Et dicunt primum esse secundum se, non potest scire scientia
quod subjectum subalternatse concipiat in inferior^ sed expectat eas superiori, sicut
se subjectum subaltcrnantis cum additio- patet : quia sic medicina considerat cor-
ne ditTerentise contrahentis ipsum ad na- pus humanum, non secundum quod est
turam vel materiam determinatam, ut li- magnum, sed secundum quod est ad
nea visibihs se habet ad hneam, et p}Ta- complexionis aequahtatem commixtum :
mis visibilis se habet ad pyramidem, et invenieus tamen impeditivum in ipso ex
circulus visibilis qui est basis pyramidis, corruptione compositionis et continuitatis
se habet ad circulum, et diameter pyra- et figurae, causam illius medii non consi-
midis se habet ad diametrum, et triangu- derat, sed scientia superior, geometria,
lus pyramidis ex radiis exeuntibus ad il- vel alia : sicut maxime scientia de ponde-
luminatum, se habet ad triangulum cu- ribus et distantia graduum exigitur in
jus motu imaginativo generatur pvramis, medicina, ut in hbro de Gradibus dicit
et sic numerus modulorum se habet ad AlchinJus. Et hoc modo in iride quam
 LTBER 1 POSTER.
secundum causam considerat pliysicus,
secundum causam dico suse generationis
in nube aquosa lioc modo : secundum
causam autem reflexionis causata ab op-
posito sole consideratur a perspectivis.
Quomodo ^^ ^^oc patet quare qusedam subalter-
scientiTTu- n^^ntes ct subaltematffi sunt vere univo-
ef'S"l?- c». in quibus scilicet inferior recipit no-
verrunlvo- "^*^"^ supcrioris et rationem : numerus
'^km nor ^^™ relatus ad morulas et modulos so-
norum est numerus, et linea visualis est
linea non additione contrahente. Sed
qusedam sunt, in quibus subjectum supe-
rioris non nomine et ratione prcedicatur
de subjecto inferioris, sicut magnitudo
continua non praedicatur de corpore hu-
mano : quia non consideratur a medico :
et id quod addit, non est de quantitate
nec de principiis quantitatis : sed omnino
prseter ipsam, quamvis sit in ipsa secun-
dum esse abquod.
His igitur sic notatis, planum est quod
dicitur : et sicut una considerat quia, et
altera propter quid in talibus : ita con-
ting-it multoties, quod considerantes ip-
s\im propter quid, nesciunt ipsum quia.
Et hujus causam quidam dicunt esse,
quia non petractant. Sed vera causa est,
quia universale (ex quo accipitur causa
propter quid) cognoscunt : et ex illo par-
ticulare (quod ex universali in propria na-
tura cognosci non potest) pertractare ex
propriis non possunt : et hoc est quod
additur: quia superius sicut universale
considerantes, multoties qusedam singu-
larium nesciunt : quia in subjecto univer-
sali non liabent unde hoc ex principiis
universalis facere possint : et etiam pro-
pter id quod particulari et propriae natu-
rae non intendunt ex principiis universa-
lis, unde sunt considerantes. Haec autem
sunt et talia quaecumque per additionem
ad superioris scientiae subjectum alterum
quiddam sunt : quia id quod additur sub-
jecto superioris scientiae, trahitur inalte-
rum genus, et non causatur illud a prin-
cipiis subjecti universalis scientiae et su-
perioris : illae enim scientiae utuntur spe-
ciebus et formis universalis secundum
ANALYT. TRACT. TTI 87
substantiam et materiam sui subjecti,
hoc est, secundum quod relatae sunt ad
hoc vel illud : mathematica autem quae
simpliciter mathematica et abstracta sunt
(sicut ea quae sunt scientiae altioris) sunt
simpliciter circa species abstractas : tales
enim non sunt de subjecto aliquo sensi-
Inli : quia quamvis geometrica aliqua de
subjecto aliquo sensibili sint, non sunt
tamen de illo secundum quod est subje-
ctum aliquod sensibile, sicut patet per
antedicta.
In ialibus autem inferior etiam subal-
ternat alterum ad minus quantum ad mo-
dum : et hoc est quod dicit,habet autem
S3 ad speculativam sive perspectivam sic-
ut se habet perspectiva ad geometriam :
ita enim sc habet alia quae sub ista
(quoad aliquid) ad istam, sicut perspecti-
va se habet ad geometriam, quamvisnon
simpliciter subalternetur eidem : sicut est
id quod est de iride, de quo (sicut di-
ctum est) ipsum quia physici est scire, qui
iridem quantum ad materiam secundum
quod est in nube aquosa habet conside-
rare : sed propter quid est iris quantum
ad reflexionem radiorum solis, est consi-
derare perspectivi : aut simpliciter, quia
ex principiis suae scientiae dicit propter
quid est iris : aut secundum hoc quod
est doctor vel secundum doctrinam, quia
docendis est scire causam propter quid.
Multae autem etiam earum quae non
sunt sibi invicem scientiarum, ut subal-
ternans et subalternata, sic se habent ad
invicem, sicut medicina ad geometriam
se habet in aliquo : quod enim vulnera
circularia tardius sanantur, medici chi-
rurgici est scire : sed propter hoc est sic
scire geometrae. Hoc enim ex hoc est, ^^^^^ y„[.
quod circulus est capacissima figurarum : lanTta^^rd^us
et ex hoc est capacissima^ quia latera ip- ^""' fia?^'""
sius ad circulum undique distantia sunt
et magis difficulter unibilia, et ex hoc se-
quitur quod tardius sanabilia.
88 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

figuree non facit scire propter quid'^ : nec

CAPUT VIII. fit in ipso demonstratio propter qiiid,
habens proximam et convertibilem cau-
De sijllogismis, et primo in qua forma sam pro medio : medium autem in prima
si/llogismi potissime fiant. figura subjicitur in majori propositione et
praedicatur in minori : et ideo major in
Determinatis autem sic principiis po- prima figura in tali syllogismo non pot-
tissimae demonstrationis formalibus, qui- est esse negativa nisi sit falsa: quia sub-
bus est demonstratio et habet formam jicitur in ea causa essentialis et proxima
demonstrationis, quia omnis demonstra- suo effectui : in negativo autem syllo-
tio syllogismus est et non convertitur, gismo primae figurae oportet quod major
conveniens est determinare in qua for- sit negativa, quia minor in prima figura
ma syllogismi potissime fiant : hoc enim negativa esse non potest.
est etiam de principiis demonstrationis, Et ex hoc patet quod in primo modo
quamvis non sit principium ejus iu negativo universali primae figurae nullo
quantum demonstratio, sed in quantum modo fit demonstratio/>yo/*/er^WiV/, sed in
est syllogismus. Dicimus quod potissima universalibus secundae ligurae, in quibus
demonstratio quae facit scientiam propter svllogizatur per causam remotam, fieri
quid, maxime fit per primara figuram : patet sic : sint enim termini secundum
ad quod quatuor Aristoteles inducit ratio- dispositionem secundae figurae, non ha-
nes. Quarum prima est, quod figuram bens pulmonem, non respirans, paries :
trium quaemagis facit scire, maxime sive et syllogizetur sic in primo secundse :
prsecipue est figura prima. Cujus proba- nullum non respirans habet pulmonem :
tio est, quia illae de numero scientiarum, omnis paries est non habens pulmoncm,
in quibus est maxime scire, sunt scien- vel pulmone caret : ergo nullus paries est
tiae mathematicae : mathematicae autem respirans. Vel in secundo sic: omne non
scientiae, sive subalternantes, ut arithme- respirans est pulmonem non habens :
tica et geometria, sive subalternatse, ut nullus paries est pulmonem habens : er-
perspectiva : et in eo quod fere est dice- go nullus paries est respirans. Et ideo
re de omnibus scientiis etiam mathema- dictum est paulo ante, quod demonstra-
ticis, propter quid, et non quia faciunt tiones dicentes propter quid, fere sunt
demonstrationem sive speculationem. per primam figuram tantum : nec demon-
Aut enim omnino, hoc est, universali- stratio inducta est propter quid, sed de-
ter, aut sicut frequentius et in pluribus : monstratio quia.
et per hanc primam figuram ejus quod Quidam tamen hanc rationem in duas
est propter quid, fit syllogismus : prop- dividunt, dicentes unam esse a signo,
ter hoc etiam per hanc figuram, primam quia mathematicae scientiae suntper hanc
scilicet est syllogismus maxime faciens figuram ; secundam autem a causa, quia
scire : et maxime erit per hanc figuram prima figura est, per quam frequentius
speculari conclusionem sive scientiam lit demonstratio propter quid. Quod au-
propter quid: quae ratio maxime * est de tem mathematicae sint in quibus maxime
primo modo primae figurae, etnon de se- sit scire, probat Ptolemaeus in principio
cundo, nec de modis particularibus, ut Almagesti dicens^ quod naturales de mo-
patebit inferius. Scias enim quod secun- bili sunt, in quibus non stans causa :
dus modus (qui negativus est) primae metaphysicse autem de sublimibus, qua-

* Hoc idem Linconiensis tiic sentit in com- scire propter qiiid, sed bene modi universales
mento, sed aliter exponit ly majcime. P. J. secundae figurse, saltem per causam remotam,
- Secundus modus primse flgura non facit quto non est propiie pfopfer (/((('? sed ^iiin. P. .1,
 LTBER I POSTER.
rum causa in quibusdam nun attingitur ;
et ideo per veram causam non potest es-
se scientia. Restat ergo quod in mediis
sit, quie et causam stantem habent, et
quorum causa attingitur : et sic in mathe-
maticis quse medise sunt inter phvsicas et
metaphysicas causas, habentur verae et
incorruptibiles scientise.
Postea tertia ratio est, quia non est
possibile venari scientiam sive venerabi-
lem prae aliis scientiis (quse est scientia
quid ei propter quid) accipere, nisi per
primam figuram : quod sic probatur, quia
in media figura non fit syllogismus cate-
goricus sive affirmativus syllogismus :
sed scientia quae est ipsius quod quid et
propter quid, est scientia aftirmationis
sive affirmativae conclusionis. Tn ultima
autem sive in tertia figura fit quidem af-
firmativus syllogismus, sed non lit svllo-
gismus universaliter concludens, sed
scientia per id quod quid est de numero
universalium : diffmitio enim subjecta
majori extremitati universaliter et afHr-
mative recipit prsedicationem ipsius, et
in minori prgedicatur diffmitio de hoc
quod continetur sub medio substantiali-
ter et per se, de illo etiam prsedicabitur
universaliter et affirmative. Duabus au-
tem prsemissis universalibus et affirmati-
vis secundum primae figurse dispositio-
nem necesse est concludi conclusionem
universalem et afarmativam quae est
^QAQniidi quid e\ propter quid. Et sic est
planum quod non nisi inprima figura, et
in primo modo, et non aliis modis, nec
etiam in aliis figuris concluditur scientia
propter quid. Hoc autem manifestatur
per exemplum : sit enim hominis diffini-
tio, animal bipes : patet quodnon in quo-
dam particulari modo quodam de subje-
cto per accidens dicto qui negari possit,
est homo animal bipes, sed simpliciter et
universaliter.
Forte autem aliquis dubitat, utrumhoc figurae reducuntur ad primam. Tn redu-
verum sit, quod in negativo syllogismo ctione autem modo per conversionem,
non possit concludi diffinitio quae facit modo per transpositionem, modo perim-
* Nota tripliceni expositionem, quomodo aliae figurse densantur per primam et uon e contra.
ANALYT. TRACT. IIT 89
scientiam propter quid : potest euim esse
diftinitio medium in negativa demonstra-
tione, et negari ab una extremitate, et af-
firmari de alia : et sic in negativa propo-
sitione et demonstratione potest tieri
scientia propter quid, ut videtur : quia
quamvis non concluditur in tali demon-
stratione diffinitio, tamen demonstratio
elici potest ex tali syllogismo. Dicitur soiutio.
autem ad hoc communiter, quod revera
diftinitio majoris extremitatis nunquam
potest eUci ex syllogismo negativo in pri-
ma : quia si sit syllogismus negativus in
prima figura, major erit negativa : et erit
tunc major propositio falsa, ut paulo an-
te dictum est : sed diftinitio minoris ex-
tremitatis poterit esse medium in syllo-
gismo negativo, eo quod minor in prima
figura est aftlrmativa, et prsedicari potest
diftinitio minoris extremitatis de ipsa mi-
nori exiremitate. Et cum dicitur quod
diffmitio non potest concludi in negativo
svHogismo : hoc quidem generaliter ve-
rum est pro generibus singulorum : nec
enim concluditur diflinitio quse est con-
clusio demonstrationis, nec diffinitio quse
est demonstratio positione dilTerens, sed
solum illa quse est ut principium demon-
strationis, contingit ex negativa demon-
stratione cognoscere : ex affirmativis au-
tem contingit omnes diffinitiones demon-
strare. Sed in secunda figura est aliquan-
do dicere diffinitionem majoris extremi-
tatis quando major est affirmativa, ut in
ante habitis dictum est.
Amplius quarta ratio est, quia prima
figura aliis duabus figuris nihil indiget
ad suae ostensionis evidentiam : illae au-
tem aliae duae figurae per hanc primam
figuram densantur et augmentantur, do-
nec ad immediata veniant. Quod triplici-
ter fit, ut dicunt diversi'. Uno quidem
modo^ sicut dictum est : quia quoad evi-
dentiam suae inferentiae et illationis aliae
90 D. ALB. MAG.
possibile densantur per figurae ad figuram
reductionem : sed augentur per reductio-
nem particularium modorum in modos
pnmosuniversales, etmaximein primum
modum universalem. Alii dicunt, quod
quia demonstrationes augentur in post
assumendo, et condensantur continue in
post assumendo, donec veniant ad ini-
mediatum quod est densum : quia den-
sum metaphoricum formalis est, cujus
partes sunt prupinquse : immediatse au-
tem partes sunt propinquae et non ha-
bent medium inter subjectum et prsedi-
catum in his quae sunt per se. lili autem
adhuc dicunt, quod secunda et tertia
figura augentur et densantur, sed non
prima. In secunda enim fit demonstratio
per causam remotam, sicut paries non
respirat, quia non est animal : quae de-
monstratio si debet lieri convertibilis,
oportet quod densetur per additionem
eorum quae contrahunt medium : sicut
animal est medium, addam animal ha-
ORD. PR.^D.
bens calorem circa cor et superiora, et
huic addam habens pulmonem, et huic
trahens refrigerantem aerem ad miti-
gationem caloris : et sic densabo me-
dium, donec fiat convertibile. In tertia
autem figura praecipue demonstrationes
augentur: medium enim in illaexceditur
ab extremis, quia subjicitur : et ideo cum
passio praedicatur, sic excedit subjectum:
et ideo in illo oportet restringi passio-
nem per additionem contrahentium ad
aequahtatem et convertibilitatem subjecti,
vel subjectura per abstractionem conti-
nue augeri, donec ad qualitatem deveniat
passionis in communitate : quiatunc non
convertuntur subjectum et passio. Et
omnibus his tribus modis bene et conve-
nienter dicitur : sed primus modus ma-
gis videtur esse de intentione Aristotehs.
Haec ergo dicta sunt de principiis et usu^
principiorum in scientia una et diversis :
et in his habet finem tractatus.

LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. IV
TRACTATUS
DE OPPOSJTIS PRINGIPIORmi DEMONSTRATIONIS
IGNORANTIAM.
CAPUT I.
Be his quse prseambula sunt ad tracta-
tum de propositione necessaria.
Jam aulem delerminalis omnihus prin-
cipiis veree demonslrationis quoe faeit ve-
ram scientiam, determinandum est de
oppositis principiorum quse faciunt igno-
rantiam, ex quibus fit syllogismus con-
trariae deceptionis. Dictumest enim quod
nihil demonstratori oportet esse notius
oppositis principiorum in falsitate. De-
terminabimus ergo primo causas veras
ignorantiae, et consequenter causas igno-
rantiae secundum dispositionem : eo quod
ilJa contraria est scientise : et postea cau-
sastangeraus ignoranti:e secundum nega-
tionem. Adhuc autem volentes determi-
nare causas ignorantiae secundum dispo-
sitionem^ ostendemus primum quaedam
praeambuJa quibus nos uti oportet ad os-
tensionem illarum.
Dicamus igitur, quod sicut in affirma-
tivis propositionibus contingit praedica-
tum quod est a, esse in subjecto quod
est B individualiter, hoc est, immediatc
in affirmativa propositione : sic etiam in
negativa propositione conceditur indivi-
dualiter, hoc est, immediate non esse in
eodem, ut hsec immediata sit negativa,
B non est a, sicut affirmativa immediata
est, B est A. Dico autem individualiter
esse affirmative, aut non esse negative.
Hoc autem verificatur quidem uno modo.
Yideamus igitur primo qualiter contingat
01
IV
QUM FAGIUNT
negativam non esse immediatam : tunc
enim ex opposito videre possumus quo-
modo fiat immediata : hoc enim est esse
immediatum, quando non est medium
aliquod inter extrema, per quod unum
extremum sytJogizetur de aJio. Dico er-
go, quod cum a praedicatum in toto ali-
quo sit, in quo non sit b subjectum, in
toto autem dico universale : aut e con-
verso b subjectum in toto aliquo sit uni-
versali in quo non sit a, vel utrumque
divisim sit in toto aJiquo in quo non sit
reliquum : non erit propositio immedia-
ta negativa quae dicit, quoniam nuIJum b
est A. Haec autem sic verificatur : pona-
mus enim primo, quod a pra?dicatum sit
in toto c, b subjectum non sit in eodem
toto c (et hoc enim fieri potest quod a
quidem sit in quodam toto, et quod b non
sit in illo ut in toto) tunc necessario erit
aliquod medium perquodfit syllogismus,
per quod medium concluditur quod a non
sitin b, et sicpropositio erit mediata quae
dicit nullum b esse a. Termini autem in
quibus hoc evidenter apparet, sunt, ut a
sit Jinea, c autem totum simile vel idem
cum linea sit quantitas, b autem sit sub-
stantia : tunc syllogizatur in secundo se-
cundae figurae sic : omnis linea est quan-
titas : nulJa substantia est quantitas : er-
go nuila substantia est linea. Si enim a
quidem omni est c, quia omnis quantitas
linea : in b autem nullo est, quia nuJJa
substantia est quantitas : sequitur quod
in nullo b est a, quia nulla substantia li-
nea.
Similiter autem est propositio negativa
QO
D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
non immediata si dicatur, quod b subje-
ctum sit in aliquo ut in toto universali, et
sit hoc D in quo non sit a prsedicatum
primum : erit verum medium ad syllogi-
zandum, quoniam nullum b sit a : sit
enim b animal cujus totum universale
quod est, d sit substantia, a autem sit
quantitas : et erit syllogisraus insecundo
primae sic : nulla substantia est quantitas :
omne animal substantia : ergo nullum
animal est quantitas. Quod enim in omni
B est D, A autem in nuUo b, sicut dictum
est, erit syllogismus negativse et mediatse
propositionis.
Eodem autem modo syllagizatur si tam
A quam b divisim fuerit in toto aliquo,
in quo non sit reliquum. Quod autem
possit in aliquo esse in quo non est b, et
e converso b in aliquo in quo non est a,
manifestum est ex coordinationibus prse-
dicabilium quaecumque non commutan-
tur, hoc est, non commiscentur ad invi-
cem, itaquod coordinatio unius generis
commutetur et commisceatur prsedicabiU-
bus alterius generis : hoc enim maxime ve-
rum estinhisquaeper sepraedicabiba sunt.
Sitigitur una unius generis coordinatio
praedicabilium a, c, d, sicut animal, sub-
stantia, corpus : alia autem, sciHcet b,
E,F, sicut linea, longitudo, quantitas. Si
ergo nihil eorum quae sunt in a c d coor-
dinatione, de nullo eorum praedicatur
quae sunt in b e f coordinatione, ita quod
sit in illo ut in toto sicut est in substan-
tiali praedicatione. Si ergo tunc dicatur
A esse in p sicut in toto, ita quod sit de
sua coordinatione, manifestum est quod
b quod est alterius coordinationis, non
erit in p sicut in toto uniA^ersali. Si enim
daretur oppositum, quod scilicet b sitin p
toto : cumA sitinp toto, sequeretur quod
commutantur sive permiscentur praedi-
cabibum per se coordinationes, quod in-
conveniens esset '. Similiter autem e con-
verso si d dicatur esse in aliquo sicut in
toto universaH in quo sit etiam a, idem
sequitur inconveniens. Sic ergo patet
• Ex hoc loco colligitur communis ilJa aucto-
quaUter propositio negativa sit mediata:
id enim in quo unum in toto est et in quo
aHudnon est, medium est ad probandum
quod unum alteri non inest : quia prae-
dicatur de uno, et removetur de altero.
Si vero neutrumnec subjectum necprae-
dicatum sit in aHquo sicut in toto in quo
non sit reHquum : et dicaturA praedica-
tum non esse in c subjecto, necesse est
individuaHter, hoc est, immediate non
esse in ipso. Hujus autem exemplum est,
sicut si dicatur, nuHum corporeum est
incorporeum : ambo enim ista sunt in
substantia quae totum universale est ad
utrumque iUorum : ethoc non potest esse
medium per quod unum negatur de aUe-
ro : quia de utroque universaUter prae-
dicatur. Si enim daretur quod totumtale
esse medium per quod unum extremo-
rum negaretur ab aUo : cum hoc non
possit esse nisi per repugnantiam quam
haberet ad aUerum extremorum, seque-
retur quod aUerum ipsorum esset in toto
quodam in quo non esset reUquum :
quod est contra hypothesim : positum est
enim ambo esse in uno eodem sicut in
toto, et unum non esse in aUquo in quo
non sit reUquum. Etsidaretur quodesset
medium tale totum in quo toto sunt am-
bo, tunc taUs syUogismus in quo per
tale medium probatur unum extremorum
non inesse aUi, aut fit in prima figura,
aut in media : in tertia enim non est uni-
versaUs syUogismus. Siquidem igitur sit
syUogismus in prima figura : tunc b mi-
nor extremitas erit in toto quodam univei"-
saU quod in minori propositione prsedi-
catur aftirmative de ipso : quia in prima
figura oportet et minorem propositio-
nem esse affirmativam, et medium in
minori praedicari de minori extremitate :
et in illo eodem non erit a, quia major
extremitas in syUogismo negativo in ma-
jori negatur de medio : et hoc est con-
tra hypothesim. Si vero in media fiat
syUogismus : in iUa quidem quaecumque
propositio contingit, sive major, sive mi-
ritas quod prsedicamenta sunt impermixta.
 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. lY 93

nor, potest esse negativa vel affirmativa : nem, sed secundum pravam dispositio-
ad utramque euim extremitatem posito nem dicta est deceptio facta per s}dlogis-
privativo divisim, sive ad majorem, sive mum. De causis tamen talis ignorantiae
ad minorem, fit syllogismus : sed cum determinantes dicimus, quod talis igno-
utrseque propositione sint negativae, in rantia aliquando accidit in his quae sunt
nulla figura fit syllogismus : et si altera primo inlieerentia, lioc est, immediatis,
qusecumque sit affirmativa, in illa sicut quae ante se non habent aliquod medium
in toto erit unum, et in eodem non erit per quod probentur inesse, aut non in-
alterum : et hoc iterum est contra hy- esse. Primo autem insunt affirmativae et
pothesim. Si ergo unum ut in toto sit in immediatae, et primo non insunt in nega-
aliquo, et reliquum ut in toto sit in eo- tiva immediata : et de his primumdicen-
dem, et negetur unum de altero, erithaec dam est, et postea quahter et quibus de
negativa individualiter sive immediate causis fiat in his quae sunt vel non sunt
negativa. mediatis. Dicamus igitur quodin his quse
Notandum autem quod negativa est primo sunt vel non sunt^ haec ignorantia
immediata tribus de causis, et propter dupliciter contingit, hoc est, duobus mo-
duas erit vera, propter tertiam autem dis : aut enim est in his cum aliquis sim-
erit falsa. Prima est, si neutrum extre- pliciter, hoc est sine syllogismo in ipsis
morum sit in aliquo ut in toto univer- principiis accipiat aut esse quod non est,
sali. Secunda si utrumque iUorum ut in autnonesse quod est. Aut etiam secundo
toto aUquo eodem primo. Tertia autem modo accidit haec ignorantia, cum aliquis
causa propter quam est falsa propositio per syHogismum deceptorium accipiat de
est : quia praedicatum est id sub quo pri- conclusione opinionem talem, quod scili-
mo continetur subjectum et immediate, cet opinetur esse quod non est, aut opi-
sicut corporeum sub substantia : et ipsa netur non esse quod est : quodlibet enim
sunt opposita et repugantia sub illo, quae illorum trium ignorantiam habet pravae
a se invicem removentur innegativa pro- dispositionis circa mediata vel proposi-
positione. Epilogando autem manifestum tiones vel syllogismum.
est, quod contingit aliquando unum ex- Et non miretur aliquis, quod ante dif-
tremorum in alio non esse individualiter fmientes hanc ignorantiam diximus quod
sive immediate in negativa propositione : est per syllogismum facta deceptio, et
et manisfestum est quando hoc contin- modo dividimus eam in ignorantiam sim-
git, et quando non. Et diximus etiam pliciter, et per syllogismum factam : in-
quomodohic contingit. tendimus principaliter de ignorantia fa-
cta per syllogismum, nec aliam inducimus
CAPUT II. nisi ut illam ab ea quae per syllogismum
fit segregemus ' . Simplicis quidem igitur
De ignorantia malas dispositionis, quid falsae opinionis simpUciter est deceptio
sit etquae causx ipsius, et primo circa no^ facta per syllogismum deceptorium,
affirmativas et negativas. sed simpliciter pro vero accipit quod fal-
sum est, et pro falso quod verum est in
Nunc igitur de ignorantia determinan- contrariis principiorum : sicut si acci-
dum, et primo de ignorantia dispositio- piat quis quod omnis substantia estquan-
nis : circa quam primo ostendamus quid titas, vel quod nulla substantia est
sit ipsa ignorantia, quia tunc melius di- substantia : hoc enim modo x\lexander
cere possumus causas ejus. Ignorantia igi- accipit nuUam substantiam esse substan-
tur illa quee non est secundum negatio- tiam, et nuUam substantiam esse nisi

* Hoc etiam notat Linconieusis, sed videtur dave aliam rationem hujus ^dicti. P. J.
94 D. ALB. MAG. ORD. PR^.D.
materiam, et substantiam formatam esse
actiim materise, sicut apparet in libro de
Atomis, quem scripsit Alexander primus.
Sed illa quae est per syllogismum igno-
rantia conclusionis, plures sunt causae
facientes eam, et talis est plures secun-
dum modos et causas. Ponamus enim in
terminis generalibus, quod a non sit in
nuUo B, hoc est, quod a removeatur a b,
universaliter sic dicendo : nullum b est a,
et nullum a b, ita quod non insit unum
alteri individualiter, hoc est, immediate,
hoc est, quod hsec negativa sit immedia-
ta, nuUum b est a : si ergo aliquis syllo-
gizet sive per syllogismum concludat,
quod sit iuB modium accipiens c per quod
concludat a de b, deceplus erit per sAd-
logismum : deceptus quidem, quia acci-
pit esse quod non est, et deceptus quia
accipit mediatum quod immediatum est.
Et hsec deceptio per syllogismum con-
cludentem facta simpliciter, dupliciter
potest accidere, scilicet ex utrisque pree-
missis falsis, et ex altera falsa et altera
vera : contingit enim in tali syllogismo
deceptorio utrasque propositiones esse
falsas, et contingit aliquandoalteram tan-
tum esse falsam. Si enim dicatur, quod
neque a major extremitas in nullo c erit
medio in majori propositione, ita quod
heecsit vera et immediata, nullum c est a,
et similiter c mediuni sit in nullo b in
minori propositione, ita quod hsec sit
vera, nullum b est c, et utraque istariim
propositionum sit e contrario accepta,
ita quod contrarige istarum accipiantur
peroppositas qualitates, ut omne c est a,
et omne b g : utrseque propositione erunt
falsae.
Quod autem talis dispositio termino-
rum possibilis sit, patet ex hoc quod pos-
sibile est, quod c medium sic se habeat
ad A majus extremum et ad b minus ex-
tremum, quod ipsum medium neque sit
sub A sicut universali praedicato, neque
supra B, sicut prcedicatum universaliter
de B. Dictum est enim in hypothesi quod
B impossibile sit esse in aliquo toto. Di-
ctum est enim quod non est in ipso a sIct
utintoto. Dictumest etiam quod necesse
est omnibus inesse quae sub b neccesa-
rio : propter quod utraeque sunt falsae.
Horum autem omnium exemplum est in
terininisspeciaUbus qui sunt tales, quod
conclusio deceptionis sit, quod primo di-
catur, nulla substantia estquantiias : hcec
est enim immediate vera. Sjdlogizetur
autem per medium, et sit illud qualitas,
sic, omnis qualitas est quantitas : omnis
substantia est qualilas : ergo omnis sub-
stantia est quantitas : hoc enim neque
medium est in toto primo, sed universa-
liter removetur ab ipso : nec medium
est universaliler supra minorem extre-
mitatem : et sic palet quod possibile est
utrasque esse falsas. Tsle ergo est unus
modus deceptionis in syllogismo decep-
torio.
Aliter autem modus est, quod etiam
talis conclusio deceptionis concluditur ex
altera falsa : contingit enim in tali dece-
ptione alteram veram et alteram falsam
accipere : non tamen contingit accipere
quamcumque veram aul falsam : sed si
A'era debeat esse altera, lunc polest a c
proposilio major esse vera : quia minor
propositio quae est b c semper erit falsa
in propositionibus iramediatis. Duoe enim
sunt causae propter quas minor semper
erit falsa. Una quidem causa est, quod
B minor exlremitas estinnullo, neque in
majori extremilate, neque in medio : si
enimnon eritin aliquototo.sequilur quod
non erit in c medio : sed illa quae est a g
propositio major, potest esse vera. A^^er-
bi gratia, si Aet in c medio, et in b mi-
nori extremitate sit individualiter, hoc
est, immediate. Sit autem in c aflirmati-
ve, secundum universalem affirmativam :
in B autem ncgative, secundum univer-
salem negalivam : cum enim primum,
hoc est, majus exlremum praedicetur
idem, hoc est, univoce de pluribus in
majori, et in minori removeatur a mino-
ri extremilate, sequitur per secundum
moiium secundae figurae, quod neutrum
cxtremorum in neutro est, sed ulrumque
extremorum removetur a reliquo.
 LTBER I POSTER. ANALYT. TRACT. IV 95

Termini autem in quibus lioc ostendi- diate et negative, ut omne corpus est
tur, sint duo generalissima, ita quod ter- substantia : omnis quantitas est substan-
tium sit aliqua species unius eorum sive tia : ergo omne corpus substantia. Sic
immediata sive mediata, sic, omne cor- enim major vera est : minor autcm et
pus«est substantia : omnis quantitas conclusio falsse sunt, sicut in anieriori
est corpus : ergo omnis quantitas est expositione ostensum cst. Sed contra
»ubstantia. Nibil tamen difTert ad talem haec videtur esse Themistius dicens quod
habendam conclusionem, etiam si non Aristotoles dicil quod idem prsedicatur de
individualiter, sed mediate insint. Patet pluribus. Vocat autem Aristoteles prse-
igitur quod ipsius esse in affirmativis <licari de pluribus, quando idem pradi-
propositionil)us immediatis syllogismus catum pluril)us affirmative attribuitur, et
deceptorius fit per istam quam diximus : noii quando priBdicatum a subjecto re-
et sic, boc est, propter istas causas duas movetur. Et ideo videtur posse dici,
solum et in prima figura : non enim erat quod a est in c et in b individualiter, ut
ipsius esse universalis, scilicet affirma- animal in rationali et irrationali. Ut
tive syllogizare, neque in aliquo modo omne rationale est animal : omne ratio-
prim» figurffi, nisi in modo primo. Qui- ^^ale est irrationale: ergo omne irratio-
dam tamen ista quffi dicta sunt de secun- nale est animal. Et si dicatur quod con-
da causa ignorantife, alio modo et satis ^lusio vera est, dici potest quod exem-
convenienter interpretanlur dicentes, P'um non est ostendens, nisi quod major
quod contingit alteram veram accipere : «^st vera et minor falsa : et non est exem-
non tamen quamlibet, sed eam quaj est plum de syllogismo ignorantia? sive de-
major, quse est a c propositio : minor ceptionis. Nihil autem ditfert si non indi-
enim quse est b c nunquam potest esse vidualiter insit a, c et b quantum ad hoc
vera : eo quod b non est in aliquo toto : quod major sit vera et minor falsa. Sic
et sic sequitur, quod non erit in c, sed ergo planum est quod dicit Aristoteles.
illa quae est a c potest esse vera, ut si a
et in G et in B sit individualiter. Et exeni- LArlJl 111.
plum hujus est : quia animal est in ra- Q^aliter fit syllogismus ignoranti^
in
tionali et m irrationali immediate. Et ^rima figura circa immediatas negati-
inde arguunt sic : omne rationalo est ani-
mal : omne irrationale est rationale :
ergo omne irrationale est aninial. Sicut autem syllogismus ignorantiae
,. Et ut istud magis sit evidens, objicia- secundum dispositionem ex affirmativis
tur sic : si A et in c et in b est individua- qui est contrarise deceptionis, contrarius
liter, sicut patuit in syllogismo inducto : est immediatee negativse : sic e contra
quia animal individualiter est in rationali syllogismus contrarise deceptionis in pri-
et irrationali, major propositio et conclu- ma figura ex negativis immediatis, con-
sio sunt verse et minor falsa : et hoc vi- trarius erit affirmativse immediatse : et
detur esse magis incompetens in syllogis- ideo ostendendum est qualiter fiat talis
mo deceptionis, in quo conclusio dobet syllogismus. Dicamus igitur quod igno-
soiutio. semper esse falsa. Hujus autem objectio- rantia sive syllogismus ignorantise ipsius
nis communis est solutio, quod cum di- quod est non esse sive ex negativis pro-
citur, quod a et in b et in c est indivi- positionibus, qui contrarius est immedia-
dualiter, debet intelligi, quod in uno sit tse affirmativce propositioni, fit et in pri-
affirmative, et in altero negative, sicut ma et in secunda figura. In tertia autem
in ante habita expositione dictum est, ut non fit, eo quod syllogismus ignorantise
substantia in corpore est immediate affir- contrarius est scientise : scientia autem
mative, in quantitate autera est imme- est universalis : universalia autem uni-
96 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

versaliter non concluduntur, nisi in pri- aliquid a quo vere removeatur. Sit ergo
ma et in secunda figura, et non in tertia. illud a a quo removeatur c quod est me-
Propter quod syllogismus ignorantise dium: et tunc erit vera major quse est ac,
non fit in tertia figura, sed in prima et quia nuilum c erit a, quia a universa-
in media. Dicamus igitur primum quot liter removetur ab eo quod est c cui non
modis fit in prima figura, et quomodo in inest : sed quce est c b minorem proposi-
veritate et falsitate se habentibus propo- tionem contingit esse falsam necessario,
sitionibus. quando major est vera. Cujus duae sunt
Dicamus igitur quod contingit fieri rationes. Prima autem est deducens ad
syllogismum ignorantiee in prima figura impossibile, et est : quia tali facta posi-
ex utrisque falsis, et ex altera falsa qua- tione, quod scilicet in nulio c et in omni b
cumquesive majori sive minori. Exutris- sit a, impossibile est quod in b sit c in
que quidem falsis, ut si detur quod a quo cnullo sit a. Si enimhoc detur, sequi-
quod est majus extremum, sit et in c tur etiam quod a c major propositio non
(quod est medium) et in b (quod est po- sit vera : quod est . contra hypothesim
stremum) individualiter sive immediale. priusfactam. Hujus autem ratio est, quia
Tali enim hypothesi facta, si a majus cx- si minor sit vera ha;c, omne b est c, et con-
tremum accipiatur in nullo esse c, et c traria conclusionis sit vera, haec scilicet,
medium accipitur omni inesse b, ambge omne b est a, ex his sequitui' in primo
erunt falsse propositiones. Cujus exem- tertice conversa conclusione, quod ali-
plum est, quod a sit generalissimum ali- quod c est a, qua? est contradictoria ma-
quod, et c et B sint duae species coaequse- joris : et sic major quae est, nullum c
vse sic ad concludendum, quod nullum b est a est falsa : quod est contra hypothe-
sit A, quod est immediate falsum : ambge sim : propter quod necessario sequitur
propositiones prsedicto modo acceptae et quod cum major sit vera, necessario
in secundo modo primge figurae erunt fal- oportet minorem esse falsam.
sm, sic, nullum c a, omne c b, ergo nul- Secunda ratio est hsec, quia simul cum
lum B A. Termini sint : nullum corpo- hoc quod dictum est, sequitur ex his quae
reum substantia : omne incorporeum est m Prioribus Anahjticis dkisi sunt, quod
corporeum: ergo nullum incorporeum gi major sit vera, et cum hoc minor
est substantia. etiam sit vera, conclusio erit vera : quia
Contingit autem et hoc idem altera dictum est ibi quod ex falso sequitur \e-
falsa existente propositione : et hoc qua- rum, et ex veris utrisque non sequitur
cumque contingente, sive majori, sive nisi verum. Si autem hsec ila se habent,
minori. Et primo ostendamus qualiter non erit deceptorius sive ignorantise syl-
ex majori vera et minori falsa hoc con- logismus : quod est inconveniens : mani-
tingit : postea autem qualiter hoc contin- festum ergo quod simajor sit vera, opor-
git e converso ex majori falsa ex minori tet necessario quod minor sit falsa. Ter-
vera. Primo igitur dicamus qualiter ex mini autem in quibus hoc patet, sunt duo
majori vera et minori falsa hoc contingit. generalissima, et proprie proprium alte-
Dicimus igitur quod potest major quse rius sic in secundo primse : nulla quanti-
est A c propositio vera esse : quee vero tas est susceptibilis contrariorum : omnis
B c est niinor propositio, hanc contingit substantia est quantitas : ergo nulla sub-
esse falsam : sed illam quse est a c majo- stantia est susceptibilis contrariorum.
rem propositionem contingit esse veram. E converso autem fit iste syllogismus
Cujus ratio est, quod scilicet major pot- ex majori falsa et minori vera, sic scilicet
est esse vera et minor falsa : ideo quia quod eam propotitionem quee est c b
A (quod est major extremitas) non inest minorem propositionem contingit veram
omnibus quee sunt, et ideo potest esse esse, cum altera, major scilicet qu»
 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. IV

est A c sit falsa. Hoc autem contingit. Et universales, concluditur negativa univer- 97
si dicatur quod b quod est postremum, et sahs quae cum sit ignorantiae syllogis-
in A primo et in c medio erit, ita scilicet mus, contraria contra quam concludit
quod B postremum sit sub a primo et c erit universalis afdrmativa. Hoc autem
medium scilicet suh b postremo : tunc supposito, dicimus quod in media figura
enim necesse est quod a sit sub c, vel e tali hypothesi facta quaHs a principio is-
converso : sic enim necesse est alterum tius capituU facta est (quod sciUcet a et
sub altero esse. Tali autem facta termi- in c et in b sit) totas propositiones prse-
norum dispositione, si accipiat aliquis a missas sive universaUter non contingit
majorem extremitatem in nullo c esse esse falsas, ita quod utraque sit tota fal-
medio, falsa erit proposilio major quae sa : cum enim a in omni b sit, ut dicit
est, nullum c est a, et est immediate fal- hypothesis, ut sciUcet iUa propositio sit
sa : et quia aliquando a sub c est, ideo vera, omne b est a, tunc nihil potest ac-
aliquod c est a, propter quod haec faisa cipi pro medio quod in aUero quidem
erit, nullum c est a, quae est major et omni, in aUero autem nuUo sit: qviod ta-
minor vera : omne b est c, et sequitur men exigitur in primis duohus modis se-
conclusio falsa, ergo nullum b est a. cundse figurse, in quihus solum potest
Termini autem in quihus hoc declaratur, esse sjdlogismus ignorantise : si enim
sunt generalissimum, et hujus princi- omne b est a, sequitur quod quidquid
pium dividens ipsum in species cum ter- inest a hoc inest b, quia quando alterum
tio proprie proprio ejusdem generis, sic de altero dicitur ut de suhjecto, quidquid
in secundo primse : nullum susceptihile dicitur de praedicato, dicitur etiam de
contrariorum est substantia : omne cor-
subjecto : et sic nihil dicibilc est de prae-
poreum est susceptihile contrariorum : dicato universaliter, quod de subjecto
ergo nullum corporeum est substantia. universaliter removeatur.
Manifestum est igitur quoniam et cum Adhuc si omne b est a, tunc per ter-
altera, quaecumque sit falsa, et etiam tiam figuram sequitur quod inest b parti-
utrisque falsis existentihus, erit in prima
culariter inest alicui a, et sic quod uni-
figura tabs ignorantiae syllogismus. versaliter inest b non potest universaliter
Notandum est autem quod haec nega- removeri ab a, ergo nihil erit accipere
tiva, nullum b est a potest esse imme- quod in altero quidem sit omni, in altero
diate falsa, b minori extremitate existen- autem nuUo sit : et sic in duobus primis
te in ahquo toto : non tamen potcsl esse modis secundae figurse, in quibus una est
vera, b minori extremitate existente in universalis affirmativa et altera universa-
aliquo toto : quia sicut aftirmativa est lis negativa, non possunt esse propositio-
immediate vera, sic sua negativa est im- nes praemissae in toto falsse : sicut enim
mediate falsa : sed afflrmativa non est in Prioribus Anahjticis dictum est, in
immediate vera, nisi suum subjectum sit duobus primis modis secundae figuree
in aliquo toto immediate : ergo negativa oportet recipere sic propositiones prse-
non potest esse immediate falsa, nisi missas, quod in una earum medium in
subjectum sit in aliquo toto. Manifestum hoc quidem uno extremo in toto sit, in
est igitur quoniam et cum altera falsa alio autem extremo in toto non sit : quia
sit, et etiam in utrisque falsis erit syllo- uterque illorum modorum constat ex una
gismus falsus secundum hanc ignoran- universali affirmativa, et altera univer-
tiam.
sali negativa : et ideo dicto modo opor-
Qualiter autem talis ignorantiae syllo- tet accipere propositiones si vere debeat
gismus tiat in media figura ut intelliga- in primis duohns modis in secunda figu-
tur, praemittere oportet quod in media ra fieri syllogismus. Sit enim a major
figura in duobus primis modis qui sunt extremitas, et c sit medium, et b sit mi-
u 7
 98 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
nor cxtremitas, sicut in ante habitis po-
situm est : tunc si ambae proemissae sunt
in toto falsae, hae scilicet, omne a est c^
nullum B est c, tunc contrarise earum
erunt in toto verae, hse scilicet, nullum a
est c, omne b est c : sed in istis veris
contrariis jam primo removetur c ab a
universaliter et de omni, in secunda si-
gnificatur inesse omni b universaliter : et
sic idem vere erit dicibile de altero omni
et de reliquo nullo : quod impossibile
est, cum jam positum sit omne b esse a.
Sed utramque propositionem nihilpro-
hibet in quodam esse falsam in primis
duobus modis secundce figurse in igno-
rantiae syllogismo, ut scilicet si c medium
tam in a majori extremitate, quam in b
minori extremitate sit quodam, hoc est,
particulariter et non universaHter : si
enim tunc c accipiatur esse in omni a et
universaliter, et idem c medium accipia-
tur in nullo b esse universaliter, utraequc
propositiones erunt falsae in parte : non
tamen totse sive universaliter erunt fal-
sse, sed non in toto falsee erunt, sed in
quodam sive particulariter : et hoc est in
secundo secundae.
Similitcr autem potest fieri in primo
secundse si e converso secundo modo po-
natur privativa propositio pro majori, et
universalis affirmativa pro minori propo-
sitione, alteram falsam in toto et alteram
veram in toto quamlibet sive majorem
sive minorem contingit ad concludendum
ignorantiae synogismum contra univer-
salem affirmativam. Et hoc ostendamus
primo in secundo secundae quomodo fit
ex majori vera ct ex minori falsa : si
enim c medium insit et omni b, quia
quod inest in omni a hoc etiam est in
omni B, quod b est sub a, ut dicit h^po-
thesis. Tali igitur facta dispositione, si
accipiatur c omni a inesse inmajori pro-
positione quae dicit quod omne a est c
(tunc enim c in toto est a) et accipiatur
idem c medium in b toto non inesse, sic,
nuUum B est c, et concludatur quod nul-
lum B est A, quae est contraria illi, om-
ne B est a, tunc propositio illa major quae
quidem est a c erit vera : sed minor quse
est B c erit falsa. Termini autem in qui-
bus hoc est manifestum, sunt generalissi-
mum, et ejus species contenta, et propria
passio ipsius generis, sic, omnis substan-
tia susceptibiiis contrariorum : nullum
corpus susceptibile contrariorum : ergo
nullum corpus substantia.
Item in eodera modo ostenditur, quod
fit ignorantiae syllogismus contra univer-
salem affirmativam majori existente falsa
et minori vera. Si enim accipiatur mi-
nor universalis negativa, ita quod c in
nullo sit B. Si enim hoc ponitur^ tunc se-
quitur quod non in omni sit a, quia om-
ne B est A, sicut dixit hypothesis. Unde
si in A est c, sequitur quod etiam sit in
B : sed jam datum erat quod non erat in b,
hoc est, quod c nulli inerat b, patet ergo
quod id quod nulH inest b non omni ine-
rit A. Si igitur universaliter et affirmative
accipiatur c in toto esse a, sic, omne a
est c in majori propositione : et accipia-
tur idem c in toto b non inesse, ita quod
nulhmi B est c, sequitur quod nullum b
est a in secundo modo secundce figuree,
sicut prius : et erit propositio minor quae
est B c vera : altera autem quae est a c
erit falsa. Termini autem in quibus hoc
est manifestum, sunt duo generalissima,
et proprium alterius eorum, sic, omnis
substantia est quantitas : nullum suscep-
tibile contrariorum est quantitas : ergo
nulla substantia est susceptibilis contra-
riorum.
Similiter autem fit iste ignorantiae syl-
logismus in primo secundae figurae trans-
posito privativo termino : ita quod ma-
jor sit negativa universalis, et minor af-
firmativa : ita quod major sit vera, et
minor falsa. Prima enim hypothesi ser-
vata, quod b sit sub a, sequitur necessa-
rio quod id quod universaUter in nullo
est A quod hoc idem in nullo b est. Si
igitur tafiter se habentibus terminis ac-
cipiatur c medium in toto quidem a non
esse, sic, nullum a est c, et accipiatur in
toto B esse, sic, omne b est c, concludc-
tur quod nullum b est a, et erit quae est
 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. IV 99

A c major propositio vera : alia autem conelusio syllogismi scientiae : quia con-
quse est b c minor propositio, erit falsa. tra illam est syllogismus ignorantiae con-
Termini autcm iidem sunt qui proxime cludens negativam. Et postea qualiter
superius suppositi sunt, sic, nulla sub- fit contra syllogismum scientise conclu-
stantia est quantitas : omne susceptibile dentem universalem negativam : contra
contrariorum est quantitas : ergo nullum illum enim est syllogismus ignorantiae
susceptibile contrariorum est substantia. concludens universalem affirmativam .
Et iterum in eodem modo fit ignoran- Sic enim directo ordine refertur syllogis-
tise syllogismus ex majori falsa in minori mus ignorantiae ad syllogismum scien-
vera : hypothesi enim prima servata, tiae, ut sicut demonstratio affirmativa est
quod omne b sit a, contra hanc debet ante negativam, ita syllogismus ignoran-
fieri ignorantiae syllogismus : positione tiae negativus { qui est contra affirmati-
enim servata tali, tunc c medium quod A^am demonstrationem) sit ante syllogis-
in omni b est non potest vere accijd in mum ignorantiae affirmativum, qui est
nuUo A inesse : quia aliquod a est b, unde contra svllugismum scientiae negalivum.
in nullo A illud accipere est falsum : ne- Dicamus ii-itur quod in his conclusio-
cesse est enim si in omni b est, etiam in ^-^^^^ svllogismorum scientiaj qu« non
quodam a esse. Si igitur accipiatur c ^^^^ individu» (hoc est, immediat») sed
medium in omni quidem esse b in minori niediatse, hoc est, ahquo medio couclu-
propositione : et accipiatur idem c in ^^^ affirmative vel negative universaliter :
nullo esse a, tunc propositio minor qua^ ^^^^^ ^.^1 ^^^^ ,jt aftirmativse , vel non
est b c vera erit : major autem quae est ^^^^ ^^ negativcE : tunc quidem quando
A c erit falsa : et erit idem qui prius syl- p^^ proprium medium svHogismi scien-
logismus. Termini sunt generalissimum, ^-^ p^^^ falsitatis sive concludens falsita-
et ejus species sub ipso contenta, et pro- ^^^^ syllogismus, non est possibile falsas
prium ejusdem, sic, nulla substantia est g^g^ utrasque propositiones prffimissas,
susceptibilis contrariorum : omne corpus g^^^ ^^i^^^ ,11^^ propositionem possibil
e
est susceptibile contrariorum : ergo nul- ^^^ ^ggg f^i^am quai est secundum situm
lum corpus est substantia. .Manifestum ^ubjecti sui (quod est medium) ante il-
est igitur quod et utrisque falsis proposi- i^^j' ultimum, hoc est, ante extremum
tionibus pra^missis, et altera tantum falsa ^^^^ ^^^ majus : in illa enim prffdica lur
potest fieri, et erit syllogismus decepti- major extremitas, et medium in situ par-
vus sive ignorantiaj in individiiis, boc Uum propositionis est ante ipsum, sicut
est, immediatis. subjectum ante praedicatum. Unde si syl-
logismus ignorantiae fiat per idem me-
CAPUT lY. dium quod demonstrationis (in syllogis-
mo scientiae) est proprium, oportet sem-
Qualiter fit lynorantise syllogismus i?i per minorem esse veram : major autem
propositionibus mediatis. potest esse falsa. Dico autem mediuni
proprium per quod tit contradictionis
Dicto autem de syllogismo ignorantia? svllogismus : si enim syllogismus igno-
qui peccat contra syllogismum scientiae rantiae contradicere debeat syllogismo
circa immediatas aTfirmativas et negati- scientiae, oportet quod uterque in eisdem
vas, nunc tractandum est qualiter fiat terminis fiat. Termini autem secundum
ignorantiae syllogismus contra syllogis- dispositionem primae figura? sunt, quod
mum scientiae qui fit circa propositiones niinor in toto sit medio in affirmativis : et
mediatas tam affirmativam quam negati- cumminor inprimafigurasit affirmativa,
vam. Et primo ostendamus qualiter fit neopotest esse negativa. semper erit ve-
contra affirmativam universalem quae est ra et mutari non poterit. Ignorantiae au-
 100 D. ALB. MAG. ORD. PILEI).
tem syllogismus concludit falsum : et hoc
non sequitur nisi ex falso. Oportct er^-o
in tali dispositione majorem esse falsam.
Hujus autem exemplum in terminis ge-
neralibus est, quod ponatur conclusio de-
monstrativa per syllog-ismum scientice
esse universalis aflirmativa, scilicet om-
ne B A, ita quod a sit in b in toto, et sit
conclusa per c medium : si enim a erit
in B per medium c, quoniam in prima
figura necesse est propositionem mino-
rem quoe est b c esse affirmativam, eo
quod aliter non valet consequentia syl-
logismi, oportet quod in syllogismo igno-
rantiee maneat minor affirmativa, quae
eadem minorfuitin syllogismo scientiee :
manifestum est ergo quod hcec minor
semper erit vera in syllogismo ignoran-
tiee, sicut fuit in syllogismo scientiae :
semper enim vera propositio est in qua
totum universale de parte sua subjectiva
praedicatur : hsec enim minor propositio
non convertitur in contrariam in syllo-
gismo ignorantise, sed accipitur semper
affirmativa, sicut fuit in syllogismo scien-
tiae : sed illa major propositio quse est
A c potest esse falsa in syllogismo igno-
rantiae : eo quod hac conversa in contra-
rium, contrario (hoc est, ad contrarium
conchisionis s^-llogismi scientise ) fiet
ignorantiae syllogismus : sic enim syllo-
gizabitur in syllogismo scientise : omne c
est A, omne b c, ergo omne b a. Termini
autem in materia speciali in quibus hoc
apparet, sunt continue ordinati ad iuvi-
cem in aliquo genere sic in syllogismo
scientiae : omne corpus est substantia :
omne animatum est corpus : ergo omne
animatum est substantia. In syllogismo
ignorantiae sic : nuUum corpus est sub-
stantia : omne animatum est corpus : er-
go nullum animatum est substantia. Sic
ergo fit syllogismus ignorantiae per pro-
prium medium quod quidem proprium
medium est demonstrativiim : quia ahter
non esset proprium nisi csset ejusdem
coordinationis cum extremis quae demon-
strantur sibi inesse, ita quod major pro-
betur inesse minori.
Similiter autem est in hoc (scilicet
quod major erit falsa, et minor vera) et
si ex alia coordinatione (quae non sit in
linea una cum extremis) accipiatur me-
dium per quod unum majus extremum
probetur inesse minori : et hoc est me-
dium syllogisticum et non demonstrati-
vum. Ut gratia exempli, alterius coordi-
nationis sit d, ita tamen quod id d me-
dium in toto sit a, et b minus extremum
in toto sit D, ita quod d de omni b prae-
dicetur : quia aliter non posset conclude-
re universalem aftirmativam , contra
quam fit ignorantiae syllogismus. In tali
enim dispositione medii necesse iterum
eamdem propositionem minorem mane-
re, et non converti in contrariam propter
primae figuree consequentiam : alteram
autem propositionem ( quae major est )
quae est d a, necesse est converti in con-
trariam in syllogismo ignorantiae : pro-
pter quod haec quidem quse est minor se-
cundum dispositionem primae figurae,
semper erit vera : illa autem quae major
est (conversa in contrariam in ignorantiae
syllogismo) semper erit falsa : eo quod
contraria est vera in syllogismo scientiae:
contrariae autem non possunt esse simul
verae. Et hujusmodi quidem deceptio et
causa ignorantiae fere est eadem ei quai
dicta est fieri per proprium medium. jXon
enim differt ab ea nisi quod in illa est
proprium medium. Proprium dico de-
monstrativum : hic autem non proprium,
sed dialecticum sive syllogisticum. Ter-
mini in materia speciali sunt in syllogis-
mo scientiai quicumque ordinati sunt
ejusdem coordinationis quantum ad ex-
trema cum aliquo alterius coordinationis,
cui universaliter insit majus et ipsum
minori, sic, omne coloratum substantia :
omnis homo coloratus : ergo omnis ho-
mo substantia : tunc enim erit syllogis-
mus ignorantiae, sic, nuUum coloratum
substantia : omnis homo coloratus : ergo
nullus homo substantia.
Si vero non per proprium medium fiat
syllogismus ignorantiae . Et voco pro-
prium medium demonstrationis scientiffi

LIBER I POSTER. AXALYT.
per quod scilicet iii eisdem tcrminis pot-
est demonstrari conclusio vera ex veris
propositionibus. Ex opposito dicitur me-
dium non proprium, per quod hoc lieri
non potest, hoc est, per quod in eisdera
terminis ex veris propositionibus conclu-
sio vera demonstrari non potest. Si ergo
per tale medium non proprium fiat syl-
logismus , quando quidem sub majori
extremitate sit medium illud non pro-
prium, sicut sub ambitu praedicationis,
ita quod a sit in toto illo medio, et in
nullo sit B minori extremitate : tunc ne-
cesse est utrasque propositiones praemis-
sas falsas esse : et hoc ideo est, quia in
ignorantiae syllogismo propositiones re-
cipiendce sunt contrario modo, quam se
habeant in syllogismo scientis, ita quod
convertantur in contrarias si debet lieri
ignorantiae syllogismus. Sic autem acce-
ptis propositionibus utraeque tlunt falsae.
Cujus quidem exemplum in terminis ge-
neralibus est, ut si a quidem secundum
veritatem in toto est d medio, ita quod
omne d est a, d autem medium in nuUo
est B minori extremitate : tunc enim con-
versis in suas contrarias propositionibus,
ignorantiae syllogismus quidem erit, et
propositiones utraeque erunt falsae : sic
enim accipientur, quod scilicet a nuUi in-
sit B^ et D insit omni b, sic, nullum d a,
omne b d, ergo nullum b a. Termini au-
tem speciales in quibus hoc apparet, sunt
duo ejusdem coordinationis sibi invicem
ordinata, et his adjungatur tertium quod
sub superiori contineatur et non conti-
neat inferius, sic, nullus lapis est sub-
stantia : omnis homo est lapis : ergo nul-
lus homo est substantia.
Fit etiam ignorantiae syllogismus ex
altera falsa contra universalem affirmati-
vam conclusa per scientiae syllogismum.
Hoc autem fit cum medium non pro-
prium non est sumptum sub majori ex-
tremitate, et totum non est super mino-
rem extremitatem : sicut cum d non pro-
prium medium non sit sub a majori ex-
tremitate : tunc enim a d major proposi-
tio erit vera : quia illa erit negaliva, et
10!
TRACT. IV
signat A remotum ab ipso d quod non est
sub ipso. Alia autem minor propositio
quse est d b erit falsa. Et hujus ratio est^
quia propositio major quae quidem erat
A D vera est, eo quod d non erat in a, et
hoc significat negativa propositio. Quae
vero D B minor est falsa : quia si illa es-
set vera, cum etiam major sit vera,
tunc sequeretur quod in s^dlogismo igno-
rantiae conclusio esset vera, quod esse
non potest : quia sic non esset syllogis-
mus ignorantiae. Et hoc est notandum
quod non potest fieri iste syllogismus
per medium hujusmodi quod est non
proprium minori existente vera et ma-
jori falsa : eo quod si major esset falsa in
toto et negativa, affirmativa ei contraria
esset vera, quod est ad, sic, omne d est a,
et minor quae est onine b d, ergo ad mi-
nus posset fieri hujusmodi syllogismus
per medium verum et proprium conclu-
dens A inesse b ; et sic non fieret per me-
dium non proprium, sed per proprium.
Yerumtamen potest iste syllogismus fieri
ex majori partim falsa et minori vera,
sic, nuUa substantia est corpus : omnis
homo est substantia : ergo nuUus horao
est corpus.
CAPUT Y.
Qualiter fit syUogismus ignorantise in
secunda figura contra universalem
affirmativam.
Sed per mediam figuram (quae in pri-
mis duobus modis concludit universalem
negativam contrariam universali aftirma-
tivse quam concludit syllogismus scien-
tiae) si fiat deceptio, hoc est, deceptorius
sive ignorantiae syllogismus, non con-
tingit utrasque propositiones praemissas
in toto falsas esse : et hoc quidera con-
stat per idem quod et superius dictum
est, ubi ostendimus qualiter fit ignoran-
tiae syllogismus ex immediatis : cum
enim b minor extremitas sit accepta sub a
majori extremitate^ sicut concludit syl-
logismus scientiae, omne b esse a, taliter
102 D. ALB. MAG.
se habentibus extremitatibus ad invicem
nihil contingit at^cipere pro medio, quod
in hoc extremo omni sit : in illo autem
altero extremo sit nuUo modo, sicut in
ante habitis dictum est : hoc enim in
ante habitis plane probatum est : et ideo
hoc leviter dictum sufficit : quia per om-
nia hic et ibi similis et eadem est ratio,
Tamen bene fit ignorantiee syllogismus
in secunda tigura ex utrisque falsis in
parte. Yerbi gratia, omnis substantia est
animal : nullum corpus animatum est
animal : ergo nullum corpus animatum
est substantia. Sed et hoc in ante habitis
sufficienter ostensum est : et ideo suffi-
cit hoc hic breviter tangere.
Doceanius ergo qualiter fit syllogismus
ignorantioe in secunda figura ex aitera
falsa : et primo in secundo modo secun-
daB figurse, ct postea qualiter fit in primo.
Dicamus igitur quod altera proposi-
tione falsa potest esse ignorantiae s^^Uo-
gismus in secundo secundse : et hoc
quaecumque contingit sive majori sive
minori : si enim c medium et in a majori
extremitate est, et etiam idem c in b
minori extremitate secundum veritatem,
ita quod de utraque extremitate praedi-
cetur universaliter et aftirmative^ sicut
praetendit syilogismus scientiae conclu-
dens omne b esse a, si capiatur decepti-
ve, et c medium in a quidem esse uni-
versaliter et affirmative^ et accipiatur in b
minori extremitate non esse universali-
ter et negative, sic, omne a est c, nullum
b c, tunc propositio major quae quidem
est a c erit vera : quia c praedicatur de
eo quod subest ei : altera autem (quae est
minor propositio universalis negativa)
erit falsa : quia in ea negatur superius
de inferiori. Termini autem dictae con-
jugationis sunt, omne animal est sub-
stantia : nullus homo est substantia :
ergo nullus homo ahimal. Et est atten-
dendum quod in hoc eodem modo secun-
dae figurae potest fieri iste ignorantise syl-
logismus e converso, scilicet ex majori
falsa et minori vera : quod quia ex prae-
ORD. PR.ED.
habitis manifestum est, ideo non oportet
hic circa hoc intendere.
In primo autem secundse fit ex majori
falsa et minori vera, iterum ignorantice
syllogismus, si mcdium accipiatur ines-
se b, cum in a nullo idem c accipiatur
inesse : tunc enim superiori hypothesi
servata,minor propositio quae est b c ve-
ra erit : altera autem major quae est a c
erit falsa. Et hoc patet per terminos
proximos antepositos, sic, nullum ani-
mal substantia : omnis liomo substan-
tia : ercfo nullus homo est animal. Simi-
liter autem intelligendum et hic fieri syl-
logismum e converso ex majori vera et
minori falsa. Sed circa hoc studere non
oportet : quia saepe jam dictum est.
Siquidem igitur privativus deceptionis Removet
sive ignorantiae lit syllogismus m secun-
da figura, dictum est a nobis, et quo-
niam, et per quae sive per quales propo-
sitiones lit deceptio. Non proceditur
autem in hac figura dividendo per pro-
prium et non proprium medium, sicut
factum est in praecedentibus : quia quae
hic est aftirmativa, est minor in prima
figura : et quae negativa, in eadem prima
figura fit major : et ideo eaedem regulae
(quse dictse prima in figura fuerunt de
majori) sunt liic observandae de negati-
va : et quae ibi dictae sunt de minori, sunt
hic observandae de affirmativa. Et hsec
plana sunt ei qui collationem facit de
figura ad figuram : et ideo in secunda
figura existente falsa distinguendum
est : aut enim lit per medium proprium,
et tunc solum negativa potest esse falsa :
et eodem modo distinguendum est quan-
do altera tantum est falsa, sicut satis
distinguendo dictum est in prima figura.
CAPUT VI.
Qualiter fit ignorantise sijllogismus in
prima figura concludens affirmati-
vam immediatam.
Ignorantise autem syllogismus conclu-
dcns affu-mativam mediatam qure con-
 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. IV 103

traria est negativce conclusse in scientise proprio quod ex alia coordinatione as-
syllogisnio fit quidem in prima figura sumptum est quse est a d) necesse con-
per medium proprium, et per medium verti secundum oppositas qualitates in
non proprium : et £[uando fit per medium ignorantiae syllogismo : unde liaec de-
proprium, dupliciter fit, scilicet per me- ceptio eadem et syllogismus estpriori.
dium proprium ejusdem coordinationis, Cuni vero fit deceptionis syllogismus
et fit per medium proprium non ejusdem per medium non proprium, potest fieri
coordinationis. pluribus modis. Potest enim lieri ex
Quando igitur fit per medium ejusdem utrisque falsis, et potest fieri ex aftera
coordinationis : tunc impossibile est utras- falsa : et hac qualibet contingente, ma-
que praemissas esse falsas : sed major jori sciiicet falsa et minori vera, vel e
tantum in syliogismo ignorantige erit converso minori falsa et majori vera. Ex
falsa : quia illa potest mutari secundum majori quidem vera et minori falsa, si-
oppositas qualitates : sed minorem pro- quidem d medium non proprium sit
positionem quai est b c necesse est ma- sub a majori acceptum extremitate :
nere in eadem qualitate : quia minor in tunc enim quae cst major, erit vera, al-
prima figura semper est affirmativa si- tera autem erit falsa quce est minor :
quidem liat a prima figura, sicut dictum quia tunc d medium non est supra b,
est in praeliabitis : propter quae necesse eo quod Amajor extremitas potestesse in
majorem propositionem quai est a c sem- pluribus quae non sunt sub invicem. Ter-
per esse falsam : hgec enim sola in pri- mini autem in quibus lioc apparet, sunt :
ma figura conversa est ad oppositam omne corpus est substantia : omnis quan-
qualitatem : major enim syllogismi de- titas est corpus : ergo omnis quantitas
monstrativi quee est negativa et vera in est substantia. Sumptis autem minori
syllogismo scientise, transmutatur in et conclusione contrarie, erit conclusio
contrariam in syllogismo ignorantia?. vera in eisdem terminis, licet major sit
Cujus exemplum est, quod syllogismus falsa et minor vera, sic, omnc corpus
scienfiai demonstrativus fit sic, nullum substantia : nulla quantitas corpus : ergo
sensibile est incorporeum : omne ratio- nulla quantitas substantia.
nale mortale est sensibile : ergo nulium Si vero d non proprium medium non
rationale mortale est incorporeum. Syl- sit sub a sumptum,sed sit in b, tunc ma-
logismus autem deceptionis formatur nifestum cst quod haec quae est major af-
sic : omne sensibile est incorporeum : firmativa et universalis, erit falsa : mi-
omne rationale mortale est sensibile : nor autem erit vera : affirmativa enim
omne ergo rationale mortale est incor- accipitur major, et ideo falsa : quia affir-
poreum. matur proedicatum de subjecto quod non
Similiter autem est deceptio eodem est in eo : eani enim propositionem quae
modo si ex alia coordinatione accipiatur est b d quse est minor, contingit et fal-
medium proprium, sicut dictum est in sam esse etveram : nihil enim prohibet a
illa quae est privativa deceptio. Cujus quidem majorem extremitatem in d me-
exemplum est : omnis color est albus : dio non proprio nullo esse, et tunc ma-
omnis albedo color : ergo omnis albedo jor est falsa, d autem medium esse in
est alba. Si enim istae propositiones iu omni b minoriextremitate, et tunc minor
contrarias transmutantur, erit syllogis- est vera. Sint termini, animal, scientia,
mus scienticB : semper enim necesse est musica, sic, omnis scientia est ani-
manere propositionem minorem quae mal : omnis musica est scientia : ergo
est b d, sive sit medium proprium in ea- omnis musica est animaL Si autem
dem coordinatione, sive sit ex alia : convertantur major et conclusio in
propositioncm autem majorem (in medio contrarias, sequitur conclusio syllo-
 104 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

gistice, sic, nulla scienlia est animal : defectus ejus virtutis per quam prima est
omnis musica scienlia : ergo nulla mu- acceplio scibilis. Si tamen supponatur
sica est animal. Et sic exemplum patet quod scibile in homine accipitur, et non
esse impropiium : quia fit per medium per naturam quee estintra nos^ ut dixe-
proprium, cum per improprium fieri de- runt Socrates et Plato, et omnes Stoici
beret : sed de exemplo non est curandum. et Epicurei : sed de hoc disputare non est
Possunt tamen termini satis congrue praesentis intentionis. Sed Peripateticos
accipi sic majori in parte existente fal- hic supponentes ponimus scientiam sci-
sa : omnis substantia est lapis : omne bilium non inesse in nobis nisi per accep-
animal est substantia : ergo omne animal tionem : tunc enim relinquitur quod de-
lapis. ficiente prima virtute acceptiva, deficiet
Non autem iterum nihil prohibet, di- in nobis scientia non secundum pravam
cit Aristoteles, et altera negatio super- dispositionem, eo quod ignorantia pravae
fluit : et est ac si dicat, nihil prohibet a disposilionis est in his quae prave accepta
esse in nullo d, hoc est, a in nullo d sunt, et ideo non est sine omni acceptio-
esse : altera enim negatio superfluit, etn ne : sed hffic ignorantia erit secundum ne-
esse in nullo b, et tunc ambas prsemissae gationem, eo quod talis nihil accipit, ne-
aftirmativae et universales acceptee erunt
que prave, neque bene disponitur ad sci-
falsae, ex quibus universalem affirmati- bilia. Prima autem virtus scibilium accep-
vam concludens erit ignorantiae syUo- tiva est sensus : et scienliam tahter sci-
gismus, sic, omnis linea est substantia : biHum perficit inteflectus ad sensum re-
omnis aUitudo est linea : ergo omnis al- flexus.
titudo est substantia. Manifestum est igi- Et ex hoc manifestum est quod si
tur quoniam cum non sit medium sub a, aliquis defecerit sensus, necesse est et
et utrseque propositiones possunt esse fal- scientiam aliquam deficere : deficit enim
sae, et altera qusecumque contingit in scientia illius scibilis, quod accipiendum
ignorantiae syUogismo, erat ex intellectu ad iUum sensum re-
Quot quidem igitur modis et per quse flfxo. Dico autem sensum deficere quan-
sive per quas propositiones et terminos do in totum deficit et per naturam, sicut
possunt fieri secundum ignorantiae syflo- in caeco nato deficit visus, eo quod nun-
gismum deceptiones, et in his proposi- quam habuit visum. Si enim habitum
tionibus quee sunt sine medio sive imme- perdidisset, per praeteritam acceptionem
diatae, et in his quae sunt mediatae (per scientiam haberet illius sensibilis quod in
medium demonstrationis conclusae) jam
praeterito per sensum (quem perdidit) ac-
satis dictum est.
cepit. Causa autem quare deticit scientia
sensu acceptivo scibilium deficiente, est :
CAPUT Yll. quia impossibile est accipere scibiie deti-
ciente sensu, hoc supposito quod Peripa- sensum^de-
Quid per
De causis iynorantise secundum negatio- tetici dicunt, quod scilicet si vere addisci- hgltAristo-
nem dictee.
non scita prius,
mus inductionem et discimus ea aut ****"
per sensibilium accipiendo
ignorantia Postquam jam de causis ignorantiae universale, aut per demonstrationem fa-
conScJo- quae secundum jjravam dispositionem ctam ex eo universaii quod per inductio-
nem acceptum est, sicut ait Ptolemaeus
tur^sdemiee. (quantum ad prsesentem sufficit intentio- recte dicens quod experentia artem et
nem) satis dictum est, relinquitur nunc
causas ignorantiee secundum negationem scientiam fecit, inexperientia autem ca-
dictee determinare, quae negative secun- sum : quia omnis actio ejus qui per ex-
dum contradictionem opponitur scientiae. perientiam non didicit, casuahs est, eo
Huius autem causa esse non potest nisi quod non habet habitum regitivum ope-
 LIBER I POSTER.
ralionum. Iiiductio enim est ex liis quce
sunt secundum partem, hoc est, particu-
laria et singularia. Impossibile est au-
tem universalia speculari ex quibus est
ars et scientia, et non per inductionem.
Et si aliquis cavillator instet dicens,
quod speculamur mathematica quse sunt
separata : et si sunt separata, non pos-
sunt esse singuhiria, et ita non per in-
ductionem scita. Dicimus ad hoc, quod
mathematica secundum esse sunt singula-
ria, quamvis per rationem diffinitivam
sint separata et abslracta ; et ideo prima
acceptio mathematicorum est per sensum,
etsensus per inductionemtalia nota facit:
et hoc est quod in uuoquoque genere
praedicamentorum sunt qugedam in sin-
gularibus (secundum quod unumquodque
eorum accipitur secundum esse quod non
habet nisi in singularibus) accepto tali
per sensum, reflexus ad sensum intelle-
ctus acceptum considerat et pertractat et
percipit : quia quamvis hoc quod accepit
sensus, sit in sensibili confusum et mix-
tum, non tamen trahit substantiam et ra-
tionem a sensibili : quia in hoc sensibili
et illo est unius rationis : et sic concipitur
de illo, quod sit secundum substantiam et
rationem mathematicum vel divinum :
sic enim accipiuntur mathematica et di-
vina. Patet igitur quod prima acceptio
talium est per sensum, et sine sensu non
est acceptio eorum : eos enim qu^ sunt
non habentes sensum, impossibile est in-
ducere per sensibilia : eo quod sensus est
singularium secundum hoc quod singula-
ria sunt, hac materia et hoc accidente
proprio ad singularitatem deducta. Si
enim contingat sensu ipsorum singula-
rium vel universalium accipere scien-
tiam, hoc ideo est: quia id quod est po-
tenlia, non efficitur in actu nisi per id
quod est in actu : universale autem se-
cundum id'quod est, non est in actu se-
cundum id quod est nisi in sensibili : et
ideo non facit intellectum in actu nisi ac-
ceptum de sensibili : sicut figura accepta
de sigillo sive metallo facit in actu ceram
sigillatam, et non faceret ceram in actu
ANALYT. TRACT. IV 105
nisi in metallo esset in actu : hoc enim
simile licet ponatur in sensu, tamen etiam
verum est, et in omni virtute animae qua)
acceptiva est formee. Unde sine sensu
non est accipere scibilium scientiam :
scientia enim non fit ex universalibus si-
ne inductione ex sensibilibus eliciente
universale, neque fit acceptio universa-
lis per inductionem sine sensu.
Scias autem quod ex principiis istius
scientia; logicse non potest demonstrari
natura intellectus humani, et causa pro-
pter quam non accepit universale nisi ex
sensibili : sed hoc ex principiis primae
philosophise accipi oportet : et de hoc hic
non est quaerendum, sed supponendum
est quod sic sit. In communi autem
sciendum quod intellectus hominis, quia
non est nisi in sensitivo et vegetativo, et
ex illis actu intelligentiae eductus ad hoc
quodintellectussit, et non inlelligentia,
et est in illis sicut actus in potentia est :
secundum esse et non secundum sub-
stantiam et rationem, sicut trigonum est
-
in tetragono, et est ex illis sicut trigo
num ex^tetragono : propter quod omnis
humanus intellectus est conjunctus con-
tinuo et tempori, et ex conjunctione cum
continuo'. accipit a seusu communi ea
quce eliciuntur ex sensibihbus compositis
et divisis : ex conjunctione autem cum
acci-
tempore sive temporah non potest xus :
pere nisi a sensu et ad sens um refle
quia insensibile secundum esse et actum
est proprium objectum intellectus quod
est universale : quia illud prout est lumen
intelligenti» agens ad esse formale sensi-
bilia, agit ad intellectum prout est in ac-
tu intelligenti«, sicut color agit in vi-
sum prout ipse color est in actu lucidi :
et ideo oportet ipsum ad sensibilia refle-
cti ut scibile accipiat : propter quod etiam
sensibile quod perficit intellectum, non
est sensibfle per accidens, sicut quod hoc
album est hic homo vel hoc coloratum :
hoc enim sensibile non accipit sensus ni-
si per reflexionem superioris potentiae
in sensum, quae quidem in simplicibus
intellectus est. In his autem quae cum
106 D. ALB. AIAG. ORD. PR.^D.
sensibus euiiJLincta sunt, est illa quaevo-
catur aestimativa, qua ovis viso lupo in
colore et figura aistimat hoc acceptum
esse inimicum et fugit. Alia autem qu»
de causis eorum qute dicta sunt, quae-
renda sunt, hic demonstrari non pos-
sunt .
GAPUT YIIl.
De suppositionibus duabus quse exigun-
tur acl destructionem causse ignorantise
apparentis et non vere existentis .
Gausa autem apparens ignorantia; et
nonexistens quam quidam ponebant',est
infinitas in mediis ct extremis his ex
quibus accipiuntur termini demonstratio-
nis : et ideo oportet nos hanc causam ap-
parentem destruere, ut vere ostendatur
quod scientia effectus est demonstratio-
nis. Ad hoc autem oportet nos prsemitte-
re suppositiones ex quibus hoc poterit
ostendi, quse sunt duee.
Dicamus igitur quod ex Prioribus Ana-
lyticis supponendum est, quod omnis
syllogismus est per tres terniinos : et hoc
quidem (licet in Prioribus determinatum
sit) tamen facile est hic demonstrare et
possibile : quoniam quidem in conclusio-
ne A major extremitas est in c minori
extremitate propter id quod a est in b si-
cut in niedio, et b est in c sicut medium
in extremo. Haec ergo est suppositio
una. Secunda autem est^ quod sjdlogis-
mus privativus est omnis aUeramhabens
privativam et alteram affirmativam, Af-
firmativa quidem est, qu« dicit quoniam
e st alterum extremorum in altero quod
est medium. Manifestum autem quod hae
duse suppositiones principia sunt ad de-
monstrandum, quse oportet supponere si
debeat esse demonstratio. Cum enim
quemlibet accipientem quse dicta sunt pro
principiis accipere contingit, est demon-
1 Hanc continuationeni ponit etiam Linco-
niensis, licet .Egidius et Graeci alio modo di-
cant. P. J.
strare tam conclusionem principalis syl-
logismi quam pra?missas in prosyllogis-
mis, ut scilicet a (quod est nota conclu-
sionis principalis) sit probata per b me-
dium, et quod in tali syllogismo erit a b
major propositio : tunc in prosyllogismo
iterum probabitur a esse in b per aliud
medium per quod concluditur major pro-
positio : et si debeat probari minor prin-
cipalis syllogismi, quod scilicet b sit in c,
probabitur per aliud medium quod inter
subjectum et praedicatum minoris propo-
sitionis accipitur. Et sic semper omnis
syllogismus necessario habet tres termi-
nos, sive sit dialecticus sive demonstrati-
vus.
Sed differentia est in SA-lloiiismo diale-
ctico et demonstrativo, quod quidem se-
cundum opinionem in probabilibus syllo-
gizantibus et solum dialectice, manife-
stum est quod intendendum sit in termi-
nis et propositionibus verisimilibus, si
verisimilis fiat syllogismus et ex verisi-
milibus ^ : quamvis forte vera non sint,
dummodo verisimiiia propter quid : et si
forte est aliquod medium in veritate sive
ex necessitate et demonstrative quod sit
necessarium medium proposilionis a b
(hoc est, per quod propositio a b conclu-
di possit ex necessitate) et tamen non vi-
detur syllogizanti illud esse medium ex
necessitate, sed videtur sibi verisimile, et
non necessariumj syllogismus per tale
medium syllogizatus (quoad svllogizan-
tem) syllogizatus est non demonstrative,
sed dialectice : ad veritatem autem rei et
necessitatem oportet syllogizantem inten-
dere ex his quse sunt secundum rem esse
vera, et non tantum secundum opinio-
nem vel probabilitatem apparentem. De-
monstratio enim sic se habet, sicut se
habet res in ipsa veritate.
Sed adhuc prsenotandum est quod duo
sunt modi preedicandi : quoniam est ali-
quod prsedicatum quod ipsum secundum
^ Ex quo sequitur quod stat aliquem syllogis-
nium esse demonstrativum in se, licet quoad
syllogizantem sit dialecticus. P. J.
 LTBER I POSTER. ANALYT. TRACT. IV 107

seipsum et de natura sui de alio dicitur, qucestiones de extremis et mediis. Et pri-

et quod in se et secundum sui esse non ma quidem est de extremo in sursum as-
potest secundum accidens haberc hoc, cendendo sic : sit enim c infimum quod
sed secundum se : et quia sua talis est ipsum quidem secundum seipsum non sit
natura, quod oportet ipsum esse in aho^ in alio ut sibi subjecto, sed in hoc quod
sicut est accidens quod semper est in est c infimum et omnibus subjectum, sit b
alio. Dico autem hoc expLanando ut sic- prcedicatum quod est supra ipsum, ita
ut aliquod album dicimus esse hominem : quod sit b in c primo, hoc est, immedia-
quia inest homini non propter aUud ah- te, ita quod non sit aliud medium inter
quid, sedsecundum seipsum. Et ideo non c et u per quod b insit c : iterum in b
similiter dicimus album esse hominem, quod est preedicatum immediate supra c
et hominem album : lionio enim est al- sit a simiUter, ita quod non sit ahud
bus sic quod tunc dicitur albus cum non medium inter a et b. Quaero igitur num-
sit alterum aliquid per quod accidat ei quid hic in taU ascensu ab infimo usque
album esse, sed album secundum se ad summum ascendendo, necesse est sta-
inest homini. Dicimus autem album esse re in aUquo summo, autcontingat sic as-
hominem, non quod homo secundum se cendendo in infinitum abire, eo quod ta-
insit albo, sed quia aUjum accidit aUcui Us ascensus quamvis habeat infimum a
quodesthomo, et accidit ei albi natura quo incipit, tamen summum non habet
sive essentia albedinis '. Sunt igitur in in quo desinit?
prsedicatis qusedam prgedicata hujusmodi, Et iterum secundo qusero de extremis, Secunda.
quae hoc modo secundum se preedicantur, sciUcet in descensu ; a quidem ponatur
quamvis praedicantur per se in primo esse summum,ita quod nihilsupra ipsum
modo dicendi per se vel in secundo. Si- sit quod in eadem coordinatione posi-
miUter autem est de subjectis, quod quae- tum possit de a universaUter dici sive
dam sunt quae secundum se subjiciuntur, prsedicari, a autem sit in c sibi supposito
ut prima substantia : quaedam autem non immediate, ita quod c medium in nuUo
secundum se, ut adjectiva, ut cum dici- sit priori et primo quam in a, ita quod
mus, musicum est aUjum. Haec autem in a sit status in summo, sed c sit in i
ideo distinximus ut secundum se subjecta quod est sub c, et i sit in b sibi immediate
et praedicata accipiantur, haec enim fini- supposito. Quaero igitur numquid et hic
ta esse probantur : praedicata autem non taUter descendentem stare aUquando ne-
secundum se vel subjecta dimittantur, cesse est in aUquo infimo, quo inferius
quia iUa sunt quodammodo infinita. Infi- nihil est acciperein eadem coordinatione,
nita vero sunt, quce accidere possunt uni aut etiam hic sic descendendo contingat
eteidem^. in infinitum abire, eo quod nuUum sit
uUimum in quo stet descensus in iUa
CAPUT IX. coordinatione ? Differt autem iste pro-
cessus a priori, et ista secunda quaestio
De qucestionibus an sii stare in extreniis differt a priori : quoniam quaerere hoc
et mediis, ita quod non procedant in sive istud primum, est quaerere numquid
infinitum. incepturum ab hujusmodi infimo (quale
dictum est ante sciUcet qnod in nuUo est
His igitur praeUbatis, quaerimus tres inferiori aUero, sed aUud superius eo est

1 Ergo album prsedicatur de homine secun-
dum se, non tamen subjicitur homini secun-
dum se. P. J.
* Ex quibus sequitur quod nulla praedicatio
secundum accidens vel innaturalis potest esse
per se, contra modernos dicentes istas esse per
se et consimiles, animal est homo, risibile est
homo, etc. Praedicata enim secuudum accidens
sunt inflnita: praedicata vero perse sunt flnita.
P. J.
 108 D. ALB. MACt. ORD. PR.ED.
in illo sicut praedicatum in subjecto) in
sursum ascendendo in infinitum contin-
gat abire sic ascendendo ? Aiterum au-
tem sive secundum quod quaeritur, est
utrum aliquem incepturum ab hujusmodi
summo quod ipsum quidem praedicatur
de alio, sed de illo nihil prsedicatur in
eadem coordinatione prsedicabilium (eo
quod summum est in iUa coordinatione)
sit in deorsum intendere descendendo
status, vel si contingit sic descendendo
in infinitum abire ?
Teriia. Amplius autem tertio quaero, cum in-
ter sumamm et infimum sint multa media,
si (determinatis et dofinitis terminis in
sursum et deorsum) contingit media qua?
sunt inter haec infinitare, hoc est, infinita
esse. Dico autem hoc explanando, ut si
A summum sit in c infimo per medium
quod inter ea est, et sit illud medium b,
et sit iterum aliud medium ab a et b pcr
quod B insit c, et horum duorum medio-
rum sint sic altera et altera. Qusero igi-
tur numquid et hic accipiendo semper al-
tera et altera contingit in infinitum abire,
aut est hoc impossibile si contingit stare
in mediis finitis ?
Quod autem istse qusestiones ad pro-
positum faciant, ex hoc patet quod hoc
intendere est intendere si demonstra-
tiones veniant in infinitum ; et hoc est
intendere si demonstratio est omnis rei
vel non, et si demonstratio circulariter
ad invicem includatur, ita quod demon-
strans demonstretur per demonstratum.
Removet Simifiter autem est in negativis proposi-
dubium.
tionibus et syllogismis quantum ad ter-
tiam qusestionem quse est de mediis. Quia
quantum ad extrema est dissimile : ex-
trema enim a superiori descendendo non
negantur, sed praedicantur de inferiori-
bus : et ideo non quceritur an extrema in
negativis sint infinita ? sed quaeritur an
media infinita sint ? ut si dicam quod a
inest omni b, et iterum a sit in aHo pri-
ori, ut si hoc sit c quod sit in omni i,
quia sicut est in affirmativis, quod id se-
cundum se inest, quod non inest per
aliud medium : ita est quod id secundum
se negatur, quod non habet aliud supe-
rius propter quod negetur de abo. Sicut
si dicam quod homo non est linea, quia
linea non est animal : et non est animal,
quia non est animatum : et non est ani-
matum, quia non est substantia. Et nam-
que in his quaeritur, utrum infinita sunt
in quibus sic non inest inferiori, quia
negatur a superiori : aut statur in aliquo
a quo sicut supremo immediate negatur
et gratia suiipsius, ita quod non per aliud
a quo sicut priori negetur?Unde quidam
libri habent sic : Et si a non inest in b
nulii autem primo : aut erit aUquid infra
cui priori non inest, ut si est proprium
c quod in b est omni, et iterum hoc in
alio etiam priori^ ut si c est quod est in
omni I, et namque aut infinita sunt qui-
bus non inest prioribus, aut statur ? Et
haec Httera melior est, et est translatio
Joannis a graeco facta, sicut translatio
Boetii.
Sed in convertibilibus terminis non si-
militer se habet quoad has tres quaestio-
nes quse dictae sunt. In his enim qu»
seque de se invicem praedicantur, quaerere
non est de quo abquid praedicatur primo
et de quo prsedicatur ultimo : omnia enim
com^ertibilia ad omnia sive ad se invicem
sic, hoc est, in modo praedicandi, simi-
liter se habent, quod praedicantur de se
invicem aeque primo et aeque ultimo : et
si sunt taba infinita quae de ipso aliquo
praedicantia sunt convertibiUter , et si
sunt infinita sic convertibiliter de se in-
vicem praedicata : tunc sunt infinita in
utraque tam ascendendo, quam descen-
dendo : quia unumquodque et subjicitur
alteri, et praedicatur de altero.
Nisi quis caviUator dicat quod non si- objecUo.
miUter ista convertibiUa convertuntur,
et sic unum non stat ad alterum. Sed hoc soiutio.
non est verum in convertibiUbus : quia
unum iUorum est sicut accidens, quod
est passio quod secundum se praedicatum
est de aUo : aUud vero quod est subje-
ctum, non est praedicatum nisi secundum
accidens : quia de passione praedicatur
gratia suppositi quod est in passione.
 LIBER I POSTER.
Posset tamen dici, quod licet cavillando
aliquis diceret, quod praedicatio conver-
tibilium abiret in inrinitum, non tamen
in ascendendo vel descendendo : eo quod
omnia similiter se habent ad invicem^ et
nullum supereminet alteri : neque etiam
sunt intinita eo modo quo accipitur ista
preedicatio : quia infinita per se esse non
possunt accidentia ejusdem subjecti. Et
si convertatur, ita quod subjectum prae-
dicetur de accidenti, jam est prgedicatio
per accidens, de qua praedicatione non
est hic loquendum : ct haec videtur esse
intentio Philosophi.
CAPUT X.
De solutione tertige qusestionis, an media
sint infinita tam in affrmativis quani
in negativis.
Inductas dcterminando quaestiones, in-
cipiemus ab ultima quse est, an stantibus
extremis contingat inflnita esse media :
a solutione enim istius dependet solutio
aliarum. Dicamus igitur quod manife-
stum estj quod non contingit infinila me-
dia esse extremis stantibus et finitis : et
manifestum quod praedicamenta sive
praedicata cujushbet coordinationis unius
generis stent tani in sursum accipiendo
media super prsedicatum, quam in deor-
sum accipiendo media sub subjecto con-
clusionis quse concludi habet per demon-
strationem. Dico autem explanando quid
voco sursuni. Sursum est et dicitur^ quod
stat magis omnibus universale, sicut est
generaUssimum quod magis est univer-
sale omnibus praedicatis suae coordina-
tionis. Deorsum autem dico, quod stat
in particulari quod ulterius indivisibile
est formaliter per differentias : et hoc est
omnibus his quae pro subjecto sumuntur
particularius, et haec est species specialis-
sima ulterius indivisibilis per species.
Quod igitur infinita non sint media,
primo ostendemus in affirmativis , et
deinde iu negativis propositionibus et
ANALYT. TRAGT. IV 109
syllogismis. Si enim a (quod est sum-
mum) praedicante vel praedicato essentia-
liter existente de c quod est infimum
subjectum, quorum utrumque stat, sicut
dicit hypothesis quae extrema stare sup-
ponit, infinita dicam esse media, in qui-
bus omnibus est b ; est enim b positum
loco infinitorum mediorum : et ideo si b
sit infinita media per quae ab a descendi-
tur in c, vel ac ascenditur in a, manifes-
tum est quod utique continget, quod ab
A summo et generalissimo accipiendo sub
subjecto semper secundumrectamHneam
in deorsum versus c descendendo, con-
tingit semper alterum praedicatum de al-
tero subjecto praedicari in infinitum per
media intinita. Cujus probatio est : quia
ex quo B dicit media infinita, iste pro-
cessus est in infinitum : quia antequani
ab A summo in c infimum veniat, infinita
sunt media : et antequam simihter e
converso a c infimo praedicatum super
praedicatum assumendo veniat in a infi-
nita pertransibit media. Propter quod si
B quod est media infinita impossibiUa
sunt esse, tunc sequitur quod ipsius a
summi et c infimi impossibile est esse
intermedia infinita. Hujus exemplum est
substantia quae est summum, et homo
quod est infimum in coordinatione sub-
stantiae : et dicatur quod extrema stant
thiita in summo et intimo, quod infimum
contingit summum in ascendendo, et
summuni contingit infimum in descen-
dendo : et quod media, sicut animal,
vivens, corpus sunt infinita : et hoc est
impossibile : quia omne ascendens ab
intimo ad summum, prius est in medio
quam in extremo : et similiter omne de-
scendens a summo ad infimum, prius est
in medio quam in extremo : cum igitur
infinita sint media, et non contingat per-
transire infinita, nunquam est devenire
per media ad extremum : sed hoc est
contra hypothesim quae ponit esse extre-
ma finita et stantia, et sic ponit per con-
sequens^ quod possit ab extremo in ex-
tremum aUquis devenire : probatum est
ergo, quod stantibus per finitam distan-
 110 B. ALB. MAG. ORD. PRif^D.
tiam extremis,impossibile est media esse
intmita.
Neque hiiic rationi obstat, quod si ali-
quis cavillator dicat, quod hsec quidem
proxima summo quse sunt a b c sint con-
tingentia, hoc est, consequentia ad invi-
cem : propter quod necesse sit illa vera
esse media et finita. Illa vero quge a
summo distant, et sunt juxta infimum,
non accipere pro mediis contingentibus
se ab A, et dicere quod illa sint infinita :
ita tamen quod sint ejusdem coordinatio-
nis, sed quia infinitasint juxta summum.
Sic enim dicere nihil ditTert ab hoc quin
semper sint media infinita : sive enim
continuo proccssu sint infinita, sive su-
periora quffidam sint finita et inferiora iii
eadem linea sint infinita, nullam habet
dilTerentiam : ex utroque enim sequitur
quod media sunt inlinita, et quod proce-
dentem a superiori ad inferius, vel e con-
verso ab inferiori ad superius, oporteret
transire media infinita. In omni enim
Dictum Ze- proccssu, sicut dicit Zeno^ procedens
nonis.
prius est in medio quam in extremo :
et prius est in medio sibi immediato
quam in medio mediato : et prius in
proximo quam in distante ab ipso. Quod-
cumque enim utique accipio eorum in-
finitorum quae sunt b (quod signat media
infinita) hoc erat medium se continens
ad A summum, aut ad c infimum : aut
ergo haec erunt infinita media, aut non
erunt infinita. Et nihil differt a proposito
a quo terminorum accepta fuerint in
summo sive in infimo primum sicut inli-
nita : et sive statim continue sint, sive
non statim, ut dicatur quod continentia
ad unum terminum sint finita, et distan-
tia ab illis versus alium terminum sint
infinita : in omnibus enim his nulla diffe-
rentia est : quia si dicatur quod conti-
nentia ad unum extremum finita sunt,
tunc adhuc quse sunt post lioc versus
aliud extremum sunt infinita : et semper
sequitur quod media sunt infinita , et
quod intlnita non contingit pertransire :
ct sic non contjngit ab extremo in extre-
mum devenire, quod est inconveniens si
stant extrema ut positum est.
Quod autem diximus in affirmativis
propositionibus et syllogismis, quod me-
dia non possunt esse infinita stantibus
finite extremis, hoc manifestum est etiam
in privativis et propositionibus et syllo-
gismis : quia super idem fundatur propo-
sitio hujusmodi in affirmativis et nega-
tivis. Planum est igitur quod statur in
mediis linitis, etiam in demonstrationi-
bus negativis si stent extrema finile : ct
hoc quidem ex hoc manifestum est, si-
quidem statur in mediis finitis in ea de-
monstratione quae est affirmativa, sicut
jam probatum est. Non enim est contin-
gens in privativa demonstratione ab ul-
timo quod est deorsum intimum, in sur-
sum procedendo in intinitum ire ]»er me-
dia ascendendo ab eo ultimo sive inlinio
in quo statur, ita quod sub ipso nihil
remanet accipiendum. Dico autem expla-
nando in quo statur dupliciter, scilicet
quod in illis illud dicatur ultimum in
quo statur, quod secundum illam coor-
dinationem in alio nullo est sicutiuferior,
sed in illo est aliquid quodlibet superius
eo secundum rectam lineam, sicut dixi-
mus quod hoc est c, neque a primo quod
est summum secundum rectam lineam
descendendo in id in quod statur ultimo,
sunt infinita media. Primum autem in
summo dico illud quod ipsum quidem
universaliter prsedicatur de alio quolibet
inferiori, sed de ipso nuUum aliud prsedi-
catur universaliter et univoce quod sit
ejusdem coordinationis, et hoc est gene-
ralissimum. Si igitur sic est in aftirma-
tivis, tunc probatur quod etiam in nega-
tione sive negativis stabitur ad media
linita : et hoc probabimus tripliciter, hoc
est, per tres figuras : quia negativa tri-
pliciter probatur, quae dicit non esse, in
prima scilicet, secunda, et tertia.
In prima vero figura concluditur nega-
tiva, Unde et probatur sic, quod termini
sumantur A b c, i^a quod c sit medium,
et A major extrem:tas et b minor : et fiat

LIBER I POSTER.
svllogismus in secundo primae sic : nul-
lum c A, omne b c,ergo nuUum b a : tunc
enim tali modo probatur non esse sive
negativa, quod in omni in quo est c est b,
et in minori propositione, sed in quo est b
nuUi inest a in conclusione. Tunc enim
tali syllogismo facto propositionis mino-
ris aftirmativae quse est b c, necesse est
ire probationem si mediata sit et probari
hanc : et sic necesse est devenire in stan-
tem tinem, sicut jam probatum est quod
in aftirmativis statur in mediis : ct quia
in omni syllogismo altera propositio est
aftirmativa, nccesse est in omni syllogis-
mo in aftirmativa stare ad media tinita :
b c enim propositio minor semperin pri-
ma figura preedicativa est.
Sed alterum (quod est negativum in
majori propositione ) maiiifcstum est
quod mediata sit, et probari debeat : et
similiter erit stalus in mediis. Sic enim
cum dicilur, nullura c a, vel in conclu-
sione, nullum b a : aut illa est immediata
aut mediata. Si immediata : ergo b in al-
tero non est priori quam in c, gratia cu-
jus negetur de b : de b enim minori ex-
tremitate negatur a in conclusione, ideo
quia A de c negatur in majori cum b in
toto sit c. Si autem est mediata : tunc est
in altero priori propter quod negatur de c,
et sit illud D : igitur d vere proedicabitur
de omni a, et de ipso negabitur a, et per
ipsum negabitur de c inferiori medio sic^
nuUum D A, omne c d, ergo nuUum c a.
Et si dicatur quod iterum est aliud me-
dium super d per quod a negatur de d,
iUud iterum universaUter praedicatur de d,
et A negatur de ipso, et per ipsum nega-
tur de D : et sit iUud g, et de g iterum
quaeritur an gratia sui negetur a de ipso,
vel propter aliud medium de quo prius
negatur : et sic semper proceditur ad ne-
gativas ab affirmativis : et si est status in
affirmativis, erit status in negativis.
Et sequitur, quod (cum in affirmativis
descendendo a preedicatis in subjecta de
quibus affirmative praedicanlur, superiori
via directe stetur in mediis finitis) oportet
quod e converso in via sursum quae te-
111
ANALYT. TRACT. lY
netur in negativis negando inferius pro-
pter hoc quod negatur superius : a quo
enim negatur superius, negatur el infe-
rius, et non convertitur : et ideo in pri-
ma figura in qua est medium in toto pri-
mo, et postremum in toto medio, quod-
cumque medium accipitur ascendendo
supra pra?dicatum, si prsedicatum nega-
tur de iilo (cum minor extremitas in toto
sit iUo in minori propositione) necesse
est quod per medium aHquid negetur de
minori extremitate : et si statur, ita quod
aUquid prgedicatur secundum se non per
medium de minori extremitate, oportet
quod praedicatum iUud et ilUus negetur non
por aUud, et erit iUa negativa immediata.
Yerbi gratia, nulia substantia quantitas :
omnis homosubstantia : ergo nulius homo
quantitas. Non invenitur aliquod me-
dium superius accipiendo per quod sub-
stantia praedicetur de homine: ergo etiam
non invenitur medium, perquodquantitas
negetur de homine in superiusaccipiendo:
stante enimprsedicatione affirmativa inhis
quse sumuntur superius, stabit et negativa
inviaeadem. Et similiterest descendendo
sumendo sub subjecto, et pra?dicatum
subjecti referendo ad ea quse sub subje-
cto sumuntur, ut sub substantia corpus,
et sub corpore vivum, et sub vivo ani-
mal, et sub animali hominem : de omni-
bus hisenim praedicatur substantia, et sic
deinceps : et si de aliquo illorum negatur
superius, de eodem negetur inferius : et
ubi stat affirmatio, ibi stabit negatio :
quia sicut primum medium prsedicabitur
universaliter de minori extremitate, ita
quodlibet sumptum superius medium,
pr?edicabitur de minori extremitate, et
major extremitas de medio negabitur et
de minori extremitate secundum primae
figurce dispositionem. Sic igitur patet
quod stante via affirmativa in deorsum,
negativa ita stabit in sursum : et erit in
iUa via negationis quoddam in summo
principium, in quo non erit secundum
seipsum medium a quo primo negatur
major extremitas.
Et in minori propositione hoc iterum
112 D. ALB. MAG. ORD. PRvED.
ostenditur in secundafigura, quod scilicct
stante affirmativa in mediis, stabit in ne-
gativa supra medium semper accipiendo:
quia omnia sic accepta affirmantur de
medio, et negabuntur de minori extremi-
tate sicut et medium : et disponatur syl-
logismus in secundo modo secundae figu-
rse sic, quod b quidem major extremitas
sit in omni a medio, et idem a medium
in nulio c minori extremitate sic, omne
B A, nullum c A, ergo nuilum c b. Con-
stat quod affirmativa, aut est immediata,
aut stabit ad immediata, sicut prius pro-
batum est. Si autem mediata sit ncga-
tiva major quse est nullum b a, ct sic
oporteat eam probare : manifestum est
autem per viam quffi est in sursum acci-
piendo super prsedicatum, sicut factuni
est in prima figura paulo ante, aut de-
monstrabitur per lianc secundam figu-
ram, aut demonslrabitur per tertiam figu-
ram. Primus igitur modus dictus cst,
qualiter scilicet negativa demonstratur
per primam mediis finitis acceptis supra
medium : quce omnia per medium
prsedicantur de minori, et de quibus om-
nibus negatur major : et ideo per illa ne-
gatur major de minori.
Secundus autem modus demonstrandi
negativam ostendetur sic. Sumatur cnim
aliquid de recta linea supra medium quod
est prsedicatum de a, hoc cnim est in om-
ni B majori cxtremitate, et in nullo c mi-
nori extremitate : et sit illud d, hoc igi-
tur erit medium : hoc enim affirmabitur
de A et removebitur de b, sic, omne a d,
nullum B D, ergo nullum b a. Adhuc ul-
terius quceritur de hujus syllogismi nega-
tiva quge est, nullum b a, an mediata
sit, aut immediata? Et si estmediata, ac-
cipiatur medium supra d, sic : omne b g,
nullum b g, ergo nuUum b d : et si stat
in praidicativa, stabit in negativa. Patet
igitur, quod sicut in esse sive in affirma-
tiva semper statur in superiori assumen-
do, sequitur quod sumptio medii stabit
etiam in non esse.
Notandum est hoc etiam, quod isti
duo modi qui dicti sunt ad ostendendum
universalem negativam, sunt vel quod
subjectum est in ahquo toto, vel quod
pra^dicatum cst in aliquo toto : sed mo-
dus ostendendinegativamper aliquidquod
est totum universale ad subjectum, debe-
tur primee figurse, et refiquus modus de-
betur secundse figurae, et hoc proprie se-
cundo modo secundse. Si autem debcant
multiplicari media per primum modum
secundse ad ostendendam negativam uni-
vcrsalem, hoc erit accipiendo modia su-
pra subjectum, sicut in prima figura :
quia secundus modus primse et primus
secundse non differunt^ nisi conversione
majoris. Sic ergo patet quomodo et in
prima et in secunda figura multiplican-
do media ad ostendendam negativam est
status : quia in illis duobus modis (qui
in illis duabuB figuris appropriantur ad
ostendendum negativam) est status.
Tertius autem modus ad ostendendum
universalem negativam per finita media
est : et fiunt ostensiones per id medium
quod prius, scilicet quod stant affirmati-
vse, et ideo etiam stabunt negativse. ^Iul-
tiplicantur acceptiones mediorum conti-
nue secundum prsedicationes affirmati-
varum in deorsum : et quiainaffirmativis
cst status, ideo etiam in negativis opor-
tet esse statum. Fiat enim sic syllogis-
mus in sccundo tcrtise, quod b sit me-
dium, et a minor extremitas^ c autom
major sic, quod a minor extremitas in b
sit in minori propositione, c vero major
extremitas sit in nullo b in majori propo-
sitione : tunc enim sequitur quod c non
in omni sit in quo est a, hoc esl, quod
non omne a est c, sic, nuUum b c, om-
ne B A, ergo quoddam a non cst c : tunc
enim major quce est negativa, si dicatur
esse mediata, poterit ostendi per supra-
d'ctos modos in primaet secundafigura ;
vel potest ostendi simihter in eadeni
figurain qua fit syllogismus, hoc est, in
tertia figura in qua fit syllogismus : illo
enim utroque modo qui supra dictus est
monstratur. Si vero por tertiam figuram
ostendatur, accipitur medium sub sub-
jecto, sicut E accipitur sub B, sic, quod-
 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. IV 113

dam E non est c, omne e est b, ergo medium sub subjecto mediata non redu-
quoddam b non est c : sic enim ostensa ciiur ad immediatam, sed magis media-
est major particulariter. Similiter si ma- tam. Dicsndum quod hoc procul dubio SoiuUo.
jor hujus secundi syHogismi qufe est ne- verum est, quod tertia figura non potest
gativa universalis, ulterius debeat osten- propositiones mediatas facere immedia-
di, eo quod mediata esse dicitur, accipia- tas : nec hoc hic intenditur : sed tantum
tur ulierius medium descendendo sub c, intenditur hic, quod status est in acce-
et sic deinceps descendendo semper acci- ptione mediorum in deorsum in negati-
piuntur media quousque veniatur ad im- vi«, posito quod sit status in deorsum in
mediatam ad ostendendam negativam afdrmativis.
per tertiam figuram secundum pra^dica-
tiones acceptas sub b subjecto et medio CAPUT XI.
etiam in tertia figura continue in deor-
1 sum : quoniam concessum est stare prte- De sohdione primx et secundee qusestio-
dicationes sive affirmationcs in deorsum, num quod scUicet stant extrema fini-
manifestum quod stabit quod non cst, ta, etc. Solutio logica supjwsito quod
hoc est, negativa quce est in c, quando di- est diffinire.
citur nullum b c.
Ex his autem quw dicta sunt, mani- vd solutionum autem primse et secun-
festum est quod si negativa non una via, ^^ qusestionum (utrum scllicet denion-
sed omnibus tribus dictis viis demonstre- strationes stentinsursum et deorsum se-
tur, ahquando quidem exprima,aliquan- cundum ea qufB in demonstratione ut
do vero ex secunda, aliquando autcm ex subjecta et prsedicata rccipiuntur) opor-
tertia tigura, quoniam et sic stabitur ad tet pramiittere quanlam de praedicatis et
media Hnita : omnes enim via^fmitfe sunt subjectis. Dicamus igitur quod hoc quod
in mediis : tinitse enim tinities sive fmitae aliqui (in ilhs quae media sunt) speculan-
multoties acceptae simul necesse est tlniri tur logice sive per logicas et communes
ad numerum determinatum et non ad in- rationes, quge propriae sunt huic negotio,
fmita. Manifestum est igitur quod in pri- hoc fit hic manifestum in consideratione
vatione sive in negativa demonstratione status extremorum, quia inter extrema
statur ad numerum certum mediorum : fmita non possunt esse media infmita.
proptera quod statur in esse sive aftir- Dico autem hanc rationem sive specula-
matione aftirmative prsdicationis, mani- tionem logicam quae dividitur e diverso
Remoret
dubium. festuui est ex iuductis. Attendendum ta- contra rationem analvticam : et hsec est
men quod id quod dictum est, universa- quaepermodum inventionis procedit, sic-
lem negativam posse ostendi per tertiam ut est invenire statum ex ratione medii
figuram, non est intelligendum univer- et ex ratione extremi\ Anahjticam au-
saHter, sed particulariter, sicut praedi- tem voco, quse procedit per judicium re-
ctum est : nec hocideo dictum est quiain solvendo principiatum in principia : et
tertia figura concludatur universaliter, ex illo judicare finitum esse statum tam
sed ideo dicitur quod quamvis conclude- in mediis quam in extremis. Procedendo
retur universaliter, tamen esset status igitur logice extremorum considerando
in mediis. finitatem palam fit magis de finitate me-
Objectio. Si autem opponat aliquis contra illum dii. Preemittatur ergo divisio : quia divi-
modum quo ostensa est negativa in ter- sionis modus logicus est, ut accipiantur
tia figura, dicens quod accipiendo sic ea quae secundum se subjiciuntur, et quae

* 4-liter tanien exponit Averroes et aliter gendiun.

Alexander quid per lationem logicam intelli-
n 8
114 D. ALB. MAG. ORD. PILED.
secundum se praedicantur, ab his quse
subjiciuntur et preedicantur secundum
accidens, quia illa quae secundum se sub-
jiciuntur et praedicantur secundum se,
finita sunt : quse autem secundum acci-
dens subjiciuntur el praedicantur, ad fini-
tatem certam por artem redigi non pos-
sunt.
Dicamus ergo quod in his quaj in quid
est simpUciter et secundum esse pra?di-
cantur (sicut in coordinatione praedicabi-
lium substantise) patens est, quod stant
extrema et in summo et in inlimo : si
enim est vel contingit diffmire in sub-
stantia in qua est diffinitio simpiiciter,
aut si notum quod aliquod crit esse sive
quidditas qua3 est difilnitio : tunc hoc
supposito erit status in extremis. Quia id
quod est in infimis stans, hoc diftinitur
tantum : et id quod est in summo, est
diffmiens tantum : et media in linea recta
et laterali sunt secundum aliquid diffi-
nientia, et secundum aUquid diftlnita.
Oportet ergo quod sint iinita et stantia
superius et inferius : quia diffinientem
non contingit transire infinita. Diffinitio
autem ab infimo recurrit usque in sum-
mum : cujus ratio est, quia quod in se
non est fmitum, non diffmit : medium
nisi reducatur in terminum, de se non
est iinitum, et ideo medium non diffinit
nisi sit reductum in primum, quod est
linis.
Universale autem sive universaliter sic
dicamus ut accipiantur qu« sic diffinita
sunt. Est enim vere dicere album ambu-
lare, ita quod accidens prsedicatur de ac-
cidente, sive accidentale de accidentali :
et est etiam vere dicere magnum illud
demonstratum sensibiliter, lignum esse,
et prsedicatur subjectum de accidente : et
iterum vere est dicere hgnum magnum
esse, ita quod preedicatur accidens quod
vere inest de subjecto quod secundum se
subjicitur : et simile isti praedicationi est
cum dicimus hominem ambulare. Alte-
1 Praedicari causatiir ah inesse, ut jam vidi-
mus, et ideo idem non prtedicatur de seipso,
rum igitur est et differt secundum ratio-
nem sic dicere uno istorum dictorum
modorum, aut dicere illo altero modo,
tam ratione subjecti quam prsedicati.
Cum enim quoddam album dico esse li-
gnum, album subjiciendo et lignum prae-
dicando : tunc non dico subjici id quod
secundum se subjicitur : sed dico, quod
aliquid subjicitur cui accidit esse albi si-
ve esse albedinis. Sic enim dicit Avicen- Quid sit ve-
na, subjectum quod vere subjectum est, mnfsefut-
est ens in se completum et occasio alteri cennam!
existendi in eo : et tale non est album se-
cundum esse albedinis : et ideo quum di-
citur, album est lignum, dicitur quod
illud subjicitur cui accidit esse albi : sed
non dicitur quod album in eo quod hujus-
modi per albi esse, subjectum sit ligno.
Et hujus ratio est, quia subjectum vere
est quod in motu alterationis idem manet
et mutatur secundum qualitates : sed cum
dico, album est lignum, album secun-
dumalbi esse non sic manet idem, muta-
tum secundum suas qualitates : igitur al-
bum secundum albi esse non est secun-
dum se subjectum. Sive si dicam album
quod vere album est in universali, sive
dicani in particulari id quod vere album
aliquid est : neutrum enim horum factum
est lignum secundum aliquam qualitatis
alterationem in qua ipsuni substantia ma-
neat idem : propter quod non est hoc se-
cundum se subjectum ligni : sed aut, hoc
est, nisi secundum accidens : quia id cui
accidit albi esse, subjectum est, et non
album in esse albi. Similiter autem cum
dicitur album esse lignum, lignum se-
cundum se non est praedicatum : praedi-
cari enim ab eo quod est inesse causatur:
et ideo non secundum se pradicatur ' :
cujus etiam non est in esse vel quod se-
cundum se alteri non inest ut genus vel
difTerentia : neutrum autem convenit li-
gno : quia nec ejus esse est inesse, nec
inest ut genus vel difTerentia.
Cum vero dico lignum esse album,
sicut nec inest sibiipsi.
 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. IV 115

iunc subjicitur quod secundum se sub- tur id quod secundum se pnedicatur et

jectum est, et pr*dicatur quod secundum non secundum accidens. Sic enim de ta-
se preedicatum est : dicitur enim lignum libus subjectis et talia proedicata demon-
album, non quia alterum aliquid sit al- strationes demonstrant : et haec monstra-
bum, sed quia ipsum lignum per ligni bimus stare et esse tinita. Sunt autem
esse secundum se album sit, et albi esse talia praedicata et subjecta multiplicata
subjiciatur, et non alterum cui accidat secundum coordinationes prtedicabilium
ligni esse : sicut cum musicum album in praedicamentis. Harum enim primo
esse dico : tunc enim dico, quod alterum prtedicationum qutedam sunt in id quod
(cui accidit musicum esse) album est,sic- quid est secundumsubstantiam, autquo-
ut homo (cui accidit musicum esse) al- niam quantum, aut quoniam ad aliquid,
bus est : sed lignum est subjectum quod aut quoniam agens, aut quoniam pa-
vere secundum rem ligni est factum sub- tiens, aut quoniam ubi, aut c[uoniam
jectum alterationi, et non dico lignum quando^ per quod intelligitur quod si-
esse subjectum, eo quod aliquid alterum militer in situ et habitu, cum unum de
sit cui accidat ligni esse quam quoduni- istis de uno subjecto prsedicabitur. Pra^-
versale lignum est secundum ligni esse, dicatur autem unum de uno, quando
aut aiiquod in particulari demonstratum prredicatur secundum se de uno quod se-
lignum est. Dico autem subjectum in cundum se subjicitur : non autem unum
specie, demonstrans quod lignum est : eo de uno prjiedicatur^ quando unum prje-
quod species est passionis subjectum. Et dicatur gratia alterius quod accidit ei,
dico hoc lignum aliquod : quia prima vel subjicitur gratia alterius quod ei ac-
substantia secundum se subjectum est cidit : et sic patet^ quod in pra^dicatione
omnium. per accidens non unum dc uno prsedica-
Si igitur istis modis pra?dicandi conve- ^^r. Per accidens autem dico quod oppo-
nit nomina ponere qute ante posita non "itur ad id quod est secundum se, et
sunt, sic dictis prfedicari modis sit sic di- n^n opponitur ad id quod est per se.
cere, ut scilicet dicatur de illo quod se- Amplius ea qua? substantiam signifi-
cundum se non praedicatur^ sed secun- cant et in quid est prsedicantur, aut sunt
dum se subjicitur, aut nequaquam prse- significantia quod vere illud est de quo
dicari : aut quod praedicatur, pra'dicari prtedicatur, ita scilicet quod totum illud
non simpliciter, hoc est, secundum se : est sicut diffiuitio prsedicata de diffinito,
quia ratio ejus repugnat rationi prsedica- aut sunt significantia quod illud aliquid
ti : cum subjecti ratio non sit inesse, sed est sicut prsedicata qua^ partem esse sub-
quod sit in se completum cui aliud insit: jectisigmficant,ut genus et differentia di-
quod autem non secundum se praedica- visim de subjecto praedicata. Qusecumque
catur, si praedicabitur, secundum aliud vero prsedicata non significant aliquid se-
preedicatur : et ideo secundum accidens cundum substantiam subjecti, sed sic de
praedicabitur. Ex his autem patet quod aliquo subjecto pra?dicantur, quod praedi-
id quod secundum se prffidicatur, est cant id quod vere est aliquid ipsum sive
tanquam album quod secundum se ha- illius secundum partem esse et quiddita-
bet inesse a quo causatur praedicatio : sed tis, illa pra?dicata accidentia sunt, sicut de
subjectum de quo praedicatur et secun- homine album praedicatur. Propter quod DiiTerentia
dum se subjicitur, est sicut lignum. patet distinctio secundum se praedicato- cata^ 'secun-
Subjiciatur igitur nobis, et pro suppo- rum ab his quaj y;e;- se praedicantur : al- '7"r^^e.^'
sitione habeatur, quod id quod praedica- bum enim secundum se praedicatur de ho-
tur, semper praedicetur de subjecto quod mine, sed non per se, quia nihil praedicat
simpliciter, hoc est, secundnm se est sub- substantiae hominis : homo enim neque
jectuni : et quod praedicatur, praedice- est id quod vere est album, ita quod al-
 IIG D. ALB. MAG.
bumprcedicet tolum esse hominis ut dif-
finitio : neque est homo album : ita quod
aliquid sit homo vel hominis secundum
partem esse ipsius. Sed hoc modo per se
praedicandi forsan homo animal est : quia
homo secundum hominis esse, est quod
vere est animal, et de quidditate sua est
animal. Dico autem forsan propter eos
qui essentiaUa rei ponebant extra, de
quibusnonhic, sedin />ny??rt/?A«7o50/)A/rt
considerandum est. Qucecumque vero
prsedicata non substantiam significant,
oportet prsedicari de quodam subjecto
quod secundum se subjectum sit : et
oportet in talibus quod album non sit ab-
quod subjectum quod non subjiciatur se-
cundum se, sed cum alterum aliquid sit,
subjicietur albo : sicut lignum secundum
se est subjectum, cum non alterum ah-
quid sit cui accidat Hgnum esse : sic enim
album non secundum so subjectum, sed
subjecti, cum alterum sit cui accidat albi
esse. Sic autem etiam est in ahis prff-di-
camentis substantiam non signilicanti-
bus.
Ex omnibus igilur his patet quod prce-
dicata secundum se et per se in subjectis
sunt et non extra ea. Propter quod deri-
sibilis est positio eorum qui ponunt for-
mas de rebus prsedicatas esse extra res :
et ideo gaudeant genera et species et
ali» formee ideales : quia secundum di-
cta eorum monstra qua^dam sunt extra
res accepta, quarum formai sunt, sicut
monstrum est extra naturse intentionem :
et si sic sunt extra subjecta, nihil sunt ad
rationem naturse vel scientise vel demon-
strationis : hsec enini omnia formas quse
sunt in subjectis considerant. Sic igitur
se habet in substantise coordinatione.
m aUorum generum coor-
dina ibus aute
tionius
Ampl similiter est quoad hoc quod
prccdicantur de inferioribus, vel sunt esse
subjectorum de quibus prsedicantur, vel
pars esse ipsorum, vel prfedicantur de ip-
sis secundum accidens. Si autemsic est ,et
non est hoc praedicatum hujus qualitas ac-
cidentalis, ethochujus, nequeest qualita-
tis quahtas usque in infinitum : impossi-
ORD. PR.ED.
bile est quod ea quse sic praedicantur,
eeque preedicentur sic ad invicem. Quia
seque prredicantur quse conversim prwdi-
cantur. Ista autem prffidicantur sicut su-
periora de inferioribus. Sed verum est
quod vere prffidicantur, et quod conlin-
git ea vere praedicari : sed non contingit
ea oeque de se invicem vere praedicari :
quia sicut superiora de inferioribus prae-
dicantur: aut enim proedicabitur, hoc
est, prsedicatio fiet de talibus, quod prae-
dicatur ut substantia vel abquid substan-
tire, hoc est, quidditas vel aliquid quid-
ditatis, sicut cum genus sit vel difTerenlia
id quod prsedicatur, De his autem omni-
bus quse prsedicantur, ostensum est quo-
niam non erunt infinita per hoc : quia si
essent infinita, non contingeret diffinire :
unde patet quod hsec non sunt infinita,
neque in sursum, neque in deorsum : si-
cut patet si sursum accipiantur sive la-
terali linea, ut homo bipes, sive recta li-
nea, ut homo animal : neque in deorsum,
ut animal prsedicatur de homine, homo
auteni de Galiia, et ibi stabit : et hsec
prffidicantur in tali coordinatione de aho
in ^o ^l^^ qui^ cst secundum totum
esse vel secundum partem esse : et hoc
non procedit in infmitum. Cujus ratio
est, quod omnem substantiam subjectam
est diffinire per essentiaba ipsius : et
ideo sunt finita diffinitientia : quia infini-
ta non contingit intelligentem et compre-
hendentem esse rei per terminos ipsius
pertransire : comprehensio enim est con-
tractus intellectus super terminos rei :
propter quod talia neque in sursum, ne-
que in deorsum infinita sunt. lllam euim
substantiam sive eam substantiam non
est diffinire, de qua infinita in sursum
prseuicantur.
Sic quidem igitur genera ad invicem
prsedicantur^ non quod unum de alio^ sed
de suis subjectis sequaiiter prsedicantur :
quia quod sic prsedicatur, erit ipsum ab-
quid ejus de quo prsedicatur, quod vere
ipsum (hoc est, essentialiter) est : nec
cum de qualitate vel alio genere aliquod
aliorum generum prsedicatur, nisi secun-
 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. IV 117

dum accidens, ut dictum est : omnia accidentia sunt qucedam alia a sub-
enim hsec genera accidentium accidit, stantiis, et sunt alia qusedam de altero
non tantum de suis inferioribus, sed ut de subjecto dicta.
etiam de subjectis in quibus et a quibus Patet igitur ex omnibus quse dicta
essehabent, prsedicari. Sed quoniam, si- sunt, quod si unum de uno gratia sui et
cut dictum est, in sursum non erunt infi- non gratia alterius dicatur, neque in deor-
nita : unumquodque enim quod sic de sum in infinitum dicetur : de quibus enim
suo inferiori prsedicatur, aut significat subjectis ut secundum se subjcctis dicun-
quid, aut quale, et in illo stat in sum- tur accidentia, dicuntur de talibus subje-
mo : aut quantum, et hoc stat in quanto ctis quaecumque subjecta in substantia,
in summo : aut Imjusmodi aliquod gene- hoc est, in diffinitione accidentium sunt :
rabssimum, in quo stat sicut in summo : ita quod in uniuscujusque accidentis
aut secundum accidentalem praedicatio- diffinitione cadat suum secundum se sub-
nem significat genera accidentium, quae jectum ct perse : hsec enim subjecta non
sunt in substantia sicut in subjecto. Ilaee sunt infinita, si supponatur quod diffiuire
autem omnia finita sunt : et ideo status contingit secundum sursum accipiendo
est in ipsis. Simiiiter autem et genera ipsa subjecta, etetiam accidentia cadentia
praidicamentorum omnia simul accepla iii diffinitione suarum specierum, utraque
sunt finita : aut enim significant quale, -^ubjecta et accidentia accipiendo non
aut quantum, aut ad afiquid, aut faciens, sunt infinita. Xasus enim in diffinitione
aut patiens, autubi, aut quando, et stant simi accipitur, et loco nominis diffinitio
in numero finito. ponitur nasi, persuperius accipiendo non
Concessum autem est jam in prsehabi- vadit in infinitum. Similiter curvitas sidif-
tis unum de uno secundum se praedica- iiniaturformaUterperdepressuminmedio,
ri : et concessum est ipsa accidentia de et hoc per abud, non vadit in infinitum.
ipsis accidentibus (quaecumque non aliud Necesse est ergo aliquod esse primum
sunt aliquid quod de eis secundum se i" utroque, et de quo primum, hoc est,
subjiciatur) non praedicari : accidens immediate praedicetur, et de hoc aliquid
enim de se non habet unde subjiciatur praedicabitur immediate : et necesse est
accidenti : eo quod omnia sunt accidcn- haec stare in aliquo de quo nihil praedice-
tia, quorum nullum de se habet unde al- ^ur, quod ejusdem sit coordinationis : et
teri subjiciatur : sed hoec quidem acci- necesse est illud primum esse tale, quod
dentium praedicantur secundum seipsa non amplius praedicetur, nec de alio prio-
de suis inferioribus. Alia vero acciden- ri sicut inferius particulariter de suo su-
tium praedicantur secundum alium mo- periori praedicatur, neque de illo aliud
dum de aliis : qui modus est per acci- pr«dicetur sicut prius et superius ad
dens praedicari. Ilaec autem omnia gene- ipsum. Unus quidem igitur demonstra-
ra accidentiumde subjecto quodam quod tionis modus, quod praedicata et subjecta
secundum se subjectum est, praedicari adsuperius et inferius finita sunt, est hic
dicimus, ut de substantia : etnon dicimus qui est ex suppositione diffinitionis : quia
quod aliquod accidentium simpliciter aliter non contingeret diffinire.
secundum hoc quod est accidens^ sit sub-
jectum, sed potius dicimus omnia talia CAPUT XII.
esse in subjecto : nihd enim talium quae
sunt accidentia essedicimus, quod si sub- Quod statur in summo et infimo si scire
jectum dicimus, quod non dicatur aliud per demonstrationes supponatur.
esse aliquid gratia cujus sit subjectum :
sed dicimus ipsum accidens esse in aliis Adhuc autem alius modus ad idem os-
quae sunt substantiae : et dicimus quod tendendum est, supposito eo quod est
118 D. ALB. MAG.
scire pcr demonstrationem. Si enim evit
demonstratio de subjectis, de quibus
qufedam passiones demonstrantur quffi
scire faciunt : tunc aliquod potius, hoc
est, potiorem aliquem habitum ad ipsa
concipienda habebimus quam scientiam
factam per demonstrationem, ut dicit
cavillator, hoc est, de his mediis et pro-
positionibus sive per hsee, aha quse-
dam priora prtedicantur, per quse illorum
fit demonstratio : neque ahqui possunt
ad illa principia quse prtedicantur de me-
diis et propositionibus demonstrationis
concipienda ahquid habere potius^ hoc
est, potiorem habitum quam scire scien-
tise factae per demonstrationem^ eo quod
scire^ ut dicit cavillator, non est per de-
monstrationem. Si autem hoc est, hoc
est conclusio, per hoc principium notum
est hoc quod est principium, iit dicit
cavillator : et ad hoc sciendum^ non ha-
bemus aliquid mehus, hoc est, meho-
rem habitum quam scire per demonstra-
tionem, neque per hoc quod est scire per
demonstrationem hoc principium notum
factum sciemus : tunc sequitur pro certo,
quod aut nihil scimus nisi ex suppositione
si prima verasunt,aut omniumeritdemon-
stratio,aut abihit in infmitum etnunquam
stabit, neque in sursum, neque in deor-
sum. Si ergo ( a destructione consequen-
tis) est aliquid scire per demonstrationem^
sicut in ante habitis probatum est : et
non contingit vere scire ex ahquibus,
hoc est, ex particularibus quse ahquando
sunt et ahquando non sunt : neque est
vere scire ex suppositione,ut dicatur con~
clusio esse vera si prsemissae verae sunt :
tunc manifestum est quod stant et finita
sunt prsedicamenta sive prsedicata quse
media sunt ad concludendum hanc vel
illam conclusionem.
Si enim non steterint talia prsedicata
pro mediis pro bationum assumpta, sed
est semper unoaccepto in superius super
prsedicatura conclusionis, ahud iterum
accipere et super ilkid ahudin infinitum :
tunc sequitur quod omnium erit demon-
stratio et principiorum et principiatorum :
ORD. PR.ED.
et sequitur ex hoc, quod quia non con-
tingit scientem transire infinita, quod
haec qute scire volumus, non scieraus
per demonstrationem. Si igitur^ ut dicit
cavillator, neque ahquid mehus habemus
ad principia scienda quam scire per de-
monstrationera, et illa per demonstratio-
nem scire non possumus, sequitur quod
nihil scietur per demonstrationem sim-
phciter : sedtanturascietur (quod scitur)
ex suppositione, quod inconveniens est.
Inconveniens enim est dicere, quod prin-
cipia non stant : et quia si sciuntur per
demonstrationem, quod etiam non stat
inaliquo fme demonstratio. Dictum au-
tem cavillatoris hoc qui dicit, quod non
haberaus aliquid raelius ad accipienda
principia quam scire, falsura est : habe-
musenim intellectum quoaccipiraus prin-
cipia, qui mehorhabitus est quara scire :
et si nos scire dicaraus principia, hoc
erit extenso nomine scientiae, sicut in
ante habitis dictum est.
Logice (hoc est per rationes logicas
coramunes sumptas ex ratione ejus quod
est scire, et ejus quodest diffinire) exhis
quae dicta sunt utique aliquis credet per-
suasus de eo quod dictum est, quod sciii-
cet praedicata et subjecta pro medii- ac-
cepta, super praedicatura vel sub subje-
cto inferius stabunt et finita sunt.
CAPUT XIIL
Quod stant principia demonstrationis
analytice probatur.
Analytice autem proprie procedendo
per resolutionem demonstratce conclusio-
nis in sua principia, probatur quod fmita
sunt et stant deraonstrationis principia :
et hoc velocius et brevius quara fieri pos-
sit in logicis ostensionibus : quia tahs
analvtica ostensio non coUigit nisi de-
monstrationi propria quae pauca sunt.
Logica autem considerat communia quae
sunt valde multa. Analvtice ii^itur osten-
ditur, quod nec in sursura accipiendo su-
per preedicatura, neque in deorsum acci-
 LIBER I POSTER.
piendo sub subjecto prsedicantia media
scdicet quae de inferioribus praedicantur,
infinita contingit esse in demonstrativis
scientiis, de quibus in hoc opere nobis
intentio est. Est autem inhac ostensione
prsemittendum, quod demonstratio est
ex talibus et de talibus quse ipsa (secun-
dum quod ipsa sunt) insunt, et secun-
dum seipsa sive per se insunt rebus. Se-
cundum seipsa autem sive per seipsa
insunt dupliciter, utscilicet inprimo mo-
do dicendi perse, vel in secundo. Quar-
tus enim modus non pertinet ad propo-
sitiones, sed ad consequentiam : et ter-
tius modus est subjecti ad prsedicatum
non comparati. Unde primus et secun-
dus sunt propositionis : primus quidem
est praedicati comparati ad subjectum,
secundus autem subjecti comparati ad
prsedicatum'.
Duo autem modisunt : primus quidem
eorum prsedicatorum qua? in illis subje-
ctis sunt in eo quod quid est per diffini-
tionem : et secundus modus est in qui-
bus praedicatis ipsa subjecta insunt ipsis
prsedicatis in eo quod quid est in diffini-
tiva ratione. Et hujus secundi modi est
exemplum sicut in numero est impar :
quia numerus cadit in diffinitione impa-
ris : est enim impar numerus in cuius
Impar quid ,. . . ^ ■*
secundum divisionc pcr iequalia intercidit unitas,
'ram. ut dicit Pvthagoras : et quod est impar,
inest in numero sicut passio in subjecto :
numerus autem ut subjectum inest in
ratione diffinitiva ipsius imparis. Et ite-
rum ut exemplum ponamus de primo
modo dicendi per se, multitudo, aut divi-
sibile, quse sunt essentialia prsedicata de
numero, insunt in ratione diffinitiva nu-
meri, sicut prsedicatum est in ratione
Numerus diffinitiva subjecti. Est enim numerus
multitudo aggregata per unum, vel nu-
merus est divisibile sive divisum ad
unum.
Hsec autem (quse sic cadunt in modis
dicendi per seprimo vel secundo) neutra
contingit esse infinita : nec enimcontingit
' Ncrta differentiam inter quatuor modos per se : hoc tamen indigetconsideratione. P. J.
ANALYT. TRACT. TV 119
abire ininftnitum, sicut imperfectum vel
impar est numeri, ut passio, ita scilicet,
quod super passionem qua? est pra?dica-
tum accipiatur alia passio, cui insit prima
passio : sicut si dicam inesse impari
esse impariter imparem, et illi dicam
inesse aliam ulterius passionem in intini-
tum, cui passioni inerat prior passio exi-
stenti in subjecto. Hoc autem subjectum
(cui existenti statim inest passiosicutpri-
mum subjectum quod secundum seipsum
subjectum passionis est) si dicatur esse
numerus, inerit his omnibus passionibus
(quae insunt ipsi subjecto) in ratione dif-
tlnitiva : quia quidquid est in ratione
diffinientis, est in ratione diffiniti : se-
cunda autem passio diffinitur per pri-
mam, et tertia per secundam, et sic
deinceps, et subjectum est in ratione pri-
mpe passionis : igitur erit in ratione om-
nium aliarum. Si igitur (a destructione
consequentis) non contingit infinita hu-
jus modi esse in numero (hoc est, infini-
^as passiones), sequitur quod prsedicata
(in quorum ratione sunt substantia) quae
in sursum accipiuntur supra prsedicatum
conclusionis, quod est passio, non erunt
infinita in sursum accepta : stant ergo
finita in sursum.
At vero qusecumque talia sint passiones
i. • • • •!! • •
subjecti, necesse omnia illa messe primo
subjecto, quod subjectumest primae pas-
sionis, ut numero quod est primum sub-
jectum imparis, et impariter imparis, et
divisibilis in aequa, et hujus modi : pro-
pter quod sequitur quod omnia talia
praedicata sic accepta erunt convertibilia,
et intersej et cum subjecto : quia quarta
convertitur cum tertia, et tertia cum se-
cunda, et secunda cum prima, et prima
cumsubjecto:etqusecumqueconvertuntur
cum convertibili, convertunturetiam cum
eo quod convertitur cum illo : sicut quid
quid convertitur cum risibili, convertitur
cum liomine, sicut animal admirativum
esse convertitur cum risibili et cum ho-
mine. Si autem sunt convertibilia, tunc
120 D. ALB. MAG. OUD. PR.ED.
nullum eorum excedit reliquum : igitur
ad se revertuntur sibi invicem subjecta
et de se invicem proedicata : non ergo
abeunt semperinsursum accipiendo. Pa-
tet igitur quod in secundo modo dicendi
per se non contingit abire in inlinitum :
et in primo modo etiam dicendi per se
hoc non contingit, quum illa stent qua3
in secundo sunt dicta per se.
Xon autem propter hoc qucecumque
sunt in eo quod quid est in diffiniliva ra-
tione subjecti,infmita sunt : quianon sunt
infinita qufe sunt in secundo modo dicendi
per se. Si eniminfinita essent illa, sequere-
tur quodnoncontingeret diffinire, Propter
quod si talia pradicantia non proedicant
id quod est in definita ratione subjecti^
omnia diceniur esse per se prsedicata:
haec autem infinita non sunt neque esse
possunt : stabunt utique haec in sursum ac-
cepta,ita quod unumsuper ahud continue
accipiatur usque ad primum^ quod ideo
summum est.quia ipsum in nullo est supe-
riori.Propter quod sequitur,quodstabunt
etiam in deorsum ad infimum : quia per
eadem descenditur per quae ascenditur :
et si ascensus ab infimo ad superius est
finitus, erit etiam descensus a summo ad
infimum finitus. Si autem sic est, quod
termini ascensus et descensus sunt finiti,
tunc non distabunt termini per infinita
media.
Iteni sequitur quod quoe sunt in medio
duorumterminorum,suntfmita.Etsicper-
fectc patct trium qucestionum supposita-
rum solutio. Sciendum autem quod ideo
unius'subjectinonpossuntesseinfinitapro-
priaquia,sicutdicitBoetius,proprium ma-
natdesubstantiahbuspotentiis subjecti.In
uno autem et finito subjecto non possunt
esse substantiales potentiaeinfmitffi.Quod
autem prasdicata substantiaha non sunt
infinita, ideo est, quod nihil finitum es-
sentiahter componitur ex infinitis : et ideo
praedicata quse sunt de substantia finiti
subjecti, non possunt esse infinita. Et
haec est vera ratio eorum quae dicta
£unt.
Si vero hoc est verum quod dictum intra subjectum etprsedicatum imponen-
est, tunc quasi ex collorario manifestum
est ulterius, quod etiam demonstratio-
num necesse est esse quaedam principia
in quibus stant demonstrationes : et ma-
nifesium quod non omnium sunt demon-
strationcs, quia principiorum non sunt
demonstrationes : quod etiam parum post
hujus libri principium diximus quosdam
vere dicere. Si enim principia sunt, tunc
sequilur quod ante ea nihil est, per quse
possunt demonstrari : et sic sequitur,
quod non omnia sunt demonstrabilia, et
quod demonstrationes non possunt in in-
fmitum abire. Dicere enim quod quodh-
bet illorum est, scihcet quod omnium sit
demonstratio : veldicere quoddemonstra-
tio in infinitum abeat, idem est dicere et
nihil aliud quam dicere quod nulluni sit
spatium (hoc est, nulla propositio) quse
sit sine medio, et ita individua vel indivi-
sibihs vel quod sit immediata, sed quod
omnis propositio mediata sit, et ideo
concludi possit per medium : et hoc dice-
re est dicere omnia quae sunt propositio-
nes, esse divisibiha medio accepto inter
subjectum et praedicatum ipsius, per
quod probatur praedicatum esse in sub-
jecto.
Demonstratur enim omne quod de-
monstratur in propositionibus, intra sive
intermittendo terminum medium, per
quem demonstratio fit inter subjectum et
praedicatum, ita quod sit conjungens
prsedicatum (quod est major extremitas)
cum subjecto quod est minor extremitas
in demonstratione : sed non demonstra-
tur assumendo super praedicatum vel as-
sumendo de subjecto : pcnes tales enim
assumptiones augentur demonstrationes,
et augmentum demonstrationis non est
demonstratio. Hac autem jamdudum in
ante habitis determinata sunt.
Propter quod si terminos, inter quos
sumitur medium demonstrationis, con-
tingit in infinitum abire ab invicem se-
cundum distantiam, tunc etiam contingit
utique duorum terminorum infmite di-
stantium infinita esse media intus sive

LIBER I POSTER.
da : sed hoc impossibile est, si detur (sic-
ut ostcnsuni est) quod prsedicamenta si-
ve praedicata steterint in superius et ad
inferius accipiendo : quia ubi steterint,
nihil remanet ulterius accipiendum. Quod
autem sic stent pra^dicata (pro mediis
accipiendo) demonstratum est logice
prius duobus modis, et nunc in ista de-
monstratione demonstratum est hoc ana-
lytice.
CAPUT XIV.
De collorario quod sequitur ex dictis.
His autem sic monstratis, quasi excol-
lorario habetur ex his quoe determinata
sunt, quod si aliquid (^icut passio abqua
eadem) insit duobus disparatis vel opposi-
tis, sicut si A pra?dicatum continue dica-
tur inesse duobus quee sunt c et d dispara-
ta vel opposila, ita quod unum non praj-
dicetur de altero aut nuUo modo (hocest,
universaUter) aut non de omni (hoc est,
nec particulariter) quod illud commune
quod est eis, non est semper in eis se-
cundum aliquod commune quod sit iu
ambobus illis. Exemplum autem ejus,
quod aliquid quod praedicatur de duo-
bus disparatis inest secundum commune
quod est in ambobus, ul isosceb (qui est
aequitibiarum triangulus) et ei qui est
scalenon (nuUamtibiam alii habens eequa-
lem) inest habere tres angulos sequos
duobus rectis : hoc enim inest isosceli et
scaleno : sed hoc commune utrique recti-
lineus triangulus est. Inest enim eis se-
cundum quod uterque figura qusedam
est, quse est triangulus rectihneus, et non
est in eis secundum alterum quam se-
cundum illud in quo in illa duo unum
sunt : quia isosceles et rcalenonuna figu-
ra sunt triangula : quia secundum divi-
sionem figurae ab invicem non dividun-
tur, quamvis sint duo trianguU.
Hoc autem non semper sic se habet,
quod scilicet quando ahquid unum inest
duobus, quod sit in eis secundum ahquid
unum quod sit in ambolus. Cujus proba-
121
ANALYT. TRACT. IV
tio est : sit enim b ilhi natura commu-
nis in duobus secundum quod sive se-
cundum quam a est utrique, id est, hce-
rens c et d, tunc manifestum quod b (quod
est illa natura communis secundum quam
A inest et d et c) utrique ilforum inest sic-
ut et A, ergo et illud b iterum inest se-
cundum aliud commune quod iuest c et d,
ct illud iterum secundum aliud : et sic in
inlinitum : quod est impossibile, cum
probatum sit quod statur in mediis. Pro-
hatum est ergo, quod licet aliquando
unum insit duobus per aliquod commune
quod est in illis, non tamen hoc est sem-
per in infinitum : sed aliquando est sta-
tus : aliter enim in mediis duorum termi-
norum utique incident sive intercident
termini infmiti medii : sed hoc impossibi-
le est sicut jam antea probatum est. Se-
cundum igitur commune aliquod esse
vel inesse non necesse est semper idem
pra^dicatum in pluribus : quoniam aliqua
spatia (hoc est, propositiones qucedam)
vera erunt immediata, quibus praedica-
tum non per aliud inest, sed per seip-
sum.
Sed tamen illos terminos quibus plu-
ribus idem inest (si illud quod inest eis
commune, inest eis per se) necesse est in
eodem genere, hoc est, in eodem princi-
pio suse generationis : et necesse est quod
sit ex eisdem atomis, hoc est, principiis
primis indivisibilibus : quia aliter non
idem per se inesset eis : quia passio fluit
ex essentialibus principiis, ut dicit Boe-
tius : et quorum est una passio, necesse
est eorum esse eadem essentialia princi-
pia prima indivisibilia quce ad alia ulterius
non resolvuntur. Et si ita non essent, sed
essent diversorum generum generantium
ea, et tamen una passio inesset eis : tunc
(cum quaelibet passio de suo subjecto sit
demonstrabilis) illa passio de uno et de
alio demonstraretur : et sic demonstratio
erit de genere in genus, quod jam ante
improbatum est. Probatum est enim
quod non erat aliquam demonstrationem
de alio genere in aliud genus descendere ;
neque etiam ea quae demonstratur, quia
 122 D. ALB. MAG. ORD. mJED.

passio unius generis non est passio alte- cundum formam ad formam aliam : et
rius. hancdicit Aristotelis intentionem Joannes
Grammaticus in suo commento.

CAPUT XV. Sunt tamen qui dicunt, quod elementa Tenhexpo

dicuntur ambae propositiones, major sci-
De redtwtlone mediatarum ad immedia- licet et minor secundum virtutem conse-
/as. quentiae quse fluit ab ipsis, simul aduna-
tam ex utraque : et tunc sunt unum me-
Ex omnibus autem quse dicta sunt, dium, sicut una virtus adunata quse est
manifestum est quod propositiones me- elementum. Et hoc est quod dicit Aristo-
diatse sunt qusedam^ et quaedam sunt im- teles, aut omnes ambas propositiones,
mediatae. Oportet ergo dicere qualiter vocans ambas propositiones in una adu-
mediate reducuntur ad immediatas : hoc nata consequentiae virtute : inter quas ta-
autemprius faciendum est in affirmativis, men major est magis universalis in cau-
et postea in negativis. Dicamus igitur sa consequentiae : et ideo illa etiam dici-
quodjam ex praehabitis manifestum sit, citur elementum, eo quod sit unum me-
quod A prsedicatum sit in b subjecto in dium quod subjicitur in majori proposi-
aliqua propositione, ut dicatur, quod tione, in cujus prsedicato est elementale
omne b est a : autpropositio haec erit im- praedicatum conclusionis : et hoc signifi-
mediata, aut mediata. Si mediata est, ita care dicunt Aristotelem cum dicit, aut
quod aliquod medium sit inter a et b, et universales. Primum inter haec magis vi-
sit supra b et sub a, tunc per illud me- detur esse de intellectu Aristotelis. Sic
dium interpositum erit demonstrare a ergo si mediata est aftirmativa universa-
de B, sicut gratia exempli sit c inter b lis, demonstranda est per medium extre-
et A positione medium, quod sit in toto a mis interpositum. Medium dico secundum
et in quo toto sit b. Sic ergo fiet demon- primam figuram, quod positione fit me-
stratio : omne c a, omne b c, ergo om- dium. Si vero tale medium non est inter
ne G A. Et elementa, hoc est, elementalia extrema, subjectum sciUcet et praedica-
etimmediata principia sunthujus demon- tum : tunc praedicatum inest subjecto im-
strationis sive demonstrativi syliogismi mediate : et tunc non amplius erit de-
haec eadem quae sunt media : quia ea- monstratio, quia propositio talis est im-
dem media secundum quod media sunt mediata, et ideo demonstrabilis. Sed via •^JJQtelifant
bis sumpta, faciunt propositiones et com- haec quae habetur in principia cognoscen- nobis.p™-
ponunt substantiahter, ex quibus sunt da, habetur ad talis propositionis cogni-
syllogismi demonstrativi : et tot sunt, tionem, quae est aut inductio, aut termi-
quia sicut medium bis sumitur, ita me- norum expositio : his enim duabus viis
diando duas facit propositiones quae sunt principia habent cognosci et non per de-
syllogismi demonstrativi elementa. Im- monstrationem.
Prima ex- mediatae cuim propositiones ad quas re- Similiter autem in negativis popositio-
ducuntur mediatae propositiones, vera nibus quaedam sunt mediatae, quaedam
elementa sunt, aut omnes, aut maxime vero immediatae. Unde sicut fuit a in b
universales et primae : inter universales per medium et sine medio, similiter erit
Secundaex- enim quaedam sunt magis universales si neffativEe a maior extremitas non sit in
positio. 1• • . • 1 .
quam aiiae, et istae maxime sunt elementa b mmori extremitate : si quidem cum di-
secundum hanc elementi rationem quam citiir b non est a, sive nuUum b est a^
dat Aristoteles in tertio de Coelo \ quod aut medium est quo a non est in b
elementum est, quod non resolvitur se- (quod exponendo dicimus esse medium

^ ARISI0TELE5, Ix 3 de Goelo, tex. com. 31.

 LIBER I POSTELl. ANALYT. TRACT. IV 123

ut prius, hoc est, superius ad b cui per qua medium de minori extremitate prse-
pvius non inest a, et gratia hujus a nega- dicatur : et illud sit c, et concludatur per
tur de b) tunc erit demonslratio, et me- illud a de b, et si inter c et b sit medium,
diura erit positione medium : quia est su- sit illud d, et per illud concludatur c de b :
pra B et infra a, sicut si sit illud c, tunc et hoc medium in affirmativis tale sit
per c demonstralur a non inesse b, sic, quod similiter sit, quia medium in aftir-
nuUum c a, omne b c, ergo nullum b a. mativa est in toto primo : primum autem
Si autem tale medium propter quod ma- diximus esse a, et sic semper vadens de-
jor extremitas negatur de minori, non in- monstrator a magis mediata ad minus
venitur, tunc propositio erit immediata, mediatam, et de minus mediata ad im-
et nonfit de ea demonstratio. Sed princi- mediatam, nequaquarn propositio assum-
pia et elementa talis propositionis media- pta per medium (quod sumitur) erit ex-
tse et demonstrabilis tot sunt quot sunt tra : quia semper manebit infra termi-
termini tales, qui sunt medium interposi- nos, supra scilicet minorem extremita-
tum extremis, qui faciunt demonstratio- tem, et infra majorem, donec deveniat
nem. Et dicuntur principia in quantum ad immediatam : nec unquam assumat
Bunt causa consequentise : elementa au- per mediuni vel pro medio esse sive diffi-
tem in quantum ex his fit propositio, et nitionem ipsius a, hoc est, majoris extre-
ex propositione demonstratio. Est enim mitatis, quamdiu inveniet media quse
terminus elementum propositionis imme- sunt inter majorem et minorem extremi-
diate : propositio autem immediata est tatem accipienda, sed semper media post
elementum propositionis mediatse : et media accipiendo densetur mediata pro-
propositio mediata elementum demon- positio, quousquepartes (praedicatum sci-
strationis. Unde horum terminorum, hoc licet et subjectum) fiant indivisibilia hoc
est, ex his terminis constilutae propositio- modo indivisibihtatis quo indivisibile di-
nes sunt principia et elementa demon- citur quod non habet medium in quod
strationis. Et sicut in afllrmativis princi- dividatur : et talis propositio vere dicitur
pia quaedam indemonstrabilia : eo quod unum secundum quod unum dicitur indi-
sunt immediata, dicentia quod sit hoc il- visum per se, ab aliis autem divisum, ut
lud afllrmative in recto : et queedam affir- dicitur primo Physicorum \
mative, quod sit, hoc est, in illo sive il- Est autem sicunumpropositio, quando Quomodo
lius in obliquo : sic sunt qusedam princi- fit immediata, non habens medium quo S°tm?B.
pia in negativis ad demonstrandum, quod prsedicatum insit subjecto vel concluda- est una et
hoc non sit illud in recto, et quod hoc tur de ipso : tunc enim propositio sim- simplex.
non sit in ifio in obliquo. Propter quod plex et immediata hoc modo simphcita-
patet quod alia qusedam principia sunt tis, quod non componitur ex multorura
deraonstrantia aliquid esse, et alia qua^- virtutibus et potestatibus, sicut mediata
dam sunt demonstrantia aliquid non propositio multorum componitur virtu-
esse. tibus, quia virtutes omnium mediorum
Modus autem reducendi propositiones sunt in ipsa : immediata autem in sim-
mediatas ad imraediatas est iste, quod phcis inhserentiae virtute consistit.
cum aliqui indigent demonstrare media- Et quemadmodum in aliis demonstra-
tam in prima figura, ut deraonstrent ali- tivis scientiis principiura cujuslibet est
quid de aliquo, accipiendura est tale me- siraplex non divisura in illa scientia, sed
dium quod de b minori extremitate sicut primum acceptum quo omnia alia
primura praedicetur : quia in prima figura mensurentur et constituantur, ita est
minorem oportet esse affirmativam, in etiam in scientia demonstrationis. Pri-

» Tex. com. IG.

 124 D. ALB. MAG. ORD. PR.^D.

mum enim ut principium et elementum si enim in b omni sit c in minori propo-

suppositum non idem est in omnibus, sitione : in nullo autem c est Ain majori
quamvis in quolibet genere sit aliquod propositione ; si debeat condensari major
tale unumprimura : sed in gravi (de quo quae est negativa, et si illo indigeat de-
scientia de ponderibus considerat) pri- monstrator, hanc scilicet, nullum c a,
mum indivisibile qucd supponitur, est condensabit accipiendo medium propo-
uncia : et hoc ponatur csse primum. In sitionis a c quod sit supra subjectum vel
melodia autem (de qua considerat mu- medium c a quo negetur a, et sit illud d,
sica) primum est tonus : et hoc ponatur. sic, nullum d a, omne c d, ergo nul-
In membris autem (de quorum divisione lum c a : et sic semper densando proce-
considerat illa pars physicse quse dicitur det donecnon plus inveniat aliquod aliud
anatomia) primuni est divisio sive articu- medium. Hoc igitur modo negativa con-
lus qui y.o>.ov Graece dicitur : hoc enim est densanda est inprima figura.
in quo dividitur junctura stricta vel laxa. Si vero indigeat condensari negativa
Et sicut semp^r aliquod primum et indi- in secunda ligura, ad hoc demonstran-
visibile in alio genore, sic est etiam in dum disponatur tahs syllogismus in se-
genere syllogismi demonstrativi unum cundo modo secundae figurge, et sint ter-
primum propositio immediata : in de- mini e d c, sic, omne c d, nullum e d,
monstratione autem et scientia, hoc est, ergo nuUum e c : et si ista negativa sit
in demonslrativa scientiu (si luibitus ad mediata et indigeat demonstrari per me-
habitum reducatur) primum est intclle- dium quod d non sit in e, sumet me-
ctus qui est habitus principiorum imme- dium c, et proponet in majori proposi-
diatorum. tione, quod c est in d omni : et in mi-
Quomodo Sic igitur in demonstrativis svHosis- nori autem assumct, quod idem c est in
condensan- . ^ i
daestnega-
tiva in pn- mis■ eius
m quod cst (hoc cst, affirmativis') nullo e, sic, omne d c, nullum ec, ergo
ii
raafigura. qui alfirmativas concludit, condensando nuilum e d.
medialam adimmediatam, sumendo sem- Condensando autem cavebit demon-
per propinquius medium, nihil medio- strator, quod nullum medium assumat
rum vel principiorum cadit extra extrema quod cadat extra e, quod est subjectum
propositionis : sed C[UodIibet cadit inter minoris propositionis : et sic condensabit
extrema, ut positione sit medium. Sed in sumendo media qute sunt supra minorem
prlvaiivis demonstrationibus condensan- extremitatem : quia propter illa negabi-
dis quando mediatse sunt, extra id quod tur semper major extremitas de minori.
oporlet esse, id est, extra affirmativum, Hoc autem gratia exempli medium (quod
nihil cadit mediorum C{use assumi opor- sic supra e accipitur) sit g, et syllogize-
tet : omnia enim illa assumuntur supra tur sic : omne c g, nullum e g, ergo nul-
subjectum majoris propositionis quod in lum e c, et sic semper vadit condensan-
minori propositione affirmant de minori do : et sic procedendo erit aliquando
extremitate : eo quod medium in prima stare ad immediatam, quse est primum
figura subjicitur in majori et praedicatur principium demonstrationis illius negati-
in minori : et minorem semper oportet vae. In talibus enim cui oportet inesse,
esse (hoc est, affirmari in prima figura) est subjectum afflrmativse propositionis :
et sic sumptum medium erit de quo tali et cui oportet non inesse, subjectum est
negabitur major extremitas : et per illud propositionis negativse : quod autem
negabitur etiam de minori extremitate, oportet non inesse^ praedicatum est nega-
quia minor extreraitas est in illo. Et hu- tivae propositionis.
jus exemplum est, ut a non sit in b per Positus est ergo modus condensandi
medium c, sic autem fiat syllogismus : negativam per secundam figuram, quan-
nullum G a, omne b c, ergo nullum b a : do scilicet medium accipitur supra sub-
 LIBER T POSTER. ANALYT. TRACT. IV 125

jectum negativee : et per tale msdium gativa, si sit mediata, condensabitui' ac-
oportet syllogizari in secundo secundae cipiendo niedium supra c prajdioatum
iigurse. Si aulem debeat syllogizari ad continue, donoc veniatur adimmediatam,
condensandum negativara psr primum et tunc coadcnsabilur per primam ligu-
modum secunda} figura' non est alius ram. Yel potest cond.^nsari acci^jiendo
modus condensandi vel medium acci- medium supra b subjectum, cl tunc con-
piendi, quam modus dictus per primam densabilur per secundam tiguram, ct per
liguram : quia non differunt primus mo- secundum ejusdem figurce modum, et
dus secundce ct secundus primae nisi pcr doducetur ad immediatam.
Duo (antum conversioneui majoris. Et sic tantum duo Est enim notandum quod per tertiam
condensan- uiodi sunt condcnsanndi egativampropo- figuram non potest condensari universa-
lionem' ne- sitiouem : uuus quidem per medium acce- bs negativa, neque parlicularis negativa.
ptumsupra subjectum, et est per primani Quod quidem particularis non possit per
j figuram : abus per medium acceptum tertiam coudensari, patet sic, quoddam c
supra proedicatum, et cst per secundam. non est a, et omnec est b, bic est quintus
IIoc habito, ostendamus quomodo tertiae : ergo quoddam b non est a. Si ma-
oportet condensare negativam in tertio jor negativasit mediata, condensetur per
modo, boc est, in tertia figura syllogi- medium acceptum sub subjecto, si debeat
zando, si sit mediata. Dicamus ergo quod ostcndi per tertiani figuram, et accipia-
medium sumplum ad condensandum ne- tur d sub c, sic, nullum d a, et omne d c :
gativam universalem in tertia figura tunc major efficicturmagis mediataquam
oportet non extraire, nec extraibit extra hrec, abquod c non est a, eo quod d re-
subjectum negativse a quo oportct priva- motius est ab a quam c, quia inferius est
ri et negari quod negatur : nec ibit extra quam c, et sic semper sumendo fiet ma-
prsedicatum quodprivari oportet in nega- gis et magis mediala : et sic nunquam ad
tiva : sed accipiatur supra prajdicatum, immediatam devenict per tertiam figu-
et non extra ipsum. ram.
Contingit negativam in tertia figura Universalis autem negativa pertertiam
' condensari, tam per primam figuram figuram condensari non potest tam pro-
" quam per secundam. Perprimam quidem pter causam quse dicta est, quia magis
' si medium non accipiatur extra id quod mediata efficitur : tam etiam propter hoc
' oportct privarl, boc est, prsedicatum ne- quod tertia figura non concludit univer-
gativae, sed accipiatur supra ipsum prae- salem negativam. Sic igitur mediatse
dicatum. Cujus exemplum est in secundo reducuntur ad immediatas per conden-
tertise : nuUum bc, omncB a, ergo quod- sationem, ut demonstratum est.
dam A non est c : sed major quoe est ne-
 126 1). ALB. MAG. ORD. PR.ED.
TRACTATUS
DE COMPARATIOTE DEMONSTRATIOMS
5^
CAPUT I.
De intentioiie tractatus de comparatione
clemojistrationis particularis ad uni-
versalem .
Determinatis in superioribus principiis
demonstrationis absolutee, cum post de-
monstrationem in se et absolutam consi-
derandse sint partes demonstrationis, et
comparationes partium, et jam de parti-
bus in quas dividitur demonstratio deter-
minatum sit in prsehabitis cum ipsa de-
monstratione, quae sunt universalis, par-
ticularis ; affirmativa, negativa, osten-
siva, et ad impossibile, sequitur hic trac-
tare de comparatione partium adinvicem.
Tangenda autem prius comparatio par-
ticularis et universalis, affirmativae et
negativee, quia hae dilTerentise sunt de-
monstrationis ex parte principiorum de-
monstrationis quae sunt propositiones ,
quam scilicet ostensivse et ad impossibi-
le, quae sunt differentiae demonstrationis
ex parte syllogismi demonstrativi. Adhuc
autem cum universalis et particularis
sint differentiae demonstrationis ex parte
subjecti propositionis, affirmativa autem
et negativa sint ditlerentise acceptae ex
parte prcedicati vel compositionis, mani-
festum est quod rationabiliter in primis
ponitur comparatio demonstrationis par-
ticularis ad universalem.
Quomodo
pot ius, di- Dicamus igitur quod cum sit demon-
gnius. et
ceriius diffe- stratio alia quidem particularis. alia vero
runt m de- ^ ^ _ ■
nenjonsiratio-
universa-
universalis
. . .
secundum subiectidemonstra-
lis cuiaris.
et parti tionis divisiouem et iterum haec quidem
V
AD DEMONSTRATIONEM.
sit categorica sive praedicativa, hoc est,
affirmativa, illa vero alia sit privativa,
hoc est, negativa , penes diversitatem
qualitatis compositionis : dubitatur vel
dubitari potest a quibusdam, qualis sit
potior, si qucelibet sibi ex opposito divi-
denti demonstratione comparetur. Po-
tiorem autem dicimus sive dignitate, sive
bonitate, sive certitudine, ut bonitas re-
feraturad virtutem comparatam adactum
meliorem : quia meliora sunt, quorum
virtus, hoc est, ultimum potestatis est ad
actum meliorem. Dignitas autem refera-
tur ad bonitatem illius ejusdem actus, ut
C[Uce melius attingit finem qai est actus
vel operatio illa. Certitudo autem refera-
tur ad nos vel rem quse inferendo magis
certiticat : melior est enim virtus hominis
(quae est ratiocinari) quam virtus asini
quse est ad asini operationem substan-
tialem : et dignior est domus qua magis
protegit ab imbribus, et certior est syllo-
gismus demonstrati^Tis quam dialecticus,
eo quodmagis certificat. Secundum heec
igitur tria specierum et partium demon-
strationis faciemus comparationem.Simi-
liter aatem comparationem faciemus de
ea demonstratione quae demonstrare di-
citur ostensive : quia illa vere demon-
strat quae ostendit, et demonstratione du-
cente ad impossibile. Primum quidem
igitur intendamus et de universali et par-
ticulari, quae illarum sit potior bonitate,
dignitate, et certitudine.
Yidckir quidem igitur per raliones ve-
risimiles aliquorum fortassis quibusdam
sic per tales rationes intendentibus, par-
ticularis demonstratio esse dif
mo nsiraii
nior uni- genduni.
Quidperd
ne ni uni»ve
salem
reiD ist
parti
 LIBER I POSTER.
versali demonstratione. Est autem prae-
notandum quod particularem et univer-
salem demonstrationem non vocamus
illas quse particulari signo vel universali
determinantur ad hoc quod sint particu-
lares vel universales demonstrationes :
sed dicimus particularem qute universa-
liter est de re in propria natura conside-
rata : sicut cum dicimus, omnis isosceles,
liabet tres aequos duobus rectis. Univer-
salem autem dicimus eam qua? conside-
rat passionem relatam ad subjectum quae
est universale consideratum secundum
ipsum : sicut cum dicimus, quod trian-
gulus hal)et tres sequos duobus rectis.
Hoc igitur modo comparantes universa-
lem ad particuhirem, quidam verisimiles
afTerunt rationes tres, ex quibus probare
conantur particularem demonstrationem
potiorem esse quam sit universahs de-
monstratio.
^'^mf/de"' Quarum prima haec est, quod suppo-
rariicuiaiis ^^^nt quod llla demonstratio potior est,
universa°[ SGCundum quam maxime scimus, eo quod
primus efTectus demonstrationis est fa-
cere scire : et haec est virtus ultima de-
monstrationis : magis autem scimus
unumquodque cum ipsum in propria
natura cognoscimus secundum ipsum ,
hoc est, secundum quod cst in seipso in
propria natura ipsius, quam quando co-
gnoscimus ipsum secundum aliquid quod
non est propria natura ipsius, sed com-
munis in qua ipsum non nisi in potentia
est : sicut gratia exempli dicamus, quod
Coriscum musicum sub accidente quo
Coriscus est et natura magis cognoscimus
et distinctius et determinatius , quam
cum cognoscimus sub hoc communi
quod homo musicus est. Similiter autem
est in aliis quse etiam in propria natura
et non communi cognosci possunt. Hoc
supposito assumunt : quia universalis de-
monstratio (hoc est, passionem demon-
strans de universali secundum ipsum) de-
monstrat aliud quoddam, et non demon-
strat quoniam contingit passio ipsa in
propria natura : demonstrat enim quidem,
quod haec passio, habere tres aequos duo-
ANALYT. TRACT. Y
bus rectis, est trilaterarum ligurarum
sequilinearum, quia aliter non esset de
omni demonstratio : et non demonstrat,
quod hsec passio sit aequilinearum figu-
rarum trilaterarum , secundum quod
cequihnece sunt, sed quod est sequilinea-
rum secundum quod fequilinese quiddam
aliud sunt quod est commune , et est
triangulus, in quo cum aliis trihiteris
tiguris cequihnese sicut in universali
univoce conveniunt. Sed particularis de-
monstrat passionem de subjecto particu-
lari : quoniam ipsum subjectum in pro-
pria natura est acceptum. Si igitur (sicut
illi sic intendentes dicunt) potior est quse
est demonstrans de re secundum ipsum
(hoc est, propriam naturam rei secundum
quod hujusmodi est), videtur quod par-
ticularis deraonstratio magis sit demon-
stratio et potior utique (eu quod secun-
dum partem, hoc est, secundum pro-
priam naturam est) quam universaUs.
Hsec igitur est ratio prima.
AmpHus
^ autem secunda ratio. Si.uni- tioSecundara-
ad idero.
versale non est aliquid praeter singula
habens esse actuale in ipsis : demonstratio
autem universalis demonstrat de univer-
sali non secundum quod est in singulis,
sed secundum quod est in seipso, per hoc
ipsum quod sic demonstratum de ipso
facit opinionem quod sit aliud in seipso
propter singularia secundum quod de-
monstrant de ipso, non prout ipsum in
singularibus : et sic conficit talis demon-
stratio opinionem, quod sit qusedam na-
tura separata in numero eorum quse sunt,
quse sit in esse actuah pra^ter singularia :
sicut gratia exempli dicamus, quod con-
ficit trianguli naturam quamdam esse
qua^ sit separata pra?ter quosdam parti-
culares triangulos, et conficit opinionem,
quod figurse sit quaedam natura commu-
nis qua^ sit praeter ahquas particulares
liguras : et sic conficit opinionem, quod
sit quaedam natura numeri quae sit prae-
ter quosdam, hoc est, particulares nume-
ros : et hoc quidem non est, quia talis
natura non est : ergo videtur universafis
esse de eo quod non est, particularis au-
 128
D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
tem de eo quod est et vere est in natura :
potior autem est demonstratio quse est
de esse et de eo quod est, quam quae est
de non esse vel de eo quod non est : uni-
versale enim prseter multa (in quibus est)
non est : potior ergo videtur esse parti-
cularis demonstratio, quam universalis.
H;ec igitur est ratio secunda.
Tevtia ratio. Tertia autem ratio, quod potior est
demonstratio, propter quam non errabi-
tur de quo fiat demonstratio, hoc est,
propter quam non dubitabitur de quo
demonstretur, quam illa propter quam
errabitur et dubitabitur de quo demon-
stretur. Est autem universalis demonstra-
tio (secundum quod maxiuie universalis
est) hujusmodi quse facit errare et dubi-
tare de quo demonstretur : cujus probatio
est, quia demonstratores procedentes ad
ma^^is universale, quod est analogum
sive secundum analogiam commune mul-
tis, sicut proportionale quod commuta-
biliter est in numero, tempore, linea,
solido, et plano, demonstrant de ipso
secundum quod est aliquid in se praeter
hffic : unde neque in linea est secundum
quod linea, neque in numero secundum
quod numerus, neque est solidum sccun-
dum quod solidum, neque planum se-
cun.Ium quod planum, sed secundum
quod est aliquid praeter haec. Si igitur
haec demonstratio cst magis universalis
inter demonstrationes, et est de eo quod
minus est quam particularis, et sic facit
opinionem falsam, quod hoc scilicet quod
minus est, magis sit quamid quod magis
sit : indignior utique erit demonstratio
universalis, quam particularis. Id enim
quod vere in natura singulare est, et
quod illi propinquius est,magis est quam
quod ab illo est remotius : et ideo res in
propria natura accepta (quae singulari
propinquior est) magis videtur esse, et
illa quse in maxime universali considera-
tur, videtur minus esse, quia a singulari
est remotior. Hcec igitur sunt rationes, ex
quibus probare quidara conantur particu-
larem demonstrationem potiorem esse
quam universalem.
Nos autem antequam ponamus rationes pfuHs^l
ad oppositura, solventes ad istas dici- ''°"'«-
mus, quod si ita est sicut dicunt isti : aut
primum quidem quod adducunt pro ra-
tione prima, nihil magis ratio est in uni-
versali demonstratione probanda esse po-
tiore quamin particulari : quiaplus valet
ad sua3 intentionis oppositum , quam
valeat ad suae intentionis propositum : si
enim hcec passio, habere tres aequos duo-
bus rectis, inest quidera, sed non inest
triangulo secundum quod est aequilinea-
rum triangulus, sed inest ei secundum
quod triangulus est propria natura secun-
dum quam inest, passio est universalis
et non particularis. Cognoscens ergo hanc
passionem inesse aequiliueo in quantum
aequilineus est, minus cognovit secundum
propriam naturam secundum quam inest
passio, quam cognoscens quoniam incst
ei talis passio secundum quod triangulus
est : quia in particulari demonstratione
cognoscens non cognovit secundum
ipsum, sed in universali cognoscens se-
cundum ipsum cognovit. Cognoscens au-
tem sccundum ipsum, magis cognovit
quam cognoscens non secundum ipsum :
et omnino, hoc est, universaliter si non
sit passio dicta demonstrata de triangulo
secundum ipsum secundum quod est
triangulus, et postea de inferioribus de-
monstratur, non utique erit demonstra-
tio : quia defioit a principio demonstra-
tionis quod est secundum ipsum. Si vero
cognovit unumquodque secundum quod
ipsum cst (ut dicunt et confitentur illi)
magis cognovit. Si igitur triangulus qui
est in plus, hoc est, comraunior quam
aequilineus, et est eadem ratio ipsius in
oranibus particularibus sive specialibus
triangulis, et non est commune hoc no-
men, triangulus , secundum iequivoca-
tionem quo triangulus praedicatur de
multis in propria natura consideratis, et
inest omni triangulo passio quae est tres
duobus rectis aequales habere : tunc se-
quiturutique, quod triangulus secundum
quod est eequilinearum, non habet duo-
bus rectis tres a?quales, sed potius e

LIBER I POSTER.
converso cequilineus non secundum quod
eequilineus, sed secundum quod trian-
gulas est, habet huju^imodi angulo'', ti"cs
scilicet requos duohus rectis. Propter
quod universariter sciens hoc modo por
demonstrationem universalem, magis et
potiori demoustratione cognoscit secun-
dum quod est res secundum se et ut
ipsum, quam secundum demonstrationem
particularem. Falsum igitur fuit quod
dixerunt, quod in particuhiri cognoscens,
verius semper cognosceret quam cogno-
scens in universali.Potior utique univer-
sahs quam particularis , et per suam
quam cavilhitor inducit rationem.
objectio. Sed quod in hac solutione dictum est,
videtur contrarium ei quod in secundo
Priorum deiermlnaiMv, quod scilicet co-
gnitio in propria natura polior est quam
scientiainuniversali,et utraquepotior illa
Soiutio. quse est in agere. Sedsciendum quod est
cognitio rei in seipsa, et hsec non est de-
monstratriva, et hac cognitione melius
cognoscitur res inpropria natnra, quani in
universah : et est cognitio rei secundum
potestatem qua lluunt de ea suae passio-
nes naturales et convertibiles, et sic po-
tissime cognoscitur res quando secundum
hoc cognoscitur quod in ipsa cst princi-
pium illarum passionum. Et hanc distin-
clionem ignoraverunt isti, qui dicta ratio-
ne particularem demonstrationem de-
monstrationi universali prcetulerunt. Et
hoc modo dicit Aristoteles in primo de
Anima, quod cognitio accidontium ma-
xime prodest ad cognoscendum quod quid
est. Hccc igitur est solutio rationisprimae.
Amplius solutio secundae rationis, quod
universale sit quaedam ratio una non
aequivoca ejus quod est in plurihus se-
cundum unam et eamdem rationem : illa
enim ratio erit alicujus naturae sivo suh-
stantiae formahs, sicut dicit Aristoteles in
Prxdicamentis, quod inunivocisratio suh-
stantiae est eadem : quod esse non posset,
nisi ipsa cujus ratio est, una esset. Est
' Unitas universalis est unitas rationis : de
hoc tamen sunt opinionps diversje Scoti et
s.Thoraa3,utpatet 7 Met. Quidam voluerunt pri-
I 9
J29
ANALYT. TRACT. Y
autem una per unum et indivisum respe-
ctuni ad multa : et raulta sunt in ipsa
unum per unum ct indiiTorentem multo-
rum rospectum ad illam naturam sive
substantiam : hanc enim unitatem non ha-
betaequivocum nsque analogum. Si autom
tale esse in singuhiribus dicatur habere,
procul dubio uuiversale nihil minus erit
et esso habobit singuhirlbus, hoc est,
quam singuhiria : et sic non orit minus
quibusdam, hoc est, particularibus se-
cundum partem, hoc est, particulariter
existontibus : sed etiam magis erunt et
magis esse habebunt universaha quam
singularia, quanto universalia incorrup-
tibiiia sunt,et esse universalium, ut uni-
versalium est incorruptibilo, illis quae
sunt singularia comparata, quorum esse
est corruptibile.
Scias autom quod unitas uniyersalis
est unitas rationis ejus quae est in mul-
tis *, et quod causa unitatis illius nec est
intelligontia prima, nec aliqua secunda-
rum intelligentiarum, ut quidam dicunt :
sed ejus causa est (quae dicta est) indiffe-
rens respectus ad multa, et indifferens
respectus multorum, scilicet supposito-
rum ad ipsum : et incorruptibilitatis ejus
causa est, quia ut universale acceptum,
secundum potentiam olongatum est ania-
teria et accidentibus : secundum enim es-
se quod hahet in iilis^ corruptihile ot va-
riabilo est, et secundum hoc esse non est
universale. De hoc autem plura in princi-
pio lihri Universaliiim diximus : sed in
prima philosophia haec habent cum stu-
dio determinari.
Sciendum etiam quod quaedam singu-
laria corruptibilia dicit Aristoteles, et non
omnia, propter solem et lunam ot hujus-
modi quae incorruptibilia sunt : eo quod
sunt ex matcria sua tota, ct nullum illo-
ruminsehabetuniversale quod actu prae-
dicetur de multis vel sit in multis. Et non
dicit hoc propter intelligentias, ut qui-
dam dicunt. De his autem m prima phi-
raam vel aiiquam intelligentiarum secundarum
esse causam unitatis universaiis. P. J.
 130 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
losophia in libro decimo intendendum
est : quia ex principiis illius scientiee liaec
Quod uni- non possunt dcterminari. Sed hic notan-
iacorrupti- dum cst, quia nisi essent universalia in-
corruptibiiia hoc modo quo dictum est,
non esset una ratio hominum preeterito-
rum, prsesentium et futurorum : eo quod
non esset una substantia et natura : nec
propter hoc hominem esse singulariter
subjectum^ cum dicitur hominem csse,
necesse est.
Amplius tertise rationis solutio, quod
neque una, hoc est, nulla necessitas est,
quod ahquis opinetur hoc universale aU-
quid esse actu distinctum in esse actuale
apud naturam prseter ha3C singularia (in
quibus est et quorum, ut dicit Boetius,
similitudo substantiahs est) propter hoc
quod demonstrationes ipsum ostendunt
esse ununi, cui secundum se insit passio:
non enim propter hoc est unum separa-
tum ab ahis secundum esse, et nihil est
magis propter hoc unum ab ahis secun-
dum esse actuale separatum, sicut in
ahis prsedicamentis accidentium quaecum-
que non signillcant hoc ahquid sicut sub-
stantia, sed significant aut quale, aut
quantum, aut ad ahquid, aut faccre: de
iilis enim multa probantur quse non con-
veniunt eis secundum esse quod habent
in subjecto, et tamen non propter hoc
intelhguntur habere esse seporatum a
subjecto. Similiter ergo non propter hoc
universale intelligitur secundum esse se-
paratum a singulari, propter quod quse-
dam sibi convenire demonstrantur qucC
non conveniunt ei secundum esse quod
habct in singularibus ; et quod sic intel-
Ugatur habere esse actuale prseter singu-
laria, non est causa ilHus erroris demon-
stratio^ sed male audiens demonstratio-
nem, qui eam quid et de quo concludat
et qualiter, non intelligit. Ex omnibus
his igitur patet, quod particularis demon-
stratio non est potior propter dictas ra-
tiones.
CAPUT II.
De sex rationibus quihiis probatur, quod
iinivei^salis demonstratio potior est par-
ticulari.
Quod autem uuiversalis demonstratio
dignior sit particulari, propriis probatur
rationibus. Quarum prima est : quia si
demonstratio est syllogismus demonstra-
tivus, jam potissima demonstratio est
syllogismus demonstrativus causse, hoc
est, per causam propter quid et quid di-
centem : universale autem subjectum
(quod ipsum est) magis est causa passio-
nis quse inesse probatur : et hujus causa
non est particulare in propria natura ac-
ceptum, sicut in ante habitis probatum
est : subjectum enim cui per se inest prae-
dicatum, hoc idem prsedicati causa est :
taleautemsubjectumprimumetsecundum
se passionis est universale et non ali-
quid in propria natura acceptum : quare
demonstratio universalis dignior quam
particularis : subjectum enim univer-
sale magis est causa propter quod sive
propter quam aliquid est,hoc est,propter
quam et est et inest prsedicatum quod est
Secunda autem ratio ad idem est, quod
inpassio.
eo quod demonstrandum est^ causam
quserimus usque ad hoc, quod scilicet
prima et immediata et convertibilis etper
essentiam causa est et propter quid : tunc
opinamurnos scire per demonstrationem,
cum in demonstratione non sit aliquid
aliud medium quam hoc quod est talis
causa : et sic causa quod fiat res, sicut
causa efficiens prima et per se : aut quod
sit res in esse, sicut est causa formalis.
Finis enim et terminus, hoc est, difhnhio,
jam sic est per talem modum causse. Si-
mile enim est in finalibus causis ad cau-
sas demonstrationis : quia in finalibus
terminis recurritur usque ad ultimum : et
ab hoc incipit operatio efficientis ad finem
ihum inspicientis : et sic in demonstra-
tionibus recurritur ad causam ultimam
 LIBER I POSTER.
qucB est proxima et immediata. Cujus
exemplum est, ut cujus causa veuit ali-
quis ? et dicitur, ut accipiat argentum :
hocenim intendit veniens. Et si quaeritur,
cujus causa accipit argentum ? et dicitur,
ut reddat illi cui debetur : iioc enim in-
tendit accipiens. Et si quaeritur, cujus
causa reddit? respondetur, ut non inju-
ste agat debitori non reddens quod debuit:
hoc enim intendit reddens. Et sic proce-
dcntes ad ultimum, cum venilur ad id
quod non amplius est aliquid quod sit ul-
terius prsecedentis causa, propter hoc si-
cut propter ultimum finem dicimus ve-
nire eum qui venit : quia ille (sicut dixi-
mus) principium fuit movens ad venieu-
dum, et ab illo incipit operatio venien-
tis : et ideo propter illum dicimus et esse
quod est et fieri quod fit, sicut per ulti-
mum et proximum in causis : et tunc di-
cimus nos cognoscere magis et maxime
propter quid venit : hic enim movit ad
veniendum. Si igitur similiter se habet
in aUis causis qute sunt propter aUquid
causandum in esse vel fieri. In aUis autem
causis a causa finaU queecunique causse
sic sunt uUimtB et immediatce factae.sicut
iUa quae est cujus causa fit (quia iUas sta-
tim sequitur effectus) sic (hoc est, per ta-
les causas) scimus maxime et per tales
uUimas etiam in aUis causis : ergo tunc
maxime scimus cum non ampUus sit aU-
qua causa qua? aUud est, hoc est, propter
aliud est : illa enim est uUima et imme-
diata et essentiaUs et convertibiUs.
Hoc ergo sic determinato ad cogno-
scendum causam uUimam, iUud apte-
mus ad propositum in exemplo superius
inducto de parUculari et universaU de-
monstratione. In particulari enim con-
cludUur, quod a?quilineus est habens tres
ccquos duobus rectis : et assignatur causa,
quod quatuor anguU qui sunt extra, hoc
est, exteriores Uneis omnibus trianguU a
quoUbet angulo protractis in continuum
et directum qui resuUant in quoUbet an-
gulo trianguU, computatis tribus exterio-
ribus cum uno interiori : et perhanc cau-
sam probamus, quod cequilinearum tri-
ANALYT. TRACT. V 131
angulus habet tres sequos duobus rectis.
Adhuc autem deest causa uUima dicens,
propter quid a?quilineus habet tres duo-
bus rectis «qualcs. Hujus autem causa
est,quia aequiUneus triangulus est ; et hic
adhuc uUerius habet angulos, quia est
figura trilatera rectis Uneis conclusa : et
recta Unea quocumque modo cadens su-
pra rectam Uneam, velfacit duos angulos
rectos, vel aequos duobus rectis. Si au-
temhaec estuUima causa : tunc non quae-
rendum amplius propter quid aliud sit,
quia aUter non starent principia demon-
strationis : et tunc habendo illam causam
maxime scimus : sed tunc universale est
cui secundum se convenit passio : ergo
per universalem demonstrationem maxi-
me scimus : et per quam scimus maxime,
est potior : ergo universaUs demonstratio
potior est particulari.
AmpUus tertia ratio ad idem est hsec :
quia quantocumque magis aUquid sive
aUqua demonstratio est secundum partes
(hoc est, particularis) eomagis accedit ad
infinitum, cujus (ut dicit Plato) non pot- [nfiniti non
est , tieri
c^ • disciplma
T- '■ ^- : sic
■ enmi
■ cadit
i-, in
• ■
m- potest habe-
ndiscipiina,
finita : et quo aUquid fuerit magis univer-
saUs demonstratio, magis accedit in sim-
plex primum et finem sive ultimum in
quo stat resolutio. Est autem (hoc est,
contingit) quod secundum partem accepta
secundum quod sunt intinita, non sunt
scibilia, quia taiium non potest tieri disci-
pUna : sed secundum quod sunt finita ad
universale, scibiUa sunt : itaque secun-
dum quod sunt universaUa magis sunt
scibiUa, quam quo sunt (hoc est, secun-
dum quod sunt) secundum partem acce-
pta : et quae magis scibiUa, magis sunt
demonstrabUia : ergo demonstrabiUa ma-
gis universaUa quam secundum partem
accepta : sed in magis demonstrabiUbus
est demonstratio magis et potior : cujus
probatio est : quia ea quae sunt ad aUquid,
si unum est magis, reUquum est magis : siunum re-
cum igitur demonstratio et demonstrabile esimagis,
relativa sint ad invicem, et universale sit \s[ magis.
magis demonstrabUe particulari,erit uni-
versalis demonstvatio potior quam de-
 132 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

monstratio particularis : igitur et dignior strare : et sint media duo per quse potest
est demonstratio universalis quam parti- fieri demonstratio, scilicet b et c, ita
cularis, quo magis demonstratio est. quod b sit mediumpropinquius principio,
Amplius quarta ratio. Si demonstratio et c sit longinquius a principio : sic enim
illa secundum quam cognoscitur lioc magis sursum juxta principium erit b
quod demonstrantur et illud quod in illo quam c, propter quod si per b (quod est
continetur, praeponenda illi alteri secun- magis universale) tiat demonstratio, ma-
dum quam cognoscitur hoc unum solum gis est demonstratio : et sic constat quod
et nihil in illo, si vere talis preeponenda illa quae est per magis universale, magis
est : tunc universalis praeponenda est est demonstratio : et sic universalis ma-
particulari : quia qui universale cognovit gis est demonslratio et potior, quam illa
(habens ipsum ut universale est) cognovit quae est particularis.
et particulare in quo universale est et Si autem comparentur rationes quas
actu et intellectu : hic autem qui cogno- dictae sunt, tunc patet quod quaedam di-
vit particulare ut particulare, non prop- ctorum logica sunt ut tertia et quarta ra-
ter hoc universale scivit : quia accidit tiones. Maxime tamen manifestum per
universali esse in particulari, et ideo ex quartam rationem, quod universalis de-
particuLiri non potest sciri per demon- monstratio magis propria sit : quoniam
strationem propter quid : et sic per talem propositionum (hoc est, de numero pro-
rationem praeponenda est universaUs de- positionum) hanc quidem magis univer-
monstratio particulari. salem priorem et ut principium habentes
AmpUus autem et sic qidata ratione quodammodo, et posteriorem, hoc est,
probatur idem : inter universalia enim particularem habemuspotentia ad minus.
magis est demonstrare et certius quando cujus exemplum est . quia si aHquis co-
per medium demonstratur quod est prin- gnovit, quod omnis triangulus habet tres
cipio proprio propinquius : et qua^do aequales duobus rectis, scivit quodam-
demonstratur per medium et causam modo ad minus in potentia, quod aequi-
principio propinquius, tanto mehus de- lineus triangulus habet tres aequos duo-
monstratur : proximum autem principio bus rectis : quia potentia cognovit cum
est immediatum, quia hoc est principium aequilineus triangulus sitpotentia : quam-
demonstrationis primum. Si igitur ea de- vis forte non cognovit in propria natura
monstratio quae est ex principio et causa, vel actu, quod aequihneus sit triangulus:
certior est ea demonstratione quae non eo quod forte universale non reducit ad
ex principio et causa, sicut est iila quae particulare, vel non cumparat praemissas
dicitur demonstratio quia : tunc sequitur ad conclusionem hanc universalem per
etiam, quod illa quae magis et propin- universalem demonstrationem : quia in
quius est ex principio (hoc est, per me- demonstrativis universale est de omni et
dium propinquius principio prinio) magis semper : universalis igitur demonstratio
et certior demonstratio sit, quamiila quae potior est particulari. Cognoscens enim
minus est ex principio, sicut illa quae de- particulare nullo modo cognovit univer-
monstrat per medium plus distans a sale, neque potentia, neque actu.
principio : illa autem quae magis est uni- Et sexta ratione hoc idem probatur^
versalis, est per causam propinquiorem quod universahs quidem demonstratio
principio demonstrans : et illa quae est est ejus quod intelligibile est sed particu-
particularis, demonstrat per causam a laris in sensus dirigens perticit suam os-
principio longiorem : igitur universalis tensionem : nobilior autem intellectus
magis dignior utique erit particulari. sensu, et nobihus et certius intelligibile
Hujus autem exemplum est ut si opor- quam sensibile : ergo universalis potior
tet A praedicatum de.n subjecto demon- est demonstratione particulari. Quod igi-
 LIBER I POSTER.
tur universalis demonstratio dignior sit
particulari, tot nobis dicta sint, quoe
etiam sunt concedenda : potior enim est
uniyersalis demonstratio quam particula-
ris.
GAPUT III.
De rationibus probantihus, quod affir-
mativa demonstratio potior est quam
negativa, et sunt septem.
Ad determinandum autem secundam
qusestionem, scilicet utrum afiirmativa
demonstratio j)otior sit quam negativa,
nunc intendimus. Quod enim demonstra-
tiva (hoc est, afdrmativa) potior sit quam
privativa hinc (hoc est, ex nunc dicendis)
manifestum sit. Concedatur enim quod
omnibus aliis conditionibus paribus exi-
stentibus, una demonstratio potior sit et
dignior quam alia, quse est aut de mino-
^Qusestio
,. et. ribus quaestionibuSj
T^ '
aut ex rpaucioribus
supDositiq suppositionibus, aut ex ^
sunt pnnci- . . paucioribus pro-
^ sed quod a sit in d, prius est cognoscibi-
piaextrin- positionib
senademon- ^us. Dico autcm qusestione
2 s et
sirationis. suppositioues , priucipia extrinseca de-
rnonstrationis^ inter qufe primum est
quoestio, secundum suppositio, quo tan-
quam principio utimur ad probandum.
Propositiones autem dico, quae ingre-
diuntur in substantiam syllogismi, sicut
major et minor. In qua enim pauciora
quaerunt, citius determinantur : et in qua
pauciores suppositiones sunt necessarise,
facilius declarantur : et in qua pauciores
propositiones uniformiores secundum qua-
litatem,per illam citius habitudo medii vi-
detur ad extrema. Si enim notse sunt
pauciores similiter ut plures, et sint in
aliis sequalia (non in hoc quod hujus de-
monstrationis sunt pauciora, illius au-
tem plura) tunc velocius est cognocere
perpauciora quam per plura. Dico au-
tem nota similiter, ut si plura sunt prio-
ra sive nota simpliciter, et non quoad
nos, et pauca sint nota simpliciter, et
non quoad nos, vel e converso : et simi-
AXALYT. TRACT. V
133
liter ad cequalitatem reducantur in omni-
bus aliis conditionibus, prseterquam in
hoc quod una sit ex paucioribus, et alia
ex pluribus quaestionibus et suppositioni-
bus et propositionibus : tunc enim velo-
cius est cognoscere ex paucioribus. Co-
gnoscere autem velocius est appetibilius^
quia facihus est pertransire pauca quam
multa. Universalis autem ratio (hoc est,
in omnibus tenens et concludens) est^
qilod propositio melior sit quae est ex
minoribus, hoc est, paucioribus.
Hujus autem exemplum est : quia si
debeat demonstrari, quod a sit in e, hoc
est.quod omne c sit A,et sit propositio me-
diata tribus mediis quce sint b c n, altera
sit demonstratio demonstrans quod a sit
in D, hoc est, quod omne d sit a, quae
etiam sit mediata per duo media quce
sint B c, et quod similiter in prioritate et
notioritate se habeant media ad proban-
dum, quod a sit in d qu« duo sunt, et
media ad probandum quod a sit in e in
omnibus conditionibus, praeterquam in
hoc quod illa sunt duo, ista autem tria :
lius, eo quod per pauciora, quam quod a
est in E, quod cognoscitur per plura. Cu-
jus probatio est : quia per hoc quod a in
D est, demonstratur quod Ainest e, quian
medium est ad demonstrandum a de e,
ct sic per b g oportet demonstrari a de d,
etpostea hoc demonstrato per d, oportet
demonstrari a de e, et sic a de e demon-
stratur per a d. Crcdibilius autem est il-
lud per quod aliquid demonstratur, quam
id quod demonstratur. Itaque demon-
stratio melior est, quee est per minima,
hoc est, per pauciora media, quam illa
qnae est per plura, aliis omnibus paribus
existentibus. Haec autem ratio secundum
quod eam adducit Aristoteles, in pluri-
bus et paucioribus mediis ad demonstra-
tionem mediatae propositionis ordinatis
ut pauciora media pars sunt mediorum
plurium, sicut duo sunt pars trium, et b
c D se habent ad b c, sicut sexquialterum
ad subsexquialterum secundum propor-
tionem.
 134 D. ALB. MAG. ORD. mJED.

Ne autem aliquis ea quae dicta sunt ca- ticis ostensum, quoniam impossibile est
lumniari possit^ dicimus quod utrseque syllogismum fieri per utramque preemis-
demonstrationes (tam affirmativa scilicet sarum neirativam, quia ex ambabus ne-
quam negativa) liunt per tres terminos gativis nihil sequitur syllogistice : sed
et duas propositiones : quia (sicut in li- in svUogismo privativo oportet proposi-
bro Priorum ostensum est) omnis syllo- tionum unam esse hujusmodi, hoc est,
gismus llt ex tribus terminis et duabus negativam, alteram vero affirmative di-
propositionibus. Sed hsec quidem de- cere quoniam est : ex affirmativis igitur
monstratio quse affirmat in preemissis, constituitur demonstratio ambabusinuna
non accipit nisi esse aliquid affirmative : quahtate manentibus : ex negativis au-
demonstratio enim affirmativa est, quse tem ambabus non constituitur. Ergo po-
concludit affirmativam conclusionem : et tior est propositio affirmativa ad consti-
lioc non sequitur nisi ex ambabus prse- tuendam demonstrationem, quam nega-
missis affirmativis. Illa vero quae est de- tiva : potior autem est demonstratio quae
monstratio negativa, accipit et esse affir- est ex potioribus principiis : ergo potior
d^mo"nstra- mafive et non esse negative, quia exam- affirmativa demonstratio quam negati-
sit p"e^r°p[ira babus ucgativis nihil sequitur : et ideo in va.
'^"^tiva!'^ negativa demonstratione una prsemissa- Amplius tertia ratio ad idem est per
rum est affirmativa, et altera negativa : rationem augmentationis syllogismorum
et sic per plura non numero, sed quali- ad probandas propositiones mediatas, in
tate fit negativa, quam affirmativa : et qua augmentatione ad probationem ma-
media quibus probatur affirmativa, quae joris et ad probationem minoris in syllo-
est altera priiemissarum in negativa de- gismo negativo oportet uti pluribus affir-
monstratione, sunt tot numero quot sunt mativis quam negativis. Si autem in
quibus probatur affirmaliva in demon- affirmativo syllogismo propositiones sint
stralione affirmativa : et insuper debet mediatae, et oportet augere syllogismos
habere alia media quibus probatur altera ad probationem majoris et ad probatio-
prgemissarum ejusdem negativ» demon- nem minoris per inductionem medii in-
strationis, quae est negativa : et sic plura ter praedicatum et subjectum majoris et
sunt media quibus probantur principia minoris propositionis, non utitur sic au-
affirmativfle demonstrationis : media enim gens aliqua negativa.
afiirmative accipiuntur a consequentibus Hoc obscure dicit Aristoteles et decla- ordinaijo
vel antecedentibus : negativse autem me- rat in generalibus terminis : et est sua lit- satis obscu-
dia, si mediata est propositio negativa, a tera sic ordinanda. Amplius juxta hoc
repugnantibus accipiuntur et hoc modo quod dictum est, quod per affirmativam
oportet adaptare rationem Aristotehs, et probatur negativa, et non e converso,
nisi sic coaptetur, conclusio non respon- oportet in hoc accipere (quia ad ideni fa-
debit pramissis. Hsec igitur est ratio pri- cit) quod prtedicativas quidem propositio-
ma. nes (augmentata in prosyllogismos de-
Amplius autem secunda ratio ad idem monstratione negativa) ad probalionem
est, quod illa demonstratio potior est, majoris quae negativa est, et ad probatio-
qua3 est ex principiis quee non variata ad nem minoris quae affirmativa est, ne-
aham qualitatem, perfecte constituunt de- cesse est fieri plures : quia oportet esse
monstrationem, quam illa qu;» est ex unam ad probationem majoris, et duas
principiis demonstrationum in eadem ad probationem minoris : et sic fiunt plu-
qualitate non constituentibus demonstra- res una. Sed in taU demonstrationis aug-
tionem,quinimo ad hocquod constituant, mento ad probandum majorem et mino-
oportet ipsa variare secundum quah- rem privativi syllogismi, negativae non
tatem. Est autem in Prioribus Analy- possunt esse plures una in omni syllogis-
 LIBER I POSTER.
mo negativo. Cujus exemplum in ternii-
nis generalibus est, quod a major extre-
mitas ponitur in propositione prima? figu-
rae sic, in nullo illorum in quibus est b,
hoc est, quod nullum b sit a in majori
propositione, b autem medium sit in om-
ni c in minori propositione, ita quod hcec
sit vera, omne c est b, sicut disponuntur
propositiones in secundo modo primae
figurge : concluditur ergo, quod nullum c
est A. Si igitur dicatur quod utraque
praemissarum mediata sit, ita quod ne-
C3sse est augere utramque propositionem
ut possit concludi per medium in prosyl-
logismo : tunc secundum artem datam de
reductione mediatarum ad immediatas
propositiones, medium immittendum est
inter subjectum et pra?dicatum illius pro*-
positionis qase concludenda est et pro-
banda : et si utraque sit mediata, me-
dium immittendum est dicto modo in
utramque. Sit ergo medium d quod im-
mittendura estin majorem propositionem
quse est a, b quod sit medium por quod
concluditur a non inesse b, sod medium
quod est immittendum in minorem pro-
positionem qute est b c, sit e per quod
affirmative concludatur b de c, quia mi-
nor in prima tigura erit affirmativa. In
isto autem demonstrationis augmento, e
quidem quod est medium inter minorem
propositionem, necesse est ad utramque
extremitatem in majori et minori praedi-
cativum esse ad concludendam minorem,
quoe est affirmativa, sic, omne e b, omne
c E, ergo omne c b, quae fuit minor in
negativo syllogismo : sed d quod est me-
diam immittondum in neo-ativa in svllo-
gismo concludentem majorem, necesse
est proedicativum ad b minorem extremi-
tatem in minori propositione prosyllogts-
mi : ad a autem majorem extremitatem
in majori propositione prosyllogismi,
concludentem majorem principalis syllo-
gismi ponitur : et necesse est poni nega-
tive, sic, nullum d a, omneB d, ergo nul-
lum ba, quae est major principalis syllo-
gismi. In prosyllogismo enim oportet in
minori propositione d de omni b praedi-
ANALTT. TRACT. V m
cari : sed in majori propositione oportet a
in nullo esse d. In augmento ergo priva-
tivi svllogismi una tantum et unica sit
privativa propositio quae est a d, qua uti-
mur in probatione negativae majoris :
duae autem fiunt affirmativae, una qui-
dem D B et altera c d. Ad probationem
ergo negativae demonstrationis pluribus
utimur afPirmativis, et unica negativa
tantum. Sic ergo patet quod praedicativa
propositione uti oportet ad demonstra-
tionem sive ostensionem negativae. Si
igitur notius per quod demonstratur ali-
quid, quam id quod demonstratur : de-
monstratur autem privativa quidem per
praedicativam, prcodicativa autem per il-
lam quae privativa est, non demonstra-
tur : praedicativa erit prior et notior et
universalior, quam negativa : melior au-
tem demonstratio est, quae meboribus et
notioribus principiis utitur : affirmativa
ergo demonstratio meUor et potior est
quam negativa.
Am^Ains, quarta ratio est. Si princi-
pium svllogismi ingrediens in ipsam
syllogismi substantiam est propositio uni-
versalis immediata : est autem in demon-
strativa (hoc est, affirmativa) demonstra-
tione tale principium, universalis propo-
sitio affirmativa immediata : in privativa
autem demonstratione universalis negati-
va immediata. Universalis autem affirma-
tiva est potior et notior, quam negativa :
cujus probatio jam habita est, quia per
affirmativamnegativanotafitet probatur :
tunc sequitur quod prior est affirmatio
quam negatio : potior autem est demon-
stratio quae potioribus utitur principiis :
ergo demonstratio affirmativa potior
quam negativa.
Adhuc autem ununi medium ad pro-
bandum hoc idem quod affirmativa dicit
esse, negativa autem non esse : et ideo
sicut esse potius et prius est quam non
essc, sic affirmativa potior est quam ne-
gativa, et potior demonstratio quae utitur
affirmativa quam quae utitur negativa :
dignioribus enim principiis utitur, et ideo
dignior esse probatur.
 136 B. ALB. MAG. ORT). PR.ED.
Affirmatio Adhuc scxto probatur idem : principa-
est causa . , i • i
negationis,
et non e
lior enim est m hoc quod sine demon-
. i-n
converso. strativa, hoc est, ainrmativa non potest
esse privativa : quia affirmatio est causa
negationis : homo enim non est asinus :
etcausa hujus est, quia homo est homo :
sed negativa non est causa affirmationis,
et afilrmativa potest csse sine negativa :
potior autem est causa et qusepotest esse
sine alia, quam illa quge sine alia non
potest essc : potior igitur affirmativa
quam negativa.
Opinio
rumdam
quo- Suut autem quidam
■■ dicentcs hic esse
circa nume- tautum quatuor rationes : quia terliam
rum ratio- . ^ ^
numtex- conjungunt cum secunda, eo quod fere
supra idem fundatur : ct quintam conjun-
gunt cum quarta^ propter eamdem cau-
sam : et hoc quod diximus, magis cum
intentionc Aristotelis concordat. Quod
quidem igitur categorica, hoc est^ affir-
mativa demonstratio dignior sit quam
negativa, manifestum est ex raticnibus
inductis.
CAPUT IV.
De rationibus qidhus prohatur quodos-
tensiva demonstratio potior est ea qux
ducit ad impossibile.
Et demonstratione ad impossibile du-
centem potior est ostensiva demonstra-
tio. Sed ad hoc probandum oportet prius
fcire differentiam ipsarum r.d invicem^
ostensi^^ae scilicet et ducentis ad impossi-
bile, et maxime negativce ostensivffi, et
ejus qu.T ducit ad impossibiic : quia si-
milior videtur negativa ostensiva ei quse
ducit ad impossibile, quam ostensiva
affirmativa \ Disponatur ergo primo os-
tensivanegativa sic : sit enim major pro-
positio in ostensiva negativa, quod a in
nulloestB, hocest, quodnullumBestA,in
minori autemsic,quod inomni c est b^ hoc
est, quod omne c ests, scquitur in secun-
do primee, quod necesse est quod in nul-
lo c sit A, sive quod nulium c sit a : sic
* Et hoc supra : quia demonstratio ducens
igitur disponitur ostensiva negativa de-
monstratio. Sic quidem igilur acceptis
pra?missis sccundum dictam conjugatio-
nem erit demonstrativa, hoc est, ostensi-
va privativa : et erit demonstratio osten-
siva concludens, quod a in c nullo sit,
sive quod nuUum c sit a.
Quaevero ducit ad impossibile, sic se
habet, ut statim dicemus, si opus est de-
monstrare ex hypothesi negantis hanc
propositionem prioris syllogismi, quod a
in B nullo sit, et debeat dcmonstrari per
impossibile eadcmpropositio.quod a sci-
licet non sit in b omni,accipiendum hujus
propositionis, nullum b est a, contrario
oppositum, scilicet accipiendum a in b
omni esse, et accipienda est ex hypothe-
si minor prioris syllogismi quse fuit, quod
b est in omni c, et exillis syllogizanda est
contraria conclusionis : propter quod ac-
cidit pcr syllogismum a in c omni esse,
hoc est^quod omne c est a^ et hocsit no-
tum et certum, quod hoc impossibile sit
esse, quod scilicet Ain c omni sit : quare
ex illo concluditur, quod major vera
sit, quee dicebatur esse falsa, sic, omne
B A, omne c b, ergo omne c a, quie est
contraria conclusionis, qucC dixit nuUum
c esse A,et hsec falsa est : ergo ejus contra-
ria est vera et necessaria in materia ne-
cessaria : et sic probata est per impossi-
bile, quia haec est necessaria, nullum b a.
Termini quidem igitur in utraque de-
monstratione similiter ordinantur : quia
opposita sunt circa idem et eodem mo-
do acceptum : sed tamen termini accipiun-
tur in pr^emissis et conclusione secundum
oppositas qualitates in una demonstra-
tione et in altera : dilTerentia autem po-
tioritatis aut prseeminentise unius ad altc-
ram accipienda est inprincipiis sive pro-
positionibus quaj ponuntur in eis.
Differt enim multum quo una negati-
va notior sit alia : et diffcrt qualis nega-
tiva notior sit : utrum igitur notior sit,
quia A in b nullo est (ut dicit maior de-
monstrationi^ ■■ ^?nsivae) aut conclusio
ad irapossibile uunquani absohituranegatione.
 LTBER I POSTER. ANALYT. TRACT. V
sit notior qute dicit,quia a est in nullo c,
et qujecumque illaruui notior est, ab
illa incipiet demonstratio. Cum igitur
conclusio (quod a scilicet in c non est)
notior est, quoniam non est (hoc est,
in falsitate) tunc ab ea incipiet demon-
stratio quae est ad impossibile : quia si
conclusio notior in falsitate, tunc contra-
ria ejus vel opposita notior erit in verita-
te : et ideo demonstrando incipiendum
ab ipsa. Si autem major quae est a b pro-
positio, sive nullum a b notior est, tunc
prius syllogizandum est incipiendo ab
illa : quamvis enim sit contra rationem
conclusionis, quod prior et nolior sit
quam pra?missa simpliciter : tamen pot-
est esse notior quoad nos : et sic incipie-
mus ab ipsa. Sunt autem in utrisque syl-
logismis praemissse accepta? ut notae : sed
quaerendum est quae sint notiores. Cum
autem negativa simpliciter insyllogismo
sic vel ponitur, tunc fit demonstratio os-
tensiva. Patet etiam quod haec negativa
quae est major in syllogismo ostensivo
(quae dicit quod A in B non sit) prior est
natura, quam conclusio quae dicit quod a
in nuUositc, quia illa cst praemissa, et
ista est conclusio. Ea enim exquibussic-
ut praemissis vel principiis est conclusio,
priora sunt conclusione. Ea autem quae
est, quod a non sit in c, est conclusio :
quod autem A in b non sit, est praemissa
una ex his exquibus est conclusio. Patet
igitur quod praemissa negativae demon-
strationis et ostensivae prior est quam
conclusio sua.
Removet
dubiura. Si autem dicat. cavillator,. quod
,. tam in
una demonstratione quam maiia,prcemis-
sae sunt notiores conclusione : et ideo li-
celhaecpropositio quaedi:it,nullumcestA,
sit conclusio in demonstratione osten-
siva, et sic sit posterior : tamen ipsa vel
opposita ejus est prsemissa in demonstra-
tione ducente ad impossibile, et sic est
notior. Dicemus contra hoc, quod hoc
non est simpliciter conclusio aut princi-
pium, ex quo contingit aliquid postea
removeri et ostendere non sequi alterum
ex falsitate illius : imo est haec conclusio
137
secundum quid, scilicet ad hypothesim
respondentis vel cavillatoris et non sim-
pliciter. Et propter hoc principium quo-
dammodo est illud : illa enim quae sunt
in demonstrativa, ostensiva sunt princi-
pia, ex quibus simplicitcr est conclu-
sio : sed hoc aliud quod est conclusio,
est principium non simpliciter, sed prin-
cipium ex quo est syllogismus, qui fit
contra hypotliesim respondentis. Illa
aufem quae sunt in svllogismo ostensivo,
sunt simpliciterprincipia, ex quibus est
principiata eonclusio. Et quod utique sic
se habct : aut se habet ut totum ad par-
tem, aut sicut pars ad totum. In prima
enim figurautroque niodo se habet : quia
major est totum ad minorem, et minor ut
pars ad totum. In secunda autemmedium
est totum et extrema partes. In tertia au-
tem medium pars et extrema totum. Hae
autem duae propositiones, nullum b est a,
quffi estpraemissa, et nuUum ca conclu-
sio, sic se habent ad invicem quod illa
quae est, nuUum b est a, est ut totum
ad illam, nullumc est a, in quantum se-
quitur ex illa. In demonstratione autem
ad impossibile (in qua praemissa est, om-
ne B est A,et concluditur, nullum b esse a)
non sic habent : quia nec oppositse sic
se habent : quia haec, nuUum c est a, non
fit totum ad illam, nullum b est a, sed
potius e converso.
Omnibus his prcesuppositis quae habita
sunt, arguatur sic. Si igitur ea demon-
stratio dignior cst, quae est ex credibi-
lioribus simpliciter et notioribus : et sunt
utraeque demonstrationes credibiles ex
non esse, hoc est, ex negativis, ut di-
ctum est : una enim incipit a negativa ma-
jori, alia autem a negativa conclusione :
sed haec quidem ostensivaprocedit, scili-
cet ex priori simpliciter, posterioritamen
secundum quid, sequitur quod prior uti-
que et potior erit deraonstratio ostensiva
privativa, quam ea quae ducit ad impos-
sibile. Praedicativa autem dignior quam
privativa (sicut in antehabito capitulo
ostensum est) : ergo etiam dignior ea quce
ducit adimpossibile, quia quod potius et
 138 D. ALB. MAG.
dignius poliore et digniore, est etiam
potius et dignius minus digno et minus
potiore.
Dubitatio. Notandum est autem hic quod in libro
Priorum ducit Aristoteles semper ratio-
nem ostcnsivam ct rationem ad impossi-
hilc ducentem ad eamdem conclusionem :
hic autem (si una procedit ex prioribus
simpliciter, et altera ex priorihus quoad
nos) hoc nonfit, sed ad diversas ducun-
eolutio.
tur. Et hoc fit ut diversa signiiicentur.
Quod enim ducuntur ad eamdem conclu-
sionem, ideo llt ut significetur, quod quid-
quid potest syilogizari ostensive, potest
etiam syllogizari per deductionem ad im-
possibile. In hoc autem quod ad diversas
referuntur conclusiones, signillcatur quod
non semper potest syllogizari ostensive
quod potest demonstrari per impossihile :
propositio enim immediata quaj est digni-
tas, non potest ostendi ostensive, osten-
ditur tamen perimpossibile.
Notandum etiam quod comparando has
demonstraliones ad invicem, innuitur
quod oslensiva est ex prioribus secun-
dum naturam. Ea autem qute est per im-
possibile, est secundum naturam ex pos-
terioribus, et sic diflerunt : et tunc cum
appropriantur ad suas conclusiones, non
possunt proprie conferri ad eamdem con-
clusionem in eisdem terminis : quia de-
monstratio ostensiva quantum ad con-
clusionem intentam est ex prioribus. Si
autem ostendatur aliqua conclusio osten-
sive, et postea ex opposito illius conclu-
sionis inferatur oppositum alicujus prae-
missee, quod scilicet oppositum est mani-
feste impossibile : et ex impossibilitate
illius iterum concludatur prior conclusio
esse vera, tunc quoad conclusionem syl-
logizatam est ex posterioribus simpliciter,
et quoad conclusionem intentam ex prio-
ribus simpliciter, et lioc est contra na-
turam demonstralionis per impossibile
si proprie accipiatur. Propterquoddicipos-
set sineprcejudicio, quod istse rationes hic
positee compositae sunt ex syllogismo
* Hsec est prima solutio quam ponit ^gi-
us hic in dubitatione de hoc, Hcet ponat
ORD. PRJED.
ostens ivo et conversivo. Ratio enim con-
versiva est, quse ex opposito conclusio-
nis infert oppositum pra^missoj : quae au-
tem procedit ex prioribus simpliciter, est
ostensiva.
ObjeJk
Adhuc si quis objiciat quod demon-
stralio pcr impossibde dignissimo utitur
principio, et utitur iilo, quod est, de
quolibet affirmatio vel negatio est vera,
et de nullo simul : et ideo deheret esse
dignior omni demonstratione et prior.
Dicimus quod dignitas demonstrationis Soiuio
sumitur a principiis intrantibus in de-
monstrationem, et non extrinsccis : sed
dictum principium non intrat in demon-
strationem per impossibile , sed extra
manens, confirniat decursum necessitatis
syllogisticse in syllogismo ad impossibile.
CAPUT V.
De comparatione demonstrationis ad de-
monstrationem secundum proprium ef-
fectum ejus qui est scientia.
Comparaturautem eliam demonstratio
ad demonstrationem secundum proprium
demonstrationis effectum qui est scien-
tia. Et prima quidem est comparatio se-
cundum quam scientia excellit scientiam
secundum certitudinem, quia illa ex ipsis
causatur demonstrationis principiis. Di-
camus ergo quod certior est una scientia
quam alia : primo quidem in hoc, quod
una eademque est ipsius quia et propter
quid simul : sed tunc non est scientia
ipsius quia extra eam scientiam quse cst
propter quid.
Hoc autem quando fieri possit, sic in-
telligendum : dicitur enim scientia quia
aliquando per causam remotam vel per
effectum remotum : sed scientia propter
quid, est per causam proximam essentia-
lem : et hoc modo scientia ciuia in eadem
re est, in qua est scientia propter quid :
lisec igitur certissima quse est ex utroque
etiam aliam quam dicit esse meliorem. P. J.
simul'.
 LTBER I POSTER.
Et secundo certior est, quae est de eo
quod subjectum non est, lioc est, subtus
in actu, sicut res particularis quae est de
eo quod concretum est : dicitur enim
subjectura illud quod est subjectum ad
aliam scientiam, sicut quando superior
scientia est de aliquo ente communi, et
alia scientia est de eo quod subalternatur
illi : tunc illa scientia quae est de eo quod
non sic subjicitur, sed est de non subal-
ternato sed subalternantej quantum ad
subjectum certior est quam illa qua3 est
de subalternato : heec enim quee est de
subalternante, dicitur esse de non subje-
cto, hoc est, de non subalternato : sicut
arithmetica et harmonica se habent ad
invicem, quia arithmetica est de numero
simphciter, harmonica autem de numero
concreto ad materiam quee est sonus vel
tonus. Tunc enim illa quae non est de
subjecto hoc modo dicto, dicit qiiia : et
illa quse est de non subjecto, dicit prop-
ter quid . Propter quod cum aHqua
scientia est de utroque, scihcet etpropter
quid et qiiia certior est : quia cum scien-
tia AicQWi propter qiiid eX qiiia, non dif-
ferat a scientia quia in eo quod est quia,
quoniam in hoc conveniunt, sed diflert
ab ea in eo quod est propter quid, opor-
tet quod in eo quod est propter quid,
prseponatur ilii.
Quomodo Tertio autem erit scientia super scien-
subsianiia tiam iu eo nuod ex minoribus sive pau-
posua. _ 1 ^
cioribus dicitur certior scientia ea quae
est ex appositione, sicut se habent ad in-
vicem unitas et punctum : unitas enim
est substantia sine positione, punctum
autem est substantia posita. Cum autem
dicimus quod unitas est substantia sine
positione, substantiam intelhgimus non
illam quae est prcedicamentum, sed sub-
stantiam dicimus quid in discreta quanti-
tate, quod secundum sui rationem non
concernit positionem. Et ideo numerus
est et in habentibus positionem et in non
habentibus secundum rationem unam :
quia numerus est ex principio quod
secundum sui diffinitionem non habet
positionem in quantitate : punctum au-
ANALYT. TRACT. Y 139
tem e contrario est substantia posita, hoc
est, habens positionem : est enim quid
extensibile : punctum enim extenditur in
hneam et hnea in superficiem, et super-
licies extenditur in corpus. Et ideo pun-
ctum hcct sit indivisibile , tamen non Quomodo
tibus, etha-
convenit his quae non habent positionem: nem bet clu
pun inm par-
positio-
et ideo punctum ex appositione se habet
tensibile.
ad unitalem : quia unitas est quid indi- estquomodo
quid ex-
unitas e(
visibile in quanlitate non habens positio- Quomodo
nnn sunt
nem, punctum autem est quid in quanti- punctuni
tate positionem habens. Et quid quod tionis ejusdemin ge- ra-
ponitur in diflinitione utriusque , non nero proxi-
omnino est ejusdem rationis in genere mo.
proximo : quia cum forma advenit ad
materiam terminando et dividendo et di-
stinguendo eam, terminatio ipsius facit
unitatem ipsius. Potest ergo advenire ad
materiam non secundum quod est exten-
sibilis in continui formam : et sic per mo-
dum suse terminationis facit unitatem,
cujus iteratione constituitur numerus.
Et potest advenire ad materiam secun- Quomodo
dum quod potentia extensibilis est in indivisibili.
titas fluit ab
omnis quan-
tres diametros longitudinis, latitudinis et
profunditatis, et sic perficit puncti indi-
visibilitatem . Motus enim imaginativus
puncti facit hneam, et motus lineae in
partem qua indivisibihs est, hoc est, in
latum facit superficiem, et motus super-
ficiei in situm quo indivisibihs est, facit
corpus vel sohdum : et sic omnis quanti-
tas fluit ab indivisibiU : et hoc modo ad-
dit punctum super unitatem, non quod
unitas sit in ratione puncti, sed quia
punctum dicit indivisibile positum, uni-
tas autem non in eodem genere proxi-
mo , sed remoto dicit indivisibile non
positum,
Sic enim simphciter dicitur una scien-
tia certior aha, aut ex demonstratione
quse certior est, aut ex subjecto quod
mirabihus in eo quod simphcius, et ex
eo quidem quod mirabihus, est duphci-
ter, scihcet quia est vel subalternans et
non subalternata, vel quia non ex appo-
sitione se habens ad aUeram quse ex ap-
positione se habet ad istam : et sic ex
subjecto dupUciter est certior, et uno
 140 J). ALH. MAG.
modo ex demonslratione . Et hoc est
quod in primo de Anima dicit Aristote-
les ', quod magis una scientia quam altc-
ra honorabilior est : aut quia melior, aut
mirabilior est, aut propter certitudinem
demonstrationi?. Tamen aliter ibi loqui-
tur, et aliter hic. Ibi enim magis consi-
derat honorabilitatem scientiae ad scien-
tiam , hic autem magis mirabihtatem.
Differentia MirabiHus cnim est quod
^
altius est, sicut
inter liono-
rabiiitatein
scientiae
subaltemans, et non ea qua? ex anposi-
et . • r i i •
mirabiiita- tionc se haltct : quamvis lorte honorabi-
lius sit subalternatum et quod ex appo-
sitione so habet, quam subalternans et
quod non sc habet ex appositione, ut
astronomia (qua? considerat quantitatem
niotam socundum distantias et prreven-
tiones et conjunctiones moti ad mo-
tum) ad geomctriam se habet quae est de
quantitate immobili : et tamen astrono-
mia nobihor est quam gcometria : sed
geometria mirabilior ([uam astronomia,
in quantum magis prinias causas dicit
figurarum in priwentionibus et conjun-
ctionibus stellarum.
CAPUT YI.
De comparatione scientise ad scientiam
secundnm unitatem vel identitatem.
Comparatur etiam scientia ad scien-
tiam secundum unitatem et identitatem,
secundum quod dicitur scientia una cum
aUa vel altera ad alteram. Dicitur enim
scientia una quse est unius generis, hoc
Genus pro cst, subjccti. Gcnus enjm est primum
sc^nt^iffi. subjectum in quolibet ad quod referun-
tur difTerentiae et species, sicut ad sub-
jectum primum. Sic ergo ab unitate sub-
jecti dicitur una scientia quse est unius
generis. Qucccumque ex primis immedia-
tis scilicet principiis componitur^ quse
principia ad illud unum subjectum refe-
runtur. Et partes etiam subectivas et in-
tegrales sive essentiales habet, ad quae
illa principia referuntur. Aut etiam refe-
i Aristoteles, In i de Anima, tex. cora. 1 et
ORD. PRyED.
runtur ad passiones horum qucecumcpie
sunt per se passiones subjecti^ aut par-
tium ejus subjectivarum, vel essentia-
hum, sive integrahum. Ad unitatem er- Ad uniiatein
.*". . 1 • .• • scientiaequa.
go scientite exigitur unitas subiecti m ge- luor requi-
nere, et quodj principia ipsms smt ad., nimur.
unitatcm et proprietatem subjecti unifi-
cata : et tertio exigitur quod habeat par-
tes uniticatas subjecto. ita quod sint sub-
jectae ei, vel integrantes, vel essentiales
ipsi : et quarto, quod passiones qua? pro-
bantur de ipso subjecto vel partibus ejus,
sint per se subjecto et partibus ejus inhte-
rentes. Ista quatuor requiruntur ad uni-
tatem scienti;e.
una scienua
Altera autem sive diversa est scientia Dupiidter
■i T- ra ab aiia.
ab altera dupliciter. Uno quidem modo diciiur aiie-
quwcumque habet principia quae nec pe-
nitus sunt ex eisdeni, nec etiam penitus
sunt ex eisdem, nec etiam penitus ex al-
teris, sicut subalternans et subalternata
sunt alterae , et sicut sunt alterae alia?
scientige, quarum una ex appositione se
habet ad alteram. Et illae scientioe non
penitus sunt diversae. Illse autem sunt
simpliciter alterae ad invicem, quarum
subjecta et principia penitus ex alteris
sunt, ad unum aliquid non respicienti-
bus.
Signum, quod primae sint dictae alterae
scientiae ab invicem est, quod cum prin-
cipia ex quibus est scientia demonstrati-
va veniunt vel reducuntur ad principia
immediata et indemonstrabilia , tunc
oportet ipsa esse in eodem genere cum
eo de quo est demonstratio : et tunc pla-
ne videtur quod nec penitus sunt altera
ex alteris, nec penitus eadem : in subal-
ternante enim et subalternata nec penitus
ex alteris sunt, nec penitus ex eisdem. Si-
gnum hujus quod secundo dictum est,
scilicet quod scientiae penitus sunt diver-
sae, est, quod cum resohiintur principia
ad immediata, tunc oportet ipsa esse in
eodem genere cum eo de quo demon-
strant : et tunc in simpliciter diversis in-
veniuntur penitus diversa^ quia imme-
8 Topic. cap. 4.
 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. Y 141

diata suiit proxima, et proximum uni, genus causae formalis : cum autem per
non est proximum alteri. quiescens probalur, fit secundum ordi-
Quamvis sic demonslralio in scientia nem cau?a3 fmalis. In talibus vero in qui-
dicalur una et plures, et scientia sit effe- bus sic idem dc eod.mi probatur per op-
ctus demonstrationis : tam^n nemo prop- posila, nccesse est eidcm utraque illa op-
ter hoc opinetur, quod unius scientice posita inesse. Et ideo talis demonstratio
velscibilisnonpossintesse plures demon- maxime in physicis fit, quoe ex oppositis
strationes et plura media etiam contra- componuntur. In mathematicis hoc fieri
ria^ et in diverso ordine esse accepta, et non potest.
non solum per plura media in uno ordine Attendendum enim quod exemplum
accepta. Hoc autem fit demonstratori ac- est possibile quodpositum, quia appetens
cipienti non continuum unius ordinis et desiderans movetur spiritus et sangui-
niedium , sed forte oppositum . Cujus nis protensione, qui movetur in id quod
exemplum est, ut sint unius ordinis me- desiderat : et sic transmutatur se movens
dia A B c, et media alterius ordinis sint per appetitum. Ifabens autem quod de- Quid est de-
T T T • , 1 rr 1 lectatio.
D F G, sed hsec media smt ex altero or- siderat, ab hoc motu quiescit et dehuHa-
dine quam illa. El exemplum in speciali- tur. Delectatio autem est diffusio spiritus
bus terminis est, ut sit a transmutari, in et animse super fruitionem habiti : et iste
quo D sit moveri : sed b sit Isetari : hsec iterum est quidam motus, quo movetur
enim sunt ejusdem ordinis. Et iterum quiescens a motu appetitivo. Et sic ne-
adhuc ponamus, quod i sit quiescere, et ccsse eidem subjecto utraque inesse :
syllogizemus dicentes : omne movens se quod quidem contingit per tertiam figu-
transmutatur : omne laetans est movens ram si media colhgantur in unum, sic,
se : ergo omne Isetans transmutatur. Ye- omnis Isetans est movens : omnis hietans
rum est enim et d de b et a de d praedi- est quicscens : ergo quoddam quiescens
cari in hoc syllogismo : loetans enim mo- est movens. Sic enim duo contingit ei-
vetur , quse fuit minor propositio : et dem inesse, quorum tamen neutrum alte-
quod movetur, transmutatur, quod fuit rum est. Et hoec est dispositio tertiae figu- Nota defe-
major propositio. Fiat ctiam ahus idem rse : et sic videtur ligura tertia deficere '^"figur»>
concludens syllogismus sic : omne quie- in conclusione quando prsemissse sunt ve- ^^""'^'^^ '^"
scens transmutatur ; Isetans est quiescens: rse : quia duobus inhcerentibus eidem
ergo Iffitans transmutatur. Iterum enim subjecto, cum uuum non sit alterum, al-
verum est a de i prsedicari, quia quie- terum de altero pcr medium (in quo sunt
scens transmutatur , et haec est major ambo) concludi non potest, nisi valde
secundi syllogismi : et verum est i de b per accidens, ut patuit in syllogismo,
praedicari, quia lcetans quiescit, quod fuit quem posuimus in tertia figura : quod
minor secundi syllogismi. Et ita Irans- quidem contingit in concretis. In abstra-
mutari probatur de eodem, et per move- ctis eniin si duo insint tertio, alterum al-
ri, et per quiescere, quaj non sunt ejus- teri inerit per terliam figuram : sed hoc
dem ordinis media. Propter quod per al- non est necesse in concretis nisi valde
tera ct non ex eodem ordine sumpta me- per accidens, ut dictum est. Bene enim
dia syllogismus est ejusdem passionis de potest contingere duo concreta (quorum
eodem subjecto. Propter hoc autem de essentiae sunt oppositae) natura inesse ei-
altero et altero ordine sunt media, quia dcm subjecto, et ita de illo praedicantur
neutrum de neutro contingit dici vel secundum se : et tamen accidens acciden-
praedicari mediorum cum sint opposita. ti non subjicitur, et praecipue cum essen-
rs ec idem servatur ordo causarum : quia tiae eorum sunt oppositae : et sic non pot-
cum transmutatum esse de subjecto de- est esse unum ex altero nisi per acci-
monstratur per movens , fit secundum dens : et sic contingit in tertia figura
142 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.
prsemissas veras esse per se, et tamen
conclusio veritatem per se non habebit
nisi vakle per accidens.
Intendere autem cum studio oportet
etiam per alias figuras, quam per primam
quot modis ejusdem passionis in eodem
subjecto fiat syllogismus : in naturalibus
enim hoc scepe contingit, quia illa com-
ponuntur ex naturis diversis et oppositis :
quia cum aliquid componitur ex opposi-
tis, unumquodque illorum est causa com-
positi : et idco unumquodque eorum pot-
est esse medium ad demonstrandum
hoc, cujus causa de ipso : in aliis autem
quee uno modo se habent, hoc non con-
tingit.
GAPUT VII.
Quod dc fortuito etsensihilinon est scien-
tia demonstratica.
Gum autem jam dictum sit quse scien-
tia sit una, et quse plures : ne autem du-
bitari possit de quibus est scientia, et de
quibus non potest esse, ideo sciendum est
quod fortuitorum et sensibilium scientia
esse non potest. Unde diciraus quod ejus
quod est a fortuna vel casu quse causam
habentper accidens etnonper se, non est
scientia facta per demonstrationem : ta-
lia enim non habent causam stantem et
immobilem, sicut necessaria. Neque Iia-
bent causam ordinatam secundum circuli
revolutionem, sicut ea quse fiunt in terra
ordinata secundum circuli allationem et
recessionem, sicut ea quse (iunt frequen-
ter, sicut quse periodo mensurantur, ut
docet Aristoteles in secundo de Genera-
tione et Corruptione '. Id enim quod a
fortuna vel casu, neque fit semper, ne-
que frequenter, ut probatur in secundo
Phijsicorum ^ Sed est ejus fortuna et
casus quod extra hoc fit : quia neque fit
semper, neque frequenter. Omnis autem
syllogismus demonstrativus est, aut per
* Aristoteles, In 2 de Generatione et Corrup-
tione, tex. com. 37.
necessarias aut per eas propositiones quse
sunt tanquam frequenter. Et si quidem
propositiones necessarise sunt et semper
etseternae, tunc etiam conclusio necessa-
ria est et semper et seterna, hoc est, im-
mutabilis. Si vero sunt propositiones
sicut frequenter per aliquam causam or-
dinatam, tunc etiam conclusio et hujus-
modi.
Propter quod si aliquid fiat frequenter
sine causa ordinata^ non est de illo de-
monstratio : propter quod si id quod a
fortuna vel casu.. neque cst sicut id quod
frequenter cst, ncque sicut id quod est
sempcr (hoc est,necessario),tunc non uti-
que erit ipsius demonstratio, vel scientia
demonstrativa. Hsec igitur sunt quorum
neque demonstratio, neque cognitio va-
let, et facit aliquid ad scientiam demon-
strativam.
Sed neque per sensum et sensibilinm
cognitionem est scirc : sed tamen haec
cognitio valet etfacit aliquid ad scientiam
demonstrativam. Si enim dctur quod sen-
sus cst talis quidem hujus quod est sin-
gulare, et non est hujus alicujus quod
est universale : quamvis, inquam, sic sit :
sed tamen nccesse est sentire quod sen-
titur, ut hoc aliquid singulare, et ut hic
et nunc, sive ubi (hoc est, alicubi) et ali-
quando (hoc est, tempore) quia, sicut di-
cit Boctius, si omnia alia accidentia com-
munia sint, tamen hic et nunc singula-
rium communia esse non possunt : quia
quodlibet habet suum locum, et quodli-
bet suam periodum in tempore singulari-
ter. Unde quamvis forte sensus sit hujus
singularis ct non hujus (hoc enim secun-
dum aliquem modum est universalis se-
cundum quod confusum cst in singulari-
bus,ut dicitur in principio Physicorum) ^ 1
tamen semper accipit id quod accipitcum
hic et nunc. Et hic est verus intellectus
litterse Aristotelis.
Universale autem, quod est in omnibus vide Linco.
, -^ . quomoao
et secundum quod est m omnibus, im- universaie
' Id. In 2 Physic. tex. com. 48.
' Id. In principio Pliysic. tex. com. 4. est ubique-
 LTBER 1 POSTER.
possibile est sentire : universale enim ut
universale non est hoc {hoc est, singula-
re) ut hic, neque nunc. Si enim hoc esset
quod est hic ct nunc, non utique esset
universale, sed singularo : quod enim
semper et ubique est, in demonstrativis
Quomodo universale dicimus. Semper autem est,
universale . . . ,.
esisemper. quia in essc suo universah secundum
quod universale, nullam concernit diffe-
rentiam temporis in qua sit, sicut in
periodo. In tempore enim esse est qua-
dam parte temporis mensurari, ut di-
cit Aristoteles in quarto Phijsicornm '.
Hoc autem non est, quia nullum locum
sui particularis concernit, extra quem
non sit ita vere sicut est in isto qui est
hic vel ibi. Et iste est verus intellectus
hujus propositionis. Quod autem sic non
concernit per suam diffinitionem neque
locum neque ditTerentiam temporis, et est
ubique et semper : universale dictum in
sua ratione hic non concernit : ergo ubi-
que et semper est.
Quoniam igitur demonstrationes uni-
versales sunt sive per causam universa-
lem : has autem (ut simpHces et universa-
les sunt) non contingit sentire sive per
sensum accipere : manifestum est quod
neque contingit scire, hoc est, scientiam
causce universahs habere per sensum.
Sed manifestum est hoc quod diximus
etiam aUa ratione : quia etiam si dicere-
tur, quod contingeret sentire triangu-
lum, quod est eum duobus rectis habero
sequales tres angulos : quod contingero
posset per mensuram suppositionis trium
angulorum trianguU super quantitatem
duorum rectorum angulorum, ut dicit
EucUdes : et sic ocuUs videremus, quod
aequales sunt tres ad duos : adhuc uti-
quo qua^reremus causam por demonstra-
tionom, quia causa universaUs oouUs
non ost visibiUs, et non scimus oam, sic-
ut quidam HeracUtici fatontur, qui scien-
tiam dicebant esse idem quod sonsibilem
acceptionem : sentire quidem enim ne-
' Aristoteles, In 4 Physic. tex. com. 114 et
119.
ANALYT. TRACT. Y
143
cosse est sinoruhiro, hoc ost. necesso est
quod id quod sentitur, sit singulare.
Scientia autem ost in cognoscendo uni-
versale sive universalem causam.
Cujus signum est, quia et si in luna esse-
mus et videremus terram et umbram ter-
rae interponi intor solem et lunam, non
tamen propter hoc utique sciremus uni-
versalem causam defectus : sentiromus
enim, quod ex interpositiono umbrae do-
ficorot tunc luna : sed non sentiromus
propter quod omnino (hoc ost, universa-
Uter in omni tompore et in omni loco
circuU) deticeret. Et hoc ideo esset, quia
sonsus taUs (quem in luna existentes ha-
boromus) non esset universaUs, sive ejus
quod est univorsaUs causa taUs defectus.
Sed tamon sensus facit aUquidT-
aUud ad sensus
Quomodoin-
T- 8:ieniiara.
scientiam demonstrationis ^ : quia ex con- npat ad
sideratione sive ex considerata re muUo-
ties hoc modo accidente (quia scilicot
multoties hoc accidit, quod scilicet um-
bram terrse luna tangens multoties ecUp-
satur) universalem venantes, quod scili-
cet semper et ubique ita fit eciipsis, de-
monstrationem, hoc est, demonstrativam
habomus scientiam. Ex singularibus enim
pluribus experimento et memoria acce-
ptis cum una causa et simul fit in omni-
bus, univorsalo manifestum est nobis.
Proptor quod univorsale ot honorabile
est et admirabile : quoniam ostendit cau-
sam, cum sensus non habet nisi quia :
propter quod hujusmodiuniversalis scien-
tia honorabilior sonsibus, hoc est sen-
suum accoptione : et est honorabilior,
quia est de iliorum in sensu apparentium
universali causa. Sed de primis quae sunt
univorsalia ot prima principia, est alia ra-
tio sive alius cognoscendi modus : quia
necesse est illa per causam intolligibilera
cognoscero, cum sensibilia cognoscan-
tur, per quae de exterius sensibus objici-
tur.
Manifestum igitur ex dictis est, quod
impossibile est sic scire demonstrantom
^ Vide Themistium hic, quia tangit tres utili-
tates.
144 D. ALB. MAG.
aliquid demonstratorum sentiendo (hoc
est, sensus acceptione) nisi aliquis vul-
gariter loquens sentire dicat scientiam
habere per demonstrationem, propter hoc
quod sensu accepta sunt certa : et hoc est
extenso nomine scientise.
Sunt tamcn qusedam qufc nescimus,
eo quod hsec in propositis (hoc est,
coram nobis positis) reducta sunt in de-
fectum sensus : qucedam enim si nos vi-
deremus et experimento acciperemus,
non utique queereremus causamipsorum,
quia statim videntes causam cognoscere-
mus : non quidem tanquam scientes cau-
sam in videndo per sensum, sed tanquam
per intellectum hahentcs universale ex
eo sensihili quod videmus vel semel vel
multoties. Cujus exemplum est ut si vi-
deremus vitrum perforatum, hoc est,
poros quibus perforatum est vitrum, ut
videremus lumen pertransiens poros vi-
tri : tunc statim cum illo sensu manife-
stum esset utique nobis propter quid vi-
trum est perspicuum : sic enim videre-
mus in singulis perpicuis seorsum. Intel-
ligere autem est ex taliter divisim visis^
quoniam in omnibus perspicuis sic est :
et hoc universale per sensum non acci-
pitur, neque est de his quae accipiuntur
ut annexa sensibihbus, sed a sensihihhus
abstracta.
Sciendum autem est hic^propter exem-
plum, quod porositas in perspicuo non
vocatur foraminum vacuitas, ut plerique
opinantur : sed ubi non opponitur terra
opacitate determinate hoc vocatur porus,
et si ibi sit aha substantia elementi, vel
elementaUs substantia quae visum non
terminat^ sed transducit, sicut est in ae-
re, igne, ccelo, et ahis perviis.
CAPUT Ylll.
Qitod diversarum scientiarum et syllo-
gismorum diversorum etdemonstratio-
num diversarum siint principia diver-
sa.
Quia autem in ante hahitis diclum est,
quod una scientia est^ in qua principia
ORD. PR.ED.
ex quibus componitur, univocantur per
unitatem sui subjecti : et diversa sunt
scita, quibus principia non unificantur,
sed remanent diversa : et jam ostendimus
quahter unilicantur principia scientiae :
nunc oportet nos ostendere qualiter di-
versarum scientiarum principia sunt di-
versa. Sciamus ergo quod eadem esse
principia omnium scientiarum propria est
impossibile : et hoc ostendamus primum
quidem speculantibus hoc ahquibus logi-
ce^ hoc est, per media vel omnibus vel
pluribus communia. Incipiemus enim
hanc speculationem a syllogismo in com-
muni et logica speculatione. Inter syllo-
gismos enim hi veri sunt, ex veris prin-
cipiis veras concludentes conclusiones.
AHi auteni sunt falsi, ex principiis falsis
falsas concludeutes conclusiones : falso-
rum autem et verorum non sunt eadcm
principia : ergo non omnium syllogis-
morum sunt eadem principia.
Et si namque aliquis cavillator dicat,
quod ex falsis principiis est vel contingit
verum syllogizare: et sic eadem videntur
esse principia verorura syhogismorum et
falsorum. Dicamus quodhoccontingit se-
mel tantum, sicut si gratiaexemph Ama-
jor extremitas de c minori extremitate
vera sit : tunc enim erit conclusio vera :
medium autem sumitur b, quod falsum
sit, et ad A majorem extremitattm, et sit
falsum adc minorem extremitatem : quia
nec majorisubjicitur, nec de minori prse-
dicatur : nec enim a major extremitas est
in B sicut prcedicamentum in subjeclo,
nec B medium est in c minori extremitate
sicut praedicatum in suhjecto : et ideo
utraque prsemissarum est falsa, et con-
clusio vera. Cujus exemplum est : om-
nis lapis est animal : omnis homo est la-
pis : ergo omnis Iiomo est animal. Et hoc
quidem semel contingit : coutingit enim
quoad conclusionem propriam et proxi-
mani tali conjugationi in qua major ex-
tremitas repugnat medio, et idem medium
repugnat minori extremitati, etmajor ex-
tremitas non repugnat minori extremi-
tati, sed est de consequentibus ad ipsam :
 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. Y 145

et in nulla alia contingit conjugatione, nium syllogismorum eadem, sed diversa

sed in prima figuraet in primo modo ve- sunt principia.
rum ex falsis syllogizare. Sed hoc patere Postea autem sic probatur, quod nec
facile potest si accipiantur horum princi- falsae ratiocinationes svllogismorum fal-
piorum quse prsemissa sunt media, per sorum ex eisdem sunt principiis : est enim
quae major falsa et minor falsaconclu- vel contingit accipere falsas propositiones
dantur, semper ex falsis sequitur falsum concludentes quee ad invicem sunt con-
et non verum : et iterum si illa falsa in trarise, et sunt impossibiles, quia ex dis-
tertio syllogismo concludidebeat peralia paratis : et sunt impossibiles, eo quod
falsa, iterum ex falsis sequitur falsum et prsBdicatum repugnat subjecto^ sicut si
non verum : et hoc quantumcumquc pos- dicam justitiam esse injustitiam, falsa est
sit fieri resolutio talis, utprincipia syllo- excompositione contrarii cum contrario :
gismi per alia concludantur, semper syl- et idem redit si componam propositio-
logizabitur falsum ex falso. Semel ergo nem ex genere et specie contrarii, ut si
contingit verum ex falso svHogizare, et dicam ju.stitiam generalem esse timorem,
non pluries. Hujus exemplum, quod si quae est injustitiaspecialis. Ex disparatis
debeat syllogizari hsecfalsa, quae fuit ma- autem, sicut si dicam hominem esse
jor, omnis lapis est animal, accipiatur equum, aut bovem esse hominem, aut
medium inter lapidem et animal, et ad equum. Ex impossibilibus autem, sicut
eam concludendam, semper ex falso se- si dicam, quod aequale alicui majus est
quitur falsum. Si accipiatur medium ad vel minus est eodem : ex terminis enim
minorem inter praedicatum et subjectum positis (hoc est, sic dispositis) sicfiunt di-
per quod concludi possit minor, semper versi falsi syllogismi : et falsus syllogis-
ex falsis falsum concludetur quantum- mus fit exsic compositis et concessis tali-
cumque fiat reductio ad prosyllogismum buspropositionibus, aut ex contrariis, aut
majoris ct minoris, vel utraque falsa^ vel ex disparatis, aut ex incompossibilibus
altera. Hocautem ideo, quia omnis con- compositis : cura ista sint diversa ex di-
clusio falsa in prosvllogismis ex falsis fal- versis composita principiis.
sa est. Yerae autem conclusiones sunt ex Adhuc autem nec omnium syllogismo-
veris principiis. Alterae autem sunt pro- rum verorum eadem suntprincipia : veri
positiones verae et alterae falsae proposi- enim s)dlogismi non in uno tantum ge-
tiones sunt quae sunt syllogismorum prin- nere, sed in multis sunt: eorum enim
cipia : ergo verorum syllogismorum et (quae altera et diversa sunt genere) prin-
falsorum diversa et alterasunt principia. cipia (ex quibus sunt) altera necesse est*
Sciasautem, quod in commento Ara- esse et talia principia : nec etiam conve-
bico, quod fuit Alfarabii, ubi haec trans- niunt in genere, sicut unitates punctis
latio Boetii habet semel, habetuna vice: non conveniunt ingenere : quamvis enim
et glossat Alfarabius, una vice pro raro : conveniantin uno genere logico, eo quod
dicit enim. quodcasu accidit : casum vo- utrumque reducitur ad quantitatem, ta-
cans, quod causam ordinatam non habet : men non conveniunt in uno genere na-
quia verum non sequitur ex falso secun- turae unius quod posssit esse principium
dum causam qua praemissae sunt causa passionum ejusdem rationis in genere,
conclusionis : sed per accidens sequitur vel a qua fluant eadem principia quae in
ex tah complexione qualis dicta est so- uno subjectounius communisnaturce pos-
lum^ et non ex habitudine terminorum sint unificari hocmodo, sicutprius dictum
in syllogismo posito : et haec expositio est est in praehabito capitulo, quoduna scien-
plana et facilis. Sic igitur probatum est tia est unius generis subjecti, in quo uni-
quod falsorumet verorum syllogismorum ficantur et uniuntur principia, ex quibus
non suntprincipia eadcm : non ergo om- ipsastatim componitur. Hoc autemmodo
u 10
 146 D. ALB. MAG.
unitates ex quibus fit numerus, in genere
suLjccti non conveniunt punctis, ex qui-
bus tluunt species continuee quantitatis,
ut linea, superficies, corpus, et partes il-
larunij ut angulus, et hujusmodi. Ratio
autem propter quam non conveniunt in
genere subjecti est, quia hse scilicet uni-
tates non habent positionem : illa autem
scilicet puncta habent positionem in con-
tinuo.
Adhuc autem in his scientiis (quse sunt
ex eisdem principiis) necesse est quod
scientice conveniant in mediis, ita quod
eadem sint media istius et illius ; quia
una scientia quse esthabitus conclusionis,
ex eisdem mcdiis demonstratur ; aut ne-
cesse est quod conveniant in extremis :
extremum autem majus in prima figura,
est in sursum supra medium acceptum :
aut est in deorsum, sicut extremum mi-
nus quod sub medio accipitur. Vel dica-
tur in sursum acceptum in secunda figu-
ra, quia accipitur supra praedicatum : et
in deorsum acceptum medium in tertia
figura, quia accipitur sub subjecto. Aut
oportet hos quosdam syllogismos media
interius habere inter majorem et mino-
rem extremitatem, sicut in prima figura :
illos autem alios aliarum figurarum dua-
rum syllogismos oportet media sua exte-
rius extra cxtremitates habere : sicut se-
cunda medium habet ante extrema pri-
mum positione, et tertia habet medium
post extrema ultimum positione, ut in
libro Priorum est determinatum : sed di-
versarum scientiarum non eadem sunt
media vel extrema, sed potius diversa :
ergo eorum quee sunt diversorum gene-
rum syllogismorum non sunt eadem prin-
cipia quse sint media vel extrema.
Adhuc de numero principiorum quse
communiora sunt, sicut de quohbet affir-
matio vel negatio vera, vel totum majus
parte, vel si de cequahbus sequalia demas
rehcta sunt eequaUa. Hsec autem sunt
communioramultis generibus appropria-
biha, et tahum communium principio-
rum non possunt esse scientise diversse,
ita quod diversarum eadem sint princi-
ORD. PRiED.
pia, quia universalia taha communia pos-
sunt esse : ex quibus etiam diversa in
singulis scientiis demonstrentur, sicut ex
principiis. Dico autem communia princi-
pia omnibus, ut est illud, quod omne
quod est, contingit affirmare vel negare,
et alia quae paulo ante posita sunt : ge-
nera enim eorum qufe sunt de quibus
scientise fiunt, sunt altera et diversa : et
quando principia communia approprian-
tur (sicut dudum in ante habitis dictum
est) tunc fiunt et ipsa principia appro-
priataaliain quantitatibus et scientiis quce
de quantitate sunt, et alia in qualitatibus
etscientiis quse sunt de quaUtate, solum
acccptum principium ad illam scientiam
appropriant cum quibus propriis demon-
strantur conclusiones per communia sic
appropriata.
Amplius etad idem, principia ex qui-
bus scientia sive scita conclusio nota est,
non suntmulto minora, hoc est, pauciora
conclusionibus quae concluduntur ex eis.
Et scias quod apud Philosophos usus est
in proportionibus numerorum muUum
plus vel multura minus dicere quod di-
stat in infmitum,et cujus nulla est propor-
tiOj ut dicit Alfarabius, sive autem in
multo sic dicat in infinitum et non pro-
portionale secundum numerum , sive
dicat multo deficientius secundum nume-
rum, semper tenet ratio quam induce-
mus : quia conclusiones multai et princi-
pia cujuslibet conclusionis sunt imme-
diatse propositiones, quse non in multo
excedunt conclusiones : propositiones au-
tem sunt aut assumpti termini in duabus
figuris, secunda et tertia : aut sunt ter-
mini immissi inter majorem et minorem
extremitatem, sicut inprima figura : quia
assumpto termino supra praedicatum vel
sub subjecto, vel immisso inter prsedica-
tum et subjectum, semper apponitur una
propositio quse est principium : et sic
propositiones non multo sunt pauciores
conclusionibus : sed si essent principia
omnium eadem, essent propositiones
multo pauciores conclusionibus in quali-
bet scientia, quia omnes conclusiones

LTBER I POSTER.
probarentur per eadem media, quse valde
multa sunt. Cum er^-o hoc sit inconve-
niens, patet quod non omnium eadem
sint principia immediata nec in una et
eadem scientia.
Adhuc autera ad idem inconveniens,
quia conclusiones infmitse sunt ad minus
potentia per medii multiplicationem, ut
potest probari de triangulo, quod tres
habeat : de quadrato, quod quatuor : de
pentagono, quod quinque ; et sic in infi-
nitum : quod totum probatur per trian-
gulum. Termini autem immissi vel as-
sumpti (hoc est, medii) sunt finiti secun-
dum numerum determinatum in tribus
figuris : et si essent eadem omnium prin-
cipia, tunc probarentur conclusiones in-
fmitee perprincipia fmita, quod est incon-
veniens, quia finiti ad infmitum nulla est
proportio. Patet ergo quod in una scien-
tia non omnia eadem sunt principia. Hunc
puto esse intellectum Aristotelis, etquod
nulla alia vis sit rationibus suis.
Ad evidentiam autem eorum quae hic
dicta sunt (quod termini sic assumpti vel
immissi non swit multo pauciores conclu-
sionibus) intelligendum est quod princi-
pia, hoc est, praemissae possunt compara-
riadsuas conclusiones ultimas, quoe ul-
terius concludi nonpossunt, eo quod den-
satae ad immediatas reductse sunt ; et sic
in veritate non sunt pauciora conclusio-
nibus, quia unaquaeque scientia habet ul-
timarum hoc modo conclusionum multa
media, et tot quod habet media, tot ha-
bet prJncipia, quia medium principium
est conclusionis. Et possunt comparari
non ad conclusiones ultimas, sed a quas-
cumque indefinite : et sic principia sunt
non multo pauciora conckisionibus. Hujus
exemplum potest esse si ostendatur sub-
stantia de isto homine per media quae ,sunt
corpus, animal, rationale, et homo, sex
erunt conclusiones et quatuor principia.
Concluditur enim substantia de animali
per corpus, et de rationaliper animal, et
de homine per rationale : et sic tres sunt
conclusiones. Etiterum concluditur cor-
pus de rationali per animal, et dehomine
147
ANALYT. TR.\CT. V
per rationale : et sic sunt conclusiones
quinque. Et iterum concluditur animal
de homine per rationale : et sic sunt sex
conclusiones, et quatuor principia quae
sunt propositiones immediatae ad istas
conclusioncs, sicut patet ; sunt enim qua-
tuor penes quatuor media, et sic sex
erunt conclusiones, et quatuor principia
immediata ad sex conclusiones conclu-
dendas : et sic muho sunt pauciora prin-
cipia conclusionibus : et hoc est quod
dicit Aristoteles.
Sunt tamen qui
^
facihter
. .
hic transeunt,
.
Expo«itio
levis quo-
et dicunt quod principia ideo dicuntur rumdam.
non multo pauciora conclusionibus, quia
sunt muho 'plura. Si enim principia sunt
mediateepropositiones^ad quamlibet con-
clusionem duplicantur praemissae : et sic
principia sunt in duplo plura, quam con-
clusiones. Veritas autem secundum in-
tellectum Aristotehs est id quod primo
dictum est. Unde translatio Arabica ha-
bet, quod principia non sunt elongata a
conclusionibus. Adhuc autem cum dican-
tur propositiones esse termini assumpti
vel immissi, nonitainteUigitur, quodter-
mini formahter praedicentur de proposi-
tionibus : sed materiahter inteHigitur :
quia propositiones immediatae sunt mate-
riahter ex talibus terminis. A terminis
enim mediis nominantur et numerantur
praemissae, quia praemissae super conclu-
sionem nihil addunt nisi tantum medium :
quidquid enim est de majori propositione
et de minori praeter medium, totum est
in conclusione : quia conclusio est me-
dietas utriusqucpraemissarum. Attenden-
dum etiam quod conclusiones in aha ma-
teria et alia vadunt in infinitum. Et si
quis dicat quod conclusio est scita et scita
non cadunt super infmitum. Dicendum
quod conclusiones actu scitae ab homine
sunt finitae, et tamen potentia sunt infi-
nitae, ut demonstratm- in quarto Euchdis :
ex quo probatur quod si poligonia in-
scribatur circuio anguhs multiplicatis in
infmitum, ad quantitatem circuli non de-
veniet : quotiescumque autem accrescit
novus angulus, fit nova figura suas ha-
148 D. ALB. MAG.
bens passiones in infmitum : ergo multi-
plicantur. Si ergo omnium essent eadem
principia, per finita probarentur infmita
sicut per propria : quod non esse potest.
Amplius ad idem ratio est, quod scili-
cet non eadem principia omnium sunt :
quia constat proxima principia quidem
alia sive qusedam esse ex necessitate,
sicut necessariorum : alia contingentia
contingentium principia, quando sunt
propria et essentialia : de talibus enim
hic loquimur principiis. Sic ergo tali in-
tentione habitis his rationibus (quse dictse
sunt) impossibile est illa principia neces-
sariorum et contingentium esse eadem,
et impossibile principia propria esse fmita
cum infmitae sint conclusiones.
Si vero quodammodo ad hominem et
non ad rationem instans aliquis cavilla-
tor dicat, quod hsec quidem determinata
principia geometrise, et quod aliae propo-
sitiones sint principia syllogismorum (hoc
est, scientise syllogizandi quse est logica)
et alise propositiones sintmedicinae : quid
utique erit hoc aliud dicere, nisi quod
propriarum scientiarum sunt propria
principia, et diversarum scientiarum
principia diversa ? Sed propter hoc quod
ista sunt principia et illa principia, dicere
omnium principia eadem esse, respon-
sio sophistica est secundum consequens :
quia ex hoc sequitur, quod eadem eis-
dem ipsa sunt eadem. Unde sic omnia
fiunt eadem, sicut principiis principia
sunt eadem, et principiata ab illis sunt
eadeni : et sic omnia sunt unum, sicut
dixit Melissus : et hoc est etiam speciale
medium octavse rationis ad idem, per
aliud inconveniens intentionem conclu-
dens.
At vero etiam non contingit dicere,
quod quodlibet, hoc est, omnem conclu-
sionem est demonstrare ex omnibus (hoc
est, ex quolibet) ut scihcet omnia de-
monstrentur ex omnibus indifferenter :
horum enim (qui hoc dicunt) est qusere-
re omnium esse eadem principia : quia
sic omnia eisdem demonstrarentur : talia
enim dicere multum est insipiens et stul-
ORD. PILED.
tum : hoc enim non possibile in his quse
manifestse doctrinse sunt sive doctrinales,
ut sunt mathematicse. Xec in resolutio-
ne ahcujus conclusionis in praemissas est
hoc posse : sunt enim principia propria
propositiones immediatae : accepta autem
altera propositione immediata pro prae-
miesa fit, hoc est, sequitur etiam altera
conclusio, ut in libro Priorum est pro-
batum : ergo in una et eadem scientia
diversarum conclusionum diversa sunt
propria principia.
Si autem ex his quae dicta sunt (ahquis
errorem concipiens secundum ea quse
dicta sunt) dicat primas et immediatas
propositiones esse principia propria, et
hoc principium est unius modi in uno-
quoque genere uno, et diversum in di-
versis : si vero (secundum dicta) non ex
omnibus (hoc est, ex quolibet) demon-
strari quodlibet contingit, ut opus est
(hoc est, illo modo quo oportet quodli-
bet demonstrari) iterum contingit sic ut
opus est, ex altera scientia (hoc est, al-
terius principiis) demonstrare conclusio-
nes scientiae alterius. Sequitur ex hoc
uniuscujusque scientise ahera et altera
esse priucipia. Relinquitur ergo (si pro-
xima et non communia sunt principia
omnium) quod nulla sunt communia om-
nium principia^ sed ex his propriis prin-
cipiis demonstratur haec conclusio : ex
illis autem aliis propriis demonstratur
aha conclusio, et nulla erunt principia
communia in omnibus. Si, inquam, hoc
dicat aliquis, manifestum est ex superius
determinatis^ quod non contingit, et est
falsum nulla esse communia propter hoc
quod in scientiis determinatis alia sunt
propria principia, et diversa in diversis.
Principia enim sunt duplicia, hoc est,
dupliciter dicta vel tripliciter, sicut prin-
cipia ex quibus est demonstratio, et quae
sunt in ipsa demonstratione, et circa qux
est demonstratio. Ex quibus autem fit
demonstratio, sunt dignitates non ingre-
dientes demonstrationes, sed extra stan-
tes et confirmantes decursum svllogisti-
cum demonstrationis : et haec sunt com-
 LIBER I POSTER.
munia. Qua3 autem demonstrantur et
sunt in ipsa demonstratione, sunt pas-
siones : et circa quae fit demonstratio,
sunt subjecta, et propositiones in quibus
haec sunt praedicata et subjecta ; et haec
sunt propria et in diversis diversa. Patet
ergo quod principia ex quibus, hoc est,
ex quorum virtute est demonstratio,
communia sunt : quee autem et circa quae
propria, sunt ut numerus in arithmeti-
cis, et magnitudo in continuis, sicut in
geometria. Haec est, ut puto, sententia
Aristotelis^ unde principale intentum est,
quod non omnium conclusionum eadem
sunt principia. Quod ex hoc patet : quia
si omnium conclusionum essent eadem
principia : tunc ponamus conclusiones
esse E F G, et principia a b c d, conclude-
tur quaelibet conclusio e f g ex quolibet
penitus sigillatim a b c d, ita quod quae-
libet ex a et quaelibet ex b et sic de aliis.
Hoc autem falsum est.
RemoTet Attendeudum autem quod licet meta-
physicus probet et stabiliat principia om-
nium : non tamen suum esl determinare
utram eadem omnium conclusionum,
sed istius est, hoc est, scientiae quae docet
componere principia ad conclusionem.
Removet Adhuc autem quamvis una sit scientia
syllogistica, qua utuntur omnes scientiae,
in \ihTO Prionwi determinata, non tamen
propter hoc eadem omnium sunt prin-
cipia conclusionum : principia enim ea-
dem sunt quantum ad ea quibus regula-
tur syllogismi compositio^ et habitudo
trium terminorum in modo et figura :
sed quando dicitur, non sunt eadem prin-
cipia omnium^ intelligitur de principiis
quae sunt praemissae relatae ad conclusio-
nem immediate sequentom ex praemis-
sis.
Attendendum etiam ut quidam dicunt
in explanatione ultimae partis capituli,
quod quidam dicunt intendere Aristote-
lem excludere dictum cavillatoris dicen-
tis, quod licet resolutio conclusionis facta
ad proxima et propria principia ostendat
diversorum diversa esse principia, tamen
resolutio facta ad prima in quolibet ge-
ANALYT. TRACT. V 149
nere, ostendit omnium conclusionum ea-
dem esse principia^ dicunt, quod non stat
resolutio, nisi deducatur usque ad prima
ante quae nihil est accipere : prima autem
dicunt, quae enuntiantur de subjecto pri-
mo : quia est vel praedicatum de subjecto
primo per propriam ejus diffmitionem, ut
de magnitudine in geometria, et de nu-
mero in arithmetica, et sic de aliis : et
illas propositiones esse communia princi-
pia in scientiis ad diversas conclusiones.
Et quando dicit Aristoteles fion co7itingit,
glossant, quod hoc non est contingens,
sed necessarium. Primum autem quod
dictum est, etiam videtur magis esse de
intentione Aristotelis. Hsec igitur de uni-
tate scientiae ad scientiam et de diversi-
tate dicta sint.
CAPUT IX.
intellectus et
De diversitate scientise
opinioyiis.
Habitis jam omnibus quae ad principia
demonstrationis pertinent,et habitis com-
parationibus demonstrationum ad invi-
cem secundum nobilitatem et certitudi-
nem, sequitur hic comparare scientiam
quse est vere effectus demonstrationis, ad
alios habitus : superiores quidem, ut in-
tellectus : et inferiores, sicut est opinio.
Et quia scientia est habitus conclusio-
num, intellectus autem habitus princi-
piorum, et de intellectu per media deve-
nitur ad conclusionem, oportet addiscere
solertiam quae est habitus inveniendi me-
dium : heec enim tria sunt in demonstra-
tione, principia, conclusiones^ et media :
et habita dilTerentia et convenientia isto-
rum trium, sufficienter comparata sunt
ea quae sunt in demonstratione.
Remoret
Dicamus igitur quod quia scibile et dubium.
scientia referuntur ad invicem, et simili-
ter opinio et opinabile, ad difTerentiam
unius sequitur differentia alterius : sci-
bile igitur et scientia dilTerunt ab opina-
bili et opinione, ita quod scientia ab opi-
nione differt, sicut difTert scibile ab
150 D. ALB. MAG. ORD. PRJED.
opinabili : quoniam scientia est ejus
quod est universale secundum conditio-
nes universalis in prsehabitis determina-
tas : et de illis est per necessaria media,
sive sit scientia quia, sive propter qiiid.
Opinio autem etsi aliquando sit circa
necessaria, non tamen est per necessaria
media ut necessaria accepta. Necessaria
autem sunt, quee non contingunt aliter se
habere : et ideo immutabilia sunt et
seterna, ut dicitur in sexto Ethicorum^,
ct sunt per talia media immutabilia et
eeterna hoc modo seternitatis quo immu-
tabile seternum dicitur. Ex quo conclu-
ditur quod manifestum est, quod circa
haec singularia, scilicet ad sensum de-
monstrabilia et contingentia aliter se ha-
bere non est scientia : et si daretur quod
scientia esset circahaec, sequeretur incon-
veniens, hoc scilicet quod impossibilia
aliter se habere essent possibilia ahter se
habere : et sic ulterius sequeretur (ut di-
citur in primo de Ccelo et Mundo - ) quod
possibile esset contradictoria esse vera :
quia possibile non esse^ aliquando non
erit : impossibile non esse, nunquam non
erit : et sic sequeretur quod idem non es-
set et semper esset, quod est impossibile.
Hsec igitur scientise et opinionis differen-
tia sumpta est ex parte subjectorum de
quibus sunt scientia et opinio, et est es-
sentialis et propria.
At vero nec intellectus est scientia, vel
opinio : dico enim hoc secundum istam
intentionem qua hic loquendum est de
intellectus habitu principiorum demon-
strationis : et ideo est principium scientise
sicut principia sunt causa conclusionis :
non tamen intcllectus proprie principium
opinionis : propter quod magis convenit
cum scientia, quam cum opinione. Om-
nes autem isti tres habitus conveniunt
in hoc, quod sunt circa verum quod est
in complexis, non in incomplexis : sunt
enim alicujus existentis in hoc, sicut prae-
dicati in subjecto, vel existentis in ipso.
* Aristoteles, In 6 Ethic. cap. 4.
' Id. De Ccelo et Mundo, tex. com. 120.
Adhuc alia differentia est : quia neque
scientia est indemonstrabilis, sed demon-
strabiHs : unde est propositionis media-
tse, quae per medium potest demonstrari.
Hoc autem principium (quod hic voca-
mus intellectum) est opinio, hoc est,
certa acceptio et fides, quam creduUta-
tem Arabes vocant, immediatae proposi-
tionis et indemonstrabilis, quae mehoris
est habitus, quam sit scientia et dignio-
ris. Dicitur autem tahs acceptio (quae
fides certa est) opinio : quia sicut dicit
Aristoteles in secundo deAnima ^ opinio
rationibus firmata fit fides, hoc est, cer-
ta conceptio veritatis : et haec est quae
Graeco idiomate vel certa opinio vel fides
vocatur. Yerus enim intellectus est et
scientia et opinio in hoc quod isti habi-
tus sunt circa verum quod est in com-
plexis sicut in propositionibus vel enun-
tiationibus, et in hoc conveniunt : et ve-
rum est etiam illud quod per hoc dicitur
sive denotatur ut scitum et inteliectum
et opinatum, sive scibile et intelligibile et
opinabile : quia scientia et intellectus,
ut dictum est, sunt circa intransmutabi-
lia vera, opinio autem circa transmuta-
bilia : relinquitur opinionem esse circa
verum et falsum, intellectum autem et
scientiam circa verum tantum : verum
enim et falsum accidunt orationi et opi-
nioni, ct orationi ex rerum transmuta-
tione, ut dicit Aristoteles in Prsedica-
mentis : sed contingens est opinabile, et
ideo contingens est sive possibile aliter
sehabere. Haecenim opinio est aliquando
acceptio immediatae propositionis non
necessariae,hoc est, non necessario modo,
ita quod necesse sit adverbium. Aliquan-
do enim opinio est acceptio propositio-
nis, scilicet immediatae : sed non accipit
eam per modum necessitatis et immedia-
tionis, ut patebit in sequentibus. Opina-
tum autem de se non certum est, sed cer-
tum efficitur sic apparentibus (hoc est,
illis quibus ita videtur et apparet) et non
' Id. In 2 de Aniraa, tex. com. 137.
 LIBER I POSTER. ANALYT. TRACT. V 131

est certum nisi in quantum talis opinioesse indifferentia et idem opinio et scien-
immediatae propositionis cadit super ip-
tia.
sum : quia sic est scitum, quamvis per Solventes autem ad heec quce sic ohji- Soiutio tex-
modum scientiee non sit acceptum : et ciuntur, dicimus quod aut oportet conce-
sic dicitur scire vehementer opinari etderc quod scientia et opinio sint idem,
non falli : opinio enim de se incertum aut oportet respondendo dicere quod
quid est, et ipsum opinahile de natura scientes ea quse non sunt contingentia
sua (inquantum est opinahile hujusmodi)aUter se habere,arhitrantur talia esse sic-
incertum sicut et opinio. ut se hahent diftlnitiones ad diffmita di-
Adhuc autem alia dilTerentia est, quod
centes quid et propter quid : quia sic se
nullus opinatur aliquid probare, hoc est,
habent diffmitiones ad quas fiunt de-
ad ahquid se prohabiliter habere (sicutmonstrationes, et sic arbitrabitur me-
opinatio probabiliter se habet ad opinata)
dium necessarium substantiale et neces-
cum opinetur (hoc est, concipiat de ali-
sarium : et ideo talis non opinabitur, sed
quo) quod impossibile sit aliter se hahero :
sciet. Si autem ahquis arbitretur talia
quia tunc scit, et non opinatur : et ideo
immediata esse, sed non arhitrabitur hsec
tunc opinatur se scire : sed ahquid ali-
eadem media ipsis extremis inesse sub-
quando quidem sic esse, sed tamen aUter
stantiam (hoc est, ut substantiam sive
se habere possibile nihil prohihet pro-
substantialiter), neque arbitrahitur quod
secundum speciem et formam suhstantia-
bare ahquem (hoc est, prohabiliter seha-
bere ad illud) : et hoc est signum, quod
lem insint : tunctalis opinahitur (et non
opinio sit tanquam liujus ahcujus quod sciet vere) et propter qiiid et qida. Hoc
possibile sit ahter se habere, sed quodautem ideo est, quia qui sic opinatur,
scientia sit ejus quod est necessarium.opinaturper immediata: si vero nonopi-
Dubuatio
texius. Sed tunc surgit quaestio , qualiter hoc
natur per immediata, sed per effectum
vel causam remotam, tunc solum opina-
possit esse, cum idem sit in hoc quod de
eodem est opinari et scire, et quod idem bitur ipsum quia, non propter qiiid ^ :
per eadem media contingit scire et opi- et sic solutum est id quod ohjicitur, quod
nari?tunc enim quaestio est, quare opi- opinio et scientia per eadem media sint.
nio non est scientia ? si enim idem est Ad aliud quod objicitur, quod scientia
opinari et scire, tunc scibile est opina- et opinio ejusdemsint (hocest,de eodem),
bile : ergo videtur quod etiam scientia sit dicimus quod non penitus de eodem
opinio : consequitur enim haec quidem sunt : sed sicut falsa et vera opinio ejus-
sciens : illa vero ssepissime consequitur dem et de eodem quodammodo est, sic et
ad opinans in propositionihus mediatis scientia et opinio ejusdem quodammodo
densando de medio in medium quousque est : quia scihcet idem est suhjecto^ sed
vediat in immediata : et tunc videtur esse non est idem secundum rem et rationem.
scientia. Propter quod si quidem sciens Dicunt enim quidam et veram opinionem
per immediatum scivit scitum, tunc et falsam quodammodo ejusdem esse (hoc
etiam opinans scivit ut videtur : sicut est, de eo quod idem suhjecto, et non
enim quia est vel contingit opinari, sic idem secundum esse et rationem), acci-
contingit et opinari propter quid : et piuntur enim scientia et opinio et per ea-
quando hoc opinatur, tunc stat in imme- dem media, differunt tamen in modo
diato. Hoc autem ideo est, quia medium accipiendi, sicut circa unam et eamdem
est quod scilicet est propter quid. Sic rem ahquando est opinio vera et opinio
ergo et quia circa eadem et per eadem falsa, non tamen penitus est eadem, sed
media sunt opinio et scientia, videntur secundum esse differens : esse dico quod

* Ex quo patet quod dupliciter est opinari sicul et scire, scilicet gum et^jrojp^er ^j/W.
152 D. ALB. MAG.
habet eadem res accepta secundum quod
refertur ad diversa per quae accipitur, vel
ad diversum modum accipiendi : et sic
opinio vera vel falsa non sunt penitus
circa idem. Si quis autem dicat, quod
opinio vera et falsa sunt circa penitus
idem, quod idem est et subjecto et esse,
multa inconvenientia accidunt, inter quae
accidit et non opinari aliquem (qui falso
opinatur) quod falsum est, ex quo opinio
dividitur vero et falso, ut alibi dictum
est. Hoc autem sic potest perpendi : opi-
natur aliquis verum per vera : et si opi-
nio veri et falsi essent idem secundum
idem, tunc opinans verum et opinans
falsum essent idem in opinando : sed
opinio opinans verum secundum quod
verum est falsuni, nulla est opinio : ergo
falsa opinio nuUa est opinio. Primus mo-
dus opinionis melior est et planior : un-
de talia dicere est inconvenientia appete-
re quae multa sequuntur.
Ratio autem inductae solutionis stat in
hoc, quod idem multipliciter dicitur, sci-
licet subjecto, et esse. Et ideo est sicut
contingit scientiam et opinionem ejus-
dem esse, quod subjecto est idem. Est
autem sicut non contingit : quia non
sunt ejusdem secundum esse. Cujus
exemplum est : quia diametrum esse
commensuratum sive commensurabilem
esse lateri, inconveniens est aliquem
vere opinari : quia hoc non potest ali-
quis vere opinari, ita quod opinetur per
vera. Unde circa hoc est opinio falsa :
quia, sicut in prima philosophia dicit
Aristoteles, non geometricus multum
mirabitur si aliquid numerorum et tlni-
torum non commensuretur : sed tamen
diameter circa quem sunt opiniones verae
et falsse, idem est subjecto, et non esse
secundum rationem qua refertur ad ra-
tianem aUam vel ad communia et logi-
ca, sicut est quodlibet fjnitum ahi fmito
esse commensurabile. Sic etiam scien-
tia et opinio ejusdem est : quia ambo sunt
circa rem unam, sed non secundum esse
unum et idem : unde id quod aHquid erat
esse, secundum rationem non idem est,
ORD. PR.ED.
secundum quod de ipso est opinio et se-
cundum quod de ipso est scientia.
Similiter igitur, sicut dictum est, et
scientia et opinio ejusdem est subjecto,sed
non ejusdem secundum esse. Gujus exem-
plum est : si enim dicatur de animali
scientia esse et opinio : tunc hsec quidem
enim scientia, scihcet est animalis (hoc
est, de animali) secundum ea quse non
est contingere ahter se habere, sed in es-
sentiaUbus et uno modo se habere ani-
mal : scientia enimanimaUsest de anima-
]i per essentiaUa non determinataperma-
teriam sensibilem, in quibus animal sem-
per est, et non contingit aUter se habere:
sed iUa quae est opinio, est conceptio de
animaU secundum quod est ad materiam
sensibilem determinata per ea quae con-
tingit aUter se habere, ut si haec quidera
(scientia sciUcet) consideret quod vere
hominis per vera essentiala ut animal ra-
tionale : iUa autem (opinio sciUcet) consi-
deret quod quidem hominis est, sed non
vere, sed accidentaUter est hominis :
idem est enim subjecto tunc circa quae
sunt scientia et opinio, quia ipsum est
idem homo. Hoc autem quod considerat
scientia et opinio, tale est sicut non idem
secundum esse : aUud enim est esse ho-
minis secundum quod refertur ad essen-
tiaUa vera, et aUud secundum quod re-
fertur ad accidentaUa et transmutabiUa.
Ex his autem quae dicta sunt^ manife-
stum est quod eumdem hominem secun-
dum idem tempus et per eadem non
contingit simul idem penitus secundum
esse et subjectum opinari et scire. Si
enim hoc daretur, sequeretur quod simul
in eodem tempore et secundum idem ha-
beret et opinionem de aUquo aUter se ha-
bendi, et non aliter se habendi : quia sic
scicntia esset opinio ; et in diffinitione
scientiae est, quod sit de his quae non aU-
ter se habent : in diffinitione autem opi-
nionis est, quod sit de his quae aUter se
contingit habere : et quidem hoc vere et
secundum idem in eodem non contingit.
In aUo quidem homine opinante, vel in
aUo et aUo opinabiU, vel in aUo et aUo
 LIBER I POSTER.
tempore contingit opinionem et scientiam
esse ejusdem, sicut jam paulo ante di-
ctum est : sed in eodem liomine opinante
secundum idem et in eodem tempore, ni-
hil sic potest esse ut penitus ejusdem ha-
beat scientiam et opinionem : si enim hoc
daretur^ tunc sequeretur quod talis habe-
ret opinionem simul cum scientia de hoc
quod homo esset quod vere est animal,
hoc est, per essentiaha acciperet opinio-
nem, quod esset animal, quod vere et per
essentialia est : et hoc esse non potest :
quia talia faciunt in homine scientiam et
non opinionem. Sic igitur de ditferentia
opinionis et scientiee dictum sit.
ReUqua autem quae sunt in anima,
quse sunt potentiae et habitus intellectus,
sicut in potentiis est intellectus, ratio,
memoria, et alia? acceptiva? potentia : in
talibus autem scientia, sapientia, intel-
lectus, prudentia, et ars : quomodo opor-
teat quidem haec distribuere, hoc est, ab
invicem distinguere, haec quidem est
physicse distinguere (quoad potentias et
partes animge), illa autem (quantum ad
intellectivos habitus) ethicce speculationis
magis, et non pertinet ad logicum, nisi
secundum quod in generalibus et com-
munibus intentionibus accipiuntur.
Sciendum autem, sicut dictum est,
quod quamvis opinio cadat super imme-
diatas et necessarias propositiones ut est
ilia, de quo praedicatur species et genus,
et de quocumque prsedicatur diftinitio et
diffmitum^ et hujusmodi multa, quaUa
sunt in considerationibus topicis : non
tamen, sicut dictum est, cadit super tales
propositiones ut sunt necessaria et per
necessaria et modo necessitatis. Et cum
dicitur, quod opinio est acceptio proposi-
tionis immediatae non necessariie, hoc
non ideo est dictum propter hoc quod
semper opinio sit acceptio propositionis
immediatte, quinimo maxime est accep-
tio propositionis mediatae, et aliquando
etiam immediatse porpositionis est accep-
tio : et quando accipit immediatam, non
• Tex. com. oO.
ANALYT. TRACT. V 153
accipit eani ut necessariam : cum tamen
maxime videatur, quod tahs acceptio de-
beret esse necessarii et per modum ne-
cessitatis. Tamen propositio immediata
dicitur dupHciter, sciUbet aut secundura
veritatem, aut secundum opinionem :
principium enim demonstrationis est pro-
positio immediata secundum veritatem,
et omnis talis propositio est necessaria :
propositio autem immediata secundum
opinionem est sicut illa de qua sunt con-
siderationes topicse, et secundum quod
accipitur, acceptionon est necessaria, sed
probabiUs : quia non accipit eas topicus
ut necessarias, sed ut probabiles. Non
enim propositio immediata est omnino
necessaria, sed opinio accipit eam sicut
non necessariam.
Adhuc autem cum demonstratio sit objeciio.
causa scientia?, et scientia sit necessarii :
tamen videbitur forte alicui, quod de-
monstratio non sit necessarii, cujus con-
trarium dictum est superius : quia demon-
stratio est ejus quod est frequenter, sicut
sunt demonstrationes naturales. Sed ad soiutio.
hoc facile est solvere sicut superius solu-
tum est quod demonstratio est ejus quod
est frequenter, secundum quod reducitur
ad ilhid quod est semper secundum cau-
sse ordinationem, sicut in secundo de
Generatione * causam generationis et cor-
ruptionis qu» frequenter est, reducit in
circulum obhquum, in quo solis accessus
semper est.
CAPUT X.
De solertia.
Jam determinatum est de intellectu
principiorum quse ingrediuntur demon-
strationem in praemissis, et de scientia
quae est in demonstratione et conclusio-
ne : et quia scientia et opinio sunt circa
idem, ideo oportuit determinare differen-
tiam scientiae et opinionis. Ut ergo com- Rertiovet
• 1 dubium.
1
plete tradatur de his qui• m
11-
demonstra-
154 D. ALB. MAG.
tione sunt habitibus, restat nunc ultimo
determinare de solertia.
Dicimus igitur quod solertia est subti-
litas qua?dam medii, hoc est, ad medium
inveniendum (qualiter extremum sit in
extremo) syllogistice in non perspecto
tempore (hoc est, inparvo tempore, sive
non magna deliberatione). Cujus exem-
plum estin demonstrativisin astronomia,
ut si aliquis videns (hoc est, considerans)
quod luna semper desinat accessione ad
solem, et in luminis sui decremento
splendorem semper habet in parte con-
versa ad solem, et cornua versa inoppo-
situm sint, statim intellexit propter quid
(hoc est, propter quam causam) hoc sil :
et intellexit quod hoc sit propter hoc,
quod luna non habet lumen a se, sed
illustratur a sole. Aut in communibus
moralibus exemplum est aliquem forte
pauperem disputantem sive disceptantem
cum divite, statim sine deliberatione ma-
gnacognovit,quoniamaccommodatumest
pauperi quod repetit dives. Aut propter
id quod amici sunt in aliqua conjunctio-
ne, sicut determinatur species amicitise :
aut quia ambo sunt ejusdem alicujus ini-
mici, de cujus tractatur nocumento. Om-
nis enim qui causam videt, quge sunt me-
dia cognovit et ultimas^ hoc est, extre-
mitates, quarum una de alia concluditur
ORD. FRJED.
per
tiam.medium quodjam videt per soler-
Hujus autem in figura et modo exem-
plum est id quod ante diximus de lunae
accessione. Sit enim in quo a major ex-
tremitas, ad solem esse splendidum : sitB
medium lucere a sole : c autem minor
extremitas sit luna a se lumen non ha-
bens : et tunc syllogizetur sic, omne b
est A, et omne c est b, ergo omne c est a.
Omnis enim stella non habens de se,
sed a sole lumen, splendet in parte con-
versa ad solem : luna est stella de se non
habens lumen, sed a sole : ergo splendet
a parte ad solem conversa. Inest enim
lunse (quod est c) b medium quod est lu-
cere a sole, per se lumen non habere : et
hoc est in minori propositione : ipsi au-
tem B medio inest a quod est ad hoc, hoc
est, ad solem esse splendidum, hoc est,
in parte ad solem conversa splendere, a
quo splendor est in parte quae convertitur
ad solem : propter quod sequitur quod et
ipsi minori extremitati inest a major ex-
tremitas in conclusione : et hoc conclu-
ditur per b medium.
De aliis autem habitibus, ut suspicione dubium.
Removet
ct existimatione, dicere non oportet :
quia non sunt circa ea quae sunt demon-
strationis.
 LIBER II
POSTERIORUM ANALYTIGORUM

DE NUMERO SGIBILIUM DEMONSTRABILIUM IN SGIENTIA

DEMONSTRATIVA.

tionem veniatur, ideo oportet primo do-

CAPUT I.
Quod numerus vere scibilium acccipitur
de numero qusestionum, et quot et quse
sint qusestiones.
Habitis jam eis quae pertinent ad prin-
cipia demonstrationis, ex quibus et qua-
libus fit demonstratio, oportet tradere
Faruitasde; demonstrandi facultatem in quolibet de-
consistit in monstrabili,
inventione .. quae t-i
(inquam) ars••! consistit
medii de-
monstrativi.
m mvcntione medn demonstrativi : hunc
. • -7
enim modum tenuimusin/*r«or?ow^ reso-
lutoriis sive analijticis, prius ostendentes
ex quibus et qualibus est syllogismus, et
postea tradentes artem syllogizandi per
medii syllogistici inventiones, et syllogi-
zandi facultatem et potestatem. Ante-
quam autem nos doceamus inventionem
medii demonstrativi, quia omne medium
consistit ut per ipsum ad scientiam sci-
bilis complexi notitiam per demonstra-
cere quid sit vere scibile, et quot sunt ge-
nere scibilia quae sciripossunt per demon-
strationem : hsec enim scientia finis est
inquisitionis medii demonstrativi, et, ut
dicitx\ristoteles,oportetprsestituere finem,
ut sciamus omnem sequentem tractatum
dirigere in illum, sicut sagittarius metam
praestituit, in quam dirigat sagittam : et
hoc est exemplum Avicennse in hoc loco.
Adhuc autem quia quaestio in accipiendo Quare ince-
scientiam
• n antecedit
i-- scitum, i quia quae- '"*st1one^"
stio iit ex admiratione, et ideo excitat ad
• • i
mquirendum causam in eo quod demon-
strabile est, ideo conveniens est incipere
a quaestione ex qua incipit philosophari
omnis recte inquirens per philosophiam.
Adhuc quia quaestio et scitum idem sunt Queestio
subjecto, sed secundum rationem quaestio ^eft^^lto.*
praeambula est scito secundum actum in
quo qui vere accipit scientiam admirabi-
lium, primo admiratur: et ideo dicit Ari-
stoteles in primo primse Philosophisej
 156 D. ALB. MAG. ORD. PR.^.D.

quod ex admirari, et tunc et nunc philo- cipia demonstrationum accipiuntur) sunt

sophari inceptum est : incipicntes a quee- sequales numero, specie et forma, his
stione, dicimus quod quaestiones (quse,ut
quaevere scimus, hoc est, per demonstra-
dicit Alfarabius, sunt de rebus demon- tionem accipimus, vel ea quae sunt in
strabilibus et non aliis) sunt sequales nu- demonstratione. ^Multae tamen ahae quse-
mero his quaecumque sunt verae et per stiones sunt secundum numerum, quae
Removet dcmonstratiouem scita. Et si sint vere
dubium. . T • 1 1 • • •exceduut incomparabihter numerum ve-
scita, vel mehori iiabitu quam scientia * re scitorum.
comprehensa, et nonsint demonstrabilia, Quaerimus autem de demonstrative
sicut principia, et hujusmodi, de his non scibihbus quatuor, sciHcet quia est, et
erunt quaestiones quae de ipsis rehnquun- propter quid est, et si est, et quid est. Et
tur, quia sunt taUa omnia, ut in ante cum dicitur quia est, intelhgitur de vero
habitis determinatum est.
complexo. Unde alia translatio habet,
Qusesjiones
mu Adhuc autcm uotandum est quod guae- pro quia est hoc, an insit huic : quaestio
uuliiulitan- _ _ _ ^ ^
tur ad scito-
mam for- stiones non multiplicantuf
i secundum ve- enim quia est hoc, supponit complexum:
rum. re scita secundum materiam scibilium : et ideo si quaerimus quia est, cum hoc
hoc enim modo pauciores sunt qusestio- quaerimus de quo est. Quia autem est
nes quam vere scita, sed quaestiones mul- hoc, est hoc esse hoc : quia aliter non di-
tiphcantur ad formam scitorum. Quae- ceretur quia ipsum est. Unde quaestio
cumque enim vere scimus, non sunt so- quia est, est quaestio an hoc sit hoc, sive
phistica, vel ex his quae per accidens an hoc praedicatum quod dicitur, insit
scita, vel etiam opinabiliter scita, sicut huic. Haec est io^itur prima quaestio de Qusestio
topica : sed sunt (ut dicit Averroes) scita complexo
^ , m quo .r hoc de hoc:
* enuntiatu . conciudUur
per deinon ^
vel per demonstrationem, ut complexa, et haec concluditur m demonstratione strationera
vel per ea quae sunt in demonstratione, • !• • 1
quia. Illa enim smipliciter conciuditur
j-i 1"'*' ^'-

hoc de hoc.
sicut per medium quod est diflinitio ; sic-
ut quia est, scitur ex conclusione de- Sciens autem hoc cuia inest huic, non
monstrationis : scientia autem propter quicscit quserens : quinimo adhuc de
quid, scitur per medium demonstratio- complexo quaerimus propter quid insit,
nis potissimae secundum quod actu me- volentes scire inhaerentiae causam ejus
diat inter extrema : scientia autem quid
quod inest : et hoc concluditur in demon-
habetur per diffinitionem non in quan- stratione /?ro/?/er quid. Et istae duae quae-
tum mediat,sed in quantum est diffmitio : stiones sunt de complexo et subjecto et
et scientia si est, rehnquitur ex illa. Ideo praedicato, et terminabiles sunt per de-
quia^sicut dicit Alfarabius quaestio an est, monstrationem vel quia, vel propter
vel si est, propositione categorica termi-
nari non potest, eo quod non supponitur Quaerimus autem de simphci sive in-
vel scitur subjectum quaestionis, ad quod complexo sive de subjecto sive de praedi-
quid.
praedicatum referatur categorica propo- cato quod est passio, si est (hoc est, an
sitione : et ideo conditionah terminatur
est) et quid est. Unde aha translatio ha-
quaestio an est, sicut scitum rehnquitur bet, an est et quid est : et quod dicitur,
esse, quod scitur jam quid sit '. Haec est si est^ sive an est, quserit esse ejus quod
sententia Alfarabii. Hoc igitur modo est, Propter quod dicit Avicenna, quod
quaestiones eorum quae demonstrantur cum esse simphciter (et non esse hoc vel
(hoc est, per demonstrationem et prin- illud) sit esse primum (quod nihil suppo-

* Quod est scitur ex condusione demonstra- ex diffinitione, vel terminatur propositione

tionis : propter quid scitur per mediura : quid conditionali et non categorica, ut dicit Alfara-
scitur per diffinitionem ; si est vero relinquitur bius.
 LTBER II POSTER. ANALYT. TRACT. I 157

nit ante se) non est terminabilis hsec quaeritur per quaestionem si est, vel an
quajstio, nisi per primam causam, quse est : sed simpliciter quaeritur de esse non
sic causat, quia nihil supponit ante se determinato : sed in numerum ponitur et
causans : quia esse causam est effectus contrahiturut cumalio numeretur, quan-
entis primi quod est causa prima : etquia do quaeritur utruni sit hoc vel illud esse
ignoratur secundum hujusmodi esse, ideo non in communi acceptum, et secundum
non est determinabilis nisi per conditio- quod signiticatur in hoc verbo est, alte-
nalem, et non per propositionem catego- rum adjacens in illo per aliquid additum
ricam, sicut in prsehabitis dictum est. numerabile : quia differentia substantiali
Causa sim-
pliciler
Causa autem prima qua' simpliciter pri- vel accidentali dividitur ut possit in nu-
ma non pri-ca ma est, non cadit in demonstratione, eo ^- seriiper est
dit in de- merum cadere : differentia enim semper Differentia
raonsiratio-
ne. quod nulli est proportionalis. Scientes est causa numeri : quaestio ergo si est, causa nu-
autem esse quod est, quferimus quid est, vel an est, m numerum non ponit. Sed
hoc est, quidditatem ipsius per diffinitio- cum quaeritur quia est (hoc est, utrum
nem. Esse enim quod qua^rimus, aut est hoc vel illud) in quaestione supponit
compositum terminabile per demon- subjectum (juod importatur per hoc
strationem per quam pervenitur in noti- quod dicitur, si hoc est hoc vel illud, et
tiam complexi : aut est complexum, aut quairitur de inhaerentia praedicati in sub-
simplex et incomplexum. Siquidem est jecto : praedicatum autem est differentia
complexum, vel terminatur demonstra- substantialis vel accidentalis, per quam
tione quia, vel demonstratione propter esse subjecti ponitur in numerum. Haec
quid, sicutdictum est. Si autem est quse- est expositio vera, et est Avicennae et
stio incomplexi : aut quseritur de esse sira- Alfarabii.
plici, aut de quidditate. Et de esse quae- Quidam tamen dicunt, quod quaestio Aiiaexposi-
ritur per quoestionem in qua hoc verbum quia, vel utrum est hoc vel illud, in nu- 'di qusTt^o
est, simpUciter acceptum est alterum ex- merum ponit : ideo quia qua^rit de in- nierurn,
pomrin^non'
tremorum et non tertium adjacens, sicut stio si est.
haerentia praedicati in subjecto : et sic au*tern"q
de homine quserimus an est, an non : ponit in numerum : quia praedicatum et m nu-
tunc enim quserimus simpliciter, an ho- subjectumsunt duo. Quaestio autem si
mo habet esse simpliciter, secundum est, vel an est non quferit nisi de uno,
quod esse simplex conceptus est, qui ac- hoc est, de esse, non supponens subje- uae-
cipitur per hoc, etconceptusindetermina- ctum. Prima autem expositio melior est :
tus ad hoc vel illud. Quserendo autem quia etiam esse refertur adid quodest sicut
quid est, de quidditate queerimus ejus adsubjectum : sed hoc verum est, quod
quod est : et illa qucestio supponit esse subjectum essenonest determinatum.
illius quidditatis subjectum. Et ideo per Exemplum autem quaestionis quia est
conditionalem quoestio si est, terminatur (qua^ innumerumponit) est quando quae-
per determinationem qusestionis qua? rimus, ut utrum sol deficit^ aut non :
tunc enim quaerimus, an tale praedicatum
quterit quid est.
insit tali subjecto : cum prtedicatum et
Et hae igitur sunt quaistiones de sim-
plici et composito, quse quseri possunt subjectura sint diversae naturae numeratcT,
in demonstrativis. Et has exponendo ad- per quarum aliam (hoc est, praedicatum)
dimus quod cum quserimus de aliquo per esse subjecti determinatur et distino-uitur
et numeratur : et tunc qucerimus ipsum
quaistionem quia est, utrum hoc aut hoc
sit (hoc est, utrum hoc pra^dicatum illi quia, utrum insit ei quod dicitur inesse
Quomodo quod concluditur per demonstrationem
quaesiio si insit vel non) quffirimus in numero po-
est non po-
nit in nume- nentes. In numerum autem dicunt qui- vel syllogism-um quia simpliciter infe-
rum secun- rentem. Hujus autem signum est (quod
dum ATic. dam Commentatores, quia esse non po-
et Alfara-
bium. nit in numeram, ubi simpliciter de esse ^ scilicet nihil caliud quaerimus) quoniani
 158 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
per demonstrationem qucestionis quia sol
deficit, pausamus, de hoc qida ulterius
non inquirentes : et si in principio ante
quaestionem sciremus quod deficit sol,
non qusereremus utrum deficeret aut
non : qugeritur autem de hoc quod cum
habetur et scitur, pausatur in qusestione.
Haec igitur cst quwstio quia.
Cum autem sciamus ipsum quia : tunc
statim,ut dicit Avicenna,agoniamur etad-
miramur qua^ sit causa,quodtalepra3dica-
tum tali inest subjecto, et ex illa admira-
tione,agonia,sive suspensionead causam,
ipsum quaerimus propter quid est, hoc
est, propter quam causam tale pra.»dica-
tum inest subjecto : sicut scientes quia
deficit sol, vel quia movetur ettremit ter-
ra, quserimus propter quid deficit sol, et
propter quid tremit vel movetur terra : et
ab hoc (ut dicit Averroes) incipit Iiomo
philosophari : primum enim quia deficit
de cognitione sensibili et de communi ;
suspendi autem et admirari causam facit
quaerere : et hoc est philosophari. Haec
igitur duo sic quaerimus de complexo quod
Quare pro- coucluditur pcr demonstrationem. Et has
^ stiones
composiias. duas quiestiones prsemisimus : quia per
demonstrationem (de qua hic intendimus)
sunt terminabiles, et dcmonstrationi ma-
gis conjunctae, quamvis alise duse se-
cundum viam naturae sint priores.
Qusedam incomplexa (quse per ea quae
in demonstratione terminabilia sunt, et
non proprie per conclusionem demon-
strationis) queerimus alio modo quaestio-
nis, sive per alias quaestiones : quserimus
enim de subjecto in se considerato, et sic
quserimus si est, vel non, sive an est,
an non est centaurus, aut si est vel non
est Deus. Hoc autem si est aut non est,
simpliciter dico : quserit enim talis quse-
stio simpliciter de esse non determinato,
sive sine determinatione accepto, secun-
dum quod per hoc verbum est (prout est
alterum adjacens) significatur : sed non
quaerimus tunc de esse per difTerentiam
aliquam subjectum determinantem, ut si
est albus, aut non est albus : aut si hoc
est homo, aut non est homo : et ideo in
numerum non ponit hsec qusestio : quia
non distinguit et dividit : omnis autem
numeri causa distinctio est et divisio.
Ha3C tamen quseslio demonstratione non
determinatur, sed ex consequenti, et per
conditionem determinatur per consequen-
tem quoestionem.
Cognoscentes autem quia est, hoc est,
si est, cui respondetur quia est^ hoc est,
quia est absolute et confuse : tunc (quia
in confusione non quiescit intellectus)
suspendimur admiratione, et qua?rimus
quidest, ut quid igitur est Deus, et quid
est homo ? Unde qusestio si est se habet
ad qusestionem <^wiV/ e^^ in simplici , sicut
qua^stio quia se habet ad quaestionem
propter quid est in complexo : et hoc
quia scientes priorem, suspendimur ad-
miratione ad secundam. Et sicut in quse-
stione propler quid perficitur scientia
qua^stionis quia, sic in scientia qusestio-
nis quid est perficitur scientia qusestionis
si est, vel an est. Et sicut ad quia via
sensus est ad cognitionem, in scientia
autem jorop^er quid demonstratio est via
ad sciendum : ita ad sciendum si est, via
sensus est, et ad cognoscendum g?a'(/ e^f
diffinitio quoeponitur in demonstratione.
Quae quidem igitur qucerimus primo in
sciendi desiderio^ et quse (ut vere scita)
invenientes^ per quaestionum determina-
tionem scimus^ hsec sunt quse dicta sunt^
et tot quot dicta sunt. Sic enim numerus
etiam vere scitorum concluditur in nu-
mero quaestionum^ et sic quaestiones sunt
aequales numero his quse vere scimus :
etquserimusquatuor :igiturvere scitasunt
quatuor. Ete converso numerus quaestio-
num syllogizatur ex numero vere scito-
rum. Sic qusestiones sunt aequales nume-
ro his quse vere scimus : vere scimus au-
tem quafuor : ergo quaerimus quatuor. Sic
igitur patet intellectus primae propositio-
nis de queestionibus et scitis, et aequalita-
te ipsorum secundum numerum.
 LIBER II POSTER.
CAPLT II.
De exclusione duhitahilium circa
principia.
Objectiones,
quod plures
^TiioTes Si quis autem hic objiciat, quod vide-
tuor.qua-
quam
mus qufestiones multo plures quam qua-
tuor : quferitur enim suppositum per
quidj et qualitas pcr quale, et quantitas
per quantum, et multa alia hujusmodi^
quee hic non tanguntur. Adhuc qutTritur
de posse : quae qua^stio hic non tangitur.
Quffiritur etiam quid signiflcetur per no-
Solutiones.
men, quorum hic nihil tangitur. Ad haec
autem etsimihasi advertaturdihgenterad
dicta, nonest difiicile respondere. Exquo
enim queestiones sunt de his secundum
qu» oritur cognitio in nobis^ et per viam
sensus non accipitur prjedicatumsine sub-
jecto sed in subjecto, sicut eclipsis per
sensum accipitur in luna et non sine
luna : tunc per viam sensus accipitur
suppositum : et sic perit queestio per
quid factade supposito. Per quale autem
vel quantum quoestio reducitur ad quse-
stionem quia, qua? qua?rit indiffmite
utrum hoc insit huic. De posse autem
non quseritur ad minus materiali : quia
demonstratio si vere sumatur^ est in aeter-
nis et necessariis, in quibus posse non
antecedit esse nec unquam est sine esse.
Ad id autem quod de nominis signitica-
tione objicitur : respondet Themistius,
quod communis significatio nominum
supponitur in omni demonstratione, et
est communis et docenti per demonstra-
tionem et discipulo : et ideo dicit Aristo-
teles in quarto primse philosophise \ quod
primum oportet supponere, quod nomi-
na aliquid significent, et quod non signi-
ficent infmita : aliter non potest fieri
demonstratio : etideo de talinominum si-
gnificatione nuUa ponitur quaestio.
objectio ^^ 'I^^^ autem objiciat, quod in eo quod
inest, relinquitur adhuc quaestio de mo-
do inhserendi, et hsec non est tacta supe-
' Aristoteles, In 4 piimce philosophise,
ANALYT. TRACT. I 159
rius. Non est difficile respondere : quia Solutio.
de hoc quod certum est, non oportet po-
nere quaestionem : certum autem omni-
bus est, quod in demonstrativis non est
modus inhaerendi nisi necessarius et per
se ; et ideo de hoc non oportuit ponere
quaestionem.
Objectio,
Sed magis ad oppositum objicitur, et
ciores sint
dicitur quod pauciores quam quatuor quod pau-
qutestiones
tuor.
sunt quiT?stiones : si enim scientia de-
monstrativa supponit de subjecto quia est, quam qua-
tunc videtur quod quaestio si est, sive an
est, sit superflua. Et si dicatur quodscien-
tia demonstrativa quamvis supponat de
subjecto quia est, non tamen facit hoc de
passione : et ideo de illa an est potest
esse quaestio : de passione enim non re-
linquitur quia est, sed quid est, quoddici-
tur per nomen. Sed tuncfortius objicitur :
si enim passionis esse est inesse. idem est
quaerere de passione an sit et an sit in
subjecto : sed de passione in subjecto est
quaestio quia : et sic de passione quae-
stio an est et quia est, sunt una quaestio :
et una po^ita non fuit necesse alteram
ponere. Ad hcec autem dici potest, quod Solutio.
sicut circa passionem non ditTert subje-
cto quid est passio et propter quid est, et
tamen quaestiones in se difTerunt : quia
quod quid est dicit quidditatem passionis
secundum quod est essentia quaedam di-
stincta a subjecto secundum quod est es-
sentia, propter quid autem dicit causam
per quam est in subjecto : ita circa eam-
dem ditTerunt an est, et quod est : quia
an est, quaerit esse illius essentiae secun-
dum quod est natura distincta ab aliis
naturis in seipsa : quod autem quaerit esse
ejus in hoc quod esse aliud est secundum
rationem ab illo.
nubitatio,
Si autem tunc quseritur, utrum quse-
stio an sit (quae est demonstrativa) sit de tificem
ad qu-m per-ar-
subjecto vel non. Et si addemonstratorem tinet
slio siquae-
est
pertinet haec quaestio secundum quod est subjecti.
de subjecto, vel non ? Et si non pertinet
ad demonstratorem^ quseratur ad quem
pertineat ? Et si dicatur, ad primum Phi-
tex. com. 10.
 160 D. ALB. MAG. ORD. PRyED.

losophum pertinet, cujus considerare est merum cum esse in parte, sicut totum iu
de ente a quo fluit esse quod quseritur parte non ponit in numerum^ quia pars a
per quoestionem an est. Si, inquam, hoc toto non dilTert nec secundum speciem
dicitur, iterum contra hoc esse videtur, nec secundum numerum.
quod metaphysica sicut omnis scientia Adhuc dicit Aristoteles, est quaerere Dubitatio.
aliasupponit suum esse subjectum et non quid, et quserere propter quid, prsecipue
quserit de ipso : non ergo qusestio an est, de passione. Et etiam videtur, quod alte-
ad metapliysicum pertinere videtur. Ad ra istarum quaestionum superfluat. Ad soiutio.
soiutio. hocautem dicondum videtur.quodquam- omnia etiamhsecethujusmodidicendum,
vis quselibet scientia subjectum supponit quod alio modo se habet qusesitum ad
esse secundum quod subjectum est in quaestionem, quam passio vel accidens
suacommunitate acceptum, sicut meta- ad subjectum ; qusesitum enim dat spe-
physica supponit ens esse, et geometria ciem quaestioni, sed subjectum non dat
supponit magnitudinem esse, etarithme- speciem accidenti : et ideo non est simile
tica numerum, quae sunt quaedam partes quod de albedine et albedine in hoc di-
subjecti, de quibus dubitari potest an sint ctum est : quaestio cnim motus est quse-
sub subjecto existentes : unde in primo rentis et est animse actio : omnis autem
Euchdis in primo theoremate docetur animae actio specificatur eo de quo est,
constitutio et compositio trianguH, qui quia hic est finis ejus. Similiter etiamest
ante constitutionem non habuit, et quee- quamvis totum ut totum consistens in
rebatur de esse ejus et certificatur esse omnibus partibus suis, et pars ut pars to-
ipsius, eo quod super datam lineam do- tius, in numerum non ponant : tamen id
cetur constitutio trianguli aequitibii : ad quod est totum, et id quod est pars, po-
minustamenrei veritas est, quod vere nunt numerum : et sic diversse qusestiones
docetur omnis triane-uli et simpbciter sunt de ipsis. Adhuc autem licet c/uid et pifieremia
trianguh constitutio et compositio : et propter qind non difierant substantia et ^j^ionem^
hoc modo nihil prohibet quaestionem an subjecto, difTerunt tamen ratione, quse p'er quid.
est, de partibus subjecti a causa esse me- ratio sufficit ad faciendam difYerentiam
diata, et per demonstrationem teminabi- quseslionis a qua?stione : quod enim quse-
lemdici.Similiterpotestconsideraripassio rit de natura quidditatis secundum se,
dupliciter, scilicet ut est essentia qusedam propter quid quserit de eadem in quan-
et haec, et sic nihil prohibet de ea quse- tum pcr causam est in subjecto^ sicut
ri per quaestiones an est et quidest. Pot- prius dictum est.
est etiam considerari ut est hoc in hoc : Adhuc autem notandum quod hoe quse-
et sic quseritur de ea per quia, et propter stiones divisim numerantur, et ad com-
quid : qusestiones enim quia et propter mune nullum reducuntur, ut intelligatur
quid, semper et ad passionem referuntur, quod demonstrativa procedit ex propriis
quaestiones autem an est et quid est, et et non communibus : et ideo non diffi-
ad passionem et ad subjectum referuntur nitur qusestio ut postea dividatur, ut pro-
vel aliquo modo retorquentur. Secundum blema diffinitur in Topicis et postea divi-
dicta autem qusestio an sit, quaerit circa ditur. Et quia eadem via terminatur quid
simpliciter^ et quaestio quia quaerit esse et propter quid, ideo in unius libri conti-
hujus in hoc. nuo tractatu de quaestionibus traditur :
Differenti ^^ ^^^*^ '^'^^ vidcntur qusBstiones dif- quia omnes ad unam reducuntur, ut sta-
suonem^i ^^rre, nisi sicut albedo, et albedoin hoc: tim patebit in sequenti capitulo : quam-
est, 6St.
ei quia g| jjgg^ nou est differeutia formalis, sed vis de probabilibus in diversis distinctio-
materialis tantum. Nec etiam secundum nibus librorum determinetur. In Topicis sufficientia
numerum differre videntur : quia esse sim- autem sunt hse quatuor qusestiones sic ''"nTm.°
pliciter secundum totum non ponit in nu- accipiendse : omnis enim qusestio aut
 LIBER II POSTER.
quserit de rei essentia, aut de inhgerentia
unius in altero. Sed qusestio de essentia,
aut est per medium compositionis, aut
per medium resolutionis. Si per medinm
compositionis, est qusestio si est, vel an
est : si per medium resolutionis est quee-
stio qidd est. Si autem qujerit de inhae-
rentia, aut per modum compositionis,
et sic est qugestio quia : aut per modum
resolutionis, et sic est quaestio proptcr
quid.
Quid quffi-
iio siniplex Attonde
. _ autem quod qusestio simplex
.
tquiacom- esse
.dicilur, cuius ultimum quaesitum .et
posita. ; . . quia : et per si est, quserimus utrum sim-
mtentum est scire simplex, sicut queestio
an, et quid : aut dicitur composita, cu-
jus ultimum qusesitum et intentum non
est simplex, sed compositum, sicut quae-
stio quia, et quaestio propter quid.
Ilae autem quaestiones in demonstrati-
vis sunt, et non in contingentibus, quia
motus quserentis est ad scire. In contin-
gentibus autem (maxime ad utrumlibet)
non potest esse certa scientia.
CAPUT III.
De reductione quatuor qusestioyium ad
duas, et duarum ad invicem.
Qucerimus autem cum quaeramus per
qusestionem quia, aut per qusestionem si
est, an est simpliciter, hoc est, cum quse-
rimus per quia, ens scilicet partitum et
determinatum per prsedicatum in subje-
cto determinato : et cum quaerimus per
qusestionem si est vel an est, per quam
queeritur de esse rei simpliciter et abso-
lute, et non de esse partito et determinato
per prsedicatum quod sit in subjecto de-
terminato : haec enim isto modo in duabus
qusestionibus quaerimus, scilicet utrum
sit medium ipsius rei de qua quaeri-
mus defmitum, aut non sit medium ip-
sius ad hoc definitum. Et sic quaestio
quia et quaestio an est, sive si est, in
idem quaesitum referuntur non differens
substantia vel subjecto, sed differens se-
cundum esse tantum, quod scilicet quse-
situm partitum quteritur per quaestio-
n 11
ANALYT. TRACT. I
161
nem quia. Simphciter autem et non par-
titum quoeritur per qusestionem si est.
Istae ergo duae quaestiones sunt circa idem
quwsitum.
Cum jam scimus per duarum dicta-
rum determinationem, scilicet quia est,
aut si est simpliciter, etquod est, et quod
hoc in hoc est : et sic scimus quod sim-
pliciter est, et quod est ens partitum et
determinatum : tunc enim quajrimus
utrum est in parte, sicut ens partitum et
determinatum : hoc enim quaeritur per
pliciter, hoc est, utrum simpliciter et
non partitum et determinatum. Et istis
qusestionibus quae circa idem quaesitum
sunt sic determinatis, quod scimus ip-
sum quaesitum et esse simphciter et esse
in hoc sicut determinatum, tunc iterum
supponentes quod est et quod aliquid
est, quaerimus duas ahas queestiones pro-
pter quid est, aut qiiid est : et in his
ambabus quaestionibus iterum quaerimus
idem, sciHcet medium : et sic istae duae
quiestiones, quid est et propter quid est,
reducuntur in unum quaesitum secundum
rationem, tamen secundum esse diffe-
rens, ut prius dictum est. Omnes ergo
quaestiones reducuntur ad duas quae sunt,
si -est et quidest. Dico autem quia eet
quaestio et si est^ quae quaerunt ambae si
est medium, scilicet utrum est sicut ens
in parte quod qucerit quia, aut utrum est
sicut ens simpliciter non partitum. In
parte quidem quserimus utrum est vel
non est, sicut quando quaerimus, utrura
deficit luna vel augetur ad solem ? In
hujusmodi enim qua?stione qua?rimus si
est aliquid aut non aliquid defectus in lu-
na. Simpliciter autem dico quod quseri-
tur per si est, sicut si quseramus si estvel
an est luna, an non est? aut quando
quaerimus si est nox aut non est? quse-
stio enim an est communiter tam ad
subjectum quam ad passionem refertur.
Ex quo igitur si est et quia est qutestio-
nes ad idem qusesitum, et quid et pro-
pter quid est ad idem referuntur : tunc
qusestiones quatuor reducuntur in duo
162 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

quffisita. Contingit enim in omnibus quse- enim his qusestionibus manifestum est
stionibus quserere, aut si est medium, (quantum acl queesitum quod intenditur)
aut quid est medium. IIujus autem pro- quod idem est et quidest quserere et pro-
batio quia in omnibus inductive qua?ri- pter quid : et sic ad duas qusestiones (sci-
tur, utrum sit medium et quid sit me- licet quia est et quid est) omnes quatuor
dium. qusestiones reducuntur. Ha?c quidera igi-
Hujus autem ratio est, quod medium tur quse dicta sunt, usque hic sunt posita
quseritur : quia quserens movetur ad no- ad hoc, quod quatuor qusestiones ad
titiam ignoti, quod non potest sciri se- duas reducantur.
cundum esse et secundum veritatem, nisi Amplius adhuc probatur quod idem
per causam quse est medium cognoscen- quseritur in qusestione quid et propter
di. In omnibus enim qua-stionibus hoc quid : quia idem qua^ritur per quse.stio-
qua?ritur : quia non nisi per illud veni- nes ad quas per idem respondetur : ad
tur ad notitiam ignoti : et hoc patet in- quid est autem et propter quid est, idem
ducendo quserimus sic, ut quando quseri- respondetur : ergo idem quserunt. Cum
mus utrum luna deficit ? tunc enim quse- enim quseritur dicendo, quid est defectus
rimus utrum aliquod sit medium quod sit qui est eclipsis in luna ? respondetur
causa defectus, aut non est? nihil est quod echpsis in luna, sive defectus in
enim cujus ortum legitima causa non luna, est privatio luminis a luna a terrse
prsecesserit, ut dicit Plato. Postea scien- objectu inter lunam et solem recto cum
tes quia est aliquid defectus in luna, et diametro. Et cum quseritur propter quid
quia est aliquod medium et causa illius, deficit luna ? respondetur idem quod
tunc quserimus quid igitur hoc sit quod prius. Dicitur enim quod deficit luna
est medium ? causa enim ipsius esse sim- propter defectum luminis in luna, oppo-
pliciter quod quserebat quffistio si est, et sita terra inter lunam et solem recto dia-
non esse hoc per substantiale prsedica- metro.
tum partitum vel accidentale^ sed simpli- Simihter et in alio exemplo musico
citer esse substantiam, hoc est, simplici- cum quseritur quid est harmonia? et res-
ter sit ahqua substantia vel natura, aut pondetur quod est consonantia : conso-
non sit ahquid simpHciter^ sed sit ahquid nantise autem diffinitio est, quod estratio
eorum qua^ sunt per se^ sicut ea quse sive proportio numeri inter acutum et
substantiali prcbdicato determinata, aut grave secundum numerum notarum. Et
ahquid eorum quse sunt per accidens, si quseritur propter quid consonat harmo-
hoc est, accidentah prsedicato particula- nia in acuto et gravi ? respondetur idem,
ta : ha?c, inquam, tahs causa est medium quod scihcet consonat, quia acutum et
quod quseritur in qusestione quia. grave in harmonia habet rationem, hoc
Dico autem exponendo quid intelhga- est, proportionem numeri in numero no-
tur per sinipliciter ens, sicut cum dici- tarum sive neumatum.
mus absolute esse lunam, aut terram, Qusestiones ergo istse sic ordinantur,
aut triangulum, quse omnia dicunt sub- quod primum quserimus, utrum sit nu-
jectam secundum rem absolutum et non merus ratio sive proporlio, quse sunt
particulatum : quid autem (hoc est ens aculum et grave : et hoc quserimus per
existens quid particulatum) sicut cum di- si est : qua?rimus enim per si est, an est
co defectum^ sequahtatem, insequahta- harmonia in numeris taUs proportio quse
tem : et si in medio ahquid sit ut terra est numerus harmoniai? Accipientes au-
in centro, vel aequale inter majus et mi- tem per responsionem, quia est harmo-
nus aut non, et aha his simiha quse sunt nia in numeris : tunc quserimus dicentes,
nomina passionum et dicunt hoc esse in quid igitur est per difhnitionem tahs ra-
hoc, sive esse particulatum. In omnibus tio quse vocatur harmonia : et ex hoc or-
 LIBER II POSTER.
diiie quiestionum seilur, quodqu^stio an
est, et quaestio quid est, sunt circa idem
qusesitum.
Hic autem est dubitatio de his quae di-
cta sunt, quod qutestio an est et quia est,
reducuntur ad unum : et quajstio quid est
et propter quid, reducuntur ad unum :
quia si quoestio an est et quid est, sunt do
essentia rei : quia autem et propter quid
sunt de inesse in hoc, et complexione rei
cum re : tunc magis videntur circa unum
et idem esse quoestio an est et quid est,
quam quaestio an est et quia est : et sic
magis debent reduci ad unurn quaestio si
est et quid est, quam quwstio an e^t, si-
vc si est, et queestio quia est. Similiter
objectio est de quid est et propter quid
est, quia cum quia et propter quid sint
circa complexionem rei, magis viilentur
reduci ad unum quam quid est et propter
quid.
Sed sciendum quod licet secundum
subjectum queestio si est et quid est con-
veniant, non tamen conveniunt magis
in modo quserendi et interrogatione :
quia quaestioni an est et si est, directe
satisfit per quia : et ideo ad unum refe-
runtur : quserit tamen unade essentia rei
simpliciter sive medii, quserit enim an
medium sit : secunda autem quarit esse
medii in hoc et illo, secundum quem mo-
dum medium est. Similiter in ratione et
modo qucerendi conveniunt quid est et
propter quid est : quid enim passionis
est inesse, et causa inhserentise est, quia
subjectum est principium passionis : et
ideo scito quod sit et insit passio, qure-
ritur causa propter quam inest. Adhuc
autem notandum quod quamvis aUud res
et medium rei communiter loquendo,
tamen in potissima demonstratione est :
quia medium est diftinitio, et res est difli-
nitum : diffmitio autem et diffmitum idem
sunt.
Quod autem omnis qusestio sit medii
quaestio, et sic omnes queestiones ad
unum queesitum reducantur, ex signo
tali probatur : quia quandoquidem sen-
sibile est, et non sumus sentientes ipsum:
ANALYT. TRACT. I 163
tunc absentia medii nobis est causa quae-
rendi : et tunc quaerimus videntes efTe-
ctum, et non videntes causam quse est
medium : sicut quando videmus defe-
ctum lunse si ponatur esse defectus : tunc
enim videmus majorem et minorem ex-
tremitates, et majorem extremitatem mi-
nori inesse, quod est conclusio : et non
videmus sensu corporeo causam quse est
medium. Si vero essemus super lunam,
tunc sensu de omnibus certiticato non
utique qua?reremus medium : neque quae-
reremus tunc per quaestionem an est,
si sit defectus, quia hoc ocuhs fidehbus
videremus : neque quaereremus quaestio-
ne propter quid, propter quid sit defe-
ctus, quia visu pateret terra interposita
soli et lunae : unde tunc non quwreremus,
quia simul utrique utrumque horum
esset manifestum.
Ex eo enim, hoc est, post hoc quod ac-
cipimus per sensum, et quod luna deficit
et quod terra interponitur, lit nobis uni-
versale per abstractionem ab hoc particu-
lari, cujus est una ratio in omnibus, et
ex hoc universali factum esset nobis scire
per causam, quae universalis est virtute
secundum reguhirem motum circuli ad
solis et lunae diametrum, in qua terra in-
terponitur : quamvis sentire non sit sci-
re, nec universale sit sensibile, sicut in
ante habitis dictum est, sed sensibile per
abstractionem tit universale quod in no-
bis est principium scienti».
Yidetur tamen hoc aliquibus forle in- objectio.
conveniens. Si enim omnes quaestiones
reducantur ad qua?stionem medii, et quce-
stio medii est quaestio propterquid, vide-
tur quod omnis quaestio et omnis demon-
stratio sit propter quid. Sed ad hoc dici soiutio
potest, quod omnis quaestio medii est sicut
omnis devenire volens in fmem qua^rit
medium per quod devenire possit : eo
quod fmis certus est ei qui se dirigi cupit
in fmem. Sedmedium dupliciter conside-
ratur, scilicet secundum id quod est me-
dium, et secundum id quod est in ratione
medii : et quid quidem quterit de medio,
hoc est, de hoc quod est medium : pro-
16i D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

pter quid autem dicit medium secundum tuli diximus, quod quid est scire, idem
id quod est medium, sive in ratione me- est quod est propterquid. Hoc autem quod
dii. Etquandodiciturquodomnis quaestio est quid, dilfert in ratione ab hoc quod
est de medio, medium sumltur in ratione est propter quid : quia quid est scire, est
communi ad utrumque istorum modo- eorum quse sunt simpliciter secundum
rum, et ideo non sequitur quod omnis quiddilatem susb essentiee : et non est ali-
qusestio de medio sit quaestio propter quid de numero eorum quse insunt, sicut
quid. Adhuc autem sciendum quod quae- est hsec passio triangulo inheerens, quo-
stio vel est de passione secundum se, vel niam scilicet tres anguli per aequipoUen-
de esse passionis in hoc : et tamen non tiam eequalitatis sunt duo recti, aut quo-
dicitur, quod omnis quaestio sit passionis, niam idem triangulus secundum valorem
sed medii : quia quaestio illius dicitur trium angulorum aliquid majus aut mi-
esse per quod determinatur : determina- nus est aliquo cui comparatur. Quod qui-
tur autem per medium, ct ideo medii dem igitur omnia quae quseruntur, medii
esse dicitur: est igitur omnis quaestio me- sive de medio sint quaestiones (ut in se-
dii sicut ejus per quod determinatur, et cunda parte capituli ostensum est) mani-
omnis quaestio est medii sicut fmis. festum est ex dictis.
Sicut igitur in priori parte istius capi-

LIBER II POSTER.
TRACTiiTUIS
DE GOGNITIONE MEDII DEMONSTR.\TIVI
DIFFINITIO.
CAPUT I.
De medio secundiim quod quid est.
Postquam autem determinatum est de
scibilibus per demonstrationem per nu-
merum et reductionem qusestionum, con-
sequens est tractare de medio demonstra-
tionis cognoscendo, et inveniendo etiam,
quia nonpotest inveniri nisi aliquo modo
cognoscatur. Ideo de cognitione medii
prius dicemus. Et cum medium quid est
sit et propter quid est, et quid est simpli-
cius sit quam propter quid, ideo primo
notiticabimus medium secundum quod
quid est. De hoc igitur intendentespree-
mittimus quatuor qusestiones, quarum
praemissio necessaria est ad cognitionem
ejus quod quid est.
Quserimus igitur prima quaestione, quo-
modo id quod quid est demonstretur,
hoc est, utrum demonstratione cognosca-
tur vel non ? Secunda questio qua quseri-
mus, quis modus sit introductionis noti-
tieej in cognitionem diffmitionis, vel dif-
fmitionis innotitiam? Tertia autem qufe-
stio est, quid est diffmitio? Quarta vero,
quorum est diffmitio ? Tractantes autem
de his procedemus opponentes et dispu-
tantes primum de istis.
In tali autem processu principium (a
quo incipiamus) sit illud quod magis est
proprium habitis (hoc est, consequenter
dicendis, quia habitum est idem quod
consequens) ab illo convenientius incipi-
165
ANALYT. TRACT. II
II
ET QUORUM SIT
0OOLASTIOAT DU SACBE-OOEOU
tur, et secundum hoc a disputatione inci-
piendum.
Dubitabit enim aliquis vel dubitare
poterit, utrum sit vel contingat idem et
secundum idem scire diftinitione, et scire
demonstratione : aut hoc est impossibile,
quod idem et secundum idem sciatur dif-
finitione et demonstratione : per quod
sciturquod ultimo quseritur, scilicet quo-
rum sit diffinitio et quorum demonstra-
tio. Prima quidem ratio est, quia diffi-
nitio quidem id quod quid est scireet de-
clarare videtur : diffmitio autem dicens
quid est esse tak% universale est de dif-
fmito, et praedicatur essentialiter. Svllo-
gismi autem conclusiones suas conclu-
dentes in demonstratione, alii quidem
sunt privativi , alii vero non universales^
sicut in secunda figura privativi omnes
sunt syllogismi, in tertia vero sunt non
universales. Tunc ex hoc arguo : omnis
diffinitio est universalis et affirmativa de
diffmito : aliquando demonstratio nec uni-
versalis est, nec praedicativa : ergo aliqua
demonstratio non est de his de quibus est
diffmitio. Et ex illa ratione non potest in-
ferri plus quam dictum est.
Postea ad idem secunda ratio : quia ne-
que omnium eorum quse concluduntur vel
demonstrantur in prima figura universa-
liter et affirmative, est diftmitio : quod
enim omnis triangulus tres habet duobus
rectis sequales, demonstratur in prima
figura : et hoc non diffmitur : cujus ratio
est, quoniam scire demonstrative est de-
monstrationemhabere, etper deraonstra-
16() D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

tionem scientiam accipere : propter quod quid aut cx quo cujus est demonstratio,
si in talibus demonstratio est in quibus non est diffinitio, et proprie loquendo
passio de subjecto demonstratur, tunc numquid omnis cujus est difdnilio, est
manifestum est quod non erit ipsorum demonstratio, aut non? Cna quidem et
diffmitio dicens quid ; quia diffinitio non consimilis ratio et de hoc cadem cst cum
coUigit accidentia, sed substantiamsolum. prsecedenti : quia ista ad quam dispulabi-
Propter quod in primo de Anima ' dici- mus, est conversa praehabitfe conclusio-
tur, quod cognitio accidentium confert nis, hujus scilicet si omnis cujus est de-
quidem ad cognoscendum quid est, sed monstratio, sit diffinitio ? cujus conversa
non intrant in difHnitionem, neque sunt est, si omnis ejus cujus cst diffmitio, est
diftinitio. Aliquis enim utique scit aliquid demonstratio, velnon? Et prima quidem
sicut subjectum secundum diftinitionem ratio ad hoc quod nuUius cujus est difti-
per substantialia, nonhabens demonstra- nitio, sit demonstratio, haec est, quce du-
tionem de eodem : quia non novit per se cit ad impossibile. Unius in quantum
accidentia : nihil enim prohibet non si- unius una esl scientia et unus modus
mul (sive per eadem) habere diffmitionem sciendi : propter quod si supponatur, quod
el demonstrationem. Et ad hoc proban- vere scire contingit id quod demonstra-
dum sufficit tldes quce per inductam ra- bile sive demonstratum (sicut in princi-
tionem facta est : et sufficit quod probe- pio primi libri probatum est) tunc accidit
turexinductione : quiain singulis sic est, quoddam impossibile, hoc scihcet quod
quod nihil demonstrabilium (quae sunt diffinitionem habens, sciet sine demon-
accidentia per se) colligit diffinitio vera. stratione per solam diffinitionem, et sic
Xos enim vere diffinientes aliquid nihil veram habebit scientiam sine causa verae
aliquando (hoc est, nunquam) cognosci- scientise : crgo non eorum quorum est
mus aliquid de numero eorum acciden- diffinitio, est demonstratio.
tium quse sunt per se : et hoc exponendo Amplius secunda ad idem ratio cst;
dicimus, quod neque cognoscimus ali- quia intcr principia demonstrationum et
quid eorum quse sunt per accidens colli- principalia principia, sunt diffinitiones
gendo diffinitionem : ergo non omnium quse sunt media, quce principaliter sunt
eorum est diffinitio, quorum est demon- principia : principiorum autem demon-
stratio. strationes non esse demonstratum est
Amplius ad idem terlia ralio cst : quia prius in hujus scientiae libro primo : quia
si diffinitio est quaedam cognitio substan- si diceretur quod principiorum essent de-
tiae diffiniti et quidditatis, quia substan- monstrationes (cum illae demonstraliones
tiam et quidditatem facit cognoscere dif- essent ex principiis, et illae iterum ex
. fmitio. Ouod autem est hujuscemodi, aliis) essent alia principia demonstrativa,
quale est demonstratio, manifestum est et illorum principiorum iterum principia,
quod non sit substantiae, ct quod sub- et hoc in infinilum abibit ; aut oportet
stantiam non facit cognoscere passionem dicere, quod prima? primorum diffinitio-
de subjecto. Per hanc rationem conclu- nes erunt indemonstrabiles : ethocverura
ditur, quod diffinitio non sit demonstra- est : et ex hoc quidem concluditur, quod
tio, et quod demonstratio non est ejus- ejus cujus est diffinitio non est demon-
dem cujus est diffinitio. Epilogando ergo stratio.
dicimus, quod quoniam igitur non est Sed ostenso quod non omnis cujus est
diffmitio omnis cujus est demonstratio, diffinitio est demonstratio, remanet ad-
manifestum est ex dictis. huc quaerendum si detur, quod non om-
Quaeramus e converso ergo dicentes, nis ejusdem cujus est diffinitio, est de-

» Tex. com. 11.

 LIBER IT POSTEH.
monstratio, utrum cujusdam ejusdem sit
diffmitio et demonstratio, aut nuUius
ejusdem est diflinitio et demonstratio?Ad
hoc igitur sunt inducendce rationes, quod
nullius ejusdem sit demonstratio et difti-
nitio. Hujus enim quod lioc impossibile
sitj quod cujus est diftlnitio sit demon-
stratio^ prima ratio est: quia omnis difti-
nitio est quid est, hoc est, quidditatis si-
gnificativa: quidditas enim reiest,et difll-
nitio illius quidditatis signiiicativa est :
Diffinitio pt propter quod diffinitio et quidditas diffe-
quidditas , . , . . TPn ■ ■
diiTerunt si- runt sicut siguum ct signatum : dittmitio
cut signum ., . . . .^ .
et signa- quiclem igitur est ipsius quid est, et est
substantias indicativa et per substantialia :
sed demonstrationes omnes videntur sup-
ponere suas diftmitiones, hoc est, subje-
ctorum suorum et non demonstrare : et
similiter supponunt matliematicte diftmi-
tiones suorum subjectorum, ut quid uni-
tas : et difllnitiones suarum passionum,
ut quid impar : et aliee scientiGe demon-
strativae similiter faciunt, et non demon-
strant suas diffmitiones: ergo videtur,qaod
nullius cujus est diftinitio, est demon-
stratio in nulla scientia demonstrativa.
Amplius adidemaliaratioest: quiaom-
nis demonstratio aliquid (hoc est, aliquam
passionem) de aliquo subjecto demon-
strat, sicut et demonstratur, quia est hoc
aftirmative, aut quia nonest hoc negative.
In diftlnitione autem de omnibus quse
ponuntur in diffmitione, nihil alterum de
altero praedicatur per modum aftirmatio-
nis vel negationis, sed colliguntur in ea,
sicut potentise referuntur ad actum ulti-
mum. Hoc autem patet per inductionem :
quia cum diftiniendo dicitur, homo est
animal bipes, neque animal prsedicatur
affirmative de bipede, nec e converso bi-
pes de animali : et in mathematicis cum
dicitur, quod triangulus est figura plana,
tribus rectis lineis contenta, neque de
plano prsedicatur figura, non enim pla-
num est figura : neque planum praedica-
tur de fig-ura,quianondicitur affirmative,
quod planum sit figura : ergo nulhus ejus
cujus est diffinitio, est demonstratio.
Amplius ad idem est tertia ratio. Alte-
ANALYT. TRACT. TI 107
rum est demonstrare sive monstrare et
ostendere quod quid est, et alterum de-
monstrare quia est : sed diffinitio ostendit
significando quod quid est : sed demon-
stratio ostendit demonstrando quod quia
est, lioc est, praedicatum de hoc sub-
jecto affirmative : aut quia hoc non
est , hoc est negative : quid est au-
tem, et quia est diversa sunt. Et alte-
rius ab altero sive diversi a diverso est
alia et diversa demonstratio, hoc est, os-
tensio et scientia, nisi unum se habeat ad
alterum sicut parssubjectivaadipsum sic-
ut ad totum universale. Hoc autem ideo
dico explanans : quia quodammodo os-
tensum est, sicut in suo toto universali,
quod isosceles treshabet duos rectis sequa-
les, si ostensum est quod omnis triangu-
lus habettres duobus rectis eequales : pars
enim subjectiva est hoc quod es\,tsosceles.
Hoc autem quod dico triangulus, est to-
tum universale ad isoscelem : heec autem
(quae sunt scientia quid et scientia quia)
ad invicem (hoc est, unum ad aliud) non
se habent sic, quod unum sit totum uni-
versale, et aliud sit pars ejus subjectiva :
ergo sequitur quod ejus cujus est diffini-
tio^ nullo modo sit demonstratio.
TTterius ersro universaliter concluden-
do manifestum est, quod neque cujus est
diffinitio, hujus omnis est demonstratio :
neque hujus cujus omnis est demonstra-
tio, hujus omnis est diffinitio. Propter
quod etiam universaliter sequitur tertia
conclusio : quare omnino (hoc est, uni-
versaliter) nulli eidem contingit utrum-
que habere, hoc est, diffinitionem et de-
monstrationem : et sic nuUius cujus est
diffinitio est demonstratio . Manifestum
itaque ulterius concludcndo, quod nequc
diffinitio est demonstratio : neque enini
hffic idem erunt, neque alterum horum
est in altero sicut pars subjectiva in suo
toto universali . Cujus ratio est , quia
si diffinitio esset demonstrafio, vel pars
ejus subjectiva, tunc substantia diffinita
simiUter se haberet : quia si diffinitio es-
set demonstratio , tunc diffinibile esset
demonstrabile^ quod falsum esse osten-
168 D. ALB. MAG. ORD. PR^ED.
sum est . Hsec quidem igitur opposita
sunt usque huc de his duahus qua^stioni-
hus, quid scilicei et qiiorum sit diffinitio.
GAPUT II.
An via syllogistica sit via veniendi in co-
gn itionem diffinitionis.
Quaerendum autem reh'nquitur, quae
sit via in introductionem et cognitionem
diffinitionis : et quaerendum primo ,
utrum ipsius quod quid est (sive diffini-
tionis) sit syllogismus aut demonstratio,
hoc est,utrum in cognitionem ipsius diffi-
nitionis veniatur, ita quod concludatur
per syllogismum vel demonstrationem,
aut non^ sicut in prsehabito capitulo ra-
tio supponit , quae prohavit quod non
omnis ejus cujus est diffinitio, est de-
monstratio ; supponit enim hsec ratio,
quod via syllogisticalis demonstrativa
non sit modus veniendi in notiliam diffi-
nitionis.
Quod autem via syllogistica vel de-
monstrativa non sit devenire in cogni-
tionem quod quid est, sic prohatur. Syl-
logismus quidem aliquid de aliquo de-
monstrat per medium, sed quid est sive
diffinitio est proprium et convertibile et
immediatum : quia inter diffinitionem et
diffinilum non est mediuni quo diffinitio
de diftlnito concludatur : praedicatur enim
diffinitio in eo quod quid, ita scilicet,
quod pradicatur diflinitio de diffinito
cum hac reduplicatione in eo quod quid
est, per quam reduplicationem distingui-
tur modus diffinitionis ah aliis modis
substantialium praedicatorum : hoc autem
quod sic praedicatur, necesse est converti
et reduplicari ad utramque extremita-
tem '.
Ponamus enim terminos generales, in
quihus hoc manifestetur, qui sint a b c,
ita quod b medium sit quo concluditur
A de c (quod est minor extremitas), tunc
• Notandum, ait P. Jammy, quod nullum
preedicatum substantiale proBdicatur cura hac
oportet quod a sit diffinitio, et b medium
inter diflinitionem et diffinitum : quod
non potest esse, nisi b sit afia diffinitio,
per quam diffinitio primo sumpta de dif-
finito concludatur : et tunc extremum
majus prsedicatur de medio in eo quod
quid est, sicut diffiuitio de diffinito, et b
medium prsedicabitur do c minori extre-
mitate in eo quod quid est, sicut diffini-
tio de diffinito : et sic a erit proprium e,
et B erit proprium ipsi c, et sic omnia
tria sunt ad invicem convertibilia et pro-
pria : et erit tahs syllogismus : omne b
est A in eo quod quid est : et omne c b
in eo quod quid est : ergo omne c a in
eo quod quid est.
At vero et si a est in eo quod quid
est in omnibus quse sunt b, et universa-
liter preedicatur b de omni c, in eo quod
quid est in minori propositione : tunc se-
quitur quod etiam necesse est a in eo
quod quid est de c dici sive prsedicari in
conclusione, sicut patuit in syllogismo
inducto, in quo reduplicatio medii poni-
tur tam in majori propositione quam in
minori : et sic necesse est quod etiam
ponatur in conclusione. Est enim om-
ne b A in eo quod quid est : et omne c b
in eo quod quid est : ergo omne c est a
in eo quod quid est. Et in hoc Arabicum
commentum reputat inconveniens si me-
dium sit intcr diffinitionem et diffinitum :
quia tunc illius diffinitionis (quae me-
dium est) erit iterum medium alia diffi-
nitio : et hoc ihit in infinitum : et haec
sunt verha commenti Arabici quod fecit
Alfarabius. Si ergo talis reduplicatio me-
dii ponitur ad utrumque extremorum,
erit conclusio cum reduplicatione.
Si vero non sic ahquis accipit medium
duplicans sive reduplicans in utraque
praemissarum ad majorem et ad mino-
reni extremitates : tunc non necesse erit
in conclusione a de c praedicari cum re-
duplicatione in eo quod quid est : neque
tunc autem necesse in majori propositio-
reduplicatione in eo quod quid est, prseter
diflinitionem.
 LIBER II POSTER. ANALYT. TRACT. II 169

ne A do B prsedicari cum reduplicatione omni c, et tunc oportet quod et Imjus

de omnibus de quibus dicitur b, ut si sic praedicationis in majori et minori sit ad
syllogizetur : omne b a: omne c b in eo medium raiio (boc est , aba diftmitio)
quod quid est : ergo omne c a in eo quod quae etiam dicit quid est homo, sic : om-
quid est. Non enim sequitur : omne c a ne animal bipes in eo quod quid est, ani-
in eo quod quid est, nisi redupHcatio in mal rationale mortale in eo quod quid
utraque ponatur praemissarum : si enim est : omnis homo est animal bipes in eo
debeat sequi conclusio cum reduplicatio- quod quid est : ergo omnis homo est
ne ejus quod quid est, oportet quod utra- animal rationale mortale in eo quod quid
que praemissarum hanc eamdem habeat est. Et sic diflinitio concluditur per dif-
reduplicationem : oportet igitur quod finitionem : oportet enim reduphcatio-
sicut A de B est cum reduplicatione, insit nem ejus quod quid est in duabus pro-
etiam in minori b de c cum reduplicatio- positionibus et primis sive praemissis
ne ejus quod quid est : quia cum conclu- considerare si debeat concludi in conclu-
sio sit utriusque praemissarum medietas, sione : et tunc incidet petitio principii.
et a majori quidem habet praedicatum, Hoc autem quod dicit hic,maxime ma-
et a minori sul)jectum, si reduphcatio nifestum est per conversionem, hoc est,
debeat esse in conclusione, oportet quod si aliquis per convertibilia (quae tota sub-
in majori sit reduplicatio ad praedicatum, jecta sunt) syllogizet : quia tunc prius
et in minori ad subjectum : et tunc in petitur in praemissis quam concludatur ex
conclusione erit ad utrumque. praemissis in conclusione si preedicto mo-
Si igitur istam reduphcationem quod do diflmitio de diffmito debeat concludi
quid est et quod quid erat esse, utraque in eo quod quid est : si enim per conver-
praemissarum habuerit , tunc prius in sionem (hoc est, per convertibilia) simus
praemissisin medio (quodsubjiciturinpri- demonstrantes quid est animal et quid
ma et praedicatur in secunda) erit ista re- est homo, aut ahud ahquid quodUbet de
duphcatio quod quid est quam in conclu- numero eorum quse sunt diffmibiUa (qua-
sione : et sic in praemissa petitur id quod si diftinitio de diftinito concludi debeat)
est in principio, et sic non potest concki- oportet quod medium sit diftinitivum : et
di quid est secundum quod quid est, im- tunc reduplicatio in majori et minori re-
pediente peccato quod est petitio princi- peteret hoc quod est ex principio.
pii. In praemissa enim petitur id quod est Ut si aliquis difliniat animam sic di-
in conclusione. Non ergo potest concludi cens, quod anima est id quod est sibi
quid est in eo quod quid est per medium causa vivendi : et hujus daret aliam dif-
aliquod. fmitionem quae de ista concluderetur,
Sicut in terminis spc-ciahbus hoc ap- vel e converso : et diceret, quod illud
paret : quia est vel contingit monstrare quod sibi ipsi est causa vivendi est nu-
syllogistice quid est homo secundum merus seipsum movens, sicut dixit Pla-
quod quid est : sit enim c minor extre- to : et secundam diffmitionem dixit esse
mitas homo, a autem major extremitas causam primae : tunc syllogizando, ne-
sit quod quid est homo, hoc est, homi- cesse est repetere animam quae medium
nis diftmitio, sive haec diftinitio sit ani- erit cum reduplicatione utriusque diftlni-
mal bipes, sive ahud ahquid quod sit tionis : quod vere (hoc est, in quantum
diftinitio hominis. Si igitur syllogizatur, quod vere est per diftinitionem) et sic re-
hoc est,debeat esse syUogismus in quo a petitur sicut idem in prsemissis et in con-
diffmitio hominis per medium d de e, clusione, sic : omnis anima est numerus
hoc est, homine debeat syUogizari, ne- seipsum movens in eo quod quid est, vel
cesse est quod de omni b medio praedice- in eo quod vere : omne quod est sibiipsi
tur A, quod est diflinitio hominis, et b de causa vivendi est anima in eo quod quid
170 1). ALIJ. MAG.
est : ergo omne quod cst sihiipsi causa
vivendi est numerus seipsum movens in
eo quod quid est.
Non enim sequitur conclusio cum re-
duplicatione ejus quod dicitur in eo quod
quid est, si simpliciter et sine reduplica-
tione accipiantur pra?missie : si enim b
prtedicatur simpliciter de c in minori
propositione, ut dicatur, omne c b, tunc
non erit conclusio quod a de c in con-
clusione dicatur in eo quod quid est :
quia non sequitur : omne b a, omne c b,
ergo omne c a in eo quod quid est. Sed
verum erit dicere sive concludere, quod
erit solum sine reduplicatione a de c
conclusum , et non concludelur in eo
quod quid est.
Neque iterum conclusio cum redupli-
catione in terminis generalibus sequitur,
si dicatur a major extremitas de medio b,
cum in eo quod quid est : et non ilt ea-
dem reduplicatio in minori : non sequi-
tur conclusio cum reduplicatione medii.
Quod patet, quia animal esse (hoc est,
animalis diffinitio) prsdicatur de homi-
nis esse (hoc est, de hominis diffinitione)
sicut etiam prajdicatur animal de homi-
ne, cum dicitur omnem hominem esse
animal : sed non prsedicatur sic sicut ea
prsedicantur de se invicem quiie converti-
bilia sunt in eo quod quid sunt, quorum
unum et idem est esse per diffinitionem :
et ideo una de aha concludi non potest
in eo quod quid erat esse.
Si quidem igitur non sic (hoc est, cum
reduplicatione ) accipiat in praemissis,
non syllogizatur quod in conclusione a
sit in c secundum hoc quod quid erat
esse in substantia sive substantiali diffi-
nitione. Si vero sic cum reduplicatione
accipiat utrasque praemissarum , tunc
prius erit accipiens in minori propositio-
ne quod c est in b in eo quod quid est,
quam demonstretur in conclusione pro-
pter quid, cum sit de quaesitis et non de
notis et notioribus : sed potius accipit et
petit id quod in principio est. Sic ergo
* Ex quod patet quod petito principii non
ORD. PR^D.
patet quod diffinitio non potest per de-
monstrationem vel syllogismum concludi
ut diffinitio : non ergo modus introdu-
ctionis et diffinitione est via syllogistica.
rSotandum autem quod in processu qui
habilus est, petitur id quod est in prin-
cipio : quia in tali processu a et b sunt
idem^ cum unum sit diffinitio alterius :
quod signiticat reduplicatio facta in ma-
jori propositione : diffinitionis autem non
est diffinitio, nisi diffinitio dicatur tan-
tum aliorum nominum magis notorum
positio : et sic supponere b de c in mi-
nori propositione pra?dicari , est idem
quod supponere a de c praedicari. Sup-
ponere autem a de c praedicari, est sup-
ponere ipsum quod probare intendit : et
ita petit in minori id quod est in princi-
pio. Notandum etiam quod cum dicitur,
B est A in eo quod quid est, non intelli-
gitur aliud per tales sermones nisi quod
non praedicatur solum ununi de altero,
sed in se habet modum, quod praedica-
tur ut diffinitio et idem secundum esse.
Adhuc autem notandum, quod cum sic
syllogizetur : omne b est a in eo quod
quid est : bene sequitur syllogistice,
quod omne c est a in eo quod quid est :
et tamen est petitio principii : nec est
contra consequentiam syllogismi , sed
contra probationem : non enim impedit
quin sequatur conclusio, sed facit ad hoc
quod non probat propositum*.
CAPUT III.
An modus introductioins in diffinitione
possit esse syllogismus.
At vero neque per divisionem (hoc est,
per divisivum syllogismum) via est syllo-
gizare diffinitionem, sicut et in prioribus
resolutoriis quse circa figuras syllogismo-
rum sunt (hoc est in primo Priorum, ubi
de figuris agitur et de resolutione figura-
rum ad invicem) dictum est, ubi docetur
inventio medii, et ubi docetur resolvi
peccat contra syllogismum. P. J,
 LTBER II POSTEB.
syllogismus ad propositnm. Quod autem
per divisivum syllogismum probari non
possit, ratio quidem prima est ad lioc :
quia in divisivo syllogismo nequaquam
fit vel sequitur tunc iUam rem esse quas
conchisa est his entihus, hoc est, cum
licec sint quae prsemissa sunt in praemis-
sis, boc est, conclusio non sequiturneque
probatur ex prcemissis.
Si autem debeat concludi difllnilio in
eo quod quid est, oportet quod liat per
syllogismum probautem qui sit causa
conclusionis : divisivus autem syllogis-
mus non demonstrat, boc est, non pro-
bat, qnia ex prioribus non procedit : sic-
ut neque induceiis probat, eo quod ex
prioribus non procedit : et ideo potius
colhgit universale quam probet : singula-
ria enim non sunt causa universahs, sed
potius per iUa colhgitur sicut mixtum et
confusum m ipsis. In his enim quae vera
et completa ratione probantur, non opor-
tet conclusionem (postquam conclusa est)
mterrogare ac si non sit probata : neque
oporlet eam esse m concedendo, et pra?-
cipue in demonstratione per immediata
facta, sive respondens concedat talem
conclusionem sive non, semper erit pro-
bata et vera : sed necesse est esse con-
clusionem et sequi cum illa sint quae pras-
missa sunt, etiam si non dicat hoc conce-
dendo respondens.
Cujus exemplum est si aliquis dividens
ita procedat quserens hominis diffmitio-
nem, et dicat primo dividendo, homo
est et est animal vel non est animal, sive
estanimal vel inanimatum. Etpostea sic
arguat : sed non est non animal : ergo
estanimal. Sive sic : sed non est inanima-
tum : ergo est animatum sive animal
(quia accipitur bic pro animato) : tunc
enim accipit quod non est non animal, ct
non probat : et ex hoc non probato infert
quod est animal per divisionem a parti-
bus sufhcienter enumeratis : unde id quod
postea accipit animal, non est syllogiza-
* -Nota quomodo in processu divisivo pefitur
ANALYT. TRACT. II J71
lum svllogismo proliante, licet aliquo
modo svllogismo divisivo prohatum sit ;
habens autem quod bomo est animal, et
volens ulterius procedere ad bominis dif-
llnitionem, dividendo animal dicit : si bo-
mo est animal, aut ergo est gressibile
animal, aut aquaticum sive nalabile : et
tunc iterum per negationem aquatibs ac-
cipit, et non probat quod bomo est ani-
mal gressibile : et sic dicit bominem to-
tum (hoc est, secundum totum esse) per
diffmitionem exphcantem esse animal
gressibile concludens sic : homo est ani-
mal, et non animal : et bomo est anima^
gressibile, et non aquaticum : ergo bomo
est per difhnitionem et in eo quod quid
est, animal gressibile : hoc enim non est
necesse sequi ex dictis sive praemissis :
sed accipit ihud sine probatione.
^^ ^^^^ ^^^^ ^^^^^ ^-^.^^^^ divisionem
producendo ad omnes differentias impo-
^^^^^^^ -^ ^^^^^.^ diffmitione, ut ulterius
divideremus gressibile in bipes et qua-
^^^^^^^^ ^^ ^^^ ^1^^^.^^^ -^ rationale vel
jrrationale, et hoc iterum in mortale et
ijnmortale. ut sic usque ad ultimum in-
^^^.-,^■^^■,1^ ,leduceretur divisio, nemo ca-
K^nmietur : quia quoad propositam in-
tentionem, utrum in paucis vel in multis
dgducatur divisio, nihil differt : quia in
omnibus est una et eadem ratio, et sem-
pgj, alterum dividentium accipit sine pro-
batione : unde idem est in paucis et in
niultis dividere : et in sic procedentibus
non fit usus syllogisticus : quia in usu
svHogistico nihil "accipitur, nisi quod
pVobatur ex pramissis K Ratio autem
hujus est : quia cum dicitur, homo est
animatum vel non animatum, et nega-
tur altera sic, non est inanimatum, tunc
commune divisumcumnegatione alterius
dividentis ipsum idem aheri fit penitus.
Quod sic patet : homo est animal vel non
animal, : et dicatur, homo non est non
animal idem est ac si dicatur, homo est
animal : et sic ex ista, non est non ani-
principium. P. J.
172 D. ALB. MAG.
mal, non probatur ista secundum rem,
sed est idem illi et petitur in illa, et non
probatur.
Qui enim diffmitionem vult svllogiza-
re, oportet quod syllogizet eam ex conve-
nientibus diffinitioni : et hae sunt caussB
concludentes eam in eo quod quid est :
et hoc non facit syllogismus divisivus.
Cujus ratio est, quia quaeramus quid pro-
hibet esse quod quidem per divisionem
acceptum est^ praedicari de homine : et
tamen non divisim nec simul necesse est
praedicari in eo quod quid est : neque
propter hoc quod sic praedicantur, sunt
diffinitiones ostendentes quid erat es-
se : non enim quidquid praedicatur de ali-
quo per dlvisionem acceptum, est diffi-
nitio ejus.
Amplius ad idem ratio est alia : quia
quaeramus quid prohibet aut in divisione
apponere aliquid quod non est in diffinito
sicut diffiniens, et quid prohibet etiam
per divisionem auferre vel omittere ali-
quid, quod tamen est in diffinito sicut dif-
finiensipsum, quamvis in diffinitione non
sit acceptum : aut quid prohibet etiam in
divisione excellere, hoc est, per excellen-
tiam dividere substantias, ut si dicatur,
homo est ens. Entium autem aliud actii et
aliudpotentia : cumtamenexcellentia non
sint ponenda in diffinitione. Patet igitur
quod via veniendi in diffinitionem non est
syllogismus divisivus. Ilaec quidem igitur
dimittantur, quia ad probationem propo-
siti sufficiunt ea quee dicta sunt.
Contingit solvere, ita quod dicunt per
divisionem concludi diffinitionem in acci-
piendo omnia adjacientia in eo quod quid
est prsedicari de diffinito et essentialiter,
et quod est sic facere divisionem in pro-
ximum id quod consequenter est priori
accepto, et quod divisio fiat per sub-
stantialia et immediata, et tertio quod ni-
hil relinquatur indivisum usque ad ulti-
mum indivisibile in quo stat divisio quod
ulterius dividi non potest. Hoc autem
est necessarium, quod sic fiat et ducatur
divisio, quia id in quo ultimo stat, jam
oportet esse individuum sive indivisibile
ORD. PR^D.
specie, hoc est, secundum formam, quod
formaliter ulterius non possit dividi.
Sed haec solutio nulla est, quia omni-
bus quse dicta sunt observatis, non habet
divisio formam syllogismi probantis dif-
finitionem de diffinito esse in eo quod
quid est. Syllogismus enim non ponit,
ncque accipit quod non est per se notum
vel notius : divisio autem accipit non pro-
batum, ut dictum est. Sed si divisio vel
divisivus svllogismus verus est, cogno-
scere facit diffinltionem : tamen alio modo
quam probando via syllogistica facithoc :
et hoc quidem non est inconveniens, ne-
que contra ea quae dicta sunt : quia ratio
inducta non dicit^ quod nihil faciat ad
diffinitionem, sed quod via syllogistica
diffinitio ut diffinitio de diffinitione pro-
bari non potest.
Hoc autem patet in syllogismo, quod
etiam inducens et concludens ex indu-
ctione fortasse non demonstrat (hoc est,
non vere probat) cum ex posterioribus
procedat : et tamen ostcndit aliquid quo-
cumque modo ostensionis ex notis quoad
sensum : unde quamvis aliquid faciat di-
videns ad diffinitionem, tamen syllogis-
mum non dicit ille, qui ex divisione vult
probare diffinitionem. Et hujus adhuc
aliud est simile : quia sicut in conclusio-
nibus quae concluduntur enthymematice
sine mediis in quibus deest aliquid quod
facit evidentiam ostensionis, si aliquis
dicat, quoniam his existentibus (quEe en-
thymematice prsemissa sunt) necesse est
hoc esse quod conclusum est, post con-
clusionem factam contingit adhuc in-
terrogare, propter quid sequitur con-
clusio? eo quod medium et ordinatio
propositionum in figuram et modum
differunt^ quee faciunt consequentiae evi-
dentiam. Sic etiam aliquo accepto per
divisionem, et conclusa tandem diffi-
nitione contingit interrogare, propter
quid sequitur conclusio? quia in divisio-
ne non sunt ea ex quibus de necessitate
via syllogismi concludatur diffinitio, eo
quod haec sunt sicut dictum est : unde in
terminis divisis (hoc est, per divisionem

LIBER II POSTER.
acceptis)cujuslibet illationem postconclu-
sionem contingit interrogare, propter
quid sequitur conclusio? quia non est
probata per proeraissa^ sicut patet in
exemplo. Ut si quis volens diflinitionem
hominis colligere, quserit quid est homo
per diffmitionem, et accipit per divisio-
nem hanc : aut animatum, aut inanima-
tum : et non est inanimatum : ergo est
animal : et habito quod est animal, acci-
piat per eumdem modum divisionis,
quod est mortale : et ulterius dicendo ac-
cipiat quod est pedes habens, gressibile
sciiicet et non volatile, nec natatile, et
hoc sine pennis, secundum unamquamque
quidem appositionem differentiBe per di-
visionem acceptce contingit quserere, pro-
pter quid sequitur? et ideo non est pro-
bata. Dividens enim sic dicet et demon-
strabit sive ostendet divisione (lioc est,
quod opinatur ex divisione) ostendendo
quod scilicet omne animal mortale aut
immortale sit : hoc autem facit accipiendo
et supponendo. Haec autem ratio omnis
(hoc est,tota) sic per divisionem collecta,
non est diffinitio conclusa et probata per
svllogismum dico divisivum : quia non
probat diffinitionem propter quid, quam-
vis divisione demonstravit (hoc est^ ali-
quo modo declarationis ostendit) ea quse
ponuntur in diffinitione : sed tamen diffi-
nitio non fit syllogismus concludens dif-
finitionem in eo quod quid est esse. Un-
de in Arabica translatione illud sic est :
jam ergo manifestum est quod diffinitio
possibile est ut extrahatur per viam di-
visionis, et quia impossibile est ut sciatur
per viam syllogismi.
Attendendum autem est hic, quod cum
syllogismus divisivus sit syllogismus dia-
lecticus, non videtur essepeccatum in ip-
so, prsecipue cum utraque praemissarum
notior sit conclusione, cum sic dicitur,
homo est animal, vel non est animal :
sed non est animal : ergo est animal : et
sic non erit ibi petitio principii, ut in
prsehabitis dictum est. Adhuc autem com-
1 >'ota quomodo syllogismus divisivus pelat,
173
ANALYT. TRACT. II
muniter dicitur quod si in syllogismo di-
visivo probarentur prsemissae, non esset
petitio principii : cum autem non proba-
tur, tunc est principii petitio : quia com-
mune quod dividitur, est negatione alte-
rius dividentis idem cum reliquo : et ideo
petitur in ipso, ut ante dictum est. Et
quamvis in tah processu non est pecca-
tum contra syllogismum dialecticum, ta-
men est peccatum contra demonstratio-
nem, quia non est per causam : cum
enim sic proceditur : homo est animal,
vel non animal, hsec vera : et cura assu-
mitur : sed non est non animal : ergo est
animal : hsec propositio, iwn est non ani-
mal, non est causa conclusionis : non
enira est ideo animal, quia non est non
animal : sed si una' est causa alterius.po-
tius e converso ideo non est non animal, =>ra in
Atten
quia animal
est dendu .
m ' etiam quod si aliquis di- y^,j
videndo percurrat per proximas differen- ponendum
tias dividens prius acceptum et omittat proxnmum.
aliquid, et primum postea conjungat se-
quentibus, non faciet diffinitionem expli-
cantem totum esse rei proprie : ut si ali-
quis diffiniens hominem dicat, quod ho-
mo est corpus rationale mortale : multa
enim inter corpus et rationale omissa
sunt, quse non explicantur in diffinitio-
ne.
Et si objicitur quod est oratio expli- objeciio.
cans esse ct converlibilis : ergo est diffi-
nitio. Respondetur quod non est proprie soiutio.
diffinitio, quia non potest explicari quod
est in esse ipso vel quidditate : et ideo
exteuso nomine et non proprie dicitur
diffinitio.
Si autem objicitur quod in qualibet objectio.
diffinitione explicite secundum hoc opor-
tet ponere omnia superiora genera usque
ad ultimum, Dicendum quod hoc non se- soiutio.
quitur : quia posito genere subalterno
ponuntur omnia superiora qua? actu et
intellectu sunt in ipso : sed non est sic
de ditferentia, quia inferior differentia
non continet in se superius genus, eo
cum sit processus dialecticus. P. J.
 174 0. ALB. MAG.
quod difTerentia non dicit aliquid con-
junctum ex genere et difTerentia : et ideo
non ita intelligitur genus in difTerentia,
sicut signiticatur in ipsa secundum intel-
lectum. Sed si intelligitur genus posita
differentia, hoc sic intelligitur, ut poten-
tia intelligatur posito actu : non tamen
sic, quod potentia aliquis sit actus : et
ideo ex genere remoto et difTerentiis ulti-
mis et proximis diffinito, proprie io-
quendo diftlnitio fieri non potest.
CAPUT IV.
An via inlroductionis in diffinitionem sit
per diffuiilionem diffinilionis vel con-
trarii.
Ostenso autem c[uod nec via syiiogis-
mi nec via divisionis est ad demonstran-
dam diffinitionem et introductionem no-
titise in ipsam, quserendum est utrum
propria via afiqua sit veniendi in notio-
nem ipsius. Queeramus ergo sic, si viae
syiiogismi et divisionis non sunt intro-
ductoriae in notitiam diftinitionis ? Sed
tamen quserendum est utrum sit demon-
strare quod quid est secundum substan-
tiam (lioc est, diftinitionem substantiaiem)
aliquera accipientem (hoc est, supponen-
tera et non demonstrantem), et quid erat
esse (hoc est, difiinitionem diffinitionis)
quod quidem quid erat esse sive diffinitio
Diffinitio difllnitionis, dicit quod diffmitio est con-
ditfinitioiiis ^ ^
quffi sit. stitutum ex fiis quse suntprsedicata m eo
quod quid est (iioc est, substantialiter)
de diftinito, et est ex propriis, et conver-
tibilis est cum ipso diffinito. Hoc est ut
si dicatur, diffinitio est id quod est col-
lectum ex propriis et substantialibus dif-
finito : vei sic, diffinitio est oratio colli-
gens substantialia et propria difiinito : et
per illam diffinitionem diffinitionis con-
cludat diffinitionem esse diffmitionem, ut
sic arguatur: omnis oratio collecta ex
substantialibus alicujus et convertibilis
cum ipso, est illi diflinitio : haec oratio,
homo est animal rationale mortale, est
coliecta ex substantiaiibus liomini et con-
OIII). VilMD.
vertibilis cum ipso : ergo est ejus diffini-
tio. Probatio autem quod ha^c sit diffinitio
diffinitionis est, quia haec taiis oratio est
sola (hoc est, solum) in eo quod quid
est (hoc est, soium ex essentialibus), et
omne (lioc est, totum coliectumin ea) est
proprium et convertibiie cura diffinito :
lioc enim quod taiis sit diffinitiO;, est esse
illi et quidditas ipsius.
Si autem sic syliogizetur ut dictum
est : aut tenebit syilogismus, et tunc per
diffinitionem scietur diffinitio : quod esse
non potest, ut superius habitum est : aut
dicetur solvendo ad qufestionem indu-
ctam, quod iterum accipit et petit quod
quid crat essc quod cencludendum erat,
cliamin hocsicut in syliogismo divisivo :
et ideo non probat talis proces£us : cum
enim dicit, omnis oratio coiiigens omnia
substanlialia alicujus et convertibilis cum
ipso, est diftlnitio ipsius, verum dicit.
Cum autem dicit, haec oratio, liomo est
animal rationaie mortaJe, est Imjusmodi,
petit quod in principio est : quia non cst
notius hanc orationem esse taiem quam
sit hoc quod animal rationale sit diffini-
tio hominis et est idemi ilii : petit igitur
quod probare debuit : si enim aliquid de-
beat demonstrari demonstrative , tunc
nccesse est quod probetur per medium
notius ipso et diversum ab ipso : quod
non fit in tali processu. Scias autem quod
hic inquiritur in genere, an quod quid
est in ratione quod quid est, possit os-
tendi vei demonstrari per diffinitionem :
quod si fieri posset, oporteret quod fieret
per ditrmitionem diffinitionis, vel per dif-
fmitionem contrariam vel contrarii diffi-
nitionis, sicut superius in syllogismo in-
ducto patet, quod si taiis processus tiat
in majori propositione quae communior
est, ponetur diffmitio dilhnitionis, et in
minori petetur principium, sicut genus
petitur in sua specie : et hoc modo fit pe-
titio principii.
Videtur tamen quibusdam hoc mira- objectio.
biie quod hic dicitur : quia processus qui
hic dictus est ad probandum, quod hoc
est diflinitio, dicetur in sexto Topicorum :

LIBER II POSTER.
soiutio ^*- ^^^^ tenerc videlui-. Sed ad hoc dicunt
aliqui satis probabiliter, quod aliud est
inlendere probare, quod a sit diflinitio b,
et aliud quod a insit b ut diffinitio et se-
cundum moduni difiinitionis. Et priraum
quidem docetur in Topicis : secundum au-
tem pertinet ad demonstrationem , et
probari non poterit. Qui enim primum
probat, fundat intentionem suam super
id quod est b : qui autem secundum pro-
bare intendit, suam fundat intentionem
supcr hal)itudine quce est in a et b ; et
ideo pro])are non poterit, quia petitur
Aiiasoiutio. principium. Propterquod aliqui dixerunt,
quod duplex est petitio principii : secun-
dum opinionem, et secundum veritatem.
Secundum opinionem non est hic petitio
principii : secundum autem veritatem est.
Et quia in demonstrativis procedit secun-
dum veritatem, ideo est hic petitio prin-
cipii.
Amplius ad idem inducitur ratio per
simile : sicut enim quando per syllogis-
mum aliquid debet syllogizari, non acci-
pitur diltinitio syllogismi : ita nec fit in
difUnitione, ita quod si per diflinitionem
debeat aliquid manifestari, tiat hoc per
dillinitionem diflmitionis. Quod autem in
syllogismo non accipiatur diflitiitio syllo-
gismi ut aliud per ipsum declaretur^ pa-
tet : quia syllogismo composito in ligura
et modo secundum dispositionem primse
tiguree si debeat aliquid probari per syllo-
gismum, non accipitur quid syllogizare
(hoc est, diftinitio syllogismi), sed in
syllogismo in prima iigura ad proban-
dum aliquid ordinate, prima propositio
semper accipitur ut totum, et minor ac-
cipitur ut pars, ex quibus duabus est syl-
logismus : et non oportet quod diltlnitio
syllogismi accipiatur : sic neque oportet
inesse syllogismo demonstrativo deuion-
strante diftinitionem alicujus de ipso quod
quid est esse, hoc est, difiinitionem dif-
hnitionis.
Sed talem syllogismi diffmitionem
oportet seorsum positam haberi et non
intra substantiam syllogismi : et oportet
ad dubitantem (hoc est, contra dubitan-
175
ANALYT. TUACT. II
tem) ct quoerendo dicentem interrogative,
syllogizatum est hoc, aut non est ? per
illam difrmitionem syllogismi contradi-
cere, et ostendere per diftinitionem syllo-
gismi, quoniam hoc bene syllogizatum
est : et ita ostendere quoniam lioc quod
sic argutum est, erat verus syllogismus.
Et similiter est de diffinitiono diffinitionis,
quod non ponitur in syllogismo in quo
probatur de aliquo diffinitio, sed seor-
sum habetur : ubi si aliquis probata jam
diflinitione velit contradicere et dicere
quod non sit difiinitio, convincatur per
diflinilionem diffinitionis, quod heec vera
sil diftinitio quae conclusa est per demon-
strationera. Ila^c autera ratio ostenditur,
quod non utiraur diffinitione diffinitionis
in declarando diflinitionem, hoc non os-
tendit nisi ex consequenti. Si enira de-
claratuni estB per suara difliuitionera ut
tliffinitum : tunc cognoscendo b secun-
dura quod diffinitura est, cognosco suara
difiiuitionera : et sic declarata est sua
«lifliuiiio : et sicut non utor difiinitione
diftinitionis in declarando eam esse difti-
nitionem diffiniti, sic non debeo uti dif-
tinitione diftinitionis in declarando difti-
nitionem esse diflinitionem . Sic ergo
extra oportet habere diffinitionem syllo-
gisrai et diftinitionis ad convincenduni
contradicentem, et proferre hanc diftlni-
tionera diffinitionis ad hunc (hoc esl, con-
tra hunc) qui dicit quod non quod quid
erat esse est id quod syilogizatum est : et
dicere quoniam utique lu)c quod syllo-
gizatum est, est quid erat esse (hoc est,
difiinitio) et inducat rationem : ([uia hoc
quod est diffinitio diffinitionis positum est
nobis et concessum quasi principium
quod quid eratesse quod dictum est, hoc
est oratio ex substantialibus rei quee con-
vertibilis est cum diflinito : et siniiliter
probari debet, quod syllogizare aliquid
est syllogizare ita ut quid erat esse : quia
syllogizato congruit ratio diffinitionis : et
sic convincitur adversarius,
Adhuc autem ad idem quod scilicet
difiinitione contrarii non sit demonstrare
quod quid : et si aliquis ex conditione
176 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

(hoc est, suppositione) demonstret (hoc diffinitionem propositi probet qnod quid
est, demonstrare conetur) aliter quam per est in eo quod quid est, sive hoc faciat
diflinitionem difiinitionis : sed si intendat pcr diffmitionem contrarii, semper petit
quod quid est unius contrarii concludere principium, et non probahit quid est in
per quid aUerius contrarii : ille enim pe- eo quod quid est, sicut quaeslio quid est
tet principium, sicut et ille qui demon- dehet terminari.
strare intendit per diflmitionem difPmi- Est autem una oppositio ad utrumque
tionis. Cujus exemplum est in terminis (hoc est,contra utramque viaminductam)
specialihus : ut si aliquis prohet quod contra utrumque enim, hoc est, secun-
quia malo inest divisibile esse ut diftiniti- dum divisionem sive divisivum syllo-
vum,quod contrarium divisihilis,hoc est, gismum prohantem, et contra sic per
indivisihile esse ut diftinitivum, est in diflinitionem diffmitionis vel contrarii
contrario maU quod est bonum : lioc au- syllogizantem una et eadem objectio est.
tem fit in omnihus in quibuscumque est Et hoc est, quod in demonstrationihus
contrarium ut diffmitivum : tunc contra- tahum non ponitur causa, sed adhuc post
rium illius erit diffmitivum contrarii : si demonstrationem quaeritur propter quid
enim contrarium in contrario, etiam pro- est homo animal hipes gressibile et ut
positum inproposito. Bonum autem malo unum : quia in omni demonstratione pro-
est contrarium : et hoc supponatur : est bante quod quid est, in eo quod quidest,
enim dictum Pythagorse. Similiter indi- probantur multa esse unum : unde pro-
visivile et divisihile sunt contraria. Ar- batur quod homo est animal orressibile
guatur ergo sic : esse quod quid est in hipes et unum, sed non prohatur quod
eo quod quid est malo, est esse divisihile : sit animal et bipes, quse per copulationem
ergo esse quod quid est in eo quod quid tantum conjuncta sunt, et non sicut sub-
est bono, est esse indivisihile. Hic enim stantiahter unum : hujus enim (quod sic
sic arguens est accipiens et petens quod quidem sit unum et non muUa) neque
quid erat esse et demonstrans : cum enim una necessitas est (hoc est, nulla) ex ac-
in minori dicit, sed esse divisihile est dif- ceptis et non prohatis in divisivo svllo-
finitivum mali, accipit conclusionem an- gismo, vel illius qui est per diffmitionem
tcquam probetur : quia in eo quod est diffmitionis vel contrarii. Xon enim pro-
divisihile esse mali, accipitur bonum hatur unum fieri quod prfedicatur ut dif-
esse indivisihile : sicergopetit principium Imitio : sed utique secundum talem pro-
et non probat proposilum. hationem homo erit universale suhjectum
Adhuc autem ad idem ratio est simul unum illorum, sicut homo idem subjecto
prohans, quod nec per difhnitionem con- dicitur musicus grammaticus. Si ergo sic
trarii prohatur quod quid est in eo quod demonstrans non ostendit multa praedi-
quid est : quia accipere medium ad de- ^ari ut essentialiter et substantiahter
monstrandum quod quid est, erit hoc me- unum, non demonstrabit quod quid est
dium cum alterum sit a demonstrato et ^^ ^^ quod quid est.
ab eo a quo demonstratur : etenim in Quaeratur ergo quahter diffiniens de-
omnihus demonstrationibus sic est, quod monslrabit sive ostendet substantiam (hoc
medium est hoc de hoc ut aUerum de al- est, substantialem difhnitionem) aut quod
tero, et non ut idem de seipso, hoc est, quid est : non enim demonstrahit eam si-
sed non ipsum accipitur sibiipsi medium, cut facit ostensive demonstrans ex certis
neque accipitur ratio ejus cujus est ratio, et notioribus principii sive preemissis
et convertitur cum ratione propositi : manifestam et prohatam faciens conclu-
quia si honum estindivisibile, malum est sionem, quae prius non fuit manifesta :
divisihile, et e converso : unde unum il- sic enim probat et manifestat conclusio-
lorum accipitur in alio. Et sic sive per nem per principia, quod necesse est sequi
 LIBER II POSTER. ANALYT. TRACT. II 177

conclusionem : et esse cum illa altera qusestionem, quomodo scilicet quid est
quse sunt prsemissa ex quibus sequitur demonstretur, et an ipsa diffmitio secun-
conclusio : ratio enim sic demonstrans dum se et in eo quod quid sit demonstra-
est demonstratio et non diffmitio : neque bilis vel non.
diffiniens sic ex principiis certis proce- Et de hac qusestione prima determi-
dere potest ad diffmitionis manifesta- nantes dicimus amplius quomodo ali-
tionem. quis monstrabit vei demonstrabit quod
Neque iterum diffmiens manifestare quid est (hoc est, diffmitionem) in eo
potest diffmitionem in eo quod quid est, quod quid est : hoc enim est qucerere,
sicut inducens singularia, cum ipsa sin- utrum ipsa diffmitio secundum se demon-
gularia manifesta sint : hoc tamen de strabilis est, vol non ? Et hic attenden-
singularibus manifestum est, quod om- dum est diligenter, quoniam in hoc capi-
nia sic sunt uno modo secundum prsedica- tulo et translationes et verba Commenta-
ri per compositionera, et nulla sit instau- torum valde sunt varia : et nos tres (quse
tia : quia sunt omniatalia id quod quodli- magis videntur) prosequemur expositio-
bet est tale cui nihil aliter est quam aliis : nes. Si enim sic demonstretur de aliquo,
sed sicut est in uno, ita et in ahis : tahs necesse est prius scire de ipso quia est,
enim tali syllogismo inducto non quid antequam sciatur quid est de ipso. Si
est demonstrat, sed quia sive quoniam enim nesciatur quia est, tunc non potest
est affirmative, vel negative demonstrat sciri quid est : quia esse aliquid est ante-
quoniam non est : et non demonstrat quam sit quid vel quidditas ipsius : et
quid est in eo quod quid est, quia ahud heec duo se habent sicut esse simphciter
est quia cst, et aliud quid est : et sicut et esse quid : esse autem diffmitionem,
sunt diversoe qusestiones, ita diversas vias ut dicit communiter Commentum Arabi-
habent suse determinationis. cum, est esse diffinitionem cujus est dif-
Quis igitur est ahus modus rcHctus finitio. Cujus exemplum est : quia in eo
quo qusestio quid valeat determinari, ex quod est de homine, necesse est prius
quo nec ostensive per demonstrationem, scire quia est homo, antequam sciatur
nec per syllogismum divisivum, neque quid est homo. Nisi enim sit homo in
per diffmitioncm diftinitionis, nec per suis essentialibusprincipiis, scirinonpot-
diffmitionem contrarii valet determinari : est quid sit : et ideo prius necesse est
nec ahquis dicat quod sensibili demon- scire quia est in talibus principiis, ante-
stratione diffiniens demonstret diffinitio- quam sciatur quid est : et ideo hse duse
nem in eo quod quid est in intelligibili- qua^stiones, quia est, et quid est, ordi-
bus, et non in sensibilibus non demon- nantur, quod qutcstione quia est, opor-
strabit hoc sensu aut digito. tet primum scire, utrum scilicet est in
suis principiis^ aut non : et tunc post
CAPUT V. ^^°^ scietur qusestio quid est, sicut si est
homo, vel non est, vel ahud quodlibet
Utrum diffinitio secimdwn se sit demon- de quo scire volumus quid est.
strahiUs vel non. Hujus autem causa et ratio est, quia
quod non est, et esse non habet in suis
Superius autem quatuor qucesitse sunt principiis constituentibus ipsum, nullus
qucestiones, scilicet quomodo et quid est sciet quid est : quia ex suis principiis in
quod demonstratur, et quis modus intro- quibus est, habet determinari qusestio
ductionis, et quid est diffinitio, et quo- quid est per diffinitionem. Aliquid enim
rum : etjam habitum est quid et quo- significat ratio, quse, inquam, ratio est
rum est diffinitio, et quis est modus in- vel diffinitio secundum rei substantiam
troductionis : restat determinare primam data, vel est nomen (hoc est, nominis
n 12
 178 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

interpretatio) quod implicite dicit esse
diffmiti : sicut cum dico, tragelaphus (hoc
est,hircocervus) a-upaYocquodesthircus.et
Xa'fo;quod est cervus : hoc enimhabetno-
minis interpretationem ad minus : etideo
oportet, quod habeat essesecundum ima-
ginationem in suis componentibus ipsum^
ex quibus scitur quid est ipsum, c|uo-
niam est quid imaginatione hirci et cervi
confictum. Quid autem sit tragelaphus
secundum esse et naturce veritatem, im-
possibiie est scire : quia secundum mo-
dum esse, qui respondet qusestioni quia
est, nec habet nec habere poterit.
Id autem quod quid est homo, et esse
hominem, aliud : quia quid est homo,
significat quidditatem hominis : et esse
liominem^ sive etiam quia est homo, di-
cit hominem habere esse per prgedicatum
de ipso, vel negatum ab ipso '. Patet
igitur quod in omni quod est, quia est
vel esse illud, prsecedit scire quid est il-
lud, et non possunt esse simul, et unum
antecedit aliud necessario.
Hoc autem sic habito et supposito,
postea ulterius ratiocinando procedimus
et dicimus, quod necesse est quod per
demonstrationem demonstretur de omni

Atvero si hivc qu^e dicta sunt ita se
habent, si aliciuis demonstrabit quid est
in eo quod quid est, oportet supponere
quia est : quia utrumque simul una de-
monstratione demonstrare non poterit.
i'e demonstrabili quia est, nisi sit sub-
stantiaqua? demonstrari non potest : quia
^sse et ens nulla est substantia : et sub-
stantia si demonstrari posset, non de-
monstraretur nisi per ens : et hoc est

Detur enim quod utrumque demonstret '^"^^^ qui^ quid est (hoc est ens) non est
una demonstratione : tunc qualiter hoc genus, sed transcendens quod de sub-
potest esse, quod utrumque una poterit stantia non ut genus prsedicatur : quod
demonstratione demonstrare ? diversa? si genus esset, substantia esset composi-
enim via? sunt ostendendi h»c duo : difti- ^um ex genere et ditlerentia, et haberet
nitio enim dicit quid est, et demonstralio esse in differentiis et passionibus, et hoc
quia est, hoc de hoc (ut ante dictum est) esset demonstrabile de substantia per
clemonstrabit quia est : et diftinitio est substantia? diffmitionem. Ex his igiturse-
unum quod est via in quid est, et aliud quitur quod pro certo demonstratio est
est demonstratio quod est via in quia est via adlioc quod quid (hoc est, quod ali-
cognoscendo : et ideo non potest videri quid est), hoc est, qua probatur quod
qualiter eadem ratione utrumque istorum aliquid est, sive qua probatur quia est
aliquis demonstrabit. Id autem quod aliquid, el non diffinitur.
quid est homo, et esse hominem, sive Gujus signum est, qua hoc verae et
quia homo est, aliud et aliud in numero nunc quibus utimur, faciunt scientise de-
qucestionum : et alia est via ad terminan- monstrativae mathematicae : per demon-
dum qua?stionem unam^ et alia ad deter- strationem enim non demonstrat geome-
minandum qua^stionem aliam : et haec si- ter quid est per diffmitionem quod sifi^ni-
mul sciri non possunt : quia prius opor- ficat triangulus (hoc est, trianguU diffi-
tet scire quia est in suis principiis^ ante- nitionem), sed accipit illud per diffmitio-
quam sciatur quid est : nec potest scire nem : sed quod hoc quid quod accipit,
aliquis quid, nisi prius sciat quia est : et aliquid est, et quia est, demonstrat per
quid est scitur diffmitione, et quia est syllogismum demonstrativum. Queera-
scitur demonstratione : et aliud est diffi- mus igitur quid demonstrabit diffmiens,
nitionis via notificans quidditatem incom- et quaeramus utrum diffmiendo monstra-
plexi secundum quod quid est, et aliud bit quid est, vel quia est? velut si dicam
demonstratio notihcans et demonstrans gratia exempli, utrum de trian'mIo difli-
quia est. niens monstrabit quia est, vel quid est ?
1 Juxta illud primi hujus tract. cap. o.M non est idem. P. J.]
enim quod quid est unitas et unitatem esse

LIBER II POSTER.
Et si dicatur quod demonstrat quid est,
quia aliud non potest monstrare diffi-
niens : cum non sit monstratum quia est,
tunc sequitur quod aliquis sciens aliquid
quod quid est, et secundum quod quid
estdiffinitione, nesciet ipsum siest : quod
falsum est, quia probatum est quod quia
est (quod determinat qutestionem si est)
prius oportet scire : unde hoc est impos-
sibile : et sic videtur quod diffmiens non
possit demonstrare vel ostendere quid est,
nisi prius ostendat quia est : sed quia est
non potest ostendere : ergo nec quid cst
circa diffmitionem.
Et ut hoc melius intelligatur, dictum
Alfarabii in Commento Arabico est at-
tendendum, quod quid est ostendere cir-
ca diffmitionem, est demonstrare diffini-
tionem : quod facere non potest diffi-
niens,ut preehabitum est : quia diffiniens
nullo modo neque per syllogismum os-
tensivum^neque divisivum,neque per dif-
linitionem contrarii potest ostendere dif-
fmitionem quia est. Aut ostendere diffmi-
tionem, est ostendere quia diffmitio est
hujus diffmitio. Et hoc iterum non potest
facere diftiniens : quia non ponit intentio-
nem suam circa hoc cujus sit diffinitio,
sed tantum quid sit diffinitio, quod sit ex
essentialibus collecta : et non studet circa
hoc cujus sit vel quia sit.
Hoc autem manifestum est secundum
modum terminorum (hoc est, diffinitio-
num) quibus nunc utimur in diftinitivis :
quia diffinientes non demonstrant quod
quid est (hoc est, quid sit hujus vel iUius
diflinitio) hoc est enim demonstrare quid
quodsic sit, sive quia sit, quando osten-
ditur cujus sit ut diffmitio. Si enim diffi-
niatur circulus, quod est id ex cujus me-
dio aii(|uid semper est cequale : ubique
enim raedium circuli sequaliter distat a
circumferentia, quod non convenit alicui
figurce angulari : sed tunc datur diffinitio
formahs circuli,qu8e dicit propter quid est
id quod diffmitur in tali esse et quidditate,
hoc est, propter quid est circulus : quia
hoc directe dicit causam et esse circuli,
quod medium eequaliter undique distat :
179
ANALYT. TRACT. It
et tunc sic diffiniens non demonstrat,
cujus sit ista diffinitio, vel cui insit ut
diffmitio, sed tantum^ quod circulus tale
quid sit secundum se, et secundum sui
quidditatem : si enim demonstraret cujus
sit ista diffinitio ut quid est, tunc diceret
utrum esset aenei circuli, vel lignei : et
tunc esset ipsam dicere montis aenei qui
in convexo circularis est.
Arabica translatio non habet rnontis,
sed dicit, quod esset ipsum dicere, quod
est ens : neque enim considerat diffi-
niens quando dicit quid est secundum
quod quid est considerat, quia possibile
sit esse in aliquo subjecto, sicut diffinit
quando assignantur termini sive diffini-
tiones. Neque considerat diffiniens, quia
illud est (hoc est, esse habet) qiiod diffi-
nit (hoc est, quod sit alicujus subjecti
in quo esse habeat) quando dicuntur
a diflinientibus diffinitiones. Sed semper
in talibus diffinitionibus formalibus licet
et oportet dicere causam propter quid :
quia illa est quid in talibus : et sic nun-
quam demonstrat quia, ot non potest de-
monstrare quid nisi per demonstrationem
sciat quia : ergo diffiniens non demon-
strat quid, sed sumit ipsum. Patet ergo
quod quid est in eo quod quid est, secun-
dum se est indemonstrabile. Hujus enini
est expositio Commenti Arabici : et in
hanc magis consentit Boetii translatio^ et
etiam translatio Joannis.
Sunt tamen qui parum ab ista deviant Expositio
expositione, in eo quidem quod quid, et «"'^r"™-
quia est non sic exponunt ut dictum est :
sed de quolibet dicunt oportere pritis sci-
ri quia est, quam quid est : etnon est
possibile, quod quia est : vel cum quid
est, sciatur vel post ipsum, et hoc qui-
dcm est verum : sed cum ad hoc quod
ad diffinitionem refertur quid sit, scilicet
diffinitio, et quia est, magis videtur fa-
cere ad propositum : et quod quia est
diffinitio sic demonstraretur cujus est, et
cui inest ut diffinitio. In hoc enim est
quod est ipsa diffinitio.
Alius modus est expositionis et satis AUaexpo-
conveniens, quod cum dicitur quod dici- ^'''°"
180 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

mus per demonstrationem demonstrari ante quid est : propter quod talis diffini-
esse quia nisi sic dicatur substantia : tio est non dicens esse quid : sicut si di-
substantia subjectum quod subjicitur ceretur diffinitio montis aenei qui esse
passionibus et differentiis sicut genus non babet.
substat difTerentiis. Talis autem sub- Et attende semper quod qida est non
stantia non demonstratur, sed esse ip- preesumitur nec prsescitur ante quid est :
sius quod est secundum aliquod praedi- ita quod sit in actu et secundum naturam
catum quod inest ei ut passio vel difle- in rebus naturalibus extra, sed quia est
rentia quse est substantialis quaiitas ip- ante in suis principiis essentialibus : et
sius : esse autem tale non est substan- non in illis sic sciatur, quia sic in illis non
tia : eo quod non est sicut genus sub- potest aliquo modo diffiniri per quid est.
jcctum differentiis et passionibus. Et ex Mons autem aeneus et alia impossibilia
his tunc patet, quod demonstratio erit de simpliciter non habent esse in principiis
hoc quod aliquid est, hoc est, quia ali- aliquibus : et ideo talia realiter non diffi-
quid est esse habet per diffmitionem : niuntur : et ideo cum tales termini assi-
quod verse et nunc faciunt scientiae. Et gnantur adiffmientibus, non determinatur
per hoc probatur sicut per signum, quod quia possibiie sit esse quod dicitur cum
ita sit : quia in scientia demonstrativa ita assignant termini : neque probant quod
procedit geometer, qui accipit et suppo- illud est, cujus dicunt esse diffmitiones
nit quid est quod per diflinitionem signi- ipsi diffinientes : sed semper adhuc licet
ficat triangulus : sed quod triangulus est quserere propter quid, si est quod diffi-
quid'^ secundum illam diffinitionem de- nitur. Diffinitio ergoper seipsam non de-
monstrat : et sic demonstrat quia et non monstratur. Primum quod positum est
quid. Quseramus igitur, quid monstrabit melius est, et hoc est in commento.
diffiniens ? 31onstrabitne quid est, vel
monstrabit ne quia est, velut triangu- CAPUT YI.
lum ostendat secundum quid est? et si
conceditur quod demonstrat quid est, se- Quod diffinUio nominis nonest quid de-
quitur impossibile : quia sciens quid est monstrabile, sicut nec diffinitio rei.
non demonstraret nisi sciret : et sic sciens
quid est, ignorabit si est : et hoc est im- Si ergo aliquis dicat quod diffmitio non
possibile. semper demonstrat quid est res secundum
Et tunc manifestum est quod diffmien- quod quid est de re, sed aliquando demon-
tes non demonstrant quid est secundum strat quid significat nonien, hoc est, no-
modos terminorum (hoc est, diflinitio- minis diffinitionem sive significationem,
num) qui nunc dicti sunt. Hoc autem di- et sic demonstrat quid est aliquo modo :
cimus : quia cst alius modus terminorum ostendemus quoniam diffiniens non de-
secundum quem modum expositio nomi- nionstrat diflinitionem nominis sicut non
num dicitur diflmitio, de quo in sequenti demonstrat diffmitionem rei. Si enim non
inquirimuscapitulo. Hujusexemplum est, est nullo modo (negatio superfluit et est
quod si circulus dicatur, quod ex medio, sensus) si nullo modo demonstralio erit
hoc est, a medio est sequale per differen- ejus quod quid secundum quod quid est
tiam, et sit convertibile cum circulo : et secundum substantiam et naturam : tunc
hoc demonstrator probat adhuc, tali ra- forte dicet ahquis, quod sitaha diffmitio
tione vel diflinitione conclusa contingit demonstrabilis quse est ratio sive difiini-
quserere propter quid est diffmituni ? si tio nominis idem significans, hoc est,
est vel propter quid est circulus? quiaper quse est de nominis significatione.
illud quod sic diffinitur, non ostenditur Sed talem diffinitionem esse demonstra-
esse : quia quod est vel esse oportet sciri bilem inconveniens est. Primum quidem
 LIBER II POSTER.
inconveniens quod ex hoc soquitur, est
quod secundum hoc non substantiarum
(hoc est, eorum quae non sunt) esset dif-
fmitio : eo quod contingit pernomen si-
gniticare ea quce non sunt sicut ea quae
sunt, sicutsignificaturhircocervus et chi-
maera : cum autem demonstratio necessa-
riorum sit, et per diftinitiones proprias,
patet quod talium non est diffmitio quse
medium sit demonstrationis vel conclu-
sio-
Amplius secundum inconveniens quod
ex hoc sequitur, est quod omnes rationes
et orationes erunt velhahebuntdiffinitio-
nes : quia omnes sermones possunt signi-
ficari pernomen aHquod positum, de quo
detur diftinitio quee dicat nominis si-
gnificationem. Ex hoc sequitur quod om-
nisnostra locutioet disputatio essent ter-
mini sive diffinitiones : quod falsum est :
et secundum hoc Ihas (hoc est, Trojanae
historiae) esset diffinitio : quiadicitur quod
hoc nomen Ilion, Trojanam historiam
significat per materiam : quia principale
quod tangitur in historia illa, fuit turris
Ihon quae cecidit.
Amphus a signo probatur idem : neque
una enim scientia (hoc est, nuUa) de om-
nibus sic procedit demonstrando, quod
demonstret quod hoc nomen vel illud per
suam significationem significat quod quid
est : neque ipsae scientiae demonstrativae
tales assignant diffinitiones, quae sint no-
minum significationes. Ex quo concludi-
tur quod diffinitio vera non est ex his.
Adhuc autem jam habitumest ex praemis-
sis, quod diffinitio nihil demonstrat, et
quodnon demonstratur quod quidest :
neque diffmitione, neque demonstratione
cognoscere est quod quid est: si enim
diffinitione cognosceretur, esset diffmitio-
nis diffinitio : si autem demonstratione,
tunc oporteret quod aha diffmitio esset
medium quo probaretur diffinitio esse
diffmitio : et hoc jam in ante habitis im-
probatum est.
Dubuatio. Posset tamcn hic quaeri, an hoc verum in suis causis etordine principiorum suo-
sit semper, quod ante quid est oportet rum essentialium, potest esse diftlnitio et
semper scire quia est ? Et an oporteat demonstratio et scientia, ut de echpsi fn-
ANALYT. TRACT. 11 181
quia est praecedere inre et in actu vel in
anima ? Et qualiter hocsit quod dictum
est, quod non simul scitur quid et quia.
Sed ad hoc jam satis dictum est, quod Soiutio.
qiiia prsecedit qidd secundum quod res per ame
est vere in suis principiis, quamvis non oportelt
sit in actu vel in anima : et secundum est.
hoc quia semper prsecedit quid : et ex his
ahquis venatur ex diffmitione inquirens
ex quihus principiis et qualiter : et hoc
modo non ahter prsescire oportet quia
ante quid est : et super taha ponitur et
fundatur demonstratio, et non super alia
quse tantmm sunt in sensu per partes,
quas componendo conjungit anima, ut
chimaera, nomina habent significantia id
quod est in anima : ad ea enim quae sunt
in anima, voces habent primam relatio-
nem sive compositionem, eo quod voces
sunt notae eorum quse sunt in anima. Et
secundum hoc quod sunt, ponitur ratio
eorum : sed haec non est ratio vel
diffinitio super quam fundetur demon-
stratio. Dicendum quod quia est per me- Quiaestpot-
dium accidentale potest haberi ante quid ante^ quw'
est, ut dictum est : sed si quia est probe- ^dium^cd-
tur permedium essentiale, hoc non erit ^^"'^'«-
diffinitio, et ratio quia est et quid est si-
mul scientur: et hoc expresse dicit Com-
nientator. Et tunc cum scitur per medium
essentiale, tunc etiam non simul aliquo
modo : quia non aeque immediate sequi-
tur utrumque ex demonstratione : quia
non sequitur ex demonstratione tali im-
mediate : et tunc cognoscendo si est per
essentiaha, percipitur et colligitur diffini-
^io ipsius.
AdinteUigendum autem quod quceritur Dubitatio.
a quibusdam, utrum eorum quae non
sunt, possitesse demonstratio, vel diffini-
lio, vel scientia ? Xotandum est quod soiutio.
impossibihum quidem nullo modo exi-
stentiam habentium, necin se, necincau-
sis suis vel principiis, non potest esse
diffmitio, vel demonstratio, vel scientia
demonstrativa : sed possibiUum, et jam
 182 D. ALB. MAG.
tura, et ortu et occasu stellarum, ctalio-
rum similium: et planum hoc est ex di-
ctis. Et si dicat alic[uis quod sciens quid,
scit ipsum esse : jampatet responsio, quod
scit ipsum esse in suo ordine suorum prin-
cipiorum, ut dictum est. Et exhoc patet,
quod nullo homine existente haec adhuc
vera est, homo est animal. Sed de tali-
hus muha in antehahitis lihris dicta sunt.
Objeciio. Ohjiciunt tamen quidam etiam de im-
possihihhus, sicut de liac, vacuum est lo-
cus privatus corpore, et chimipra est opi-
nahihs : hiBc enim nunquam esse pos-
sunt : et tamen istae locutiones videntur
Soiutio. esse vera3. Sed ad hsec et omniatalia di-
cendum, quod taha perpartes ad minus
significantur a natura, sed componit ea
anima : et ideo sicut talia hahent nomina
et significationeset diffinitiones secundum
quod sunt in anima componente, quffi ta-
mcn referuntur adnaturam, etsic sunt
verae locutiones, vacuum est locus priva-
tus corpore : quia per separationem ah-
cujus corporis a loco accipit anima sepa-
rahiUtatem cujushhet, ct sic locum sive
spatium sine corpore. Et sic non entium
extra animam ahquo modo est csse, et
impossihilium ahquo modo est acceptio
secundum naturam componentem ea qute
in natura composita non sunt.
CAPUT YII.
Qualiter secundum modum demoustra-
tionis iuductorum et diffinitio demon-
strari vel sijUogizari possit.
Postquam autem de his qmie dicta sunt
disputatum est,iterum speculandum quid
horum quae disputata sunt, diciturhene,
et quidnonhene: et postea dicemus quid
sit diffinitio, et quid sit diffinitio ejus
quod quid est, sive quidditatis exphca-
himus. Quaeramus igitur quaestionem
(quse principahs est intentio) dicentes,
numquid diffmitio quodammodo est de-
monstratio, aut nullo modo?'hoc est^ vi-
deamus et quaeramus an diffinitionis scien-
tia sit difhnitio, aut demonstratio, aut
ORB. PR.ED.
modo sciatur
neutro comment
Unde um Arahicum sic hahet,"?
quid cst difhnitio
an scientia deea cadat ut sit diffinilio, an
demonstratio, aut neutro modo cadat
scientia ?
Quoniam autem (sicut a principio istius
secundi hhri diximus) idem est scire
quod quid est, et scire causam ipsius, si
tamen est ipsius ahqua causa : quia si
ipsius non est ahqua causa, tunc non
scitur per demonstrationem, sed nohi-
hori et mehori modo. Ratio autem hujus
est : quoniam si ejus quod quid est, est
ahqua causa, haec erit aut eadem, autaha.
Commentum Arahicum exponit, hoc est, Exposiiio
causa ex eisdem essentialibus sumpta : Arabici.
aut aha quae est accidentahs, sicut cum
dicitur, omnis homo est risihihs : omne
risibile est rationale mortale : ergo omnis
homo est animal rationale. Unde utique
illa quae est alia causa et accidentahs, aut
est demonstrahihs, aut indemonstrahihs,
hoc cst,tahs quod per eampossit demon-
strari, aut non? Si contingit per eam de-
monstrari, tunc necesse est quod iha cau-
sa accidentahs sit medium : et necesse
est in primo modo primae figurc€ fieri
syllogismum, sive demonstrari, sive
syUogizari : eo quod conclusio sit uni-
versahs et praedicativa quae demonstra-
tur^ hoc est, syhogizatur : quodnon pot-
est fieri nisi in primo modo primse figurae.
I nus quidem igitur modus nunc ex-
qviisitus est id quod quid est (hoc est,
diffinitionem) per ahquid (hoc est, secun-
dum accidentale medium quod aUerius
naturae est) diffinitionem demonstrare.
Diximus autem in praecedenti divisione,
c{uod si ahqua est causa^ autesteadem,
aut aha : et ostendimus quod si aha est,
per eam potest quod quid est syhogizari :
et hoc modo demonstjari quo id quod
syhogizatum est, demonstratum esse di-
citur.
Si autem eadem causa est : tunc est
horum quod quid est, quia de natura et
essentiahhus eadem accipitur : et tunc
tale medium (quod est eadem causa) est
de nuraero eorum quod quid est : et est

LTRER II POSTER.
diffmitio difrinitionis, ct est dc numcro
propriomm et convertibilium, et cst pro-
prium ; et de hoc supra ostensum est
quod per ipsum non est syllogizare vel
demonstrare diffmitionem : propter quod
hoc quidem quod est causa alia, mon-
strabit diffmitionem : illud vero quod est
causa eadem, non monstrabit eam diffi-
nitionem quee est de numero eorum qua)
quid erant esse ejusdem rei cujus est
causa.
Expositip Talis autem modus concludendi diffi-
Alfarab». ... , commento.
nitionem, quod non sit vere et proprie
demonstrativus, dictum est prius : quia
non est ex essentialibus et propriis, sed
per communia et accidentalia syllogiza-
tus est syllogismus ipsius quod quid est,
hoc est, diffmitionis. Haec directe de ver-
bo ad verbum expositio est commenti
Arabici, quod Alfarabio inscribitur.
Eiposiiio
Lalinorum. Sunt tamen Latini qui ^ in hac iparte
profundant intellectum, et fmgunt quae-
dam mirabilia, dicentes quod Aristoteles
intendit hic dicere quod aliqua diffinitio
demonstratur : et hoc solvendo ad su-
perius inductas quaestiones et certifican-
do eas. Probat autem, ut dicunt, inten-
tum per duas rationes : quarum una est,
quod aliqua causa demonstratur : diffi-
nitio autem aHqua causa est : causa au-
tem aut eadem, aut alia : et si sit eadem,
habetur propositum : et si sit alia, aut
demonstrabilis, aut indemonstrabilis : si
sit alia et demonstrabilis tunc alia causa,
liabetur iterum propositum : et diftini-
tionem sic demonstratam necesse est
esse medium de numero eorum qute quid
sunt, et de numero convertibilium, et
quod tunc sit syllogismus dialecticus
concludens diffmitionem secundum in-
haerentiam solum, et non secundum
modum inhaerentise, qui est ut insit quid
in eo quod quid est. Et ut hanc suam
conflrment intentionem multa oportet
intelligere. Primum quidem est, quod
illud idem quod dicitur causa secundum
id quod dat esse alteri, diffinitio est ejus-
dem secundum quod est principium co-
gnilionis ipsius.
183
ANALYT. TRACT. II
Et cum dicitur quod causa qua?dam Expositio
esti.eaaem,
7 et quffidam alia, quidam di- quorum-
1 /• • 1 T
liam.
cunt quod sic intelligitur, quod illa3
dictiones (eadem et aha) sint ablativi
casus, hoc est, quod qutedam est causa
eadem, hoc est, in seipsa non habens
aliam causam, et illa non est demon-
strabilis : quaedam autem alia, hoc est,
ab alia, et illa est demonstrabilis, illa
alia causa posita pro medio demonstra-
tionis : et hoc est planum, scd non con-
cordat cum alia translatione, nec cum
Alii autem dicunt quodT- cum dicit, alioruni
Expositioet
eadem et alia, nominativi sunt casus, suUiiis.
qua? dicuntur eadem et alia : quaedam
enim est causa eadem illi rei, cujus est
causa, et quaedam non. Dicitur autem
causa eadem cum rc causata causa for-
malis, non quia sit omnino eadem cum re
causata, sed quia tota essentia rei est ab
ipsa, et ipsa secundum quod diffusa est
in materia : formae enim quae sunt sine
materia, meliori modo et puriori habent
esse, quam illae quae sunt in materia : et
si formae naturales possent esse sine ma-
teria, verius essent et melius repraesenta-
rent esse, quam secundum quod sunt in
materia. Sic ergo causa eadem cum re
dicitur causa formalis. Causa autem alia
dicitur quaecumque alia, ut causa effi-
ciens et fmalis, quae extra stant et non
sunt de rei integritate : causa autem ma-
terialis quamvis de integritate rei sit,
non est tamen de quidditate rei et essen-
tia vere rei, sed assumpta est tantum
propter formae necessitatem : quia ut for-
ma sit, necesse est materiam talem esse
vel talem : et sic causa quodammodo alia
a re, est materialis, fmalis, et efficiens.
Quod autem dicitur, quod causa alia de-
monstrabilis^ aha indemonstrabilis, di-
cunt quod causa alia indemonstrabilis est
causa fmalis, quae ideo demonstrari non
potest, quia omnium causarum causa
est : et si forte demonstratur, demonstra-
tur secundum id quod est fmis, non se-
cundum id quod est causa fmalis. Alia
autem causa demonstrabilis, dicunt quod
 184 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
est materialis, quee secundum quod dis-
posita est ad formam, per formam pot-
est demonstrari. Causa autem alia quae
est efficiens, in quantum talis causa est,
per finem potest demonstrari, et non per
formam. Causa autem eadem quse est
forma, dupliciter consideratur, scilicet se-
cundum quod est effectus operationis ef-
ficientis in materia : et sic causae proprie
non habet nomen, sed effectus, et pot-
est per efficientem demonstrari. Secun-
dum autem quod informat materiam
et dat ei esse, sic causae nomen habet,
et demonstrari non potest. Hoc est igitur
quod dicunt quidam et subtiliter, sed
non est secundum intellectum com-
menti.
^fiorum° -^^" dicunt quod totum hoc quod dici-
tur, causa eadcm ct alia, refertur ad in-
ellectum et diffinitionem passionis qute
potest esse formalis tantum et dicens
quid : et sic est eadem, et non demon-
stratur. Vel dari potest ad subjectum
quod est alterius naturae, et tunc est alia,
et ratio dari potest per subjectum pro-
prium, et tunc est demonstrabilis : vel
per subjectum non proprium et acci-
dentale, et tunc est indemonstrabihs.
Adhuc autem alii sunt qui dicunt in-
telligi per causam eamdem, diffinitionem
sub eo quod diffinitio subjecti sit semper
ex his quae sunt ejusdem generis : per
causam autem aliam difiinitionem pas-
sionis quae fit per subjectum quod est al-
terius generis : et tunc alia causa quae-
dam demonstrabilis, ut diffinitio passio-
nis dicens quid solum : qusedam autem
indemonstrabilis, ut diffinitio passionis
dicens quid et propter quid.
Objectio. Et si objicitur quod contra rationem
causse est quod sit demonstrabilis, cum
causa sit, quam de necessitate sequitur
Solutio. aliud, et non quse sequitur ad aliud. Di-
cunt quod non est inconveniens id quod
est causa esse demonstrabile : quia hoc
quod est uni causa, potest esse causatum
ab alio.
Haec igitur sunt quae dicunt. Primum
autem horum est sententia commenti ot
veritas intentionis Aristotelis : unde trans-
latio Arabica quam ipse exponit, ha-
bet sic : quia non evacuatur causa quin
sit per unum modum, scilicet quia est
talis, ex qua constituitur rei essentia :
aut quia non constituitur rei essentia :
tamen etiam alia subtiliter dicta sunt, et
ideo non abjicienda.
CAPUT YHI.
Qualiter ex demonstratione elicitur dif-
finitio, quamvis non demonstretur .
Quo autem modo contingat ex de-
monstratione eUci diffinitionem, nunc in
hoc capitulo dicemus, dicentes iterum et
incipientes ex principio, hoc est, consi-
derantes in his quae a principio suut
qua?sita, scilicet si quid est demonstra-
bile ? et quorum est demonstratio ?
Dicimus igitur, quod sicut prius ha-
bentes c/uia, quaerimus statim propter
c/uid, et non ante propter quid quam
quia sciamus, et aliquando, hoc est, in
aliquibus modis simul sunt manifesta,
quia per eadem media efficiuntur : sed
tamen neque propter hoc possibile prius
cognoscere propter quid quam quia :
quia ipsum quia immediata est conclu-
sio demonstrationis : et ex mediis ilfius
ehcitur propter quid. Et sicut se habet
quaestio propter quid ad quaestionem
quia : sic se habet quaestio quid ad quae-
stionem si est. Nunc manifestum est
quod simihter et quod quid erat esse
quod quceritur per quaestionem quid,
non scitur sine scientia quia est^ hoc est,
si est : sed oportet quia est^ et si est,
ante cognoscere. Cujus ratio est, quia
impossibile est scire quid eos qui igno-
rant siest, A'el quia.
Procedamus igitur in illo et videamus
quibus modis sciamus si est vel quia est.
Dicamus igitur quod aliquando si est vel
quia est, habemus aliquando secundum
accidens, hoc est, per medium acciden-
tale quod potius est signum quam cau-
sa. Aliquando autem scimus et quia est
 LTBER 11 POSTER.
et si est habentes quid, hoc est, essen-
tialem causam esseipsiusprobantem, sic-
ut patet in exemplis naturali et mathe-
matico. Scimus enim aliquando, quia
tonitru essentialiter sonus est, qui de
extinctione scilicet io^nis factus est nebu-
larum, hoc est, nubium spissarum ad
modum nebulse : talis enim sonus essen-
tialis causa est tonitru. Et sic scimus
quia est ecbpsis sive defectus in luna,
quando scimus quod est qusedam priva-
tio luminis in luna, objectu scilicet ter-
rse proveniens : et quando scimus homi-
nem,quoniamhomo est animal quoddam,
hoc est, rationali et mortali determina-
tum : et quando scimus, quia anima est
numerus seipsum movens, si haec pona-
tur esse animae diftinitio essentialis. Et in
omnibus aliis similiter sumitur, quando
scimus de aUquibus quia sunt hoc quod
sunt.
Sed quandocumque qusedam de ali-
quibus scimus quia sunt, et scimus illud
secundum accidens, hoc est, per acciden-
talia media, hoc tale scire quia sunt, ne-
cessarium est nullo modo se habere ad
sciendum quod quid est, vel propter quid
est : quia quid est ex accidentalibus non
constituitur. Et hujus ratio est, quia cum
per accidentalia scimus quia, etiam non
recte scimus quia sunt hoc quod sunt :
unde tunc scimus quia ex consequenti,
scilicet quia est cui accidit aliquid : et ta-
men nescimus quia sunt hoc quod sunt.
Quserere autem quid est non habentes
quia est per essentialia, nihil est quaere-
re : quia tali qusestione nunquam deve-
nitur in quid est. Sed quando per essen-
tialia scimus quia sunt aliqua hoc quod
sunt, ut quod homo est homo, et ecli-
psis est eclipsis, et tonitru est tonitru :
tunc facile est elicere quid est : unde se-
cundum quaecumque media essentialia
habemus quia est, facile est elicere quid
est : propter quod sequitur quod quemad-
modumhabemus quia. pereadem et quid
est, vel resolvendo conclusionem in pree-
missas sicut effectum in causam, vel col-
ANALYT. TRACT. II m
hgendo media ipsius : quia et haec col-
lecta et ordinata dicunt quid est.
Haec autem ad modum et figuram syl-
logisticam sic reducere habemus. Sunt
enim aliqua quorum per scientiam quia,
habemus aliquid ipsius quod quid est,
hocest, aliquod medium essentiale quod
est diffinitivum ipsius. Et gratia exempli
sit hoc lunae eclipsis : et ponatur pri-
mum (hoc est, majus extremum) quod est
defectus, quod de luna concludi debet, et
sit illud in quo ponitur haec littera a ;
luna autem minor extremitas sit id in
quo c littera ponitur : medium autem
quod est essentialis causa quod est terrae
oppositio inter lunam et solem, sit in
quo est littera b, et facile est facere syllo-
gismum in primo prinice : omne b a,
omne c b, ergo omne c a ; vel in termi-
nis sic : omne corpus recipiens lumen a
sole, objectu terrae in medio deficit : lu-
na est corpus recipiens lumen a sole :
ergo objectu terrae deficit. Manifestum
est autem, quod quaerere in tali termino-
rum dispositione (quando quaeritur utrum
luna deficit, aut non deficit) est quaere-
re B, hocest, essentiale medium quod est
causa defectus quod significatur per b ;
secundum quaecumque autem media ha-
bemus quia luna essentialiter deficit, se-
cundum eadem praedicto modo facile est
elicere quid defectus per causam essen-
tialem. Propter quod sequitur ex praemis-
sis, quod quemadmodum habemus quia
est per medium, quaero dicens, numquid
est vel nonne est hoc idem quid est, aut
non est quid per eadem media ? ac si di-
catur,quod procul dubio per eademhabe-
tur quid est. Hoc autem quod est b me-
dium quaerere nihil differt quam si hoc
medium (quod quaeritur ad ipsum quia)
sit ratio et diffinitio ipsius : etsic est quid
est : et si est ratio ipsius si est vel quia
est, tunc illud dicimus esse quid est : et
si non est causa vel ratio ipsius si est vel
quia est, tunc non dicimus ipsum esse
quid est : tunc enim quaerimus dicentes,
quod haec est ratio et quid est, vel dica-
tur qualis contradictionis, hoc est, qualis
186 D. ALB. MAG. ORB. PRyED.
partis contradictionis sit ratio, aut aftir-
mativse, aut negativce : sicut manifestan-
do per exemplum patet, quando assigna-
mus esse universalem causam, quia
triangulus habet tres duobus rectis aequa-
les, quaerimus utrum causa assignata sit
ratio et causa habendi duos rectos aut
non habendi : unius enim duorum est
causa : quia vel est causa, vel non est
causa : et si est causa, non potest esse
causa nisi habendi : si autem est, et non
est causa hujus, tunc erit causa non ha-
bendi duobus rectis eequales : cum au-
tem inveniamus in medio, quia est causa
cjus, quod quia vel si est : tunc simul
cum quia scimus et propter quid : quia
eadem est causa quid : si tamen hoc
quod quseritur per media illa sic sci-
mus, aut eliciendo, quamvis in modo
quiErendi non sciatur quid per quia, quia
aliae sunt quaestiones ad invicem et di-
versae. Si vero non sic per taha media
essentialiter^ sed sicut media accidenta-
lia : tunc per talia media liabemus qui-
dem quia, sed non habemus propter
quid. Hoc autem patet in terminis ordi-
nabilibus in modo et figura accidentali
medio posito.
Sit igitur, sicut prius^ luna minor ex-
tremitas cdefectus vero major extremitas
sit A, medium autem sit hoctotumsimuL
lunam plenam umbram non posse facere
nullo modo medio existente manifesto :
et hoc totum sit medium in quo est b^
hoc est, quando luna plena, quod tunc
non possit umbram facere ad ecHpsim^
si nullus nostrum vel aliquod corpus ma-
nifestum et umbrosum sit mediuni : hoc
enim constat, quod sine tali manifesto
et spisso et opaco interjecto non potest
facere umbram ad eclipsim : et tunc non
facere umbram, est signum accidentale
et non causa : et ideo per illud non cum
illo scitur quid. Si igitur in tali termino-
rum dispositione in omni cest b mediumin
minori propositione^ quod scihcet b me-
» Aliter exponit Lincon., licet .Egidius hoc
modo exponat. .Egidius quidem tenet primam
dium cst lunam plenam non posse facere
umbram^ cum nullusnostrum sive nullum
opacum medium sit inter lunam et solem :
in hoc autem b scilicet sit a in majori
propositione quod est major extremitas,
quod positum est esse delicere lunam :
tuncmanifestum in conclusione, quiahina
detlcit : sequitur enim conclusio dicens,
quod est defectus : sed ex tali accidentaU
raedio nondum manifestum id quod est
propter quid : quia medium causa non
fuit, scd accidentale signum : et tunc per
tale medium scimus^ quia defectus est :
quid autem per propriam diffmitionem et
causam essentialem sit tahs defectus ne-
scimus, nec ex talipotest elici demonstra-
tione.
Cum autem manifestum per demon-
strationem, quia a major extremitas est
in c minori extremitate, ut defectus in
luna, et sonus in nube : tunc enim scitur
passio esse in subjecto ut preedicatum
ipsius. Sed est adhuc quserere, propter
quid sit defectus in luna, vel sonus in
nube : tunc hoc quserere est quserere
hoc^ scilicet utrum medium et causa de-
fectus sit objectio ahcujus opaci inter so-
lem et lunam^ aut sit lunse conversio, ut
quidam dixerunt, quod luna sit nigra in
una parte^ et luminosa in altera, et tunc
convertat ad nos partem nigram^ et hoc
sit causa defectus : aut sit extinctio^ ut
ahi quidam dixerunt^ quod lumen lunce
est extinguibile : et quando extinguitur,
tunc est defectus. Yel quod extinctio refe-
ratur ad aliud exemplum de tonitru,
cujus causam essentialem extinctionem
ignis in nubibus dixit esse Democritus.
Hoc autem tale essentiale medium ratio
et diffmitio et causa alterius termini qui
est major extremitas, et per illud me-
dium major extremitas probatur inesse
minori in conclusione : quia ipsum me-
dium inest minori extremitate in pro-
positione assumpta pro minori ^
Hujus autem exemplum est si qusera-
expositionem, tamen secunda est bona.

LTRER II POSTER.
tur dicendo, quid est tonitru ? ut dicatur
secundQm Democritum, quod est ignis
extinctio in nube : et si ha^c in demonstra-
tione ordinanda sunt sic : nubes (quse
est subjectum et minor extremitas) sit c,
tonitru autem major extremitas sit a, ex-
tinctio autem ignis, quod est medium, sit
B in c, igitur, hoc est, in nube est b me-
dium : extinguitur enim in ipsa nube
ignis : et hoc est minor propositio : hoc
autem b est sonus per causam essentia-
lem, et b est ratio sive quid est ipsius a
quod A est primus terminus, hoc est,
major terminus in majori. Si autem ite-
rum hujus quod diximus^ scihcet quia a
sit in c, hoc est major extremitas in mi-
nori^ dicatur esse aliud medium quod
nonsit essentiale et dicatur esse ratio
majoris extremitatis data per accidenta-
lia, hsec erit ex reliquis rationibus logi-
cis et non ex demonstratione : et ideo
ex illa non ehcitur quid est.
Jam igitur dictum est^ sicut sive qua-
liter ehciendo accipitur quidest, et sit no-
tum. Propter quod patet quod non tit
syllogismus ipsius quod quid est neque
demonstratio : manifestum tamen est per
syllogismum et demonstrationem ehcien-
do quid est ex medio syllogismi et de-
monstrationis. Propter quod reUnquitur^
quia neque sine demonstratione est co-
gnoscere quid est in eo quod quid est :
non enim potest sciri cujus est causa sine
demonstratione : nec tamen est demon-
stratio ipsius quid est in eo quod quid
est sicut et in oppositionibus in pra?ce-
denti capitulo diximus.
CAPUT IX.
Cui diffinitioni conveniat qiiod eUctatur
ex demonstratione, et cui non.
Cum autem jam dictum sit quod quam-
dam diffinitionem non cst demonstrarC;,
sed contingit elicere de demonstratione^
et hoc non de omni diffmitione sitverum:
' Hoc dicit etiam Themistus liic.
187
ANALYT. TRACT. II
oportet nos distinguere indiflinitionibus,
ut sciatur quae sunt non demonstrabiles,
sed eliciuntur ex demonstratione. Dica-
mus igitur quod quorumdam termino-
rum sive eorum qute sunt quid,est altera
causa per quam demonstrari possunt :
quorumdam autera terminorum sive
eorum quse dicunt quid est diftlnitionum,
non est altera causa per quam possint
demonstrari. Diffmitiones enim et quid
est secundum speciem (hoc est, formam)
factee, nulium habent medium quod sit
causa per quam valeant demonstrari :
sed diffinitiones secundum materiam fa-
ctce, possunt habere medium per quod
demonstrentur.
Propter quodmanifestum jam exdictis
est, quod de numero eorum qute sunt
quid est sive difhnitionum, alia quidem
sunt sine medio : et heec sunt principia
per qu» demonstratur quae et esse, hoc
estj quia sunt : et quid sunt supponere
oportet, etnon demonstratione accipere :
sicut et de subjecto supponitur, et quia
est : aut oportet alio modo talia manife-
sta facere, quam per demonstrationem,
sicut per inductionem sensibilem : quod
vere arithmeticus in sua facit demonstra-
tiva scientia : namque arithmeticus sup-
ponit de unitate sicut subjecto, et quid
est per diffmitionem^ et quia '.
Sed diffmitiones qu» sunt de numero
eorum quid est qu« habent medium, et
quorum terminorum vel quid est altera
causa per quam possunt demonstrari,
quae causa est substantia3^ hoc est, diftini-
tionis, et est causa ipsius esse, et quia
sit : illas enim est (sive contingit) osten-
dere per demonstrationem, sicut dictum
est : quia habentium medium est de-
monstratio : non tamen est per demon-
strationes demonstrantes quod quid est
secundum quod quid est, sed demonstrat
simplicem inhserentiam rei, et quod diffi-
nitio sit in diftinito.
Est autem hic notandum quod jam so-
luta est quaestio superius facta, an scilicet
188 D. ALB. MAG.
quid est sit demonstrabile, vel non ? et
ex solutione istius qucpstionis patet so-
lutio alterius quee fuit, quis sit modus
introduclionis in quid est ? una enim
istarum soluta et aliasoluta cst. Sed scias
quod diffmitio data secundum speciem,
est diffinitio data secundum formam quse
est species materise, et est causa ejus,
quod materia est talis vel talis : et ideo
quodammodo est causa materise et de-
monstrationis. Ea autem quse data est
secundum materiam, proprie est illaqua?
concernit materiam in qua est causaipsius
quod diffinitui' materialis : sicut cum dici-
tur^ quod ira est accensio sanguinis circa
cor ex evaporatione fellis, quia evapora-
tio fellis causa materialis est irse.
GAPUT X.
De duhitatione Antiquorum, quse sit diffi-
nitio secundum speciem, etquse secun-
dum materiam.
Dubitahile enim est, utrum diffinitio
secundum speciem sit diffinitio subjecti :
eo quod subjectum est quid in specie de-
terminata constitutum, et diffinitio secun-
dum materiam sit diffinitio passionis :
eo quod passionis esse semper est in sub-
jecto aliquo determinato esse, ex quo si-
cut ex causa, et in quo est esse ipsius, esse
cujus passionis semper refertur ad sub-
jectum. Aut forte si non sit sic, utrum
utraque dif finitio sitsubjecti,eo quod sub-
jectum constituitur ex materia et ex for-
ma, etpotest diffinirisecundum propriam
materiam, vel secundum propriam for-
mam : aut utraque sit passionis, eo quod
etiam illa dari potest secundum formalia,
ex quibus est essentia passionis, vel secun-
dum materialia conjungendo formalibus
passionis subjectum in quantum est ta-
lium passionum subjectum : quia tunc
diffinitio passionis data ex formalibus
ipsius passionis, imperfecta est et non
1 Aristoteles, In 7 et 8 primee phiilosopliiee,
tex. com. 13 et 16.
ORD. PWMT).
specificata respectu diffinitionis quoe est
per subjectum quod specificatpassionem:
et sic diffinitio quse dalur per formafia,
erit materialis (hoc est, imperfecta) re-
spectu diffinitionis datee persubjectum, et
specificantis, etquasiin esse formah po-
nentis passionem, ut in septimo primae
philosophise, et in octavo dicit Aristo-
Ex '.his autem quse dicta sunt in prse- objectio.
teles
habitis secundum intentionem Aristotehs,
videtur quod diffinitio subjecti non sit
diffinitio secundum speciem : quia dictum
est quod diffinitio (quse est medium de-
monstrationis) ratio est primi termini :
cum ergo primus terminus sit passio con-
clusa de minori termino qui est subje-
ctum, videtur quod diffinitio passionis sit
illa quse est secundum speciem : quia ifia
quse est secundum speciem demonstra-
tionis, est illa quse est medium demon-
strationis. Adhuc diffinitio subjecti si
detur secundum speciem, erit ex genere
et differentia : etilla, sicut dicitur in pri-
mo de Anima % vana est ad demonstra-
tionem.
Si autem forte propter hoc ahquis di- Aiia obje
cere veht, quod diffinitio secundum spe-
ciem demonstrans, sit diffinitio passionis
et demonstrans, diffinitio autem subjecti
sit demonstrata et sit secundum mate-
riam : contra hoc esse videtur, quod pas-
sio prior sit subjecto : et sic in demon-
stratione potissima ( de quse hic loqui-
mur) erit demonstratio ex posterioribus
secundum naturam : et sic demonstratio
non demonstrat propter quid, sed solum
quia : quod valde estinconveniens.
Si forte dicatur^ quod utraque sit sub- ^iia.
jecti, aututraque et formahs et materia-
lis sit passionis. Procedamus primo con-
tra hoc quod utraque sit subjecti : hoc
enim videtur non esse yerum, cum diffi-
nitio subjecti formahs sit data per genus
et differentiam, quse diffinitio vana est
ad demonstrationem^ et sic non est de-
* Tex. com. 16.
 LTBER II POSTER. ANALYT. TRACT. II 189

monstrans : dictum est autem quod diffi- ma specifica constituta quam ad formam
nitio secundum speciem est demonstrans. determinat : et haec (sicut et ipsum sub-
Si autem dicatur, quod utraque sit pas- jectum) supponitur et quia ost et quid
sionis : et formalis demonstrans^ mate- est : sed non intrat in demonstrationem,
rialis autem demonstrata : contra hoc quia nec demonstrat sicut intrinsecum
esse videtur, quod tonitru formaliter demonstrans principium, nec demonstra-
difftnitus (qu« est passio) dicitur esse tur. Est autem diflmitio passionis dicta
continuus sonus : materialiter autem dif- secundum materiam : quia est rei cujus
fmitus^ dicilur esse exlinctio ignis in nube est esse in materia subjecta quoe est causa
aquosa : et tamen illa quw est materialis et principium ipsius : et hsec est duplex,
demonstrat, et illa quse formahs est de- scilicet ea quse dicit quid tantum, et non
monstratur : quod omnino non potest datur nisi per essentiala passionis prout
secundum dicta Aristotelis. ipsa est essentia formaliter constituta in
Videtur autem quibusdam, quod utra- materia, et haec est demonstrata sicut ip-
que sit subjecti : cum enim sit ex mate- sa passio. Est autem alia passionis diffini-
ria, potest per materiam diffiniri : adhuc tio, quse dicit et quid et propter quid, quae
autem cum sit per formam, potest etiam cum formaliJms et essentiahbus passionis
et debet secundum formam diffmiri : et concernit subjectum quod causa est pas-
quiaforma principium cognitionis est re- sionis : et haic dicit propter quid, quia
spectumatoriae, et sit causa quod materia subjectum est principium et causa pas-
sit talis veltalis, videtur quod diffinitio sionis. Prima ergo formalis diffmitiosub-
formalis sit sicut demonstrans, et diffmi- jecti est sicutdemonstrationisprincipium,
tio materialis subjecti sicut demonstrata. nec demonstrans, nec demonstrata : se-
Videtur autem quibusdam quod utraque cunda autem materialis passionis diffini-
sit passionis, et quod illa quae non dicit tio dicens quid tantum, est sicut demon-
nisi quid passionis et ex essentialibus strationis conclusio demonstrata, et non
passionis data, sit imperfecta demonstra- demonstrans : tertia autem est sicut de-
bilis, et demonstransilla quae est perfacta^ monstralio positione differens a demon-
etillaquffi est dicens solum quid passionis strationo, quia sicut ratio majoris extre-
sit materialis dicta propter sui imper- mitatis ponitur in majori, et sicut causa
fectionem et possibililatem ad alia : alia poniturin minori propositione, et illa est
vero demonstrans propter sui determina- domonstrans et non demonstrata, sic :
tionem etcausalitalemetperfectionem sit omne privatum lumine proptor torraeob-
demonstrans formalis, sicut exprese dicit jectum deficit : luna privatur luminepro-
Aristoteles in octavo primse philosophiee. pter terrae objectum : ergo luna doficit.
Soiutio. Ad haec autem et similia dicendum^ Secundum autem illum modum facile
quod si loquimur do potissima ot princi- est doterminare hanc qusestionom : quia
palissima demonstrationo, illa ost in qua diffmitio data secundum speciom, estdif-
domonstratur passio de subjecto per dif- fmitio subjecti, et data secundum mate-
fmitionem passionis, quae dicit et quid ot riam, ostdiffinitio passionis : et cum di-
proptor quid, ot in qua eadom ratione citur quod illa quae est secundum spociem
difiinitio passionis demonstratur quae di- domonstrabit, si generaliter intelligitur,
cit quid sicutdemonstratur et ipsa passio : falsum est : quia diffinitio subjecti nec de-
quia sicut demonstratur passio, sic de- monstrat, nec demonstratur ; nec hoc di-
monstratur et diffmitio passionis dicens cit Aristoteles sed dicit quod quaedam da-
quid solum : sic orgo loquendo de difiini- ta secundum speciem non habet medium
tione, diffinitio data secundum forniam quo demonstratur,
Solutio.
est diffinitio subjecti, et dicitur secundum Si autem dicat quis quod ambae possunt
formam data, eo quod datur de re in for- esse subjecti et una domonstrans, et alia
 190 D. ALB. MAG.
demonstrata, dicendum quod hoc verum
est : sed illo modus demonstrandi non est
Objectio. potissimus et principalissimus. Sic igitur
dicendum est de principalissima demon-
stratione.
Si autem extendamus naturam de-
monstrationis ad quamcumque demons-
trationem : tunc demonstratio erit, quse
demonstrat diffmitionem dicentem quid,
per illam quse dicit quid et propter quid : et
tunc dicemus quod diffinitio quse est se-
cundum speciem et propter quid, datur
per formam : quia datur de re subsi-
stente in forma et specie constituta. De
subjecto autem duplex est diffinitio : una
quse est per materiam, hoc est, per cau-
sam subjecti materialem, et haec demon-
stratur : et alia datur per eamdem subjecti
causam formalem : et haec demonstrat,
sicut patet in irae diflinitionc, cujus ma-
terialis causa est accensio sanguinis circa
cor ex evaporatione fellis, et ejus diflini-
tio formahs est appetitus contrarii dolo-
ris : ct lisec demonstrat sic : cuicumque
inest appetitus contrarii doloris, ilii inest
accensio circa cor sanguinis ex evapora-
tione fellis : irato inest appetitus contrarii
doloris : ergo irato inest accensio circa
cor sanguinis ex evaporatione fellis. For-
malis enim est causa materialis, sicut di-
cit Averroes super secundum de Anima,
sicut ea quae sunt animse, sunt causa eo-
rum quae sunt corporis in composito ex
corpore et anima. Dicitur autem mate-
riaUs diffinitio passionis, non quia sem-
per assumat materiam, sed quia est rei
cxistentis in materia et causatae ab ea. Et
materia, hoc est, subjectum et principia
subjecti sunt, ex quibus oritur passio.
Dicit enim Rabbi Moyses, quod verius
dicitur materialis quse est in corpore, vel
in materia, vel ex materia, sicut subjecto
et origme.
Diffinitio Patetigitur quod triplex est materialis
maienalis
ast triplex. diffinitio, et una sola simpliciter forma-
formalis au-
lis. Una materialis est subjecti per for-
lem siinpli-
citer est
malem demonstrata. Et si dicitur quod
una.
Objeclio.
formalis subjecti logica est vana ad de-
Solutio.
Alitei-. monstrationem, dicendum quod vanaest
ORD. PR^.D.
ad passionem demonstrandam, sed non
ad demonstrandam diffmitionem mate-
rialem. Vel potest dici quod diffmitio lo-
gica passionis, quee tantum formaliter
dicit quid, vana est : lisec enim non de-
monstrat, sed demonstratur. Secunda
materialis diffinitio est passionis, qusenon
dicit nisi quid : quamvis enim illa non
concipiat in se materiam vei subjectum,
tamen datur de re constituta in materia
et non liabente speciem per seipsam : et
ideo hsec passionis diffinitio est sicutcon-
clusio, et demonstratur. Tertia autem
diffinitio est passionis, in qua concipitur
subjectum quod est causa passionis : et
quia hsec dicit et quid et propter quid,
ideo ista est medium demonstrationis et
demonstrat.
Est ergo diffinitio, ut principium de- conciusio.
monstrationem non ingrediens : et diffi-
nitio ut conclusio, quae est materialis sub-
jecti diffinitio, et formahs passionis di-
cens quid : et est diffinitio ut medium
demonstrationis, et hsec duplex, formalis
scilicet subjecti, et aha passionis quse di-
cit et quid et propter quid^ illa enini in se
concernit passionis essentiale princi-
pium.
CAPUT XI.
Cujnsmodi diffinitio debet esse medium
in demonstratione passionis.
Sunt autem qui dubitant cujusmodi
diffinitio debeat esse medium in demon-
stratione qua passio de subjecto demon-
stratur. Sunt enim qui asserunt, quod
difimitio passionis debet esse medium in
tali demonstratione : ad hoc inducentes
rationes quinque, scilicet prima harum : f^rira^.s^"
quia idem est quid et causa rei essentia- P"'"^''*''°
lis : sed per causam essentialem fit de-
monstratio : cum igitur causa essentialis
rei demonstratee (quse est passio) sit diffi-
nitio passionis, videtur quod diffinitio
passionis sit medium demonstrationis in
qua passio concluditur de subiecto. Se- , „
^ * . J Secunda ra-
cunda est, quia secundum habita me- "°'

LIBER II POSTER.
dium demonstrationis est illa diffinitio
passionis quse dicit quid et propter quid.
eriiaratio. Tertia est, quia si passio demonstratur,
per propriam suam causam debet demon-
strari : non autem est causa propria pas-
sionis nisi quidditas sua, etnon subjecti.
juarta ra- Quarta, quia medium in demonstratione
potissima debet esse vere et positione
medium, posterius primo et antecedens
secundum : lioc autem est diffinitio pas-
sionis, et non subjecti : hsec enim difti-
nitio subjecto posterior est, et prior suo
diffinito quod est major extremitas : si
autem esset diffmitio subjecti, hcec esset
prior primo et non esset positione me-
dium : talis enim passionis diftiuitio ex
prioribus passione est et posterioribus
3uinta ra- subjecto. Adhuc coguitio ejus quod quid
est subjecti, utilis est ad cognoscendas
causas passionum, ut dicit Aristoteles in
principio de Anima '. Si autem utile est
ad cognoscendas causas, tunc per seipsum
non est causa : et sic per subjecti diffini-
tionem nonpotcst demonstrari passio, sed
per causam passionis, ad quam cogno-
scendara utile est scire quid est subjecti.
Sic igitur dicentes passionem demonstrari
de subjecto per diffmitionem passionis,
suam confirmant intentionem.
Aitera
nio.opi- E contra . autem
. dicunt . alii,
, quod de-
monstratio in qua passio demonstratur
de subjecto, debeat fieri per subjecti diffi-
nitionem : quatuor ad hoc inducentes ra-
'rimaratio. tiones, in quibus vis esse videtur. fna
quidem quia siper diffinitionempassionis
passio demonstratur de subjecto : cum
diffinitio et diffinitum sint idem, incidet
ecunda ra in demonstratione petilio principii. Se-
tio.
cunda est, quia in primo Postenorum,
ubi universalis demonstratio comparatur
ad particularem, dicit Aristoteles quod
illud cui per se inest passio, hoc autem
est subjectum : oportet igitur quod fiat
ertia ratio. per subjecti diffinitiouem. Tertia ratio
est, quia constat quod demonstratur
passio de subjecto per medium. Quaera-
tur ergo de medio, utrum sit essentiale
Aristoteles, de Anima, te.x. com. 11.
101
ANALYT. TRACT. II
subjecti, aut accidentale. Et si substan-
tiale, tunc vel est tota essentia subjecti,
et sic erit subjecti diffinitio : si autem est
pars, tunc erit aliqua pars diffinitionis
ejus : et sic iterum habetur propositum.
Si autem est accidentale, constat quod
non est accidens per accidens, sed acci-
dens per se, cujus causa est subjectum tio.
et essentialia subjecto : et ita per illa de-
bet demonstrari. Quarta est, quia loqui- Quarura-
mur de accidente facto in subjecto : cum
enim hoc sit propria passio, erit de suh-
jecto proprio demonstrabile. Aut ergo
per diffinitionem propriam : et hoc
non : quia ens incompietum ut in altero
factum non habet diffinitionera, eo quod
in genere aliquo non constituitur ut spe-
cies perfecta inillo. Demonstrahilis ergo
per subjecto diffinitionem. Addunt ctiam, Quinta ra-
quia niedium per quod demonstratur tio.
passio, aut est subjecto essentiale, aut
accidentale. Si substantiale, habeturpro-
positum. Si accidentale, constat quod
illud iterum per aliud inerit. i\ut ergo et
illud est accidentale, vel substantiale : et
hoc vel ibit in infinitum, vel stabit in
aliquo quod est subjecto essentiale : et
per illud tunc demonstratur passio ut per
primam causam : hoc autem essentiale
subjecto erat diffmitio subjecti : et sic
diffinitio subjecti medium est ad demon-
strandam passionem de subjecto.
Ad hsec autem secundum praeinducta soiuiio .m-
bitationis.
dicendum est, quod omnis passio com-
pleta et ut essentia completa accepta,
demonstratur de aliquo sibi proprio sub-
jecto : et hoc semper demonstratur per
diffinitionem propriam, quse concernit
subjectum, et dicit quid et propter quid.
Quando autem est passio non per se, sed
in subjecto accepta ut ens incompletum :
hsec (quia inter subjectum ut orta de
ipso accipitur) per diffmitionem subjecti
demonstratur. Quamvis passio et sua
diflinitio eadem sint, non taraen secun-
dum totum suut idom : quia diffinitio no-
tior est, et per diftinitionem ut notior est.
 192 D. ALB. MAG. ORD. PRyED.
fit demonstratio : subjectum enim quam-
vis sit causa passionis^ non tamen secun-
dum totum est causa^ quia aliquid pas-
sionis ex rebus sui generis causatur sicut
ens constitutum in genere accidentis : et
tunc oportet cognoscere in medio, quod
passio sit ex illis : et sic oporlet quod
diflinitio passionis sit medium : et ideo
oportet quod diffinitio et dicat quid pas-
sionis et propter quid^ et concernat sub-
jectum quodest causa : et talis diffinitio
est verum medium demonstrationis. Et
per hoc patet solutio eorum quse induce-
bantur. Cum autem demonstratio sit per
causam materialem et formalem et effi-
cientem, sicut dictum est, quod princi-
pium est subjectum : hsec enim causa est
efficiens. Tamen attendendum quod hcet
linahs sit causa rei et sit prima inten-
tione, quamvis sit ultima in executione:
tamen in naturahbus passionibus non fit
demonstratio per causam hnalem : ad esse
enim rei sufhcit materialis et efhciens et
formahs : quia efhciens facit, forma dat
essc, et materia perhcitur ipso et tenet
esse : et ideo hnis in tahbusestposterior:
ex posterioribus autem secundum esse
non ht demonstratio : hnis autem secun-
dum esse posterior : et si movet efhcien-
tem, hoc est metaphorice dictum : actum
enim et opus moventis non facit, nisi ef-
ficiens : et ideo ad demonstrandum esse
passionis non oportet congregare nisi
efhcientem et formam et materiam.
Removet
aubium. Quamvis tameu non hat demonstratio
per ipsam, tamen consideratur a naturah
in quantum natura non facit frustra, sed
semper propter hnem ipsum : est tamen
hnis non tantum ipsius tieri, sed etiam
ipsius esse : sed quia posterior est ipso
esse, et ex posterioribus non ht demon-
stratio, ideo non oportet quod in demon-
stratione potissima fmis ponatur cum
ahis tribusterminis.
In demonstrationibus autem mathe-
maticis attendendum, quod quamvis ma-
thematicus abstrahat a materia sensibih,
et quamvis abstrahat sua subjecta, ut h-
neam, et superhciem, et corpus, a mate"
ria sensibih, non tamen passiones subje-
ctorum abstrahit a subjectis : et ideo in
difhnitione passionis mathematicsB poni-
tur subjectum , quando dicunt quid et
propter quid.
Adhuc autem quamvis abstrahat a
motu quahtativo, ut dicit quidam, non
tamen abstrahit a motu locah, ut patet
in astrologia. Quamvis hoc non satis be-
ne sit : quia aslrologus non considerat
quantitatem motam secundum principia
motus, sed secundum quod quanti tan-
tum : ct sic etiam ipsum motum conside-
rat ut est quantilas quaedam divisibihs et
mesurabihs ut quantum : et quia passio-
nes non abstrahit , patet quod difhni-
tiones passionum, quse sunt media de-
monstrationis , concipiunt in se subje-
ctum et causam formalem passionis, et
sic dantur per materiam in qua est pas-
sio : passio enim materiam ex qua ht
non habet : et sic etiam maihematicse dif-
fmitiones concipiunt subjectum ut raate-
riam in qua sint. Quod patet in hac pas-
sione, habere tres gequos duobus rechs :
hsec enim probatur per hanc difhnitio-
nem, hgura plana, tribus hneis contenta,
habens exteriores angulos intrinsecis sibi
oppositis sequales : cum enim difhnitur
et dicitur, hgura plana, tribus hneis con-
tenta, dicitur totum esse trianguli : quia
non secundum partem , sed secundum
totum suum esse causa est hujus passio-
nis : cum autem additur, habens exte-
riores angulos duobus intrinsecis sibi op-
positis aequales, tota causa formahs dici-
tur passionis : et sic difhnitio quse dicit
quid et propter quid passionis, est ex for-
mahbus passionis et subjecto, sicut ct in
ahis. Sicut autem in naturahbus passio-
nibus quando difhniuntur, ahquando sub-
ticetur forma, quia manifesta : ita in ma-
thematicis ahquando subticetur subje-
ctum, quia est manifcstum : cum enim
dicitur, tonitru est extinctio ignis in nu-
be, et non dicitur sonus continuus vel
contentus in nube propter extinctionem

LTBER II POSTER.
ignis, quia manifestum est : sic etiam
aliquando tacetur subjectum in mathe-
maticis propter eamdem causam.
Adhuc autem notandum quod quam-
vis mathematica secundum esse sint ah
efficiente aliquo , et habeant ahquem
finem propter quom fiunt, tamen quia
mathematicus non considerat ea secun-
dum quod sunt a tali efficiente et ad ta-
lem iinem^ ideo non diffinit passiones,
ncque per efficientem, neque per finem,
sed tantum per formam et materiam in-
telligibilem. Et tunc sequitur quod natu-
ralis considerat et demonstrat per omnes
causas, et mathematicus per duas tan-
tum. Et tamen nobihor et certior est co-
gnitio mathematica quam naturalis : et
hoc est propter puritatem et certitudinem
cognitorum, quee in abstractione a motu
et materia considerat : naturahs autem
considerat ea pormixta ad materiam, et
ut accipiunt incertitudinem et contingen-
tiam et mutabilitatem.
Sciendum etiam quod artificialia mo-
raha et contingentia et fortuila demon-
slrari non possunt : quia demonstratio
vel est eorum quse semper, vel eorum
quae fiunt frequenter secundum causam
ordinatam : et idco in talibus, quamvis
habeant causas, non potest esse demon-
stratio^ nisi demonstratio extenso nomi-
ne vocetur ostensio per causam et syllo-
gisnium. Non enim est demonstratio nisi
eorum quae habent causam ordinatam et
stantem, et quae secundum esse prsecedat
eflectum, et hujusmodi non est causa
finahs tahum : et ideo per fincm in tah-
hus nihil potest demonstrari : quum ta-
men causa finaUs potissirae in talibus
attcndatur : tamen eo modo quo in tah-
bus potest esse deraonstratio, maxirae
est per causam finalera, sic : omne de-
fendens a caumatibus et imbribus est
domus : lioc artificiatum defendit a cau-
raatibus et irabribus : ergo est domus.
Demonstratur etiam ahquando per for-
mam conjunctam materise, vel materiam
conjunctam formae, quod idem valet, sic:
compositum ex lapidibus et hgnis in ta-
II
193
ANALYT. TRACT. II
lem figuram est domus : artificiatum sic
et in talem figuram est compositum :
ergo est domus. Sed istae non sunt verae
deraonstrationes.
Ultimo autem notandum quod cum
metaphysicus consideret omnia secun-
dam voritatem et subtihtatem, quod sine
demonstratione fieri non potest, pro cer-
to deraonstrat : sed hoc verura est, quod
ex parte illa qua considerat substantiam
simphcera, non diffinit, neque demon-
strat per materiara : et ex parte qua con-
siderat partes entis de quibus sunt scien-
tiae speciales, considerat etiara causas, et
argumentatur de ipsis causis, non per
por causas sed per rationes comraunes :
hoc enim sibi congruit, cum sit sapiens
comraunis, et consideret orania in cora-
muni secundura veritatem , quae aliae
scientiae considerant in speciali : et cum
deraonstrat, per omnes causas potest de-
monstrare, eo quod non est astrictus lege
alicujus specialis scientiae : habet enim
determinare qua diftmitione et quibus
causis scientia specialis habet demonstra-
re et diffinire. Haec igitur ad intelhgen-
tiam ahorum interposita dicta sunt.
CAPUT XIT.
An idem sit diffinitio et demonstratio
aliquo modo, et qualiter se habeat dif-
fnitio ad demonstrationem.
Nunc consequens est deterrainare an
idem sit diffinitio et demonstratio , an
non, et quomodo se habet diffinitio ad
demonstrationem. Adhuc autem praemit-
tere oportet quot et quae sunt genera dif-
finitionum, ut de quolibet genere sciatur
quahter se habeat ad demonstrationem.
Dabimus igitur primo quatuor diffini-
tionum sfenera, ct sumemus omnia illa
secundura illam rationem diffinitionis de
qua dicit Aristoteles, quod diffinitio ge-
neraliter dicitur ratio ipsius quod quid
est, hoc est , ratio quidditatera signiti-
cans : quia enim est diffinitio ahquid rei
quae significatur per noraen, raanifestum
13
 194 D. ALB. MAG.
est quoniam etiam aliqua erit ratio ipsius
communis , qua dicitur quid significat
ipsum nomen : aut etiam quae est ratio
altera nomina ponens ad nominis decla-
rationem : quod idem est cum eo quod
dictum est, oratio explicans nominis si-
gnificationem : nomen enim habet impli-
cite idem quod explicat oratio significa-
tionem nominis declarans, et hoc sub
aliis nominibus positis quae magis nota
sunt quam ipsum nomen. Hsec igitur est
diflinitio quffidam significans id quod di-
citur per nomen, ut quid significat illud
nomen quod datur triangulo secundum
quod triangulus est, ab ipsius rei forma
impositum : si enim esset nomen ab ac-
cidente impositum, non daretur de ipsius
significatione talis ratio sive diffmitio :
heec autem significat quoddam quid est,
quod (hoc est, quam difilnitionem) vere
habentes (in quantum per ipsam inno-
tescit nomen) et quod genus diffmitionis
vere habentes, quaerimus ulterius, quia
est, vei si est : et quserimus propter cuid,
quando accipimus si est. Difficile autem
cst pertalem diffinitionem accipere : quia
est res de his quae nescimus alio modo
quam per nominis expositionem , quia
sunt, et an sunt. Causa autem Imjus dif-
ficultatis est dicta prius : quia per talem
nominis expositionem de re quacumque
neque scimus si est vere, neque scimus
vere si non est : sed aut (hoc est tantum)
secundum accidens scimus per talem ra-
tionem nominis de re si est, aut si non
est. Hoc autem accidens esi^ quia nesci-
mus nisi in quantum in apprehensione
cadit per nomina, et non scimus per rei
essentialia. Hsec igitur nominis declara-
tio est una.
Ratio autem una, hoc est, altera de
re ipsa data, est duplex, secundum quod
duplex est unum : est enim unum ordine
et connexione multorum : unde sicut
unum dicitur Ilias, hoc est, versus Ho-
meri de historia Trojana^ qua» connexio
est multorum, et ordine unum : et haec
unitas vocatur conjunctio multorum ad
invicem : et huic similis est ratio subje-
ORD. PRiED.
cti, quse datur ex genere et differentiis,
ad unum ultimum complementum ordi-
dinata per modum ordinis quo potentise
plures ordinantur ad actum unum : et
hsec est diffmitio quaj extra stat, et non
ingreditur demonstrationem, ut in ante
habitis diximus, et est principium de-
monstrationis extrinsecum. Alia vero ra-
tio est unius vere : et hoc est unum de
uno ostendens,et non est,secundum acci-
dens (hoc est,secundum accidentaliadata,
sed per substantialia dicentia et quid
et propter quid) sicut est diffmitio pas-
sionis, quoe dicit esse unius de uno sub-
jecto, in quoetper quod diffmitur.
Una quidem harum difhnitionum est
terminus , et hsec est difllnitio subjecti
conjungens substantialia subjecti usque
ad terminum qui est ultima differentia.
T nde dicitur terminus : quia est termini
(hoc est, subjecti) usque ad ultimum actu
terminati. Alia vero (quse est passionis
terminus) est etiani passionis ratio de-
monstrans passionem de subjecto^ et est
propter quid dicens causam propter
quam passio est in subjecto . Propter
quod prima quidem diffmitio significat
quid est subjectum, sed non demonstrat
sicut ingrediens per substantivam demon-
strationem, sed est principium demon-
strationis stans extra et statuens subje-
ctum et confirmans illud contra illum
qui forte diceret subjectum proprium
non esse. llla vcro diffmitio passionis
quae posterius et post subjecti diffinitio-
nem dicens quid et propter quid, mani-
festum est quoniam erit ut demonstratio
ejus diffmitionis quod quid est, hoc est,
illius diffmitionis quae solum dicit quid
est passio : quia illa concluditur sicut et
ipsa passio. Manifestum quia illa quae
dicit quid et propter quid, erit ut demon-
stratio, positione differens a demonstra-
tione . Hoc autem diversi diversimode
nio.
exponunt. Dicunt enim quidam breviter Primaopi-
se absolventes, quod positione differre
est per concretum et abstractum differre :
quia cum in demonstratione concluditur,
ut in subjecto est, oportet eam accipere
 LIBER II POSTER. ANALYT. TRAGT. II 195

in concreto sic, ignis extinctus in nuhe quod hoc tonat, et demonstrat quod hoc
tonat. Cum autem sumitur ut diflmitio tonat, sic, quod propter hoc tonat hoc
(eo quod diffinitio significat quidditatem) vel illud, quod extinguitur ignis in nubi-
oportet quod significetur ut in abstraclo bus. Dicens autem diffinitive quid est to-
sic, tonitru est ignis extinctio in nube, nitru , dicet quod tonitru est extinctio
Secunda. yel sonitus extincti ignis. Aliter dicunt ignis in nubibus, hoc est, sonus extin-
alii et subtilius, quod talis difPmitio di- ctionis ignis in nube : quid enim passio-
cens quid et propter quid, continet om- nis aliquando subticetur, eo quod mani-
nia quse sunt in demonstratione alio or- festum est, sicut in ante habitis dictum
dine positionis, quam in demonstratione est. Propter quod patet quod eadem ra-
sunt : dicendo enim sic, tonitru est in nu- lio (hoc est, diffmitio dicens quid et pro-
be aquosa ignis extincti sonus conti- pter quid) alio modo (hoc est, diverso
nuus, ibi est subjectum demonstrationis modo) dicitur : et sic quidem demonstra-
nubes, et medium demonstrationis ignis tio continua, hoc est, omnia liabens quaB
extinctus , et major extremitas sonus difilnitio continua habet. Sic autem (hoc
continuus. Sed in hoc diflert, quod extre- e.-it, alio modo sumpta secundum posi-
mitas quee in difHnitione est ultima, in tionem) continua diftinitio et dicens quid
demonstratione est prima : et subjectum
et propter quid. Tres igitur jam sunt de-
quod primum est in diffmitione, est ter- terminatae diffmitiones, nominis scilicet
tium in demonstratione : et minor extre- et subjecti, et passionis^ quse dicit quid
mitas de qua major extremitas est conclu- et propter quid.
denda, et medium est positione medium. Amplius adhuc preeter dictos terminos
Tertia. Ista ergo quae dicunt, Alfarabius dicit est alius terminus qui est dicens quid
(ut in antc liabitis expositum est) quod passionis ex solis essentialibus passio-
dilTert positione : quia talis diffinitio in num : sicut si dicatur, quod tonitru est
demonstratione partim ponitur in majori continuus sonus in nubibus : et talis ter-
propositione, partim in minori, et partlm minus est qui est ipsius demonstrationis
in conclusione. Id enim quod dicit quid conclusio, quia concluditur sicut passio.
passionis tantum (quod est major extre- Illa vero quae est in medio inter hanc et
mitas) ponitur in majori : medium autem illam, quae dicit quid et propter quid, est
dicens propter quid, ponitur in minori difiinitio ipsius quid est subjecti et est
cum suhjecto : et ^ubjectum et id quoddi- indemonstrabilis : quia neque concludi-
tur, neque demonstrationem ingreditur.
cit quid passionis, ponitur in conclusio-
ne : et ita quod continue positum est in Una (hoc est, altera) quae est passionis
diftinilione, interruptam et discontinuam dicens quid et propter quid, sicut syllo-
positionem habet in demonstratione, et gismus demonstrativus casu differens a
sic positione difTert a demonstratione in demonstratione in hoc quod una pars ca-
dit in diversum cum alia. Tertium autem
qua ponitur : ita quod pr«positio a dicat
terminorum genus est^ quod est ipsius
causam diflerentis positionis : quia de-
monstratio hoc exigit in ordine prsemissa- demonstrationis conclusio. Diffmitio igi-
rum ut sic differentem accipiat (ad ea quae tur nominis demonstrat quid significat id
in diftinitione continua sunt) positionem. quod dicitur. Diftinitio passionis dicens
Differt enim dicere in demonstratione quid et propter quid, principium est de-
et demonstrare id quod tonat (hoc est, monstrationis ingrediens in substantiam
ejus. Diffinitio autem passionis dicens
quod alicui tonus inest ut passio et prse-
dicatum) et dicere diflmiendo quid est quid, est sicut id quod concluditur. Diffi-
tonitru : differunt enim dicere id quod nitio autem subjecti dicens quid subje-
tonat in eo quod tonat, et dicere quid ctum, neque ingreditur, neque concludi-
est tonitru. Dicet enim sic ille qui dicit tur : et ideo medium istorum dic'tur sic-
196 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
ut dicitur medium per abneg-ationem
extremorum.
Manifestum igitur ex dictis est, et qua-
liter ipsius quod quid est, est demonstra-
tio, hoc est, diffinitionis, et qualiter non :
et quorum sive quarum diffmitionum si-
ve terminorum est demonstratio, et quo-
rum terminorum non est demonstratio.
Amplius autem ulterius manifestum est
ex dictis^ diffinitio quot modis dicitur,
et qualiter quod quid est (sive difilnitio)
demonstratur (hoc est, demonstratione
concluditur) et quomodo non demonstra-
tur ; quia diffmitio subjecti et passionis
quae dicit quid et propter quid, non de-
monstratur : sed illa quae dicit quid tan-
tum passionis demonstratur, et quorum
terminorum est demonstratio, et quorum
non est demonstratio. Adhuc autem ex
dictis manifestum est etiam, quomodo se
habet diffmitio ad demonstrationem, et
quomodo contingat ejusdem esse diffini-
tionem et demonstrationem, quia incom-
plexi ejusdem sunt sicut passionis, et
complexi quod est passionis dicens quid
tantum diflinitio : et qualiter non contin-
gat ejusdem esse diffmitionem et demon-
strationem : et sic quae qusesita sunt in
prsecedentibus soluta sunt.

LIBER II POSTER.
TRACTATUI»
QUALITER DEMONSTRATIO
CAPUT I.
Quod cum demonstratur per causam,
causa dehet ordinari in medio.
Jam in prsehabitis determinatum estde
medio (quod est quid est) secundum viam
cognitionis, hoc est, qua via cognosca-
tur. Quia autem quid est etiam est cau-
sa, ideo tangendum est de medio secun-
dum quod causa est, et hoc est de eo
quod est quid in quantum est propter
quid : et ideo etiam oportet tangere de
aliis causis.
Dicimus igitur, quoniam scire opina-
mur cum sciamus causam, oportet hic
determinari de medio demonstrationis se-
cundum quod est causa. Causae autem
sunt quatuor, quarum una quidem est
formalis, quae quid erat esse significat, et
diftinitionem secundum formam, quse to-
tum esse dicit. Una vero (hoc est, alia
sive secunda, quse est causa materialis)
causa est necessitas. Hsec autem talis,
quod cum hoec sint (quai ad ultimam ne-
cessitatem adducunt materiam) necesse
est hsec esse, hoc est, causata ipsius :
quia aliter materia non potest poni in de-
monstrativis in quibus ex necessitate se-
quitur conclusio. Si enim materia descri-
beretur secundum quod est in potentia,
non de necessitate inferret conclusionem :
nec etiam esset causa materia aut dispo-
sita ultima dispositione ad formam : eo
* Removet dubium, quomodo scilicethic et2
Physic. et fj Metapliysic. agatur de causis a
197
ANALYT. TRACT. III
III
SIT IN SINGULIS GAUSIS.
quod jam accepit formam, necessario in-
fert causatum. Aliter autem ettertio ge-
nere causalitatis dicitur causa movens si-
ve efficiens, quod ad primum (hoc est,
per se et formaliter) movet ad effectum.
Quarta quoque causa dicitur, per cujus
medium omnes istae causae demonstran-
tur : quia illa est causa causarum, et est
causa linalis.
Diximus autem de causa materiali,
quod cum sit haec, necesse est esse ali-
quid quod est effectus. Hoc autem non
est intelligendum sic, quod una proposi-
tione necesse sit aliquid sequi, si tamen
una propositio accipiatur : quia ex uno
nihil sequitur syllogistice : sed duabus
propositionibus acceptis ad minus sequi-
tur syllogistice conclusio. Hoc autem est
cum duae propositiones unum habeant
medium, in quo communicant extrema
illarum duarum propositionum. Hoc igi-
tur medio uno accepto secundum quod
est unitivum extremorum, conclusionem
necesse est esse sive sequi.
De causis enim hic intendimus secun-
dum quod sunt principium cognitionis,
scilicet medium • : secundum quod autem
sunt relatae ad esse et fieri quod causant,
pertinet ad secundum Physicorum deter-
minare de ipsis : sed in communi prout
sunt differentise entis secundum quod
singulae scientiae considerant has vel illas,
determinare de ipsis pertinet ad quintura
primse philosophise Hbrum.. ~ . '
Sunt enim Sufficientia
quatuor
causae aut esse, aut tieri. Si esse : aut est causarum.
tex. com. 27.
198 D. ALB. MAG.
formalis^ quae dat esse : aut materialis,
cui datur. Si autem sunt causce fieri : aut
est causa quee fieri inchoat, et est effi-
ciens : aut quse fieri terminat, et est fina-
lis : quia motus efficientis durat usque ad
ultimum linem inclusum, et tunc qui-
escit.
CAPUT II.
Qualiter sit demonstratio per causam
materialem et formalem.
De his autem omnibus demus exem-
pla quahter per quamlibet causam fit de-
monstratio cum pro medio ordinatur ad
concludendum effectum, sicut passionem
de subjecto. Primum autem de causa
materiali. Materia autem sunt partes ali-
quod totum materialiter et integrahter
componentes. Dicamus igitur, quod id
dictum cst de causis in communi, quod
scilicet ipsis in medio ordinatis concludi-
tur effectus. Hoc autem in communi de
causis manifestum est, et sic sigillatim,
sciHcet inducendo causas et unamquam-
que pro medio ordinando. Ponamus au-
tem primo in causa materiali : et ut bene
intelhgatur exemplum, describatur pri-
mo circulus et dividatur per diametrum
per centrum eductum ex utraque parte
ad circuraferentiam : deinde ab extremi-
tatibus diametri ex utraque parte ducan-
tur duae hnae directe ad punctum, in quo
directe est medietas semicircuh. Istae duae
lineae cum diametro faciunt triangulum,
cujus ille angulus qui stat in concavo
circuh, rectus est, sicut vides in margi-
ne. Deinde protrahantur hneae duae a ter-
minis diametri protractse extra circulum
in continuum et directum. Tunc patet
quod Unea recta perpendiculariter cadens
super hneam rectam facit duos angulos
rectos : et sic duae hneae ahcujus diametri
protractae et perpendiculariter se secan-
tes in concavo semicircuh, faciunt qua-
tuor angulos rectos : una scihcet duos ex
* Hoc idem Lincon. notat hic.
ORD. PR/ED.
utraque parte sui unum : et altera duos,
quorum unus est angulus trianguli qui
est in semicirculo, et ipse est pars media
duorum angulorum ab unaquacumque
vis linearum illarum constitutorum.
Sic disposita figura, procedamus sic ad
demonstrationem quod angulus in semi-
circulo stans est rectus : angulus enim
qui est medietas duorum rector um, re-
ctus est : angulus super arcum circuh
stans est duorum rectorum medietas : er-
go est rectus : et probatum est per cau-
sam materialem. Attende etiam quod an-
guhis apud Grsecos est fceminini generis '
et in exemplo Aristotehs ponitur sic :
propter quid recta angula (scilicet ut ita
hceat loqui) in medio circulo descripta
recta est, hoc est, per causam materia-
lem, quam notat cum dicit, propterea
probatur esse recta.
Et ut hoc in demonstrativis terminis
ordinetur, sit recta angula (quae est ma-
jor extremitas) in quo est httera a : hsec
enim rectitudo angulae concludenda est
de angula in semicirculo constituta : me-
dium autem hujus demonstrationis (quod
est causa materiahs prout est necessitas)
est angulam iUam mediam, hoc est, me-
dietatem duarum angularum rectarum
sit in quo httera b, anguhi autem quae est
in medio circulo sive in semicirculo (quae
est minor extremitas) sit in quo est htte-
ra c : concluditur igitur quod cum rectam

LIBER II POSTER.
angulam esse est in c, hoc est, in angula
semicirculi. Causa autem per quam con-
cluditur est b : hoc enim quod est b sequa-
le est cum a, quia medietas duorum
rectorum est una angula recta : et una an-
gula recta est a : b ergo etAsequahter an-
gulse sunt : et b est recta ; ergo et a re-
cta. Ei vero quod est c (hoc est, angulae
in semicirculo positae) inest b medium :
eo quod b positum est esse duarum an-
gularum rectarum medium. Existente au-
tem c medio duarum rectarum angula-
rum (sicut dicit minor propositio) conclu-
detur, quod a major extremitas (quse est
rectam esse angulam) in c est in conclu-
sione, sicut major extremitas est in mi-
nori. Hoc autem quod est c erat angulam
in semicirculo existentem rectam esse : et
hoc erat propositum.
Huic autem conclusioni idemest (quoad
conclusionem eamdem inferendam) id
quod erat esse (hoc est, diffinitio) recti,
cum hoc ahquis demonstrare volens per
causam formalem ratione diffinitiva si-
gnificando pro medio poneret. At vero si
aliquis diceret quod diftlnitio medium
esse nonposset, Dicimus quod causa for-
malis quid erat esse in diffinitione dicens,
jam in ante habitis significata et prohata
est esse medium : et tunc sic erit are-uen-
dum : omne cujus ratio rectitudinis ha-
betur, rectum est : anofuli in semicirculo
constituti ratio est rectitudinis : ergo est
rectus. Ratio enim rectitudinis est in an-
gulo aequalitas angulorum ex utraque li-
nese perpendiculariter super aham lineam
stantis et duos rectos ex utraque parte
sui facientis, sicut ^ades in margine. Se-
cundum autem causam materialem sic
arguitur : omne quod est medietas duo-
rum rectorum, est rectum : angulus in
semicirculo est medietas duorum recto-
rum : ergo est rectus. Hoc igitur modo
arguitur per causam materialem et per
causam formalem. Exempla autem quce
ponuntur, non sunt potissimse demonstra-
tionis, sed inducuntur ad ostensionem,
quod ex ordinatione causse pro medio
conchiditur efTectus.
199
ANALYT. TRACT. III
CAPUT HI.
QuaHter fit per causam efficientem, et
(jualiter per causam finalem.
Hoc autem propter quid (sicut efficien-
tem causam) Medorum (hoc est, contra
Medos) bellum faclum est Athenis (hoc
est^ ab Athenis), sicut si quseratur, quse
causa efiiciens estprgeliari (hoc est, quare
prsehentur Arthenienses contra Medos ?)
et respondetur causa efficiens quee facit
preehari Arthenienses, hffic, scilicet quo-
niam primo in Sardos amicos et socios
Atheniensium commiserunt bellum Me-
di : propter hoc enim sicut per causam
efficientem et inductivam, primum est
bellum Atheniensium contra Medos. Et
si hoc in terminis demonstrativis ahquis
vuh ordinare, sit bellum quod est major
extremitas in quo a medium quod est
causa (quod est prius commitens bellum
cum Sardis) in quo est b ; Athenienses
autem minor extremitas sit c. Est igitur
B medium in c minori extremitate in mi-
nori propositione : prius enim committere
belhim Atheniensibus (hoc est, contra
Athanienses) Medos, per hoc quod con-
tra Sardos prius commiserunt : a vero
est in c in conclusione : quia Athenien-
ses debellant eos, qui prius injusti fuerunt
in eos bellum Sardis moventes. Est ita-
que etiam in b a in majori propositione :
quia Athenienses debellant prius inci-
pientes bellare, per quod adbellum moti
sunt Athenienses : b autem est in Athe-
niensibus sicut causa movens eos ad bel-
lum : eo quod Medi prius bellum incepe-
runt. Medium itaque hoc in hac demon-
stratione causa est movens et efficiens :
fmalis autem causa esse non potest, quia
nemo bellat propter bellum : et sic argui-
tur : omne b a, omne c b, ergo omne c a ;
omni enim moventi prius bellum ad re-
bellandum movendum est. Atheniensi-
bus prius illatum est bellum. Ergo Athe-
niensibus bellum movendum est.
Quarumcumque autem ef hcientium cau-
200 D. ALB. MAG.
sarum estpropter aliquid(hocest,proptcr
elfectum vel linem) in his et hnis conclu-
ditur per eflicientem, et e converso efli-
ciens per linem. Et dicatur gratia exem-
pli, utpropler quidambulatpost ccenam?
sic euim interroganti dicimus, ut sanus
llat : hic enim linis intentus est illud quod
sanus sit. Ulterius est ad hunc linem ut
salvet substantiam individui. Dicere au-
tem propter quid sicut efficiens oportet
post coenam ambularej ct cujus gratia
oportet ambulare, in tahbus quoad de-
monstrationem nihil differt: quia utrum-
que habetur per alterum. Si autem in
terminis demonstrativis ostendi debet,
oportet ut causa efllciens sit mcdium sic :
ambulare post coenam sit in quo est c
quod est minor extremitas : non eminere
cibos sive superius esse (quod est causa
et medium) sit in quo b, sanari autem
(quod est major extremitas) sit in quo a ;
in eo enim quod est post coenam aliquis
ambulat (quod est minor extremitas) est
facere non eminere cibos ad os stomachi :
et hoc est causa inductiva ot factiva cj us
quod est sanum esse : in hoc enim quod
est ambulare (quod est c) videtur inesse
sicut causa id quod est b medium in mi-
nori propositione, Bcnim estnon eminere
cibos. In hoc autem quod est b videtur
esse A, quod est sanativum esse in ma-
jori propositione. Quseratur quse sit cau-
sa cfficjens vel inductiva, quod a major
extremitas sit in c minori extremitate in
conclusione, quae in quantum causa sit
propter quid, sive propter quam sit talis
elTectus : illa est b quod signiticat non
eminerc cibos : et formatur sic demon-
stratio : omne b a, omne c b, ergo om-
ne c A, sic : omne faciens non eminere
cibos ad os ventris , est sanativum :
deambulare post ccenam, facit non emi-
nere cibos ad os ventris : ergo ambulare
post coenam est sanativum. Hoc autem
ultimum (quod est sanativum) est sicut
ratio (hoc est, causa finalis) ad illud quod
est deambulare : finis enim est ratio mo-
tus efficientis : a enim (quod est sanari)
sic demonstrabitur et concludetur per
ORD. PR^D.
causam dicentem propter quid, quia si b
est in c, quoniam haBc littera quse est a
est sanari vel sanativum esse.
Oportet autem in tali demonstratione
(quae est per causam finalem) commutari
propositiones et terminos propositionum:
quia iinalis causa dicitur esse medium,
quse prius fuit majus extremum : et quae
fuit medium, erit majus extremum sic :
omne a b, omne c a, ergo omne c b, sic-
ut in materia speciali : omne sanativum
facit non eminere cibos : deambulalio sa-
nativum : ergo deambulatio facit non
eminere cibos. Sic enim commutatis ra-
tionibus de causa efficicnti in linalem, et
e converso, magis apparebit et manifesta
erit unaquseque demonstratio, utrum sit
per causam efficientem vel linalem.
Generationc autem et tempore e con-
trario hic se habet medium, hoc est, in
causis iinalibus ct in causis secundum
motum sive eflicientibus : siquidem enim
in causis efficicnti])us medium (quod est
causa) oportet primum esse gcneratione
et tcmporc : hoc autem ipsum c (subjc-
clum scilicct in quo major extremitas)
erit ultimum generatione : et ideo con-
cluditur cx illo. Ultimum autem gcnera-
tione et tempore est propter quid est^
hoc est, causa finalis. Et hoc est ulti-
mum generatione, et primum intentione:
et ideo cum lit demonstralio per causam
finalem, tunc ponitur primum, quamvis
generatione sit ultimum. Sic igitur de-
monstratur per causam efficientem et
finalem, ut prius dictum est, qualiter dc-
monstratur pcr causam materialem et
formalem : ct idco de causis per singulas
causas dictum est.
CAPUT IV.
De his qiige per plures causas demon-
strantur.
Contingit autem idcm ct unum in con-
clusione vel effectu demonstrari, et per
quid est, hoc est, per formam : et pro-
pter quid est, hoc est, per finem : et ex
 LIBER II POSTER.
necessitate, hoc est ex mateiia, quse est
necessitas demonstrati : sicut est exem-
plum in lioc cffectu vel conclusione per
lucernffi pellem lumen transire : et lioc
patet : et namque ex necessitate disgre-
ditur, quod in parva est partibilius, et
per majores poros, hoc est, per majores
poros disgreditur ex materice neccssitate,
quod partibilius est, hoc est, valde parti-
bile. Et hoc potest esse necessitate pellis
per quam egreditur lumen, vel ex ne-
cessitate materiae luminis, vel forte ex
necessitate utriusque. Et melius exponi-
tur si ex necessitafe pellis : quia pellis
dividitur per majores poros, quam ter-
restres soliditates poris interpositse : ita
quod majores habet poros, quam sint
continuitates interpositiB : et ideo lumi-
nis emissionem non impediunt, sed pori
transducunt lumen emissum. Ex parte
luminis sic , quod lumen propter suae
substantise subtilitatem divisibilc in sub-
tiliores radios a luminoso corpore (quod
in lucerna est) emissos, quam sint pori
pellis : et ideo radiales lineiE ubique per-
transeunt poros : et sic egreditur lumen,
et lumen sic emissum disgreditur et late
illuminat : quia a quolibet puncto lumi-
nosi protractum, a quobbet poro egre-
diens disgreditur in tiguram pyramidis^
cujus conus est in puncto luminosi vel
in poro pellis : basis autem locus illumi-
natus : radius enim inferius adveniens a
luminoso, ascendit sursum : et radius
superius a luminoso ad porum veniens,
descendit deorsum : et a dextro veniens,
vadit ad sinistrum : et a sinistro veniens,
vadit ad dextrum : et sic efticitur pyra-
mis latior, quo magis distat a luminoso
vel a poro : siquidem ignis luminosus
plus et plus fit disgrediendo, hoc est, per
reflexiones ad porosum se spargendo.
Hoc est de forma et natura luminosi,
quod sic spargitur et multiplicatur ad po-
rosum. IIoc est commentum.
Opinio
rumdam quo-de Quidam autem dicunt quod
^ lumen vel .
luce et lu- iiix cst substautia, cuius natura formalis
est se multiplicare per emissionem partis
a parte : sed hoc nunquam aliquis dixit
ANALYT. TRACT. III
201
auctor : sed fictiones sunt quorumdam
ita dicentium. Et sic conjunctae sunt duse
causae : formalis, et materialis ad idem
ostendendum, ut sic per aliquod genus
causae vel per aliquot numero plura
unum ostendamus effectum . Siquidem
per materiam arguitur, tunc talis erit de-
monstratio : omne corpus divisibile per
poros majores, quam sint soliditates in-
terpositae poris, transducit luminis trans-
itum. Per causam autem formalem sic :
omne corpus ex sua forma penetrativum
et reflexibile, pertransit pellem lucernae
ad majorem illuminationem : forma ignis
\e\ alterius lucentis est talis : ergo pel-
lem lucernae pertransit ad majorem illu-
minationem . Propter aliquid autem et
propter finem sic : quod est conservati-
vum vel contentivum luminis, faciens ne
ambulans ofTendatur, luminis permittit
transitum : tale est lucerna : ergo per-
mittit et multiplicat transitum luminis.
Et sic idem per tres causas demonstra-
tur. In talibus autem si esse contingit
(hoc est, demonstrari) aliquid per plures
causas secundum esse : tunc etiam con-
tingit fieri, hoc est^ demonstrari per plu-
res causas secundum fieri.
Hoc autem patet in alio exemplo prae-
habito (hoc enim exemplum quod jam
induximus, fuit in perspectivis) sicut si
tonat extincto igne in nube aquosa, sicut
dixit Democritus : tunc enim sonus to-
nitru probatur per ignis extinctionem sic-
ut per causam efficientem : extincto
enim igne in nube aquosa necesse extin-
ctum et ignitum sisinire et sonare : sisi-
niim enim vocatur strepitus et sonus
quem ignis extinctus facit in humido :
sic ergo demonstratur per causam effi-
cientem.
Et si quemadmodum Pythagorici di-
cunt, tonitru fit minarum et terroris cau-
sa his qui sunt in Tartaro, quatenus ti-
meant illi qui sunt in Tartaro juxta flu-
vios infernales : tunc potest demonstrari
per causam finalem : quia tunc tonat Ju-
piter quatenus timeant illi qui in Tartaro
sunt.
 202 n. ALB. MAG. ORD. PR/ED.

Plurima autem hujusmodi sunt, quaj tet, quod fmis bonus (hoc est, fmis qui
sic efficiente et fme et materia demon- est bonum) scmper est in eo quod propter
strata sunt in his quce natura dicuntur aliquid fit : et fit tale quid aut natura aut
subsistere. In his enim et efficiens et ma- arte : et in talibus est demonstratio ex
teria et forma et fmis sunt in natura con- efficiente vel fme : a fortuna autem nihil
stantibus : hoc quidem (hoc est, quai- propter aliquid : et ideo in talibus nihil
dam) propter hoc determinatum scilicet per fmem demonstratur.
finem natura fecit : iUa vero fmnt ex ne-
Necessitas cessitate. Necessitas autem duplex : hsec PAPITT V
dupliciter, .. , . • . , l^ArUl V.
sciiicet na- quidem
tur£e, et vio- .,
secundum naiuram, sicut est ne-
. . , ,. -,
leniise. ccssitas maleriae : et aha secundum mo- Quod eisdem causis demonstratur res
tum alicujus exterioris violenter moven- esse et futura esse et facta esse et
tis, sicut lapis ex necessitate violentise causa variala secundum differentias
fertur sursum, et ex necessitate materise temporum.
fertur deorsum. Sed non sic sit propter
eamdem et unius rationis necessitatcm : Eadem autemcausa secundumsubstan-
quia iHa quae est secundum violentiam, tiam est et in his quae fmnt in praesenti,
est necessitas efficiens. In naturalibus au- et factis in prseterito, et futuris, hoc est,
tem est necessitas materiae. his quae fient ex futuro, quee vere est his
Sed in his quse fmnt ab intelligentia quue sunt in esse causa : sed causa varia-
agente sive a proposito , alia quidem, bitur secundum esse fieri, et factum esse,
hoc est, qusedam ncquaquam fmnt ab eo et fore in futuro. Causa enim quse media
quod est per se frustra (hoc est, sine cau- est (sive medium) in his quee sunt in esse,
sa fmali) ita quod fiant frustra, sicut ar- est, quae est stans in esse. Ipsis autem
tificialia in quibus vel actio ipsa vel opus quae fiunt, causa est quae fit et generat,
factum finis est, ut domus effigies (hoc et fiendo causa est, sicut in his quorum
est, imago vel idolum) quod fit ut reprae- est esse in fieri: factis autem in praeterito
sentet abseniem. Neque ex necessitate causa est, quae facta est in praeterito se-
materiae fmnt : quiamaterisenecessitas non cundum causahtatem : et futuris quae fient
estnisi adnaturaha, quae potentiasic sunt causa est futura secundum futuritionem
in materia, quod motore naturaU edu- suae causahtatis.
cuntur de illa : sed sunt taha propter hoc Sicut patet in exemplo si quseratur^
quod determinant fincm : et ideo taha per propter quid factus est defectus lunae s!ve
finem habent demonstrari. Aha vero ta- echpsis in praeterito ? et respondetur causa
hum sunt a fortuna vel casu quoe sunt per de preeterito, dicendo quod propter id
accidens, ut sanitas ahquando, et salus facta est, quod interposita terra interlu-
ahquando : ut qui non intendens sanari nam et solem, facta est secundum inter-
amhulavit, et ambulando sanatus est : positionem in praeterito : fit autem in
et qui intendit exire de domo non ut sal- praesenti proptcr id quod inpraesenti terra
vetur, domo postea cadente salvatus est interponitur : erit autem defectus in fu-
exeundo. turo propter id quod interpositio terrae
Maxime autem attenditur fmis in qui- erit in futuro : et est echpsis propter id
busdam naturahbus et artificiahbus in quod in praesenti terra interposita est.
quibuscumque possibile est fieri et sic et Ahud autem exemplum est physicum,
ahter : quia contingentia sunt, in quibus ut si quaeratur, quid est crystaUus secun-
fortuna non est causa : quia in ilhs non dum esse ? et si dcbeat ad modum et
intenditur finis in quihus generationis figuram demonstrationis ordinari : acci-
(hoc est, effectus) fortuna est causa : in piaturigiturper diffinitionem materialem,
ilhs enim non est finis. Propter quod pa- quoniam crystallus aqua densata est. Sit
 LTBER TT POSTER. ANALYT. TRACT. TTI 203

igitur crystallus subjectum, et minor ex-
tremitas sit c densata aqua, sit in quo a
quod est major extromitas concludenda
de crystallo. Td autcm in quo est b me-
dium et causa, sit defectus caloris peni-
tus. Est igitur secundum hanc termino-
rum dispositionem in c quidem b in mi-
nori propositione : in b autem est a in
majori propositione : quia a est densatum
esse quod est major extremitas ut dicta
de medio : tit autem crystallus in tieri
quando lit b in fieri suee causalitatis :
factus est autem facto b secundum causa-
litatem: erit autem crystallus quando fu-
turum est b secundum causalitatem. Et
pore cum suis causatis : quia continuo
tempore quando interponitur terra inter
lunam et solem, est eclipsis continuo
tempore , et nullum tempus intercidit
medium. Tn talibus enim videtur nobis
hoc facti esse (hoc est, effectus) et alte-
rum hujus facta causa sit cum facto ef-
fectu, et e converso : et futuri effectus
tempus videtur nobis esse cum futura
causa, quia futura terrse interpositio erit
simul cum eclipsi futura : et ejus quid sit
nunc quseritur^ si ejus aliquid anteaquam
ipsum fiat, ahqua causa est, ex cpia fit
quae simul sit cum ipso, qua posita po-
natur effectus, vel non ?

elfectus quoruni est aliqua causa^ simul Ad determinationem ergo hujus quse- ^°'"j'^° ^^'^'
sunt cum causis, quando causae ut causa? stionis procedentes dicimus, quod in taU-
sunt : et simul causata tiunt, quandoliunt bus incompletis causis, sine quibus non
causae secundum causalitatem : et in eo est effectus, et quee positse non continue
quod factum est in prseterito et fiet in ponunt effectum, a priori causa non pot-
futuro similiter est : quia causatum prae- est inferri vel syllogizari effectus : sed ab
teritum cum causa praeterita,et causatum effectu infertur et svllogizatur causa. l'^st
futurum cum causa futura. igitur syllogismus (hoc est^ medium quod
est principium syllogismi) a posterius
CAPUT YI. facto accipiendus, hoc est, ab effectu qui
tempore posterior quam causa : igitur
De demonstratione in causis et causatis principium quod est medium horum syl-
c^uge non sunt siniul. logismorum, est illa quee facta sunt :
quia a suo effectu inferri et syllogizari
Tn liis autem causis et causatis quoe potestcausa, et non e converso.Et quam- Jemo^et
non simul sunt, sicut OKt in artiticiatis, vis causa sit aliquod principium essendi
in quibus proecedens causa et incompleta effectum, quia incompleta est, non potest
est consequentis, ut decisio lapidum esse principium et medium inferendi cau-
causa est fundamenti, et fundamentum satum : sed causatum (quia complete
causa incompleta domus : et talis causa continet causam) est principium comple-
vocatur causa sine qua non, et essentia- tum inferendi et syllogJzandi causam.
hter est in causato : et ipsa causa posita Unde et in his quse fmnt tempore succes-
non de necessitate ponitur causatum, sed sivo, inter causam et causatum similiter
e converso causato posito de necessitate est, quoad hoc quod a posteriori sumen-
ponitur causa. Tn his ergo causis et cau- dum est principium inferendi prius, et
satis (qua3 sic non simul sunt, quod causa non e converso : a priori enim non est
posita ponatur causatum ) quseramus inferre posterius, ut inferatur, quod hoc
quffistionem primo dicentes , numquid factumest, quoniamest causa incompleta.
causa et causatum sunt in continuo tem- Tdeo quia hoc idem effectus qui posterius
pore, ita quod illud tempus quo causa cum tempore factus est (hoc est, quia
est, continueturtempori quo effectus est, posterius factum est) ideo necesse est
sicut videtur ex prajhabitis ahas causas, illud quod est causa incompleta hujus,
necessitatas scilicet et completas, aUorum prius factum esse tempore : et in futuro
efFectuum causas esse iu continuo tem- secundum omnem futuritionem similiter
204 D. ALB. MAG. ORD. PRyED.

est, quoJ scilicet prius infertur ex poste- medio tempore dicere, quod causa posita
riori posito iii esse. ponatur effectus : nec contingit dicere
Hujus autem probatio esi, quia me- quanto tempore fmito sequatur effectus,
dium temporis inter causam positam et nec tempore infmito : quia nunquam se-
effectum nec finiti nec infiniti erit tem- quitur, si lapides decisi sunt erit domus :
poris, in quo sequatur, causa est vel quia potest esse, quod nunquam erit do-
erit : ergo causatum est, vel erit tempore mus etiam lapidibus decisis. Et hoc non
determinato vel aliquando infmito tem- est in aliis in quibus causa futura est : si
pore, hoc est, indeterminato : non enim enim interpositio terrae erit inter soiem
sequitur, lapides decisi sunt, ergo domus et lunam, verum erit dicere quod ah-
est : nec sequitur, lapides decisi sunt, vel quando determinato tempore vel inde-
erunt : ergo domus erit tunc, vel ali- terminato erit ecHpsis. In causis autem
quando infmite et indeterminate : quia incompletis nunquam contingit hoc di-
causa non completa, nec simul cum cau- cere.
sato : si enim esset tcmpus finitum vel Speculandum autem est in talibus quod
infinitum accipere, tunc in illo temporc ^^^ -^[i^^ ^i^ contingens, quod est sic po-
medio verum esset dicere factum esse ^-^^^j^ ^^ ^ggg^ ^^ p^gt ^^^^ q^oj
factum
hoc quod est effectus : altero facto quod ^^^^ Jjq^ ^eri, hoc est, sequatur aliud fieri
est quidem causa : et hoc est falsum : -j^ rehus tahbus, aut consequenter se ha-
quia nunquam sequitur, quod tali causa bentibus : aut jam forte hoc manifestum
facta factus sit, vel tiat. vel futurus sit ^st, quia non est continuum in talibus id
effectus : nunquam enim sequitur, lapi- ^^^^ ^t i^ effectu cum facto esse cau-
des decisi sunt : ergo fit vel facta est vel gam : non enim ad factum esse causam,
est vel erit domus. Eadem ratio est in gequitur fieri vel factum esse efTectum
futuro : neque enim per omnem futuri ^i^-,^i cum primo, hoc est, cum prima
successionem sequitur, quod quia hoc causa facta est : quia non sequitur, quod
factum est quod est causa, ideo hoc con- ^um factam esse decisionem lapidum sit
tmue erit. fleri vel factam esse domum : factum
Medium enim adinferendumreliquum, enim esse primum ut fundamentum, est
genitum simul oportct esse cum hoc quod terminus cujusdam fieri : et factam esse
infertur ex ipso, et factorum in prseterito domum, est terminus cujusdam fieri ex
oportet simul esse factum, et futurorum lapidibus decisis : et quia terminus sunt
medium oportet simul esse in futuro : haic duo facta esse : atomi, hoc est, duo
sicut cum domo genita simul decisio la- indivisibilia sunt : quia fieri non termina-
pidum est genita, sed non cum decisione tur nisi indivisibih sicut et motus : et
lapidum genita simul domus genita est : ^^^^^^ ^^^ indivisibiUa non continuantur,
et cum his qu8e sunt in fieri, oportet et ita duo facta non continuantur, pra?cipue
illud simul fieri : et cum his quee sunt in quorum unum ex alio sicut et causam
esse, oportet et iliud quod infertur ex factam esse est causatum factum esse :
ipso esse : sed futurum quod non infertur ged oportet quod fieri sit in medio, sicut
ex causa, et erit, hoc est, quia erit, et inter duo puncta est hnea, quando unum
non statim sequitur ex causa, non con- punctum ponitur fluere ex altero. Neque
tingit esse simul cum causa genitum ef- puncta sunt immediate copulata per con-
fectum, ita quod posita causa ponatur tinuationem. Et sic etiam ex his quse
effectus. fiunt ex invicem (in tahbus causis et ef-
Amplius resumamus adhuc, quod tem- fectibus) duo facta, causa scilicet et cau-
pus medium inter talem causam et tale satum_, non copulantur ad invicem : utra-
causatum, nec contingit esse finitum, que enim facta et puncta sunt indivisibi-
neque infinitum : falsum enim erit in lia : et similium non est copulatio ad in-
 LIBER II POSTER. ANALYT. TRAGT. III 20.3

vicera : quia continua et copulata sunt immediatam esse : et haec est ultima tem-
ad unum terminum, cum indivisibile sit pore a qua incipit inferentia syfiogisrai,
terminus, ad terminum aliquem copulari sicut quod dixiraus, quoddecisio lapidura
non potest : et ideo sequitur quod illud estpriraa,fundaraenturapositura secunda,
quod fit (ut etrectus) cum eo quod factum erectio parietura tertia, tecti corapositio
est(ut causa prgecedens) secundum factum quarta, perfectio doraus quinta et ultiraa,
esse non copulatur nisi fieri intercedat : ct haec est iraniediata non habens me-
ct in tempore illius non sequitur fieri dium a quo inferatur, et est inferens
factum esse causati ad factum esse causae : oranes ahas : quia si doraus cst, tectum
sicut non sequitur ad factam esse deci- est, et parietes sunt, et fundamentum, et
sionem lapidum^ factam esse domum, lapidura decisio : sed doraum esse ex
vel tempore determinato ex aliqua diffe- nufio illorum potest inferri.
rentia temporis, vel indeterminate, ut Hujusautemexeraplurainterrainiscora-
ante dictum est. munibus est a c d: et sit a decisio lapidum,
Propter idem autem nec sequilur, quod c parietura erectio, vel aliud raediuni, d
continuetur quod fit in efTectu cum eo autera doraus : tunc enim a posteriori syl-
quod factum est in causa : quod quidem logizando prius, sequitur quod a factum
enim fit secundum generationem divisi- est quoniam c factum est : ante autem est
bile est, sicut motus et tempus : quod a; sienim fundamentum velerectio parie-
autem factum, est indivisibile : sicut ergo tum est, decisio lapiduui est : princi-
linea ad punctum se habet, quod scificet piura ergo inferendi est in c, propter hoc
ex illo fluit, et ad iilud continuatur^ et quod ipsura c proximura est ipsi nunc
sic inter duo puncta intercedit bnea : sic temporis in quo factum est a, et ideo
se habet id quod fit ad factum esse : quia concluditur ex c sicut ex proximo poste-
ex illo fiuit et ad factum esse terminatur : riori : nunc enim principium est temporis
et sic fieri intercedit medium inter duo in quo fit c, sed sequitur quod c factura
facta esse in causa et effectu : sunt enim est facto D : ergo cum fiat d quod est do-
infinita facta in eo quod fit secundum mus, necesse est a (quod est decisio la-
fieri medium intercidens inter duo facta, pidum) factum esse, c autem est causa
sicut infinita puncta. De his autem magis ad D sine qua non est d, ergo cum fa-
manifeste et substantialiter oportet dicere ctum sit D necesse est factura esse c ; c au-
in fibro YI Physic. ^ in quo loquendum tera facto posteriori, necesse est a prius
et tractandum erit de universafibus quae factum esse. Sicut autera accipiens sera-
sunt de motu determinanda : de motu per aliquod raediura inter primum et ul-
enim universaH et immobifi et passioni- timum, stabit aUcubi, et hoc est imme-
bus motus non contracti ad hoc vel illud diatum, ut domus : quia non vadit in in-
ibi loquemur. In tantum autem nunc ac- finitum in causis, ut in ante habitis os-
ceptum sit de his secundum quod heec se tensum est.
habent ad causam mediatam^ hoc est, Et si diceretur quod non stabit : tunc
quse sumenda est pro medio inferentise semper medium extra mediuni accipitur
ad inferendum syllogistice illud quod in in infinitum : non enim continue in tali-
talibus incompletis causis lit consequen- bus causis est factum, ita quod sit sem-
ter exillo. Sicut enim in afiis mediatum per consequens ad illud, quemadmodum
ad immediatum docuimus reducere, ita dictum est : sed incipere necesse est a
necesse est in his quse incompletae sunt medio et ab ipso nunc prirao quod pro-
causae et non simul cum suis effectibus xinium est praecedenti facto : cujus fieri
mediam quae est prima causa inferentiae est a priori factum esse : quia ab illo in-

' Tex. com. 37 et .58.

206 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
fertur antecedens. Similiter autem est
in eo quod erit in futuro secundum om-
nem faturitionem : quia semper poste-
rius infert prius : si enim in futurum ve-
rum erit dicere, quoniam d erit, domus
scilicet, ncccsse est necessitate inferen-
tiee, quod erit verum dicere qiiod erit a,
decisio scilicet lapidum : hujus autem
causa est c, et sic reducitur ad immedia-
tam hoc modo : si d est a, etiam erit cu-
jus causa cst c, ergo c necesse est quod
erit : siquidem enim d crit, sequitur
quod prius erit c : si vero c erit, sequitur
quod prius a erit.
Similiter autem erit infmita decisio,hoc
est, non terminata ad ahquem terminum
certi numeri in futuritionc futurorum : et
in his enim futuris quiE erunt, ita quod
unum ex alio convenientia, hoc est, conse-
qucntia ad invicem, ita quodunum est ex
alio : principium autem quod est primum
mcdium ad alia inferenda, est acceptum
sine medio sive immediatum : et hoc erit
ultimum seeundum esseetgenerationom,
primum aulem in intentione, quod in-
tcnditur ante omnia alia.
In operihus autem artium quse apote-
lesmata dicuntur, plerumque sic se ha-
hent, quodah uhimo (quod solumimme-
diatum est) incipienda est demonstra-
tio : in his enim si facta est domus (qute
generatione ullima est), sequitur quod
necesse est decisos lapides esse : et factum
est hoc propter quid (hoc est, propter
aliud) hoc scilicet quoniam necesse est
fundamentum factum esse in quo sunt
Lipides decisi, sequitur a posteriori si
fundamentum domus est, necesse est la-
pides decisos esse : et sic refertur ad im-
mediatum uUimum per medium funda-
mentum : si enim non sit fundamentum,
tunc sequitur dicendum, quod et domus
facta non est : et ideo fundamentum cau-
sa domus est, sine qua non est, et non
perfecta et completa causa. Si vero fun-
damentum est, lapides prius est necesse
decisos esse : quia lapides decisi sunt
1 Tex. com. 24 et 70 et 39.
causa sine qua non est fundamentum : et
etiam ponuntur fundamento posito. Ite-
rum si erit domus, similiter sequitur
quod necesse est prius Japides decisos es-
se : et sic primum sequitur ex medio, et
ex ultimo medium, cum insit virtute ul-
timi quod est immediatum, quia simpH-
citer est ultimum : erit enim fundamen-
tum (quod medium est) prius secundum
inferentiam ad lapides decisos, et prius
sicut causa sine qua non ad domum.
CAPUT VII.
De demonstratione eorum quse frequen-
ter sunt et circularem habent genera-
tionem.
ordinem tah*um
Quoniam
causaru secundumcirculo
m videmus quamdam
esse generationem, contingit hoc esse in
demonstrationihus sicut in causis, si con-
sequuntur secundum convertihilitatem se
ad invicem medium et termini quse sunt
extrema, sicut in secundo Priorum di-
ctum est. Haec autem convertihilitas at-
tenditur, ita quod unumquodque sit pri-
mum et ultimum et medium ad aliud
secundam causam et causatum, quae vo-
catur causa sine qiia non, et non neces-
sario cum suo simul eflectu : in his enim
tahhus est converti demonstratione. Os-
tensum autem est et hoc in primis (hoc
est, in Priorihus Analyticis) quod con-
clusiones convertuntur super prsemissas
ad inferendum eas : hoc autem est circu-
lo esse demonstrationem, conclusionem
scilicet converti supra prsemissas ut con-
clusiones inferant.
Exemplariter autem hoc videtur fieri
in operihus (hoc est, in eifectibus natu-
rae) in quihus fit reiteratio suhstantia cor-
ruptibiii mota^ sicut doceri habet in
secundo de Generatione ' : sicut quia de-
pluta terra per calorem vaporantem hu-
midam terram, necesse est vaporem fieri.
Hoc autem vapore sic facto, necesse est
 LIBER II POSTER. AXALYT. TRACT. III 207

fierinubem, frigiditatemediiinstertilii ae- malium^) propter materiae infequalita-

riscondensante vaporem in nubem. Hac tem secus fit, et aliquando fit foemina.
vero facta sic nubo condensata, necesse est L^^nde in talibus est sicutfrequenter esse,
deplutam terram esse. Hoc autem erat quod a masculo masculus generetur : ne-
quod assumptum erat ex principio ad cesse est ergo in talibus ctiam medium
inferendum vaporis generationem. Et (a quo sumitur inferentia) sicut frequen-
sic ex principio infertur conclusio, et ex ter esse : quia aliter conclusio dissimifis
conclusione infertur principium. Propter esset praemissis : sicut enim se habet in
quod talis demonstratio circulo (hoc est, his quee semper sunt, ita se habet in his
circulariter) circuivit. Cujus probatio est: quoe sunt frequenter.
quia cum unum horum quodlibet est (si- Si enim a priedicatum de b subjecto^
ve principium sive conclusio est vel esse universaliter preedicatur et semper in
ponatur) sequitur alterum esse ex illo : et majori : et hoc quoc est b medium, uni-
cum illud quod conclusum est, ponitur versaliter et semper preedicatur de c
esse, iterum sequitur alterum esse con- subjecto in minori propositione : sequi-
clusum, quod prius erat principium, At- tur quod necesse est a de c in conclusio-
tendendum tamen quod in talibus est cir- ne semper et de omni proedicari : hoc
culatio ad idem specie non numero : enim jam in primo hujus scientise libro
quia circulatio in idem numero fieri non determinatum est, quum universaliter
potest, ut in primo hujus scientise libro praedicari in dcmonstrativis dicatur,
probatum est : et hujus causa pouitur in quod universaliter preedicatur de omni et
secundo de Generatione ' : quia quae ha- semper : sed hic suppositum est, quod
bent substantiam corruptibilem motam sint sicut frequenter esse : necesse ergo
in circulo, non reiterantur eadem nume- medium quod est causa sicut frequenter
ro sed specie. et non semper : medium autem est in
Sunt autem in causis et causarum de- quo est littera b de quo major^ et quod
monstrationibus quaedam quae fiunt uni- de minori preedicatur extremitate : esse
versaliter et semper, et in omni suo infe- igitur in demonstratione eorum quae sunt
riori et in omni tempore sic se habent, frequenter oportet prima principia (a qui-
quod semper et in omni fiunt, et sunt bus accipitur virtus consequentiae) sine
sicut stellarum conversiones et orbium, medio, hoc est, immediata, in his quae-
et in illis vera; sunt per stantem causam cumque frequenter, sic sunt aut tiunt :
demonstrationes : aha vero non semper quia aliter non immediate staret demon-
fiunt nec in omni fiunt, sed sicut fre- stratio.
quenter, quae non semper simul sunt cum Quomodo quidem igitur quod quid est
suis causatis, sed ut frequenter, sicut in sive diffinitio inter terminos (hoc est, in-
generationibus praehabitis : sicut exem- ter extrema) ponendum, vel inter termi-
plariter patet, quod non omnis homo est nos qui diffinitiones diversae sunt, assi-
masculus, quamvis omnis pater mascu- gnatum cst dudum in prtehabitis. Iterum
lus sit generans, et semen patris quan- qualiter sit demonstratio ejus quod quid
tum est de se similitudinem patris in om- est et quahter non, prius ante illud di-
nibus generans inducat, et sic semper ctum,et etiamqualiter sit ipsius diftinitio,
masculum generare intendit : tamen (ut et qualiter non, in praehabitis determina-
dicitur in secundo de Generatione ani- tum est.

1 Tract. 2, cap. 6 in fine ; tex. com. 70, - Com. 3.

208 D. ALB. MAG.
TRACTATUI»
DE VENATJONE DIFFINITIONIS
DElMONSTRATIONIS PER
CAPUT I.
Qitomodo per divisionem in venatione
diffinitionis suhjecti procedatur.
Quomodo autem opoiict venari iii eo
quod quid est venantia, hoc est, venata,
sive venatione diffmientium accipienda,
nunc diceraus in hoc tractatu. Primum
igitur in hoc accipiendum est, quod eo-
rum quse insunt unicuique ,ut prtedicata
substantialia, qusedam secundum com-
munitatem et ambitum suee prgedicatio-
nis cxtenduntur in plus quam sit com-
munitas subjecti vel speciei quse diffi-
nienda est : ita tamen quod ambitus ille
prsedicationis non extenditur extra genus
ejus quod diffmiendum est.
Dico autem exponendo, quod illa di-
cuntur in plus (hoc est, in majorem com-
munitatem) extendi, qusecumque insunt
alicui alteri diffiniendo universaliter, et
universalitcr praedicantur de ipso ; at ve-
ro non insunt soli illi, sed et alii : ut
exemplariter sit dicere, aliud est quod
inest trinitati (hoc est, trinario) omni et
non soli, sed et alii speciei numeri inest
qui non est trinitas sive trinarius. Hoc
autem duplex est : quia vel est extra ge-
nus, vel in genere eodem quod est nu-
merus. Si est extra genus, tunc est sicut
id quod est (hoc est^ ens quod est tran-
scendens omne genus) inest trinitati sive
trinario, et non trinitati, hoc est, non
trinario : sed est extra genus,quia inest
ORD. PR^D.
IV
QUOD EST INVENTIO MEDIl
YIAM INVENTIONIS.
ei quod est non numerus, ut albedini : et
ideo removendum a diffinitione : quia in
diffinitione non ponitur nisi id quod est
in eodem genere cum diffinito : sed im-
par (si accipiatur pro numeri differentia)
tale prsedicatum est quod inest omni tri-
nitati, et est in plus quam trinitas, quia
non soli inest trinitati sive trinario : quia
etiam quinarius est impar numerus : ergo
est in plus quam trinitas. Et namque,
sicut diximus, ipsi quinque, hoc est, qui-
nario inest, qui non est trinitas, quamvis
sit in genere numeri eodem in quo est
trinitas sive trinarius : quinque enim nu-
merus, et nullum (quod est extra nume-
rum ponere) impar est : et ideo quinarius
in eodem genere cum trinario est. Hu-
jusmodi enim genus dividentia (scilicet
genus ejus quod diffiniendum est) acci-
pienda sunt, et dividentia generis divi-
sione et subdivisione, usquequo tot acci-
piantur subdividendo, quorum accepto-
rum unumquodque quidem secundum se
acceptum in plus sit actu vel potentia,
quam quod diffiniendum est : totum au-
tem ex omnibus dividentibus collectum
sit inseque cum diffiniendo et non in plus
quamipsum quod diffiniendum est. Hanc
enim orationem ex omnibus dividentibus
ad illud ordinatis sic collectam, necesse
est substantiam (hoc est, substantialem
diffinitionem) esse rei diffiniendse quse
est species ut subjectum demonstratio-
nis : sicut trinitati inest ut diffinitio, quod
sit numerus impar utrobique primus :
cum enim numerus qui impar est,dividi-
 LIBER 11 POSTER. ANALYT. TRACT. IV 209

tur, etiam impar est : et ideo est nume- divisio : hsec igitur oratio ex omnibus
rus impar, et est utrobique primus, qui his collecta quae universaliter et substan-
componitur ex utroque numero (hoc est, tialiter inhac divisionede trinario praedi-
ex unitate quse est primum in numero cantur, est per diffmitionem substantia-
prout est unitatum aggregatio) et ex bi- lem trinitas sive trinarius, qui est nume-
nario qui est primum et multitudinis rus impar primus : et sic primo convenit
principium in quantum numerus est mul- ei quod sit numerus impar.
titudo, et non fit ex ductu numeri in nu- Horum enim quodhbet (hoc est, singu-
merum : et quamvis hsec simul accepta lum imparibus omnibus inest : quia om-
(scilicet numerus impar utrobique pri- nis impar numerus est numerus^ sednon
mus) sit diffmitio convertibilis cum tri- convertitur. Lltimum autem (quod est
nario, tamen et numerus est in plus, et utrobique esse primum, et numero non
impar est in plus, et utrobique ex primo mensurari, et exnumeris non componi)
esse est in plus. Et de numero quidem inest quidem omni dualitati^ et sic
et impari per sc patet. Id autem quod quodlibet illorum : sed hwc omnia si-
est utrobique primum esse, etiam est in mul coilccta, nuUi conveniunt trinario :
plus : quia etiam binario convenit, qui et sic diffmitio trinarii est numerus impar
non ex ductu alicujus numeri in nume- utrobique primus, et incompositus, et
rum aliquem, sed ex aggregatione unita- nullo numero mensuratus.
tum prima, qua3 facit primum numerum. Quoniam autem jam in proehabitis os-
Totum autera simul non nisi trinario tensum est anobis, quod ea quoe neces-
convenit sive trinitati : quia binariusnon saria sunt, illa sunt quae in eo quod quid
est impar : nullus autem inter binarium est praedicantur de aliquo : et quod ea
numerus est utrohique prinius prseter quse sic preedicantur de aliquo, sunt uni-
trinarium : et ideo haec diffinitio omnia versaha superiora et communiora prae-
quEe sunt trinitati substantialia colligit, dicata^ quse de omni semper prsedican-
et ab omnibus aliis separat. Patct igitur tur : et ideo in diffmitiones ingrediuntur
quod est diffmitio ipsius. Sic autem con- talia prpedicata quae sunt in primo modo
venit etiani trinitati, quod sit numerus dicendi per se, in quo praedicatum est
qui non mensuratur numeris sive numero in ratione subjecti : et talia prsedicata de
et sicut convenit eidem non componi ex trinitate (hoc est, trinario et etiam inalio
numeris, sed ex numero et unitate quse numero de quo praedicantur talia praedi-
non est numerus. cata in eo quod quid est, ita quodsunt de
Sic igiturprocedendum est, quod nume- diffmitionibus illorum subjectorum de qui-
rus aut impar, aut par : et constat quod bus sic pradicantur : etideo (sicutdictum
non par, sed impar : trinarius igitur est est) per diffmitionem sic accepta et col-
numerus impar. Et aut numerus utro- lecta simul, erunt hic simul collecta per
bique primus, aut non utrobiqueprimus. diffmitionem trinitatis, hoc est, trinarius
Et si est numerus, aut numero mensura- est secundum quid est et diftinitione.
tus, aut non : et constat quod non est Quoniam autem substantia (hoc est,
numerus numero mensuratus : est igitur substantialis difrmitio uniuscujusque) sit
trinitas numerus impar utrobique pri- ex his (scilicet ex substantialibus sic per
mus, numero non mensuratus. Adhuc si diffmitionem acceptis) manifestum est :
est numerus, aut ex numeris compositus^ necesse enim est et necessario sequitur,
aut non : et constat quod non ex nume- quod nisi hoc modo dicto collecta esset
ris compositus : igitur trinitas est nume- trinitatis (hoc est, trinarii) esse et diffi-
rus impar utrobique primus^ numcris nitio : cum praedicetur in quid, et tale
non mensuratus, neque ex numeriscom- prwdicatum in quid et non in quale, aut
positus. Et ponatur quod stet ibi numeri est diflinitio, aut genus. Si ergo non est
II 14
 210 D. ALB. MAG. ORD. PRyED.

diffinitio tale praedicatum, sequitur ne- bis sit solutum, tamen hic potest dici,
cessario quod sit genus. Si autem con- quod si divisio deducitur usque ad atoma
ceditur quod sit genus, tunc sequitur quae ulterius secundum formam commu-
quod praidicatur sine conversione de eo nem indivisibilia sunt, oportet quod ulti-
cujus est genus : eo quod genus est in mum praedicatum (quod est, differentia)
plus quam quod insit soli trinitati : ge- cum specie convertibilis sit : quia aliter
nus enim pluribus inest speciebus : con- ulterius esset divisibilis : sed quia diffe-
cessum enimet probatum inante habitis, rentiae ultimae prout sunt divisivge, inno-
genus esse hujusmodi pradicatum quod minatce sunt, communiores autem nomi-
sit in plus quam species de qua pradica- natse : ideo dicitur quod inter nominatas
tur, secundum ambitum et potentiam qugelibet communior est specie specialis-
suse communitatis : tale autem prsedica- sima diffmita.
tum non est diffmitio, sicut dictum est, Dicunt tamen quidam et satis rationa- soiutio quo-
collecta. Si ergo genus non est, sequitur biliter, quod divisio potest esse duplici-
ergo quod sit praedicatum ut diftinitio : ter, scilicet per ultima, vel per ea quse
et si nulli inerit abi quam atomis (hoc sunt ante uUima. Et si sit per ultima :
est, singularibus) et secundum communi- tunc planum est quod dicitur in VII
tatem indivisibilibus trinitatis, ut huic primai philosophiai ' : qniSi iWdi con\ev{\-
trinario, et illi, et sic de aliis trinariis : bilia sunt. Si autem sit non per ultima :
tunc sequiturhoc siccollectum esse trini- aut accipiuntur una, hoc est, unius divi-
tatissive trinarii esse (hoc est, essentia- sione, aut pluribus divisionibus. Si una
lemessediflinitionem); solienimconvenit divisione, iterum est divisio per ultima
trinitati et omni atomo trinilatis, et cst et ultimi generis quod divisibile est, et
pra^.dicatum in quid est. Supponatur lioc est proximum speciei specialissimse :
enim ex dictis et pro suppositione habea- et sic iterum ultima convertibilia sunt.
tur, quod hoc sit substantia et substantia- Si autem accipiuntur pluribus divisioni-
lis diffmitio uniscujusque^ quod ultimum bus : aut illse divisiones accipiuntur or-
est praedicamentum sive preedicatum quod dinatee a primo ad ultimum, aut coaequse-
ulterius non est divisibile, et idco con- vae, ita ut unum per plura coaequaeva
vertibile cum specie specialissima diffmi- dividatur, quorum unum non est sub
ta. alio. Exemplum primum est ut substan-
Propter quod, sicut dictum est de tri- tia, quae dividitur per corpoream et in-
nario et diffmitione ejus, sic in omnibus corpoream : et postea corporea per ani-
aliis speciebus specialissimis est : ifa matum etinanimatum : et sicdecuritdivi-
quod cuilibet speciei specialissimae erit sio : et tunc tales differentiae divisivae ac-
illud diflinitio, quod sic ultimo collectum ceptae secundum singulas, semper suntin
est ex substantialibus differentiis et ge- plus quam species specialissima quae dif-
nere in omnibus quae sic demonstrantur, finiendaest : etdetalibus est verum quod
ut species specialissimae et diffmienda hic dictum est : quia differentia differen-
proponuntur. tiae nomen habet ab eo quod est divisi-
Dubitatio. Attendendum autem quod dictum est, vum, et non ab eo quod est constitutivum.
quod diffmientia singula sunt in plus Si autem accipiantur plures divisiones
quam diftinita species, et totum colle- non ordinafae, sed in coaequaevis, tunc
ctum inaeque, quod est contrahoc quod plane verum est quod dictum est, quod
dicitur Yll primse philosophise ubi osten- singula sunt in plus, et totum in aeque.
ditur, quod ulfima differentia est conver- Cujus exemplum si dividatur numerus,
tibilis. Sed hoc quamvis multoties a no- ut paulo ante dictum est, in numerum

1 Gom. 43.
 LIBER II POSTER. ANALYT. TRACT. IV 211

utrobique primum, et non utrobique pri- si linea vel angulus diffmiendus est, vel
mum : et iterum numerus dividatur in quodlibet aliud subalternum, dividatur
ex numeris compositum, et non ex nu- linea in specialissimas Hneas, rectam sci-
meris compositum : et iterum dividatur lieet, et curvam, et circularem : et diffi-
in numerum numero mensuratum, et in niantur omnes illse specialissimee. Ut di-
non mensuratum : omnes divisiones ex catur, quod recta linea est longitudo sine
aequo sunt ei quod dividitur, etnon suntlatitudine, cujus medium non exit ab ex-
ordinataepersucessionem, itaquodidquodtremis. Linea autem circularis, linea re-
superius dividit subdividatur, et sic ad
gularitercurva in idem punctum reflexa,
ultima decurrat divisio : et in taU divisione
cujus medium est punctum, a quo om-
acceptae differentioe sunt in plus : totum
nes lineie ductee ad circumferentiam
autem collectum efficitur in reque propter
sunt sequales, et estsinelatitudine. Curva
abnegationem alterius et contradictio-
autem est longitudo sinelatitudine, cujus
nem ad invicem in singuHs : sicut ratio-
medium exit ab extrerais et in idem
nalc excludit irrationaUa, et mortale ex-
punctum nonrecurvatur. Adhuc idemfa-
cludit immortaUa. Et hoc modo quod di-ciat de angulo primo in specialissima
ctum est, planumesse partes esseinplus,
dividendo, sicut in rectum, et acutum: et
totum autem in seque. obtusum.
Et post quam omnia speciaUssima per
CAPUT II. divisionem acceperit, oporlet aUquem
diffinire volentem subalternum, esse ac-
Demodo inveniouU diffinUionem speciei cipientem quod genus sit omnium divi-
subalternse. dentium, utrum sciUcet sit genus quanti-
tatum aut quaUtatum, ut numerorum et
Congruum autem est cum totum univer- Unearum genus est quantitas, angulorum
sale quod est species subalterna, diffini- autem genus est quaUtas circa quantita-
re veUt aUquis, et negotietur ad difUnien- tem dicta. Genere omnium iUorum acce-
dum speciem talem subaUernam, quod pto oportet speculari proprias passiones,
ille qui sic negotiatur departiatur illud hoc est, differentias quae ad id se habent,
genusvel speciem subalternam in atoma sicut proprie passiones ad subjectum,
specie, hoc est, quod dividatur illud pri- quia sunt essentiales qualitates ipsius,
mo quod difPmiendum est, usque ad spe- sicut proprie passiones sunt qualitates
cies specialissimas quse sunt atoma spe- subjccti '. Hoec autem oportet speculari
cie, hoc est, indivisibilia in alias species :
pcr communia prima, quse primo genus
et prius diffmiat omnes iUas species spe- dividunt, et postea quae proxime divi-
cialissimas in quas divisit subalternum : dunt : compositis enim iUis difTerentiis, et
hcec enim sunt specie prima, boc est, spe- sic genus dividentibus et subdividentibus
cialissima. Verbi gratia, ut si numerus, usque ad atoma sive indivisibilia specie,
qui est subalterna species, diffiniendus est, oportet convenientia (hoc est, communia)
dividatur numerus in specialissima, ut quae omnibus difUnitis et specialissimis
duaUtatem, et trinitatem, et alias nume- conveniunt colligcre : et iUa erunt mani-
rorum species specialissimas : et postea festa ex omnium difrinitionibus simul
studeat sic (hoc est, per artem diffiniendi comparatis : quia in illam patebunt com-
qufejam traditaestinpraecedenticapitulo) munia quae in omnium specialissimorum
illorum quee specialissima sunt tcntare diffinitionibus ponuntur.
accipero diffinitiones. Ut gratia exempli, Propterea quia principium omnium

1 Per proprias passiones exponit dilTeren- qualitalis.P. J.

tias essentiales, quia conveniunt in esse
212 D. ALB. MAG.
diffmitionum est idquod simplex est, hoc
est, subalternum^ quod simplex est re-
spectu specialissimorum : eo quod ex illis
differentiis quce per divisionem ipsius ac-
cipiuntur, non est compositum : quia
non sunt in ipso actu, sed potentia tan-
tum : et tunc videbis quod solum simpli-
cibus sive subalternis illa insunt ut difll-
nientia quae omnibus speciabssimis sunt
convenientia : et quod bsec abis inferiori-
bus non conveniunt nisi secundum illa,
boc est, secundum quod illa subalterna
praedicanturdeilbs. Cujus exemplum est,
si linea quae est subalternum diffiniri de-
beat, dividatur in speciabssima, rectam
scilicet, et curvam, et circularem : et dif-
fmiantur singulte sicut paulo ante dictum
est, et respiciatur in quibus differentiis
omnes ill£e diffmitiones conveniunt : om-
nes enim conveniunt in boc, quod queeii-
bet est longitudo sine latitudine : dilfe-
runt autem in hoc quod recta est, cujus
medium non cxit ab extremis : in circu-
lari autem, quod medium est centrum a
quo lineae eductae ad circumferentiam sunt
sequales : et in hoc quod in curva me-
dium non tegitur in extremo. Conjungat
ergo ea in quibus omnium specialissimo-
rum diffinitiones conveniunt cum gencre
in quo sunt subalterna quas diffmienda
sunt, et diffmitionem subalterni : sicut
cum dicitur diffiniendo lineam, linea est
quantitas continua longitudo sine latitu-
dine. Hsec igitur est ars invcniendi diffi-
nitionem subalternaj speciei.
CAPUT III.
De invenienda cUffimtione per divisio-
nem, et quod iitHis est lisec via.
Sed quamvis dictum sit quod oportet
venari diffmitionem substantialem per
divisionem, si tamen via utilis ad inve-
nienda diffmientia debeat haberi, tunc in
hac via consideranda ostendendum est ut
* Licet actus absolute sit prior potentia, ta-
men in eodem est e converso, ut patet 3 Meta-
ORD. PR.ED.
perveniamus ad differentias utiles ad dif-
iinitionem ejus quod diffiniendum est.
Utiles autem sunt in eo quod sic quaera-
mus per divisionem et colligamus : ta-
men dictum est in Prioribi^s sicxii et qua-
liter demonstrant tales argumentationes
divisivse : non enim demonstrant, sed ac-
cipiunt alterum dividentium absque pro-
batione. Utiles enim sunt tales divisiones
sic solum ut alterum dividentium acce-
ptum sit ex aliqua divisione, quod propor-
tionale ei quod debet diffmiri : et sic ad
colligendum quod quid est, et non ad
syllogizandum et etiam statim videatur
utique nihil syllogistice facere : sed vi-
dentur mox sine probatione accipere om-
nia tanquam si ex principio petendo et non
probando acceperit aliquis : propter quod
ad colligendum utiles sunt etnonadpro-
bandum diffmitiones.
Differt autem quando talia per divisio-
nem accipiuntur, quod prsedicamentorum
(hoc est, preedicatorum generum vel dif-
ferentiarum) aliquid secundum ordinem
prius vel posterius prsedicetur vel ordi-
netur. Ut gratia exempli dicatur in diffi-
nitione hominis animal mansuetum bi-
pes, ita quod genus ponatur primo, et
differentia communior: post hsec adjun-
gatur minus communis : hic enim est
debitus ordo partium difiinitionis. Et si di-
catur bipes animal mansuetum, ita quod
differentia (quae per divisionemexit a ge-
nere) ponatur ante genus, est indebitus
ordo partium difiinitionis : quia sic par-
tes non procedunt restringendo et coar-
ctando diffmitum, et significatur actus es-
se ante potentiam in eodem, quod se-
cundum ordinem naturee non contingit'.
Et iterum ex hoc differentia est quae
attendi debet, ut alia accipiat et colligat
quae sunt esse, et ex quibus est esse sub-
stantialiter, ut homo secundum substan-
tiale esse, aut quodlibet aliud quod ex
suis substantialibus habet esse : si enim
alia accipiat per divisionem, non valebit
phys. P. J.

LTBER II POSTER.
ad diffinitionem. Unde sive propter quid,
lioc est, per talia, neccsse est dividentem,
hoc est, per divisionem diftinitionem col-
ligentem repetere, hoc est, quasi rcpe-
tendo incidere de communiori ad minus
commune. Quidam autem legunt petere :
et falsa et littera \
AmpUus autem studendum est sic di-
videnti ad nihil relinquendum de ditTe-
rentiis et generibus inferioribus quod sit
ponendum in eo quod quid est, hoc'est,
in diffinitione : sic enim solummodo
contingit : quia sic diftinitio sufiiciens
erit, neque abundans, neque diminuta.
IIoc autem sic contingit, quod in diflini-
nitione aliquis ut dividendum accipiat
primum (hoc est^ commune genus quod
est prima potentia, et subjectum ejus
quod diffiniendum est) tunc illud dividat
per proximas et immediatas sibi ditFeren-
tias : si enim accipiatur primum genus^
et sub illo accipiat non proximas (sed ali-
cujus sub illo inferiorum generum) divi-
siones et differentias, tunc primum ge-
nus cui non immediatse dilTerentise acce-
ptae sunt, non totum sive omne incidit in
dilTerentias dividentis sub disjunctione ac-
ceptas. Cujus exemplum est, ut si animal
accipiat sicut superius genus, et dividat
ipsum per differentias avis (quod est ge-
nus sub animali acceptum) cum dicat sic :
omne animal aut totum pennatum, aut
divisum pennis : tunc enim non totum
animal secundum ambitum suae commu-
nitatis cadit sub altero dividentium : quia
muha animaha sunt, nec pennata, nec
pennis divisa : sed e converso omne pen-
natum, vel divisum pennis, animal est,
et non convertitur : et ideo pennati ani-
maUs divisio et differentia est quse indu-
cta est, et non animahs secundum quod
in sua communitate animal dividitur.
Dicimus autem hoc divisum pennis, hoc
est ahs, quod alas habet pennis multis
consitas : pennatum autem (hoc est, ala-
tum) quod habet alas membranales ad
modum vespertihonis, qui habet alasnon
'Vide quid dicunt alii expositores circa hanc
213
ANALYT. TRACT. IV
consitas pennis divisis. Prima autem dif-
ferentia (hoc est, divisio per differentias)
estj in quam omne et totum animal inci-
dit : sicut si dicatur, quod omne animal
aut est rationale, aut irrationale.
Similiter autem faciendum in unoquo-
que aiiorum generum, ut scilicetnon di-
vidatur his ditferentiis quse sunt extra
genus, et ut non dividatur differentiis
generum inferiorum quse sunt sub gene-
ribus superioribus. Extra sunt dupliciter,
sciiicet quse superioris generis, vel quae
sunt per accidens. In eas autem quee sunt
inferioris generis, non totum incidet su-
perius genus. Cujus exemplum, sicut si
dividatur hoc genus avis, in quod incidet
omnis avis, sive pennata, sive divisa pen-
nis : et sicut est in pisce in (*lijus divi-
sione propria incidet omnis piscis. Sic
quidem ambulans sive repens id quod
est vere scire per quid est (sive diffini-
tionem) quando nihii relictum est sub
aiiis, quod per divisionem non accep-
tum sit : ahter autem ambulantem ne-
cesse aiiqua de necessariis ad diffinitio-
nem relinquere : et hoc non est scireper-
fecte ea quse pertinent diffinitioni.
iSihii autem pertinet ad dividentem et
difiinientem scire omnia quse per divisio-
nem accepta sunt : sed sufficit ut ea sciat,
quse essentiaiia sunt diffinito, et opposita
iliorum scire non oportet, neque quid
sint, neque de quibus prsedicentur, vel
quorum sunt. Cum enim animal dividi-
tur in rationale, et irrationale, nihil erit
hoc ad eum qui vuit diffinire hominem,
de scientia irrationalis : quia hoc non
pertinet ad diflinitionem. Et tamen quam- opinio He-
vis verum sit quod dictum est, sunt qui- ^^quacium^'
dam errantes (et fuerunt Heracliti disci-
puh et sequaces) qui dixerunt impossibi-
ie esse omnes ditTerentias rerum diffi-
niendarum cognoscere, quse difTerentiee
sunt uniuscujusque ad unumquodque,
nisi quis cognoscat unumquodque : et di-
xerunt, quod non est unumquodque sci-
re, nisi cognoscantur omnes ditTerentise
litteram.
 21 i D. ALB. MAG. ORD. PR.^^D.
quas quodlibet habet ad quodlibet. Et
R^^jo^ao-
rum. ratione illud probabant dicentes, quod
idem est illi unumquodque, a quo non
difTert differentia : ut ergo cognoscalur
determinate in seipso distinctum ab aliis,
oportet omnes differentias ad alia omnia
cognoscere : hoc autem est impossibile :
ergo nihil potest cogaosci per diffmitio-
nem : quia a quo non difTert, illi idem
est : et a quo difTert, ab illo alterum est,
ut dixerunt.
Isti enim falsum dicunt, quod oporteat
omnes difTerentias cognoscere. Et pri-
mum quidem falsum est quod dicunt, per
instantiam quae est ad illos qui hoc di-
cunt, non enim quodlibet diffmiendum
secundum omnem difTerentiam est alte-
rum ab atto quod difllniendum est. Xon
enim diffmitur nisi species : et mullGe
sunt difTerentiae accidentis (in his quae
specie eadem sunf) quae non sunt ditTe-
renfiae secundum substantiam., neque per
se praedicatse de diffinito, sed per acci-
dens : et illas non oportet scire : quia
diffinitio non inducit nisi substantiam.
Haec famen instantia est ad illos ' : quia
illi dicebant omnes modos difTerentiarum
oporfere colligi in diffinitione.
Postea alia et vera est instantia : quia
cum per divisionem accipiantur opposita
(hoc est, oppositae difTerentiae) et cum
omne sive totum genus divisum incidat
aut hinc in istani difTerentiam, aut inde
in aliam, et in altero dividentium acci-
piat illud quod quaeritur (hoc est, cujus
diffinitio quaeritur esse essentialiter) et
hoc cognoscet quod essentiale est ei quod
diffinitur^ nihil difTert oppositum et con-
dividens scire, aut non scire in quibus-
cumque praedicantur aliae difTerentiae de
aliis qua^ sunt acceptee oppositae : quia il-
lae non sunt de substantia ejus quod diffi-
nitur. Manifestum est enim si sic vadens
per divisionem veniat ad ultimum in hoc,
quorum non est amplius aliqua differen-
tia in qua formaliter et substantialiter di-
vidatur ; et constat quod non habebit
* Quasi dicat quod ista ralio est ad hominera.
(colligendo difTerentias diffinito essentia-
les cum diviso genere) rationem substan-
tiae, hoc est diffinitionem totam substan-
tiam diffiniti dicentem.
Si autem aliquis dicat, quod sic acci-
pere dividentia immediata, est petitio
principii : vel si dicat, quod ponere supe-
rius cura inferiori vocaliter (cum superius
intelligatur in inferiori) est repetitio nu-
gatoria, Dicimus hoc non esse verum:
quia via divisiva non est per modum ra-
tiocinationis ; et ideo quia omnia supe-
riora genera vel tota incidant in divisio-
nem, hocest, dividentes difTerentias )cum
sint opposita immediTta quibus nihil in-
ter est medium) non est principii petitio,
sed collectio debita diffinientium : et cum
diffinitio explicite dicat esse substantiale
diffiniti, si hoc modo ponuntur explicite
diffinientia, non est inutihs repetitio. Ne-
cesse enim est omne veltotum divisivum
in aliquo ipsorum dividentium esse, si-
quidem dividentia sunt ipsius divisi dif-
ferentiae, totum posse divisi sub diffini-
tione continentes.
CAPUT IV.
Quot et qux in dicisione sunt conside-
randa.
Ad probandum autem terminum (hoc
est, diffinitionem) per divisiones, tria
oportet conjecturari. Ad prohandum au-
tem dico, et ut pro medio per divisionem
diffinitio habeatur, et ut ostendatur per-
fecta esse diffinitio. Primo quidem con-
jecturandum est, quod accipiat talia prae-
dicamenta (hoc est, praedicata) per divisio-
nem quae praedicentur in eo quod quid
est. Secundum autem est(quod conjectu-
randum est) quod haec (quae praedican-
tur in eo quod quid est) accipiat ordina-
tim, semper actum proximum cum pro-
xima potentia ponendo, et semper minus
commune est post magis commune ordi-
nandum, et accipiat quid primum aut

LIBER II POSTER.
secundum, et sic de aliis. Et tertio com-
mensurandum hoc esse hoc quod diffmi-
tur, et nihil superfluum et nihil diminu-
tum sit, quam quod ha^c sint esse difri-
niti.
Est autem horum unum primum ([ui-
dem, quod prsedicatum insit et in quid
praedicetur :hoc enim oportet considerari,
et quod insit, et quod insit ut quid : unde
hoc primum (quantum ad inesse) oportet
per artem indagare quam in Topicis po-
suimus, sicut ad accidens inesse : quia
ibi docetur inesse simpliciter, quod opor-
tet per methodum accidentis considerare
etcolligere, quoniam est et inest simpli-
citer : in quantum autem inest ut quid,
oportet per metliodum colligere de ge-
nere, quse in quarto traditur Topicovum,
et sic probare, quod prcedicata insunt ct
in quid.
Id autem quod ad diftinitionem exigi-
tur, est ordinare sicut oportet, quod fuit
secundum enumeratum inter conjectu-
randa, si primum (hoc est, primitus) in
divisione et diftlnitione accipiant genus
communissimum , quod sicut prsedica-
tum omnibus sequentibus inhaeret. Illi
vero ut subjecto non inhterent omnia.
Necesse enim tale ahquid in omni coor-
dinatione esse, quod de omnibus estcom-
munissimum. Hoc autem sic accepto se-
cundo hujus ordinis gradu, aliorum in-
feriorum primum illi adjungere oportet :
quia in inferioribus idem modus est ac-
cipiendi quod secundum habentium (hoc
est, consequentium) illi secundo imme-
diate adjungatur : remoto enim a divi-
sione, quia jam acceptum est et positum
quod est sursum (hoc est, supremum)
quod per divisionem non accipitur, sed
in inferiora dividitur : tunc post hoc
ahorum inferiorum primum est accipien-
dum, et supremo conjungendum. Simili-
ter faciendum est in omnibus ahis.
Quod autem omnia heec simul collecta
sint (quod tertium fuit inter ea quoe con-
jecturanda sunt) manifestum est ex eo
quod recipimus primum secundum divi-
sioncm quod est genus : quoniam totum
215
ANALYT. TRACT. IV
simul cum primo genere acceptum, aut
homo quidem diffinitum est, aut animal :
homo quidem si specios specialissima
diTmienda est, animal autem si species
subalterna. Cum autem hoc (quod addi-
tum est generi proximo) totius differen-
tia, hoc est, generis, et quando simul
congregatum est ex genere et ditTerentia,
a toto diffmilo quod compositum est ex
omnibus diffinientibus, specie et forma
nihil difTert : quia omnia quae formaliter
sunt in diftinito, simul colHgit diflini-
tio.
Amphus autem hoc manifestum est :
quoniam in diftinitione neque plus appo-
nitur quam cst in diffinito : omnia enim
quae sunt de numero eorum quae sunt in
eo quod quid est, accipiuntur, quee ex
tali divisione colliguntur : neque a prirao
usque ad ultimum talium nihil ponitus
deficit quod rolictum sit : si enim ahquid
doficit, lioc est utique aut genus, aut dif-
ferentia : genus quidem non deficit, quia
hoc primum est quod positum est et est
acceptum prius ante alia cum difFerentiis
per ordinom secundum divisionem ac-
ceptis sibi adjunctis : difTerentise autem
omnes sub genere usque ad speciem quse
diffinitur, continue acceptae per divisio-
nem et collectae continentur cum gonere
usque ad diftiniti speciem : non onim
ampUus ultra speciem diffinitam sunt ul-
tima, quae sint speciem diffinitam ulterius
dividentia : si enim essent aliqua ulterius
dividentia formahter id quod diffinitur,
tunc sequerotur quod ultimum diffinitum
(quod est spocies specialissima) dilFerret
specie, hoc est, quod praedicaretur de
pluribus ditTerentibus spocie, quod est
impossibile, cum sit species specialis-
sima.
CAPUT V.
De inventio7ie diffinitionis passionis.
Intendentem autem ad inveniendam
diffinitionem passionis^ quae non est ut
ens stans per seipsum^ sed sicut ens in
 216 D. ALB. MAG.
hoc quod inclinalum ad aliquid sicut ad
subjectum in quo habet esse , oportet
quserere (intendentem in similia et in-
differentia specie) primum quce per unam
naturam et rationem communem illam
passionem participant : et oportet inspi-
cere quid omnia illa in specie indifferen-
tia idem habeant secundum quod insit
eis illa passio communiter : quia secun-
dum illud inerit eis illa passio. Postea
autem iterum prospiciendum in alteris
individuis, quffi cum pvimo consideratis
individuis in eodem genere sunt et specie,
quibus illa passio inest secundum alte-
ram et alteram rationem inventam in
eisdem quse cum primis quidem sunt
idem specie, et illorum alteri inest per
aliam rationem illorum sive ab illis, ita
quod ista cum illis non participant illam
passionem per eamdem rationem. Cum
autem in his (quse illam passionem per
unam rationem participant) accipiatur
quod omnia, sive quod in omnibus illis
idem sunt, scilicet qua? illam passionem
participant : et in aliis quai illam passio-
nem per aliam rationemparticipant, acci-
piatur similiter quse eamdem participant
passionem. In acceptis sic dupliciter sin-
gularibus intendendum si sit idem quo
illam participant passionem : et hoc qui-
dem per omnia singularia sic faciendum
est, semper a singularibus incipiendo, et
resolvendo ad communem , quousque
illud (secundum quod omnibus illa inest
passio) veniat ad communem rationem
illius secundum quod inest omnibus illis
illamet passio : et quando congregata
fuerint secundum quod inest passio, hoc
utique congregatum erit illius diffmitio
passionis.
Si vero consideratis omnibus singula-
ribus (et his quibus secundum unam na-
turam inest, et his quibus inest secundum
plures) non vadit per resolutionem in
unam rationem, sed in duas, vel plures
rationes, manifestum est quodnon utique
est unum secundum naturam et nomeu
et rationem, quod quaeritur difliniendum
(hoc est, passio difilnienda) sed est plura
ORD. PR.ED.
secundum rem et rationem et nomen :
unde illa plura habet eequivoce.
Ut dico per exemplum, si quserimus
quid est per diffmitionem magnanimitas
(quse passio estmagnanimi),intendendum
in quosdam magnanimos, qui magnani-
mitatem per unam et eamdem partici-
pant rationem, quos scimus per eamdem
rationem esse magnanimos : et videndum
quid unum secundum speciem et ratio-
nem habent omnes secundum quod ma-
gnanimi sunt, hoc est^ in quantum hu-
jusmodi sunt, secundum quod dicitur
Alcibiades magnanimus, aut Ajax dici-
tur esse magnanimus, aut Achilles, con-
siderandum quid unum secundum spe-
ciem et rationem sint, secundum quod
dicuntur esse magnanimi : sicut quod
est non tolerare injurias, hoc est, quod
injuriati sint et injuriam non patiautur,
quia videntur sibi indigni esse quod in-
jurias sustineant aliquorum : propter hoc
enim quod injurias pateretur aliquorum
Alcibiades, pugnavit et periculo bellorum
se commisit. Ille vero Achilles insanivit,
indignans quod injurias pateretur. Hic
vero tertius, Ajax scilicet interfecit
seipsum, ne injurias pateretur : et sic
omnibus his magnanimitas infuit secun-
dum unum et idem specie, quod est non
posse tolerare injurias.
His autem consideratis iterum in aliis
qui magnanimi sunt, non per eamdem
rationem alicujus quod eis insit, ut in
Lysandro et Socrate qui magnanimi esse
dicti sunt, non per idem quo supradicti
magnanimi esse dicti sunt : sed isti in-
differentes specie ab illis, quod et illi et
isti homines fuerunt : ct dicuntur ma-
gnanimi, quod prosperati et improspe-
rati indifferenter sehabuerunt, nec pro-
speris elati, nec improsperis et infortuniis
dejecti fuerunt. Hsec igitur duo, scilicet
eumdem animum in prosperis et adversis
habere, et injurias non posse sustinere,
intendendo quid idem habent secundum
quod inest utrisque his magnanimitas :
aut quid idem habent impossibilitas de-
jectionis animi quce est circa fortunas
 LTBER II POSTER.
prosperas ct adversas, aut non tolerantia
injuriarum quse fuit secundum quod di-
cebantur magnanimi tres primi inducti :
et si heec in uno aliquo conveniant, sicut
in amplitudinc animi contemnentis mino-
rantia. Si vero nullum sit in quo ista
conveniant : tunc ducB utique erunt spe-
cies magnanimitatis, et non habent nisi
nomen unum aequivoce de illis dictum.
Si autem omnibus his commune secun-
dum quod magnus et non miuoratus at-
tenditur animus : tunc una ratione et
nomine imivoco participant magnanimi-
tatem : hoc enim unum quod in illis est
universale secundum quod inest illis ma-
gnanimitas, et semper hoc danda est
mas,nanimitatis difiinitio.
Semper enim in demonstrativis omnis
diffmitio est universalis : cujus probatio
est, quia et medicus assignans ocuH pas-
sionem quce est sanabile, non dicit (hoc
cst, non diffinit) sanabilifatem prout cst
in quodam oculo,et quaedam sanabihtas :
sed aut dicit eam prout in omni univer-
saliter, aut diflinit eam secundum se, sed
non secundum accidens : aut diffinit tan-
tum in specie universaliter determinans,
hoc est, difllniens ipsam. Sed a singula-
ribus inspiciendum est si per unum ali-
quid conveniat omnibus : quia facile (hoc
est, facilius) est diftinire (hoc est, univo-
cationem nominis et rationis invenire) in
singulari quam in universali : in quan-
tum enim aliquid communicat nomine,
plus appropinquat universali quam sin-
gulari, et plus convenit cum osquivocis
quam singulare : et ideo unitas naturas
(secundum quam inest passio in univer-
sali) minus videtur. Unde, ut videtur,
oportet in consideratioue talium diftini-
tionum a singularibus in singularium
inspectione ad universalia procedere, et
sic universale inventum diftinire : ct
namque hoc est, quia sequivocationes
magis latent in universalibus quam in
his quse difTerentia numero sunt et sin-
gularia. Et heec ratio jam dicta est.
Sicut enim in demonstrationibus opor-
tet syllogizari esse aliquid vel non esse
ANALYT. TRACT. TV 217
secundum complexionem certam et de-
terminatam in esse et substantia : hoc
autem convenienter erit si per ea sigilla-
tim inspecta quse singularia sunt in uno-
quoque genere vel specie secundum ali-
quam passionem difliniri studeant sepa-
ratim inspecta, in quo illam passionem
participent. Cujus exemplum est si simile
vel similitudo diffiniri debeat (quae est
passio eamdem qualitatem habentium)
non statim diflinietur ut omne est (sive
prout inomnibus est) sed inspiciturprimo
simile prout est in coloribus, et prout est
in tiguris. Et si acutum debeat diftiniri,
inspicitur primo prout est acutum in
voce, et prout est in angulis, et prout
est in saporibus, et sic in singularibus
inspecta passio est : et viso secundum
quid est in singulis, tunc et ascenditur
in commune quod est universale, ab ali-
quo timente ne aequivocatio contingat
in communi nisi per singula inspiciatur.
Si autem ita procedat, non erit ambigua
diftinitio : ambigua enim esse non debet
in demonstrativis : quia si in demonstra-
tivis non est disputare (hoc est, demon-
strare) metaphoris (hoc est, ambiguis)
multipliciter per similitudinem aliquam
factis : sic neque qusecumque dicuntur
(hoc est, diffiniuntur) dici vel diffiniri
debent in metaphoris sive ambiguis : si
enim aliquid in metaphoris diftmiatur,
necesse erit etiam disputare (hoc est, de-
monstrare) in metaphoris : quia diffiuitio
est medium demonstrationis et princi-
Sic igitur colligitur diftinitio passionis
pium.
quae dicit quid tantum passio, quae est ex
communibus quse considerat logicus. Dif- Removet
r. ... . . . T ., ■ -, dubium.
tmitio enim passioms quae dicit quid et
propter quid, quia est propria scientiae
metaphysicee, reservanda est ei. Haec au-
tem ars tradita est in adinventionem dif-
finitionis, quod quid insit ut diffinitio ad
determinationem problematis de diftini-
tione pertinet : et haec reservanda est
dialectico topico in sexto Topicorum.
 21 S D. ALB. MAG. ORD. PRyED.

dum est animal quod est genus commu-

CAPUT VI. ^® omnibus islis, et considerandum qua-
lia insunt animali secundum quod est
De inveniione propter quid sive causse in animal, hoc est, tales passiones eligenda^
demonstratione particulari . ^^^^' ^t causffi quse sequuniur essentialia
anlmalis in eo quod est animal, et non in
Ut autcm habeamus proposita, hoc ^o quod est hoc animal vel illud in spe-
est, causani in qualibet quaestione demon- cie consideratum vel individuo. Acceptis
strabili nobis exposita, sive facta nohis, autcm his per electionem, tunc postea
propter quid hsec passio insit subjecto, considerandum est de reliquis quffi sub
vel propter quid non insit?eligere opor- animali per divisionem sunt accepta, et
tet, hoc est, elcctione unam divisionem considerandum quaha illi etiam inhce-
utilem alteri in unum prseopiare : quia, reant, quod ut species vel genus proxi-
sicut diximus, non omnes divisiones ad mum sub animalicommuni acceptumest.
hoc sunt uiiles : oportet ergo eligere Ut si, graiia exemph, acccptum sub ani-
Quar» dixit decisioncs utiles ab inutilibus. Decisio- mali est avis, considerandum est qualia
et divisio- '^^•^ autem dico totius integri divisiones, (hoc est, quales passiones et passionum
m quibus aliquando per partem aliud de- causa;) omni avi inhaereant, et non huic
monstrat inesse toti, ut crispiiudo de- vcl illitantum : et sic semper descenden-
monstratur inesse homini proptsr caput do a communi ad proximum sub illo,
quod crispum est. Divisioneni autem vo- considerandum est ct videndum est quid
co quse fit divisione toiius universalis in sequatur ad illud in communi acceptum:
partes suas subjeciivas. Sic ergo oportet sic enim manifestum est et hocerit, quo-
primo eligcre divisiones et decisiones uti- niam habebimus jam dicere causam per
les ab inutilibus, si veram causam in se propier quid insunt esse quse specie-
qusestionibus propositis volumus inveni- bus animalis per divisionem dicuntur
re. Si autem electis decisionibus et divi- inesse ut passiones : quse passiones sunt
sionibus (in quas dividitur propositum reducise suh commune quod est animal.
genus vel proposiium totum) oportet Ut, verbi graiia, habebimus dicere causas
ehgere genus subjectum, quod subjectum vel causam propter quid hsec quse inhae-
communiter est omnibus dividentibus rent homini, insunt aut equo : insunt
quse per divisionem electa sunt, quod est enini his propter hoc quod animalia sunt:
commune omnium illorum, et illud in- quorumcumque enim est una natura com-
venire : ut si queedam suni quse conside- munis, istis insunt omnia quse sunt con-
rantur per divisionem animalia, hoc est, sequentia ad illam naturam.
species animalium, quarum nulla est Hoc autem si ad demonsiraiionem in
subalterna : sed ex sequo dividunt genus, ierminis communibus debeat reduci, po-
oportet et eligere talia qualia essentialia namus quod a medium in tali demon-
et per se insunt omni animali, hoc est, stratione sit animal, quia animalitas est
animali universali universaliter conside- causa inhserentium animaii ; b auiem
rato : de illis enim consideratio est utilis: (quod estmajor extremitas) sit eaquse in-
quia quaecumque participant aliquod ge- hserent animali ut passiones ; c d e minor
nus commune, pariicipant omnia conse- exiremiias sint quaedam animalia in spe-
quentia illius generis per illam commu- cialissimis considerata, quorum nullum
nem naiuram generis, et illa communis est sub alio, sed omnia coaequaeva sub
natura generis erit causa pariicipandi animali accepta et diversa : de quolibet
consequentia ad illam naturam. Unde si in propria natura particulari accepto de-
animalia sunt quse considerantur per di- bet demonstrari passio proposita, sicut si
visionem accepta et proposita, accipien- dicatur, quod c, d, e, sunthomo, leo, et
 LTBER II POSTER. ANALYT. TRACT. IV 219

equus. Manifestum igitur tali dispositione

enim omnia ab illo accidente communi
terminorum facta propter (pid ut cau- causantur.
sam est b passio in d hoc est, in leone : Exemplum, sicut si sub animali acci-
quia propter hoc quod d est a. Similiterpiamus cornua habentia sive cornuta :
autem manifestum est propter quid idem omne enim cornutum, animal : sed non
B est in aliis, scilicet c et e quae sunt ho-
convertitur : omne autem cornutum se-
mo et equus : cuilibet enim illorum inest
quitur habere plures ventres, et sequitur
propter a : sic enim syllogizatur : omne a
non in utraque mandibula, superiori sci-
est B, omne c a, ergo omne c b. In termi-
licet et inferiori dentes anteriores esse
nis autem speciaUbus : omne animal
qui incisores vocantur : et haec reducen-
sensibile : omnis homo animal : ergo
da sunt in proximum commune, quod
omnis homo sensibiHs. Et est demonstra- est cornua habere sive cornutum esse :
tio particularis : quia id de quo probatur
quia illa omnia sequitur hab^re plures
passio, in particulari et propria naturaventres et dentes incisores in mandibula
est consideratum : talis enim (ut dudum superiori non habere : sic enim manife-
determinatum est) vocatur particularis stum est propter quid hoc quod dicitur,
demonstratio. Similiter autem conside-
quod est passio talis, est in illis quae per
randum est in aliis communibus sub illo divisionom sub illis accepta sunt, sicut
commiini primo acceptis, et semper in in ariete, bove, et cervo, et hirco, et hu-
aliis subdivisis communibus acceptis de-jusmodi syllogizando sicut prius : pro-
orsum a communi praedescendendo : quia pter idem enim quod est in particularibus
in illis omnibus est eadem ratio quoad omnibus (sicut propter habere cornua
hoc, quod acceptis inferioribus et consi-
sive cornata esse) inest eis talis passio
derato quod cuilibet inest et non tantumqualis est plures ventres habere, et carere
uni : hoc enim commune sequilur ad ip- anterioribus dentibus in superiori man-
sam rationem proximae comraunis naturee dibula. Propter quam autem naturam
quae est in eis. particularem hoc sit in hoc et illo ani-
mali, ad scientiam libri Animalium ^er-
Nunc quidem igitur in hac arte inve- tinet subtiliter probare. Sed in commu-
ntendi causam dicemus communia nomi- ni duos ventres habent animalia denti-
na generum, et per illam naturam generis bus carentia, quibus (ut durus cibus con-
omnibus communem talibus insunt eis : teri possit ad minima) his natura dedit
et quamvis de communi hoc dicamus, ta- ventrem unum in quo cibus non suffi-
men oportet non solum considerare com- cienter divisus trajiciatur et mollificetur,
munia secundum naturam, sed etiam a quo primo quum mollificatus est, revo-
considerare in ea quae sunt communia ex cetur, quibus talibus dentibus existenti-
accidente naturali : quia in illishoc com- bus mollis cibus conteratur, et tuuc in
mune et naturale accidens erit causa qua- secundum ventrem, qui est stomachus,
rc insit passio, quae sub illo communi sunt trajiciatur ad dirigendum. Debilium au-
accepta. Unde considerare etiam opor- tem dentium in superiori mandibula et
tet si aliud aliquod commune accipiatur aliquando deficientium est ut frequenter
secundum accidens commune pluribus : causa evaporatio materiae terrestris (ex
tunc enim oportet considerareinsuis par- qua dentes generari deberent et fortifi-
tibus, scilicet speciahbus sub illo com- cari) in cornua : haec tamen ad scientiam
muni proximo acceptis : hoc enim inerit libri Animalium perlinent, et hic gratia
eis secundum illud coramune accidens. exempli inducti sunt ponenda. Sic igitur
LTnde oportet accipere qualia sunt illa quae per commune accidens particularibus de-
hic per divisionem accepta sub commu- monstrantur inesse passiones illius com-
ni sequantur omnia communiter : haec munis.
220 D. ALB. MAG.
Amplius autem quia commune aliquan-
do non est ut genus, neque sicut com-
mune accidcns, sed potius aliquando
commune secundum analogiam sive se-
cundum proportionem, ideo alius modus
est aliquando commune secundum ana-
ogiam eligere quod omnibus insit in
propria nalura et particulari sub iHo
communi acceptus. In aliquibus enim est
accipere unum quod sit omnino idem in
natura vel accidcnte univoce, sicut patct
in eo quod (quia proprium nomen non
babet) oportet vocare sepion, ct est loco
ossis in pisce qui sepia vocatur, et spinam
piscis ct os animalis terrestris : haec enim
non possunt baberc aliquod unum quod
univoce dicatur de illis : quia sepion car-
neae est substantise, compositionis magis
continuse et flexiljilis : os autem magis
durum et non flexibile et non passibile.
Sunt tamen qusedam passiones quse se-
quuntur etiam hujus ratione communis
quod per analogiam est in eis causa hu-
jus quod est in eis, sicut una natura per
analogium ad unum, sicut quod est con-
tinere molba corporis ne decidant.
Eadem autem proposita (hoc est, pas-
siones propositse) sunt omnia hfec conse-
quentes, quae quidem idem habent me-
dium in communi analogo, boc est, eam-
dem causam : quia medium est causa per
quam causam syllogizantur omnibus sub-
jectis in esse, et est durities vel soliditas
in sepion, et spina, et osse : omnia heec
dura sunt, et per hoc continent mollia
ne decidant, et syllogizatur sic : omnia
quse dura habent in mollibus, babent ea
utcontineant mollia : sepia habet sic du-
ra : ergo, etc. Similiter est de pisce ct
spina, et terrestri animali et osse. Am-
plius autem talia communia (per quse
particularibus probantur inesse passiones
illud commune consequentes quod unum
est in particularibus in propria natura
acceptis) diversimode sunt : horum enim
quaedam sunt eadem genere, ut primo
inducta, homo, leo, equus, et quaecum- lunae defectus et fluxus in augmento Nili)
* Unde echo, iris et imago specidi suntunum in genere
ORD. PRJED.
que habent difTerentias proprias consti-
tutivas specierum : ex quo communi de-
rivata sunt aliorum specialium : aut ali-
ter sunt per analogiam vel per accidens
commune, sicut istis qute dicta sunt, se-
pion, spina, et os : quibus commune est
contrarius status ': sistunt enim omnia
ba-c et continent mollia in contrario sta-
tu : natura enim mollium est concidere
deorsum, et illa tenent ea ad situm mem-
brisproportionalum. Et in uno communi
generc sunt vel secundum analogiam
communem ecbo^ iris, et idolum in spe-
culo apparens : omnia enim bsec tria idem
medium quod est causa proposita et quse-
sita : in genere enim ilHus sunt unum :
omnia enim ista repercussio vel reflexio
sunt : sed sunt specie altera, quia re-
percussio idoh est reflexio ad speculum,
ecbo reflexio soni ad solidum planum
concavum, iris autem reflexio luminis
solis ad aquosam nubem soli secundum
situm appositam '.
Alia autem de numero oppositorum
difTerunt in lioc quod medium et causa
(propter quam probantur inesse his qui-
bus insunt) est subalternum medium po-
situm quod est causa causae vel medii :
ut si quseratur, propter quid Nilus fmien-
te mense quando kma deficit (quia de
mense lunari intelligitur) magis fluit ?
respondetur propter illud quod vernior
(hoc est^ hnmidior et calidior) est finis
lunaris mensis : quia vernum tempus est
calidum et humidum^ et calidum plus
movet ad fluxum, humidum autem mi-
nistrat materiam. Et hoc est sub alia
causa et medio : ut si quaeratur, propter
quid est vernior finis mensis ? et respon-
detur^ quod hoc est propter hoc quod
luna deficit : quia in defectu luna soli
conjungitur et solis conjunctione juvatur
a sole per calorem ut magis fluat humi-
dum majori caloremotum, et defectu lu-
nse augetur humidum : et sic Nilus et alia
humida magis fiuunt : haec enim (scilicet
analogo scilicet in reflexione. P. J.
 LIBER II POSTER.
sic habent ad invicem, quia unum est
sub altero sicut sub medio et causa. Cau-
sa autem fluxus Xili (ut dicit Aristoteles
in capitulo de Nili inundatione) est, quod
terra circumstans Nilum undique calore
ex defectu lunee destituta non trahit a
Nilo humidum : et ideo non diminuto
humido in fine mensis plus inundat. Aliis
autem temporibus cum lunse lumen ex-
haurit, humidum minus fluit. Heec au-
tem ad physicum pertinent. Et quod alii
hujus alias assignant causas falsum est,
et contra Aristotelem, quia Aristotob's
ista (quse dicta sunt) dicit.
CAPUT YII.
Dubitatio de hahitiidine causse ad causa-
tum, et e converso causatiad causam.
Antequam autem determinemus artem
inveniendi medium propter quid in de-
monstratione universali, movenda estdu-
bitatio ex cujus determinatione hoc totum
ostendetur, qualiter in demonstratione
universali medium propter quid invenia-
tur.
Dicimus igitar movendo dubitationem,
quod de causa propter quid et de eo cu-
jus causa est, dubitabit aliquis quaerens
et dicens, numquid cum est causatum
sive elTectus, est causa? hoc est, num-
quid causato posito statim ponitur causa?
cujus exemplum est, ut si folia fluunt de
arbore, quod est unus effectus in natura-
libus : et si deficit luna, quod est alius
effectus in astronomicis : quod statim sci-
licet positis iilis causatis, ponantur ne-
cessario et causa deficiendi iunam, et
causa folia cadendi posito casu foliorum,
ita quod causa erit si effectus erit : ut si
hujus effectus qui est foiia fluere, causa
quidem est lata folia habere ; et si alte-
rius effectus (qui est lunam deficere) cau-
sa est terram interpositam in medio esse
inter lunam et solem : utrum scilicet po-
sito efTectu in esse statim sequatur cau-
sam esse ? Si enim non efTectibus positis
ponitur causa : tunc sequitur quod non
AiXALYT. TRACT. IV 221
est ista, sed alise qua?dam erunt causoe
ipsorum : quia in demonstrativis loqui-
nmr de causa per se, ad quam de neces-
sitate sequitur effectus, et e converso se-
quitur per consequentiam effectus ad
causam : et ideo si non sint simul causa
ct causatum, quod posito uno ponatur ct
alterum, sequitur si iste effectus non ha-
bebit per se hanc causam, quod utique
liabebit causam aliam : oportet ergo si-
mui causam esse et causatum, et posito
uno ponitur reliquum : ut si in medio inter
solem et lunam recto diametro est terra,
sequitur quod luna deficit : aut si poni-
tur, quod latum foliuni est, quod illa fo-
lia fluunt : et sic posita causa ponitur
effectus. Si autem sic est, quod causa
ponit efTectum, et effectus ponit causam:
tunc sequitur quod causa et etTectus si-
mul utique erunt : et sic demonstrentur
per altera, hoc est, per se ad invicem,
ita quod utrumque per alterum.
Cujus exemplum est in terminis com-
munibus^ quod causatum demonstretur
per causam : sit enim folium fluere (quod
est major extremitas et effectus medii)
in quo est a ; latum autem folium habere
(quod est causa et medium) sit iu quo
est B ; vitis autem subjectum et minor ex-
tremitas, cui inest passio in quo est c.
Et arguatur sic : omne b a, omne c b_,
ergo omne c est a. Omne enim latum
Iiabens folium, folia iluit^ b autem nie-
dium est causa hujus : et hoc est in mi-
nori^ quia vitis habet latum folium : pro-
pter hoc sequitur quod vitis folio fluit
in conclusione : et sic probatur elTectus
per causam.
Sed etiam e converso erit demonstrare
causam per effectum, sicut quod vitis
latis foliis sit, probatur per Iioc quod fo-
lio iluit. Sit euim d major extremitas
quod est habere latum folium ; e autem
medium sit folio fluere : vitis autem sub-
jectum et minor extremitas sit in quo
est z. Patet igitur quod in z est e quod
est folio fluere, omnis enim vitis fluit.
In E autem est d, omne enim folio fluens
latum habet folium : concluditur causa
900 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
per effectum sic : omne quod fluit folio,
latum habet folium : omnis vitis folio
fluit : ergo omnis vitis latum habet fohum.
Causa autem consequentiae et non con-
sequentis (quae est medium) est foho
fluere .
Si autem hic forte vellet aliquis conce-
dere hoc, quod sic posset fieri in dcmon-
strativis, in contrarium hujus est, quod
in demonstrativis causa prius in eo cujus
est causa : et si deficiendi quidem causa
est, in medio inter solem ct lunam recto
diametro terram esse, non est causa defi-
cere : siquidem igitur demonstratio pro-
pter quid est, tunc erit per id quod vere
est causa consequentis, sicut patet in
priori demonstralione. Si vero non est
per causam veram consequentis, sed est
per causam consequentioe tantum (cujus-
modi causa est efTectus) tunc est demon-
stratio qiiia, et non propter quid, quae
non est demonstratio potissima : per ta-
lem enim demonstrationem cognoAit ali-
quis, quod terra est in medio inter solem
et lunam, sed non cognovit per causam
propter quid, sed per effectum. Quod au-
tem id quod est deficere lunam, non sit
causa Imjus quod est terram in medio
esse, sed hoc quod est in mcdio solis et
lunse esse terram, sit e couA^erso causa
lunam deficiendi, manifestum est : in ra-
tione enim difPmitiva dicente causam pro-
pter quid ejus quod est lunam deficere,
est id quod est terram in medio solis et
lunse esse, et non e converso : propter
quod manifestum est, quodperhoc quod
est terram in medio esse sicut per cau-
sam, id quod est lunam deficere, cogno-
scitur demonstratione propter quid, sed
non hoc per iilud, hoc est, terram in
medio esse per id quod est lunam defi-
cere.
Sic ergo qusestio est, si causa ponit
causatum determinate, et causatum po-
nit determinate causam ? Disputetur
autem ad utramque partem : et primo,
quod causatum positum non determinate
ponit vel concludit causam. Et namque
si est vel contingit idem (hoc est, eam-
dem passionem) de pluribus subjectis
preedicari aeque immediate : tunc pona-
mus, quod a passio sit esse in b sicut in
fubjecto primo et immediato : et eadem
passiu A sit in c alio subjecto sicut primo
et immediato : et b sit in d et c sit in e,
ita quod d sit passio ejus quod est b, et e
sit passio ejus quod est c. Hac disposi-
tione sic facta sequitur, quod a sit in d
et in E et c, et causa quare sit in d est b, et
causa quare idem a sit in e est c, et sic
ejusdem essent duae causse : quia causae
ejus quod est d essent b et c, quia a erit
in n et in e, et quod est in d hujus causa
est B, et quod est in e hujus causa est c :
a enim, sicut posuimuSj est passio quse
est in duobus subjectis primis. Ex quo
patet quod bene sequitur, si causa est,
causatum est : sed non sequitur e con-
verso, si causatum est, quod sit diffinita
et determinata causa : sed sequitur, si
effectus est, quod aliqua causa est : sed
non sequitur, quod sit omne illud quod
est determinata hujus causa : et sic vide-
tur quod non semper cum effectu sit cau-
sa, et quod causa determinata semper
sit simul cum suo effectu, quod est una
pars quaestionis propositse, negativa sci-
licet.
Ad oppositum autem, hoc est, ad par-
tem affirmativam sic objicitur. Oportet
concedere dictam rationem, quod non
seraper sequitur causa diffinita ad effe-
ctum determinatum : aut dicere oportet,
quod si oppositum (hoc est, quaestio pro-
posita) ad demonstrandum semper est
universalis alicujus et de universali,
quod secundum ipsum de omni et sem-
per est : et sic causa ^otum quoddam
est secundum indivisum in causando,
et id cujus causa est (hoc est, causa-
tum) et sic aequalia et convertibilia sunt
causa et causatum. Cujus exemplum est,
sicut si dicamus hanc passionem, quod
est folio fluere, in toto quodam univer-
sali subjecto determinatam esse, quam-
vis illius totius universalis forte sunt
species qua?dam. quibus non primo inest
passio : et dicamus quod ita inest illi sub-
 LIBER II POSTER.
jecto universaliter, omni scilicet et sem-
per. Igitur sisic inest: aut inestplantis in
eo quod plantoe sunt universaliter ; quod
non est verum de hacpassione, quse est
foliofluere, nisiper accidens: aut inest hu-
jusmodi plantisdeterminatis, succum sci-
licet aquafacile condensahilem per frigus
parvum conslringens habentibus : et hoc
est verum. Et si plantis inest, hoc est per
consequens : quia tales plantoe sunt. Pro-
pter quod in talibus universaliter propo-
sitis medium (quod est causa) oportet
sequale esse (hoc est, converti])ile) cum
majori extremo, quod est passio vel
effectus, cujus illud medium est causa, et
oportet converti cum ipso. Ut si gratia
exempli quaeratur et sit qusestio proposi-
ta, propter quid arbores folio fluunt? Si
igitur propter densitatem, boc est, suc-
cum facile frigore ipso condensabilem
hujusmodi folio tkiit arbor, oportet den-
sitatem, hoc est, plantam facile in succo
condensabilem esse causam : si tamen
vere sive causa nunc vera densitas (hoc
est, succi densabilitas) non est in quali-
bet arbore, sive folio fluat, sive non :
quia si in talibus inesset, non est conver-
ti : sed si in arbore folio fhiente, tunc
enim convertitur cum etTectu. Hfec
enim disputatio est qucestionis tam ad
partem negativam quam ad partem aftir-
mativam.
CAPUT VIII.
De determinatione qussstionis inductx. acceptum : tunc etiam etfectus vel causa
Hanc autem qufpstionem determinare
cupientes resuminus adhuc qusstionem
ut mebus intelligatur determinatio. Est
igitur hsc quffistio, utrum in demonstra-
tivis contingat ejusdem effectus et unius
non eamdem esse causam cum effectu
convertibilem. sed alteram, aut hoc non
contingat ? Ad hoc autem dicimus, quod
siquidem psr se fiat demonstratio, ita scl-
licet quod passio per se demonstretur de
subjecto per se et per causam per se, et
fiat demonstratio sccundum accidens (hoc
ANALYT. TRACT. IV 223
est, per medium accidentale) qu» est de-
monstratio vera et potissima, non potest
esse quod idem habeat plures causas, et
quod causa diffinite et determinate non
sequatur ad effectum deierminatum. Si
vero non sic est demonstratio, sed per
medium accidentale, vel signum, qu?e est
demonstratio non potissima : tunc con-
tingit in his quibus passio inest ut duo-
bus primis subjectis, ut praehabitum est.
Est autem in demonstrativis causam, et
id cujus est causa sive effectum ahter
considerare secundum accidens : hoc
enim saepe contingit : quamvis tale acci-
dens intendatur ad ea quseproposita sunt,
et pertinent essentialiter ad demonstra-
tionem : et tunc aliquantulum aliter se
habebit causa ad causatum, ita quod po-
sito causato non diffinite ponitur causa.
Si autem non sit secuudum accidens, sed
per se et per suam substantiam sit cau-
sa : tunc penitus similiter (hoc est, in
habitudine una) se habebit medium ad
extremum quod causatum est, ita quod
sicut est unum, ita est alterum, hoc mo-
do quod secundum eamdem ad invicem
se habent habitudinem, ita quod siqui-
dem a^quivocum est medium quod cau-
sa est, et causatum erit wquivocum. Si
vero medium est sicut in genere uno, cu-
jus ratio una et univoca est, similiter se
habebit effectus, ita quod unius generis
et univocus est. Si autem medium est
analogum secundum proportionem ad
unum in multis generibus vel speciebus
erit analogice in multis, sicut in passio-
^^« q^^''™ '^"^^"^ ^^ terminis habitis po-
^uimus, proportionale quod est commu-
tabiliter, estin multis, scilicet in numeris
^^ 1"^^'' *^* tempore et motu et ponderi-
^^^*^ ^t multis aliis, et est in numeris pri-
"^^' ^^ ^'^"' ^^**^"^ secundum proportio-
'^^"^ ^^^ numerum.
Si ergo quseratur propter quid com-
mutabiliter proportio est in istis? medium
(quod est causa in hac quwstione per de-
monstrationem determinanda) est analo-
gum communc omnibus istis secundum
224 D. ALB. MAG. ORD. PRvED.
analogiam ad numerum. Alia enim cau-
sa in particulari accepta hujus demon-
strationis est in numeris, et alia particu-
lariter accepta in lineis, licet in commu-
ni proportio sit ad unum, in quantum est
linea secundum se partlculariter accepta,
alia est causa et diversa. In quantum au-
tem linea est quantitas per divisionem
numeri suspiciens proportionale augmeii-
tum, sic secmidum analogiam eadem
causa est talis passionis et in numeris et
in lineis, sicut et in omnibus aliis in qui-
bus attenditur communicatio proportio-
nis.
In sequivocis autem exemplum est, ut
similem esse colorem colori et liguram
figurae, aliam oportetponere causam insi-
militudinibus incoloribus, ct aliaminfigu-
ris : quia similitudo in figuris et similitu-
do in coloribus diversa sunt, non analo-
gica, ncque sequivoca : et idco aliud et
aliud medium oportet dare : nec habe-
bit hoc unum nomen non sequivoce : et
quod illud medium est causa, ideo causa
erit oequivoca. Similiter similitudo est
eequivocum in omnibus diversis similitu-
dinibus, et in diversis hsec quidem simih-
tudo quee est in figuris vel figuratis in-
quantum unius figurse sunt, et analoga
(hoc est, secundura idem proportionata)
habere latera, et habere aequales angu-
los : quia figurse similes sunt, latera et
angulos habentes sequales secundum pro-
portionem uniusadalterum. In coloribus
autem simile vel similitudo est habero
sensum unum formalem secundum unum
et idem specie subjectum, aut aliud ali-
quod hujusmodi in una qualitate accep-
tum : et ideo simile in coloribus et figu-
ris est sequivocum : et quse passiones
secundum analogiam esedem sunt, pie-
rumque illse etiam in demonstratione qua
demonstrari debent de communi illorum
subjecto, medium habebunt commune
secundum analogiam. Iloec autem omnia
ideo dicta sunt, ut sciatur qua;passio uni-
voca vel analoga vel aequivoca de quo
subjecto et per quam causam habeat de-
monstrari.
Et gratia hujus materice dicimus, quod
causa et causatum sic se habcnt secun-
dum consecutionem adinvicem, et etiam
subjectum in quo causa est et de quo
per causam passio habet demonstrari.
Ilsec autem habitudo talis cst, quod acci-
piente aliquo unumquodque subjectum
particulare cui inest passio et causa pas-
sioniSj semper passio et causa passionis
est in plus quam illud particulare subje-
ctum. Sicut patet in hac passione, quod
est interiores et exteriores quatuor an-
gulos rectis sequales habere : est enim
passio quadrati et quadranguli et trian-
guli : et ideo in plus est quam particulare
subjectum quod est triangulo esse, aut
quam in hoc particulari quod est esse in
quadrangulo. Si autem accipiatur hoc in
quo omnia hsec sunt : tunc sunt in sequa-
Hbus, ita quod subjecto quod secundum
ipsum illi passioni subjectum est, oequale
est, et non est in plus unum quam alte-
rum : si enim hoc accipiatur cui secun-
dum se inest passio, tunc essent oequa-
lia : sicut si dicatur quod omnis figura
in qua linea super hneam cadcns, consti-
tuit angulos exteriores et interiores his
subjectis et supra quatuor recta, aequales
sunt, tunc iUud subjectum et medium et
passio similiter, hoc est,8equaliter est, quia
convertibilia erunt : cujus ajquahtas cau-
sa est, quia medium dicens quid et pro-
pter quid, est ratio diffinitiva primi ter-
mini, hoc est, passionis quse in demon-
stratione secundum verum est primus et
major terminus : quia non subjicitur,
sed preedicatur tantum. Preedicatum au-
tem est in ratione primi, et ideo conver-
titur cum passione : et cum subjectum
sit causa dicens propter quid et in diffi-
nitione dicente quid et propler quid, con-
vertitur etiam haec cum subjecto univer-
sali quod secundum seipsum subjectum
est. Et sic major extremitas et medium
etsubjectum in tali demonstratione ( quse
potissima est) convertitur. Ex tali enim
medio quod est primi termini ratio, om-
nis scientia; conclusionum demonstrati-
varum fiunt in his demonstrationibus,
 LIBER II POSTER. ANALYT.
qufe perfectce et potissimse demonstratio-
nes sunt, sicut folia fluere (quaj est quse-
dam passio communis relata ad subje-
ctum, sicut dictum est) sequitur particu-
lariter ad vitem, sicut ad subjectum
particulare, et excellit eam,quia in pluri-
bus est quam sit vitis : etsimiliter sequi-
tur ficum sicut particulare subjectum,
et excelliteam, quiain pluribus est quam
licus : sed non excellit omnia simul ac-
cepta in illo quod vei-e est subjectum,
et in quo omnia particulariter accepta
uniuntur, sicut in universali quod est
causa talis passionis.
Si vero accipiat aliquis primum et im-
mediatum medium sive causam, quod
medium est : vera ratio sive causa fluen-
di folia : tunc nonexcedit nec passio sub-
jectum, nec causa causatum : quia tunc
primum tale subjectum erit etiam in altera
particularia subjecla medium, et erit
causa per quam etiam coliecta simul sunt
unum subjectum immediatum talis passio-
nis. Cujus exemplum est, quod accipiatur
tale generalemedium adhanc passionem,
folia tluere, sicut est cujus succus ad fri-
gus facile densatur : hujus enim facile
fluunt folia : aut aliud aliquid accipiatur
ex hujus similibus quodsit universalesul)-
jectum hujus passionis, et quod secun-
dum ipsum subjectum sit : sicutsiqusera-
tur, quid secundum subjectum et causam
est folio tluerc phmtam ? et respondetur
causa quare talis passio est in subjecto,
dicendo quod folio tluere per causam et
subjectum est densari (hoc est, densabile
esse) in contactu ad porum arboris unum
folium semenvel succum trahit : ibi tamen
in poro densato humido, constringitur
porus, et constricto poro cadit foiium.
CAPUT IX.
Quod in demonstratione quse est per aeci-
dens et particularis vel unius passio-
nis, possunt esse plures causse.
Quamvis autemin demonstratione quse
est per se, et primo demonstratio unius
" 15
TRACT. IV 22:j
causati, non possit esse nisi causa una :
tamen in demonstratione quae dicitur per
accidens (quse demonstrat passionem de
suLjecto particulari) una et eadem passio
siye effectus de pluribus subjectis parti-
cularibus demonstratus, causas potest
habere plures in istis subjectis acceptas.
Et hoc quidem in iiguris quantum ad
dispositionem terminorum ad dispositio-
nem figurse ordinatorum in tig-ura prima
sic aliquis assignabit satis faciendo per
liguram syllogismi quajrentibus consecu-
tionem causse et effectus sive ejus cujus
causa est, utrum scibcet sempcr unica
causa sequatur unicum effectum vel non?
sed unius etfectus possuut csse plures
causse in subjectis diversis. Sit enim a ma-
jor extremitas et passio quas sit in omni b
mcdio quod est causa passionis in pro-
prio subjecto, b autem medium (quod est
causa) sit universaliter in unoquoque
eorum quse sunt d quod est minor extre-
mitas, ita quod medium universaliter insit
omnibus contentis sub d : tunc patet per
syllogismum, quod a major extremitas
iii conclusione universaliter erit in ipsis
omnibus quse sunt d, sic, omne b a, om-
ne d b, ergo omne d a. Hoc autem hic
dico explanando universale quod non
convertitur, hoc est, quod non conversim
prsedicatur de subjecto : sed prsedicatur
de ipso sicut superius de inferiori : et hoc
est quando passio communis prsedicatur
de subjecto particulari, sicut fluere folio
prsedicatur de vite : quia quamvis omnis
vitis sitfoliofluens, nontamen omnefolio
fluens estvitis : omnia autem talia parti-
cularia reducta in unum commune subje-
ctum et in illo simul accepta, prsedican-
tur de passione conversim : et hoc est
quia extrahuntur a particularibus subje-
ctis ad commune quodperse tabs passio-
nis est subjectum : sed omnia sigillatim
accepta non nisi particulariter prsedican-
tur de illa communi passione, et exce-
duntur ab ipsa : quia prsedicatum in plus
est quam subjectum. Tali autem disposi-
tione terminorum posita, quod a sit in
ipsis d (hoc est, omnibus subjectis quee
 226 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
sunt sub a) causaest medium b : opor- omni eo inquo est e, hoc est, quomodo
tet igitur quod a extendatur secundum per propriam causam potest concludi
communitatem in plus quam b (hoc est, universaliter de e in quo e non est d, sed
quod passio in plus sit quam particularis diversum specie ab ipso ? Et causa pro-
causa passionis), quia b non est causa a pria sumitur de propriis subjectis, cum
secundum totum ambitum ipsius a, sed e non prsedicetur de omni in quo est a,
tantum secundum hoc quod a est in d, b quia non prsedicatur de b cui tamen om-
enim est causainhserentigequodAest iuD. ni inest a : eritigitur alia causa propter
Si vero aliquis diceret quod non est quid dicens, quod a sit in omnibus quse
in plus, sedin seque : tunccum medium sunt d : oportet igitur considerare in tali-
in prima figura accipiatur supra subje- bus si illa quge sunt d erunt aliquod unum
ctum et sub praedicato, et sic causa est secundum quod inest eis passio a quod
medium : tunc quseremus quid hoc est, est medium per quod concluditur a de d.
quare vel propter quid hoc, scilicet Bma- Sit illud c per quod a cst in e, et sic
gis est causa illius quod a insit d quam causa est quare a sit in d b, et c causa est
e converso, quod A esset causa qua b est quarcAsit in e, a autem est idem et
in D, et non esset rationera assignare : unumspecie, sicut foHo fluere, vel longse
quia in convertibiUbus utrumque subjici- vitae esse. Sic igitur eadem specie non Quomodo
tur alteri et prsedicatur de altero : oportet specialissima, sed communi, contingit in ctus piures
igitur secundum dispositionem primi pluribus subjectis particularibus particu- "^se musI!
modi in prima figura majus extremum biri demonstratione plures causas esse,
in plus esse quam medium. Ulterius qua demonstratur inesse diversis quod
quia a medium positum est esse in plu- in universali et potissima demonstratio-
ribus particularibus subjectis quam in d ne noncontingit : et hoc est quod jam-
in quo est per b medium et causam, sit dudum diximus, quod augentur demon-
aliquod subjectum particulare in quo strationes, non per media, hoc enim
est A communis passio, ita quod a sit in verum est de universali demonstratio-
omnibus particularibus subjectis ipsius e, ne : non tamen contingit plures causas
et prsedicetur de omni e et concludi pot- 6sse passionis acceptse secundum eam-
est de e sicut de d concluditur : oportet ^em speciem specialissimam : quia ex
igitur quod omnia quse sunt e et de qui- iHa non potest sumi causa diversa secun-
bus prsedicatur e sint unum et. unita in dum speciem.
aliquo uno quod sit medium et causa Hujus autem exemplum in terminis
particularis per quam concluditur a de e prfehabitis, hoc est, ut haic passio, longEe
universaliter, et quod illud medium sit vitaj esse, demonstretur de quadrupedi-
aliud quam b, quia quod passio aliqua bus et de avibus ut de subjectis specie
communis insit duobus diversis specie diversis. De quadrupedibus quidem per
particularibus subjectis, non potest esse causam quai est non habere choleram
una et eadem causapropria, cum causa dissolventem complexionem et consu-
passionis de propriis et essentialibus sub- mentem naturale et radicale humidum.
jecti sumatur : etjampositum sit, quod De avibus autem per alteram causam,
subjecta particularia suut specie diversa. quse est volatilia propter generationem
Si autem aliquis diceret cavillator, pennarum sicca esse, et habere humidum
quodhocquoddictum est, nonest verum, non facile putrescibile : propter hoc
scilicet quod a per unam et propriam quod non vincit in eis humidum. Et sic
causam insit utrique subjecto : tunc quse- eadem passio (quce est longa vitse esse)
ramus ab illo, quomodo potest esse ve- aliam causam habet in quadrupedibus,
rum quod verum sive vere et proprie et aliam in avibus. Idem ergo dicto mo-
sit dicere et demonstrare quod a sit in do plures habet causas in demonstra-
 LIBER 11 POSTER.
tione per aecidens et in particulari : et
hoc est qviod probare intendimus. Sic
ergo se habet in causis in universali et in
particulari demonstratione immediatis.
Si autem causse quae sunt media de-
monstrationum sunt mediatse, et non
statim (hoc est, immediate) veniunt in
atomum (hoc est, immediatam et indivi-
sibilem causam) quae ulterius in aham
dividi non possit : et non solum nec
unum medium inter subjectum et passio-
nem vel inter extrema, sed plura sint
mcdia ordinata secundum unam et eam-
dem coordinationem, et sic sint plura
media et causse plures : tunc aliquis quse-
ret quse sit habitudo istarum causarum
ad invicem ? Et dicemus ad hoc, quod
qualis vel quahscumquc causa de nume-
ro mediorum (quia quffilibet est medium
quod est universale, hoc est, ad univer-
salem passionem propinquior) illa est
in hoc ordine mediorum causa prima,
et infert omnes alias sequentes : aut qute
in eodem ordine est ad singulare subje-
ctum propinquior, illa est magis propria,
et per illam magis proprie passio de par-
ticulari subjecto demonstratur.
Ex quibus manifestum est, quodunicui-
que sibi proxima causa est sibi magis cau-
sa et propria : primum quidem, quod ali-
quid sit sub universali cujus est passio
per se, est causa illa quae est prima, et
juxta universale proxima, sicut diximusB
causam esse propter quam a est in d :
quod autem est in c causa est ipsius b,
si B causa mediata dicatur esse : c igitur
prima causa est quod a sit in d ; quod
autem sit in c causa est b ; quod autem
sit in B non est alia causa, sed eadem
illa est prima et immediata.
Epiiogus, Epilogando ergo omnia quse a princi-
pio libri Priorum dicta sunt usque huc,
dicimus quod de syllogismo quidem igi-
tur in libro Priorum, et demonstratione
■DMOia»*
ANALYT. TRACT. IV
227
in hoc libro Posteriorum quid per diftiui-
tionem et substantiam unumquodque ho-
rum est, et quomodo sic est ut determi-
natur in partibus et passionibus, et quo-
modo sit et generetur unumquodque isto-
rum ex suis principiis, per dicta manife-
stum. Similiter autem jam determina-
tum est de scientia demonstrativa : quia
illa idem est demonstrationi, quia est ef-
fectus ipsius notus ex ipsa determinatio-
ne demonstrationis.
Attendendum autem, quod quamvis
in s^dlogismo secundum ordinem natura-
lein major extremitas primum, et me-
dium sit positione medium, et secundum
et minus extremum ordine naturali sit
ultimum : tamen iu demonstratione po-
tissima secundum ordinem naturalem e
converso est ordo : quia subjectura quod
est minor extremitas, secundum ordinem
naturalem est primum : quia hoc est in
diffinitione quse dicit propter quid ut
principium ipsius : et diftinitio dicens
propter quid quod medium est secundum
primum subjectum, et diffinitio passionis
dicens quid est passio, et passio quee est
major extremitas secundum ordinem na-
turee est ultimum . Propter quod non
oportet tradere artem venandi propter
quid : quia diffinitio dicens propter quid,
semper continet subjectum in seipsa, et
scitur quod per subjectum vel aliquod
subjecti principium habetur. Nec opor-
tet logicum descendere ad docendum
qualiter in diversis scientiis diversimode
per propter quid demonstretur vel per
causas : hoc enim et metaphysici est et
illi relinquendum : et quantum ad com-
muniter consideranda pertinet, satis sci-
tur quod jam determinatum est, quahter
per causas singulas et omnes est demon-
strandum. De syllogismo ergo et demon-
stratione satis dictum est.
228 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

TRACTATUS V

DE COGNITIONE PKINCIPIORUM DEMONSTRATIOMS.

quidem demonstratse conclusionis habi-

CAPUT I. tus est scientia : illius autem quae est
principiorum cognitio, alterum aliquod
A?i sint in nobis cognitiones principio- genus habitus sit , qui dicatur propria
rum, aiit non. principiorum cognitio. Hcec est ergo quae-
stio de principiis determinanda.
Quia cognitio demonstrativa ex cogni- Alia autem sive secunda est, utrum
tione principiorum generatur , oportet principiorum habitus cum insint nobis,
hic de principiis ostendere duo, scilicet v^, utrum fiant et generentur in nobis : cum
qualiter sint cognita a nobis, et quis spe- i autem non fuerint in nobis, aut non ge-
cie et nomine sit ea cognoscens habi- . nerentur in nobis, sed insint per natu-
tus. Hoc autem hinc et ex hic dicendis ram, et nos lateant donec excitati studio
manifestum, ita quod primum per mo- percipiamus eos in nobis esse? hoc enim
dum dubitationis inquiramus de ilhs dixit Plato in libro qui Mennoni inscri-
tanquam nobis dubitantibus ad utram- ptus est. Hanc ergo secundam qusestio-
que partem contradictionis rationes po- nem, quantum ad propositum sufficit,
nentibus. Supponamus igitur ea quae cir- prius ut negativam partem determine-
ca libri primi hujus scientise principium mus : tunc enim ostendetur qualiter co-
sunt demonstrata : horum autem unum gnitio principiorum fiat in nobis.
est, quod quidem non contingit scire ali- Dicamus igitur quod si nos habemus
"quid per demonstrationem, si aliquis non ipsos per naturam existentes in nobis se-
cognoscat prima principia immediata cundum coonitionem intellectivam, vi-
quse demonstrari non possunt : hoc enim detur accidere inconveniens . Est enim
dictum et probatum est prius in anteriori inconveniens si nos habentes talem co-
istius scientiae libro : oportet ergo imme- gnitionem in nobis hoc latet : quia con-
diatorum principiorum cognitionem esse tingit quod certissimae et certissimorum
ante demonstrationem, ex quo est cogni- cognitiones (ex quibus omnia alia certa
tiotalis in omnidemonstratione supposita, tiunt nobis) sint in nobis, et habeamus
eo quod non nisi ipsacausa existente inci- eas : et tamen demonstrantes ex illis
pit demonstratio. Et ex quo est talis cogni- ipsse nos lateant : quod esse non potest,
tio, aliquis dubitabit et jam dubitare pot- cum ex illis demonstret aliquis omne
est, utrum cognitio principiorum eadem quod demonstrat : omne enim quod de-
est cum cognitione demonstrationis sive monstratur refertur ad cognitionem prin-
demonstrativae scientise vel non : et hoc cipiorum, et certificatur ex illa et ad il-
est dubitare, utrum utrisque, scilicet co- lam. Si autem detur alia pars qusestionis,
gnitioni demonstrativee et principiis sit quod scilicet eas cognitiones principio-
eadem scientia vel habitus, vel non est rum accipimus generatas et factas in no-
eadem cognitio utrisque, se<l diversa : aut bis, cum ante in nobis non fuerint. tunc
 LIBER II POSTER. ANALYT. TRACT. V 229

quteratur qualiter cognoscimus cognitio- cipiorum cognitionem : et ideo certio-

nem talem, et qualiter addiscimus tales rem et honorabiliorem dicimus cogni-
cognitiones , cum non simus habentes tionem principiorum. Hsec autem poten-
prius cognitionem aliquam priorem ista : tia quae est nobis, est potentia quidem
tunc enim illorum cognitio non potest sensus, qui videtur omnibus inesse ani-
referri ad aliquid in nobis unde probe- mahbus, quamvis perfectiori potentia se-
mus hanc cognitionem esse principiorum cundum ordinem et gradus cognitionis
cognitionem : et tunc scientia talium ge- sit in quibusdam quam in aliis : habent
neratur in nobis non ex prseexistente co- enim omnia animalia potentiam quam-
gnitione : hoc autem impossibile est, sic- dam primo cognoscibihum judicativam
ut diximus in primo libro de Demon- prsesente materia, quam nos vocamus
Ratio Socra- stratione et scientia demonstrativa. Haec sensum communiter loquentes, non se-
"yioUens" ^^^^*^^^ ^^^^^^ ^^* ^^^ maxime innitebantur cundum quod est sensus simpliciter, sed
d?nov^ Socrates et Plato, supponentes quod nihil secundum quod est animae et animali co-
inventum cognoscitur inventum nisi per gnitionis indicativus, et ad animam et
suum simile, quando intellectus inve- animal relatum, cui talem indicat cogni-
niens refertur ad simile quod apud sei- tionem in ipsis sensibihbus apprehen-
psum habet : et si non habet ad quod sam, quse potentia fit sensibilium cogni-
referatur, non cognoscit se invenisse : tione, compositione, et divisione, et col-
propter quod omniuni inventorum ct ac- latione, et judicio eorum quse cum sensi-
ceptorum per doctrinam oportet apud biUbus accepta sunt, quando completa
nos esse similes cognitiones, ut dixerunt. est sensitiva potentia, et contingit fmem
Manifestum igitur si declarari debeat debitum : ad hoc enim natura data est ut
hffic queestio, quoniam neque per natu- ex apprehensis nocivum ab utili discer-
ram habere possibile est principiorum nat, ad fugam vel ad consecutionem ap-
cognitionem omnino et perfecte^ neque prehensi.
possibile talem cognitionem in nobis fieri Cum ergo inest sensus, secundum di-
ignorantibus ignorantia negationis , ita yersas inest potentias : in quibusdam ani-
scihcet quod neque unum (hoc est, nul- mahbus enim sic inest, quod eis fit man-
lum) apud nos habeamus habitum ipso- gio sensibihs , accepto etiam absente
rum, ex quo cognitionem principiorum sensibih, sicut in his quee cum sensupro-
accipiamus. prio et communi habent potentiam ima-
Ante cognitionem ergo principiorum ginativam et aestimativam et phantasiam
necesse est habere quamdam potentiam et memoriam. In aliis autem animahbus
ad hujusmodi, quae, inquam, potentia quibusdam non fit tahs mansio sensibiKs,
habituaUs sit et disposita ad priucipio- sicut quae sensibile non accipiunt nisi
rum acceptionem, sicut inferius ostende- praesente sensibiH, ut sunt muscae quae-
mus : et necesse est nos non hujusmodi dam et parvi quidam vermiculi solo sen-
habere cognitionem vel potentiam intel- su vigentes, et forte parva imaginatione.
jectivam, quae ut cognitio quasdam ilhs In quibusdam igitur non fit mansio sen-
simul sit in nobis per naturam : quia illa sibiiis ; aut omnino, ita quod nullo modo
tahs, aut esset cognitio actuaUs princi- manet in absentia sensibiHs : aut forte si
piorum, aut esset honorabihor quam co- manet, non manet secundum ahquid^ ut
gnitio principiorum in eo quod illam co- scihcet aestimetur aestimatione et judice-
gnitionem principiorum acciperemus, sic- tur de ipso ahquid : in his enim non fit
ut honorabiliorem dicimus esse cognitio- ahqua cognitio judicativa ultra sensum,
nem principiorum quam cognitionem hoc est, conveniens in sensu : et ideo ad
scientiee demonstrativae : eo quod scien- sensum ista fugiunt vel insequuntur ap-
tiam demonstrativam accipimus per prin- prehensa. In quibus autem inest mansio
 230 D. AT.B. MAG.
sensibilium iu absentia sensibilis, in illis
est vel contingit habere unum quoddam
in anima reservatum ex similibus sensi-
bilibus generatum, ad quod convertuntur
illa animalia, etiam absente sensibili, et
hoc dicunt esse memoriam, quse thesau-
rus est formarum sensibilium prius acce-
ptarum in potentiis sibi adjunctis, quse
sunt imaginativa, phantasia, et sestimati-
va. In anima autem rationali et homine
conjuncta huic potentiaB est reminiscentia
et rationalis in sensata reflexa, et judi-
cans de ipsis.
Multis igitur talibus similiter per sen-
sum acceptis et in anima manentibus
jam fit quaedam difTerentia, quae ad sen-
sibile differt : quia accipitur similitudo
essentiaiis sensibilium, quse universale
differens a sensu et sensibili : propter
quod in his (scilicet sensatis) ita manen-
tibus, est (vel contingit) qusedam iieri
ratione reflexiva ad sensibile manens et
eliciente quod universale est. Fit autem
hoc ex talium sic manentium in anima
memoria per rationom collata. In his au-
tem animalibus in quibus sensibilia tali-
bus potentiis objecta non manent^ non fit
taliter universalis diiferentia.
Patet quidem igitur quod ex sensu fit
memoria, sola mansione sensibilis in
anima : ex memoria autem multoties fa-
cta fit experimentum sive compositio ex-
perimentatis : et hoc dupliciter, quod si
fiat multiplex acceptio similis sensibilis,
et semper judicativa potentia accipiatur
esse ad hoc vel illud conferens vel no-
cens, vel quod lioc ex illo est conse-
quens : tunc fit experimentum. Iterum si
semel tantum sit acceptum et judicio in-
veniatur in omnibus similibus idem, ite-
Experimen-
rum factum est experimentum.
^
Experi-
i
tum quid mcntum enim est universalis coffnitio ex
et quomoQO .... . ~
muiia sunt similitud
experta per
inc sensibili accepta
i rper poten-
r sio rationis judicantis et elicientis uni-
unam sensi- tiam ^'judicativam : multa cnim sunt ex-
bilam cogni-
tionem. perta per unam sensibilem cognitionem,
quando statim videtur, quod in omnibus
est simile : multaj enim memorise nume-
ro experimentum faciunt : sed multitu-
dini nunieri (maxime in numero conver-
ORD. PR.ED.
sionum rationis super hoc quod in me-
moria reservatum est, et in judicio quod
in omnibus quse vel sunt actu multa vel
potentia) est simile : experimento autem,
aut ex omni si in omnibus expertum est,
aut in pluribus accepto per rationem
universali quiescente in anima, hoc est,
cum ita quiescit, quod non invenitur ali-
qua inslantia, qua fiat contradictio contra
ipsum : tunc enim quiescit et non aliter,
quod sit universale. Unde universale se-
cundum sui naluram simplicem est
unum praeter multa, quamvis secundum
esse sit in multis ut similitudo essentialis
in eis, quod sciUcet quiescens in anima in
omnibus acceptis per scnsum, cum unum
sit et simpliciter in essentia et effectu,
idem illud per rationem est artis princi-
pium et scientise : artis quidem in quan- J^^y^g^aie
tum est unitivum prseceptorum ad unum pfu^^^a^is
operationis finem : quia ars operationis ®^iverl?mo-'
est directivus cum ratione habitus. Scien- '^^ tamen.
tix autem, in quantum est unitivum
principiorum ad tinem speculativse veri-
tatis : quia scientia est veritatis contera-
plativse demonstrativus liabitus. Unde si-
quidem universale illud accipitur circa
generationem (hoc est, operationem)
principium est artis. Si vero universale
accipitur circa principium ipsius rei esse
tunc est principium scientise : quia eadem
sunt et essendi et cognoscendi principia.
His ita habitis, ad dubitationem de
principiis inductam dicimus quod prin-
cipiorum cognitiones non sunt in nobis
ut determinati ad sua cognita habitus et
perfecti : neque iiunt in nobis per inven-
tionem vel doctrinam ex aliis habitibus
cognoscibilium, cx quorum fiant prseexi-
stenti cognitione : sed fiunt in nobis
a sensu, hoc est, a sensibili cognitione
stante in anima, super quam est conver-
versale, sicut dictum est. Hujus autem
simile in monomachia sive bello quod
est duelhmi, in quo pugnat unus contra
alterum, quod monomachia vocatur. Jn
tali igitur monomachise eversione (hoc
est, quando evertere vult hostem) cum
 LIBER II POSTER. ANALYT. TRACT. V 231

uno primum stante alter accedens ad il- sunt, patet quod prima universalia ma-
lum et adjuvans similiter armis et pu- nifesta llunt nobis singularium et sensi-
gnat, stetit, et tertius cum duobus, et bilium inductione : talia enim sic primum
quartus, et sic de aliis donec hostis expu- cog-noscere est necessarium ; cujus ratio,
gnatur, et quousque tot sint quod con- quia sensus (hoc est, sensibilium indu-
fortati ad invicem veniant ad principium ctio) cum in omnibus similiter est facit
pugna3. Similiter est in anima, quod universale. Sic igitur patet qualiter uni-
stante una acceptione sensibilis stat alte- versalia principalia fiant in nobis.
ra, et tertia : et cum anima his acceptio-
nibus confortata talis sit, quod post ex C\PUT II
acceptis incipit ponere universale quod
est principium artis et scientiae. Quis prindpiorum cognoscitivus habitus.
Ut autem omnem removeamus dubita-
tionem, quod jam olim in Metaphijsicis Secunda quaestio de principiis fuit,
dictum est, iterum dicamus hic : non quis sit principia cognoscens habitus?
enini satis certo dictum est per ante ha- Dicimus igitur ad hanc qusestionem de-
bita, nisi dubitatio quae oriri posset re- terminandam, quoniam autem circa in-
moveatur. Dicimus igitur quod stante si- telligentiam habituum (quibus de re ve-
ve manente in anima uno indiiferentium rum dicimus) abi quidem semper sunt
sensibibter deceptorum, quffi in univer- veri, ahi autem quidem abquando reci-
sali uno inditferentia sunt : tunc statim piunt falsitatem^ quamvis vera per eos
ad primum quidem (quod stat in anima) dicere intendamus^ ut opinio quse aU-
est universale. Et namque hujus ratio quando falsa est, et ratio (hoc est, ratio-
est, quia sensus est et sensum accipere cinatione de singularibus accepta con-
est universale, quod mixtum et confusum ceptio) quse frequenter fallit. Et hsec
est in singularibus : quamvis enim sentire ratio a quibusdam cogitatio quasi coagi-
secundum actum sit singulare, tamen tatio vocatur, proprie per discursum ra-
sensus (hoc est, acceptio per sensum) est tionis de quibusdam singularibus a?sti-
ipsius universalis : sicut acceptio per sen- matio. Yera autem et veri habitus sunt Quod l6ctusintei-
sit

sum non est tantum CaUise hominis, sed semper scientia et intellectus : et cum habuus
est acceptio hominis. Tabs autem est scientia sit habitus demonstratse conclu-
princi|jio-
sensus per accidens qui ex reflexa ratione sionis ex principiis quae demonstratione
ad sensum mixtum in sensibili accipit certiora sunt, et nihil sit certius scientia
universale adjutorio superioris potentise : quam inteUectus, et principia demonstra-
et hoc acceptum manens iterum ratione tionum notiora sunt ipsis demonstratio-
stat in his universaUbus ad universaUora nibus, scientia autem omnis cum ratione
semper resolvendo qufe in sensibiU mixta est coUativa, sequitur quod principiorum
sunt, sicut resolvendo speciem ad genus, cognitio et habitus cognoscens ea, non
et genus resolvendo in generaUus, quous- est scientia : quia coUativus habitus non
que sic universaUa accepta stent ad im- potest esse eorum quse indemonstrabiUa
partibiUa per resolutionem : et hsec sunt sunt. Quoniam autem nihU contingit in
universaUa prima et generaUssima om- habitibus verius esse scientia (hoc est,
nibus priora, sicut hujus animaUs consi- quam scientia), et nihil scientia quam in-
derati in hac specie fit resolutio quous- teUectus ex quo accipitur scientia sicut
que veniat ad animal simpUciter, et in ex principio, inteUectus utique erit et vo-
hoc simiUter fit, quousque stet in primo cabitur principiorum cognoscitivus habi-
universaU communissimo et simpUcissi- tus. Et hoc patet omnibus ex his quse di-
mo. cta sunt considerantibus, quia ex quo
SimiUter quidem ex his quae dicta semper verus est et non scientia est, se-
232 D. ALB. MAG.
quitur quod sit iiitellectus : cum sapientia
non sit in talibus secundum proprietatem
accepta, quae non est nisi in summis etdif-
ficillimis homini cognoscere : tunc sequi-
tur necessario, quod intellectus habitus
principiorum cognoscens est.
Patet etiam sic considerantibus, quod
quidem intellectus principium demonstra-
tionis sit et non demonstratio : quia ne-
que scientise principium est scientia. Si
igitur nihil aliud vel nullum aliud genus
habitus habemus, quod sit secundum
scientiam ad ipsam relatum sicut princi-
pium ad principiatum, quod sit semper
dicens verum, nisi intcllectum, scquitur
quod intellectus utique erit habitus qui
est scientiae principium. Hoc autem omne
(quod de intellectu et demonstratione di-
ctum est) similitcr se habet in communi
ad omnc genus rerum, hoc est, ad om-
nem rem scitam in omni scientia : in om-
nibus enim scientia conclusionum causa-
tur a cognitione intcllectuali principio-
rum : et in hoc una scientia non diffort
ab aUa.
Hoc auteni aliter exponit Alfarabius
dicens quod sequitur, quod intellectus
scienticT principium, et est principium
principiis, hoc est, universalibus quse
sunt artis et scientiiB principia. Hoc
omne quod universale est acceptum simi-
H9^^
ORD. PRvED.
hter se habet ad omne genus rcruni par-
ticularium : quia universale similitudo
una est in particularibus accepta. Deter-
minare de his virtutibus intellectualibus
cum subtilitate pertinet ad YI Ethicomm,
quia hoc ex logicis subtihter determinari
non potest. Utrum scientise et intellectus
sint in nobis per naturam vel non, ad se-
cundum pertinet Ethicorum, et ad pri-
mum Philosophum in quinto, ubi stabi-
ht existentias praedicamentorum.
Sic igitur finis sit Posleriorum Anah/ti- ExcusaHo
1 •!• Auctoris.
corwn. Sir,.
autem m.1 hoc non subtuiter pro-
cessimus transponendo sententiam in syl-
logismis, nemo miretur : his enim pauperi-
bus in rehgione positis studemus, quibus
simul ordinationem litteree Aristotehs et
ipsam scientiam tradere studemus, ut
jn eo labore et scientiam habeant el etiani
notitiam htterse Aristotehs. Nec difficile
putamus quamhbet sententiam in syllogis-
muni ponere : hoc enim modicam vel
nuUam habet difficuhatem : ut si tunicam
quis vendat pro quinque et dicat : quidquid
in lanaet opere vak't quinque, pro quin-
que vendendum est : tunica in lana et
opere valet quinque : ergo pro quinque
vendenda est : et addat hujus rationis
positse conclusionem, ettacet majorem et
minorem, quia manifestse sunt.
 LIBER
TOPICORUM.
CAPLT L Posteriorum est ordinanda.
Prooemium D. Alberti.
Nota conti- De syllogismo et syllogismi generatio-
huj^us^rhH "^^ secundum formam (quoe est figura et
^^dentes^ modus secundum ordinem et dispositio-
nem terminorumet resolutionem syllogis-
mi in ea quaj formalia sunt in ipso, quae
est resolutio sua prima, et in principalia
formalia qu£e sunt syllcgismiin quantum
est syllogismus, et non sunt syllogismi
hujus aut illius) determinatum est. Et
quoniam omnis syllogismus est ex princi-
piis conclusionis, et h»c principia opor-
tet esse nota : eo quod per syllogismum
non possit aliquis venire in notitiam
ignotae conclusionis nisi per nota : nota au-
tem principia maxime in demonstratio-
ne : et iterum quia consequentia quse est
in syllogismo, in demonstratione accipit»
lirmitatem : ideo post hoc de Posteriori-
biis resolutoriis oportuit determinari. Et
quia syllogismus demonstrativus addit
supra consequentiam syllogismi, etiam
consequentis necessitatera, quse sciri non
potest_nisi per resolutionem consequentis
in principia ipsius. His ergo jam declara-
ContraBoe- tis, ad syllogismum dialccticum acceden-
tium et Ci- 1 • !• • •-
ceronera in dum, qui dmimuit a consequentis neces-
opicis suis. gj^j^jg _. q^-^ probabile ex probabilibus
syllogizatum, consequentis non habet
necessitatera. Propterea in scientia logi-
I
cali scientia libri Topicorum posl libruni
Cum ratio difTerendi, quam veteres
Peripatetici logicam sive rationalem
scientiam vocaverunt, dividatur per
scientiam inveniendi, et scientiam judi-
candi : et jam de generatione syllogis-
mi et judicio habitum sit et determinatum
(in quo est perfecta consequentia ipsius^
et esse suum perfectissimum) consequens
esse videtur de his etiam determinare,
in quibus non perfecte attingit suse con-
sequentiee
^ ultimum. Et hoc resolutorie
_ et Quare
_ ars non h^a
fuit
judicative tradi non potest, quia proprie resoiutoria.
resolutio non est in imperfectum : sed
potius inventive tradendum est, eo quod
ignotum quidem in hoc negotio ex pro-
babilibus et verisimilibus commixtum
est conjecturationi, et non habet conse-
quentice perfectam rationem. Omnis au-
tem ratiocinatio conjecturationi mixta,
inventionis modo fit^ et non per judicium
et resolutionem. Cum ergo logica com-
plectatur utrumque, id est, inventionem
et judicium : et cum tradita sit ars judi-
candi et de consequentia in Prioribus,
et de consequente in Posterioribus : et
per hoc sciamus syllogismum esse perfe-
ctam ratiocinationem, per quam ignotum
cognoscitur per notum : superest ut de
inventione dicamus ut partes logicse per-
fecte cognoscantur.
Oportet igitur ut in hoc negotio to- ^^l^[l ^^°.
pice procedatur, ostendendo in quibus '■"'°jJ'jP<=^"
 23i D. ALB. MAG.
rerum habitudinibus, ut in quibusdam traditur nisi omnis modus,
locis claudatur ignoti notitia, quod scirc species differendi determinetur.
desideramus : propter quod etiam hac
Subjectum scieutia liber Topiconim vocaiur. Cujus
hbn hujus. ^^^^ijjgj-j^ materia et subjectum esl sylio-
gismus topicus sive-dialecticus : qui ideo
Topicus dicitur, quia a locali habitudine
rerum ad invicem traliit suse consequen-
tiee necessitatem. Et ideo dicitur diale-
cticus, quia procedit ex probabihbus^
quse in consequentia syllogistica (in qua
principia ad conclusionem referuntur)
mixtam sibi habent conjecturationem ex
probabihbus et habitudine rerum ad in-
vicem. Hic tamen syllogismus postquam
visus et inventus est, totum usum ha-
bet circa probabih?, hoc est, quaestionem
ex communibus terminandam. Ejc com-
munihus autem dico, ([use vel in pluribus
vel in omnibus inveniuntur, non profun-
data in ipsis^ sicut profundantur propria
et essentiaha, sed qute apparent in su-
perficie statim, quamvis ex ipsis propria
possint conjecturari, propterid quod vere
probabiha ahquahter pertingunt in pro-
fundum ad propria sicut signa proprio-
rum.
Et ideo quamvis syllogismus dialecti-
cus in se et in usu hujus scienticC sub-
jectum sit de quo probantur passiones :
tantum probabile est, et subjecti mate-
ria, circa quod tahs est syllogismus : et
ideo proprie loquendo syllogismus est
subjectum : et quia syllogismus est ut
instrumentum quoddam deveniendi de
noto ad ignotum, et omne instrumentum
circa ahquam habet fieri materiam in
quam motu artificis inducit formam, ideo
probabile est materia subjecta circa
quam est operatio hujus syllogismi, et
non est subjectum de quo probantur pas-
siones. Omnis enim ratio qua ahquid
differitur, de logica est et logicae pars,
sive sit dissertioper syUogismum simph-
citer, sive per syUogismum demonstrati-
vum, sive per dialecticum, sive etiam
sophisticum. Et ideo logica non perfecte
* Tex. com. 4.
ORD. PR^D.
et omnis
De causa autem efficiente aliquid dici cpen8'sciS"-
non oportet, nisi quod cum omnis scien- J.'^^^^'^g'^^,'-'^:
tia et omnis ars ab inventione rationis ^''"^110^'*"
procedat processus iste proculdubio ra-
tiocinativus est, secundum quod Isaac
diffinit rationem, quod ratio est vis ani-
ma' intellectualis habituata? et habituan-
tis, procedens ex causa in causatum.
Propter quoddicit Dion^sius quod discur-
sus est disciphna rationis : simplex au-
tem veritatis intuitus est intellectus :
svllogismus secundum quod est syllo-
gismus, rationis est actus : et quia prima
conversio rationis (ut ratio) est ad prin-
cipia, et principia sunt ipsius intellectus
et intellectuaha, ideo primus syllogismus
ex intellectuahbus procedens est demon-
stratio, quie est rationis actus, et inven-
tio secundum conversionem rationis ad
intellectum et habitum intellectualem,
qui per naturam est quodammodo intus,
sicut habitum est in fme hbri Posterio-
rum. Secunda autem conversio rationis
est ad res circa quas est ratio negotians
scientiam ignoti. Ea autem quee primo
occurrunt rationiin rebus, ut probatur in
principio primi Plujsicorum S sunt com-
munia, non propria. Et ideo talis ratio
primo considerans ha^c communia, et
habitudines earum ad invicem perpen-
dens ex principiis quaj intus habet, pro-
pria causa efficiens est syllogismi diale-
cticisecundumquodprimo est illa scientia
ex inventione : et hsec est propria causa
•efficiens talis scientite : quia etsi homo sit
inveniens, non tamen invenit nisi per ta-
hter (ut dictum est) dispositam rationem.
Forma autem scienti» istius cognosci- ^^>|j<|°^|^'^
ti£e.
sc
torma
tur in scientia? divisione, quee est singu- hujus scien
Us tractatibus, partibus, et capituhs per-
pendenda : et htec quidem forma doctri-
na? etiam habet modum et diffiniendo et
dividendo, et exempla etiam subjungen-
do : sed iste doctrinse potius est quam
scientiae modus.
 LTRER I TOPICORni. PROCEMIUM 235

Finis seien- Finis autem infra doterminabitur, qui arte quae sunt virtutes intellectuales, et
est ilnis scientia' : est tamen finis quidem ultimum in bono intellectus vel rationis
scientis potius quam scientia^, qui est, ut illius de qua dictum est. Perfectio autem
idoneus fiat sciens ad ea quce sunt illius scientis est in usu et exercitio : quia (sic-
scienti*, et perfectus in illis : et hsec ut dicit Philosophus) exercitium est
cognitionis est facultas eorum quce tra- causa potestatis sive facultatis : quia fa-
duntur. Propter quod oportet cognoscere cultas nihil aliud est quam facilis potes-
circa quse est hsec scientia, et qua forma, tas, qut^ de facultate habitus quando vult
et qualiter fiat ut generetur in eo qui ac- actum elicit et operatur non impedite.
cipit scientiam de istis. Et primum est Hoec ergo sufficiant ad dicendorum prae-
probabile. Secundum autem scicntia» libationem. Sed addendum hoc esse vi-
forma. Et tertium est instrumentum quod detur, quia sicut in aliis, sic et liic etiam
est svllogismus topicus sive dialecti- studebimus ad facilem explanationem, et
cus. non aliorum qu* objici possunt solutio-
Proportio Ex hoc otiam patet
'^
quod
^
ista scientia nem : quia etiam ipsa quae ab Aristotele
hujus libri
sd lotam sub illa partc philosophiee est, qua' Lo- m hac scientia traditasunt, non magnam
philoso- . ^ ... .-. -iTi,
phiam. gica vocatur. Et ideo potius est philoso- habent difficultatem : quia de talibus non
phise et philosophandi modus quam phi- est subtilis ratia requirenda.
losophia, nisi philosophia largo modo
sumatur, ut modus philosophise est ipsa CAPUT II
philosophia : sed de hoc alibi satis di-
ctum est. Proaemium operis.
Nomen libri Titulus oui cst quasi radius illuminans
vel titulus. ., . . . .
ea de quibus agitur m scientia, est : In- Dicamus ergo proo^mialiter incipiendo,
cipit liber Topicorum : eo quod xotto; quod propositum quidem negotii, sive
Gra^^ce, est locus Latine : et id quod do- quod proponimus tradere in hoc negotio,
cetur in hoc libro, est qualiter al) habitu- quod logicum est. Et ideo id quod tra-
dine locali trahatur consideratio ad pro- dendum est, est pars negotii logici :
blematis determinationem. quia propositum quod hic proponimus,
Diaieciica Est autem memoria tenendum (quod non totum ne^otium loo^icum est, ' sed
Quplex, sci- ... . *-' o
•^«-l.*'docens alibi dictum est) quod scientia dialectica negotii illius aliquid et ahqua pars ejus.
sive de syllogismo dialectico, et est do- Propter quod etiam non dicitur actualis
cens, et est utens : eo quod per doctri- operatio et diligentia circa ea de quibus
nam acceptum est. Et quod omnis scien- intenditur. Hoc ergo propositum hujus
tiaf/oce/i.9modo demonstrationis traditur : et talis negotii logici, est hic invenire
quia aliter ex doctrina certus et stans methodum, qua poterimus svllogizare de
habitus non generaretur : et ulterius nec omniproblemate ex probabilibus. De qua
scientia esset, nec doctrina. Ufens au- methodo jam instructi, etiam nos ipsi
tem eo quod per doctrinam acceptum respondentes disputationem dialecticam
est, scientia est conjecturis mixta, et ex suscipientes, nihil dicemus repugnans ad
habitudinibus localibus conjecturoe et ra- methodumsecundumipsius traductionem
tionis trahens considerationem. et principia.
utiiitas hu- Utilitas autem est ad talia perficere ra- Est autem quod dicimus meihodum
'*■ tionem intellectualibus informatam, et ad metaphorice : dicitur enim methodus
exteriora rerum sciendarum conversam, brevis via, qua? via est compendii, et vul-
Dicit enim Yictorinus, quod natura in gariter vocatur summa. Per similitudi-
talibus facit habilem, ars autem et scien- nem ergo transfertur ad istam scientiam
tia facilem, usus facit potentem : propter proprie et artem : quia cum speculabilia
quod perfectio naturse est in scientia et et operabilia multa offerantur, sua mul-
236 D. ALB. MAG. ORD. PRyED.
tiludine et longitudine, distantia^ quidem
ipsorum dispendiumfaciunt, nisi per for-
mam scientiae et artis ad compendium re-
digantur : et ab liac similitudine nomen
methodi ad artem et scientiam transfertur.
Quod autem dicitur invenire, est idem
quod prius ignotum, et jam per inventio-
nem necessariam scientiam tradere per
artis principia : et ideo inventio talis non
est artis opus, sed potius rationis talis
qualis ante dicta fuit, quse ad eumdem
finem qui est terminatio problematis,
colligit et in unum redigit, et ex his ar-
tem efficit. Est ergo iste sensus, quod
negotii suscepti (quod est logicum nego-
tium) in hoc libro propositum est invenire
methodum talem, de qua sicut formaliter
informante, poterimus, hoc est, posse et
facultatem habebimus in habitu et in in-
tellectuali virtute syllogizare de omni
problemate, sicut circa quod est nostra
consideratio ex probabilibus. Et dicitur
de omni problemate in genere, quoniam
omne problema, vel est probienia de
inesse, sicut quod est inesse ut accidens,
vel inesse ut genus, vel inesse ut pro-
prium, vel inesse ut diffinitio : et quando
idonei sumus ad artem syllogizare ad illa
quatuor, sumus potentes syllogizave
omne problema, quod ex probabilibus
potest ostendi inesse. Quia inesse ut dif-
ferentia reducitur ad genus, et inesse ut
idem reducitur ad diffinitionem. Species
autem quee est subjectum non reducitur
ad inesse, et ad subjectum cui insit ; quia
prima substantia quse est individuum,
nec subjectum, nec praedicatum artis vel
scientiaB esse potest. Et hoc est quantum
ad opponentem. Quantum autem ad
respondentem (qui etiam informatur et
perficitur) subditur, et ipsi nos disputatio-
nem problematis dialectici sustinentes in
respondendo nihil dicemus repugnans
sive contrarium vel arti vel probabihbus
ex quibus fit methodus.
Quia ergo syllogismus dialecticus sub-
' Ex quo 'patet quod subjectum uno modo
queeritur in scientia, et alio modo prsesuppo-
jectumhujus scientiffi est, ut diximus, et
quia a communioribus inchoandum cst,
primum dicendum est quid sit syllogis-
raus^ et quae sunt ejus ditTerentice speci-
ficae, quibus in specie constituitur, qua-
tenus ex contradivisione sumatur
syllogismus dialecticus, quia hunc quse-
rimus, et quse partes et passiones ejus,
secundum negotium propositum, cujus
intendimus traditionem.
Et si quis objiciat quod, sicut dicit Objectio.
Avicenna, nihil est subjectum et quaesi-
tum in scientia : et si syllogimus diale-
cticus sit qusesitus in hac scientia, tunc
videtur non esse subjectum : quod enim
quseritur ut subjectum, quomodo per
principia entis vera et necessaria stabiii-
tur et determinatur ut specialis scientise
sit subjectum'. Et hoc modo non quseri- soiutio.
mus syllogismum, sed quserimus ipsum
non in esse, sed secundum accidentia
ipsius propria secundum quod in proba-
bilibus cst secundum omnium dilTeren-
tiam probabihum. Quid autem syllogis-
mus sit, ex declaratis in libro Priorum
accipiemus.
Et quod hic aliqua dicimus de syllogis- Removet
mo, non est. nisi
. .
ut,per divisionem
!■ • • "
acci-■ dubiuiii.
piamus dialecticumquem intendimus con-
stituere et ordinare secundum omnem sui
potestatem quam potest ex probabilibus
accipere, sicutfecimus de syllogismo sim-
pliciter in Prioribus, et de syllogismo de-
monstrativo in Posferioribus : sic enim in
omni scientia et in omni arte proceden-
dum est, ut ex communibus fiat specula-
tio et res intenta secundum esse et posse
et partes subjectivas et accidentia propria
determinetur : quia tunc scitur secundum
suam perfectionem.
Est autem differentia artis et scientiae,
non secundum substantiam, sed ex fme.
Scientia enim est secundum quod est ad
fmem speculationis et vim : et tunc ma-
nifestatur subjectum diffinitione per pro-
pria^ et divisioneper exteriora, etperpo-
nitur. P. J.
 LIBER I TOPICORUM,
testatem principiorum essentialium in
propriis, etper potestatem perfectum esse
consequentem cum effectu propriee po-
testatis. Ars autem, ut dicit Aristoteles',
factivum est cum ratione principium : et
ideo est collectio multorum prfficeptorum
ad eumdem finem tendentium, quse est
operatio artis : et sic est ars rectitlcatio
operationis, scientia vero speculationis,
et methodus est demonstratio viae in utra-
que. Methodus ergo pro isto toto suppo-
suit libro : quia ea quse in primo libro di-
centur, quasi universalia principia prse-
sciuntur ad syllogizandum de omni pro-
blemate.
Quae autemin soquentibus continentur,
sunt principia ad syllogizandum de hoc vcl
illo problemate : quse tamen universalia
sunt in genere problematis de accidente,
et in generc problematis de generj, et in
genere problematis de proprio, et sic de
aliis. Et ea qu:c tradentur in octavo sunt
ad ablationem impedimentoruni ex parte
opponentis, ct ex partc respondentis, ut
* Aristoteles, In 6 Ethic. cap. 5.
PROfEMIUM 237
non impedite syllogizetur de omni pro-
blemate.
Sic ergo propositum negotii logici
quod nunc propositum est in Topicis est
dictam invenire methodum, quae quam-
vis dicatur inventio, fittamen scientia do-
centesive arte, in materia quidem quoad
inventionem principiorum et constructio-
nem ex quibus sequuntur conclusiones,
in forma c[uantum ad ordinem et diffini-
tionem artis et scientise tota die continue
docet invenirc ea ex quibus omne pro-
babile specialearte illa. Nos enim a scien-
tia ista (sicut a regula regente) poterimus
ex habitu perfecte de omni syllogizare
problemate, sicut de materia circa quam
negotiatur syllogismus dialecticus. Me-
thodum autem istam sic inventivam et
invenire docentem invenit ille qui mate-
rialiter et formaliter tradidit eam prius :
sed materialia ipsius inveniens et tradens
secundum aliquid formaliter, ad formam
scientise et artis redigens, simpliciter in-
venit.
 238 D. ALB. MAG. ORD. VWmB.
TRACTATLiS
DE SYLLOGISMIS
CAPUT I.
De syllogismo in communi.
DifBnitio De liis etiam quse praemiltenda sunt, iu
^et^ejifs '' primis•
explanatio. est, ut difliniatur
• i • quid
■ est • syllogis-
i ,.
*^ mus m commum et jn suis speciebus, ut
ex his ostendamus quid est syllogismus
dialecticus, et quibus ditrerentiis ab om-
nibus aliis separalus. Est ergo syllogis-
mus oratio in qua quibusdam positis,
aliud aliquid a positis ex necessitate ac-
ciditper ea quse posita sunt. In hac dif-
finitione oratio est ut genus : et (ut hoc
proximum sit secundum vim nominis)
accipitur oratio quasi oris ratio, hoc est^
ratio sermone explicata *. Et cum ratio
proprie sit actus illius virtutis animse
quae ratio vocatur, et cum sic dicta idem
sit quod ratiocinatio, et ratiocinalio idem
sit quod argumentatio^ sensus est, quod
syllogismus est oratio quce est in forma
argumentationis in sermone. Et quodad-
ditur, in qua, notat quod taUs oratio in se
plura ad unam formam ordinata continet
et ambit : unde talem continentiam (qua
forma una plura continet) notat cum di-
itma- citurm^^wa.Etquodsequiturjfj^wiZ^^/^c^am,
teria |)ro^x^ pgj. yirtutem participautis notat materiam
ni'- e' Y*^ propriam et proximam, quae est proposi-
tiones, ut propositiones sunt pro altero,
id est, conclusione : materia autem non
propinqua sunt tres termini, ex quibus
medio bis sumpto duee propositiones
* Oratio pro arguraentatione, et ista videtur
exposilio Boetii in libro de syUogismo catego-
I
ET PARALOGISMIS.
fiunt, ut in Prioribus determinatum est.
Quando autem additur^ positis, composi-
tio fit partium in toto et ordinatio, et no-
tatur dispositio terminorum in figura^ et
dispositio terminorum in quantitatc et
qualitate ad modi complexionem. Dicunt
etiam quidam quod quia positio est quae-
dani rei fixio, quod per hoc quod dicitur,
positis, notatur fixio propositionum in
animo respondentis. Sed hoc non est pro-
prium propositionis : nec oportet sic ex-
poni, nec convenit cum cxpositionibus
aliorum Philosophorum : sed prima ex-
positio tenenda est.
Et quod addit Boetius, concessis, addi
non oportet quod sint concessae. Si enim
sunt propositiones, tunc in se virtute ac
potestate habent conclusiones pro quibus
ponuntur ; non enim habent virtute in se
conclusionem, nisi jam in se verae sint :
quia falsa propositio nihil in se continet
quod per modum probationis possit con-
cludi per ipsam quando simpliciter est
falsa : et sic virtute propria non est posi-
tio nisi vera, nec est posita nisi vera. Et
ideo non oportet poni, concessis, nisi forte
in sophisticis. In aiiisvero in quibus quae
simpliciter positee sunt, verse sunt,et ipsa
rerumveritate concessibiles : etaliterpro-
prie loquendo positae, nonsunt concessae,
nec propositai. Quamvis autem verum sviiogisnnus
.. , 11 • , 1 ex ialsis
per talsum sylloffizetur, hoc non per ve- non est syi-
ritatem
., , propositionum,
■?.nec logismus
quia. ^sunt probativus.
propositiones in se habentes conclusio-
nem^ nec causae ejus : sed est ex quadam
nco.
 LIBER I TOPICORUM,
forma et complexione valde generali
propositionum : quse nonprobant, nec
causam in se habcnt probationis alicujus :
et talis syllogismus non est syllogismus
ad propositum aliquod probandum.
Quod auteni additur^ aliud aliquid a
positis, dicitur pro conclusione^ quse
quamvis sit utriusque praemissarum me-
dietas, tamen complexio ejus est alia a
complexione praemissarum, et ideo com-
plexum est aliud. In prsemissis est com-
plexio et compositio medii cum majori
extremitate, et ejusdem complexio est
cum minori, sed in conclusione unitur
extremum cum extremo : et sic aliud est
conclusio a pra:'missis, quamvis in mate-
ria terminorum cum majoriet minori pro-
positione conveniat. Sic ergo est aliud a
positis. Et quod additur, ex necessitale,
de nccessitate intolligitur consequentiae,
quae vocatur necessitas a quibusdam infe-
rentiee, quee cst ex figura et modo per
medii ordinationem, quod medium est
causa consequentiae conclusionis per lioc
quod sua relatione ad utrumque extre-
mum conjungit extrema : et talis voca-
tur aliud a positis cum dicitur, aliud a
positis. Quod dicilur, a positis, notat
propositiones sub forma stantes determi-
natte positionis : sub forma autem talis
positionis perfectse non stat nisiquod se-
cundum materiam poteutiale est ad ta-
lem formam : et hoc non est falsum :
unde peccansin materiasyliogismus, non
simpliciter et perfecte est ex positis. Et
quod dicitur, accidit, secundum compo-
sitionem verbidebet accipi pro cadit ad :
quia si (sicut dictum est) ponantur propo-
sitiones, conclusio per consequentiam ad
eas cadit, hocest, ex preemissis cadit ad
positam de necessitate, quae estvirtute in
praemissis, quaevirtus disponitur perprw-
missarum ordinationem et positionem.
Unde praemissae conclusionis sunt causa :
praemissae autem dicto modo positee sunt
ut causa causans secundum actum totius
causalitatis. Xecessitatem notat hoc quod
dicitur, ex necessitate. Consequentiam
autem effectus ad causam notat hoc quod
TRACT. I 239
additur, accidit. Quod autem subditur,
per ea qux posita sunf, notat quod prae-
missae sunt causa conclusionis : et sic
primo quod est positione, sint causa con-
sequentia? : igitur ut per eas talis cause-
tur consequentia, et in syllogismo ad pro-
positum ea quee posita sunt, ex tali habi-
tudine sint causae ejus quod sequitur.
Aut notat sub forma consequentiae : quia
sic proprie consequens appellatur.
Ilaec ergo est diffmitio syllogismi, et
non accipitur hic ideo syllogismus, quia
dialecticusalianonutaturargumentatione,
sicut inductione, exemplo, et enthyme-
mate : sed ideo ponitur, quia syllogismus
potissima est ratiocinatio, el per ipsum
potissime concluditur probabile, et aliae
argumentationessunt sub ista.Hanc ergo
diffmitionem hic ponimus et non alibi :
quia formari non potest nisi syllogismus
generatus et perfectus secundum formam,
potestatem et speciem, quae in scientia li-
bri Posteriorum jam praedicta est. Gene-
ratio enim demonstrationis secundum sua
principia in posterioribus est posita, qua
potissimus est syllogismus : et ideo svllo-
gismus sicgeneratus jam habet sic diffi-
niri, et in species secundum hoc dividi.
Primum quod sumitur sub syllogismo
incoiumuni, demonstratio est : quia in
primo et summo participat syllogismi no-
mon et diffmitionem. Quam diffiniendo
dicimus, quod demonstratio est quando
ex vcris propositionibus et primis lit syllo-
gismus, aut ex talibus quae per aliqua
prima et vera, ejus quae circa ipsa est co-
gnitionis principium sumpserunt. Cujus
dif.inilionis iste est intellectus, quod de-
monstratio ideo dicta est, quia evidens
est sua manifestatione demonstratum id
quod ponitur in syllogismo demonstra-
tivo : et ex isto concluditur ex praemissis
evidenter, quasi digito demonstretur.
Quod autem dicitur, syllogismus. notat
genus in quo primo et per se ponitur dif-
finitum. Quod autem dicitur, quando ex
veris, ibi praepositio ex quidem notat
causam materialem. Yerum autem tri-
plicem notat veritatem. In compositione
240 D. ALB. MAG.
propositionum, quae sic verse sunt, quod
niliil falsitatis nec dubitationis habent ad-
mixtum. Etveritatem in forma: quia sci-
licet vere ad veritatem formae svllogisticce
sunt positse. Et tertio notat veritatem
propositionum ut propositio est, ita sci-
licet quodverum sitcausa conclusioniset
conclusi : quia aliter non habet veritatem
propositionis utpropositio est. Et quod
sequitur, ex primis, dicitur propter po-
tissimam demonstrationcm quge est ex
immediatis, ad quoe probanda non est
aliud medium, eo quod antc ca nihii sit
per quod possunt concludi : quia talia
prima vera (sicut principia) nobiliori ha-
bitu quamscientia sunt sumptaetcognita.
Quantum ad demonstrationem minus po-
tentem additur, aut, sciUcet disjunctiva
Gonjunctio, prsemissae et minus potentis
domonstrationis notans disjunctionem'.
Ex taUbus autem notat similitudinem
principii quod est principium de princi-
pio^ similitudinem ad id quod est princi-
pium de principio. Et quod addit, qimper
aliqua prima et vera, notat conclusiones
illas quae per prima vera concluduntur,
vel quorum veritas ex taHbus confirma-
tur, sicut dignitates qua.^ non ingrediun-
tur syllogismum, sed extra manent, ve-
ritatem ahquorum ingredientium confir-
mantes : sicut et Euclides conclusum ex
primis veris et demonstrationibus pro
theoremate sumit ad ahud concludendum.
Quod autem dicitur, ejus cognitionis quss
circa ipsaprima et vera est et non alterius
principium ab ipsis sumpserunt primis et
veris : tunc enim secundaaha cognitionon
habet nisi ex primis virtutem generati-
vam, quia in secundis per se et univer-
sahter et generahter sunt prima, sicut
communia ad materiam propositam de-
terminata : et sic in ipsis sunt et actu et
intellectu et substantiahter : propter quod
eamdem in ipsis generant cognitionem.
Haec ergo est demonstrationis diffinitio,
quse syhogismus est potissimus et cui
convenit prima ratio syllogismi.
* Ex quo colligitur quod demonstratio duplex
est, scilicet magis potensquai ex demonstrabi-
ORD. PR^D.
CAPUT II.
Dc syllogismo dialectico.
Dialecticus autemsyhogismus post de-
monstrationem rationcm syllogismi par-
ticipat, quia minus addit super syhogismi
conscquentiam etnecessitatem consequen-
tise quam demonstratio : siicut verius
causa est, quod assequitur causam per
necessitatcm , quam quod assequitur
causam per probabihtatem. Est syhogis-
mus dialecticus, qui ox probabihbus ost
quantum ad materiam, et est syhogiza-
tus quantum ad formam quae est ex ter-
minorum numero et ordine in figura, et
ex modo qui est combinatio propositio-
num secundum formam debitam in qua-
iitale ot quantitate et ordine quahtatis ot
quantitatis. Et quia hcet ex affirmativa
et negativa possit fieri syhogismus, ta-
men minor propositio in prima et tertia
non potost osse negativa : ot si fiat, non
est syhogizatus tahs syhogismus, quia
formam combinationis utihs non habet.
Quse autem sint probabiha inferius di-
cetur, et gratia ihius prsemittemus eorum
(quee prius in diffinitione demonstrationis
dicta sunt) declarationem, dicentes quod
vera quidem et prima sunt, quse non per
aha sicut media vel principia, sed per
seipsa secundum sui naturam habent
tidem : ot istse sunt (hgnitatos quas quis-
que probat auditas. Sicut enim in visu
quaedam luce manifestantur ahena, sicut
colorata : queedam autem hice propria,
ut lucida : sic est in intehectuahbus,
quod prima non habentia medium suae
constitutionis inter lucom intehigentitO ot
ipsa, sed ipso himine intehectuah consti-
tuta sua propria luce manifestantur in-
tehectui. Aha autem quse mediantibus
formis ahorum procedunt, ab intehigen-
tia constituuntur, ab intehectu non acci-
piuntur, nisi lumine primorum ihustrata :
et quse sic accipiuntur, sunt secunda et
lihu? procedit, et minus potens qua3 ex media-
tis. P. J.
 L1BI:R I TOPICOIU M, TRACT. I 241

non prima, quia non sunt intelligentiae rentiam habet cum subjecto, sed verisi-
lumini immediate conjuncta. Xullum in- miie est in signis non in causis nocessa-
teHigil)ileab hominis accipitur intelligen- riis acceptum. Aut quia necessariam ha-
tia, nisi in quanlum hmien est intelli- bet inhaerentiam, sed non accipitur nisi
gentiae agentis ipsum, quod si sola agit, per signum : et hoc est prohabile secun-
per se intelligitur : si autem agit ipsum dnm modum acceptionis, quamvis in se
per medium, oportet cjuod ilkistretur hi- sit necessarium : sicut solem esse majo-
mine ipsius, antequam ab intellectu ac- rem terra (eo quod ubique unius quan-
cipiatur : quae autem est causa propter titatis apparet)probabiliter acceptum est'.
quam queedam per se intelliguntur, jam Solem autem esse majorem terra per
dictum est. quantitatem diametri acceptum est neces-
Et ex hoc causatur ulterius, qviod non sarium et non probabile, secundum quod
oportet quaerere, hoc est, oportet non probabile et necessarium opponuntur.
quaerere in scientiis disciplinalibus sive Probabile autem sic dictum verisimile
doctrinalibus quserendo propter quid : in est, quod per suiipsius veritatis figuram
scientiis enim disciplinalibus sive doctri- videtur omnibus aut plurihus aut sapien-
nalihus ex primis et veris proceditur ct tibus, et his sapientibus videtur omnibus
immediatis, hoc est, ad quaj syllogizanda aut pluribus aut maxime notis et proba-
nullum est medium : et ideo oportet in hilibus : ita quod sapientihus et his vel
ipsis non quaerere propter quid : quia ter- omnibus sapientibus vel pluribus vel
minus dicens propter quid est medium, maxime notis vel prohabilibus, totum
ut dicit Aristoteles, et cum talia medium pro uno menibro ponatur.
non haheant, non quaeritur propter quid: Signa vero verisimditudinis, aut oc-
quia si haherent terminum propter quid, currunt statim in superficie et in exterio-
haberent medium, et sic non essent im- rihus rei quae accipit sensitiva potentia
niediata : sed oportet unumquodque comparans sensata ad invicem : et* si
quod est principiorum primorum et talia sunt signa, probabile est quod vi-
ipsum esse sihi fidem, hoc est, fidei cau- detur omnibus, sicut nivem esse albam
sam. Fides enim est assensus in ipsum per hoc quod nix est parvae partes per-
respondentis, sicut dictum est , propter spicui in parva conjuncti, in cujuspartibus
quod talia principia prima communes undique lux ditTunditur: hoc enim si-
animi conceptiones vocanlur , ut dicit gnum sensui est medium. Si autem si-
Avicenna, quod statim assentit eis an;- gna indicium tacientiade verisimilitudine
mus audientis : propter quod etiam iu- sunt non in superticie, sed aliqualiter
demonstrahilia taha dicuntur. Haec igi- profundata, non ad necessaria, eed nec
tur sunt principia demonstrationis, ex in superficie extrinsecus manentia : tunc
quibus demonstrativus fit syllogismus. est id quod videtur pluribus : quia sensui
Prohahilia autem (ex quibus fit sjdki- aliquid miscent rationis, sicut quod stella
gismus dialecticus) sunt verisimilia. Du- in cauda minoris ursae sit polus, eo quod
pliciter autem verisimilia : aut enim in non deprehenditur ejus singularis motus :
se sunt verisimilia, eo quodipsa habitudo lioc enim rationis judicium sensui est
praedicati ad subjectum verisimilis est, permixtum. Si autem signum verisimi-
eo quod nec praedicatum est in suhjecto litudinis profundatur in essentiahum et
per se, nec subjectum in praedicato per convertibilium causas quaj sunt conver-
se, nec utrumque in utroque, nec praedi- tibilia sicut causae : tunc est quod videtur
catum necessariam et essentialem inhae- sapientibus, sicut est, quod luna movea-

' Ex quibus patet quod probabilia sunt du- ceptionis.

plicia, scilicet in se, et secundum modum ac-
n 16
 2i2 D. ALB. MAG.
tur in epiciolo : quia profundius ot altius
transit per umbram terrte : hoc enim non
est causa setl signum.
Ideo illud quod videtur sapientibus
gradus habet, quia aut videtur omnibus,
aut pkiribus, aut maxime notis vel pro-
babihbus. Quia signum convertibile cum
causa, vel apparet mixtum sensui, et
tunc videtur omnibus : vel in ipsis sub-
stantiaUbus profundatur, et tunc non vi-
detur nisi probatis et probabihbus sapien-
tibus : vel medio modo est acceptum, et
hoc dupliciter. Si enim plus est inclina-
tum ad sensum : tunc videtur phiribus
sapientibus. Si autem plus est profunda-
tum ad necessaria essentiaha et intelle-
ctuaha : tunc est quod videtur maxime
notis, qui ex potestate scientise et artis
hoc deprehendere noverunt. Hoc igitur
est probabile, ex quo fit syllogismus dia-
lecticus, quod tah et tahter diversificato
deprehenditur signo. Haec est sententia
commenti Arabici : et sic scientia demon-
strativi et etiam dialectici syllogismorum
determinata est.
CAPUT HI.
De litigioso syllogismo.
Liiigiosus Litigiosus autem syllogismus a lite
quare sic
dicitur. (quse inter opponentem et respondentem
oriri potest) nomen accipit. Potest autem
esse hs de syllogismi materia, et potest
esse hs de syllogismi forma, et potest
esse lis de utroque illorum : et ideo sic
describitur vel notificatur syllogismus
litigiosus. Litigiosus est qui est ex his
ctuse videntur probabilia, non sunt au-
tem probabilia, sed probabilitas est in eis
quoedam phantasia sive apparentia, ita
quod ex talibus est syllogizatus formam
perfectam habens syllogismi in figura et
modo et inferentia : et hic est primus
modus litigiosi peccans in materia. Et
ille est etiam litigiosus secundo modo,
qui ex probabilibus vere est, et non ex
apparentibus probabilibus tantum : sed
non est svllogizatus secunduni formam
ORD. PR.ED.
figurae et modi. Aut etiam ille htiii^iosus est
tertio Ioco,qui apparens sive apparenler et
non existenter syllogizatus exhis queenon
sunt^ sed videntur probabilia: et iste
peccat tam in materia C[uam in forma.
Hoc autem dupliciter exponitur, scili-
cet de materia et forma syllogismi sim-
pliciter, et demateria et forma syllogismi
ad propositum. Priori quidem modo de
forma et materia simpliciter exponendo
detur tale exemplum. Omnis statua est
naturalis : Herculis statua est statua :
ergo est naturalis. Patet quod prima est
falsa, et non probabilis : videtur tamen
esse secundum phantasiam probabilitatis,
per locum sophisticum procedentem sic :
omne ses est naturale : statua est ses : ergo
statua est naturale. Ordo autem termino-
rum et combinatio propositionum in
qualitate et quantitate formam tenent syl-
logisticam: propter quod ille svllogismus
peccat inmateriatantum, etnon informa.
Si autem sic arguitur ; omnis homo est
animal : omnis asinus est animal : ersro o
omnis asinus est homo. Iste svllosfismus
procedit ex vere probabilibus : tamen
non est syllogizatus^ quoniam formani in
figura et modo non habet, cum sit in se-
cunda figura ex affirmativis, ncc tenet
figuram et moduni nisi inutilis conjuga-
tionis . Si autem sic arguitur : omnis
homo est animal : nullum risibile est
homo : ergo nullum risibile est animal.
Erit falsa minor et improbabilis : quae ta-
men videtur probabilis apparenter per
locum sophisticum : quia omne risibile
est proprium : nullum proprium est ani-
mal : sic, nuhum proprium est animal :
omne risibile est proprium : ergo nullum
risibile animal. Et sic peccat in materia
in minori propositione : et peccat in
forma, quia minor est negativa contra
formam in modo primse figurae : peccat
igitur tam in materia quam in forma.
De syhogismo autem ad propositum
planum est hic exponere : quia si sic ar-
guitur : omnis canis est latrabile : omne
marinum est canis : ergo omne marinum
est latrabile. Conslat quod iste svllogis-
 IJBER 1 TOPICORL.U,
mus est litigiosus, et non peccat contra
sjdlogismum simpliciter, sed contra for-
mam syllogismi ad prt)positum : si enim
termini positi in tali syllogismo recte se
haberent in habitudine medii ad majus
extremum, et in habitudine medii ad mi-
nus extremum, esset syllogisnms probans
et ad propositum : sed quia non habent
terminorum debitam habitudinem, quae
est causa concludendi in syllogismo ad
propositum in forma ipsius, ideo peccat
contra formam syllogismi probanlis : et
secundum hanc formam non est syllogi-
zatus^ quamvis habeat formam simplici-
tcr.
Et secundum hoc trium syllogismorum
litigiosorum ista sunt exempla. Omne
nomen unum signiticat unum : canis est
nomeu iinum : ergo significat unum. Vel
sic secundum J^]picurum : omnis voluptas
est bona : coitus est voluptas : ergo coitus
est bonus. Uic enim peccatur in prima
propositione contra probabilitatem quse
est materia syllogismi dialectici : et non
peccant termini in habitudine positi in
figura et modo. Si autem sic arguitur :
omnis justitia est bona : omnis honestas
est bona : ergo onmis honestas est justi-
tia . Habitudo terminorum probantium
non valet : quia non sequitur si idem
consequens sequitur ad duo antecedentia,
quod unum istorum sequatur ad ahud :
et ideo peccat contra formam syllogismi
ad propositum, cjuamvis in materia non
peccat in aliquo. Si autem sic arguatur :
omnis canis est latrabile : marinum est
canis : ergomarinum hitrabile. IFic prima
falsa est peccans iu materia probabiUtatis : mam syUogisticam non servat. Et quam-
et liabjtudo medii ad utrumque extre-
mum indebita : et sic peccat contra ter- peccata non sunt nisi duo, sciUcet pec-
minorum habitudinem ad probandum,
et sic peccat contra formam syllogismi
ad propositum. Distinximus autem inter
syllogismuni ex probabilibus, et svUogis-
mum ex apparenter probabilibus : ideo
quia non onme quod videtur probabile
per locum aliquem, est etiam probabile
secundum rei veritatem : nihil enim ho- in materia, non debet dici syUogismus.
ruin quai videntur probabilia tantum in
TRACT. 1 243
superficie ex signo aliquo faUaci, omnino
sive omnimockim et profundatam habet
phantasiam, hoc est, apparentiam, quse
usque ad existentiam pertingat, velut se
habere accidit apparentiam quse est circa
principia CjUte sunt loci sophistici litigio-
sarum disputationum : litigiosa enim
disputatio locis sophisticis innititur sicut
principiis : statim enim in primo intuitu
(etiam eis qui parva per rationem videre
possunt) manifesta est in eis (quia talia
sunt) falsitatis natura sive causa : et ideo
sunt probabilia, et aut quee videntur pro-
babilia.
Distinctis autem, ut dictum est, liti-
giosis syllogismis, dicamus quod primus
de numero eorum qui dicti sunt syllogis-
mi htigiosi, est Utigiosus syllogismus,
syUogisnuis quidem in forma, Utigiosus
auteni in materia : et ideo iUe dicatur et
Utigiosus et syUogismus, nomen syUo-
gismi habens, eo quod servat formam
syUogisticam. ReUquus autem qui peccat
in forma, et ille qui peccat in materia et
forma (hi autem duo nisi per peccatum
in forma a primo segregantur : et ideo
quoad hoc quod a 'primo segregantur, in
unum coincidunt, quo peccato formaU a
primo segregantur). lUe ergo reUquus
duplicatus syUogismus dicatur syUogis-
raus Utigiosus. Sed non dicatur syUogis-
mus simpUciter et sine determinatione.
quia nomen a forma imponitur : et quod
non participat formam, non participat
nomen. Quod autem non dicitur syUogis-
mus, est eo quod videtur quidem syllo-
gizari, non autem syUogizatur, quia for-
vis sint tres syUogismi Utigiosi, tamen
catum in materia et peccatum in forma,
quse simul colUgit peccans in utroque.
Si autem quis objiciat contra hoc di- objectio,
cens, quod in naturis deficiente materia
deficit forma rei et nomen. Et simiUter
in syUogismis deficiente materia debet
deficere nomen et ratio : et sic peccans
>'onest curandum, et est dicendum quod Soimio
 244 D. ALB. MAG.
est materia syllogismi simpliciter, termi-
ni scilicet et propositiones, et in hac ma-
teria non peccat, sed sufficit ad servan-
dam formam syllogismi : et est materia
syllogismi adpropositum, quae est proba-
bilitas propositionum, et contra hanc
peccat, et ideo etiam nomen amittit syl-
logismi ad propositum : quia syllogismus
peccans in materia, non est svllogismus
ad propositum.
Objectio. Et si quis objiciat quod quidquid est in
genere inferiori, est etiam in genere su-
periori. Syllogismus autem peccans in
forma, est in genere litigiosi syllogismi,
et syllogismus Htigiosus est etiam syllo-
gismus : ergo peccans in forma est etiam
Soiuiio. syllogismus. Sunt deridendai hujusmodi
objectiones, quia cum syllogismus divi-
ditur in demonstrativum, dialecticum,
litigiosum, et falsigraphum, non dividi-
tur ut genus, sed ut analogum liguraliter
acceptum secundum quod quidem syllo-
gismi figuram imitatur : et ideo syllogis-
mus litigiosus non est nisi secundum hoc
quidem^ quia scilicet tiguram et modum
svllogismi imitatur : et ideo non sequitur
quod peccans in forma sit syllogismus,
quia in figura et modo syllogismum non
imitatur, sicut syllogismus secundum
quid, et non simpliciter : quare litigiosus
talis non est syllogismus per hujusmodi
imitationem.
Et attende quod statim in superticie
omnibus apparentia dicuntur, quae appa-
rent ad aliquem locum sophisticum per
aliquid commune et accidentale, sicut fel
apparet mel per similitudinem humoris
crocei : et hcec faciunt deceptionem non
de facili deprehensibilem. Qusedam au-
tem faciunt phantasiam per signa natura-
lia, sicut signum est habere lac in mam-
millis ad conceptum, summitates habere
magnas ad esse forte : et heec faciunt pro-
babilitatem.
Quid intei- Attende etiam quod quidam dicunt
per^eo's"qui (qui parva videre possunt) subtiles et sa-
^J^/Iossunt pientes, parva subtiha vocantes, quibus
facile est sophistica videre : hcet etiam
tales aUquaudo lateat falsitatis natura.
ORD. PILED.
prsecipue in accidente. Sed haec expositio
derisoria et contra mentem Auctoris :
quamvis verum sit quod dicit : quia pro-
culdubio parva sunt sophistica : propter
quod dicit Aristoteles quod occultantur,
ne parvitas eorum appareat, et sic nulla
reputentur : et ibi qui parva videre pos-
sunt, sunt in parvis periti, quiataha suffi-
ciunt distinguere. Et quod accidens aU-
quando latet sapieutes, est propter simiU-
tudinem extranei ad essentiale, sicut suo
loco declarabitur.
CAPUT IV.
De para log ism is .
AmpUus autem prceter omnes (qui di-
cti sunt) syUogismos, fiunt quidam svUo-
gismi ex his quae sunt convenientia circa
aliquas disciplinas, hoc est, particulares
scientias, ut mathematicas, cpii dicuntur
parahigismi, quia juxta syUogismos qui
sunt ex propriis et veris et primis sum-
pti, quemadmodum in geometria et huic
cognatis mathematicis sive geometriae
subaUernis accidit fieri : qui falsigraphus
dicitur, quia falsa descriptione figurarum
ex oppositis principiorum tantum syUo-
zat.
Yidetur autem hic modus syUogismi Quomodo
ditlerre a prsedictis modis : nam neque '^graphus'a
ex primis et veris syUogizat falsigraphus, ?ho,°d!aie-
et sic ditfert a demonstrativo in quadam *"tiJioI^.'''
materia vel modo materiee. Neque svUo-
gizat ex probabiUbus : probabile enim
non cadit in diffinitionem materialem
falsigraphi, sicut non cadit in diffinitio-
nem demonstrativi. Cujus probatio est,
quia falsigraphus neque sumit in facien-
do syllogismum quae omnibus videntur,
neque quae pluribus, neque qua? sapien-
tibus, et his omnibus vel pluribus, neque
quae probabilibus, vel praecipuis : sed ex
convenientibus et propriis quidem disci-
pUn« sumptis, non autem veris facit svl-
logismum. Xam in eo quod semicirculos
describit non ut oportet, in linea qufe du-
plicis est forma? concavitatis et convexi-
 LIBER I TOPICORUM.
tatis, aut lineas simplicis formae, aut re-
ctas ducit non ut sunt ducendse, paralo-
gismum facit, qui dicitur a Totpa quod est
juxta, et syllogismus, qui est ex opposi-
tis eorum que proprie sunt convenientia
scientiffi demonstrativfe : et in hoc differt
iuomodo a dialectico et litigioso. Convenit cuni
phus conve- demoustrativo in forma et quadam ma-
nit cum de- , • . , , ., , . ,,
raonstrati- tcria : quia cum duplex sit materia svUo-
vo. . • . , , '
gismi, propmqua et remota : proposi-
tiones sunt materia propinqua in qua
non convenit, quia principia et opposita
principiorum non sunt ea?dem proposi-
tiones, seddistantes per affirmationem et
negationem, et per esse et non esse. Sed
materia remota sunt termini : et quoad
hanc materiam est falsigraphus ex con-
venientibus et propriis disciplinae sicut et
demonstrativus. Et ideo non habet ne-
cesse proprium hbrum, in quo speciali-
ter hic syllogismus doceatur : quia for-
mam novam non habet, nec etiam mate-
riam differentem a materia demonstrati-
vi, sed qualitatem aliam habet materiae
proximae et non remotse : quia ista ea-
dem est in omni qualitate et quantitate.
Propter quod cum dilferat ab aliis in ma-
teria aliquo modo considerata, prwter
omnes alios niodos est iste modus syllo-
gismi.
Sunt igitur species syllogismorum
probantium sive syllogismorum qui sunt
ad propositum illi qui dicti sunt, demon-
strativus et dialecticuS;, litigiosus et falsi-
graphus : duo penes materiam rectam et
formam, duo autem penes obliquitatem
ab aliis deficientes. A dialectico quidem
deficiens sicut a minus bono litigiosus.
Deficiens autem a demonstrativo faisigra-
phus sive disciplinae paralogismus. Unde
dupliciter est deficiens, vei tripiiciter pa-
ralogismus disciplinae, quemadmodum li-
tigiosus tripliciter deficit a dialectico :
quia novam formam non addit demon-
strativus super dialecticum syllogismum,
sed consequentiae necessitas confortatur
inipso, sicut dialecticus formam habitu-
dinis localis addit supra formam syllo-
gismi simpliciter, contra quam peccare
TRACT. I
24?>
potest litigiosus, Nec habet eanidem for-
mam demonstrationum, cum falsigrapho
et demonstrativo non sunt eaedem pro-
positiones sicut in dialectico qui est col-
lectivus utriusque partis contradictionis.
rSon enim sequitur, si afiirmafiva propo-
sitio dialectica est, quod negativa diale-
ctica non est : quia negativa est probabilis
sicut affirmativa. Sed in demonstrati-
.
vis si affirmativa demonstrativa est, se-
quitur quod negativa ejus demonstrativa
non est. Sed in terminis tantum commu-
nicat demonstrativo paralogismus disci-
plinae. Nec possunt esse nisi duo syllo-
gismi perfecti : per quod est materia pro-
babilis vel necessaria, quae difTerenfia
habent principia : nam deficientes ab his
non possunt esse nisi duo : unus quidem
deticiens a perfecto, quod non nisi uno
modo est falsigraphus simplex et divisi-
vus est : alter autem deticiens ab imper-
fecto perfecto cum illo modo quod multis
modis est litigiosus : et ideo est mulfi-
plex, et tres (ut dictum est) habet diffe-
renfias.
Si autem quaeratur de tentafivo, dicen-
dum quod quia tentans ex communibus
procedif, confinetur sub dialectico. Ille
autem qui ex manifeste falsis et impossi-
bilibus. non est ex positis : et ideo non
intenditur secundum istam, quaj supe-
rius posita est, syllogismi diffinitionem .
Figuraliter igitur (hoc esf^ superficie
tenus distinguendo haec de syllogismo et
svllogismi speciebus) ista qufe dicta sunt
suftlciunt. Xon enim dividitur sylfogis-
mus secundum genera disputationum,
quia disputatio est actus et opponentis
et respondentis. Syllogismus autem est
collectio et collatio eorum qua complent
perfecfam ratiocinationem, et ideo secun-
dum differentiam sic coUatorum dividitur
in species.
CAPUT Y.
Ad quot et quse utile sit hoc opus.
Ut autem modus quo isfa determinan-
2iG D. ALB. :\I VCr. ORT). PR/ED.
da sunt (proutlmic negolio proprium est)
determinetur, oportet quod universaliter
ex communibus et communiter dicatur
de omnibus prsedictis quse artem et syl-
logismum dialecticum circumstant, et
etiam de his quse postea sunt dicenda,
quantum ad problemata, et consideratio-
nes in tantum nobis determinentur. Igi-
tur quod universali et communi ratione
determinetur de omnibus, est eo quod de
nullo dictorum et dicendorum subtilem
et causalem, et ex propriis essentialibus
sumptam capimus assignare rationem vel
diffinitionem, sed aliquantulum per com-
munia et exteriora figuraliter, hoc est,
superficiaUter volumus pertransire, non
profundantes considerationem in ipsis,
eo quod secundum propositam metho-
dum omnino sufticiens arbitra«mr esse,
si quoquo modo probabili possumus ex
facultate iUius actus cognoscere unum-
quodque dictorum et dicendorum metho-
dum istam circumstantiura. Hoc io-itur de
modo procedendi dictum sit.
Sequens autem erit his quse prooemia-
Hter dicta sunt, dicere ad quot et quiB
negotium hoc sit utile : in hoc enim fini-
tur pars prooemiaUs. Est autem utile ad
tria, ad exercitationes, et ad obviationes,
et tertio ad secundum Philosophum di-
scipUnas, id est, quce sunt secundum
philosophiam. Quoniam autem ad exer-
citationes est utile, sic probatur, et ex
his quse dicenda sunt crit manifestum :
quia hanc methodum habentes (quae do-
cet communia invenire) de singuUs ab
antecedentibus, consequentibus, et repu-
gnantibus, et omnibus locaUbus habitu-
dinibus facile (per considerationes com-
munes taUum locaUum habitudinum) de
quoUbet proposito problemate argumen-
tari poterimus et valebimus artis facuUa-
te quae heec docet. Omnis autem habitus
facuUatem conferens ad facile de propo-
sito arguendum de utraque parte contra-
dictionis, valetad exercitationes, hoc est,
ad frequentes artis operationes^ per quas
Hoc tangitur I V(i9,te.nonm , tex. com. 23, et I
faciUor semper efticitur arlem hal)eus :
ergo ista ars valet ad exercitationes.
Ad ohviationes \evo valet : eo quod iu
unoquoque probhMnate muUorum Philo-
sophorum annumerantes opiniones^ quas
ex probabiUbus circumstautibus cogno-
scimus an verse an falsse sint, in quoli-
bet quaesito problemate sermocinabimurj
hoc est, ratiocinabimur ad eos sive con-
tra eos, non ex doctrinis extraneis sive
aUorum, sed ex propriis istorum doctri-
nis per eadem quse docent, rationem con-
tra eos accipientes : quia in probabiUbus
si affirmatio est proba])iUs, etiam negatio
opposita probabiUs erit : quia quod pot- Considera
est esse, potest etiam non esse : et sic
erimus transmutantes eos in oppositum
sui dicti in omnibus, quidquid non viden-
tur nobis bene dicere per probabiUa oppo-
sita persuadentes.
A alet autem ad secundum philoso-
phiam disciplinas : quoniam ex ista arte
potentes ex artis facultate ad utraque du-
bitare, hoc est, ad utramque partem con-
tradictionis in quoUbet problemate, facile
speculabimur in singuUs quae sunt scien-
tiarum : videbimus autem quid verum et
quid falsum sit, et hoc in problematibus
et conclusionibus singulorum. AmpUus
autem ob hoc ad secundum philosophiam
discipUnas utile est hoc negotium : quia
ad prima, hoc est, ad principia philoso-
phiarum quse sunt circa unamquamque
discipUnam ' : nulla enim philosophia
quae de ente determinato est^ stabiUre
potest sua principia, sed accipit ea stabi-
Uta ab ea quse est de ente communi con-
siderans in quantum est ens : quia im-
possibile est aUquid dicere de principiis
ex convenientibus et propriis, quae sunt
circa unamquamque discipUnam, eo quod
uniuscujusque principia sint priraa om-
uium in genere iUo : et ideo per nuUa
quae ante se habeant in iUa discipUna,
poterunt determinari et stabiUri ex pro-
priis : sed per ea quse sunt communiter
circa singula probabiUa, non causaUa
Physicorum, lex. com. 8.

LIBER I TOPTCORIM.
autem, necesse est dc his principiis sin-
gularum philosophiarum pcrtransire non
profundato sermone.
Hoc autem ex communihus et proha-
hilibus persuasionem facere, vel proprium
est dialectico, vel maxime conveniens.
Propriuni enim in quantum ex prohahi-
hhus est : maxime autem conveniens in
quantum ex communihus est. Quia me-
taphysicus ex communihus hoc facit : sed
communia metapliysici sunt essentiaha
et non signa tantum, et sunt communia
reducihilia et determinahiha ad propria :
sed communia qusB considerat dialecticus
sunt signa, non causae, et ad propria re-
ducihiha. Ex tahhus igitur persuadenter
verificare principia scientiarum maxime
proprium est dialecticae : quia cum sit in-
quisitiva, est inventiva communium, et
per talia convenientem viam hahet ad
omnium methodorum speciaUssima prin-
cipia sic per proha])iha stahiHenda.
Removet "^^ 'sta autem tria (ut dictum est) utilis
duLimm. ^^^ methodus : nihil enim prohihet unum
et idem (quod est ex communihus) hahere
plures fmes secundum diversa. Est autem
finis suhstantialis methodi secundum
ipsam methodum, vel secundum metho-
dum hahentem sine fine scientise. Et finis
scientis est finis quidem scientiae ad se-
cundum philosophiam disciplinas. Plnis
autem scientis duplex est : in ipso, et in
altero. lu ipso autem secundum exerci-
tationem quse est causa potestatis in omni
actu et opere artis et methodi. Finis au-
tem i)i altero et ad remotionem impedi-
menti est ad ohviationem. Et quidem per
philosophise disciplinas curatur ignorantia
negationis, quse est negatio. Per ohvia-
tiones curatur ignorantia dispositionis
quge est in contrario. Per exercitationes
autem et fit hahitus acquisitus : et sic for-
tificatur ad actus ut facultatem habeat
sciens ex eis quee scit in easdem opera-
tiones. Adhuc autem circa principia quse-
dam est utilitas quae est ad secundum
1 Vocavit rlietoricam, medicinam et dialecti-
cam potenlias, quia, secundum Alexandrum.
217
TRACT. 1
philosophiam disciphnas : eo quod hahet
viam ad principia : secundum autem
quod est secundum conclusiones, est ad
exercitationes, et secundum quod est ad
aUerum : quia disputatio dialectica com-
mune opus est, et est ad ohviationes ut
iransmutet adversarium veritatis.
Ex quo patet quod unus illorum
finium suhstantiahs est, qui estad secun-
dum pliilosophiam disciplinas. Ahi autem
sunt ad illum, et propter ihum. In se
quidem exercitatio est finis propter alte-
rum, quia exercitatus facile videt ea quse
sunt circa principia. In altero enim pro-
pter philosophiam finis est ohviatio, ut
removeaiur impedimentum quo unus
operari ncquit ea quse sunt ad philosophise
contemplationem. Cum enim disciphna
sit circa piiilosophiam, circaprincipiafit :
exercitatio enim circa conclusiones, oh-
viatio est ad eum qni contradicit utrisque
et principiis et conclusionibus.
Sicut autem dicit Ptolemseus in Quatri-
partito, nemo quserat in scientia quod ex
principiis ejusdem non poterat. Sic etiam
in dialectica nemo quserit sufficientem de
singuhs demonstrationem : quia hoc ha-
heri non poterit ex probahilibus.
Sed hanc methodum perfecte hahehi-
mus (perfectione Cjuse taUbus convenire
poterit) quando similiter hahere poteri-
mus eam : sicut in sanativis virtutihus et
persuasivis, ut in rhetorica et medicina,
perfecte hahetur finis secundum perfe-
ciionem rhetoricse et medicinse^ et hujus-
modi potentiis. Et voco potentias artes
non in una parte contradictionis per fir-
mitatem argumentationis, sed potius in-
ter duas partes contradictionis fluctuantes
ex argumentationis infirmitate : hoc au-
tem est ex convenientihus et prohabilibus
facere et persuadere quse appetimus per-
suadere '. Neque enim rhetoricus advo-
catus omnino et universahter persuade-
hit , impedimento triphci impeditus :
mahtia causae, perversitate judicis, et debi-
licet bene et male eis uti: vel quia sunt conje-
cturales, etideo in eis opus est prudentia. P. J.
248 D. ALB. MAG.
litate allegationis suce. Nec medicus simi-
liter omnino sanahit proptcr Iriplex im-
pedimentum, scilicet fallaciaexperimenti,
malitia intlrmitatis, et inobedientia segro-
ti : et ideo non semper consequuntur
finem in alio. Et similiter impeditur dia-
lecticus ex debililate probabilis quod ad-
ducit, et ex protervitate respondentis, el
difficultate problematis circa quod dispu-
tat, ita quod non semper consequitur
finem in alio. Sed si unusquisque horum
Irium ex contingentibus secundum suse
artis facultatem nihil omiserit, dicemus
disciplinam et disciplinabilem linem ha-
bere sufQcienter secundum artis contin-
gentiam, quamvis non semper habeat
finem sufficienter in aho secundum effe-
ctum persuasionis vel sanitatis vel dia-
lecticai probationis et contemplationis *.
Est autem hic attendendum quod dia-
lectica inquisitiva est, eo quod non est
entis et subjecti determinati : quamvis
enim dialectica docens determinati sit
subjecti, quia de syllogismo dialectico,
et ideo demonstrativa est passionum
ipsius, tamen usus ipsius, qui a pluribus
vocatur dialectica utens, non est generis
determinati : et ideo oportet quod sit in
inquisitiva communium quce sunt circa
singula. Et hoc modo viam habet ad me-
thodorum principia, ita quod etiam ad
sua principia viani habet secundum quod
est methodus demonstrativa '. Utens
enim inquisitiva est communium per
quee persuadentur principia docentis : et
cum via inquirendi et inquisitio sit per
rationes probabiles, fortificatis illis vel
multiplicatis ad unam partem contradi-
ctionis cum propriis ipsorum principiis
recessus sit relongatio ab altera parte
contradictionis : et sic paratur via ad
principii cognitionem, quee via non est
inductio, sed syllogismus per habitudinem
localem inductus per maximos locos con-
1 Ex quo potet quod finis medici non esf ' -^'ota quomodo dialectica habet viam ad
sanare,quiaaliter sequereturquod non medicus probandum principia sua, hoc est, quod ipsa
esset medicus, et medicus non esset medicus, utens potest probare principia sui iu quantum
ut inquit Alexander. P. J.
ORB. PRED.
firmantes, ut dc quocumque prima spe-
cies et genus, et hujusmodi.
Si quis autem objiciat, quod principia objectio.
dupliciter cognoscuntur, ut per terminos,
sensum, memoriam, experimentum, et
universale, et sic hsec cognitio non est
necessaria. Dicendum est quod principia Soiuiio.
aut accipiuntur in se, aut in cognoscente.
Yel melius dicatur, quod aut sumunlur
in se, aut comparata ad actum prout sunt
causse. Si i)i se accipiantur : tunc acci-
piuntur secundum substantiam qua con-
stituta sunt ex terminis : et siccognoscun-
tur cum cognitione terminorum. Si au-
tem accipiantur comparata ad actum :
sic sunt in potentia sua accepta. Aut ergo
in potentia remota, aut in potentia pro-
pinqua. Si remota, sic cognoscuntur
sensu, memoria, experimento, et univer-
sali . Si autem in potentia propinqua
prout inferunt effectum, sic habent ra-
tiones dialecticse viam ad ipsa.
Adhuc notandum est quod est proba- Probabiie
bile quod secundum ipsum ordinatur ad
necessarium, sicut est probabile quod est
circa universale in phantasmatibus ac-
ceptum et signis : hoc enim deputandum
est ipsum necessarium. Et probabilitas
est circa ipsum prout est in phantasma-
tibus : et per hoc est via ad principia me-
thodorum. Est autem probabile in con-
tingentibus, quod secundum sui substan-
tiam probabile est : et hoc nullum habet
ordinem nisi valde remotum forte per
modum adminiculantis.
Adhuc autem notandum est quod prin-
cipium demonstrationis duplex est, et
ingrediens in substantiam demonstra-
tionis, sicut propositio major et minor
dicuntur principia : et haec per posterius
per demonstrationem possunt ostendi : et
ad haec non est utilis dialectica, ita quod
sit necessaria ad ista. Sunt autem alia
principia in substantiam demonstrationis
docens est.

lihi:r r toptcorum, tract. t
non ingredieniia, iit dignitates, supposi-
tiones, petiliones, difllnitiones, qufs per
posterius non possunt ostendi, sed per
inquisitionem et inventionem commu-
nium localium via habetur ad jpsa. iVdhuc
autem dupliciter accipitur principium ;
aut id quod est principium, et sic habe-
tur via ad ipsum : vel secundum quod
est primum, et sic est immediatum, et
non habetur via ad ipsum. Et quia ex
Quare syi- commuuibus cst omuis svllogismus dia-
logismus , . ^ ,. .■
diaieciicus iecticus, tiguraiis est : quia ngura extrm-
dicitur figu- , 1,■ 1 1 ,
raiis. sece cst uitimum ad quod terminatur es-
sentia figurati, et sicomnibus aliis magis
est extrinsecum : propter quod non facit
cognitionem principii secundum quod est
scitum, sed facit viam ad ipsum prout est
249
opinatum et per rationem juvantem
elongatur ab altera parte contradictionis,
et sic accedit ad veritatem alterius : et
hoc est dare viam per cognitionem^ et
adminiculum, et non per proprias cau-
sas, ex quibus sit scientiaveritatis rerum.
Hsec igitur procemiahter dicta sunt.
Removet
dubiura.
Adhuc notandum est quod quamvis
dialectica sit circa singula, tamen est ex
communibus singulorum, et non ex pro-
priis : et ideo certam non potest de sin-
gulis facere cognitionem : propter quod
non superfluunt, sed necessarise sunt
species scientiae quse de slngulis inspeciaU
perfectam ex propriis faciunt cognitio-
nem.
2oO I). ALIJ. MAG. OBD. PR.^D.

TRACTATIS II
DE METHODO DIFFINITIONIS, GENERIS, PROPRIl, ET ACCIDENTIS.

viationcm : liinc sufficienter habebinius

CAPUT I. propositum : quia tunc in omnibus propo-

sitis fmem habebimus intentum. Proposi-
Ex quihus esl methodus. tiones enim sunt materia ex qua, proble-
mata autem materia circa quam. Abun-
Prsemissis autem his c|ue procemialiter dantia autem est in multitucUne sive
huic doctrinse praemitti debent, nunc ad multiplicatione mediorum, vel ad omnia,
propositum accedendum. Primum con- vel ad singula problemata.
siderandum est, ex quibus est metho- Incipiemus igitur hic, Oraliones, hoc
dus : quia ista substantialiter ingrediun- est, syllogismi, et ad quae sive de qui-
tur in syllogismum dialecticum, et pro- bus problematibus fiunt syllogismi, sunt
pinquissime se habent ad ipsum. Cum nrfmero aequalia. Cujus probatio, quia
autem dicimus, ex quibus est methodus, orationes sive disputativse argumentatio-
intelJigimus quod hsec prcepositio, ex, nes materialiter sunt ex propositionibus.
materiam notat secundum quod materia De quibus autem sive ad quse sunt syllo-
dicitur materiale principium : sic enim gismi dialectici, sicut ad determinanda,
materia habet formam secundum inchoa- sunt problemata. Omnis autem proposi-
tionem in seipsa : sicut enim principia tio inquisitione quserente de compositione
involutam habent in se conclusionem, ipsius, problema est : et omne problema
sic accepta materia et hujusmodi mate- separatum a qusestionis dubitatione, et
ria, et non materia indeterminata. Et in- enuntians simpliciter hoc esse hoc, vel
tendimus quod eadem prsepositio notet hoc non esse, propositio est. Sic igitur
ordinem et dispositionem : quia hoc ali- eadem quoad terminos sunt propositio-
bi notare consuevit, ut cum dicitur, ex nes, et problemata quoad preedicata sunt
mane fit meridies, vel ex certantibus numero sequalia.
fmnt olympia. Hoc igitur modo deter- Prsedicata autem sunt quatuor, et pro-
minandum est ex quibus fit methodus ut blemata in genere sunt ffiqualia illis et
ex principiis materialibus, et qualiter eisdem. Omnis enim propositio et omne
dispositis. Si autem sumatur ad quot est problema, aut indicat proprium, aut ge-
problematasecundumgenerasingularum, nus, aut accidens. Etenim differentia de
et ad quse est problemata terminanda, et qua dubitari posset, an insit ut aliquid
sumamus ex quibus sunt orationes, hoc illorum, cum sit generalis, in eodem
est, argumentationes dialecticse : et su- prsedicato cum genere est locanda et or-
mamus quomodo his abundemus in omni dinanda. Generalis quidem est una in se
materia problematis per considerationes existens^ quse est non ultima et divisiva,
locales et in considerationibus determina- et non ultima cum specie convertibilis,
tis,et quomodo sj^llogismis etiam dialecti- quae est in ultimo constitutiva et indivisi-
cisabundemus per exercitationem etob- bilis. Quidquid enim difTerentiarum, aut
 LIBEU I iOPICoRr.M, TRACT. II 2:;i
ultima est illarum, aut prsedicatum es- praedicatur nomine et ratione. Inferius
sentiale non convertibile, quod ad ulti- autem non eodem ordine sunt in exerci-
mam se habet ut potentia ad actum, et tatione : et ita illius ordinis dabimus
itautgenus, hoc est, generalis forma : propriam et aliam rationem.
quia, sicut dicit Averroes *, genus enim Primum autem horum preedicatorum
est forma generaHs, habens se sicut for- subdividitur : cjuoniam hoc quidem pro-
male indistinctum ad ultimum distin- prium convertibile, quod totum toti inest
guens ipsum esse specificum ad actum : subjecto, significat quid est esse per om-
talis igitur differentia in plus est, quam nia essentialia terminata et ordinata ad
genus : et ut essentiale est ut genus, et ultimum sicut ad actum : illud autem
dicit id quod est in potentia formali in- aliud proprium non significat quid est
distincta sicut est genus : cum genere esse subjecti per essentialia, sed per acci-
ergo inter praedicata locatur. Ultima au- dentalia : quia in hoc sunt tantum acci-
tem difTerentia, quse in plus non est, sed dentalia, quia sunt esse consequentia et
convertibihs, dicit actum purum : et ideo ab cssentialibus causata : idco dividitur
cum specie locatur ad subjectum, et non hoc prtedicatum quod nominamus pro-
est adprsedicatum. Ista sunt igitur prae- prium, in utrasque nunc dictas partes,
dicata principaha, de quibus quseritur in essentiale et accidentale proprium. Et
problematibus, et ad qute terminanda in- ideo illud proprium quod signiticat quid
ducuntur sylh^gismi. est esse per essentialia dicentia potentiam
Ordo inter
preetlicata
Ordinautur autem secundum quod per- et actum rei, vocatur terminus sive diffi-
diaiecti a, fectc ct secuudum rationem
et unde su-
insunt, vef nitio : quia omnia complectitur, quee esse
raatur ratio nou iusuut.
crdinis. . .
Maxime ...autem inest quod rei in potentiam et actum determinant,
et esse substantiale ad terminos suos
conversmi mest, quia hoc mest secun-
dum totum, ita quod nihil est subjecti (extra quos de esse rei nihil est) dedu-
secundum quod non insit : quia si aliquid cunt. Reliquum vero proprium acciden-
subjecti esset secunduni quod non ines- tale et esse consequens, et extra esse, sic-
set, non converteretur : sic ergo totum ut post esse existens, vocetur proprium
qroprium toti inest subjecto, ita quod de secundum communem de eis assiErnatam
proprio nihil est extra subjectum, et de nominationem. Ab ultima enim differen-
subjecto nihil est extra proprium. Genus tia ultimum nomen imponitur. In diffi-
autem inest secundum partem generis et nitione autem proprii ultimum est con-
secundum partem subjecti, et inest sub- versim prfedicari : et ideo hoc nomen re-
stantialiter, et nomine et ratione : et se- tinet proprium quod non est terminus.
cundum partem generis inest, quia non Ultimum autem in ratione diffinitionis,
nisi secundum partem suse potentiae et non est conversim prsedicari, sed potius
ambitus inest subjecto : secundum par- dicere quid est esse : et propter hoc est
tem autem subjecti, quia secundum id sub- terminus, et non proprium ipsum quod
jecti inest quod est in potentia et in ip- addit ditTerentiam ulterius completivam
so : et ideo suum ines^e sequitur ad ines- super ultimam proprii differentiam, et
se, et est pars. Accidens autem dicitur ideo speciale sortitur nomen.
inesse nec ut totum, nec ut pars : neque Palam igitur ex dictis est propter quid
dicit inesse substantiale sive ex substan- secundum divisionem prsesentem nunc
tialibus secundum quod est accidens : inductam (cum iria sint, et unum distin-
quia cum insit in aliquo, non est in eo guatur in duo) necesse est quod quatuor
sicut pars, nec fluit ex essentialibus sic- sint prcedicata. Igitur aut proprium quod
ut proprium, nec determinat ad esse, nec communiter dicitur proprium, aut ter-

* AvERROEs, I Metaphys. com. 1'

 252 J). ALB. i\[AG. ORD. PRtED.
minus, quffi duo coiiversim prsedicantur,
aut genus, aut accidens, quse duo non
conversim prcedicantur. Sed proprium
refertur ad esse speciei sicut causatum
ex ipsa specie. Terminus autem est sim-
plex, et non est consequens ad speciem
utpreedicatumad subjectum, sed est se-
cundum naturam verum accidens ad ip-
sum sicut causa ad causatum. Genus au-
tem est sicut pars subjecti. Accidens au-
tem ut consequens communiter, quod
non est per essentiam causatum a subje-
cto, sicut nec causa ipsius. Et ideo sic or-
dinantur hsec secundum quod plus vel
minus habent de ratione praedicati, se-
cundum quod praedicatum est ut conse-
quens ad subjectum.
Removet
dubium.
Nemo autem nos opinetur velle dicere,
j i -,1
quocl unumquodque illorum quatuor
prsedicatorum incomplexe acceptum, pro-
positio est, vel problema : sed ideo dici-
mus esse quatuor prsedicata, quoniam ab
his ut inhgerentibus subjectis tiunt et pro-
positiones et problemata. Subjectum
enim unum est et non diversificatum^
quia species. Preedicata autem secundum
se inhaerentiam dicentia sunt plura : et
ideo penes modum inhaerendi quo preedi-
catum estin subjecto, multiplicari estne-
cesse et propositiones et problemata.
Terminus autem ut est terminus^ inhae-
rentiam dicit : simihter et proprium.
Terininus autem inhserens ut antecedens
et causa. Proprium autem sicut semper
et solum et esse consequens. Genus au-
tem ut consequens essentiale uon conver-
sim. Accidens autem inhserens tantum ut
causatum a subjecto.
Quamvis autem ab eisdem formentur
et propositiones et problemata, et in hoc
conveniant, tamen ditTerunt hoc modo.
Si enim sic dico : Putasne hsec enuntia-
tio, animal gressibile bipes, diftinitio ho-
minis est, vel non? Et si dico : Putasne
animal genus hominis est, vel non ? pro-
» Grseci non exponunt hoc modo textum, nec
habent hanc differentiam : sed dupliciter di-
cunt differre propositionem dialecticam et pro-
blema dialecticum, scilicet ex parte signi vel
positiofit, ita quod nota dubitationis non
cadat supra compositionem propositionis,
sed cxpectat consensum respondentis sub
hoc sensu, animal gressibile bipes difhni-
tio hominis est, putasne hoc esse verum,
vel non ? animal genus hominis est, pu-
tasne hoCj vel non? et sic de aliis. Dia-
lectica enim propositio interrogat con-
sensum respondentis : quia probabile
(quod est materia ipsius syllogismi dia-
leotici) est quod videtur omnibus, vel
pluribus : et quia in visu consistit utrum
ita videatur, vel non videatur, ideo ne-
cesse est quod quserat consensum judi-
cantis de ipso. Si autem sic dicam,
utrum animal gressibile bipes sit diffinitio
hominis, vel non? ita quod nota dubita-
tionis cadat supra compositionem prsedi-
cati cum subjecto^ et quserat an prsedica-
tum insit subjecto, vel non : tunc proba-
bile problema, sive qusestio est, ut sit
sensus, utrum hoc prsedicatum, animal
gressibile bipes, insit huic subjecto ut
difiinitio, vel non, ita quod nota dubita-
tionis simul quserat inhserentiam et mo-
dum inhserendi, qui importatur inpraedi-
cato hoc vel illo. Similiter autem et in
aliis prsedicatis si formarentur, diceren-
tur propositiones et problemata. Xam
hoc modo ab omni vel ex omni proposi-
tione, hoc est^ ex terminis omnis propo-
sitionis facies sive facere poteris pro-
blema : et e converso transsumpto modo
dubitationis, qui si ponatur super com-
positionem, problema est. Si autemprse-
dicatum enuntieturde subjecto, et modus
dubitationis sequens ad compositionem
ponatur ad consensum judicantis de pro-
positiune : tunc propositio est ' .
notae interrogationis, et ex parte totius contra-
dictionis qufe exprimitur in problemate dia-
lectico et non in propositione dialectica. P. J.
 LIBER I TOPICORLM,
CAPUT II.
Quid terminus sive diffinitio et quse ad
methodum dc diffinitione reducun-
tur
Dicendum sigillatim autem quid termi-
nus sive diftinitio, quid gcnus, quid pro-
prium, et quid accidens. Ilis iyitur sigil-
latim determinatis, procedere poterimus
ad methodos speciales, ut terminare
quid insit ut terminus, et quid insit ut
genus, et sic de aliis, et propositiones et
rationes de his formare poterimus. Et
quia diffinitio dicit tittuui esse, ideo a
difiinitione incipiemus. Xihil enim ita
inest subjecto, sicut id quod inest ut dif-
finitio. Adhuc autem quoniam omnia alia
ad diffinitionem aliquo modo ordinantur,
ideo diffinitio principalior est : et ideo ab
ipsa hic incipiemus.
Est autem torminussive diffinitio, qu»-
dam oratio expiicitc et per partes poten-
tice et actus significans quid essentialiter
et substantialiter est esse rei difanitoe^ ita
quod perfectum esse sit demonstrans, et
totum sccundum partes, et ordinem ad
ultimum, quod respectu omnium praece-
dentiumestactuset compljmentum. Cum
enim diffinitio refertur ad diffinitum,
tunc oratio sumitur pro noniine, hoc est,
juxta nomen diffiniti. Aut igitur oratio
explicite dicit quod significat nomen dif-
finili imphcite : et tunc directe pro no-
mine, hoc est, juxta nomen et secundum
nomen assignatnr. Aut assignatur oratio
diffinitiva pro oratione, hoc cst, juxta
orationem, ut si aliqua pars (ejus quod
in oratione diffinitiva est) debeat diffini-
ri ut clarior sit diffiuilio, ut cum dici-
tur, quid est homo? et dicitur, animal bet modo nomine uno sute signiiicationis
rationale mortale, oratio diffiniliva pro
nomine est assignata. Si autem quserilur,
quid est animal rationale? et dicitur, ani-
mal utens ratione, assignata est pro ora-
tione, hoc est, juxta id quod signitica-
tur in oratione. Hcec est expositio Ara-
bica.
TRACT. II
253
Sunt tamen alii qui aliler dicunt et sa- Aiiaexpcsi-
tis rationabilitei', quod quando difanitum
siiinilicatur uno nomine et difiinitur :
tunc assignatur oratio difilnitiva pro no-
niine, ut dictum est, explicite dicens
quidquid nomen dicit implicite : sed dif-
tinitum aliquando signilicatur circumlo-
quendo per orationem : ut cum dicitur
passibiiis qualitas pro una specie qualita-
tis : et quando talis species difSnitur, as-
signatur oratio diflinitiva p?'o oratione,
hoc est, juxta id quod implicite continet
talis oratio. Qutedam suut qute congre-
gata significant uno nomine, ut album
quod est res alba, qusesi diffiniri debeant,
necesse est quod oratio difnnitiva juxta
orationem assignetur. Sed prima exposi-
tio ma2:is videtur secundum intellectum
Aristotelis esse : quia subdit Aristoteles
assignans dicti sui rationem : Possibile
est enim etiam eorum qute sub oratione
significantur quaedam terminari, hoc est,
diffiniri.
Attende quod oratio indicativa sive
enuntiativa diffiniri nonpotest: haBC enim
oratio sin^fularis est. Sinarulare autem
diffiniri non potest. Eadem ratione prse-
dicatum quod sub oratione indicativa
est, duphciter consideratur : et prout res
prcedicata solum, et sic difiiniri potest.
Potest etiam considerari prout habet in
se compositionem : et sic eadem causa
quae dicta est, diffiniri non potest : quia
et compositio est singularis. Subjectum
autem proprie habet diffinitionem. Pro-
pter quod inter pra^dicata ponilur diffini-
tio : quia talis debet esse diffinitio expli-
cite notiiicans per essentialia qua non ut
unum, sed ut multa comparantur ad dif-
linitum.
Palam est, quoniam quicumque quoli-
assignatlonem faciunt, cum multa essen-
tialia expiicite unonomine signiticari non
possunt : et ideo patet quod non assi-
gnant ejus rei quam nominant realem et
explicitam diffinitionem, eo quod omnis
diffinitio explicans per essentialia diffini-
tum est oratio : quia esseutialia consti-
2:ii I). ALK. MAG. OKD. PR.EI).
tuentia rem secundum quod sunt essen-
tife, uno nomine explicite significari non
possunt, et ideo omnis difilnitio est ora-
tio et non potest esse nomen unum.
Problema tamen diffmitivum, hoc est,
ad problema de diflinitione, reducibile
est etiam problema hujusmodi quod est
utrum aliquid alii sit idem, vel diver-
sum. Ut si quseratur, utrum bonum sit
idem quod honestum^ vel non, sed di-
versum ab illo? Similiter problema de
eodem et diverso est, si quoeratur utrum
idem est sensus et disciplina inteliectua-
lis, aut non? quod Heracliti discipuli di-
xerunt. Cujus ratio est certa : quia circa
diffmitiones in construendo et destruendo
plurima tit attentio biboris, utrum idem
sit diftmitio cum diftinito, vel diversa ab
ipso. Et sic sub eadem methodo addu-
cuntur considerationes de eodem et tli-
verso cum diffinitione, sed sub eadem
methodo diftinitiones terminantur quaj de
eodem et diverso inducuntur. Ergo de
eodem et diverso in diffmitione sub ea-
dem continentur methodo cuni diffinitio-
nibus. Unde methodus sexti libri ibi fa-
cta cum methodo septimi, eadem sunt
methodus : in sexto construitur diflini-
tio : in septimo autem docetur qualitcr
destruere et construere ad eamdem per-
tinent methodum. Quoniam autem omnia
quee dicta sunt de eodem et diverso ejus-
dem modi sunt : et tunc idem diffinitive
maxime consideratur. Palam autem est
ex his qu8B nunc dicuntur. Si autem per
aliquam methodum potentes sumus ex
facultate methodi disputare, quoniam
idem et quoniam diversum hoc cum illo
vel non. Eodem modo per easdem consi-
derationes facile conari poterimus ad
diftinitiones. Et hoc patet, quia cum dia-
lecticae disputationes sint ad utramque
partem contradictionis, si erimus osten-
dentes quoniam non idem est, erimus os-
tendentes quoniamnon inest ut diffinitio,
et sic interimentes erimus diffinitionem :
non tamen convertitur quod nunc di-
ctum est, quod ostendendo quod aliquid
est idem, ostensuni sit quod sit idem dif-
finitione cum ipso, vel quod sit diffinitio
ipsius : quia potest esse idem et non erit
idem diffinitione : quia multipliciter dici-
tur idem^ sicut infra patebit. Xon enim
sufficiens est ostendere quod unum est
diffinitio alterius, si ostendatur quoniam
est aliquo modo idem illi.
Oportet autem scire quod idem quud
reducitur ad diffinitionis methodum, est
idem quod causatur ab unitate substan-
tite totius : quia sicut in qualitate simile
causatur ab una qualitate, et in quantita-
te tequale causatur ab una quantitate (et
ideo quando de simili est queestio, de una
qualitate est qua?stio : et qua^stio de
aequali, est quaestio de una quantitate)
ita idem in substantia quam dicit dif-
finitio, idem genere causatur aparle sub-
stantise, idem autem numero a parte
materise : et ideo ilhi uon sunt simpli-
citer unum. Sunt igitur quod videtur
unum, habet exemplum alterum. Et
ideo potissime idem subjecto sunt, quo-
rum unum est diffinitio, et alterum diffi-
nitum. Htec enim sunt et idem genere, et
idem specie^ et idem numero^ et unum
indivisibile : quia neutrum exemplum
alterum aliud liabet sui, et ideo ad pro-
blema de diftinitione reduci habet.
CAPUT Hl.
Qidd est proprmm sic quocl est prssdica-
tum.
Proprium autem est quod non indicat
quid est esse rei. Quod proprium juxta
diffinitionem proxime ordinandum est,
quia cum ea convenit nomine et modo
praedicationis qui est conversim praedi-
cari. Quod enim diffinitio praedicatur es-
sentialiter, et proprium accidentaliter,
non est modus praedicati secunduni quod
prsdicalum est, sed modus naturae quae
praedicatur.
Dicamus igitur quod proprium est
quod non indicat iiecundum modum pra?-
dicandi quid est eese rei per substantialia
explicandu illud, sed accidentaliter prce-
 LIBER I TiJPICORrM, TRACT. II 235

dicatimi soli inest subjecto, et conversim completiva et iiltima ditTerentia. Quod

praedicatur, non ita quod subjiciatur spe- enim conversim prsedicari insit proprio
ciei proprie, sed quod cuicumque inest soli ut completiva ditTerentia diffinitionis
proprium, de hoc priedicatum species ejus, et nuUi aliorum praedicatorum (quae
quantum ad individuorum subjectionem : insunt aliis ut subjecto) conveniat nisi
species enim non est prsedicatum : et ideo proprio, manifestum est qnod non sequi-
non est problema vel methodus de specie tur (de accidente quod secundum sui na-
sicut de aliis prcedicatis. Praedicatum turam inest ahis) quod sit necessarium
enim est quod vel in specie subjecta est quidquid dormit hominem esse, cum ta-
sicut causa, vel in quo est species sicut men dormire insit iUi, et non possit non
causa : neutro illorum modum species est inesse. Et cum non sint nisi duo, quorum
in proprio. Et ideo artificiali praedicatio- esse sit inesse : proprium quod est acci-
ne et naturali species non praedicatur de dens speciei, et communiter accidens
proprio, et e converso proprium de spe- quod accidit individuo, et non convenit
cie. Et dkiinr conversim prsedicari : quia individuo conversim prsedicari, relinqui-
praedicatio proprii speciem non excedit, ^ur quod eorum quaj sunt sub proximo
et non exceditur ab ipsa : et hoc est quod genere, quod est alteri inesse ut acci-
soli inest, et conversim pradicatur. Cu- dens. conversim prfedicari sit difTerentia
jus exemplum est, sicut dicimus, qiiod c«»mph-tiva diftniitionis proprii. quum
proprium hominis est grammatica? vcl conversim pnedicetur cum proprio sub
cujuslibct disciplinae esse susceptil)ile. eodem genere proximo quod est inesse
Conversimenim sequunturadseinvicem. ut accidens : et sic patet quod diftinitio
Nam si aliquod est homo, sequitur quod est proprii quod est non indicare esse,
per naturam est grammaticae susceptibi- et conversim praedicari, et quod conver-
le, nisi impediatur per accidens. Et si ali-. sim pra?dicari sit ditferentia completiva
quod grammaticae susceptibile est. homd l'ii'I'i'ii-
est. iVemo enim dicit artificiose loquens,
proprium simpliciter et proprie quod CAPUT IV.
contingit etiam alii inesse, ut dormire
quod contingit homini et bruto inesse. Quid genus secundiim cjuod est prsedica-
Nemo etiam dicit proprium quod com- tum, et de reducihili ad methodum
muniter inesse videtur, et si forsitan insit generis.
soH per aliquod tempus, ut si ponamus
solum hominem dormire et nulkim aUud Genus auteni est quod de piuribus dif-
animalium, quia non emanans ex essen- ferentibus specie in eo quod quid est
tiaUbus ut proprium. Si forte autem ali- praedicatur. Genus enim est primum sub-
quod taUum communiter accidentium jectum in quolibet(ut dicit Avicenna) for-
proprium dicitur, non simpUciter pro- mabile et determinabile ditferentiis, us-
prium, sed est proprium ^'^^«n^/o.' quia quequo formetur in speciaUssimas, quae
et aUi inest. Vel dicetur ad aliud ^xo- differentiis non sunt formabiles, et ideo
prium, ut dormire est proprium ad non nuUo modo possunt esse genus. Et quia
dormientem. Nam aliquodex dextris qui- genus formabile non est nisi difTerentiis,
dem esse, proprium quando est, quia pro nec formatur aliquod nisiformadividente
tempore quo soius est a dextris. Bipes et distinguente, et ditTerentia nec dividit
autem vel bipedem esse est proprium ad nec difTerre facit nisi per oppositionem, et
aliud : quia aliud quadrupes est, vel non oppositio non est unius ad se, sed duo-
bipes : sed bipedem esse proprium est ho- rum ad minus : inde est quod oportet ge-
mini ad equum. et non simpliciter. nus habere duas difTerentias et duas spe-
Conversim ergo praedicari, proprii est cies : et ideo cum sit praedicatum univer-
 236 D. ALB. MAG.
sale quod do pluribus proximc subjectis
prsedicatur, sequiturde necessitate, quod
proxime est et per se preedicatum de plu-
ribus difTerentibus specie. Species autem
cum dicat complementum in esse, diffe-
rentia formari non potest ulterius, sed
multiplicari potest per materiam in indi-
vidua. Genus autcm cum dicat id quod
est in potentia et confusum ct indislin-
ctum et incompletum, formationcm ditfc-
rentiarum accipit, ut potentia ctiam reci-
pit actum : propter quod formalem recipit
divisionem, quoe ad minus in duabus op-
positis est differentiis, quae duas consti-
tuunt specics.
Quare ge- Quia vcro veruui ffcnus cst prinmm
nu8 preedi- . . ° •n i i
caiur in subjcctum cjus ui quo cst, ct ulud soium
est quid natura et modo preedicandi, idco
oportet quod in eo quod quid est praedi-
cetur. Ad hoc autem (ut dicunt Aviccnua
ct Algazel) tria exiguntur. Llnum quidcm,
quod genus actu et intcllectu sit ut quid
ejus de quo prsedicatur, et ejus essentialis
qualitas est differentia. Secundum autem,
quod sic sit pcr aliquam potcntiam, sed
non de necessitate naturjE et substanticc,
ita quod sic insit, vel quodponatur sic ines-
se, sive sit sic, sive non : non enimpra^di-
catum est possibilc, ubi per naturam suam
non est intra subjcctum per intellectum,
ut accidens : et ideo possumus dicere :
ponatur homo esse albus vel niger. Ter-
tium est, quod posito genere, statim po-
tentia formali inducta ponitur inferius, et
in quod formabile est genus. Et ideo spc-
cies per inchoationem sui est in genere,
sicut res formata est in propria materia :
propter quod in diffinitione unum habent
ordinem materia et g3nus : et sicut ma-
teria est quid materiati et priraum subje-
ctum, sic est genus primum subjcclum
ditferentiarum et quid speciei. Et quia
formatum aliud csse accepit ab una for-
ma formante, et aliud ab altera, idco di-
citur in primo de Anima, quod ratio ge-
neris secundum unumquodque est altera
et altera. Et est sensus, quod hoc quod
* Ergo prius quaeritur de genere per quid
OUD. Pil/ED.
dico wmmquodque determinet hoc quod
dico ratio, hoc est, ratio data de genere
secundum unumquodque est altera ct al-
tera.
In eo autem quod quid eet prsedicari,
talia dicuntur quaicumque contingit eurn
qui interrogatus est per quid, reddere
(hoc est, respondere) quid est quod pro-
ponitur in quaestione de praedicato com-
parato ad subjectum : quid enim est
quaerit de natura et substantia rei^ ut quid
est homo ? convenienter respondetur,
animal. Sicut cnim dicunt et Avicenna j^g^^i^lfg^HO;
et Algazel, per quid qugeritur tripliciter. ^^^^'^^^^^
Uno quidem et primo modo de intellectu
signato per vocem significativam, ut si
quseratur quid signilicatur pcr hanc vo-
cem avOpiuTTo; ? et respondctur homo : et
hoc idoOj quia talis vox ut signum rcfer-
tur ad rei signatse materiam et supposi-
tum. S^cundo quteritur per quid do tota
roi substantia et essentia, hoc est, si
quoeratur, quid est homo ? et respondea-
tur, animal rationalo mortale. Tcrlio
qua^ritur de co in cjuo inch(jat roi cssen-
tia et substantia, ut si quairitur, quid cst
homo : rcspondeatur, animal in quo ut
in subjojto inchoat hominis naturu. Et
hsec est queestio prima secundum ordi-
nom causse : quia hsec est causa quare
diftinitio est quid ' : et haec est causa quod
vox significat quid, sicut responderi quid
prinio convenit generi : et est ditfercnlia
completiva generis, quemadmodum in
homine sive de homine cum quis interro-
gatus est, quid est quod propositum est,
hoc cst, homo, convonientcr dicitur quo-
niam est animal.
Cum autem dicit Porphvrius, quod 1^^™°^*^'
eliam specics prsedicatur in quid, accipit
J^orphyrius praedicata non ut pra,'dicata
suut universalia, distinctas esscntias ha-
bcntia, do quibuscumque potcntialiter
prsedicata : sed species naturaliter praedi-
catumesse nocpotestper se, eo quodnon
habet subjcctum secundum naturam et
artcm in id ad quod refcratur. Individuum
quam de aliis. J.
 LIBER I TOPICOROI.
enim subjectum esse non potest, eo quod
est corruptibile, ut dicunt communiter.
Sed ideo Avicenna dicit quod hoc est,
quia substans in eo alterius natur^e quam
substans diflerentise : materia enim in
qua substat individuum accidentibus
et formis, alterius naturse est quam
genus quod substat differentiis sicut for-
mabile ab eis : et ideo non sic subjectum
est ut genus subjectura ditTerentise : pro-
pter hoc species non potest esse pradica-
tum cum tale non habeat subjectum in
cujus ratione sit praedicatum, sicut sub-
jectum primum. Hoc igitur est genus.
Generale autem (quod ad eamdem re-
ducitur methodum de genero) est, ut si
queeratur de aliquo, utrum in eodem ge-
nere sitcumalio aliquo determinato, vel
in diverso? ut si quseratur, si homo et
equus sint in eodem genere, aut non?
Sicut enim ad methodum de diftinitione
reducitur queestio, an aliquid alii sit idem
diftinitione, an non? sic ad methodum
de genere reducitur qusestio, an unum
alteri sit idem genere, an non ? hujusmo-
di enim problemata cadunt sub eadem
methodo generis, hoc est, de genere,
quia Grseci carent ablativo, genitivum
pro ablativo ponentes. Quod autem tale
problema ad methodum generis reducitur,
sic probatur : quia non disputantes, quo-
niam animal sic est genus hominis : simi-
liter autem an idem animai sit genus bo-
vis. Et sic hominem et bovem probantes
unum et idem esse genere, disputantes
erimus quoniam hsec duo in eodem ge-
nere sunt. Si autem ostenderimus quo-
niam animal alterius horum, hominis
sciiicet vel bovis genus est, et alterius
sive reliqui non est genus animal, osten-
dentes erimus quoniam homo et bos in
eodem genere non sunt : in utroque enim
illorum problematum oportet disputare
per generis considerationes, utrum tale
prcedicatum subjecto insit ut genus, vel
non insit. Hoc igitur prsedicatum est es-
sentiale non convertibile, partem essen-
tiae notillcans. Et ideo sicut in praedicatis
convertibilibus (quee sunt terminus et
n 17
TRACT. II 257
proprium) essentiale antecedit rationem
subjecti substantiam declarans : acciden-
tale autem (quod est proprium) sequitur
rem, eo quod illud partem potentialem
in subjecto notificat per genus in quo po-
nitur proprium, et per essentiam proprii
quae de genere accidentium est, ut dicit
Boetius, notificat esse formale non per
essentialia, sed per accidens quod est
proximum essentialia consequens : ita Quaregenus
• . !• . ■,. debuit prse-
inter pra^dicata non conversmi priedi- cedere acci-
cata primum secundum naturara po-
nitur genus, quod per partera esse
potentiaiis designat subjectura de quo
prsedicatur, et non designat totura esse
ipsius. Preedicata enim ista quatuor hic
ordinantur secundura quod plus vel rai-
nus in toto vel in paiie designant sub-
jectum : ideo poniraus hic genus ante
accidens, etaccidens ultiraura, quia acci-
dens non per essentiam subjectum desi-
CAPUT V.
gnat.
De accidente et reducibili ad methodum
de accidente, etc.
Accidens autera est, quod nihil horura
est, ita quod nec diffinitio, nec genus,
nec propriura, sed inest rei secundura
inesse solura. Cum enira propriura (lo-
quendo secundura sui naturam) non sit
ens, quia quod secundura sui naturara
est ens, illud ex suis naturalibus est ens,
et sic est ens per se existens, quod non
est accidens, cujus esse est inesse, et ab
inesse habet esse : et ideo convenienter
privatione eorura qute per se sunt et es-
sentialiter prsedicata, in tali privatione
vel esse privationibus perraixto diffinitur.
Et convenit ei hsec diffinitio secundura
esse actuale a quo trahit esse.
Si autera diffiniatur secundum poten-
tiam inessendi, et non secundum actum,
tunc accidens est, quod uni et eidem cui-
libet subjecto contingit inesse et non
inesse, duramodo ad proprium subjectum
secundura dictara potentiam comparetur,
258 D. ALB. MAG.
et comparetur ad ipsum non secundum
quod est causa ipsius, sed secundum
quod est subjectum tantum '. Cum enim
dicitur, quod domus combustio sit acci-
dens subjecti domus, falsum est, sed pro-
prium subjectum combustionis est mate-
ria domus, et illi contingit eidem non
inesse et inesse. Similiter cum dicitur,
homo moritur : hoc enim est subjectum
corruptionis quod est subjectum genera-
tionis. Domus autem sedillcationis non
est subjectum, sed est finis : ideo non est
subjectum destructionis. Cum enim dici-
tur, cygnus est albus, prsedicatum non
comparatur ad subjectum tantura, sed
sicut ad subjectum et causam, propter
inseparabile esse accidens, et non contin-
git eidem inesse et non inesse : sed hoc
est accidens, quia potest inteliigi corvus
albus. Si prsedicatum ad subjectum com-
paretur remota causalitate quam subjc-
ctum nominat causalitate praedicati, ut
ad subjectum comparetur accidens^ con-
tingit eidem inesse et non inesse, ut se-
dere convenit eidem inesse et non inesse
eidem. Similiter autem et album esse sic
comparatum ut ad subjectum tantum,
contingit eidera alicui inesse et non ines-
se : quia nihil prohibet idera aliquando
non album esse et aliquando album esse.
Si comparentur istae accidentis diffini-
tiones secundum quod de accidente dan-
tur ut de praedicato, tunc diflinitio secun-
da mehor est quam prima : quia praedi-
catum oportet declarare subjectum : et
quod per se declarat, est melius quam
quod non declarat nisi aliis dechiratis.
Nam prima diftinitione accidentis dicta
vel data necessarium est (si diffinite quis
debet intelbgere quid est quod dicitur
per sermonem) scire quid diilinitio, quid
genus, et quid proprium. Et quodhbet
illorum est extraneum a natura acciden-
tis, et sic nihil facit ad accidentis diffi-
nitionera, nec aliquod illorum est de
intellectu accidentis. Secunda autem
* Nota istas duas conditiones quas ponit Au-
ctor pro veriflcatione diffinitionis acciden ti
ORD. FRJED.
ab ipsa natura accidentis sumpta per se
finita est sine cognitione aliorum : et ideo
melior est ad cognoscendum proedicatum
ut accidens, et ad cognoscendum quid est
quod implicite dicitur per naturam acci-
dentis, et quid est quod dicitur, quod ali-
quod prcedicatum inest ut accidens.
Accidentale tamen quod quid uno mo- Quid dupu-
citer : ca^ji-
tur ut in
do dicitur ut quid per se : et sic sola sub-
. . substantia,
Uente,
stantia est quid, et accidens non est quid, ut in ac i-
nec est substantia. Et quid dicit etiara
quid in causa ut essentiale formale dici-
tur, ut in anteriori capitulo dictum est :
et sic accidens non removetur ab eo quod
est quid ut genus : sicut cum dicitur,
album est coloratum disgregativum vi-
sus, hoc est quidem substantiale non est
substantia. Dicit enira Avicenna quod
substantiale medium est inter substantiam
et nou substantiam : et neque est accidens,
nequesubstantiaproprie. Reducibilia au-
tem ad eamdem raethodura et quae subja-
cent accidenti (hoc est, raethodo acciden-
tis) hsec sunt quse ad invicem sunt corapa-
rationes secundura accidensfactse quolibet
modo, hoc est, per majus, sive per minus,
sive per a^que ehgendum factse, ut libet,
fraitae ab accidente dictse. Ut gratia exem-
pli, utrumpulchrura vel bonum melius aut
raagis eligendura sit, aut quod expedit,
hoc est, utile. Et utrum suavior et ma-
gis ehgenda vita quse secundum virtutera
et honestura, ut dixerunt Stoici : aut
quee secundura frugalitatera sive frui-
tionem quae est in delectabdibus sensibi-
libus, ut dixit Epicurus, quorum prin-
ceps Sardanapalus. Et quidquid proba-
tum est aliud in accidente, simihter in
his coraparationibus ad subjectura ad
electionera relatis dictum. In omnibus
enim taUbus duobus et pluribus proposi-
tis qusestio fit, utrura ens sive praedica-
tum accidentale magis insit ut accidens :
et ideo quseritur, si prsedicatum insit ut
accidens : quodnon nisi per consideratio-
nes accidentis fieri potest : et ideo sub
secundo loco positae, quia ex illis solvuntur
mult» duhitaliones.

LIBEll I TOPI(:ORL->[, TRACT.
eucloiu cadeiit inctliod(j cum acctdciilis
methodo. Qualiter autem ad diversos re-
ferantur libros, in sequentibus suo in lo-
co dicemus.
Ex his autem quae dicta sunt, manife-
stum est, quoniam nihil prohibet quin id
quod inest ut accidens, fiat aliquando
proprium qiiando, et aliquando fiat pro-
prium ad aliquid non ad omuia : ut se-
dere cum sit accidens et insit utaccidens,
proprium fit quando, cum aliquis solus
sederit : tunc enim inest soli quod conve-
nit proprio : tunc enim quando proprium
est, quia tunc soli inest. Si autem aliter
inest sessio non soli, sed alii quidem se-
dent_, et alii quidem stant vel jacent : tunc
sedere ad quosdam proprium ut ad non se-
dentes, quia ab illis per sessionem distin-
guitur sedens : propter quod et ad aliquid
et quando nihil prohibet accidens (sive
quod inest ut accidens) proprium esse :
sed accidens et quod inest ut accidens,
nunquam erit proprium simpUciter
quod secundum naturam est proprium,,
et quod convenit omni et soli et sem-
per. Et hujus quidem causa est, quia
proprium est ut accidens speciei, et tluit
ab essentialibus speciei : propter quod
in eodem genere ponitur cum specie,
quando potissimo modo assignatur, ut
animal mansuetum est proprium hominis,
sicut et ipse homo est animal. Et ideo
probh?mata de proprio ad methodum ac-
cidentis non possunt reduci, quia alius
modus inhterendi est proprii, et alius
accidentis : et in probhMnate non quseri-
tur principaliter quid insit, sed potius
quomodo insit, vel ut diftinitio, vel ut
proprium, vel ut genus, vel ut accidens.
Sic ergo patet quid sit diftinitive quodli-
bet dictorum priedicatorum, et qualiter
hic ordinentur : infra tamen aliter ordi-
nabuntur in executione : et hujus ordi-
nis causa infra dicetur.
2o9
II
CAP[T VI.
Quod omnia probleinalu ordinanfur ad
prohlemu dr diffimtione.
Xon lateat autem nos, quoniam omnia
qucB dicuntur vel reducuntur ad genus
vel ad problema de genere, et quse redu-
cuntur ad proprium sive ad problema de
proprio, et ad accidens sive ad problema
de accidente, quomodo et ex consequen-
ti contigit dici ad diffmitiones, et maxime
destructive. Cujus probatio est (ut inci-
piamus a principio) quoniam ostenden-
tes, quoniam aliquod prgedicatum non
inest soli, quod contingit ei quod inest ut
proprium quod est sub diffmitione (hoc
est, quod inest ut diflinitio) vel dicitur
inesse quemadmoduui in proprio (hoc
est, in prcedicato ut proprio) oportet soli
inesse : aut ostendentes quod id quod
pro genere assignatum est in diflinitione,
non inest ut genus : aut ostendentes quo-
niani non inest simpliciter, sicut inesse
construitur in accidente. Si enim aliquod
eorum quae in diflinitione assignata sunt
ostenderimus simpliciter non inesse (cjuo-
niam etiam simpliciter inesse dicitur in
accidente), interimentes erimus diftiui-
tionem . Quia quod inest ut diflinitio,
oportet quod insit simpliciter, et quod
omniaprseter ultimum insint ut genus, et
quod totum insit conversim et soli : pro-
pter quod secundum jam prius assigna-
tam rationem (qua sciiicet oportet alia
prsesciri) omnia alia erunt (|uodammodo
diftinitiva, hoc est, ad problema de difti-
nitione adminiculantia. Dico autem quo-
dammodo, quia destructive, et non con-
structive. Omnia enim quae enumerata
sunt hoc modo, faciunt ad diliinitionem
per modum adminiculationum et secun-
dum bene esse.
Et non tamen propter hoc universalis
et una methodus est c|Ucerenda de omni-
bus praedicatis vel problematibus indu-
ctis. Cujus duee causee sunt : una quidem
ex parte nostra, et alia ex parte methodi.
 260 D. ALB. MAG.
Nobis enim non facile est invenire talem
methodum quce sic unitur ad quatuor
prcedicata lisec vel problemata : quia prse-
dicata (quum diversa inter se sint quan-
twm ad modum inhserendi qui qu«ritur
in problemate) difficile est nobis invcnire
commune in quo uniuntur sicut uno
communi , quod sit ejusdem rationis in
omnibus : et si inveniatur, non potest
inveniri qualiter illud commune per sin-
gula propria contractum adaptotur ad
singula : et si inveniatur commune om-
nino, tahs methodus erit incerta : quia
illud commune non per unam rationem
inest singulis : et erit raro utilis, quia
raro invenitur quaUter et quibus propriis
illud commune coaptetur ad propositum,
cum dialectica ex communibus et proba-
bilibus procedat : et sic rara utibs crit
ad proposilum quodcumque problema.
Et sic in se est inutilis et incerta metho-
dus, propter hoc quod commune non
una ratione erit, sed analogice : et nobis
erit difficilis ad inveniendum propter dif-
ficuhatem reductionis istorum in unum
commune ad omnia. Sed propria assi-
gnata methodo de unoquoque istorum
per proprias considerationes non com-
munes, hoc est ad linem intentum dedu-
ctio propositi tantum : quia tunc singulis
libris perlicitur propria methodus : et
omnibus his simul acceptis interrogatur
una communis methodus, quae est a nul-
lo istorum determinate denominata, sed
in communi vocatur methodus dialectica.
Propter quod quia communis methodus
est difficiUs et raro utilis (ad difUnitiones
enim solas utiHs est et quodammodo et
non simphciter) ideo singulariter de sin-
gulis horum perse, quemadmodum prius
dictum est, dividentium, idem divisim
tractandum est.
Ea autem quae sunt de numero eorum
preedicatorum quse principalibus sunt ad-
juncta, et ad ista reducibilia sunt adjun-
genda ad prsedicata principaha sibi con-
venientia, ut de eodem et diverso ad dif-
finitionem, et de differentia generali ad
genus, et accidente comparato ad acci-
ORD. mJED.
dens, et sic de aUis. Hsec autem adjuncta
sumus nuncupantes diffmitiva et genera-
Ua et accidentalia, propter hoc quod con-
siderationibus diftinitionis vel generis et
accidentis terminantur. Ea autem prsedi-
cata qua3 dicta sunt, penes ea quee sunt
praedicata principaUbus adjuncta. Penes
autem dico, quod nihil adjunctum adhuc
est proprio, vel quia adjuncta in speciali
adhuc non ostendimus, sicut faciemus in
sequentibus speciaUter de singuUs adjun-
cta prosequentes.
Est autem hic notandum quod quam-
vis (sicut dictum est) omnia sint aliquo
modo distincta, non tamen potest una
universaUs esse methodus de omnibus
quse sit ex communibus ad omnia pro-
blemata terminanda : iUa enim non pos-
set esse intrinsecus, quia inlrinseca cu-
jusUbet non sunt omnia : nec potest esse
omnia : sed oporteret quod esset per lo-
cos extrinsecos, el sic esset juncta, quia
iUi loci parum certificant : et incidit in
eis frequenter petitio principii, sicut in
loco ab oppositis et a simiU et hujusmo-
di, ubi ceque ignotum est inferens sicut
iUatum.
Dicitur tamen methodus universaUs Met^-odus
, . ,. ., -r-,. . , ., dicilur uni-
tripliciter. i^i quoad ea de quibus est : et NershUs iri-
sic methoduset quae
universaUs, sic methodus primi ^ "^' ^^'
istius dicitur
est ad omnia,
Ubri universaUs est methodus. Dicitur
iterum universaUs methodus quantum ad
iUud quod construitur in ipsa : et sic me-
thodus secundi Ubri est universaUs me-
thodus, quia construitur in ipsa inesse
quod supponitur in omnibus aUis : quia
quod inest, supponitur in eq quod inest
ut genus, et in eo quod inest ut pro-
prium, et sic de aUis : et hoc modo sum-
pta universaU methodo, quo universaUor
est, eo certior et utiUor est. Dicitur ter-
tio universaUs, quee ad singula proble-
mata inferenda est universaUs, ut ex plu-
ribus propria inferat secundum omnes
differcntias quoe sibi conveniunt : et hoec
impossibiUs est, quia etiam ex quibus di-
cto modo inferantur problemata, sunt
considerationes quae non possunt esse
 TJBER 1 TOPICORT
universales omnibus : et quia artis diffi-
nilfe omnia praecepta sic ad unum fmem
ordinata invcniri non possunt : et quae
sic inveniuntur, extrinseca sunt et incer-
ta, et raro utilia ad concludendum pro-
blema propositum : et ideo non est in-
quirenda talis methodus, quia diflicultas
major est quam utilitas ipsius, si adjun-
ctum cum eo cui adjungitur, una com-
muni methodo terminatur, per easdem
considerationes terminatur adjunctum ,
per quas terminatur principale.
Hoc autem modo non dicuntur alia
problemata diffinitiva : quia taliter per
considerationes per quas terminatur dif-
finitio , secundum aliud terminatur in
ipsis quod supponitur in problemate dif-
finitionis : et ideo quod inest ut diffmi-
tio, colIi"it modum inessendi omnium
aliorum : et ideo aliquid facientia et ad-
miniculantia ordinantur ad problema de
diffinitione.
CAPUT YII.
De adjuncto qiiod est idem vel diversum.
Inter adjuncta autem primum omnium
est determinandum de eodem quoties
(hoc estj quot modis) dicitur. Hoc enim
pluribus vel omnibus vidctur esse adjun-
ctum. Idem enim proprio vidutur esse
adjunctum proprio, et idem generi ad-
junctum generi, et idem diffmitione ad-
junctum diffmitioni : quse sunt modi
ejusdem. Conveniens est igitur ante om-
nia determinare quoties dicitur idem.
Yidebitur autem idem per rationem
louus quod causat identitatem, intuendi,
Unura iBui- ^t fio-uraliterj
tiphciter di- O hoc est, probabiliter
^- ^ et su-
cuur. perficialiter sic diceretur tripliciter dividi,
hoc est, per divisionem per tria factam
accipi multiplicitas ejus quod est idem.
Aut enim numero, aut specie, aut gene-
re idem solemus appellare, considerantes
ad unum quod est identitatis causa. Dicit
enim Aristoteles in quario pri)n^e philo-
sophix, quod unum in substantia facit
idem. Hoc autem aut unum est in sup-
M. TRACT. II 261
posito, in quo non reperitur diversitas :
et tunc est numero idem, testante Boetio
qui dicit, quod idem numero est, in quo
non invenitur diversitas in numerando.
Omnia autem quorum diversa sunt sup-
posita, numerum faciunt : quia divisio
suppositi numerum facit. Si autem unum
in substantia, non est differentia suppo-
siti vel ejus quod est, vel est unum for-
malis essentiae : et tunc illud unum aut
erit essentiae totius quo totum esse for-
male est : et sic erit idem specie. Dicit
enim Boetius, quod species est totum
esse individuorum, et quidquid post spe-
ciem est, de individuantibus est, et non
est de esse formali et essentiali. Si autem
est causa identitatis unum quod secun-
dum potentiam et non secundum totum
esse est, tunc est unum genere.
Ut autem facilius sit quod dicitur, sub-
jicimus exempla. Numero quidem eadem
sunt quorum nomina plura, res autem
una, sicut ea quae Latine dicuntur multi-
voca, Graece autem synonima, ut tunica
et vestis, quae Graece synonima sunt et
ab unico quidem (differenter considerato)
imposita : tunica a tegendo, vestis a cir-
cumgerendo est imposita. Yere tamen
synonima sunt ensis, mucro, spatha, gla-
dius, framea, et hujusmodi : quia omni-
bus his nominibus una et eadem res (in
qua non invenitur diversitas in numero)
significatur. Attendendum autem quod
diversitas nominis nihil facit ad rationem
ejus quod est idem numero, quemad-
modum ad causam ejus quae est unum
in re significata, sed facit ad relationem
quae importatur in eo, magis rei quam
vocis : quantumcumque enim sit indivi-
sibile et indivisum suppositum alicujus,
tamen multis proprietatibus innotescit
apud intellectum. Cum autem omnibus
illis innititur ad unam rem et unum sup-
positum significandum, sunt multa no-
mina ad minus habitualiter, et una res
significata : et ideo unum numero est,
quod sic multis significatur nominibus :
propter quod unum numero dividitur in
plures modos , ut inferius ostendetur.
 262 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

Specie autem sunt idem, quee cum sint autem quod aqua ab eodem fonte acce-
plura numero suppositi, tamen indiffo- pta liabeat quamdam in accidentibus si-
rentia sunt secundum specicm et sunt militudinem quam nulla alia babeat
idem specie : quia indifferentia est causa aqua, dicitur validior in accidentibus si-
identitatis, ct indiflcrentia speciei causa militudo, propter quod talem aquam
est ejusdem in specie quse est essentialis non separamus (lioc est, in separatum
(ut dicit Boetius) similitudo individuo- modum ejusdem ponimus) ab aliis quse
rum, sicut hic liomo omni bomini, bic secundum unam speciem quobbet modo
equus omni equo est idem specie. SimiH- secundum accidens difTerre dicuntur eo-
ter autem genere sunt eadem, qusecum- dem.
quesubeodemsuntgenere,inquibussicut Attende autem quod bsec quffl dicta
veritasest indifTerentia generis, causa cst sunt deaqua intelliguntur quge remanet
cjus quod est idem. Hi crgo sunt modi in una eadem simplicitate speciei. Sed
figuraliter considerando quibus dicitur cst clementi species qucC formam resoivit
idem prout est prfiedicatum adjunctum. in formam aliam. Sunt enim liquida quse
Est tamen dubium circa bsec quse dicta aequse dicuntur species in quarto Meteo-
Dubitatio suut, ct vidobitur fortasse alicui, quod rorum, quae babent species mixtorum, ut
losopii. aqua duobus vasis bausta et a fontc se- vinum, lixivia, mcdo, et bujusmodi, et
parata, vel uno vase vcl pluribus, vel aqua? alchimicse quas mixtorum habent
ctiam aliter divisa a fonte (ita quod non species : quamvis a prima materiadican-
in eodem loco sit cum aqua fontis) ali- lur, non sunt omnes ejusdem speciei :
quam differentiam (hoc est, aliquam dif- sed in simplicibus aquis verum est quod
fercntem identitatem) Iiabeat cum aqua hic dictum est in solutione dubitationis
quff. est in fonte quse sit praHot omnes inductse.
idcntitatis modos qui dicti sunt : hausta Si autem modos oiusdem comparemus idem nume-
cnim a fonte vel divisa, raajorem habet adeam identitatem quajunitas substantife feotiusidem
simihtudinom cum aqua fontis, quam ut diximus, tunc maxime secundum rem ro 6St DGl'"
alia aqua non ab eodem fonte bausta : et indubitanter quoad nos zWe^^i ab omni-
et cum non ab eodom fonte hausta bus videtur dici, quod unum estnumero,
cum aqua fontis sit cadem specie, vidcbi- in quo secundum suppositum et id quod
tur quod hausta a fonto sit plus eadem est, non invenitur diversitas in nume-
quam specie : proptor quod videtur esse rando.
eadem numoro : sed cum separata sit in Solet autem Iioc (quod idem numero
loco diverso, ct idem numero secundum dicitur) multipliciter assignari : sed haec
suppositum non possit esse in locis di- multiplicitas ad tria reducitur, quibus
versis, ut dicit Boetius, patet quod non unum idem suppositum designatur. Pro-
est eadem numero : quia per locum in ea prio autem et primum sive principale
invenitur diversitas in numerando. ot quod maximo unum numero est,
soiutio, Et est dicendum quod talis aqua cum quando aliquid eodem nomine vel difti-
aqua fontis ost eadem specie non numo- nitione aliquid idom assignatum fuerit
ro : haec enim sunt quolibot modo dicta secundum quod diffmitio ost nominis : no-
sicut secundum accidens diversa, ut in mine, ut tunica et vestis, quee Grgece sy-
claritate, vel turbiditato, frigiditate, vel nonima sunt : diffmitione, sicut animal
caliditate, vel sapore cognata sunt secun- gressibilcbipes idem dicimus esse homi-
dum unam spociem substantialem : et ni, quia talis identitas est secunduni
ideo licet difTorant accidentc, tamon pro- unum esse perfectum implicite in om-
xima sibiinvicem sunt ct omnino cognata nibus substantialibus, et supponendo
in specie substantiali. Nam omnis aqua suppositum per unum supponitur per
omni aquee eadem specio esse dicitur. Eo alterum. Secundo autem dicitur idem
 LIBER I TOPICORUM.
numero a proprio consequente essentiam
accidentaliter, ut quando est ideni pro-
prio : per proprium enim et id cujus est
proprium, idem supponitur, licet non
idem significetur : sicut animal disci-
plinse susceptibile, idem est homini
ex intellectu proprii : et quod natura
sursum fertur, idem est igni : et sumptum
est proprium a natura generantis et gene-
rati. Tertium vero dicitur idem numero
tertio loco et minus proprie dictum,
quando idem suppositum designatur ab
accidente, cujus denominatum idem dicit
suppositum cum nomine, sicut sedens,
vel musicus, cumdicimus esse idem So-
crati, si Socrates est sedens vel musicus :
omnia enim haec tria unum numerum
secundum supposituni volunt signiticare :
et haec qui dicit de eodem nomine et dif-
finite, et de eodem propositio planum
est.
Quoniam autem quod nunc dictum est
de accidente est verum, scibcet quod
unum numero significat, probatur, ita
quod alius hoc addiscere potest ex his quse
ut designent idemsuppositum, permutant
suas appellationes nominum indenomina-
tiones factas ab accidentequodsensibiliter
inest et manifeste. Nos enim ssepe preeci-
pientes nominevocari aliquem, ut Socra-
tem, velPlatonem, qui est de numero se-
dentium, permutamus etnonutimur no-
mine proprio ad illum qui subproprio no-
mine non intelligit quem nunc vocari ve-
limus : eo quod nescit illum tali appellari
nomine iste cui praecipimus ut nobis
vocet eum quem volumus : et tunc minus
nullum proprium nomen dicentes : sed
per accidens quod inest vocari illum faci-
mus : eo quod sub isto accidente magis
intelligit quem vocari volumus^ quam
sub propria nominatione : et sic jubemus
sedentem vel disputantem vocari ad nos.
Ex quo palam est, quoniam eumdem in
suppositio significare opinamur sive in-
tendimus, et nomine et accidente deno-
minative : et sic patet quod nomen ut
accidens de eo de quo denominative dici-
tur, idem numero dicunt in supposito.
TRACT. II 263
Patet igitur, ut epilogando dicamus,
quod idem (quemadmodum dictum) ut
est prcedicatum, tripliciter adjunctum di-
vidiraus, hoc est, in tria.
CAPUT VIII.
De sufficientla honini quatuor
prsedicatorum.
Quoniam autem ex prius dictis suffi-
cienter sunt orationes sive disputationes,
et per hcec (hoc est^ propositiones ex his
formatas) et ad haec (ut ad problemata)
tides est et per inductionem et per syllo-
gismum. Una quidem enim et sensibilis
fides est facta per inductionem. Si enim
quis consideret unamquamque proposi-
tionem dialecticam quie dicit pra^dica-
tum inesse subjecto, et consideret unum-
quodque problematum ad quod termi-
nandum dialecticus inducitur syllogismus,
singula sigillatim considerando videbit,
aut a diffinitione, aut a proprio, aut a
genere, aut ab accidente praedicato fa-
ctam esse : et sic inducendo omnia, in-
feret universaliter quod omnis proposi-
tio vel problema (quoad praedicatum) fa-
ctaestab aliquo istorum.
Alia et secunda fides est per syllogis-
mum : necesse est enim quod de aliquo
pra?dicatur, aut conversim prsedicari de
re^ hoc est, de subjecto, aut non conver-
sim. Et si conversim quidem prcedicatup,
erit diffinitio velproprium. Xam si conver-
sim prcedicatum significat explicite quid
est esse, tunc tale priedicatum est diffini-
tio. Si autem quod conversim preedicatur
(nonquidest esse significet, sed sicutacci-
dens, speciem et subjectum consequens),
tunc est proprium. Hoc autem quod sic
conversim de re subjecta praedicatur^ erat
superius dictum proprium, quodnon signi-
ficat quid est esse : illi enim (sicut supra
dictum est) remansit nomen proprium.
Si autem est praedicatum, sed nou con-
versim praedicatur de re, hoc est dupli-
citer : aut enim est ex his pvcedicatis quae
sumuntur in diffinitione subjecti secun-
 264 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

dum primum modum dicenti per se : aut variari non potest, nisi quod insit vel ut prsedicato-
non est de iilis, sed est prsedicatum non substantia, velut accidens quod inest sub- ''non ^jonu
sumptum in diffmitione subjccti. Et si stantia?. Et si inest ut substautia, aut
est ex his quae in diffinitione subjecti di- inest ut totum esse, vel non totum. Et
cuntur et sumuntur, tunc est genus, vel si ut totum, est diffmitio : quia species
differentia generalis quae cura generc lo- praedicatum esse non potest. Si autem
canda est, eo quod descriptio ex diftlni- ut non totum^ tunc cst genus. Si vero
tione fit ex genere vel differentia vel dif- inest ut accidens : aut ut accidens speciei,
ferentiis. Si vero est praedicatum, et non et est proprium : aut ut accidens indivi-
ex his quse dicuntur in diffinitione si b- dui, et est commune accidens.
jecti de quo praedicatur, palam quoniam
est accidens commune, quod individui CAPUT IX.
accidens vocatur. Nam accidens in supe-
rius assignata diffinitione dicebatur, quod Quod hsec qiiatuor prsedicata sunt iii
nec diffinitio, nec genus, nec pro- omnibus prspdirnmentis.
prium est, sed simpliciter sive determi-
nato modo inhwrentiae inest rei, et ab Post haec autem uportet determinare
inesse habet esse. genera praedicamentorum in quibus sin-
iiemovet Quamvis autem aliqua conveniant in gulis sunt quatuor dictae difTerentise qua-
eadem substantiali differentia, non ta- tuor praedicatorum, ex quibus sumitur
men habent specialem modum quo di- ditlerentia problematum, ut sciatur gene-
cantur idem, quia ultima difTerentia est raUs esse prseinducta praedicatorum di-
actus et forma constituens : et ideo fa- visio. Sunt autem pra>dicata numero de-
cit idem specie : quia non convenien- cem, in quorum quolibet dicta sunt qua-
ter potest dici idem ditTerentia, quiaditTe- tuor prjpdicata. Htec autem sunt quid
rentia potius est nomen diversitatis quam est, sive substantia, et quale est, et
unitatis et identitatis. quantum, relatio sivead aliquid, et ubi,
Si autem syllogismum formare vis, et quando, et situm esse, habere, et fa-
quo formatur horum suificientia, forma- pati. Omnia
cere,. et 1 autem .haec denomi- Removet
^ . j. dubium.
bis. Omne quod praedicatur conversim native determmamus : quia ut praedicata
et non conversim, in quid vel in quale, accipimus, quae de subjecto per infor-
genus est, vel diffinitio, vel proprium, mationem dicuntur. Semper autem prae-
vel accidens. Sed omne quod praedicatur dicatum ut genus, et praedicatum ut acci-
in propositione dialectica, praedicatur dens, et praedicatum ut diftinitio, erit in
conversim vel non conversim, in quid numero decem prffidicamentorum : quia
vel in quale. Ergo omne quod praedica- in quolibet istorum est praedicari con-
tur in propositione dialectica, vel est versim, et non conversim : et quohbet
diffinitioj vel genus, vel proprium, vel illorum est prcedicari in quid et non in
accidens. quid, secundum totum et secundum par-
De his tamen (prout intersesunt divisa tem. Si enim superius de inferiore ejus-
ab invicem sub hoc communi quod est dem generis praedicetur, prcedicatio erit
universale praedicabile) plurima a nobis in quid non conversim. Si autem idem
in scientia Universalium dicta sunt, quae de se praedicetur secundum omnem mo-
conjuncta cum his quae hic dicta sunt dum ejusdem qui dictusest qui est essen-
de eis (in quantum sunt prsedicata, a tialis, velut homo est homo, vel homo
quibus formantur propositiones dialecti- est animal rationale mortalc, vel album
cae) perfectiorem faciunt doctrinam. est album, vel album est coloratum dis-
Aiia suffi- In esse enim quoddeterminatur inpro- gregati^Tim visus, semper prsedicatio est
numero^ blemate quantum ad modum inhaerendi in quid. Si autem ad res aUerius generis
 LTBER I TOPICORUM, TRACT. II 265

comparetur ul prsedicetur, proedicaljitur comparando prsedicatum ad subjectum,

vel in quaie speciei, et erit proprium, vel et id quod est absolute acceptum, quan-
in quale subjectiet individui, et eritacci- tum significat. Quia hoc significat ad
dens. Namonmespropositionesdialecticoe quod significandum imponitur nomen :
sunt sumptae ab his quatuor quse in om- sed hocpraedicat, cujus habitudinem dicit
nibus generibus sunt pra?dicamentorum: ad subjeclum : et hoc est vel diffinitio,
omnes enim significant (quantum ad sua vel genus, vel proprium^ vel accidens.
prgedicata) aut quid est, hoc est substan- Similiter autem est in omnibus aliis pra?-
tiam absolute, aut quale secundum quod dicamentis. In omnibus enim ita est,
est praedicamentum, aut quantum secun- quod comparata ad ea quae sunt suce co-
dum quod est prepdicamentum, aut signi- ordinationis, dicunt quid est : in se au-
ficant aliquid aliorum prsedicamentorum, tem accepla, significant ea ad quse signi-
hoc est, rem in quodam prsedicamento ficanda instituta sunt unumquodque ta-
constitutam. lium prsedicamentorum : sive idem de
Manifestum est autem ex eisdem, quo- eodem dicatur ut species de specie, ut
niam quid est significat quandoque sub- homo est homo secundum totum esse,
stantiam, quandoque autem quale, et vel album est album : sive dicatur genus
quandoque aliquid aliorum priedicamen- de hoc quod praedicatur ut pars esse, in
torum. Nam quando posito homine pro omni genere quid est significat : sed hoc
subjecto dixerit quis quod positum est, qui dicit, significat substantiale, non ab-
implicite vel explicite hominem esse, solute substantiam. Quando vero dicitur
totam substantiam de ipso prsedicans : sive praedicatur de alio quod non est suae
vel dixeritquodpositum est, animalesse, coordinationis, tunc respectu illius non
partem substantiae praedicans de ipso, quid est significat (hoc est, substantiale),
et quid est dicit (hoc est, id quod absolute sed significat quantitatem secundum quod
est)et substantiam de subjeeto pra?dicat, et est mensura subjecti, vel qualitatem se-
substantiam significat : quia significatum cundum quod est dispositio subjecti, aut
prcedicati absolute et ad subjectum non abud aHorum praedicamentorum in qui-
comparati, substantia est. Quando vero bus isti duo modi sunt prffidicationum.
colore posito dixerit (hoc est, praedicave- Unde cum non sint nisi decem praedi-
rit) quodpositum est pro subjecto, album camenta, et in omnibus istis ista quatuor
esse si album est, sive dicat implicite sive sunt pra^dicata, et non plura : patet quod
explicite quod positum est album esse, omnia de quibus (hoc est, ad quae) et ex
vel partem substantiae designans in prae- quibusmaterialibus etintegralibus simpli-
dicando dixerit colorem esse, quod est cibus principiis sunt disputationes sive
genus difunitivum albedinis, quid est di- argumentationes dialecticae, haec et tanta
cit, quia tale praedicatumin comparatione sunt dicta. Dictum est autemin praehabi-
ad subjectum, substantiale est, et signi- tis, quod habemusperfecte methodum^ si
ficatquale,quia talepraedicatum absolute habuimus ad quod et ad quae. Quomodo
acceptum non significat nisi quale. Sim- autem sumemus ea ex quibus ut comple-
pliciter autem est si bicubitali magnitu- xis est methodus, et quomodo faciemus
dine posita pro subjecto dixerit (hoc est, ea in communi per quae facile poterimus
praedicaverit) quod positum est pro sub- habere methodum, post haec deinceps di-
jecto, bicubilalem esse magnitudinem, cendum. Per quae autem facile poterimus
totum suum esse prtedicans : vel dixerit habere methodum^ infra docebimus quan-
esse magnitudinem designando per par- do dicemus instrumenta hujusmodi syllo-
tem sui esse : et quid est dicit subjecti, gismi dialectici.
2(i(i D. ALB. MAG.
TRA€TATUi§
DE COMPLEXIS INTEGRANTIBUS
CAPUT I.
De proposiiio7ie dialectica, quid sit, et
per quse dividitur.
Inter hcec igitur qua3 de complexis et
integranliljus syllogismum dialecticum
dicenda sunt, primum detcrminetur quid
est propositio dialeclica : quia illa sicut
principium se liabet ad syllogismum dia-
lecticum. Problema aulem se habet sic-
ut conclusio : et ideo determinata propo-
silione dialectica^ detcrminandum est
quidsitproblema dialecticum. Non enim
ponit quod omnis propositio dialectica
sit, et quod omne problema sit dialecti-
cum. Nullus enim (qui mentem bene dis-
positam habeat) proponit propositionem
dialecticam esse, quod manifeste est
falsum, et quod nulli videtur : quia
hoc materiam probabilitatis (quse est
materia dialecticse propositionis) non
habet. Nec aliquis proponit pro dia-
lectica propositione, quod omnibus est
manifestum, ex ipsis quoe ut ex causis
prsedicato et subjecto propositionis acci-
piuntur: quiahocestnecessarium, autper
demonstrationem, vel ut demonstrationis
principium, vel quod pluribus secundum
sensum indicantibus, quia hoc ad sensum
est manifestum. Dico autcm quod nuUus
hoec proponet ut terminanda in proble-
mate, quamvis forte talia proponat in
simplici propositione, quse non est dia-
lectica : quia dialectica propositio est in-
terrogatio, et habet dubium in consensu
plurium. Nam haec quse quidem simplici-
ORD. PR^D.
III
SYLLOGISMUM DIALECTICUM.
ter manifesta sunt, vel in consensu plu-
rium, nonhabent dubitationem, et om-
nes conscntiunt in illud. IUa autem quse
sunt manifeste falsa, nemo ponet ut pro-
blemata : quamvis forte simpliciter pro-
ponat per modum enuntiationis : quia
sicut dictum est in Perihermenia con-
tingit enuntiare quod est esse, et quod
est non esse, et quod non est esse, et
quod non est non esse. Sed dialectica
propositio est interrogatio consensus in
probabile, nec consensus requireretur si
probari non deberet : manifeste autem
falsum probari non potest, et manifeste
verum non indiget probari, sed ad alte-
rius ahcujusassumitur probationem.
In diffmiendo ergo propositionem dia-
lecticam secundum potissimum suum sta-
tum dicimus, quod propositio dialectica
estinterrogatioprobabilis,itaquodproba-
bilis sitgenitivi casus, hoc est, interroga-
tio deprobabili, quod est materia propo-
sitionis dialecticte. In probabih enim (quia
ponitur in judicio ejus cui proponitur,
utrum sic videatur vel non) oportet qucere-
re respondentis judicium et consensum,
antequam procedere possit opponens. Sic
ergo dialectica propositio interrogatio est
probahilis. Et hac ratione etiam Roetius
in diffinitione syllogismi dicit, quod est
oratio in qua quibusdam positis et con-
cessis, respiciens ad propositiones syllo-
gismi dialectici. Cujus causa est, quod
probabile de se non habet sufficientem
causam consequentise vei inferentise, et
causam inferentiae sufficientem accepit
a concessione respondentis. Hsec igitur
est tota diffinitio propositionis dialecticse.

LTBl-R 1 TOPKiORl
Quid sit
probaiiile.
Sed ut sciatur per explanationem quid
. . . 7
sit probabile, dicimus quod videtur om-
nibus, aut pluribus, aut sapientibus, et
bis omnibus, velpluribus, vel maxime no-
tisnonextraneum. Etquiadictumest quod
propositio est interrogatio probabilis, et
interrogatio nota dubitationis est in-
ter duas partes contradictionis, scilicet et
in parte affirmativa et in parte negati-
va, ut matrem diligere quia mater est,
et matrem non diligere quia in ccena
duos suos devoravit Medea natos. Pos-
set tamen dici quod cum dicitur pro-
positio dialectica, est interrogatio proba-
bilis^ sic est inteUigendum quod propo-
sitio est interrogatio probabilis, et circa
probabile, et de probabili, et juxta pro-
babile facta : et hsec est expositio verior
secundum Commentatores. Sed quod di-
citur probabile esse, quod videtur omni-
bus, et in ante habitis est expositum et
per proprias differentias declaratum.
Sed hic notandum quod quamvis id
quod videtur sapientibus sit eminentis ve-
ritatis secundum intellectum^ tamen ad
hoc quod sit propositio dialectica, opor-
tet quod illud idem pluribus vel omnibus
non sit extraneum per signa probabibta-
tis apparentia in ipso ; quia aliter dispu-
tari non posset per probabiba, sed de-
monstrativedisputareturper causas essen-
tiales sapientibus tantum notas. Ponet
enim abquis respondentium concedendo
id quod videtur sapientibus, propter hoc
ipsum quod videtur sapientibus : quia
sicest probabile, nisi sit contrarium plu-
rium opinioni^ et extraneuni pluribus.
Ilanc expositionem ponunt Auctores,
qui dicunt causam^ exponunt nisi pro
quamvis, et illi dicunt, quod hoc quod
dicitur : ponet enim aliquis rationem ejus
quod probabile est quod videtur sapien-
tibus, quinon judicant secundum super-
ficiem, sed secundum eminentem verita-
tem, cum eo ipso quod videtur sapien-
tibus. Abquis respondentium dialectice
ponet id, nisi, hoc est, quamvis contra-
rium sit aliis opinionibus plurium ; et sic
ponitur non per causam, sed propter ju-
26)i
M. mXCJ. Ul
dicium sapientium quod est ex causa
probabili. Ponet enim, ut dicit Avicenna,
quia sapientes homines sunt et non du-
bitant
dicio. : et ideo falli non possunt in ju-
Hsec igitur et tabs propositio dialecti-
ca habet divisionem secundum modos
probabilitatis variatse et divisge : sunt enim
quaedam propositiones dialecticae proba-
biles in veritate, sicut dictum est, et sunt
probabiba quse probabiUbus sunt similia,
a quibus sumuntur diaiecticae propositio-
nes : similia autem sunt vel probabilia,
et simibter contraria his qua? videntur
probabiiia, contrarietate subjecti, et pra"-
dicati, vel utriusque : et sunt probabilia
contraria his qua? videntur probabiba, et
sunt secundum contradictionem (hoc est,
secundum negationem qu« nota est con-
tradictionis) protensa ad similem propo-
sitionem : et probabiles sunt interroga-
tiones vel propositiones datse et posi-
tse secundum artes inventas, eo quod
artificiabbus in tabbus opinionibus sive
conceptis quge secundum artem sunt, as-
~ tnjilex, sci-
sentiendum est. Cum er2ro sit divisio tri- . Probabiie
membris, scihcet probabile 1in se, et pro- '.'"-'«'.'". se.
duui aries.
babile in simiUtudine, et probabile se- •^',"®' ^e.:un-
cundum artes inventas : sed probabile
in simiUtudine dividitur, quia est simili-
tudo ad ipsum, et ad contrarium, sive
per contrarium dupUciter : in contrario
simiUtudinari, et in protenso secundum
contradictionem per contrarium simiUter,
vel de contrario subjecto, vel contrario
prsedicato, vel utriusque : et heec omnia
cum nota contradictionis sive non con-
tradictionis. Et de omnibus his dabimus
exempla.
Probabile igitur simpUciter est, quod
videtur omnibus, aut pluribus velsapien-
tibus, et his omnibus, vel pluribus, vel
maxime notis.
SimiUter autem probabile est, quorum
simile est judicium probabiUtatis, ut si
probabile est eamdem contrariorura esse
discipUnam, eo quod unius sunt generis
etpotentice: a simiU probabile etiam con-
trariorum esse eumdem sensum, propter
 2f)8 D. ALB. MAG.
simile et per locum a simili terminatur.
Similiter autem si probabile est unam nu-
mero scientiam esse grammaticam pro-
pter subjecti communis unitatera, proba-
bile erit a simili et musicam esse unam
scientiam propter simile judicium. Si au-
tem probabile est plures esse grammati-
cas propter partes subjecti quae plures
sunt, probabile erit et musicas plures
esse : omnia enim hsec similia et cognata
ad invicem videntur. Et de rebus simili-
bus, ut dicit Boetius, est idem judi-
cium.
Similia probabilia sunt etiam ea quae
probabilibus sunt contraria in subjecto
vel prsedicato, et sunt secundum contra-
dictionem protensa, hoc est, secundum
affirmationem et negationem protensa et
multiplicata : hsec enim omnia probabilia
videntur et dicuntur protensa in eodem
more variata. Si enim probabile est quo-
niam oportet amicis benefacere, quod
dixit Socrates, tunc etiam probabile erit,
quoniam amicis non oportet malefacere.
Hsec autem contraria habent prsedicata,
ut benefacere^ et malefacere^ sed protensa
secundum contradictionem affirmationis
et negationis : quia amicis benefacere est
affirmatio, amicis autem non malefacere
Nota quid cst nesratio. Quod vocatur secundum con-
intelligat .. . . , ,. . .
hic ppr pro- tradictionem : ideo non contradicitur sic,
positiones i j- . j •.• • i
potensas
cuntium se- quod dictse dusB propositioncs smt con-
contradi-
ctionem. Iradictorioe,, sed secundum quod di-
stant per affirmationem et negationem^
quse sunt notaj contradictionis, et sic dis-
tensee smit ejusdem moris^ amicis bene-
facere, et amicisnon malefacere. Contra-
trium autem propositionis hujus, oportet
benefacere amicis, secundum praedicatum
est, quoniam oportet malefacere amicis.
lUse duse, oportet amicis benefacere, et
quoniam oportet amicis malefacere, in
prsedicatis sunt contrarise : quse quia con-
traria prsedicata ad idem subjectum refe-
runtur, sunt contrarii moris, et ideo non
ejusdem judicii. Cum additur negatio quse
nota est contradictionis ejus quod diceba-
tur in praedicato, tunc efficitur contra-
rium adeumdem morem protensum, ut
ORD. PR^D.
cum dicitur, oportet amicis benefacere,
et non oportet amicis malefacere.
Similiter autem est si contraria sint
^ubjccta: si enim hoc apparet probabile,
oportet amicis benefacere, erit hsec pro-
babilis, inimicis non oportet benefacere :
sed sunt ejusdem moris : quia cum sub-
jecta sint contraria, prsedicata per affir-
mationem et negationem ad eumdem
morem sunt protensa, et ideo idem ha-
bent probabibtatis judicium : et illud
exemplum etiam est secundum contra-
dictionem, hoc est, per affirmationem et
negationem ejusdem prsedicati contrario-
rum subjectorum : et ideo affirmatio et
negatio reducuntur hic ad eumdem mo-
rem. Contrarium autem in subjecto non
protensum ad contradictionem est, quo-
niam oportet inimicis benefacere : ha?c
enim in subjecto contraria est illi, oportet
amicis benefacere : et quia per contra-
dictionem non est protensa, ideo est con-
trarii moris, quia una est virtutis, et al-
tera est vitii. Similiter autem faciendum
in aliis, ut in omnibus sic multiplicatse
accipiantur probabiles propositiones.
Adhuc unus specialis modus proposi-
tionis est probabilis : apparet enim pro-
babile in parabola, hoc est, collatione et
proportione ad probabile, ut si unum at-
tribuitur uni contrario, contrarium attri-
buitur rehquo propter similitudinem pro-
portionis et attributionis. Et ille locus Locus per
, .... . . • !• siniile in
vocatur/7er simite in contrano, ut si di- ccntrario
catur probabile esse quod oportet amicis bne in^m-
dicatur, quod probabile "^i"" •
quod oportetquod
benefacere, inimicis malefacere : et est
contrarium tam in prsedicato quam in
subjecto, et ideo ex utraque apparebit
contrarium id quod est amicis benefacere,
ei quod est inimicis malefacere : sed pro-
pter unam parabolam sive simile contra-
riorum prsedicatorum ad contraria sub-
jecta ad unum referuntur morem. Utrum
autem secundum virtutem se habeant ad
invicem ista ut contraria, vel non^ in se-
quentibus et in libro secundo in his quae
de contrario dicentur, ostendemus. Et

LIBER I TOPICORCM,
veritas est quod non vere possunt esse
contraria quae cjusdem sunt moris.
Terlius autem modus dialecticae propo-
sitionis probabilis fuit propositiones se-
cundum artes inventas : palam enim est
quod etiam quaecumque opiniones sive
conceptiones, ut praecepta tradita secun-
dum artes bene inventas, dialecticee sunt
propositiones. Ponet enim aliquis proba-
biliter (secundum quod probabile est ,
quod videtur sapientibus et maxime no-
tis) ea quae videntur bis quae probati et
antiquiores sunt in artibus traditis, ut
de his in geometria ponet quae videntur
geometrae : de his vero quae sunt in me-
dicina, ponet ut probabiliter medicus po-
suit : in quod et sufticiens est ratio posi-
tionis, quia sic de eis dixit Auctor illius
artis.
CAPUT II.
De problemate, quid et qualis diiisionis.
Habita parte integrali syllogismi dia-
lectici, quod est circa proprium princi-
pium ipsius, determinandum est de coni-
plexo quod est circa orationes et conclu-
siones: et hoc est problema sive quaestio.
Dicimus igitur quod problema est specu-
latio contendens ad electionem vel fugam,
vel ad veritatem et scientiam. Contendens
dico in eo quod contendit, aut ad ipsum
ut fmis et sic quod ipsum scire volumus,
vel quia est ut adminiculaus ad alterum
quod per ipsum intendimus scire. Et sic
simul datur difdnitio, et dicta divisiopro-
blematis per materiam et finem.
Deciaratio Est diffmitionis haec explanatio, quod
dUfiniiionis . . , . . n- ■
probiema-
tis. problema dicitur speculatio, inteliigitur
speculatio posita ut genus : et est specu-
latio habitualis et ex habitu sive ut ha-
bituali intellectu procedens consideratio.
Et est speculatio non finita : quia si fmita
esset, non contenderet ulterius : conten-
dere conatum dicit ad ulteriora, et dicit
pugnam quam considerans intellectus ha-
bet ad utramque partem contradictionis,
per aeque validas vel quasi aeque valentes
269
TRACT. III
rationes, quod Boetius vocat ambiguum :
quia aequaliter vel quasi eequivalenter
ambas amplectitur partes contradictionis.
Et attende quod non contendit ad fidem vel
opinionem, quia fides et opinio sunt fines
speculationi conjuncti : statim enim ut
per rationem speculatur, fidem accipitvel
opinionem, et non contendit ad conjun-
ctum, sed ad distans. Et ideo ulterior
fmisponitur qui per fidem et opinionem
speculationis inlenditur ad electioncm vel
fugam in moralibus conferentibus, et
omnibus consimilibus ad finem induceii-
dum, sicut in civilibus ct omnibus me-
chanicis. In omnibus enim his speculatio
contendit quid eligatur ad fmem conse-
quendum, et quid fugialur sicut execu-
tionem finis impediens. In aliis autem
physicis vcl mathematicis vel metaphysi-
cis problematibus speculatis talis non ter-
minata, sed contendens inter utramque
partem contradictionis, contendit ad veri-
tatem rei, si sic vel sic res se habeat :
aut fortasse experitur viam veritatis ut
sic vel sic comprehendatur. Quamvis sit
in moralibus ad duo opposita quae suat
electio et fuga : eo quod utrumque expe-
diens et intentum ut finis : non tamen in
physicis est ad veritatem et falsitatem sic-
ut ad opposita, et ad ignorantiam et „ , .j^ ^
scientiam sicut ad opposita
^ i : quia
i falsitas non
'gnorantia
possunt
et iarnorantia
c
fmes. per speculationem speculatio-
«^*^ ^"9^
contendetis ad aliud esse non possunt. "'«■
Nemo enim contendit ad falsum, et nemo
contendit ut ignoret.
Est autem alia diffinitio, quod pro-
blema est speculatio in eo quod est, aut
ut ipsum, secundum se consideratum, aut
ut adminiculans ad aliquid. Ut ipsum
quidem, sicut est problema quod est es-
sentialis philosophiae. Adminiculans au-
tem, sicut id quod est de modo omnis
philosophiee : et hoc est logicum secun-
dum quod logica generaliter dicitur om-
nis scientia sermociualis, quae in termino
determinatur. Omnia ista quaesita ad alia
quae per ea scienda referimus : et sic sub
illa divisione omnia omnium scientiarum
problemata continentur. Est etiam consi-
 270 D. ALB. MAG.
deralio logicee duplex : consideratur enim
ut scientia, et ut ars, Ut scientia quidem
considerata, liabet finem ut ipsum ut
quid dicunt. Considerata vero ut ars, ad
modum refertur aliarum scientiarum .
Primum autem horum verius. Est autem
problema speculatio ad electionem con-
tendens vel fugam , vel veritatem et
scientiam, ad aliud speculandum, de quo
neutro modo opinatur : quia neque de-
terminate ad unam partem contradictio-
nis, nec determinate ad alteram : aut de
qua contrario opinantur plurimi sapien-
tihus, aut e contra sapicntes phirimis,
aut utrique iidom eisdem, hoc ost, sa-
pientcs sapientibus , et plurinii pluri-
mis.
objeciio. Et si objiciatur quod sapientes non
possunt contrarie opinari sapientibus ,
quia omnes eequaUter judicant per pi-in-
soiuiio. cipia intellectus, Dicendmn quod sapien-
tes hirge dicuntur dispositi et non perfecti
Aiiier. secundum sapientiam. A^el mehus dica-
tur, quod non eodem problemate sapien-
tes judicant contrarie sapientibus : quo-
niam propter diflicultatem problematis
non potest videri causa : et necesse per
signa judicare : et signa apparent ad
utramque partem contradictionis : nisi
enim essent contrarie judicantes per ra-
tiones ad utramque partem facientes,
non esset speculatio contendens.
Explanatio divisionis est, quod utile
est scire in morahbus vel civihbus vel
a?conomicis vel mechanicis terminum ad
ehgendum, hoc est, ut informent judi-
cium electionis : et ideo in tahbus facit
parum scire, sed ad ehgendum vel fu-
giendum quserimus. Ut gratia exemph,
cum disputatur ad hoc^ utrum vohiptas
ehgenda sit tanquam summum in vita,
vel non sit ehgenda, sed fugienda tan-
quam impeditiva ad consecutionem op-
timi in vita. Qusedam autem speculando
contendimus ad sciendum, et scire ipsa
est contentionis finis, ut utrum mundus
sit seternus, vel non : vel ut dicit Plato,
utrum mundus sit factus, aut non. Quae-
dam autem de numero per se sive pro se
ORD. PR/ED.
sunt neutro modo inquisita, et ad neu-
trum horum ordinata : quia nec ut ehgi-
biha, nec ut fugibiha, nec ut per se scire
desiderata : quaerimus tamen ut admini-
culantia sunt ad ahqua tahum , sicut
utrum syhogismus constat ex tribus ter-
minis et duabus propositionibus : quod
non valet in se, sed ad ahud ut admini-
culans ordinatur, quod vel sciendum quae-
ritur, vel ehgendum, vel fugiendum : et
ideo taha sunt propter aha, ut per hoc
ahquid ahud cognoscamus.
Sunt autem queedam problemata de
quibus, hoc est, ad quee contrarii sunt
syllogismi, hoc est, ad contraria conten-
dentes : dubitationem enim habent utrum
sic pro parte aftirmativa, vel non sic pro
parte negativa se habet veritas : eo quod
iu utrisque partibus contradictionis ra-
tiones sunt sequaliter vel quasi aequiva-
lenter verisimiles : et hoc jam ante am-
bieruum diximus proprie vocari. Est enim p.utaiicam-
putatio interminatus motus rationis su- ''es, opinio
per utramque partem contradictionis
... . quij.
Amhiguitas , quando utramque partem
ambit per rationes sequales. Fides autem,
quando in unam inchnatur et ihi acquie-
scit. Opinio autem cx his generatus est
non stans sed tremens habitus : eo quod
rationem non habet sufficientem. Taha
etiam sunt problemata, dc quibus (hoc
est, ad quce) pro una vel ahera parte
propter materiae difhcuUatem non habe-
mus rationem : vel forte quia in tahbus
exercitati non sumus, cum sint magna
materice ahitudine et subtihtate : et ideo
sumus arbitrantes difficile esse, sive quod
difficile sit in tahbus assignare quare,
hoc est, causam propter quid : et oportet
in tahbus ex signis procedere ad dispu-
tandum, ut utrum mundus est aeternus,
vel non : quia oportet scire si est factus,
vel non : et in talibus causas proximse et
essentiales non inveniuntur. Mehus exem-
phim est, utrum intehigentia sit ens se-
cundum, vel non : et utrum intehigentiee
!n decem sunt ordinibus., vel non : et
utrum intehectus hominis est intehigen-
tia undecimi ordinis, vel non : et taha
 LIBER I TOPICORLM,
hujusmodi. Problemata ergo et proposi-
tiones dialecticae, ut dictura est in hoc
et in anteriori capitulo , determinon-
tur.
CAPUT III.
De positione.
Positio autem adjuncta est problemati^
et est quasi accidentale principium syllo-
gismi dialectici. Problema enim est prin-
cipium quod est circa conclusiones dia-
lecticas, de quo neutro modo opinamur.
Positio autem est de quo opinamur con-
trarie : et ideo hic post problema deter-
minandum est de positione. Positio vero
est opinio extranea alicujus notorum se-
cundum philosophiam. Est vero, ut dixi-
mus, speculatio duplex. Determinata sci-
licet, et quiescens in uno per rationem
relatam in illud : et heec vocatur positio.
Et est speculatio indeterminata neutri
adhaerens parti contradictionis : et hoc est
problema proprie. Qiiod autem dicitur
extranea, ideo dicitur quod pluribus con-
traria est, licet sapientibus ita videatur.
Quod dicitur alicujus noloruni secunduni
philosophiam, meo judcio est neutrius
generis, hoc est, alicujus rei opinabilis
queesecundum philosophiam per rationes
est notificata : et hoc accipitur ab Aristo-
tele in dxiodecimo primss philosojjhi^e, ubi
distinguit inter positum et fictum, dicens
quod positum secundum philosophiam
ponit et suppositum : iictum autem est
coactum adpositionem, quia sine ratione
physica est positum ad voluntatem, quod
est prseter naturam positionis : quia in
taliter posito non ponitur neque quiescit
anima ponentis.
Multi tamen et communiter omnes di-
cunt, quod est generis masculini sub hoc
sensu, quod positio est opinio extranea
alicujus Philosophi, qui notus est et ap-
probatus et secundum philosophiam '.
Et prima expositio est melior, quamvis
i Hcec secunda opiaio est Alexandri.
TRAGT. III 271
et ponens non sit notus secundum pliilo-
sophiam, neque rationem positionis suae
habeat in philosophia . Hujus autem
exemplum est, quod dicit Antisthenes,
Heracliti discipulus, quoniam non est
contradicere, eo quodcontradictio est op-
positio ejusdem secundum idem et in
eodem tempore : et cum naturaliter om-
nis res continue mutetur ab uno in aliud,
non erit oppositio ejusdem secundum
idern : et cum non possit simul assignari
et negari in eodem individuali tempore,
non occurrent simul aftirmalio etnegatio.
Haec autem in quarto priniw philosophise
habent determinari. Est autem sapienti-
bus extranea haec positio. Etaliud exem-
plum positionis est : quoniam omnia
continue moventur secundum Heracliti
positionem, ([iii Iioc posuit : quia uno
moto secundum locum, proximum illi
movetur cedendo illi, vel duo simul
erunt in eodem loco : et eadem ratione
tertium cedit secundo, etquartum tertio :
et sic uno motu moventur oninia et nihil
quiescit. Et de hoc in IV Phijsicorum ha-
bet determinari : non enim necesse est
quod cedat secundum quod in se poni
cedere potest per inspissationem vel com-
pressionem alicujus : aut quouiam uuum
est ens, quemadmodum dicit Melissus,
quod in primo Physicorum et in primo
primee philosophias habet determinari.
Bene autem dico, quod est alicujus
notorum secundum philosophiam, et
quod positio est ad quam et contra quam
disputatur physice. Stultum autem est
esse sollicitum aliquem proferre (hoc est,
ut proferat) contraria contra disputando
opinionibus quolibet modo prokitis, sive
sophistica ratione. Aut etiani stultum est
aliquem sollicitum esse proferre rationes
disputativas opinionibus iihs, de quibus
habemus planam et aptam in contrarium
rationem, ut in positione sophistarum,
ut dicitur in Timseo Platonis : sicut dici- Ratio sophi-
mus, quod non omne quod est, vel fa- condudeba?
ctum, vel seternum est, sicut dicunt et esse factum
"quodest!
velnum.
aeter-
 272 D. ALB. MAG. ORD. PRvED.

probant sophistse instantes sic. Nam mu- nostri temporis omnia dialectica proble-
sicum esse grammati' um (quod per acci- mata vocantur positiones, quamvis se-
dens est factum) nec simpliciter est fa- cundum rationem praedicto modo diffe-
ctum, nec est seternum : quia (ut dicunt) rant. Sed ad prgesentem intentionem nihil
quod factura est, ex materia factum est, differt, quolibet modo dicatur, sive uno
accidens autem, maxirae spirituale acci- sive alio modo. IXon enim divisimus ea
dens quod est in anima, non habet ma- sive distinximus prffidicto modo, ut no-
teriam ex qua fiat : ergo non est factum: men divisum a problemate positionem
nec tamen eeternum, cum et inceperit et faciamus, sed ut non lateant nos quse
Soiutio ra- mutabile sit. Solutio autem sophisticis eorum (hoc est., probleraatis et positionis)
sit, quod hcet accidens non habeat raa- contingunt esse differentise ad invicem.
teriam exqua fiat, habettaraen raateriara Sicut autera jara ante dictura est, non
in qua fiat : et sic et in illa factura est et oportet omne probleraa nec oraneni po-
non est aeternura. Ad taha igitur soUici- sitionera quocuraque raodo sine ratione
tari stultura est : quia hoc quod vera est propositara per speculationera conten-
positio, et non fictio, etsi ahis non vi- dentera ad ahud considerare, sed oportet
deatur (eo quod est extranea opinio) vi- ilUim considerare quara dubitabihter, hoc
debitur tamen ahcui vel de sapientibus, est, quam modo dubitationis proponet,
vel de pluribus, eo quod rationem ha- qui est de nuraero eorura qui ratione in-
beat philosophiae. digent juvante et confortante ad fidera
Habent igitur se ad invicera positio et aherius partis contradictionis : hunc
probleraa, sicut inferius et superius : quia enira considerationibus dialecticis juva-
omnis positio problenia est, sicut orane bimus, ut de probleraate veniat ad posi-
probleraa speculationis determinatae est tionera, et de arabiguo ad fidera.
problema : non autem problema positio Nec oportet considerare problema pro-
Quomodo est, quia non omnis speculatio determi- positum ab his qui indigent poena in
probiTma uata vel indcterminata, speculatio deter- civihbus, vel indigent sensu in naturaU-
et posiuo j^-j^jj|o^ gg^ . gQ quod quaedam problema- bus. Nara in civilibus qui dubitat, utrura
tum taha sunt, de quibus neutro modo oportet Deum vereri et parentes honora-
opinantur, nec ad partera affirraativara, re, indiget pcena quce hac lege sancita et
nec ad partera negativara : et haec non sacrata : et persuasivara virtutera non
sunt positiones, cura positio sit probleraa habent, sed coactivara, ut dicit Aristote-
sive speculatio determinata et quiescens les XiE^/Azcorwm, etideo indigentpcenale-
in una parte contradictionis. Quoniara gah, qui de hoc dubitant, quia non hcet
autera positio oranis probleraa sit, palara de tahbus dubitare. Qui vero dubitat et
est : quoniara cura positio sit opinio ex- problema proponit, utrum nix sit alba, Noia sen
tranea, et sit quorumdam opinio, et qui- cura in sensu per se manifestum sit, et
busdam extranea, necesse est ex his quse sensus in physicis particularibus sit cer-
dicta sunt de problemate et positione, tior ratione, indiget sensu.
aut quod plures contrarie sapientibus Neque vero problema est vel positio
circa positiones dubitare, aut utroshbet eorura quorura propinqua juxta sensura
sapientes sapientibus, aut plures pluri- oranibus per ea deraonstratio est, quia
bus contrarie dubitare de positione : et ista omnibus sunt raanifesta. Nec iterum
cura problema sit quo contrarie opinan- probleraa est de his quorura demonstra-
tur, sequitur quod positio sit problema, tio per causam est vakle longe a sensi-
eo quod positio sit opinio quaedam qui- bus elongata, quia iha ignota sunt, et
busdam extranea et quibusdam opinio ratio dialectica non habetur ad ista : pro-
credita. pinqua enim manifesta sunt, et habent
Nunc autem in usu Philosophorum deraonstrationera per causam propriam :
 LTBER I TOPICORUM,
ista vero quee longe distant, sunt plus
elongata anobis, quam quod ad ista ar-
gumentari valeamus secundum exercita-
tivam potestatem, ad quam est dialectica.
Hoc tamen notandum quod hic valde
stricte sumitur positio et pro probabili
opinione inha.'rente intrinsece hic diftini-
tur : et ideo dicitur quod de nulla posi-
tione possumus neutro modo opinari,
quia positio est opinio firmata in uno. In
octavo autem in sequcntibus hujus scien-
tice accipietur positio in communi ad
probabile et improbabiie et neutrum de
quo contrarie aliquis potest opinari. Hoc
autem in sequentibus et modicum in pro-
priis locis est hujus scientiae.
CAPUT IV.
De speciebus ratiocinationis dialecticse.
Habitis autem jam principiis incomple-
xis et complexis integralibus ratiocinatio-
nis dialecticae, nunc determinandum est
de partibus ejus subjectivis, in quas ut
in species dividitur ratiocinatio dialectica.
Dcterminatis enim his quse ut complexa
et incomplexa integrando constituunt ra-
tiocinationem dialecticam, oportet deter-
minare quot et quae dialecticarum ratio-
cinationum sunt species. Quse non ideo
dicuntur species, quod ex sequo dividant
ratiocinationem dialecticam : quia syllo-
gismus per prius participat nomen ratio-
cinationis dialecticse, et inductio per po-
sterius : sed ideo dicuntur species, quia
sunt modi ejusdem ratiocinationis com-
munitate analogise dictae de ipsis. Est au-
tem haec una quaedam species ratiocina-
tionis dialecticae inductio, illa vero syllo-
gismus. Et quidam volunt exemplum
contineri sub inductione^ enthymema vc-
ro sub svllogismo : sed non oportet cum
non accipiantur hic species ratiocinatio-
nis similiter sicut in secundo Prioriim,
sed tantum species ratiocinationis dialecti-
cse et completae : et prius quidem in ante
habitis dictum est quid syllogismus est
dialecticus.
II
TRACT. III 273
Inductio autem est a singularibus in
universalia progressio. Quia vero indu-
ctio non nominat orationem, vel oratio-
num collectionem sicut syllogismus, ideo
oratio non ponitur in sua diffinitione in
genere orationis sicut in syllogismo, sed
nomine suo nominat motum ductionis :
et ideo dicitur progressio, hoc est, ab in-
feriore ad superius egressio. Motus au-
tem iste incipit a singularibus, non uno,
sed omnibus divisim acceptis, vel per se,
vel ut dicatur, et sic de singulis. Termi-
nus vero ad quem est imiversalia, quse
ideo pluraiiter dicuntur a singularibus ad
universalia progredi, et non dicitur ad
universale : quia multiplex est univer-
sale : est enim universale rei et vocis per
signum distributivum, et est universale
intellectus, quod secundum se a singula-
ribus collectum accipitur ; et in omni
sive in qualibet inductione est progressio
in inductione ad universalia et non ad
unum universale, hoc est, uno modo ac-
centum.
f- Pros-ressio
. ^ autem dicitur indu- Quare
ctio indu-
est
ctio magis quam alms motus : quia sicut prosressio.
in progressivo motu primo additur se-
cundum, et secundo tertium^ ut patet in
passibus, et sic inducitur terminus et
linis : ita inductione singulare singulari
additur, usque dum in summo singula-
larium universale includitur. Exemplum
autem hujus est, ut sisit gubernator opti-
mus, et velimus ostendere quod qui eru-
ditus est in arte nautica est optimus auri-
ga : et rector civitatis qui est eruditus in
regimine civitatis est optimus : et faber
eruditus in fabrilibus est optimus, et sic
de aliis : ergo similiter gubernator eru-
ditus in navalibus est optimus. Et nota
quod insimul concernit inductionem et
exemplum. Unde Boetius tale ponit
exemplum : Rector civitatis optimus non
eligitur sorte, sed arte, et similiter rector
architectonicae, et sic de aliis : ergo nec
rector navis eligitur sorte, sed arte.
Et nota hic, quod in omnibus singula-
ribus qucB inducuntur inductive, debet
esse similis relatio subjecti ad praedica-
tum inductione, et sunt singularia, et si-
18
 274 D. ALB. MAG.
militudo. Et quoad singularia quse sensi-
bus offeruntur, dicitur quod inductio
quoad nos est verisimilior quam syllo-
gismus, et non dicitur verior. Ratione
autem similitudinis quse est inter singu-
laria partiendo preedicatum, dicitur pla-
nior^ quia in aeque se habent quoad prae-
dicatum singularia, et nullum alteri su-
pereminet. Sicut diffmiens planum dixit
Plato, quod planum est cujus partes par-
tibus in seque se habent. In syllogismo
autem una propositio est ut major, et al-
tera ut minor sub majori stans, et non
seque, sed coarctans eam. Secundo au-
tem quia sensibus percipiuntur et obji-
ciuntur singularia, dicitur inductio se-
cundum sensum notior : propter quod
etiam inductione ex singularibus collatis
ad universale infertur universale, et sic
principium sunt, et universale illatum vel
Qnare indu- principia tum.Quia autemplures sequun-
ciio dicilur , .,.. .,,..
piuribus tur judicmm sensus, ideo induciio m
communis. pjm.jjj^g conimunis est, syllogismus
au-
tem sapientibus. Syllogismus autem e
converso procedens a toto ad partem^
violentior est inferendo et probando :
quia pars ex toto infertur quse virtute
est in toto, et totum habet influentiam
entitatis super partem,etnon e converso :
et ad contradictiones in obviationibus
sive contradictorias conclusiones per syl-
logismum ad impossibile ducentem, efti-
cacior quam inductio : ct ideo ratione
ostensivi syllogismi dicitur violentior :
quia obligatione principiorum concludit,
et ratione syllogismi ad impossibile dici-
Sufficientia ^^^ ^^ contradiceudum efficacior. Yia
diaiect/Ja- igi^ur in ratione dialectica : aut est ex
rum, prioribus quoad nos^ aut ex prioribus
secundum naturam. Primo quidem modo
aut est completa, aut incompleta . Si
completa^ sic est a singuLiribus ad uni-
versalia universahter accepta, et est in-
ductio. Si autem est incompleta, tunc est
de parte ad partem, sive de singukiri ad
singulare, et est exempkmi quod sub in-
ductione continetur. Si autem sit ex prio-
ribus secundum naturam, aut completa,
aut incompleta in medio et principiis. Si
ORD. PR^D.
completa, est syllogismus. Si incompleta,
est enthymema quod sub syllogismo con-
tinetur.
•■ cieniia.
Vel sic : oninis processus vel est a Aiia suffi-
parte adtotum, vel a toto ad partem. Si
est a parte ad totum : aut est processus
ad terminum, vel ad medium. Prinio
modo est inductio, secundo modo exem-
plum. Simihter processus a toto ad par-
tem : aut cum determinatione et contra-
dictione totius ad determinatam partem,
et sic est syllogismus in quo minor con-
trahit et determinat majorem, ut patet
cum dicitur : omne animal currit : omnis
homo est animal : ergo omnis homo
currit. In quo animal determinatur in
minori ad homincm, et sic de homine
concluditur. Aut est sine determinatione
totius, et sic est entliymema. Non est au-
tem processus a toto ad totum : quia in-
ter totum et totum non est aliud con-
tinuans : processus autem omnis in ali-
quo continuante motum vult esse proces-
sus, non de toto ad partem : est enim
forma totius continens partem. Processus
autem de partibus ad totum^ est iterum
in forma totius collecta ex partibus^ et
processus de parte ad partem in forma
totius secundum unum modum sparsa in
partibus. In forma autem partis non est
alius processus, quia forma partis non
est commune continens, sed singulare
distinctum et segregatum.
Genera vero ratiocinationum, propo-
sitionum, et problematum, et positio-
num, de quibus (hoc est, ad quae)
fmnt disputationes, et ex quibus sunt,
complexis^ ut propositionibus : incom-
plexis, ut diffmitione, genere, pro-
prio, et accidente, quemadmodum de
singulis horum est pra^dictum in hoc eo-
dem Ubro, determinetur. Hic enim non
oportet ostendere quaUter una via ratio-
cinationis reducatur ad aUam, sicut quod
inductio reducatur ad syllogismum. Non
tamen inductio dialectica reducitur ad
syllogismum dialecticum. Cujus causa
est, quia probabile non semper est quod
videtur sapientibus : et ideo inductio re-

LIBER I TOPICORUM,
ducilur ad syllogismum simpliciter, non
ad dialecticum syllogismum : et inductio
talis jam in superiori scientia qui ista
subalternatur, ostensa est, et supponitur
ab ista, sicut etiam supponitur quid ter-
minus, quid propositio, et quid syllogis-
mus, et quse forma ipsius. Oportet hic
specialiter de singulis speciebus ratioci-
nationis completae et incompletse tractare:
quia hgec omnia supponuntur a libro
Prioriim.
Dubitalio. Quaerunt tamen quidam , cujus virtute
inferat inductio, utrum virtute sensus,
an virtute intellectus? Et videtur, quod
275
TRACT. III
nec virtute sensus, nec intellcctus : quia
sensus non accipit universale quod infer-
tur, nec intellectus accipit singularia ex
quibus infertur. Sed ad hoc planum est
Solutio.
respondere, cum omnis illatio sit ex col-
latione inferentis ad illatum, oportet
quod illatio sit per virtutem illationis,
quae (ut dicit Isaac) est virtus collativa
faciens currere causam in causatum : quia
in inductione reflectitur ad scnsum,
quando accipitur sensibile prout stat sub
universali, hoc est, sicut problema in
primo Physicorum in sensibili mixtum
et confusum est.
276 D. ALB. MAG. ORD. mJED.
TRACT AT
DE QUATUOR INSTRUMENTIS
DIALEGTIGIS.
CAPUT I.
De qnatiwr instriimentis in commiini.
Instrumenta autem per quse abunde-
mussyllogismis, hoc est, quee nos struunt
et instruunt sive intus erudiendo conser-
vant, ut ad omne problema terminandum
syllogismis abundemus. Syllogismis dico
quod est principale instrumentum dispu-
tationis dialecticee sunt quatuor. Unum
quidem et primum est propositionum
suppositio, lioc est, propositiones dialec-
ticas scire sumere. Quia propositio im-
mediatum integrale est ad syllogismum.
Sumere autem scimus propositiones,
quando eas abundantes ad omnem pro-
positionem concludendam scimus inve-
nire. Secundum est, quoties unumquod-
que dicitur posse dividere, et dividere et
distinguere : et hoc est secundum quod
in terminis (qui in propositione sunt) est
acceptum : et ideo uno gradu distat a
syllogismi immediato principio : propter
quod secundum est : et accipitur hoc ab-
solute in principiis simpliciter. Tertium
autem est dilTerentias unius ad alterum
posse invenire, quod accipitur in princi-
piis syllogismi comparatis ad alia secun-
dum difTerentiam quae alietatis est prin-
cipium. Quartum vero est similitudinis
consideratio tam in syllogismo, quam in
contrario et protenso secundum contradi-
ctionem et in parobala : et ideo ultimum
est inter ea quee dicta sunt.
IV
HUJUSMODI IN SYLLOGISMIS
Removet
Quamvis ista quatuor sunt, non tamen dubium.
quatuor artes de istis divisim tradendse
sunt : quia tria istorum reducuntur ad
artem primi : tria enim sequentia ad
sumptionem propositionum (quae imme-
diatum est principium syllogismi) redu-
cuntur. Cujus probatio est, quia quod-
cumque sive quodlibet trium est facile
propositionem dialecticam sumere, sicut
patct in secundo quod est posse distin-
guere multiplex, ut si ponatur, quod bo-
num est eligendum, et potestas distin-
guendi quot modis dicitur bonum. Dici-
tur vero bonum idem quod honestum et
suave sive delectabile, et dicitur bonum
utile : per analogiam dicitur de istis bo-
num : et si quis hoc scit distinguere, fa-
cit ad facultatem sumendi propositiones.
Similiter autem est in tertio quod est dif-
ferentias invenire, quod similiter facit et
faciliter propositiones invenire, ut si quis
proponat, quoniam differt sensus a di-
sciplina, aut negaverit iilis qui dixerunt
disciplinam esse cognitionem sensibilem,
et verum dixerunt esse in apponendo
sensibili apprehensione : considerans au-
tem differentias sensus et disciplinse, eo
quod hunc quidem sensum amittenti
non est rursum sumere possibile : illam
autem disciplinam amittenti rursum su-
mere possibile est, quia de oblivione ad
scientiam est possibile devenire : et
hujus differentiae et illarum differentia-
rum inspectione facile est propositiones
sumere ad propositum. Similiter autem
et quartum, quod est similitudinis in-

LIBER I TOPICORUM,
spectio, facit ad propositionum sumptio-
nem, ut sicut se habet sanativum ad sa-
nitatem, et euechivum ad euechiam : et
qui facit similitudines propositionum pro-
ponat, quoniam similiter multas ad hsec
problemata propositiones sumet. Est au-
Euechia tcm euechia bona carnis condensatio in
**"' ■ interioribus et exterioribus : quia con-
densata caro repellit a se contraria, quod
non facit caro laxa. Sic ersfo reducuntur
tria ad primum. Omne quod facit ad fa-
cile sumendum propositiones, ad artem
sumendi propositiones reducitur . Sed
multiplicis distinctio, similitudinis consi-
deratio, differentiarum invcntio, facit ad
facile sumendum propositiones . Ergo
reducuntur ad artem sumendi proposi-
tiones. Est autem hsec et prima proposi-
tio sive propositionum sumptio quoad
facultatem sumendi ab eo quod est mul-
tipliciter dictum, sive a distinctione mul-
tiplicis. Secunda autem facultas sumendi
est a differentiis consideratis. Tertia vero
facultas sumendi propositiones est a si-
mihbus, sive a consideratione similium.
Omnes ergo tres sequentes modi habendi
in syllogismis reducuntur ad primum :
et ideo cum primo in eadem methodo
tractandi sunt, et sic de aliis, et caetera.
CAPUT II.
De propositionum smnptione., quod est
propositiones dialecticas scire sumere.
Redeuntes ergo ad tractandum de sin-
gulis illorum quatuor, dicimus de primo,
quod ex quo sic est, quod omnes redu-
cuntur ad primum : ergo propositiones
quidem eligendum inspiciendo ad prin-
cipia essentialia et formalia propositionis
dialecticse, ex ipsa propositione dialectica
sumpta penes ea quee cadunt in diffmi-
tione propositionis dialecticce,utdialectica
est propositio. Dicimus ergo quod ex di-
ctis propositiones eligendum omnibus
illis modis quoties (hoc est, quot modis)
determinatum in probabiH est (hoc est,
quoties determinatio fit accipiendse pro-
277
TRACT. IV
positionis in ipsa) propositiones, diffini-
tiones, vel opiniones proponenti (hoc est,
quoties determinatur alicui qui proponit)
opiniones, hoc est, propositiones opina-
biles : ille enim vel proponit aut opiniones
omnium, aut sapientium : et horum vel
omnium, vel plurimorum, vel notissi-
morum inter sapientes. Et iste est unus
modus sumendi propositiones per ea quae
formaliter ponuntur in diffinitione propo-
sitionis dialecticae.
Exemplum autem quod videtur pluri- pj.o,^|biuim
bus, est hoc quod dixerunt Democritus ^'""nPum.''^'
et Seneca in libro de temporibus natu-
ralihus, quod ventus apud vulgares nihil
aliud est quam motus aeris per loca in
quibus est aer coarctatus. Hujus autem
quod videtur pluribus , exemplum est
quod verius scit aliquis aliquid, sciens
illudper artem,quamper experimentum :
hoc enim dicunt omnes sapientes. Hujus
autem quodpluressapientes dicunt,exem-
plum est, ut mundum unum perfectum
esse : in hoc enim plures sapientes con-
venerunt. Exemplum autem hujus, quod
notissimis videtur inter sapientes, quod
intellectus est quoddam divinum et in-
corporale in anima. Sic ergo sumuntur
propositiones per formalia propositionis
dialecticae posita in diffinitione ejus, ut
sumantur prsedicabiles secundum artes
inventas, sicut in ante habitis dictum est.
Sumuntur etiam per formalia posita in
diffinitione dialecticae propositionis :
unde et contrarise probabili propositoe se-
cundum omnem differentiam probabilis
sunt accipiendse : quia contrariae erunt
probabiles, si probabile pro contingenti
accipitur : quia quod contingit esse, con-
tingit non esse : et quod contingit omni,
contingit nulli : et probabilibus contra-
rise similiter sumendse sunt. Quod simpli-
citer contrarias vel in contrario subjecto,
vel in contrario praedicato, vel in utroque
similiter sumptis, vel in contrariis secun-
dum notam contradictionis protensis in
parabola , quemadmodum dictum est
prius in divisione propositionis.
Utile etiam est ad propositionum
278 D. ALB. MAG.
sumptionem, non solum sumere propo-
sitiones probaLiles absolute, sed etiam
sub comparatione ad electionem relatas :
propter quod utile est et non solum quae
in se sunt probabiles, sed etiam qu.se sunt
similes probabilibus, ut cum sic propo-
nitur, quod contrariorum est eadem disci-
plina,quoniam idem sensus est contrario-
rum. Et ad exemplum, quoniam videmus
intus suscipientes aliquid non extra mit-
tentes simpliciter, et videmus et secun-
dum alios sensus fieri formas suorum ob-
jectorum intus suscipiendo : sic enim
audimus et videmus intus suscipiendo,
non extra mittendo aliquid, et olfacimus,
etc, et simibter in omnibus abis sensi-
bus.
Amplius autem sumendae sunt propo-
sitiones, non tantum penes ipsa formalia
in ipsa propositione dialectica sumpta,
sed etiam penes formabaaliundesumpta:
et primo quidem modo sumendee sunt
propositiones quse habent probabilitatem
in omnibus vel in pluribus et in quibus
non videtur inslantia, sed verius aliunde
sumpta est : quia videntur esse verse vel
in omnibus, vel in pluribus : et istse su-
mendae sunt ut principium syllogismi
dialectici, et tanquam verse apparentes
propositiones quse nullam habeant instan-
tiam : tunc enim illis sumptis tanquam
veris (qui non conspiciunt, quod in ali-
quo sit inslantia propter quam sic non
est sicut universaliter proponitur) facilius
ponent sive concedent. Unde hoc ipsum
est tam instrumentum sumendi propo-
sitiones, quam cautela.
Adhuc eligere oportet propositiones ex
quibus abundes et scriptis Philosopbo-
rum et rationibus, et facere etiam de-
scriptionesfaciendo de bono, sicutfecerunt
Stoici, dicentesbonum esse quod onines
exoptant : et de animali, sicut quod est
animal quod a se movetur motu locali
quocumque modo. Et sumendce sunt ge-
nerales et de bono omni, non de bono
moris tantum : quia quanto communius
scimus, tanto ad plura abundabimus : et
illas descriptiones, vel scriptas vel ad si-
ORD. PR.ED.
militudinem fisrurarum factas^ debemus
proponere exemplum ad rospondentcm^
vcl etiam descriptiones extra proponimus,
quando impbcite in re descripta per ser-
monem explicamus, etsemper incipientes
debemus esse in descriptionibus vel difli-
nitionibus, ab eo quod quid est, hoc est,
a genere vel a rei substantia : quia per
ista est facilius ad accidentalia rei proce-
dere.
Assignare autem oportet juxta hunc
modum et singulorum opiniones aucto-
rum vel sapicntium, ut quoniam Empe-
docles quatuor materialia dixit mixtorum
corporum elementa, auctoritati Empedo-
clis innitentes : quia afiquis responden-
tium praesumens de auctoritate Empedoclis
ponit de facih quod audit ab aliquo pro-
babili vel probato in philosophia dictum
esse. Hsec autem omnia ahenam quam-
dam habent probabiKtatem.
Si autem per materiam volumus multi-
plicare sumptiones propositionum : tunc
ut figurabter (hoc est, superficietenus et
in communi) sit complecti et congregare,
sunt propositionum et problematum par-
tes tres. Nam alise quidem propositiones „6°^°^''^^.
ethicse, secundum quod ethica large dicta tj.jg'^"^^';^^
comprehendit monasticam, ceconomicam^ ^'^iuika ^'
et civilem. Aliae sunt j»Ay67'c«, secundum pi°|,er ca-
quodphysicalarge dictacomprehenditna- PpoJntones'
turalem et metaphysicam. Ahae logicaB,&Q- '°|u^ices"'
cundum quodlogica generaliter dicta to-
tum comprehendittriviumvel quatrivium
secundum Aristotelem, quia poetriam po-
nit pro scienlia speciali, et logica com-
prehendit logicam stricto dictam, cujus
unapars est dialectica : quialogica stricte
dicta est de syllogismo omni, tam sim-
phciter accepto, quam dialectico, quam
demonstrativo, quam etiam sopliistico :
dialectica autem de syllogismo ex pro-
babilibus. Tlsec ergo comprehendit etrhe-
toricam, et grammaticam, et poetriam.
Ethicse quidem sunt (utin exemplo decla-
retur hujusmodi) ut utrum oporteat pa-
rentibus magis vel legibus obedire si dis-
sentiant : et constatquodlegibus, etleges
sunt adregulamjustae. Logicieautem sunt

LIBER I TOPICORUM,
hujusmodi, ut uirum conlrariorum sitea-
dcm discipliiia, vel non. Et nota dubitatio-
nis semper debet poni et ordinari ad con-
sensum respondentis, si sint propositio-
nes isiautem sint problemata, ad compo-
sitionem propositionis. Physicse sunt, ut
utrum mundus sit aeternus. Similiter ma-
terialiter tria problemata : quia ab omni
propositione problema faciens transum-
ptivo modo.
Sed cum sic materialem habeant dif-
ferentiam, quales sunt difiinitione subtiii
et propria singuioe dictce propositiones,
non faciie ex logicis est diffmitio : ^quia
taiis difiinitio vana erit : sed tentandum
ea cognoscere consuetudine veritatem
uniuscujusque eorum, iiocestconsueta co-
gnitione piurium, quae est per inductio-
nem : et hoc quidem tentandum est con-
sideranti istas divisiones propositionum
secundum praedicta exempla : ad ista
enimalicerelatae cognoscuntur, utrumsint
etiiicte, pliysicse, vei logicee : etperindii-
clionem cognoscuntur esse veree. Ergo ad
pliilosophiam quidem primam secundum
veritatemet difiinitionem propriam essen-
tiaiem de liis pertinet negotiari : diale-
cticse autem pertinet negotiari de illis
quoad opinionem : et ideo diaiecticae in-
ductio sufticit. Non soium autem mate-
riaiia et formalia consideranda sunt in
propositionum sumptione, sed etiam ac-
cidentalia, etpraecipueuniversaiitas : quia
quod est categoricavel hypothetica, affir-
mativa vei negativa, parum vei nihii facit
ad propositionum sumptionem.
Unde sumendum est quam maxime
universaies propositiones : ex his enim
contenta omnia particularia sub iliis
concludi possunt, ut quoniam omnium
oppositorum est eadem disciplina, et
quoniam eorum quse opposita sunt non
ad aliud, est eadem disciplina. Eodem
modo ipsa contraria sub oppositis sum-
pta sunt dividenda, et distinguenda in
speciaiia contraria, donec contingit divi-
dere, quousque ad materiaiem multipli-
cationem stet divisio, ut quoniam boni
etmali inmoribus, et aibi et nigri insen-
279
TRACT. IV
sibus, etcaiidi et frigidi in tangibilibus
sensibus est eadem discipiina. Similiter
autem et in aliis quee distinguere habent,
faciendum est ita semper^ quod ab uni-
versalissimis distinctio incipiatur, et fiat
usque ad uitimum. Qualiter sumenda sunt
ea quse dicta sunt, sufficiunt ad intentio-
nem prsesentem : quia singularis est et
universaiis ad omnia problemata, sicut
in arte universaii tractandum est.
CAPUT III.
De distinctione multijjlicis in extremis
contrariis, quse est secundum instru-
mentum.
Secundum autem membrum est muiti-
piicis diffinitio. Quoties aulcm unumquod-
quc dicatur quod est muitiplcx, non so-
ium oportet inspicere vei dicere diversum
modum secundum quem multiplicia sunt,
hoc est, quod consideretur quia multipli-
cia sunt, sed etiam tentandum est assi-
gnare rationes multiplicis, si secundum
unumquodque multiplicium est altera.
Verbi gratia, si bonum oportet dicere
quod in alio spcciaii modo dictum est
justitia et fortitudo et aiia virtus, et aiio
speciali modo dicitur euechivum et sana-
tivum : sed oportet assignare rationem,
quoniam bonum de justitia et fortitudine
dicta sunt bonum, ut quaiia qusedam bo-
num participantia ut genus : ista autem,
euechivum et sanativum, non dicuntur
boniim, eo quod qualia quaedam sunt in
genere boni, sed dicuntur bona, quia ali-
cujus boni, sicut euechiae et sanitatis in
aiiquo, sicut iniiomine sunt perfectiva :
unde dicunturbona et sana, quia euechioe
et sanitatis in homine sunt perfectiva.
Simiiiter autem est faciendum in aliis
muitipliciterdictis. Heec enim ut ars quae-
dam de inventione multipiicis (an aliquid
sit mutiplex vei non) propria quidem est
universalior ars ad inspiciendum in aiiud,
quam inseipsum : et inspiciendo in aiiud,
primo inpiciendum est in contrarium,
quam in conveniens vel simiie.
280 D. ALB. MAG.
Dicamus igitur, quod utrum aliquid
multipliciter vel simpliciter (hoc est, non
multipliciter) dicitur specie (hoc est^ se-
cundum suam speciem et nomen speciei)
per hsec quae statim dicuntur, consideran-
dum est. Primuni quidem (hoc est, uni-
versaliori et meHori consideratione) per-
spiciendum est in contrario ipsius, utrum
illud multipliciter dicitur, sive dissonet
ab eo, ut contrarium a contrario^ nomine
uno est conveniens, specie formae disso-
net^ sive nomine diverso dissonet, et etiam
specie nominis : quaedam enim contraria
statim nominibus et figura vocis diversa,
ut calidum et frigidum : quaedam etiam
una figura vocis significantur : et dc his
post dicemus, ut acuto quidem quod in
figura vocis cum acuto consonet in angu-
lis et saporibus : sed acuto quidem in voce
contrarium est grave : in magnitudine
autcm angulari acuto contrarium est ob-
tusum sive hebes. Patet ergo quoniam
contrarium acuto in communitate vocis
accepto dicitur multipliciter et diversa
ratione. Siautem contrarium multiphciter
dicitur et in diversa ralione ad unum^ et
in diversa ratione ad aliud opponitur al-
teri, et unius uno modo dicti non sunt
diversae rationes, jam secundum utrum-
que horum diversum et oppositum in ra-
tione diversa erit contrarium. Rursum
alio exemplo hoc considerandum. Gravi
in voce acutum in voce est contrarium :
gravi in magnitudine, quod vocatur gra-
ve mole magnitudinis, est contrarium
non acutum, sed leve. Propter quod per
eamdem considerationem rationum mul-
tiphciter secundum aequivocationem gra-
ve dicitur : ideo quia contrarium ipsius
multipliciter diversis vocibus dicitur, quia
in multis est non fiorura nominis conve-
nientibus. Similiter est in alio exemplo
de bono sive deboni multitudine : ethaec
muhiplicitas non est boni ut est bonum,
sed est boni hujus : si quidem bono ut
est animaUs (quod est animalis naturale
bonum) opponitur foedum : secundum
hoc enim bonum animalis est pulchum
in commensuratione partium^ et compo-
ORD. mJED.
sitione humanorum ad aequale suae
naturae : ei vero bono quod est in
domo, opponitur pestilens. Bona do- Bona cio-
mus est spatiosa, distincta consistorio, sit.
coenaculo, et cubiH, fenestra ad Orientem
et Aquilonem, clausa versus Meridiem
et Occidentem, et hujus modi, sicut dat
TuHius in libro de structura civitatis : pe-
stilens a corruptione aedificiorura, vel ae-
ris pestilentiam inducens. Patet ergo quod
bonura aequivoce dicitur de aniraali et
de dorao. Haec igitur quaedicta suntraul-
tiplicia, contraria quidem habent diversa,
sub diversa vocis figura, et pluriraam
contrarium multiplicitatera ostendit in
eis.
In quibusdara raultiplicibus contraria
(per quee invenitur multiplicitas nomi-
nibus) nihil dissonant, sed ad unum no-
raen aequivoce dictura de illis : specie au-
tera, hocest, naturavelsignificatione raa-
nifesta est in eis difTerentia rationura et
diffinitionura. Cujus exempluni in albo et
nigro : vox autera alba et nigra dicitur,
et similiter color : ergo nominibus mul-
tiplex ipsura nihil dissonat : quia utrura-
que uno et eodera nomine vel modo di-
citur album, specie autera vel natura vel
significatione raanifesta est in eis differen-
tia. Est enira palara quod non similiter
(hoc est, secundum significationem unam)
et color albus dicitur et vox : quia per
sensum est discretio et diversitas si<?ni-
ficationis statira inventa. Nara eorum
quae idem sunt objective et qualitative,
idem est sensus : album autem quod in
voce et colore est, non judicaraus eo-
dera sensu : sedhoc albura quodincolore
est, judicamus visu acceptum : illud au-
tem in voce album, judicaraus acceptura
auditu : vox enira dicitur alba quae clara
est gravi non interrupta. Sirailiter au-
tem et acutura et obtusura raultiplicia
esse probantur dicta in humoribus et sa-
poribus et magnitudine angulata: sedhoc
judicaraus acceptum tactu acutum, quod
in angulis : illud acutum quod in sapori-
bus, judicamus acceptum gustu : et ideo
multipliciter dicitur. Haec autem nomini-
 LIBER I TOPICORUM,
bus non dissonant in multiplicibus ipsis :
quia in coloro et in vocc unum nomen est,
et in angulis ot in saporibus unum nomen
est : et sic in seipsis nomine non dissonant.
Nec etiam dissonant nominibus in con-
trariis
: quia etiam contraria utriusquo
uno censontur : obtusum enim contra-
rium est utrique : quia obtusum sapori-
bus dicitur et in angulis : scd in uno
istorum alia est significatio qaam in alio.
Sic ergo considorandum est in habcnti-
bus contrarium in utroquc sensu.
Amplius considerandum est in his
qu« non in utroque significato habent
contrarium, si dicto de uno est contra-
rium, et dicto dc alio non est contrarium:
constat enim quod multiplicitor dicitur
quod sic de diversis dicilur. Cujus cxcm-
plum cst, ut delcctatio quaedam dicitur
de potu, et quaidam dicitur do theoria,
sivo contomplatione intellectus in theo-
romatibus : ei enim delcctationi quae est
de potu convenienti, contraria est tristitia
qua3 est a siti, sive a potu inconvenionti :
01 vero delectari quod est in delectabili
disciplina in contemplatione theorema-
tum, ab 00 quod est contemplari sive
considerare, quoniam diameter est cost»
asimeter,velaliud intellectuale theorema,
nihil est contrarium : propter quod dc-
lectatio dicitur multipliciter de delecta-
tiono potus, et delectationo intellectus.
Hujus vero causa est,quiaintellectus non
recipit contraria in virtute activa con-
trarietatis, quia sic materialia sunt : sed
recipit species contrariorum quae non
sunt contraria, sed aequaliter intellectui
convenientia in quantum sub lumine in-
telligentiae accepta ad operationem quasi
naturalem et propriam proprii et conna-
turalis habitus non impeditam : sensus
autem recipit contraria, et maxime tactus
in virtutibus agentibus in contraria.
Aliud exemplum ojusdom est ejus quod
est amare, quod si accipiatur in animae
animali actu sive rationabili sive sensi-
bdi agente non praesente materia, sicut
est amor et concupiscentia , cui odire
contrarium est, quod est voluntas sive
TRACT. IV
281
desiderium nocendi. Ei autem amare
quod est socundum corporalem actum,
nihil est contrarium.Ethrecnon est causa
qua) dici consuevit : sed ha3c est causa,
quia amarc quod est secundum corpora-
lem actum, cst osculari, vol amplcxari.
et prBBcipuc communiter illi nihil cst con-
trarium.Sed in spiritualibus sive rationa-
bilibus formae contraria) sunt : item idem
secundum desidcrium nocendi, et dcsi-
derium bonum intelligcndi sivc volendi :
et ideo in spiritualibus habct contrarium.
Palam ergo, quia amare est requivoco
dictum de actu carnali, et spirituali, qui
est velle bonum : alius vcro amor est
actualis concupiscentiai : alibi autcm vo-
catur amor amicitia?. Sic et acutum di-
citur, quod vcloci motu et brevi tcmpore
pcnetrat, et quod subtiliter sonat : sed
alia ratione in auditu ct tactu plana sunt
exempla. Sod boc quod dictum ost do
delcctationo potus et delectatione theo-
ria;, est contra Platonis dictum , qui
dixit omnem delectationem cssc corpora-
lem, et esse gcnerationem sivo impres-
sionem convenientis in animam sensibi-
icm : quod Aristotcles impugnat X Etld-
coriim ostcndens^ quod delectatio a;qui-
voco dicitur de materiali, et immateriali,
et propria, id est, propria et communi
delectatione, quae longum est interserere
et superfluum. Ad praesentem intentionem
sufficit sciro tali signo quod in uno sensu
habet contrarium, in alio autem non,
quod ipsum aequivocum.
CAPUT IV.
De distinclione midtiplicis in mediis.
Amplius ad distinctionem multiplicium
inveniendam non in extremis tantum con-
siderandum est, sed etiam in mediis si
huic quidem in una significatione est
medium : illi autem in alia significatione
accepto nibil est medium : tunc enim
constat illud esse in multiplex et multi-
pliciter dictum. Cujus exemplum est, ut
albi et nigri in coloribus medium est
 282 D. ALB. MAG.
fuscum : iu voce autem inter albam vo-
cem et nigram niliil est medium : quia
vox dicitur nigra perprivationcm, et aiba
per habitum. x\t si forte dicatur aliquid
medium, illud erit raucum, quod quasi
sequaliter distat ab acuto et gravi : boc
autem aliud est medium a fusco, quemad-
modum dicunt quidam vocem raucam
mediam esse inter acutam et gravem,
quamvis proprie loquendo non sit verum :
quia medium intcr contraria stat in actu
completo medium perfectum : raucum
autem in nullo actu stat, sed est cor-
ruptio vocis acut8e,ut dictum est. Propter
quod patet per talem medii inspectionem,
quod oequivoce dictum est album de co-
lore et voce. Similiter autem per eamdem
consimilitudinem sequivoce est dictum
nigrum de eisdem.
Amplius quidem alia inspectione in-
venitur multiplexet multiplicis distinctio,
si borum in uno sensu acceptorum con-
trariorum plura sunt media, illorum au-
tem in abo sensu acceptorum contra-
riorum est tantum unum medium, sicut
Aibi et ni- patet in albo et nigro. Nam borum in
fibus sep° coloribus acceptorum plura sunt media,
'^etHa" ciuia septem^ ut 'mY\hTo de sensuet sensato
probatur. In voce autem accepti albi et
nigri est tantum unum medium, secun-
dum quosdam raucum. Patet ergo quod
album multipliciter dicitur de colore et
voce.
Rursum non tantum inspiciendo in
contraria et media invenitur multiplici-
tatis distinctio, scd etiam inspiciendo in
contrarium est generalior, quam inspi-
ciendo in contradictionem : quia contra-
dictio non opponitur termino simplici,
sed complexo . Considerando ergo in
illud, inspiciendum si quod secundum
contradictionem opponitur, multipliciter
dicitur vel non : nam si hoc multipliciter
dicitur, tunc propositum quod secundum
contradictionem huic opponitur, dicitur
Non videre multiplicitcr. Cujus cxemplum est, non
multipliciter ., t-, it-, -i
dicitur : er-
go et videre.
videre dicitur
., .
dupliciter : unum
,. ,
quidem
,
non videre in uno sensu dictum, non ha-
bere visum, sicut csecus dicitur non vi-
ORD. PR^ED.
dere : alterum autem non videre dicitur
non uti visu, in quo sensu aliquis clausis
oculis dicitur non videre : si hoc nega-
tivum dicitur multipliciter, necessarium
est et affirmativum quod est videre, mul-
tipliciter dici ad habere visum et ad uti
visu. Scd quia forte objiceret aliquis,
quod ssepe in contradictoriis negativa est
multiplex, cum tamen alTirmativa non sit
multiplex, ideo addendum quod hoc non
est ita : quia negativa in utroque sensu
habet affirmativam etiam oppositam :
utrique enim non videre utroque modo
dicto opponitur videre, quod est habere
visum : ei autem non videre, quod est
non uti visu, opponitur videre quod est
uti visu : quando negativa est multiplex
et non affirmativa, tunc negativa non nisi
in uno sensu opponitur affirmativse.
Amphus ad inveniendum multiplex , Quomodo
considerandum est m his quae opponun- ^jngensibiie
tur secundum privationem et habitum : tl^dicSnTur
si enim alterum privative oppositoi^um
nmltiphciter dicitur, scihcet animam in
operatione sentire virtutis quod est idem
quod habere sensum, et dicitur etiam se-
cundum corpus sentire in actu operatum
quod est quasi uti sensu, tunc etiam
insensibile dicitur multipliciter, hoc est,
non potens sentire, hoc cst potentiam
sensitivam vel virtutem ut organo, vel
non operans secundum eam dicitur non
sentire^ et insensibile, non a privatione
animae sensibihs in genere, sed a priva-
tione actus^ scihcet sentiendi secundum
actum, et secundum habitum : hoc enim
dicitur secundum animam a privatione
virtutis in organo, et secundum priva-
tionem actus sensitivi organi. Quoniam
autem quee nunc dicta sunt, opponuntur
secundum privationem et habitum, sen-
sibile etiam et insensibile palam cst per
seipsum eo quod animaha nata sunt ha-
bere utrumque sensum, etiam in habitu
virtutis et in actu, et sic utroque privari
possunt et sensu secundum animam sive
animse organicam virtutem, et secundum
corpus hoc est, secundum organa corpo-
ralis operationis et actum : et sic hac
 LIBER I TOPICORUM.
consideratione est multiplicitatis intentio.
Disputare autem hic dc diffinitione gene-
ris oppositionis et ditTerentia et ordine,
non est opportunum : eo quod non in-
tendit hic de hoc, sed in Prsedicamentis.
Hic autem non inducuntur genera oppo-
sitionum nisi ad multiplicis inventionem.
Nec etiam oportet hic disputare quse me-
diata sint contraria, et quae immediata,
etiam quse plura habeant media, et qusB
unum : et propter quod propter eamdem
causam, et quia tales qusestiones suffi-
cienter per rationes dialecticas terminari
non possunt, et his dimittantur rationi-
bus, quia plus impediunt quam praedictae
valeant : in aliis enim a nobis est dispu-
tandum.
CAPUT V.
De distinctione nmltiplicis in his quse
conieniunt ei c/uod est multijilex.
Casus pro Amplius invenitur adhuc multiplicis
inflexione
noniinis in distinctio in his quee conveniunt ei quod
adverbium,
est muhipk^x. Et primo considerandum
est in casibus secundum quod casus est
inflexio nominis in adverbium, quia cadit
a principali a quo formatur, ut si juste
muhipliciter dicitur quod est casus, et
justum multipliciter dicitur quod est
principale, per cujus inflexionem sumi-
tur casus. Nam secundum utrumqueisto-
rum, hoc est, utramque acceptionem ejus
quod est juste, qufe duse sunt, dicitur
Quomodo justum. Ut verbi gratia si juste dicitur
jusie dicitur
dupliciter sccundum cognitionem judicare, hoc est,
sicut jus-
tuni. secundum propriam conscientiam : quia
merita rei et accusati cognoscit judex :
et dicitur vere judicare ut oportet, hoc
est, secundum allegata, etsi sit contra
conscientiam judicis. Similiter utroque
illorum modorum dicatur et justum, quia
juste judicare est justum reddere.
Quomodo Eodcm modo est in aho casu, et si
sanativum
et sanative sanativum dicitur multipliciter, et sana-
mullipiiciter
dicuntur. tive, et e converso in illis quorum unum
inflexum est ab altero sicut casus a prin-
cipah, sanativum quidem multipliciter.
TRACT. lY 283
et hoc quidem, id est, uno modo est
sanitatis effectivum, ut diseta, vel cibus :
illud vero alio modo dictum sanativum,
dicitur sanitatis significativum, ut urina,
vel pulsus : tunc in eadem multitudine
casus, qui est sanative, multiphciter dice-
tur etiam effective vel conservative vel
siii^nificative sanitatis. Simihter autem
est in ahis, quoniam si ipsum principaie
muhipHciter dicitur, et casus ab eo per
inflexionem formatus multipliciter dice-
tur : et e converso si casus multipliciter
dicitur, et ipsum principale multipHciter
dicetur.
CAPUT YI.
Quomodo inspiciendum in diversum ah
€0 quod distinguitur per multiplex.
Distinctorum sic invonta multiplicitate,
inspiciendum in diversum ab eo quod
distinguitur : invenienda est etiam inspi-
ciendo in idem ei quod distinguitur, sic-
ut diffinitum et diffinitio sunt idem se-
cundum quod diversa sunt genus et diffe-
rcntia . Dicamus ergo primo quod in
distinctione multiplicis, considerare opor-
tet si genera eorum quije sunt distin-
guenda sunt secundum nomen praedica-
mentorum , hoc est, si sua signiiicata
sunt in diversis proedicamentis vel non,
hoc est, si eadem sint in omnibus prse-
dicamentis. Nam si significata in generi-
bus prsedicamentorum non sunt eadem,
manifestum est quod dicitur sequivoce
quod dicitur in diversis generibus esse
secundum sua significata, quia essentise
praedicamentorum sunt impermixtae. Sic-
ut exemplariter loquendo, bonum qui-
dem in genere ciborum dicitur effectivum
voluptatis : bonus enim cibus est volup-
tuosus. In genere medicinse bonum (quod
bona dicitur medicina ) est effectivum
sanitatis. In anima vero tanquam in alio
genere dicitur bonum, qualem esse se-
cundum bonitatem vel castum vel fortem
vel justum. Simihter autem aliquoties
hoc modo dicitur in homine qui bonus
 284 D. ALB. MAG.
dicitur, quia qualis est secundum aliquani
virtutem. Aliquoties autem in alio genere
dicitur bonum, ut quando quod in illo
tempore melius est, et si non simpliciter
sit, plerumque dicitur bonum secundum
quantitatem, ut quantum sufficit est bo-
num, et superfluum et diminutum ab
illo malum : et in medio dicitur bonum,
quod nec superfluit, nec deficit a men-
sura : dicitur enim mediocre bonum quod
medium A'irtutis attingit : propter quod
aequivocum est bonum in omnibus liis
generibus edictum.
Simili autem exemplo et album in ge-
nere colorum est color : in voce autem
tanquam in alio genere est album bene
audibile et clare. Similiterin alio exemplo
et tertio acutum in diversis generibus
significat diversa : non enim accipitur
similiter secundum unam rationem in
omnibus generibus in quibus invenltur:
nam vox quidem acuta velox est, sicut
dicunt qui secundum numeros vocum har-
monici sive musici sunt, cito et veloci
motu penetrans auditum. Angulus autem
acutus in geometria est qui minor est
recto. Cultellus autem ingenere substan-
tiae dicitur esse acutus, vel gladius, qui
est anguli acuti. Sicacutum diciturmulti-
pliciter in generibus illis.
Considerare auteni oportet si opposi-
tum cujus multiplicitas qua?ritur, sit in
eodem generabssimo secundum omnes
suas acceptiones : tunc oportet considc-
rare genera subalterna eorum quse sunt
sub eodem nomine, si sunt diversa et
non subalternatim posita, quamvis sunt
Quomodo in eodem generativo, ut asinus dicitur
asiiius est _ °
terminus auimal, ct vas quo coclhearia reservan-
niultjplex ^
tur : secundum hoc enim genera in qui-
bus est asinus, vas et animal, diversa
sunt similiter et ratio, quia aha est ratio
vasis, et alia animalis : nam hoc quidem
enim una signilicatione significat quale
quid, hoc est, animal in genere anima-
hs : illud vero in alia significatione signi-
ficat quale quid quod est vas.
Si autem subalternatim posita sicut in
genere sint in aliquibus, ut corpus ani-
ORD. VRJED.
matum et animal, non propter hoc neces-
sarium diversas habere rationcs : quia
quod est in inferiori, est etiam in supe-
riori, et recipit univoce utriusque gene-
ris. Sicut dicimus cornicem et animal et
avem esse : et non propter hoc dicitur
corvus a^quivoce animal et corvus. Quan-
do ergo dicimus corvum et animal esse
et avem, quale quidem dicimus univoce
corvum esse : quia utraque genera sic
subalternatim posita de corvo , eodem
nomine et ratione praedicantur. Simili-
ter autem in difTerentiis generalibus, ut
quando dicimus corvum et volatile et bi-
pes : cum enim corvum et volatile et bi-
pes dicimus, et sic genera utraque subal-
ternatim posita, de corvo univoce prsedi-
cantur, de eodem prsedicatur ratio eorum
generi in quibus ponitur corvus. In non
subalternatis autera generibus non acci-
dit^ quando idem, hoc est, sub eodem
nomine dicitur esse in illis : nec enim
quando asinum vas dicimus, animal si-
gnificamus : sed dicendo corvum avem,
significamus eum esse animal, et dicen-
do ipsum animal, significamus esse avem.
Considerandum auteni non solum si
propositi, cujus quceritur multiplicitas,
sint diversa genera et non subalternatim
posita, ut dictum est : sed consideran-
dum in contrario, si contrarium hujus
secundum diversa multipliciter dicitur,
palam est quoniam et propositum ad mi-
nus secundum habilitatem, quamvis forte
contrarium prout in diversis generibus
est, nomen unum non habeat : quia a
nobis est utrum sit unius nominis vel di-
versorum : in hoc autem nulla vis est.
Non tantum ad differentias est utile in-
spicere ad multiplicis inventionem : sed
et utile est inspicere ad totam diffinitio-
nem, quse est essentia completa diffiniti,
cujus quaeritur multiplicitas, quse fit ex
toto composito distincto . Dico autem
compositum ut compositum ex genere et
eo quod dicitur esse in ipso, ut album
quando ponitur in corpore, et quando
ponitur in voce, ut in generibus, com-
positum est corpus album, et composi-
 LIBER I TOPICORUM, TRACT. IV 285

tum est vox alba : si enim diffmiatur significare medium sanitatis : illud au-
corpus album et \ox alba, si album uni- tem mediocre in alterius diffmitione tale
voce est in illis, tunc perempto sive abla- dixit, quod sit significare qualis quidem
to eo quod utrique proprium est, et in habitus sanitatis, quia medii et contem-
quo unum separatur ab altero, quod est perati : patet quia mediocriter se habens
corpus et vox, ejus quod remanet, unam ad sanitatem in his diffmitionibus a?qui-
oportet relinqui rationem in utroque. vocum et multiplex est.
Hoc autem in aquivocis non accidit, Amplius autem considerando in acci-
quia in illis ejus quod relinquitur diversa dentibus deprehenditur muhiplex : si
estratio,ut patet in iliis qu» nunc dicta enim ea quse sunt sub una voce, non
sunt : quia album est quod rehnquitur, sunt comparabiha secundum unam for-
et ex hoc in duobus dictis generibus non mam in voce figuratam . Dico autem
est : nam hoc quidem etiam album in comparabiha simphciter, vel secundum
corpore erit corpus talem colorem ha- magis et mlnus et seque : omnia enim
bens : in diffinitione enim accidentis prte- univoca comparantur secundum magis
cipue denominative dicti cadit subje- et minus accidentia, secundum prius et
ctum : iUud autem etiam in voce erit posterius analoga : et ideo si in iUa for-
vox bene audibihs. Interempto ergo a ma comparari non possunt ea quse sub
difhnitionibus istis corpore et voce, qu» eadem voce figurantur, erunt proculdu-
sunt propria et privata et separata gene- bio fequivoca, et muUiphciter dicta, ut
ra, non idem et una ratione est dictum ^^lba vox et vestis alba non comparantur
in utroque genere quod restat, quod est in aUjedine : quia vox nec magis nec mi-
album, non unius est rationis in tahbus. nus, nec a?que alba dicitur ut vestis. Et
Tamen sa;pe etiam in ipsis diffmitioni- simUiter acutus humor et acuta vox in
bus in quas inspicitur, latet assequens, accidente comparari non possunt : ha?c
hoc est, diffinitioni communicans cTqui- ^nim nec simihter (hoc est, a?que) nec
vocum : propter quod etiam in diffinitio- magis nec minus unum aUero dicitur
nibus considerandum eadem considera- acutum. Propter quod aequivocum est
tione si ahquid sit positum a^quivoce. ©* album et acutum in diversis generibus
Cujus exemplum est, ut ahus dicat difli- dictum. Xam omne univocum in forma
niendo significativum samtatis, sanati- q^'^™ significat nomen, comparabUe est,
vum, quod mediocriter se habet ordinati- ^l^od eamdem formam et nomen idem
vum ad medium sive temperamentum participat : aut non simihter (hoc est, se-
sanitatis : et eodem modo quod medio- cundum eeque) dicetur, ut homo et asi-
crUer se habet ad sanUatem, diffiniat et ^us animal : aut aUerum dicetur magis
perfectivum sanUatis : non enim statim ^^^^ minus, ut nix dicitur albior veste.
pertransitoria inspectione discedendum Quoniam autem diversorum generum
est ab inspectione diffinitionis, sed inspi- et non subaUernatim nec sub ahquo com-
ciendum quid hoc est, in qua significa- muni genere positorum ' diversae sunt
tione dixit, mediocriter se habens ad sa- species et differentise , ut animaiis et
nitatem , secunduni utrumque sanitatis scientise, quse sub nuho genere communi
etiam significativum et sanUatis perfe- uno modo ponuntur. Considerandum si
ctivum . Et considerandum est si hoc ea quee sunt sub eodem nomine, diver-
mediocriter etiam sanitatem in una si- sorum generum et non subaUernatim po-
gnificatione dixit diffiniendo tantum esse sitorum sunt species et differentiee : si
secundum significationem quantum est enim sic sunt, constat quod sequivocum

1 Dixit nec sub aliquo commimi genere posito- corum, cap. 2 in prineipio.
rum propter instantiam Ptiilosoptii in iv Topi-
 28G D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
nomen est. Cujus exemplum est, quod
acutum est species et differentia vocis, et
angulatse magnitudinis : differt enim vox
a voce, eo quod una sit acuta : propter
hoc acutum est aiquivocum in voce et
magnitudine : diversorum enim gene-
rum, etc.
Rursum autem in diversa genera con-
siderando, si eorum quse sub eodem no-
mine significata, diversae sunt species et
differentise et non subalternatim positse,
item est cequivocum, ut coloris qui in
corporibus dicitur color albus, et coloris
qui est in melodiis musicis, sunt diversee
differentiee, et non subalternatim positae :
nam coloris qui est in corporibus, sunt
aggregativi et disgregativi : ejus vero
coloris qui est in melodiis, non sunt ese-
dem differentiee et clare et non clare au-
dibile : propter quod color erit fequivo-
cum : nam eorumdem, hoc est, eorum
quse dicuntur ut eadem, sunt esedem
differentiae et divisivse et constitutivae.
AmpHus adhuc considerando in id
quod est idem : quoniam species in ali-
quo genere constituta non est differentia,
cum species nullius generis vel speciei
differentise sunt : quia species sunt in
esse perfecto constitutse : singularium
enim eorum species est inspiciendum, si
eorum quse sunt sub eodem communi
nomine proposito ( cujus multiphcitas
quaeritur) hoc quidem species est, illud
autem signiiicatum est differentia. Cujus
exemplum album quod in corpore acce-
ptum, est species coloris : album autem
quod est in voce, est differentia. Cujus
probatio est : quia differt vox a voce : eo
quod alba vel clara sit, aha autem non
alba sive obscura sit : sequivocum est er-
ov.jectio. go album. Si quis autem huic objiciet
quod corporeum et incorporeum sunt di-
versa, et non subalternatim posita : et ta-
men eorum est una differentia quse ratio-
nale dicitur , quse homini convenit et
Deo, ut dicit Porphyrius. Ridendum est
potius quam solvendum . Ergo de eo
quod est de multiphci dicto instrumento
per hsec qute dicta sunt et hujusmodi
(hoc est, per similia his) est perspicien-
dum.
CAPUT VII.
De cUfferentiis, et est tertium instrumen-
tum.
Diffcrentias autem est considerandura,
et considerandse sunt in ipsis qua.' sunt
in eisdem generibus posita, quas habcnt
differentias ad invicem : quia in illis in
quibus est major convenientia, magis dif-
ficile est differentias invenire, sicut exem-
plariter loquendo in quo ditTert justitia a
fortitudine, vel in quo differt prudentia
et temperantia : omnia enim hsec sunt in
eodem genere virtutis, et sunt partes ho-
nesti, ut in fme primi Rhetoricae dicit
Tullius. Considerandse autem sunt diffe-
rentise ex alio genere ad ahud, hoc est,
in his quse sunt in diversis generibus non
subalternatim positis : in his tamen quse
non nimis ditTerunt. Dico autem nimium
diiTerre quse in nullo genere conveniunt,
nec propinquo , nec remoto, sicut illa
qute sunt in diversis generalissimis : nam
illa quse nimis differunt in talibus, mani-
festse sunt differentise , et non oportet
dare artem ad inveniendum illas. Exem-
plum autem hujus considerationis, ut si
quceritur in quo differat sensus a scientia?
sensus enim est in genere corporis, scien-
tia autem in genere virtutis intellectivse:
et non sunt in eodem genere habitus, sed
differunt per materiale et immateriale, et
acquirere per experimentum et doctri-
nam,
GAPUT VIII.
De similitudine , et est quartum instru-
mentum.
Similitudo quse est quartum instru-
mentum in his quse sunt in diversis ge-
neribus : quia in his artiiiciosius est eam
invenire : et hac est inventio simihtudi-
nis et similitudo habitudinum in propor-

LIBER I TOPICORUM,
tione, ut sic dicatur, sicut se habet alte-
rum ad alterum in eo quod quid in ge-
nere sit, sic se habet aliud ad aliud. Ver-
bi gratia, sicut se habet disciplina ad di-
sciplinatum in accipiendo inteliectuale,
sic se habet sensus ad sensatum in acci-
piendo sensibile sive materiale : et ite-
rum in habitudine ad subjectum, sicut
cum dicitur, sicut alterum est in altero,
sic aliud est in alio sicut in subjecto :
quemadmodum visus est in oculo , sic
mens est in anima : et ut tranquillifas est
in mari, sic serenitas est in aere. In simi-
lis autem inspectione maxime oportet
exercere in his quae multuni distant, ita
tamen quod in eodem sint genere : quia
in reliquis quce non multum distant, fa-
cile poterimus ex nobis convenientias et
similitudines invenire, et in quffi nimium
distant, similitudines invenire vel nimis
difficile est vel impossibile.
Considerandum autem in his quae sunt
eadem secundum formam, quia hoc fa-
cile est : quia ista quoe sunt in eodem
genere, sunt in forma generis similia.
Sed considerandum si quid accidenta-
lium omnibus inest idem : quia in hoc
sunt similia, ut si quidquid inest homini
et equo et cani, quae sunt in eodem ge-
nere : nam si aliquid inest omnibus
idem, et unum in omnibus existens, pro-
cuhlubio in eo simiha sunt : cum simili-
tudo, ut dicit Boetius, sit rerum dilfe-
rentium eadem qualitas.
CAPUT IX.
De utilitate distinctionis multiplicis.
Tangendo horum instrumentorum uti-
litates, non oportet exponere primi : quia
heec per immediatam ordinationem ut
principium ordinatur ad syllogismum, et
in syllogismo patet utibtas ejus. Tangen-
do autem utilitates secundi instrumenti
dicimus, quoties dicitur unum quod est,
est utile considerare ad manifestum (hoc
est, ut manifestum fiat) in quo sensu acci-
piatur propositum, ut opponens et re-
287
TRACT. IV
spondens ad idem se referant : magis enim
sciet et melius quis respondentium, quid
hoc est in quo sensu proponitur ab oppo-
nente, quando per distinctionem multi-
plicis palam factum est quot modis dici-
tur, quodpositum. Utile etiam estad fieri
(hoc est, si fiant) similiter opponentes ad
eamdem rem (hoc est, ad eumdem sen-
sum) in quo accipit respondens : et sic
non fiant syllogismi ad nomen tantum,
et non adintentionem, nisi prius fiat dis-
tinctio multipHcis : si enim ex multitu-
dine obscure sit aliud quoties dicitur,
accidit non ad idem secundum rem et
intentionem, et eum qui respondet, et
eum qui interrogat, intentionem ferre.
Si autem per distinctionem manifestum
sit quoties dicitur, et ad quid respondens
se ferat (hoc est, ponat) sive concedat
ipsum, ridiculosus videbitur interrogans
sive opponens, si non ad idem cum re-
spondente sermonem (hoc est, rationem)
faciat. Tertio autem utile est hoc instru-
mentum et ad non paralogizare quoad
respondentem , et paralogizare quoad
opponentem. Cujus probatio est, quia
nos scientes quoties aliquid dicitur, non
paralogizabimus respondenti, sed statim
per distinctionemsciemuSj si non ad idem
quod positum est, sermonem (hoc est,
ratiocinationem) faciat qui interrogat sive
opponit. Et nos ipsi opponentes facuUate
hujus instrumenti poterimus paralogizare
respondenti nobis. Dialecticis autem hoc
ahquando necessarium, ut quando pro-
tervus est respondens, ut paralogizatus
quiescat a protervia. Paralogizabimus
ergo respondentem ut sit sciens quoties
dicitur unumquodque in oratione vel dis-
putatione accepta. Hoc autem quod est
paralogizare protervum, non in omnibus
orationibus est possibile : quoniam mul-
tiphcia fiunt de numero eorum quorum
unum (hoc est, uno sensu) acceptum ve-
rum, in alio falsum : tunc enim magis
patebit inconveniens conclusum.
Est autem modus hic qui est paralogi-
zare non conveniens dialecticse disputa-
tioni : propter quod omnino et universa-
■288
D. ALB. :\IAG. ORD. PR.ED.
liter verendum est dialecticis hoc dispu-
tare, ad nomen et non ad rem referendo
disputationem, nisi opponenti qui scit
per experimentumproterviam responden-
tis, quod non possit alias propter respon-
dentis importunitatem de proposito dis-
putare. Sunt ergotres dictge utilitates se-
cundi instrumenti : quia distinctio mul-
tipiicis, aut utilis est propter propositum
in se acceptum, et sic est utilitas prima :
aut utilis propter propositum ad aliud
comparatum : et tunc aut est compara-
tum ad disputationem, ct sic est utilitas
secunda : aut comparatur ad condispu-
tantem, et sic est utilitas tertia.
CAPUT X.
De iitilitate invcntionis differentiarum.
Differentias autem invenire (quod est
instrumentum tertium) est utile et prceci-
pue ad syllogismos de eodem et de diver-
so construendos : et hoc est utilitas dif-
ferentise in quantum differentia est et di-
visiva. Et secundo est utile ad cognoscen-
dum per diffinitionem unumquodque :
quia per differentiarum divisionem vena-
mur diffmitionem : et scientes ultimam
diffcrentiam constitutivam cum genere,
scimus quod est species diftinita. Quod
autem sit utile ad syllogismos de eodem
et diverso, manifestum est ex his quse
nunc dicuntur : nos enim invenientes dif-
ferentiam propositorum (hoc est, inter
proposita) ostendentes erimus quoniam
non idem. Quod autem utile sit hoc in-
strumentum ad cognoscendum quid est
sive diffmitionem, hoc probatur : eo quod
solemus separare ab aliis omnibus, hoc
est, rem talem damus qua? suis differen-
tiis separet ab aliis omnibus : hoc autem
facimus convenientibus in utrisque diffe-
rentiis, quae sunt tunc unum quod difli-
nitum. Utilitas autem prima accipitur a
differentia in quantum est divisiva. Se-
cunda autem a differentia in quantum est
constitutiva.
GAPUT XI.
De utilitate speculationis similitudinis .
SimiHtudinis autemspeculatio, quae est
quartum instrumentum, utilis est ad in-
ductivas ratiocinationes: eo quod singula
quae sunt in universah forma simiha, ha-
bent inducti ad universale inferendum,
et haec est prima similitudo quae spccu-
Lanti occurrit. Secundo autem utilis est
ad svllogismos ex hypothesi : quia ilh ex
sensu procedunt, ut si sit in uno quod in
omnibus simile. Et tertio utilis est ad as-
signationem diflinitionis. Haec autem per
ordinem probantur. Quod autem ad in-
ductivas rationcs sit utile simihtudinem
inspicere, exhoc probatur quod tunc sin-
gula insimilibus accepta,hoc est, in quo
sint similia, aggredimur adducere, sive
universalem propositionem concluderc :
hoc enim non facile, sed impossibile est
sic inducere ignorantibus simiha,hocest,
id in quo singularia sunt simiha.
Quod autem utile sit ad syllogismos ab
hvpothesi probatur : quia iste procedit
ex hoc consensu, quod si probabile est
apud respondentem, quod qucmadmodum
in uno similium se habet, sic se habeat in
reliquis omnibus similibus : ut si anima
Socratis sit immortalis, quod anima cu-
juslibet hominis sit immortahs. Propter
quod ex uno similium concesso, ad quod-
libet ahorum poterimus disputare, siprse-
confitebimur pro consensu, quod quem-
admodum in his quse aUi sunt simiha,
se habet, sic et in proposito se habere :
ostcndentes autem illud quod in simiU-
bus se habet, ostendentes erimus ex
h^^pothesi quoniam in proposito sic se ha-
bebit : facimus enim sic demonstrativam
ostensionem ex similibus per hypothesim
inductam.
Ad diffmitionis assignationem proba-
tur valere inspectio similium : eo quod
ponentes inspicerc quid inunoquoque in-
feriorum cst idom essentiale quo om-
nia inferiora eadem sunt, non dubitamus
 LIBER I TOPICORUM,
in quid oporteat genus ponere, unum id
quod propositum est diffmientes : et sic
eadem sunt genere. Namintercommunia
genus est id quod maxime praedicatur in
quid de eo cujus est genus. Haec ergo dif-
fmiendo ponemus pro genere, et sic pro-
cedimus ad difHnitiones. Similiter autem
et in multum (non tamen nimium) di-
stantibus ad diffmitiones utilis est simili-
tudinis inspectio, ut in his quge sub eo-
dem genere generalissimo in diversis ge-
neribus sunt non subalternatimpositis. Ut
gratia exempli considerabimus, quoniam
idem et simili genere remoto, tranquilli-
tas in mari, et serenitas in aere (utrum-
que enim quies est) in hoc sunt simiha.
Et quoniam idem punctum in hnea et
unitas in numero : utrumque enim est
principium, licet non eju::dem. Quoniam
in omnibus rebus diffmiendisprimumqui-
dem convenientiae genus assignantes (hoc
est, primum commune assignantes pro
genere) opinabimur non extraneediffinire,
sed proprie.
Pene autem et omnes ahquid determi-
nantes sive diffinientes sic ex genere in-
cipientes, solent diffinire assignando pri-
mo : et deinde ex isto accipientes diffe-
rentias. Nam unitatem sicut genus po-
nentes sic diffiniendo principium numeri
dicunt esse^ et punctum lineEe, in genus
utrumque ponentes modum : ergo quo-
niam ahquid commune utrorumque est
unitatis et puncti, genus ponunt quod est
principium.
sufflcientia
utiliiai \^{gg um
autem _utifitates sic accipiuntur.
_ ...
quee est ex Reuuiritur enim aliquorum similitudo :
speculatio- ^ . •!• •
ne dinis.
simiiitu- aut unum similium continetur in alio ut
II
TRACT. lY 289
pars in toto, aut utrumque similium con-
tinetur in alio ut in toto in quo assimi-
lantur. Si primo modo, sic valet ad
syllogismos exhA^pothesi, ubi ex uno sin-
guhiri infertur universale. Si autem ambo
continentur in aUo ut in toto : aut ipsa
similia sunt in illo actualiter, et sic su-
mitur primaactu
utih"tas,
ducentia sunt quia singuhiria
in universah in-
: aut
sunt in ipso potentiahter, et sic sumitur
ultima, continetur enim species potentia
in genere, et inferiora in suis superiori-
bus simihter. Ipsaautem in scientia sic
accipi possunt : aut enim inferunt hujus-
modiin syllogismis immediate videlicet
in syllogismum, aut mediate. Si imme-
diate, sic est primum instrumentum : quia
sumptio propositionum immediata prin-
cipii syllogismi est inspectio. Si autem
ordinantur ad syllogismum mediate : hoc
est directe, aut indirecte. Si directe : aut
ordinantur ad syllogismum negativum,
aut affirmativum. Primo quidem modo
est instrumentum tertium : quia differen-
tise faciunt ad syllogismum negativum.
Si secundo, sic est instrumentum quar-
tum ; quia similitudinis inspectio ordina-
tur ad syllogismum affirmativum, quia
simile affirmatur de simili.
Instrumenta igitur per quae abundan-
tia sumitur syllogismi dialectici, hsec
sunt quse dicta sunt, loci et consideratio-
nes ad quosutilia sunt, ea sunt quae dicta
sunt, heec quce in sequentibus libris per
singula determinabuntur. Ea autem quce
contra haec quae dicta sunt objici solent,
ridiculosa sunt.
19
 LIBER
TOPIGORUM.
DE INESSE SIMPLICITER, ET UT ACCIDENS
PRIMAM DIFFINITIONEM.
TRACTATUS
DE TERMINATIONE PROBLEMATIS
INTRINSEGA
CAPUT L neque essentialiter, neque per se, neque
Quatenus procedendum, et quid obser-
vandum, et quid cavendmn in hac
arte.
Jam autem quantum praesenti sufficit
intentioni, determinatis his circa quae et
de quibus est syllogismus topicus sive
dialecticus, quae est ars generalis : jam
accingi debemus ad determinandam ar-
tem specialem, quae est ars terminandi
singula problemata in speciali. Sed quia
omnia problemata per inesse sic vel sic,
terminari habent : inesse perfectissime est
inesse ut diftinitio, quia haec inest per se
et essentialiter et secundum esse com-
pletum et convertibiliter : ideo omne
quod per diminutionem ab hoc inesse est,
clare refertur ad ipsum, sicut proprium
quod per se et conversim inest, sed non
essentialiter : et sicut genus quod essen-
tialiter inest et per se, sed non secundum
II
SEGUNDUM EJUS
I
PER ESSENTIALIA ET
PROBLEMATL
esse completum : et sicut accidens quod
secundum esse incompletura vel comple-
tum inest, sed inest tantum non conver-
sim. Propter quod, ut dicit Boetius in
Divisionibus suis, quidam Peripatetici
id quod inest ut accidens, inesse ut genus
dicebant : propter hoc quod simplicis
inhffirentisB est. Etprimum elementum
ad inesse, ut diffinitio, problema de acci-
dente primo ponemus : quia accidentis
diftinitio prima inesse accidentis determi-
nat : quia neque inest ut genus, neque
ut proprium, neque ut diffinitio : inest
autem rei, ita quod simpliciter inest, aut
ab inesse habet esse, eo quod causatur
ab eo : ideo cum accidente dicto simplici-
ter, determinabimus hanc et quamdam
universalem artem, sicut in preehabitis
quantum ad determinationem ejus quod
inest, diximus : et ideo rationabiliter aliis
est anteponenda.
Ab hac ergo incipientes, primo quae
sers-anda et quee cavenda sunt in hac arte
292 D. ALB. MAG. OV^B. PILED.
dicamus. Supponentes igitur diffinitionem
problematis ante habitam , secundum
eam problema primo dividimus dicentes,
quod sunt problematum alia universalia,
signo universali affirmativo vei negativo
distributa : aiia vero particularia signo
particulari in suis subjectis determinata,
in quibus infmita comprehenduntur :
utraque autem sunt vel affirmativa vel
negativa. Exempla autem horum sunt,
ut (quoniam omnis voluptas est bonum)
propositio cui apposito modo dubitationis
ad compositionem, formatur problema
universale aftirmativum. Exemplum au-
tem propositionis a qua formatur pro-
blema universale negativum^ est quoniam
nulla voluptas bonum : in quod negatio
feratur ad compositionem, ut quoniam
quaedam voluptas non est bonum.
Quamvis sic per quantitatem proble-
mata dividantur, tamen in ipsis proble-
matibus potentiora sunt universalia quam
particularia : et quia universalia com-
munia sunt et ad concludenda universa-
lia, et ad concludenda particularia, et
constructive, et destructive. Nos enim
ostendentes quoniam omni inest, et quo-
niam alicui inest ostendentes erimus : et
per universale concluditur particulare.
Simiiiter in negativo modo ostendentes
quoniam nulli inest, ostendentes erimus
quoniam non omni inest,quod sequipoUet
alicui non inesse. Ordo igitur consequen-
tiae expostulat, quod primum ostendamus
de universalibus qualiter terminentur,
quam de particularibus : et inter univer-
salia primum de negativo universali,
quam de affirmativo, quia negati^Tim
destructivum est : et eo quod communia
sint hujusmodi universalia problemata,
ut diximus,ad universalia et particularia.
Negatiwm autem preeponitur aftirmativo,
quia magis est de intentione opponentis
negativum quam aflirmativum : quia
respondentes magis atTerunt de inesse af-
firmativo quam de non inesse : disputan-
tes opponentes destruunt (hoc est, de-
struere conantur) et sic intendunt conclu-
dere negativam problematis. Iste igitur
unus modus procedendi.
Secundus autem modus , quo inest
quod inest ut accidens, observandus est.
hoc est, quod notandum est quod diffi-
cillimum est converti eam convenientem
nominationem quse est in accidente, quia
inesse probatur, hoc est, quod difficilli-
mum est probare quod simpficiter con-
vertitur inesse ad denominationem ab
inesse : hic enim vocatur converti, ubi
sequitur denominatio ad inesse simplici-
ter, sic sequatur ab inesse simpliciter ad
denominationem : sequitur enim, iste est
albus : ergo isti simpliciter inest albedo :
sed non convertitur, isti simpliciter inest
albedo : ergo est albus. Dico autem sim- ^^^^^^ p?^
pUciter inesse, quod supra inesse nihil P,enf"n"'
addit, ita quod inesse est simplex non ^*"™-
determinatum aliquo modo inha^rendi ,
hoc est, quod non inest ut genus, nec ut
proprium, nec ut diffinitio, sed simplici-
ter inest rei, ita quod simpliciter modum
dicat inhserendi, a privatione modi qui
afiud addit supra inhaerentiam : sic enim
albedo secundum dentem simpliciter inest
^Ethiopi , et nigredo secundum pedes
simpliciter inest cygno. Hujus autem
causa est, quod in his solis quo, hoc est,
secundum quid inest, et non universali-
ter, hoc est^ et sine determinatione in so-
lis convenit accidentibus. Et hujus pro-
batio est, quod praedicationem factam a
genere, proprio et diffinitive, necessarium
est converti. Sequitur enim, risibile inest
ut proprium homini : ergo homo est ri-
sibilis : et e converso, ergo risibile est in
homine : et iterum hoc inest ut genus,
ut animal homini: ergo homo est animal,
et e converso, ergo animal inest homini :
et similiter in eo quod inest ut diffinitio,
ut si inest alicui gressibile bipes, est si-
militer . Similiter autem convertitur a
genere : nam si animal inest alicui, illud
similiter est animal. Eadem autem con-
versio est etiam in proprio : si enim inest
alicui hoc proprium^ grammaticae suscep-
tibile esse , erit simifiter preedicatum,
quod est grammaticae susceptibilis : nihil
 LIBER II TOPICORUM, TRACT. I 293

enim horum trium preedicamentorum quid causae causantis in subjocto, ut

contingit secundum quid inesso ot non justitia inest disposito et non perfecto se-
simpliciter , vol non inesse secundum cundum justitiam : et ab his non conver-
quid : sed simpliciter contingit hcec tria titur ab inesse ad preedicationem : quia
vel inesse, vel non inosse. talibus licet insint albedo et justitia, non
In accidentibus autem nihil prohibet soquitur quod albi et justi sint.
aliud secundum quid inesse, et non sim- Fiunt tamen instantiae ab his quas objecUo.
phciter , ut justitiam secundum quid dicta sunt : crispus simpliciter dicitur cui
inesse, ut albedinem convenit inesse se- inest crispitudo secundum caput, et si-
cundum quid, quando non inest nisi se- mus vel aquilus, cui insunt illce passio-
cundum partom non principalom a qua nes secundum nasum. Et quod quidam Soiuiio quo-
j •• -T 11 itjt rumdam ri-
denommari non potest totum : et justitia dicunt, quod hoc est, quod hcet talis dicuia.
secundum partem, hoc est, imperfecte, forma insit secundum partemutsubjecto,
et non simphciter secundum perfectum tamen causa talis formse (quam dicunt
esse justitia?, quod est inesse secundum esse secundum complexionem) inest se-
habitum, et secundum suee causse per- cundum totum. Ridiculum est et non
fectionom, quse est assuetudo. Propter verum : non enim oportet crispitudinem
quod non sufficit ostendero , quoniam capitis a tota causari complexione, nec
inest albedo, vel justitia, ad ostendondum etiam simitatem in naso. Et ideo dicen-
quoniam ahquis justus simphcitor vel dum est, quod sicut in anatomia est,
albus est simpHciter. Proptor quod non quod quaedam partos corporis universahs
est necessarium in omnibus generahter sunt virtutis , influontiam supor ahas
quibus ahud inost ut accidens, denomi- partes habentes, ut cor, hopar, et cere-
nationem fieri qute est ab eodem quod brum, et vasa genitaha, a quibus totum
est in accidente. Causa autem hujus est, denominatur : unde totum corpus cah-
quamvis ex dialecticis detorminari non dum dicituracalore hepatis, totum vivum
possit, tamen ut facihor sit doctrina, vita cordis, totum masculum a sexu ge-
interponatur ex ahis. Dicamus igitur nitaUum : sic et denominatione, quod a
quod sunt quaedam formse subjectum de- parte a qua totum donominatur, ut a
terminantes, ita quod sunt esse subjocti capite homo crispus, et a naso simus : a
vel causatae a subjocto simphciter, ita formis autom aharum partium quibus
quod non secundum partem, vel secun- totum non ost natum denominari, non fit
dura quid : et ab ihis omnibus converti- tahs totius denominatio : et haec est so-
tur praedicatio ab inesse, et e converso^ lutio vera *.
ut genus et diffinitio quse simphciter sunt Determinare autem ante aha nos opor-
esse subjecti et formse totius, et proprium tot otiam peccata quae sunt in problema-
causatur aprincipiis propriis subjecti sim- tibus impodiontia disputationem : quo-
phciter, et non secundum partem : et niam haec sunt duo vitia, vol in eo quod
ideo in tahbus convertitur ad in^dcem mentiuntur proterviendo contra requisi-
prsedicari simphciter, et inesse, et e con- tum sensum ahud ponentes, vel in eo
verso. Sunt etiam formse non determi- quod transgrediuntur positam nomina-
nantos subjectum simphciter, sed secun- tionom locutione nominum ahter utentes
dum quid : et hoc duphcitor, vel quia quam ad significandum instituta sint.
insunt secundum quid subjecti, vel quia Nam et mentientes etiam, quia dicunt
insunt secundum quid causse causantis ea ahquid inesse quod non inest, peccant :
in subjocto : secundum quid subjecti, ut quia impediunt consequontise opus. Sed
albedo in dento zEthiopis : secundum hoc peccatum remediabile est, quia cor-

1 Pro hac solutione vide adhuc D. Albertura in 5 Physic. tex. com. 1.

294 D. ALB. MACx. ORD. PRJET).

rigi potest disputative ducendo ad in- quod inest ut accidens, non vere inest ;
conveniens respondentem mentientem. et ideo inesse simpliciter habot determi-
Et quia extraneis nominibus res (de qui- nari cum eo quod inest ut accidens. Primo
bus estsermo) appellant, ut qui hominem igitur oportet ponere considerationes tam
dicunt plantam propter proceritatem et destructivas quam constructivas ad inesse
spissionem. Et illud peccatum non est vel non inesse simpliciter : et tandem in
remediabile per disputationem, quia ex sequenti libro determinabimus problema
tropis et metaphoris nullus est processus de inesseutaccidens, non absolutum, sed
syllogisticus : eo quod transgreditur posi- ad aliud comparatum. Procedendo autem
tam locutionem sive nominationem : et ad determinandum problema de inesse ut
peccatum mendacii est in voce relata ad accidens, primo sumemus consideratio-
rem : aliud vero est in sermone relato ad nes a locis intrinsecis, et postea a locis
loquentem. Heec igitur duo peccata in extrinsecis ; et a locis intrinsecis sumendo
problematibus cavenda sunt. primo considerabimus inhisquae sunt in-
Et si objicitur quod nemo ponit id quod trinseca ut pars essentiae, et postea in his
est omnino falsum, ut in primo hujus quae sunt tota essentia : sed quiahaec om-
scientiae libro dictum est, Dicendum quod nibus intuentibus, vel a quibus trahun-
mendacium quod est peccatum in pro- tur considerationes manifesta sunt, am-
blematibus, maxime est in mendaci con- phus in his non est immorandum.
sensu respondentis, ut dicat se consentire Cum autem accidentis duse diffmitiones
in affirmativam, quando consentit in ne- assignatai sunt in libro prcecedenti, qua-
gativam : vel dicat probabile quod non est rum prima data est de accidente secun-
probabile : per hoc enim impeditur con- dum quod actu inest, altera secundum
sequentiae opus et est pravissimus. quod potentia inest : primus locus erit et
summus, si aliquid assignatur inesse ut
CAPUT II. accidens, tale prsedicatum tunc conside-
randum est, si id quod ut accidens inesse
De determiyiatione problematis de inesse dixit respondens, secundum ahquem mo-
ut accidens per locos intrinsecos per re- dum alium alterius praedicati inest : tunc
spectum ad prsedicatum. enim sequitur quod non inest ut accidens,
cum accidens sit quod neque est genus,
Problemaigitur de accidenteprimo per neque diffinitio, neque proprium, sed
locos et considerationes a locis tractas inest rei simpliciter, ita quod ab inesse
determinandum est. Dico autem ^e;- /oco.? trahit esse suum. Hoc autem modo
et considerationes speciales, ideo quia hoc maxime peccatur contra genera : eo quod
quod inest ut accidens^ ab inesse habet utrumque horum praedicatorum inest non
esse,etdenominationem,etgenerationem: conversim : et ideo habent similitudinem
quodnonestinaliispreedicatis: quiaquod haec duo praedicata ad invicem. Propter
inest ut genus^ per hoc quod inest^ est quod dicit Boetius quod aliquando quod
causa, et similiter quodinest ut diffinitio : inest ut accidens, inesse ut genus alii di-
et quamvis proprium a subjecto trahat cebatur : quia quantum ad inesse non con-
esse et causam, hoc tamen non fit nisi ex versim simpliciter insunt ut genus et ac-
substantiahbus subjecti : propter quod cidens. Hujus autem exemplum est, ut
genus vel aliud principium essentiale po- si quis albo accidens dicat colorem esse :
nendum est cum proprio, quando bene album enimrationeformae sumptum, spe-
assignatur proprium : et ideo addit mo- cies est coloris, et non subjectum: et ideo
dum inhaerendi specialem super inesse, et non accidit ei inesse colorem, sed est sub-
quoad hoc non totum esse suum accipit ab stantiale ut genus dans esse speciei : non
inesse simpliciter : sicut accidens propter enim accidit ei sicut subjecto colorem
 LIBER II TOPICORUM, TRACT. I 293

inesse, sedgenusalbisicsumpli color est. convenit, quando ut genus prsedicatur :

IIoc autem peccatum continglt dctermi- nec assignavit ut proprium neque ut dif-
nare eum qui ponit, sive eum qui respon- finitionem prsedicari, co quod diffinitio
det positum concedendo secundum no- neque proprium alicui alii inest, nisi ei
minationem. Quamvis non semper expri- cujus est diffinitio vel proprium : sed
mat sermone, quod inest ut accidens id multa etiam de numero aliorum ab albis
quod ponit inesse : ut quando dicit, quod colorantur, ut nigrum et medio colore
accidit justitice virtutem esse, quamvis colorata, ut Hgnum, lapis, homo. Mani-
non addat quod inest ut accidens. Soepe festum ergo est quod id quod denomina-
cnim non determinate respondente mo- tive dixit inesse^ ut accidens inesse assi-
dum inlieerendi, manifestum est quod id gnavit.
quod inest ut genus, assignatur inesse ut Si quis autem objiciat quod ssepe de- objeciio
accidens, ut in praedicto exemplo si dicat nominative prsedicatur et genus, ut vide-
justitiae accidere virtutem esse, cum vir- tur. Omnis enim linea brevis vel longa :
tus non sit accidens justitiae, sed genus omne longum vel breve quantum : ergo
ejus, et quod in ipsa. Hoc fit etiam in omnis linea quanta vel quantum. Omnis
modo preedicationis^ quando id quod est numerus mullus vel paucus : omne pau-
genus et substantia alicujus, denomina- cum vel multum quantum : ergo omnis
tive preedicalur de substantia speciei, ut numerus quantus. Et sic est in multis.
si quis dixit albedinem colorari, ita quod Dicendum quod denonominatio fit pro- SoiuUo.
prgedicet colorem denominative non ali- prie, et communiter. Denominatio autera
quid coloratum : non enim color alio et propriedictanonfitnisiaformaquaealtero
alio albedo motu a generante fit, sed eo- motu alterationis inducitur subjecto jam
dem : quia color est substantia albedinis, perfecte in esse constituto : motus enim
et eodem fit albedo et color. est de subjecto ad subjectum. Et hoc os-
Si autem albedo diceretur colorari pro- tendit ipsum nomen denominatio : de
prie: tunc oporteret quod albedo esset enim proprie, cuni transitionem et diver-
substantivum inesse in toto motu, et co- sitatem notet, alicujus diversitatis ad
lor alio quodam motu inferretur in ipso, nominationeni importabit : et cum nomi-
ut probatur quinto Physicorum : et hoc nis communis, ut homo est animal, sub-
modo denominatio non fit nunc ab acci- stantia fiat a forma substantiali, conse-
dente quod per motum sit in subjecto. A quenter denominatio ab accidentali forma
nullo enim genere, eo quod ipsum est fieri debet : et haec est proprie denomina-
quid non inductum per modum motus^ tio, quae fit per motum ad formam alio
denominativa fit preedicatio de sua specie. motu introductam preeter substantialem :
Idem est si dicat aliquis ambulationem per talem enim formam proprie fit deno-
moveri : ambulatio enim species est mo- minatio, et sic quod ut genus, non prae-
tus, et motus est genus ambulationis. A dicatur denominative. Et iterum deno-
nullo enim genere praedicatio denomina- minatio large et non proprie dicta, quae
tiva dicitur de specie secundum dictum non habetrem denominatam, sed modum
modum denominationis : sed omnia ge- tantum, sicut principiumqualitatis est, se-
nere praedicantur univoce nomine et ra- cundum quam qnales dicuntur : et tamen
tione quae secundum nomen generis su- per unam formam accidentalem proprie
muntur de suis speciebus : nam species fitdenominatio aformageneris, etaforma
in praedicando suscipiunt et nomen et ra- differentiae, et a forma speciei, et alii ab
tionem. Respondens igitur qui dixit, al- hujusmodi forma quae ut habitus com-
bum est coloratum, non assignavit prae- muniter significatur. In tali enim forma
dicatum ut genus, eo quod id assignavit duo sunt : et inclinatio ad id quod sub-
praedicari denominative, quod gencri non stat ei quod large loquendo vocatur sub-
296 D. ALB. MAG.
jectum, et quo est dispositio ad actum
vel finem : et quoad primum substantia-
lis forma constituit subjectum, et quoad
secundum est dispositio ipsius, quae ha-
bet modum qualitatis^ et ab hac accipit
modum denominationis, ut cum dicitur
homo humanus qui humana agit, et ani-
malis homo qui totaliter suas prosequi-
tur concupiscentias, et sic de aliis. Et li-
nea dicitur esse faciens quantitatis dimen-
sionem, et breve et longum hoc modo
quanta dicuntur : et hoc modo unitas di-
citur una, quia facit actum unitatis in
unitate sicut in aliis, facit enim eam in
so indivisam, et ab illis divisam : et hoc
modo dicitur unitas una, et bonitasbona.
Et in talibus^ ut diximus, non est vera
denominatio, sed modus denominationis.
Hoctamen modo nondicitur albedo alba,
et scientia sciens, vel sapientia sapiens :
quia tales fornue accidentales non habent
talem differentise respectum ad subje-
ctum, et ad aclum vel fmem per inclina-
tionem ad subjectum non constituunt
subjectum^ sed constiiuuntur ab eo : et
ideo suntdispositiones adactum veltinem
respicientes : pro pter quod non ita refle-
ctuntur in seipsis denominative. Et hsec
est vera solutio dubitationis, quamvis
quidam aliter dicant^ de quorum dictis
non est curandum.
CAPUT III.
De eodemj.erlomm a fartihns siifficien-
ter enumeratis.
Alius autem locus est inspicere ad ali-
qua subjecta quibus inesse dicitur praedi-
catum : et est locus iste a partibus sufli-
cienter enumeratis. Si enim universaliter
dicitur aliquid alicui inesse ut accidens^
aut omnibus affirmative, aut nulli nega-
tive, considerandum est illud secundum
species sub subjecto distributo acceptas :
et sic sub subjecto accipiendo non opor-
tet accipere statim infmita singularia ac-
cidentia in infinitis singularibus existen-
tia : quia a genere non statim descenden-
ORD. PR.ED.
dum est ad singularia, quia infinita sunt :
quia hoc difficile esset vel impossibile
considerare sigillatim in universis singu-
laribus. Unde statim ad species conside-
randum est an inveniatur instantia vel
non : in his enim est via magis et facilior :
et ideo est via magis in tahbus, quia in
paucioribus consideratio est facilior ad
propositumconcludendum. Oportet enim
considerare et incipere sic a prioribus par-
tibus et speciebus, et quse immediate
sunt sub genere communi : et si in illis
non invenitur instantia, deinde sub spe-
ciebus oportet descendere usque ad indi-
vidua, in quibus stat divisio ipsius totius
subjecti, circa quod aliud universahter
inessevel non inesse dicitur. Cujus exem-
plum est ut si aliquis dixerit onmium op-
positorum eamdem esse disciphnam, per-
spiciendum primo in generibus et specie-
bus oppositorum hoc modo, si eorum op-
positorum quae sunt ad aliquid, sit eadem
disciplina : et si eorum quse sunt oppo-
sita secundum contradictionem, sit eadem
disciphna: et si eorum quge secundum
privationem et habitum sunt opposita,
sit eadem disciplina.
Et si in his quse sunt specie soppositorum
nondum sit manifesta instantia, rursus
ulterius est dividendum, et sub speciebus
oppositorum accipiendum usque ad indi-
vidua ; in quibus ut in ultimis stat divisio.
Yerbi gratia, et si justi et injusti sit ea-
dem disciphna, quse sunt sub specie con-
trariorum : vel si dupli et dimidii sit ea-
dem disciphna, quae sunt sub oppositis
eorum quce sunt ad aUquid : vel si csecitatis
et visus sit eadem discipHna, quae sunt
sub oppositionis specie dictae secundum
privationem et habitum : vel si esse et
non esse sit eadem disciphna, quae sunt
sub oppositione dicta secundum affirma-
tionem et negationem. Nam si sic descen-
dendo ad partes subjectivas ostendatur
probando, quoniam non est eadem di-
sciplina aliquorum oppositorum : tunc in-
terimentes erimus problema propositum,
et quodnon omnium opposilorum est ea-
dem disciphna : quoniam omnium opposi-
 LTBER II TOPICORUM, TRACT. I 297

torum esse eamdem disciplinam et aliquo- est lleri disciplina, ut dicit Plato : et sic
rum oppositorum nou csse eamdem di- videtur ista consideratio esse falsa et inu-
sciplinam sunt contradictoriae : et ideo non tilis.
possunt simul esse verae : quia aliter de Dicendum est cum dicitur descendi soiutio pri-
eodem numero esset aftirmatio et nefiratio liabere sub universalis distributo, intelli-
vera : quiasignum universale faeit^ quod gendum quod tantus debet esse descen-
eodemnumero affirmatur in universali et sus quanta est dislributionis divisio :
negatur in particulari oppositio. Simibter quando autem distribuitur pro generibus
autem est faciendum, quando prsedicatur singularium, non fit divisio sub nisi in
nulli inesse in negativa universaHter, quia partes ad formas divisas : et ideo ultra
instantia quse in partibus ad interimen- istas in tali divisione nihil accipiendum :
dum velconstruendum propositionem. et si aliquid ulterius accipitur, tunc fit
Iste autem locus a partibus, vel con- descensus ad id quod non est sub distri-
sideratio tracta a loco, convertitur per butione, et non valet talis processus.
oppositas qualitates et ad destruendum et Quando autem fit distributio pro singu-
ad construendumpropositionem. Hoc pa- lis subjecti materialis : tunc ad omnia
tet^ quia si in omnibus partibus videatur materialia sub sbujecto existentia descen-
inesse prgedicatum, quce proferuntur per dendum est.
divisionem ad individua, vel in pluribus, Hiiec autem propositio, omnis homo de SoiuUo cundae.
se-
1 1 • j-
ita quod 1-non videatur instantia : tunc est necessitate est animal, sicut multidicunt,
concedendum, et universaliter est ponen- duplex est : exeo quod potest esse de re,
dum prcedicatum inesse subjecto : aut vel de dicto. Et si est de re, dicunt quod
oportet respondentem instantiam ferre, est falsa. Si autem est de dicto, dicunt
quia in aliquo contento sub universali sic quod est vera, sub lioc sensu, omnem
non fit,sicut universaliter estpropositum: hominem esse animal de necessitate est
nam si neutrum horum faciat respondens, verum, vel hominem esse animal est ne-
et quod nec universabter concedat, nec cesse. Potest tamen dici quod necessa- NecessUas
j. . . . proposiiio-
ferat mstantiam per quam id interimat riam esse propositionem dicitur duplici- nis dupiex :
quod universaliter proponitur, et tamen ter : aut necessitate rei, vel necessitate 'rentiee.
neget propositum, inconveniens videtur coha?rentiee prsedicati cum subjecto : sic-
non ponere universaliter quod est posi- cut et haec, necesse est Deum esse ipsius
tum : et sic videtur esse pravus socius, rei necessitate : et sicut dicimus, quod
et peccans peccato mendacii contra pro- necesse est hominem esse animal neces-
tlema. sitate cohserentieepraedicaticum subjecto :
objeciio ^^ autem hic objicitur, quod quaedam et hoc mediate vel immediate. Imme-
pnma. propositioncs universales non supponunt diate quidem, ut quando inter subjectum
nisi pro generibus singulorum, ut cum et praedicatum non estmedium, per quod
dicitur, omne animal fuit in arca Xoe : in praidicatum inest subjecto^ ut cum dici-
quibus non habet descendere ad indivi- tur, homo est animal. Mediate autem
Secunda. dua. Adhuc autcm qua?dam videuturverse quod per medium aliquod essentialem
universales, nuUamhabentes singularem substantiam participat, ut cum dicitur,
veram, ut omnis homo de necessitate est Socrates est animal : quia Socrates est
animal ; cum tamen haec, Socrates nec homo, et homo est animal : et hoc modo
Teriia. Plato dc nccessitate sit animal. Adhuc Socrates de necessitate est animal^ quia
autem in descendendo sub oppositis re- Socrates essentialiter est homo.
lative duplum et dimidium, et sub con- Cum autem sic descenditur ad partes soiutio ter-
trariis ad album et nigrum, non est de- formaliter divisas, et non materialiter : *'* ^\^^^^'
Quarta. scensus ad individua. Et ad individua de- tunc istee partes dicuntur iudivisae : non
scenditur ad infmita, de quibus non pot- quia simpliciter divisio stet in ipsis, sed
298 D. ALB. MAG. ORD. PRtED.
quia stat in ipsis divisio formalis : et sic
duplum et dimidium, et album et nigrum
dicuntur individua : et similiter dicendum
est in aliis, etc.
GAPUT IV.
De determlnatione ejusdem problematis
de accidente per inspectionem ad dif/i-
nitionem subjecti vel pvdedicati proble-
7natis vel utriusque.
Alius autem locus intrinsecus ad dc-
terminandum problema de inesse sive
modo accidentis (ita ut non exprimatur
per sermonem, quod insit ut accidens,
sed quod simpliciter insit^ vel non insit)
est diffinitiones facere accidentis seu prae-
dicati quod inesse dicitur, vel utriusque
subjecti etiam et praidicati aut alterius
eorum : et factis diffinilionibus oportet
considerare in diffinitionibus, si afiquid
subjccti et prajdicati non verum secun-
dum rem, ut vcrum in propositione sump-
tum sit : et hoc primum considerandum
est in diffinitione prgedicati. Cujus exem-
plum est^ ut in problemate quaesitum est,
si inestDeo non justitiam facere (hoc est,
si hoc prsedicatum, injustitiam facere,
inest Deo) hoc est, insit vel possit inesse
Deo : diffiniendum est prBedicatum sic :
Injustitiam facere est proximo nocere
sponte et sine causa : statim erit manife-
stum quoniam non est (vel convenit) Deo
hoc praedicatum quod est injustitiam fa-
cere : non enim hoc convenit inesse Deo
quod est nocere sponte : quia sic Deus
esset malus et vitiosus, quod 'non potest
esse. Similiter considerandum est in dif-
finitione subjecti, quis sit invidus, et quee
per diffinitionem sit invidia : quia unum
conjugatorum scitur per alterius diffini-
tionem : nam si invidia est tristitia in
apparenti prosperitate ahcujus, et studio-
sus nullos ad mala provocans : tunc ma-
nifestum quod invidus non est nec esse
potest : sequeretur enim, quod studiosus
esset pravus : et si pravus, non studio-
sus.
Iterum diffiniatur utrumque, et prsedi-
catum et subjecium, et diffinitio unius
referatur ad diifinitionem alterius. Gujus
exemplum est, fiat problema conveniens
si reprehensor sit invidus : diffinitione
notificetur uterque, et reprehensor, etin-
vidus : manifestum erit ex comparatione
diffinitorum, utrum verum vel falsum est
quoddjctum est praidicatum inesse sub-
jecto : videtur ergo si invidus est qui
tristatur in bonorum prosperitatibus, re-
prehensorem esse illum qui in malorum
prosperitatibus tristatur. Et sic palam est
quoniam invidus non est reprehensor.
considerationis
Impedimentum hujus
posset esse, quod aliquid positum est in
divisione non manifestum, propter quod
a respondente negaretur tota diffinitio :
et hoc impedimentum removendum est
sic, quod pro his nominibus (quae sunt
non manifesta in diffinitionibus) oportet
sumere chffinitiones : et si adhuc in illis
diffinitionibus pro nominibus sumptis
sunt iterum quaedam non manifesta, pro
ilhs sumendse sunt diffinitiones : et hsec
oportet non dimittere, sed continue facere,
donec ad notum veniat^ ita quod respon-
dens per notum habeat occasionem ne_
gandi propositionem. Et [hoc quidem fa-
cere est necessarium : quia ssepe fit in
disputatione dialectica, in qua ex proba-
bilibus proceditur, quod tota diffinitione
assignata adhuc non palam est quod quae-
ritur : quia qua3 in diffinitione ponuntur,
non sunt manifesta, vel de aliquo illorum
quae in diffinitione ponuntur, non est ma-
nifestum, quod in problemate quaeritur
inesse subjecto. Quando autem diffinitio
ponitur pro aliquo eorum quae posita
sunt in propositione (hoc est^ pro aliquo
nominum in diffinitione positorum) ma-
nifestum tunc fit utrum insit vel non insit
quod inesse quaerebatur aut dicebat : et
ideo utile est diffinitionem pro nomine
obscuroponere, cum per hoc problema
determinetur, et per hoc respondens non
habeat negandi occasionem. Hic autem Qu'd per
dnfinitionem dicnnus omnis nommis de- nemdilfinitio-
,.pp ... ^ ,. . . • • 1
hic m-
clarationem^ sive sit diffinitio, sive decla- dt?m.
 LIBER II TOPICORLM.
ratio, sive descriptio, sive nominis in-
terpretatio : eo quod liaev: omnia prout
sunt principium inferendi in syllogismo
dialectico, per unum modum communem
sunt dispositio mediisyllogismi dialectici.
Et ideo non distinguitur diffinitio a de-
scriptione vel nominis interpretatione :
quia prout suntdispositio medii uno modo
ad inferendum dispositionem. Sed si re-
feruntur ad rem quam notificant, oporte-
ret ista distinguere : quia aliter notificant
rem ista tria, et aliter diffinitio, quia per
substantialia : et aliter descriptio, quia
per accidentalia : et aliter nominis inter-
pretatio, quia per causam quse ilia impo-
suit : et hoc modo hcec tria sunt tres loci
intrinseci, sicut in Topicis suis dicit
Boetius. Sed hsec non considerantur sic,
sed ut unumquodque istorum, sicut no-
tum faciens manifestum ad consideran-
dum hic sumitur : et ideo uno nomine
indistincte haec signatur idoneitas istius
considerationis quae penes rem sumpta
est hic : quia adhuc praeter ea quae dicta
sunt.
Amplius oportet eum quiopponit, quod
non secundum inesse ad praedicatum acci-
dentale proponitur universale^ propositio-
nem considerare apud se, utrum ista pro-
positio habeat instantiam : et si aptam
habeat instantiam, tunc proponit eam
cum ipsa instantia: quia tunc respondens
facihus admittit eamdem gratia aliorum :
nam instantia erit argumentum mentem
arguens respondentis ad propositum de-
struendum : et hoc cavetur per hoc quod ab
opponente ponitur instantia, quia tunc
non habet respondens occasionem pro-
pter quam neget propositionem gratia
aliorum. Est autem hic locus de inesse
vel de diffinitione accidentis, pene idem
cum penultimo sive cum eo qui imme-
diate poniturante istamconsiderationem,
et docet ahquid inesse, ut accidens eis
subjectis, quibus vel omnibus inest vel
nullis, secundum quod dicturn est inesse
vel non inesse : nam et ibi docetur si
aliqua est instantia universahs propositae
per divisionemusque ad singularia. Dif-
TRACT. I 299
fert autem in modo quodam : quia ille
considerat pra^dicatum ut accidens inesse
subjecto universaliter, hic autem consti-
tuit praedicatum inesse subjecto non de-
terminando modum etiam quod ut acci-
dens insit, sed ut simpliciter praedicatuni
in subjecto esse universaliter. Idem ille
docuit considerare utrum insit aliquid ut
accidens, hic autem docet considerare,
utrum insit ut diffinitio. Adhuc autem
quia ille est per comparationem ad oppo-
nentem tantum, hic autem per compara-
tionem ad opponentem et respondentem.
Alia autem idoneitas qua idonei erimus
secundum hunc locum, est sumpta ex
parte sermonis.
Amplius praeter ea quae dicta sunt^
opportet opponentem determinare quro
sunt illa quae oportet dicere ut plures, et
quse sunt quae non oportet dicere ut plu-
res. Hoc enim utile est ad destruendum
propositumet ad construendum, et sic
major est potestas sive facultas istius
considerationis quam alterius. Yerbi gra-
tia, quoniam nominationibus res ipsas
nominandum sive nuncupandum ut plu-
reSj sive communitas hominum nominat
ipsas easdem. Sed quse rerum sint hujus
virtutis vel effectus, jam non attendendum
est pluribus qui vires et naturas rerum
ignorant. Cujus exemplum est, ut istud
nomen quod dicitur sanativum : quod au-
tem sanativum perfectivum sit sanitas,
dicendum est ut plures : ad hoc enim si-
gnificandum utimur dicto nomine : utrum
vero res proposita^ scilicet dicat vel me-
dicina secundum actum sit sanitas perfe-
ctiva vel non, non dicendum utplures di-
cunt, quia nonperinteriora rei judicant :
sed dicendum est de talibus rebus ut di-
cit medicus sapiens, qui scientiam talium
experimentalem habet et artem, quodnon
est plurium, sedpaucorum et sapientium.
Pfopter quod dicitur communiter, quod
loquendum est ut plures, sentiendum au-
tem ut pauci : quia sapientes sunt pauci.
ectio.
Si autem alius objiciat quod nomina obj
imposita sunt a reruni proprietatibus et
formis, et sic a sapientibus, et sapientis
 300 D. ALB. MAG. ORD. PRyED.

est hoc considerare, et loquendum est ostendere, tunc omnis occasio negandi
vocabulis etutendumproutsunt imposita : auferturrespondenti. Si autem non valet
et sic videtur quod loquendum sit ut sa- in utroque sensu ostendere propositio-
Soiutio. pientes. Dicendum quod hoc verum est, nem, ostendat saUem in altero : quia tunc
Quare non , . ., . t. , • i x x
est loquen- quod a rcrum propnetatibus sapientes conceditur a respondente : quoniam latet
durn ul sa- . .^ "■ i i i i.- i ■ i,- t •. -•
pientes, sed miposueruut et imponunt vocabula, sed multiplex omnis sensus muitiplicitatis.
quomodo ab cxterioribus .rei imposita
hoc intelli- ., .
sunt et com-
.
Hoc ••1,1
modo est utendum in multiplicibus
i .
gendum. munibus : et sic sunt m usu communiter sequivocis quae latent respondentem : nam
loquentium : et hoc modo etiam in lo- si respondentem non lateant quse multi-
quendo sumenda sunt vocabula : sed sa- pliciter dicuntur, tunc in alio sensu
pientes in usu vocabulorum profundan- quam probent instabit respondens, dicens
tes in rebus inspiciunt proprietates, et ad quoniam non monstratum est quod ipse
illas referunt vocabula, et ideo transgre- dubitabat, hoc est, in hoc sensu non est
diuntur positam locutionem, et ideo probatum in quo ipse dubitando negabat.
peccant in problematibus. Propter quod Potestas autem hujus loci est sive consi-
non est loquendum ut sapientes, maxime derationis, quod ad utrumque, scilicet ad
in rerum difrmitionibus et descriptionibus construendum et destruendum converti-
quge loco nominum sive vocabulorum tur. Nam construere volentespropositum,
ponuntur, ut ista docuit considerare : ostendemus quoniam alterum, hoc est,
idoneus ergo sic efiicitur in dicta consi- in uno sensu inest quod propositum est
deratione opponens, si apertam non in inesse : quia totum universale construi-
universali proponit instantiam, et si vo- turuna suiparteconstructa. Construemus
cem nominum refert ad plures, et rerum ergo alterum inesse si ambo non poteri-
virtutes et causas et efTectus refert ad sa- mus. Destruentes autem sive destruere
pientes etpaucos qui secundum intentum volentes propositum, ostendemus quo-
judicant de rebus propositis. niam ipsum multiplex alterum (hoc est,
Ampbus si obscuritas sit in propositio- in altero sensu acceptum) non inest, si
ne proposita : aut est obscuritas propter non poterimus ostendere ambo (hoc est,
multiplex aliquid in oratione proposita, inutroquesensu) non inesse, et tunc de-
aut aliter obscuratur oratio, propter struere secundum omnem sensum inesse.
quamcausamnonconcedituraresponden- Sicergoetad construendum et ad de-
te : et siquidem est multiplex, oportet quod struendum valet ista consideratio, et lo-
illud sit multiplex non valens ad dispu- cus considerationis qui est locus a parti-
tationem dialecticam, cum non deserviat l^ns.
nisi deccptioni sophisticae, sicut est mul- Sed difTerentiaestinterheec^quod aUcui
tiplex in compositione et divisione et figu- opponenti in destruendo nihil oportet
ra dictionis. Si autem in propositione vel uti praeconfessionerespondentisaddestru-
problemate proposito dicatur aliud esse endam uniA^ersalem propositionem, sive
multiplex sive dicatur sic, quoniam inest sit affirmativaj sive negativa : non enim
preedicatum subjecto in propositione ne- oportetuti in disputando prseconfessione
gativa, hoc est dupliciter in a^quivoco rcspondentis, quod si velimus destruere
multiplici : aut vero multiplex latet re- omni inesse^ sive velimus destruere nul-
spondentem, autnonlatet illud multiplex liinesse. Si enimostenderimusuni alicui
ad propositum. Si quidem latet respon- singularium non inesse, sive quod secun-
dentem ipsum multiplex : tunc sufficit al- duni unum sensum non inest, sive prae-
terum sive unum sensum manifestare sive confiteatur respondens sive non, interem-
probare eorum quse multipliciter dicun- ptum est omni inesse, sive secundum
tur, si non possit in utroque sensu os- omnem sensum multiplicitatis inesse.
tendere : si enim in utroque sensu potest Similiter autem in proposito. Si enim
 LIBER II TOPICORUM,
ostenderimus, quoniam uni alicui inest
secundum unum sensum multiplicitatis
inest, interimemus nuUi inesse, sive sc-
cundum nullum sensum verum esse. Sed
construentibus, hocest, construere volen-
tibus universale ex particulari, praecon-
fitendum^ hoc est, praeconfessione re-
spondentis utendum et in negativa et in
affirmativa, ut quod confitcatur respon-
dens, quod sicut est in uno, ita est in
aliis : vel sicut non est in uno, ita non
est in aliis : et hoc est ideo, quia non
aliter ex uno particulari infertur univer-
sale universaliter distributum. Preecon-
fitendum ergo si uni inest, omni inessc.
Et si similis sit propositio, hoc est quod
sicut se habet in uno, ita se habeat in
omnibus propositio posita : non enim suf-
ficit disputasse si uni inest, omni inesse,
nisi ex prseconfessione : ut si ostendatur
quoniam anima unius hominis est im-
mortalis, quod sequitur quoniam omnis
hominis anima est immortalis.
Hoc autem non semper faciendum in
universalibus problematibus, sed in ali-
quibus quando non faciie est unam di-
ctarum rationum dicere vel ostendere,
secundum quam singuiaria respiciunt uni-
versale^ sicut faciliter potest ostendere
geometer unam communem rationem,
quod omnis triangulus rectilineus habet
tres angulos aequales duobus rectis. Sic
ergo procedendum, quando responden-
tem latet aequivocum in propositione
proposita.
Si autem respondentem non lateat
aequivocum quod multipliciter dicitur,
tunc ut respondens negandi vel conce-
dendi non habeat occasionem ab oppo-
nente, tunc dicendum est vel distinguen-
dum multiplex secundum omnemsensum,
et contingit interimere si concedit re-
spondens secundum omnem sensum, et
construere si negaverit respondens. Cu-
jus exemplum est, si quceritur, si oppor-
tunum est expediens vel bonum sive
honestum. Si hoc negaverit respon-
dens, vel tentandum ambo interimere de
proposito problemate si ea concesserit
TRACT. I
301
respondens, si opportunum nequebonum
est neque expediens. Si autem non con-
tingit utrumque (hoc est^ in utroque
sensu construi vel destrui) tunc alterum
inest (hoc est, quod in altero sensu est
verum) id autem non inest, hoc est, in
alio sensu falsuni est. Eadem autem ratio
est , etsi plura sint in quse dividatur (hoc
est, si in plures quam in duos dividitur
sensus) id quod est multiplex : secundum
enim omnes sensus distinguendum est,
et secundum omnes sensus est constru-
endum vel destruendum, si fieri potest :
vel secundum aliquem construendum vel
destruendum si secundum omnem sen-
sum construi vel destrui non potest, pro-
pter superius assignatam rationem. Se-
cundum enim modum totius universalis
construi vel destrui habet multiplex a?qui-
vocationis : quia sicut totum universale
se Iiabet ad sua signitlcata : et ideo sicut
totum universaleconstruitur exsui parte,
et sic multiplex construitur ex suo signi-
ficato : et sicut interimitur universale uni-
versaliter sumptum si alicui uninoninest, .
et sicut interimunt ur nulli si ali cui uni inest ,
sic multiplex secundum omnem sensum
esseverum destruitur si secundum unum
sensum verum non est, et secundum nul-
lum sensum esse verum destruitur si se-
cundum unum aliquem sensum verum est.
Propter quod etiam similia sunt in con-
struendo vel destruendo totum universale
universaliter sumptum, et totum mul-
tiplex. Sic ergo proceditur multiplicari
secundum aequivocationem.
CAPUT Y.
Qualiter procedendum sit in multiplici
amphibologico.
Rursum quoque in his qusesuntsecun- Quomodo
dum sequivocationem, dicuntur multipli- siUo/d°id-
citer, sed alio modo, accidentali tamen |!iu"tum',"e"s^
multiplicita te, sicut secundum amphibo- '^""'p'®''
logiam : sicut dicitur disciplina una plu-
rium : hoc enim secundum multiplicita-
tem amphibologise dicitur : multipliciter
302 D. ALB. MAG.
enim dicitur disciplina una plurium, ut
quod plura sint unius fmis totius discipli-
nee, et ejusquando estad fmem : sic enim
unius est ut finis, et alteriusut ejus quan-
do est ad finem : ut medicina dicitur una
disciplina plurium, quia est disciplina sa-
nitatem faciondi, ut fmis, et cibandi et
diaetandi, ut ejus quod est ad finem : et sic
est plurium quae non in una penitus ha-
bitudine construuntur, ethocquod est di-
sciplinam unam esse plurium. Dicitur
etiam una disciplina plurium velut am-
borum finium : et tunc genitivus plurium
ratione suppositorum in una dependentia
se habet ad nominativum, qui est, una di-
sciplina estplurium. Vel ad accusativum,
quando dicitur unam disciplinam esse
plurium. Sic dicitur, contrariorum eadem
disciplina, ut medicina sanorum et segro-
rum : etsic enim disciplina una speculati-
vaplurium est quse eequaliter contraria,ut
fines in periculosis considerare : quamvis
disciplina practica non sit nisi unius ut
linis, et alterius per accidens ut caveatur.
In speculativis autem nihil magis unum
contrariorum est fmis altero : quia per
speculationem non potest finite cognosci
ununi contrariorum, nisi cognoscatur al-
terum. Aut etiam dicitur una disciplina
plurium : quia est unius, ut ejus cujus est
per se, et alterius, ut ejus cujus est per
accidens : sicut disciplina, quoniam trian-
gulus habet tres angulos sequos duobus,
etc. ; quae disciplina relata ad subjectum
plurium est, quia est trianguli et eequila-
teri : sed trianguli secundum se, aequila-
teri per accidens, quoniam accidit trian-
gulo esse triangulum a3quilaterum, et
contingit triangulo per id quod est con-
sequens esse totum trianguli. Quaecum-
que autem totum esse sequuntur, acci-
dunt ' : co quod non sunt de substantia
illorum quorum esse sequuntur, quamvis
in seipsis sint substantialia. Sed quod acci-
dens quidem dicunt opponi ad per se et non
adsubjectum, et vocant ipsum accidensad
visendum quamvis substantiale sit ad es-
' Capitur accidens hic ut opponitur ad per se
ORI). PR.ED.
sendum : quia non per se, sed per extra-
neum participat praedicatum, cognosci-
mus, quod sequilaterus habet tres sequos
duobus rectis, per hoc quod est triangu-
lus, et non per hoc quod est eequilaterus.
Sic ergo amphibologice dicitur ad mul-
tiplex : nec dicitur, quod hic multiplex
sit non secundum sequivocationem, eo
quod nihil sit aequivocum : quia hoc esset
falsum : cum unum nomen unius per se
et alterius propter aliquid, vel unius per
se et alterius per accidens, non possit
esse nisi sequivoce. Seddicitur non secun-
dum ffiquivocationem : quia multiplicitas
hic non consideratur in sequivocis, sed in
diversadopendentia generum quee estplu-
rium ad nominationes vel accusationes
prsecedentcs.
Usus autem hujus considerationis in
destruendo quidem problema quod opor-
tet destruere, multiplexsecundum quem-
libetsensum est : quiasinuUo modosecun-
dum quemlibet sensum est una discipli-
na plurium, tunc universaliter destructa
erit propositio quse dicit disciplinam esse
plurium : tunc enim manifestum est quo-
niam omnino (hoc est, universaliter) non
erituna disciplina plurium. Inconstruendo
autem sufficit uno aliquo modo discipli-
nam unam plurium esse. Exemplum pro-
positionis propositae proprie loquendo
non est multiplex : sed nomine multipli-
cis extenso, multiplex dicitur propositio,
quse plures causas habet veritatis, cujus
veritas non destruitur nisi omnibus mo-
dis et causis veritatis destructis. Con-
struitur autem veritas, causa una con-
structa veritatis ejusdem.
In talibus autem multiplicibus quce
non latent respondentem, utile est divi-
dere sive distinguere multiplex quoties
dicitur secundum omnem modum suae
multiplicitatis, ne respondens negandi
habeatoccasionem, aliquo modo non di-
visim accepto. Sedsi construere volumus
propositionem, addendi et accipiendi sunt
a nobis omnes sensus veri, ut accipia-
et non ad substantiam. P. J.
 LIBER II TOPICORUM,
mus quaecumque contingunt et vera sunt :
et dividendum est propositionem in ea
tantum quoe vera sunt, lioc est, in sensus
multiplicitatis veros, omittendo sensus
falsos : quia sic accipimus quaecumque
utilia sunt ad construendum : quia sen-
sus falsus ad construendum non est uti-
lis. Si autem destruere volumus, acci-
piendi sunt omnes sensus multiplicitatis
falsi, ita quod accipiamus ex sensibus
multiplicitatis ea quse non contingunt et
falsa sunt, et reliqua quge sensus veri re-
linquamus : quia verum non valet ad
destruondum, cum ex vero non sequi-
tur nisi verum. Taliter autem faciendum
est in multiplici, quod non latet respon-
dentem : quia aliter negabitur propositio
propter multiplex indivisum.
Hsec autem multiplicitas non conside-
ratur tantum in his quae sunt plurium^
sed etiam in hoc quod est unius. Unde
esse hochujus, vel non esse hoc hujus,
eadem multiplicitate multipliciterdicitur :
et ex eisdem locis considerationis est
construendum et destruendum. Et si pro-
positio formato problemate dicat disciph-
nam hanc hujus esse : aut erit hujus ut
iinis, aut ut alicujus eorum quae sunt ad
finem : aut alicujus essentise dicitur ut
ejus cujus est per se, aut ut ejus cujus
est per accidens. Simihter etiam dicitur
in negativa quse dicitur hoc non esse hu-
jus aliquo modorum prius dictorum.
Eadem autem ratio est in alio exemplo
quo desiderium dicitur hujus, et eadem
ratio in aliis omnibus qusecumque dicun-
tur vel pluraliter vel singulariter, hoc hu-
jus est ubi desiderium horum vel hujus
et eorum quae sunt ad finem, ut cogno-
scere medicinam vel cibum ad sanitatem
ordinatum. Est etiam desiderium ahquo-
rum ut unius per se et alterius per acci-
dens, velut in vino vel vini disiderium
est in eo quod amicus dulcis : hujus
enim est desiderium quidem vini per ac-
cidens, sed est dukMS per se ut fmis : non
enim appetit vinum quia vinum est, sed
appetit idem quia dulce est : tahs enim
per se dulce desiderat, vinum autem per
TRACT. I 303
accidens : si enim austerum esset, jam
non desiderabit illud amicus dulcis. Pa-
tet ergo quod per accidons desiderat vi-
num per hoc quod accidit vina dulcia
esse. Cum enim omnia relativa dicantur
ahcujusvel ahquorum,patetquod maxime
utiHs ost locus hic et consideratio ab eo
sumpta in his quse sunt ad ahquid sive
relativa alicujus vel aliquorum : omnia
enim quse sunt ad aliquid et sunt de nu-
mero relativorum, peno talia sunt. Et
dico pene propter qusedam relativa quse
expresse determinant sua correlativa : et
ideo in tahbus non potest esse talis mul-
tiplicitas.
Si autem obscuritas sit in proposito
non ex multiphci, sod ex nomine ignoto,
transferre oportet propositionom in no-
mine illo ad ahudnomen idem siguificans
quod sit notius vel ovidentius quam pri-
mum : sicut si dicatur, quod certum in
opinione hominum non est notum, pro-
ponitur planum : pkmum enim in notitia
est, quod lovitor cognoscitur a quoHbet :
et si dicatur investigari, ponet pro eo
perquirere, quia ahter saepe respondens
negandi accipit occasionem pro non noto
nomino pro ovidentiori facto quod dictum
est, in proposito facihus argumentabihs
est propositio sive problema : quia re-
spondons facihter consentis in id quod evi-
denter notum. Est autem hic locus sive
consideratio ab oxpositiono nominis
tracta, ad utrumque habens potestatom
communis ad destruendum et construen-
dum.
Et attende . quod
^ quamvis
*■ hic locus sit diversimode
. Quomodo
a transumptiono quse oxtrinsecus est , utuntur
1 . . . . multiplici
tamen hic ponitur inter locos intrinsocos diaiecticus
/ . et sophista.
a substantia roi tractos : eo quod non su-
mitur fiic a transumptione ut dispositio
medii ad inferendum, sive ut locus a quo
trahatur argumentum, sed ut idoneitas
quaedamopponontis. Adhucetiam inteUi-
gendum, quod multipUci utitur sophista,
prout ot etiam dialecticus : sod sophista
utitur eo prout est dispositio medii ad
decipiondum, sod dialocticus prout ost in
altora oxtremitatum ad inforendum illud.
30 i D. xVLB. MAG. ORD. PRiED.
Extremum autem infertur dupliciter ut
convertibile, ita quod stet pro eodem
pro quo stat medium : et est locus dia-
lecticus a convertibili dictus : vel infertur
alio modo, et est locus sophisticus. Adhuc
autem cum dicitur, quod ex uno sensu
probato infertur aliquid esse multiplex,
hoc potest esse dapliciter. Uno modo si
inferatur pro eodem sensu pro quo stet
medium : tunc non sequitur quod multi-
plex sit. Si autem pro alia significatione
pro qua non stat medium : lunc non uta-
mur quod multiplex in uno sensu proba-
tum est. Adhuc quod si protervus est
respondens, non est discedendum ab op-
ponente multiplex : quia destructo mul-
tiplici protervus respondens magis pro-
terviet : sed quando non est protervus,
discedendum, quia ex hoc expedilur
opus commune.
GAPUT YL
De transactione problematis de inesseper
inspectionem ad locos intrinsecos, qiise
sunt partes esse vel esse incompletum.
Ad cognoscendum autem sive oston-
dendum problema de inesse, cujus exem-
plum sit, si problema fiat, an contraria
eidem insunt, et velimus ostendere quo-
niam contraria insunt eidem subjecto, eo
quod nata sunt fieri circa idem secundum
simpliciter inesse sive secundum simpli-
cem inhaerentiam : considerandum est
primo consideratione in genere ejus cui
ponuntur inesse, hoc non consequens ad
subjectum, considerationes hic trahemus
a locis intrinsecis, quae sunt substantia
rei incompleta. Hi simpliciterpost locum
a diffinitione (quse totum esse rei dicit)
sunt ponendi. Inter hos prima considera-
tio sumitur a genere, quod est essentiale
et non convertibile. Consequens prius
non est^ quam antecedens causa ipsius
per esse et essenlialiter praedicatur de
subjecto. Sic ergo volentes ostendere,
t Tex. com. 63.
quod aliquid essentiahter inest accidenti
sive speciei, quoniam essentialiter con-
traria sunt vera sive circa idem in genere
subjecti^ accipiemus primo consideratio-
nem. Yerbi gratia^ si velimus ostendere
quoniam circa sensum secundum actum
et secundum agere factum est rectitudo
et peccatum : sentire autem est in genere
ejus quod est judicare : judicare quidem
circa diversa et circa aliud est, scilicet
circa recte et non recte, et essentialiter
et per se convenit hoc ei quod est judi-
care, secundum quod est a principiis in-
formantibus judicium : quia sic omne
judicare vel recte vel non recte sequitur,
ita quod etiam circa sensum in agere est
recte et peccatum : et sic in hoc conside-
ratio est sumpta ex genere circa speciem
deducto : quoniam hoc quod essentialiler
et per se inest generi, probatur inesse
speciei, per genus illud quod est essen-
tialiter species participat : nam judicare
est genus ejus quod est sentire : et ideo
pars ejus quod est judicare, probatur
inesse ei quod est sentire : quia sentire
est quoddam judicare : sicut habere tres
aquos duobus , etc . , probatur inesse
isosceli^ per hoc quod est triangulus :
nam qui sentit, judicat aliquo modo.
Est autem intellio;ondum
~ _
de sentire_ „Quomodo,
sensus communis qui ^ componit
*■ inteiiigen-
et dividit dum quoQ
sio-nata particularia, et componendo et
c •■• _ _ ■■ sum estsen-
c'rca re :-
dividendo "^iudicat de
...ipsis per mixtionem '''"«^o
peccatum.^'
sestimativoe potentiae aestimantis nocivum
vel conveniens in acceptis per sensum
componentem et dividentem : et non ost
intelligondum de sentire sensus particu-
laris^ quia iste non peccat in proprio sen-
sato. Heec autem in principio philosophiae,
in secundo de Anima ', habent probari,
et ex logicis probari non possunt : quam-
vis ex logicis disputari possint ad pro-
blema de simpliciter inesse speciei, quia
essentialiter inest generi.
Rursum autem consideratio trahitur ex
specie ad probandum aliquid inesse ge-
neri simpliciter : generaliter enim verum

LIBER II TOPICORrM.
est quod qucecumque insunt speciei^ si-
militer insunt et generi : cum genus se-
cundum actum et intellectum sit in spe-
cie. Cujus exemplum ut problema fiat,
si est in genere prava et studiosa dispo-
sitio, et arguatur sic. Disciplina est prava
et studiosa : ergo et dispositio est prava
et studiosa : quia dispositio genus est
disciplinae : et passio speciei probatur
Quomodo inesse generi per speciem. Sumitur au-
intelligen- ,. . ,. ,.
duni quod tcm disciplma generaliter pro quacumque
cipiina est doctriua^ quae prava esse dicitur, quando
est pravi alicujus, sicut ad luran et
mcechari, de quibus dicit Aristoteles in
XI primse pJnlosophise S quod melius est
vilia nescire. Et sic dicitur disciplina
prava ratione adjuncti, sive ejus de quo
est, et non ralione suiipsius in quantum
discipbna est : adjunctum autem ipsius
(ratione cujus prava est) cst pravitas ad
malum qua^ incitat admalum,scito malo^
quod non faceret si malum nesciretur.
Omnis enim scientia in se bona : quoniam
dicit Boetius quod scientia mali bono
deesse non potest. Sumitur autem hic
dispositio generaliter non prout distin-
guitur contra habitum, sed prout est
qualitas disponens.
Si autem has duas considerationes a
genere et specie tractas secundum gene-
ralem potestatem inferendi suas conclu-
siones comparemus ad invicem, tunc
primus locus a genere ad speciem tractus,
falsus est, sive fallit ad affirmative con-
cludendum : quia affirmative non proce-
ditur semper a superiori ad inferius, nec
tenet in affirmando nisi in essentiahbus
generi, sicut dictum est. Secundus autem
locus a specie adgenus, secundum gene-
ralem inferentiam sumptus, est verior ad
concludendum in afiirmativis : quia affir-
mativus est processus ab inferiori ad su-
perius. Cujus probatio est, quia non est
necessarium, quod qusecumque prajdicata
generi insunt, et speciei insint. Et instan-
tia est, quia animal in ambitu suae gene-
rahtatis est et volatile et quadrupes : et
* Aristotzles, in xi primse philosophise, tex.
II
305
TRACT. I
utrumque horum inest generi : homo
autem species est animalis, neque est
volatile, neque est quadrupes : et sic non
sequitur a genere semper ad speciem
affirmando. Sed qutecumque insunt spe-
ciei, similiter illa ut tota insunt etiam
speciei et generi : et sic a specie ad genus
proceditur affirmando . Si enim detur
quod homo est studiosus, sequitur quod
animal est studiosum, ad hoc quia homo
est animal. Ad destruendum primus qui-
dem locus a genere tractus universaliter
est verus : quia a superiori ad inferius
proceditur negando. Secundus autem ad
destruendum est falsus, qui trahitur a
specie ad genus : quia non valet proce-
dendo ab inferiori ad superius negando.
Hujus autem ratio est : quia quaecumque
universaliter generi non insunt, illa non
insunt speciei alicui generis illius : sed
qusecumque non insunt huic vel illi spe-
ciei, non necesse est etiam non inesse ge-
neri.
Si quis autemobjiciat, quod nulla spe- Apparena
animata sensibilis
cie existente : etintelligi
potest a genere ^ ^^*^"*^'
ut sic substantia
omnis substantia animata sensibilis est
animal : et tamen non est necesse de-
scendere ad speciem in essentialibus. Pa-
tet quod non valet, quia considerationes
inductae sumuntur de genere prout dicit
ambitum communitatis ad continendas
species. Quando autem diffinitio generis
ponitur de genere, non sumitur genus
nisi secundum simplicitatem substantiae
ipsius, prout genus divisum a specie se-
cundum substantiam et esse generis : et
haec quidem consideratio sumpta a o-e-
nere sicut consequenti, et alia sumpta a
specie sicut antecedente, de genere et
specie tractae sunt, prout non in concre-
tione, sed in simplici et abstracto et
substantia considerantur.
Et in concretione secundum denomina-
tionem factam ab ipsis considerata, talis
est consideratio a genere sumpta : quo-
niam quidem primum pro maxima sup-
com. 51.
20
306 D. ALB. MAG.
ponendum , quoniam necessarium est
quod de quibus genus praedicatur, et
specierum aliquam illius generis oportet
praedicari : eo quod nihil est in genere,
quod non sit in aliqua ejus specierum :
et qusecumque genus habent, et dicuntur
inesse generi, vel qugecumque denomina-
tive a genere aliquo dicuntur, et aliquam
specierum necesse est habere, vel deno-
minative dici ab aliqua specierum illius
generis : ut si de aliquo praedicetur hoc
genus, disciplina, necesse est quod de
eodem praedicetur vel grammatica, vel
musica, vel aliqua aliarum disciphnarum
in specie determinatarum. Similiter si
aliquis habendo disciplinam denomina-
tura discipUna ut disciplinatus, sequitur
etiam quod grammaticam habebit, aut
aliquam aliarum in specie determinata-
rum, vel ab aliqua denominabitur.
Consideratio tracta a genere sic in am-
bitu suarum specierum accepto , talis
est : et si aliquid ponatur dictum vel de-
nominatum a genere quolibet modo di-
ctorum modorum, ut, gratia exempli, di-
cat animam moveri sive etiam motivam
sui, ut Plato dixitanimam esse numerum
seipsam moventem, et sic denominat ani-
mam a motivo et motu : consideretur in
speciebus motivi et moti, si secundum
aliquam specierum convenit animam mo-
veri a seipsa, verbi gratia ut si contingat
ipsam augeri vel minui a seipsa generari
vel corrumpi, quse sunt fines vel lermini
motus, vel qupecumque alise species sunt
motus : si secundum nuUam speciem
ipsius motus contingit animam moveri a
seipsa, palam est quoniam anima a seipsa
non movetur. Hic autem locus sic tractus
a genere ad abquam specierum, commu-
nis est secundum potestatem ad utrum-
que et consfruendum et destruendum. Et
si enim secundum aliquam specierum
movetur anima,palam est quoniam anima
movetur a seipsa, et sic valet consiruendo :
et si secundum nuUam speciem motus
anima movctur a seipsa, patet quoniam
non movetur, et sic valct destruendo.
ORD. mJED.
Attendendum tamen hoc quod Plato Quomodo
non dixit ammam esse numerum^ seipsum
j. . . . Plato clixit
animam es-
moventem motu qui est actus imperfectus, rum seip-
sed motu qui est actus perfectus, se- ventem,
cundum quod motus est actus mo-
ventis, et non actus mobibs. Si enim est
anima principium et causa vitae et mo-
tus talis in quo per essentiam sublevatur
supra naturam, et ex hujus principio
animge perfectio principium et causa est
motus talis, probatur esse numerus a
Platone et Socrate. Hoc autem quahter
fiat, alibi considerandum est.
Juxta autem has considerationes sumi-
tur idoneitas ad arguendum : opponente
enim non idoneo conari (hoc est, ut cone-
tur) abundare arguendo ad positionem
intrinsecam circa id quod inest generi
vel speciei, innitendum est ex diftinitio-
nibus antecedentis sive speciei, et ex dif-
fmitionibus consequentis sive generis,
sive istee diffmitiones sint verse et essen-
liales diffmitiones propositae rei quoe con-
tinetur in problemate proposito, sive
esse videantur et non sint, sicut descri-
ptiones quee virtutem videntur habere
diffmitionis : et si non possit conari ad
propositionem ab una diffmitione, ponat
plures, et ab illis conelur. Quia tales Piures tiiffi
diffinitiones (sic large diftinitiones voca- est, descriij-
-T liones |jds-
tce) 1
■ \ plures .1
possunt esse eiusdem rei.■ Sic sum esse
vero ipsis opponentibus., dillmientibus
TP,-. • -1 an- ejusdemrei
tecedens et consequens facile erit arguere
de proposiio : quia facile est argumentari
ad diffmitionem, eo quod ex muhis con-
struitur etdestruitur. Nam ad diffmitiones
facibsest consideratio. Haec iiritur consi- Hemovet
, . , .™ , " dubium.
deratio diliert ab ea quse m ante habitis
inducta est : quoniam ista inducitur in-
spiciendoadaliud quam addiffmitionem,
ante habita autem ad ipsam diffmitio-
nem fit inspectio.
Adhuc autem in antecedente et conse-
quente secundum compositionem antece-
dentis ad consequens, et e converso fit
inspectio sive consideratio : aut quia in
proposito considerandum est ad antece-
dens, quo existente necessarium est pro-
positum consequens esse, eo quod ante-
 LIBER II TOPICORUM, TRACT. I 307

cedente posito poiiitur : aut quod est bilium retentum. Scientia autem est eo-
illud consequens quod necesse est esse si rum quse necessaria sunt, et semper prae-
propositum antecedens est. Quia constru- sentia sunt, vel in seipsis, vel in neces-
ere quidem affirmative volenti considera- sitate ordinis suae essentice, ut eclipsis
tio erit ad illud pro existente et supposi- solis : scimus enim hoc modo et prsesen-
to propositum consequens erit de necessi- tia et futura, ut quando est eclipsis solis
tate. Nam si illud antecedens ostendatur defectussiveeclipsis : quiaf/e/i^c/i^Latine,
esse, etiam propositum consequens erit : 'i-/lz:^:i est Grsece. Reminisci autem non
quia ab antecedente ad consequens pro- contingit nisi praeterita, cum reminiscen-
ceditur affirmando, sicut a specie ad ge- tia sit reditus recordativae positae super
nus. Sed destruere volenti consideran- prius notum et oblitum ex medio pro-
dum est ad genus etiam quid est conse- pinquo, vel antiquo^ vel remoto. Et sic
quens si propositum antecedens esse po- duae considerationes trahuntur ab ante-
natur : nam si ostenderimus illud non cedente et consequente : una considera-
esse quod est consequens proposito ante- tis antecedente et consequente secundum
cedenti, sequitur etiam quod antecedens seipsa, et aha consideratis eisdem sub
non erit, et interimentes erimus proposi- differentia temporis in qua conveniunt
tum antecedens : procedetur enim a su- vel dissonant.
periore ad inferius negando.
Amplius autem in his quae essentiali- CAPUT VII.
ter et simpliciter insunt, perspiciendum
est ad tempus, si aliquando (hoc est, se- De consideratione ad anteeedens vel eon-
cundum aliquam ditferentiam temporis) sequens cum digressione ad modum so-
dissonat. Cujus exempium est, si respon- phisticum.
dens concessit omne quod nutritur^ auge-
ri ex necessitate. Palam enim quoniam Amplius autem digredi liceat dialecti-
hoc aliquando dissonat, ut in virili a?tate co ad modum sophisticum in cautelis :
post juventutem : augentur |secundura tunc sophisticus modus est ducere re-
quidem tempus juventutis quo mullia spondentem adtale antecedens vel conse-
sunt ossa, et calor fortis ad extendendum quens, ad quod magis idonei sumus ar-
secundum longitudinis diametrum : in gumentari. IIoc autem erit tribus modis,
omni autem aetate nutriuntur secundum sive uno, vel pluribus trium modorum.
substantise conservationem, et deperditi Est autemid ad quod duciturrespondens,
reparationem a cibo qui potentia sub- quandoque quidem necessarium sive utile
stantia est, quamvis non potentia moven- ad propositum : quandoque autem appa-
tis sit quanta substantia. Simihter autem rens necessarium sive utile ad proposi-
in exemplo spirituaU, si respondens dixe- tum, quamvis secundum rem non sit
rit scire idem esse quod reminisci, sicut necessarium : et hoc est quando est utile
dixerunt Socrates etPlato,hocest, quod ad pra?ternecessarias propositiones, et
reminisci praeteriti temporisest, scire au- non ad ipsam conclusionem propositam.
Heminisci tem cst pra?sentis tantuni et futuri. lienii- Quandoque autem tertio modo neque ne-
u.uo"!iifferat nisci euim (ut dicitur in libro de viemo- cessarium, neque necessarium apparens,
c recor an. ^. .^ ^^ re7niniscentia)^\diMv reflexivus ac- sed digressio fit ad ipsum propter
pravita
tus rationis secundumpotentiam recorda- tem respondentis ut in ahquo. Fit autem-
tivam redeuntis ex aliquo medio super propter respondentem, aut propter pro-
partem obhti : et ideo est cum interru- positum. Propter respondentem in tertio
ptione habitus : in quo differt memoratio modo. Propter propositum autem : aut
qui est reditus super prius in sensu ac- in conclusione principali, et sic est mo-
ceptum et in thesauro formarum sensi- dus primus : aut in praeternecessaria pro-
308 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
positione, et sic est modus secundus. Se-
cundum autem primum modum digressio
fit : et quando negat ille qui respondet
aliquid utilium proposito, tunc videt op-
ponens illud tamen esse propositum con-
firmans. Sed cavendum est opponenti,
quod id ad quod digreditur, sit de nume-
ro talium ad quod facile sit abundare ar-
gumentis : tunc respondens videns illud
confirmari pluribus, de facili acquiescit
proposito. Similiter autem transgredien-
dum est a proposito, et quando respon-
dens est faciens inductionem instantige
propter quod propositum falsificatur, ne-
galur tunc non simpliciter, sed cum in-
stantia quam conira propositum fert : et
sic per instantiam interimere conatur pro-
positum : et tunc oportet digredi ut os-
tendaturnon esse instantia quam inducit:
quia aliter interimeretur propositum.
IIoc autem cujus fert instantiam interem-
pto, et propositum interimitur : ideo op-
ponentem necesse occurrere instantise
quam afTert respondens. Hic ergo est pri-
mus modus.
Secundus aulem modus est apparens
necessarium sive utile proposito ad quod
digreditur ; quando autem illud ad quod
digreditur, videtur utile proposito, vel
positioni ad probandum propositum, et
non est utile principaliter intento adquod
sumitur : contra quod liunt apparentes
disputationes, sic negante id respondente
qui conclusionem sive disputationem sus-
tinet, negante simpliciter sine instantia,
sive etiam negante respondente id quod
videtur utile ab inductione probabili : et
per instantiam quam probabiliter in-
ducit iterum respondens, per positionem
apparentis ad id quod propositum est fa-
ctam, et per instantiam illius interimere
conatur id quod propositum est : et ideo
ad id debet opponens digredi.
Reliquum vero (quod est tertium) est
digredi ad id quod nec necessarium sive
utile ad propositum, nec apparens utile
ad illud, sed digreditur ad illud ad quod
sint faciles multae rationes, quse sunt ad
redarguere in aliquo protervum respon-
dentem, ut conclusus in aliquo confun-
datur, et sic faciem non habeat amplius
proterviendi. Et quiapostremus dictorum
modorum ad hominem, non ad orationem
est,oportet caveria dialectico,nisiomnino
aliter compesci non possit protervitas re-
spondentis : omnino enim semotus et ex-
traneus videtur esse a dialectico cupiente
terminari problema secundum rem et ex
proprietatibus rei. Propter quod etiam in
dialectico negotio oportet etiam respon-
dentem non discolum esse discolia pro-
tervitatis, sed ponere sive concedere non
solum non utilia secundum veritatem et
apparenter probabilia, sed etiam extra-
nea a proposito etiam non utilia ad pro-
positum sive adpositionem : protestando
tamen et designando, quoniam ea quae
ponit et concedit, non videntur utilia
proposito : ponit tamen eautin omnibus
opponentem adjuvare videatur: tuncenim
ipsis interrogantibus sive opponentibus
magis accidit dubitare quid ad propositum
sumatur^ omnibus talibus concessis eis a
respondente, quando omnibus talibus
concessis adhuc non concludunt proposi-
tum : et sic opponentes magis displice-
bunt et magis dubitantes erunt inseipsis,
nescientes quod accipiant ad propositum
concludendum.
Hic autem modus, ut dictum est,' so- pnlSllCUSdl-
Modusso;
^
phisticus est : sed est sophisticum unum
citer ; et
^'""" '^"f'''"
quidem a principio loci sophistici et fallibi- d^aie^ac^lTs
lis locus sophisticus. Aliud autem sonhis- ",'""'" ^1"°/
. _ ^ r "^ dam niodo
ticum dicitur a modo qui est in cautelis : sophisiico.
et hoc secundo modo sophistico ssepe
utitur dialecticus : quia disputat a con-
sensu respondentis, ad quem inclinandum
ad assensum uti oportet cautehs : cum
ex virtute propositionis dialecticae quse
falsa et vera esse potest, ad consensum
cogi non possit.
 LIBER II TOPICOROI,
CAPUT VIII.
De comiderationibus qux fiunt post fn-
ctam digressionem in antecedentihus et
consequentibus simplicibus qux sunt
ejusdem essentioe.
Amplius facta jam digressione conside-
randum est in antecedentibus et conse-
quentibus quae sunt unius essentiae vel
substantice. Omnis enim qui dixit quodli-
bet antecedens essentialeunum, quodam-
modo implicite dixit multa, quse in ipso
sunt per intellectum consequentia ad
ipsum : eo quod plura sunt quae ex ne-
cessitate insunt illi uni antecedenti con-
sequentia secundum illationem, quam-
vis priora sint ipso secundum naturam,
causam, et rationem : ut qui dixit hoc
antecedens quod est hominem, dixit etiani
per consequens quod est animal, et quod
est animatum, et quod est consequensad
animal, et quod est bipes quod est diffe-
rentia ipsius, et quod est disciphnse su-
sceptibile quod proprium ipsius : et ideo
ponitur ipso posito. Propter quod quoH-
bet illorum consequentium unico inte-
rempto, interimitur antecedens ipsum. Si
enira non est animal, non est homo : si
non est animatum, non est homo, et sic
de aliis. Quolibet ergo interempto, interi-
mitur antecedens quod primo positum
est esse. In tali autem consideratione in
qua sic destruitur antecedens consequen-
te destructo oportet cavere : quia ahi
consequentis assumptio difficilior est,ita
quod plura exiguntur ad consequentis
destructionem quam antecedentis : et
ad magis difficile non debet digredi oppo-
nens : sicut si dicam, putasne homo est
albus, cavendum estne assumatur, quod
homo non est disgregativus visus, quam
homo non est albus : idem est quia ma-
gis difficile est destruere quod homo sit
disgregativus visus, quam homo non
est albus. Idem est si dicam, putasne ho-
mo est : assumam quod sit animal : ma-
gis enim est difficile respondere quod non
TRACT. I 309
sit animal, quam quod non sit homo :
cum plura ad destructionem quod liic
non sit animal requirantur, quam quod
non sit homo. Quandoque enim facile est
interimere consequens, quando et est
accidentale, et tunc assumendum est ad
destructionem antecedentis : quandoquc
autem facile est interimere id quod prte-
cedit, hoc est, antecedens.
In sequentibus autem quse sunt con-
traria in quibus alterum necesse est
inesse subjecto antecedenti, ut homini
necesse est inesse segritudinem vel sani-
tatem, eo quod necesse est omne animal
sanum vel segrum esse, in his est a?qua-
lis facultas et adconstruendum et ad de-
struendum : unde si ad alterum horum
facile est disputare, quoniam inest vel
non inest, eadem facilitate poterimus dis-
putare ad reliquum illi contrarium, quo-
niam inest vel non inest eadem. Talis
autem consideratio in contrariis vel op-
positis immediatis convertitur ad utrum-
que inesse et non inesse : ostendentes
enim quoniam non inest alterum imme-
diate oppositorum, eo ipso ostendentes
erimus quoniam reliquum inest : inter ea
enim non est medium. Palam igitur est
quoniam convertitur ad utrum que ad de-
struendum et ad construendum conclusio-
nes. Locus autem iste ab oppositis sum-
ptus hic ponitur inter locos intrinsecos :
quia non trahitur consideratio ab opposi-
tis secundum quod sunt opposita, sed ab
antecedente et consequente quod est alii
oppositum : et tahs locus est intrinsecus
sicut locus a genere et specie.
Consideratis autem et antecedente et
consequente ejusdem essentiae vel oppo-
sitae essentiae secundum rem, consideran-
dum quod in voce qua significatur ante-
cedens vel consequens : unde amplius
praeter ea quae dicta sunt, oportet argu-
mentari ahquando de proposito transfe-
rentes nomen antecedentis vel conse-
quentis in orationem nomen illud decla-
rantem, velutmaxime congruum opposi-
tum quod assumat orationem : quia ma-
gis congruit ei quamnomen impositum^
310 D. ALB. MAG.
et facilius arguitur propositum ejus. Unde
si nomen antecedentis sit sequanimus,
non transferatur in unumnomenquodsi-
gnificat ex irapositione, hoc est, in mo-
destum, sed transferatur in hac oratione
quoe est extra, aequam animam hahentem
esse sequanimum, quemadmodum ma-
gnanimum non transfcrat in fortem sicut
impositum est, sed in hac oratione, ma-
gnum animum habentem esse magnani-
mum. Simihter et fortunatum in benc
fortunatum secundum quod est una dictio
non transferat, sed in orationem transfe-
rat dicens^ quod bene fortunatus est cui
-==s^!^H«K^
ORD. PR^D.
fuerit anima studiosa, quemadmodum
Xenorates dixitfortunamessc : dixitenim
hanc uniuscujusque fortunam esse qui
habct animam studiosam : eo quod feli-
cem fortunam, fortunam esse dixit : feli-
citatem autem posuit inessestudiosis. Hoec
autem translaiio nominis in oralionem
idem quod nomen significantem, sed cla-
rius et apertius, differtab ea quoe in prse-
cedentibus habita est, in hoc : quia illa
fuit nominis ad nomen, et sine digres-
sione ad aliud : haec autem est nominis
ad orationem, et cum digressione.
 LTBER II TOPICOROI,
TKACTATIJS
DE DETERMINATIONE PROBLEMATIS
EXTRINSEGA.
GAPUT I.
De determinationis ejusdeni prohleniatis
per tocum a disparatis.
Sic autem determinato problemato de
accidente sive inesse ut accidens per in-
spectionem ad intrinseca eorum quae sunt
in problemate, sicut subjectum et prsedi-
catum : nunc, ut magis abundemus^ do-
cendum est qualiter terminatur inspiciendo
ad extrinseca eorumdem. Et quia extrin-
seca magis inter omnia sunt opposita, vi-
dendum est qualiter terminari habcat
problema de accidente respiciendo ad
opposita. Quia vero locus a disparatis re-
duci liabet ad locum ab oppositis, cum
omne oppositum sit disparatum et non
convertitur, ideo in loco a disparatis est
inspiciendum in hoc tractatu.
Dicemus igitur, quoniam eorum acci-
dentium quije insunt subjectis ut prsedi-
cata, alise res quidem insunt ex necessi-
tate cum modo necessitatis determinatce,
vel sine modo necessitatis secundum rei
necessitatem propositse. AliiB autem in-
sunt ut in pluribus, sicut ea quce insunt
contingenter secundum contingens natum .
Secundo etiam cum modo vel sine modo
contingentis propositae. Alise vero res
sunt positse inesse secundum contingens
ad utrumlibet, sicut ilkTe quse sunt de con-
tingenti infmito vel cum modo vel sine
modo propositae : tunc tamen quod est
sine habitudine preedicati ad subjectum
TRACT. II 311
II
DE JNESSE PER REI
sicut de tali contingenti : hsec omnia in
ter se ad invicem sunt disparata, ita quod
constructo uno destruitur reliquum de
eodem, nec aliquod unum est susceptibile
horum simuL Considerandum ergo si
prsedicatum quod de necessitate inest, ut
in pluribus ponat respondens inesse, aut
e converso quod ut inpluribus inest, po-
nat ex necessitate inesse^ sive ponat con-
trarium ejus, quod est vel inest in pau-
cioribus, ex necessitate inesse : contin-
gens enim in pluribus et contingens in
paacioribus contraria sunt secundum
modum : quaecumque ergo horum ponat
ut ex necessitate inesse, vel e converso
id quod inest ex necessitate, contingen-
ter ponat inesse, sive id contingens sit ad
utrumlibet sive natum, semper dat lo-
cum argumentationis opponenti, ut per
locum a disparatis in contrarium argua-
tur. Quod patet per singula. Nam si quod
ex necessitate est vel inest ponatur ut in
pluribus esse vel inesse, tunc manife-
stum quoniam dicendo ut in pluribus vel
in paucioribus inesse, dicit non omni
inesse : cum id tamen quod necessario
inest, omni inest : necessitas enim prse-
dicati cum subjecto secundum inesse,
causat quod prsedicatum inest secundum
totam communitatem suam subjecto, ut
omnis homo de necessitate est animal :
et hoc est in omnibus in quibus prsedica-
tum est de substantia subjecti. Propter
quod peccavit respondens cum dixit quod
in pluribus inest, omni inesse : cum non
insit omni secundum quod inest ut in plu-
312 D. ALB. MAG.
ribus tantum : quoniam ut in pluribus ines-
se cum sit determinalio cjusdem contin-
gentis nati, eliam disparatura est ab omni
inesse : ct ut cum praecisione accipiatur,
ut dicatur tantum ut in pluribus inesse,
quod conHrmatur a diflinitione contin-
gentis nati. Similiter aulem et perlocum
amajori patet, quod peccavit si contin-
gens ut in paucioribus, quod est contra-
rium ei quod cst ut in pluribus, ex ne-
cessitate dixit inesse : semper enim con-
tingens quod est ut in paucioribus, est
contrarium ei quod est ut in pluribus :
quia contingcns natum secundum ali-
quid est dispositum vel ad aliquid adest
dispositum : scd contingens inlinitum non
est dispositum : et idco de codem dici non
possunt, sed de disparatis etcontrariis.
Cujus exemplum est, ut si dc contin-
genti nato ut in pluribus sunt pravi ho-
mines, ctlisec, sunt pravi bomines, cst dc
contingenti nato, dicetur bonos homines
ut in paucioribus. Propter quod etiam
amplius magis peccavit, qui contingens
ut in paucioribus dixit ex necessitate
inessc, quam qui contingcns ut in pluri-
bus dixit ex necessitatc incsse. Propter
quod amplius magis peccavit si bonos
homines ex ncccssitate cssc dixit, quam
illc qui pravos essc dixit cx necessitate :
quia in pluribus sunt pravi homines ex
contingcnti nato, in Yll Elliicorum pro-
batur, ubi ostenditur quahter violentia
incontincntice licct sccundum sensibilem
animam adveniat, hgat raiionem ita ut
non videat qucmadmodum oporteat eam
videre : co quod violentior sit motus in-
continentise quam rationis, quomvis ipse
incontinens habeat rationem.
Similiter dat locum argumentationis
respondens et peccat, si dedit id quod ad
utrumhbet est, vel utrumque opposito-
rum ffiqualiter, ut contingens iniinitum,
dixit inesse ex necessitate vel ut in plu-
ribus incsse, neque id quod inest ad
utrumlibet^ incst ut in pluribus : ncque
quod inest ut in pluribus, incst ad utrum-
libct ; sed sunt disparata, Hoc autem
peccatum contingit cum modo necessita-
ORD. PR^D.
tis
dictum cst. tis utriusque apposito, ut
et contingcn
et
Contingit etiam in problematibus
cssc et
propositionibus, quai secundum
ha])itudinem prsedicati ad subjectum
sunt talcs, quamvis ipse respondens non
dixerit eas detcrminatas cum modo ne-
cessitatis vel utriusque contingentis in
scrmone, ita quod determinat sermonem
utrum ut in pluribus vel ex necessitate
praedicatum insitsubjccto. Sit enim res
de qua proponitur propositio ut in pluri-
bus : tunc disputare contingit ad opposi-
tum, ac si dixerit id rcspondens esse ex
necessitate propter simihtudinem ejus
quod cstin pluribus, cum eo quod est
ex necessitate : ut sialiquis dixerit pravos
esse exhffiredandos, quod est in pluri-
bus secundum habitudinem realem prse-
dicati ad subjectum, et dixerit hoc non
necessitatis :
determinans per modum
tunc contra talem positionem disputare
contingit, sicut si apposuisset modum
necessitatis : propter hoc quod praedica-
tum similiter se habet ad omne conten-
tum sub subjecto, et ideo de omni inesse
videtur : de omni autem inesse relinqui-
tur a necessario inesse : quoniam modus
estpraedicati determinatio, etnondetermi-
natio compositionis : si enim determi-
nat compositum, neque cadunt de omni,
neque cadunt etiam semper in tempore
sicut in propositionc modali : sicut
quando est determinatioprsedicati, causat
totalitatem tam subjecti quani temporis :
cum enim dicitur quod omnis homo de
necessitate est animal, oportet quod homo
omni tcmpore sit animal, et quod quseh-
bct pars subjectiva hominis sit animaL
ObjecUo.
Si aulem ahquis objiciat^ dicendo quod
si ex neccssitate incsse, scmpcr causat
omni inesse : tunc cum ista propositio,
omnis homo de necessitate est animal,
convertitur in hanc, quod animal dc ne-
cessitate est homo : et sic omne animal
est homo. Dicendum quod propositio (wjmodo
conversa in quantum stat sub conver- '^'^ "nes*4'
sione, non est propositio dialectica, sed "»" ^^omni
est principium reductionis : et ideo de »nesse.
 LIBER II TOPICORLM.
tali propositione non oportet quod ex ne-
cessitate inesse causatur omni inesse et
semper : sed propositio dialectica est_, in
qua prsedicatum quod est accidens, vel
genus, vel proprium, vel diflinitio, refer-
tur adsubjectumquodest species : et in
omni tali necessarium causat totalitatem
subjecti ettemporis sive sit de necessita-
te cum modo, sive sit talis secundum
rem et sine modo : si enim homo est ani-
mal, omnis homo est animal : ex quo
genus de specie prsedicatur. Contingens
autem ut accidens prsedicatur de subjecto,
neutrum horum potest causare totalita-
tem.
Amplius autem tertia consideratio tra-
hitur a disparatis, quod peccavit respon-
dens si idem sub alia voce etiam ipsi in-
esse ut accidens posuit : idem enim etiam
inesse ut proedicatum necessitate cohse-
rentiae : quamvis forte ponat illud ut al-
terum,non tamen sit : eadem enim essen-
tia aliis et abis nominibus nominatur.
Quemadmodum peccavit Philosophus
nomine Prodicus, qui dividebat volu-
ptatem : haec enim omnia unius et ejus-
dem voluptatis nomina sunt : et hsec di-
cere et accidere voluptati, estdicere idem
et accidere sibi. Sed voluptas ha?c refer-
tur ad quietantia desiderium et pascentia
Gaudium, ipsum.Gaudium est dilatatiocordisincon-
Jucundilas, t^
^ujd'"^' ceptu boni, quod estvoluptas. Jucunditas
autem per effectum hilaritatis redundans
in corpore gesticulatio. Lsetitia autem quse
a loco dicitur, nominat eamdem volupta-
tem proutestdilatatio temperati caloris et
spiritus et sanguinis. Si ergo abquis re-
spondentium ei quod est gaudere, dicit
accidere id quod est laetari, idem dicit si-
bi accidere.
Et est notandum, quod idem acciden-
tale potest accidere ei cui est idem, sed
non secundum quod est idem^ sed secun-
dum quod est ei accidentale alterius ge-
neris quam id cui accidit. Et sic patet
solutio ad id quod objici posset, quod ni-
hil accidit etiam ipsi : quia ahter sub-
stantia esset accidens alicui. Adhuc au-
tem notandum quod quatuor modi supe-
TRACT. II
313
riori divisione innuuntur, licet tres ex-
presse ponantur in divisione disparato-
rum, etiam necessario inesse unus : con-
tingenter inesse, tres etiam, in pluribus,
in paucioribus, et ad utrumbbet. Quia
omne quod inest ex inhaerentia naturali
et substantiali, aut inest contingenter : et
si inest ex inhoerentia naturali et sub-
stantiali, tunc inest necessario : quia ne-
cessitas causat et totalitatem subjecti, ita
quod inest omni, et totalitatem temporis,
ita quod inest semper, quod est de ra-
tione ipsius cui inest : quee ratio funda-
tur in substantia quoe subjectum non re-
linquit. Si autem inest accidens ab acci-
dente communi : aut inest cum disposi-
tione inchnante ad illud : aut inest ei, ita
quod non est dispositum ad illud. Et si
est dispositum ad illud : aut dispositio
est fortis et fere ad necessitatem incli-
nans, et sic est contingens in pluribus :
aut non est fortis, sed inchoata tantum,
et sic est contingens in paucioribus. Et
sic quatuor sunt, et de necessitate inhae-
rens, et contingens in pluribus, et con-
tingens in paucioribus, et contingens se-
cundum potentiam et non secundum
actum inhaerens, quod est contingens ad
utrumlibet.
Fiunt ergo partiales considerationes
duodecim, quamvis Aristoteles non po-
nit nisi unam in communi. Potest enim
id quod est necessarium, poni ut contin-
gens ad utrumlibet : et id quod est con-
tingens ad utrumlibet, poni ut necessa-
rium : et sunt duae considerationes. Et
putest necessarium poni ut contingens in
pluribus, et e converso : et sunt iterum
duae. Et potest necessarium poni ut con-
tingens in paucioribus, et e converso :
et sic sunt iterum duae. Et sic videlicet
ilunt in universo comparatione primi ad
rehqua tria, et e converso in quibus fit
peccatum in sic vel sic ponendo. Et quod
necessarium ponitur ut contingens alii,
et e converso contingens ut necessarium:
ideo fieri potest, quod omne quod con-
tingens est uni, alicui abi est necessa-
rium simpHciter. Contingens in pluribus
 314 B. ALB. MAG. ORD. PR^D.
potest poni in contingens ut in paucio-
ribus, ct e converso : et sic sunt duae
considerationes. Et potest poni contin-
gens in pluribus in contingens ad utrum-
libet : et iterum sunt duse. Et sic sunt
quatuor in comparatione secundi ad ter-
tium et ad quartum. Iterum potest poni
contingens ut in paucioribus, ut contin-
gens ad utrumbbet, et e converso : et
sic duae comparationes tertii ad tertium :
et quatuor ct duae simul junctae faciunt
duodecim. Sed una est ratio peccati in
omnibusetiam, quia disparalum indispa-
paratum. Propter hoc ista sub una com-
prehenduntur consideratione : et ideo se-
cundum rationem unus locus est a quo
omnes istae trahuntur considerationes.
Sic ergo sufficit quod dictum est de dis-
paratis : quia una communis ratio in
omnibus eis locum dat argiimentationi.
CAPUT II.
De inspectione ad inhaerentiam et ad
complexionem ad invicem contrario-
rum.
Nunc ergo videndum est qualiter pro-
blema de inesse ut accidcns determinetur
de inspectione ad locum ab oppositis. Et
quia duo considerantur in oppositis,
etiam oppositorum inhaerentia, et oppo-
sitorum consequentia : ideo primo deter-
minabimus de oppositis secundum suam
inheerentiam, et postea docebimus inspi-
cere ad opposita quantum ad suam con-
sequentiam.
Dicamus igitur quod idco oportet con-
trariasive opposita accipere, et ad inhse-
rentias eorum accipere, quolibet modo
fuerit utile opponenti ad locum argu-
mentationis sive ad construendum sive
ad destruendum : ideo oportet videre
quot modis contraria complexa per inhae-
rentiam ad invicem faciunt contrarieta-
Quot modis tcm. Dicimus quoniam contraria per in-
contrflris
inhserentiam haercntiam ad invicem complectuntur in
adseinvi- . . ,.
cem com- invicem sex modis : sed, m
non ommbus adi
plectantur, . . i p • , , • , .
mvicem compiexa lacmnt contranctatem,
ita quod alterum repugnet alteri, sed
quatuor modis contrarietatem faciunt,
ita quod repugnant ad invicem et se cx-
pcllunt ab eodcm subjecto.
Quod autem sex modis complectantur
ad invicem^ patet ex hoc quod si quatuor
accipiantur contraria secundum inhaeren-
tiae complexionem, aut complectuntur
quod contrarium praedicetur de contrariis
subjectis divisim^ aut quod eadem prsedi-
centur de contrariis. Si primum, contra-
rium inducerem secundum naturalem
repugnantiam, sicut si dicam, amici et
inimici sunt duo contraria, et benefacere
et malefacere sunt duo contraria. Et se-
cundum naturalem inhaerentiam benefa-
cere est amicis, etmalefacere est inimicis,
ut dicit Socrates. Hsec enim natura om-
nia animaha docet. Hae sunt ergo duae
complexiones quae contrarictatem non
faciunt, amicis benefacere, et inimicis
malefacere : qute ideo contraria non
sunt, quia sunt unius complexionis, quia
sunt ejusdem moris : quia secundum
jus naturale est, quod natura omnia ani-
malia docuit, ut in Zenone dicit Socrates,
et Plato dicit id de Socrate. Aut com-
plectuntur ad invicem indirecte secun-
dum repugnantiam naturalem^ ut ami-
cis malefacere, et inimicis benefacere :
et sic iterum non faciunt contrarielatem :
quia sunt ejusdem mali moris contra jus
naturale instituti, quod est contrarium in
facie naturaii, quam natura omnia ani-
malia docuit. Aut si sic complectuntur,
quod ambo contraria divisim ponantur
de uno contrariorum, et ambo de reliquo,
ut amicis benefacere, et amicis malefa-
cere : ita quod haec duo contraria praedi-
cantur de hoc unico quod est amicis, et
ambo de reliquo quod est inimicis, ut
inimicis malefacere^ et inimicis benefa-
cere : et utroque modo faciunt contrarie-
tatem : quia amicis benefacere non est
ejusdem moris cum eo quod est amicis
malefacere : nec ejusdem moris est ini-
micis benefacere, et inimicis malefacere.
Aut sic complectuntur, quia contraria
praedicantur de eodem : et hoc dupliciter,
 LIBER II TOPICORrM.
ut amicis benefacere, et amicis malefa-
cere : et hcec complexio facit iterum duas
contrarietates, eo quod ha3c sunt contra-
rii moris : quia unum est de justitia na-
turali, ct alterum dispositi secundum
justitiam naturalem. Prima ergo com-
plexio non facit contrarietatem, sed alise
quatuor faciunt contrarietatem, sicut ea
quae sunt contrariorum atTectuum habi-
tuum.
Objectio. Et si aliquis objiciat quod contraria
nata sunt fieri circa idem : benefacere et
malefacere sunt contraria : et ideo si
amicis bencfacere circa idem natum est
fieri, etiam id quod est contrarium ei,
soiutio. quod est malefacere. Dicendum quod
contraria potentia nata sunt fieri circa
idem, et non actu simul : et sic subje-
ctum et susceptibile contrariorum est
non secundum formam ultimo perficien-
tem constitutam : et de ista verum est
quod contraria nata sunt fieri circa idem
et non actu simul : et si est susceptibile
per fprmam propriam constitutum et por-
fectum, nihil prohiljet per formam illam
inclinatum esse ad unum contrariorum,
et non ad alterum : et tale susceptibile
est amicus et inimicus : et ideo est ami-
cis benefacere, et non est secundum mo-
rem amicis malefacere. Hujus autem
causa est, quod susceptibile horum con-
trariorum non est materia ex qua vel in
qua fiant contraria, sed potius objectum
circa quod : et tale objectum est ratio
actus et finis : et ideo est amicis benefa-
Quare arai-
sis oportet ccrc, ct ratio et causa propter quam est
benelacere.
amicis benefacej'e, est quia amici sunt :
unum autem et idem non potest esse ra-
tio oppositorum : et ideo etiam hsec pro-
cedunt a contrariis habitibus : et ideo
contraria opera, quod est amicis bene-
facere sit moris justitise naturabs, et ami-
cis malefacere sit ejusdem moris, patet
per Tullium in fine suae Tprimse Rhetoricos
dicentem, quod jus et justitia naturabs
est quod non opinio genuit, sed innata
quaedam vis inseruit. Et Isidorus, quod
jus naturale est quod natura omnia ani-
malia docuit : omne enim animal bene-
TRACT. II
3io
facit amico, vel malefacit inimico, vcl
fugit ab eo. Propter quod in diffinitione
bominis posuit Socrates, quod homo
est animal rationale amicis benefaciens et
inimicis malefaciens, sicut legitur in pri-
mo Zenonis.
Et si aliquis instet per hoc quod lex objectio
dicit quod inimicis benefiat. Non habe- soiutio.
mus contra hoc dicere, quiahoc ex prin-
cipiis philosophige non probatur, sed po-
tius ex gratia supergreditur ad naturam
et ad rationem, et ad majorem ordinat
perfectionem, ad quam non potest sc ex-
tendere Philosophus.
Ex dictis autem patet, quod duse pri-
mse complexiones nonfaciunt contrarie-
tatem : nam illud quod est amicis bene-
facere, ei quod est inimicis malefacere^
non est contrarium : quia hsec ejusdem
moris sunt, ut dittum est, et habitus :
utraque enim haec ebgenda sunt, et ejus-
dem moris sunt, ut dictum est : ncc il-
lud quod est amicis malefacere, contra-
rium est ei quod est inimicis benefacere :
per eamdem rationem, quia hsec utraque
sunt fugienda, et sunt ejusdem mali mo-
ris : videtur enim quod spernendum et
fugiendum non sit contrarium sper-
nendo, nisi sit unum ut abundantia, al-
terum ut defectus. Taliter autem non
sunt contraria benefacere et malefacere,
sed sunt opera et effectus contrariorum
propter praedicata contraria de eodem :
bsec enim de contrario sunt more, et ita
sunt per se et proprii effectus contrario-
rum : et horum duorum, amicis quidem
benefacere est eligendum ; amicis auteni
malefacere, spernendum : et unum tan-
tum eorum boni moris.
Palam ergo ex bis quse dicta sunt ex
incidenti, quoniam eidem subjecto acci-
dit plura esse contraria, non quidem se-
cundum plura quse sunt in ipso. Cujus
probatio per exemplum est : quia ei quod
est amicis benefacere, et illud quod est
inimicis benefacere, contrarium est ex
parte subjecti, quia est de contrario sub-
jecto : et ideo etiam quod est amicis ma-
lefacere, contrarium est ex parte praedi-
316 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
cati : sed contraria prsedicata ad idem re-
feruniur. Similiter autem se habent et in
aliis apparebunt singularium dictorum,
eodem modo, ut dictum esi, ex parte
subjecti vel prsedicati considerantibus :
semper enim unum ut hoc modo consi-
deretur, pluribus est contrarium, et sem-
per unum contrarium erit duobus. Et
ideo ab opponente est accipere illud con-
trarium quodcumque ad positionem erit
magis utile, hoc est, quo magis est argu-
mentari ad positionem.
Amphus autcm in dispositis secundum
complexionem contrariorum ponendee
sunt considerationes, qusecumque Irahi
possuntatah complexione contrarii. Con-
siderandum ergo primum si illi acciden-
ti quod inesse dicitur ahcui subjecto, est
ahquid contrarium. Et considerandum
est si illud contrarium inest secundum
actum ihi subjecto cui dicitur inesse acci-
dens : et accidens quod ponebatur ines-
se, non inerit ei tunc, quia contraria se-
cundum actum simul non possunt inesse
eidem. Impossibile enim est contraria
simul eidem inesse secundum actum.
Hcec igitur est in contrariis consideratio.
Considerandum etiam secundo si quid
tahum accidentium dicatur inesse eidem,
quo inhserente necesse est contraria ei-
dem inesse : tunc enim per locum a
contrariis non contingit inesse ihi cui
inesse dicebaiur : ut si quis cum Platone
formas ideales in nobis ponat^ dixerit
esse ut formales causas, qua? secundum
Plaionem ei per accidens et per se sunt
immobiles et insensibiles. Si hoc qui-
dem detur, accidit et sequitur quod eee-
dem formae et moventur et quiescunt :
in se enim sunt immobiles et insensibi-
les : secundum esse quo sunt in nobis,
moventur ad minus per accidens. Et ea-
dem ratione accidit eas sensibiles et in-
sensibiles esse : formse enim ideales se-
cundum se universahter quiescere sive
immobiles esse et intelhgibiles his qui
ponunt formas, Socratici et Platonici et
Stoici : cum autem sint in nobis, sequi-
tur quod impossibile est eas in nobis
immobiles esse et insensibiles : nam mo-
ventibus nobis^ necessarium per molum
per accidens ad minus omnia moveri quse
in nobis sunt. Palam autem et quoniam
sensibiles sunt omnes formae ad minus
per accidens sensu visus quse sunt in
nobis. Yisus per se aut per accidens ac- Nota de vi-
cipit omnes primas furmas quae sunt
in nobis : nam per sensum qui visus est,
omnem eam quse in unoquoque est, for-
mam cognoscimus vel per se, vel per ac-
cidens.
Rursus teriia consideraiione conside-
randum est si positum est a respondente
aiiquod accidens inesse ahcui subjecto,
quod liabet aliud conirarium, si ihud
contrarium poteniia insit eidem subjecto
vel non : si enim inest accidens, contra-
rium accidenti eidem potest inesse : quia
idem est susceptibile conirariorum, nisi
aherum insii naiura : si auiem ahud non Notasam.gios-
est suscepiibile conirarii, nec accidentis
quod etiam inesse dicitur, erit suscepti-
bile. Cujus exemplum esi, ut si ahquis
dixerit odium sequi iram quantum ad
inesse in eodem subjecto secundum po-
sitionem, tunc sequitur quod odium erit
in specie furoris quod est irascibihs, sic-
ut in subjecto ira est in irascibih. Prospi-
ciendum ergo si et contrarium odio est
in specie furoris sive irascibihs (contra-
rium auiem odii amor est), et ideo inspi-
ciendum est si amor est in eodem sub-
jecto : nam si non est amor^ sed irascibi-
hs est, eo quod in concupiscibih est, ahas
secundum Plaionem : iunc paiet quod
odium iram non sequitur, sed eidem
inesse : quia odium et amor sunt contra-
ria, quse secundum unum et idem sub-
jecium habent fieri circa animam. Simi-
hier auiem in aho exemplo, si dixerit
respondens in concupiscibili anima esse
ignorare, tunc enim sequitur quod in
concupiscibih aniraa sit disciphnse per-
ceptibile, sicut contraria vel opposita
privative sunt vera fieri circa idem : et
si non videtur disciphnse esse suscepiibile
id quod est concupiscibile, tunc nec igno-
rantiae susceptibile.
 LIBER II TOPICORLM,
Iste autem locus considerationis tertise
non valet astruenti, quoniam inest :
quia si contrarium continget inesse, non
sequitur quod propositum inest, sed tan-
tum quod contingit inesse : unde ad ac-
cidentis propositum contingit inesse,
locus utilis est : sed valet ad contingere
inesse propositum propter hoc quod con-
traria contingunt eidem inesse : osten-
dentes enim quoniam susceptibile sub-
jectum contrarii, ostendentes erimus
quoniam non susceptibile accidentis pro-
positi quod inesse dicebatur et quod nec
inest, nec contingit inesse : si autem os-
tenderimus quoniam inest contrarium,
aut quod subjectum susceptibile est con-
trarii quod contingit eidem inesse, non-
dum ostendentes erimus quoniam contra-
rium illius inest subjecto : quia non sequi-
tur, si unumcontrariorumcontingit abcui
inesse, quod contrarium illius insit : sed
sequitur tantum quod contingit inesse, et
hoc ergo tantum sequitur, et non illa,
quod insit secundum actum. Sic ergo
considerandum est in contrariis secun-
dum inhterentiam accidentalem vel po-
tentialem consideratis.
Triplex ani Attende tamen quod ultima conside-
ma se3un-
dum Plato
d!iVpia"o- ^^^^0 maxime tenet secundum Platonem,
"^"^ cujus dictum fuit, quod irascibilis et con-
cupiscibilis et rationalis essent diversee
animse ', in diversis partibus sitte, ita
quod rationalis sita esset in capite sive in
cerebro, concupiscibilis in hepate et in-
guine quodammodo sepulta, irascibilis in
felle : et secundum hoc istse animae non
erunt unum in subjecto, ex quo possint
esse unum subjectum alicujus acciden-
Odium du- tis. Etiaui quod odium dicitur . dupliciter:
pliciter. ■■■ _ _ ^ _
est enim odium inveterata ira, et sic
odium in eodem subjecto est cum ira, et
ab eadem irascibili anima. Est etiam
odium malevolentia ex ira causata, et sic
opponitur amori qui est benevolentia vo-
luntatis in amatos, et sic est in concu-
piscibili anima. Sciendum etiam quod
hoc quod dictum est in contrariis, intel-
' Circa hanc triplicem animam secundum
TRACT. II 317
bgendum est etiam in omnibus opposi-
tis : quia opposita elargato inesse contra-
riorum contraria dicuntur, etc.
CAPLT III.
De consideratione prob/entatis de acci-
dente, quornodo midtipliciter comtrid
et destrui potest ex inspectione ad con-
sequentias oppositorum.
Idem esse problema de accidente et
construi et destrui potest multipliciter ex
inspectione ad consequentias opposito-
rum sive contrariorum. Et in omnibus
generibus oppositorum est ostendendum,
quod consequentia omnis est in comple-
xione, et contradictorie opposita sunt in
complexis : ideo primo ostendatur hoc in
contradictoriis : et ideo maxime se ha-
bent in oppositione.
Sed praemittendum quod consequentia Nota muiti-
pliciter capi
in communi dicta est inter ea rum
consequen-
unum msequitu r ad ahud, et e converso "^'"'
reliquu sequitur adrehquum. Et in hoc
dilTert a consequentia simplici, quorum
unum sequitur simpliciter ad reliquum,
et non e contra : eo quod antecedens
non sequitur ad consequens. Sed conse-
quentia est inter ea proprie, quorum quo
utrumque aliquo modo affirmatum vel
negatum, et antecedere potest et conse-
qui reliquum.
Et tahs consequentia in communi lo- Consecjuen-
quendo
rio. est duplex, inin ipso
Consequentia ipso, est,
et e quando
contra- ' quicl^^
eodem ordine terminorum consequens
sequitur ad antecedens, et oppositum
consequentis sequitur ad oppositum an-
tecedentis : et hoc non potest esse nisi
inter paria et convertibilia, ut si homo
est, risibile est : et si non est homo, non
est risibile : si risibile est, homo est : et
si risibile non est, homo non est : in qua
consequentia sicut ad aftirmationem an-
tecedentis sequitur afllrmatio consequen-
tis, ita ad negationem antecedentis se-
Platonem confer. I deAnima, com. 7,
 318 D. ALB. MAG. ORD. PR.^D.
quitur negalio consequcntis, ct utrum-
que antecedit et sequitur alterum. Con-
consequen- scquentia autem e contrario .est, quando
tiaecontra- ■" .
rio quid. nou eodem ordme contranorum sequi-
tur affirmationem afllrmatio et negatio-
nem negatio, sed ordine e contrario
sumpto, ut si affirmationem antecedentis
sequitur affirmatio consequentis, ita e
contrario negationem consequentis se-
quitur negatio antecedentis. Ra tamen
quod antecedens non sermone tantum,
sed realiter antecedit, et consequens na-
turaliter consequitur : quia sic conse-
quens erit in antecedente et per substan-
tiam velut causa est in ipso. Et causa
hujus est, quia in omnibus talibus ante-
cedens est sicut pars subjectiva ad con-
sequens, et consequens ad totum univer-
sale, et sic se habet ad antecedens.
Est autem regulariter verum, ut dicit
Micbael Ephesius, quod si in talibus af-
firmatio antecedentis est pars sul)jectiva
consequentis, in negativis negatio conse-
quentis estsicut pars subjectiva negatio-
nis antecedeniis, et negatio consequentis
infert negationem antecedentis, sicut
substantiva pars infert suum totum ' :
cum enim diciturnon animal etnonhomo,
non homo de pluribus dicitui' quam non
animai, et non animal est pars subjectiva
ejus quod est non homo. Et cum in talibus
non sit consequentia nisi de parte ad to-
tum et contrarie se habeant secundum to-
tum etpartem in talibus afdrmatio et nc-
gatio^ oportet consequentiam esse e con-
trario : et heec est vera causa consequen-
tise inipso, et consequentiae e contrario :
non homo enim de omni dicitur quod est
non animal, et de pluribus quse sunt ani-
mal : non animal autem de omni non
dicitur quod est non homo : quia asinus
est non homo, et tamen non est non
animal. Hgec igitur est causa consequen-
tiae in ipso, et consequentise e contrario :
et quia quidquid est consequens natura-
liter et generaliter ad alterum, oportet
1 Et lioc est quod dicunt modenii, quod
quanto terminus finitus est superior, tanto
quod id quod est consequens, sit in an-
tccedentc : quia aliter non posset infcrri
ex ipso, etc.
CAPUT lY.
De inspectione lirohlematis de accidente
circa oppositorum consequentias .
His habitis in consequentiis opposito-
rum dicamus ergo, Quoniam autcm op-
positiones sunt quatuor secundum genera
diviscB, ut in Prsedicamentis determina-
tum est, considerandum in terminatione
problematis de accidente ex contradictio-
nibus (hoc est, ex his quge opponuntur
ut contradictoria) quemadmodum a con-
sequentia e contrario facta et inierimenti
problema et construenti. Sed quia adma-
ximam istiusloci probandam non est via
nisi ex posterioribus^ ideo sumendum est
hoc ex inductione : et quod si aliquod na-
turaliter sequitur ad aliquod absque hoc
quod antecedit ad ipsum, quod ad oppo-
situm contradictorie consequentis sequi-
tur oppositum contradictorie anteceden-
tis. Cujus exemplum est, si homo est
animal, non animal est non homo. Si-
miiitcr auiem est et in omnil)us aliis sicut
dicium est se naturaiiter aniecedeniibus
et naturaiiter se consequentibus : nani
hsec in talibus est e conirario consequen-
tia. Et consequentia in ipso in talibus
esse non potest, propter causam quce
dicta est : nam hoc modo hominem ani-
mal sequitur : et sicut sequitur animal
hominem secundum naiuralem conseque-
tiam, sic non animai sequiiui' non homo.
Hic ergo modus consequentiee in omni-
bus hujusmodi concedendus : ut si bo-
num sive voiupiuosum sive deiectabile
est suave sive conveniens, et e contrario
erit non suave non bonum : et est exem-
plum secundum Epicuros. Manifestum
autem est.quoniam ad utrumque (hoc est,
ad construendum et destruendum) con-
infinitatus fit inferior, et e conlra. P. J.
 LIBER 11 TOPICORUM.
vertiturin contradictione consequentia,
non in ipso, sed e contrario facta. Si er-
go aliud dicatur sequi ad aliud secundum
inesse, considerandum est utrum opposi-
tum antecedentis consequitur ad opposi-
tum consequentis : et si consequitur, sic
sequitur propositum ad propositum : et
si non sequitur oppositum contradictorie
antecedentis contradictorie opppositum
consequentis, neque propositum sequitur
propositum : et sic valet construi et
destrui.
Limitat
gulara.
re- Sumenduui autcm est istud in quantum
est utile in omnibuSj nisi in causis im-
mediatis et efFectibus suis,in quibus quam-
vis naturaliter causa antecedit eflectum
et infert euni, tamen propter terminorum
convertibilitatem sicut causa antecedit
effectum, ita negatio causae antecedit ne-
gationem effectus : quia in talibus sicut
aftlrmatio est causa affirmationis, ita ne-
gatio est causa negationis : sicut enim ad
habere pulmonem sequilur respirare,
ita ad non habere pulmonem sequitur
nonrespirare : et sic patet^ quod sicut
consequens sequitur adantecedens, ita op-
positum antecedentis sequitur ad opposi-
tum consequentis.
Quod dicunt quidum, quod ejus quod
dictum est, quod in contradictoriis non
est consequentia inipso, sed e contrario,
causa est quod omnes contradictiones
sunt aequales : eo quod in omni contra-
dictione alterum contradictoriorum dici-
tur de omnibus quce sunt et non sunt, et
de nullo simul : et omnino oportet esse
sequales contradictiones consequentis. Si
autem consequentia in ipso esset in tali-
bus oppositis, sequeretur quod contradi-
ctionesantecedentisetcontradictionescon-
sequentis essent non sequales : sed sicut
consequens est in plus quam antecedens,
ita negatio consequentis esset in plus ne-
gatione antecedentis. Potest quidem dici,
quod hsecnon est causa^ sed potius est
illa vera causa quse dicta est superius.
In contrariis autem quae plus accedunt
ad oppositionem contradictionis, ideo
quod in illis est el consequentia in ipso,
TRACT. II 319
et consequentia e contrario, post contra-
dictoria consideratio ponenda est in con-
trariis. Considerandum si aliud dicatur
sequi ad aliud, utrum contrarlum illius
quod dicitur sequi, sequitur ad contra-
rium alterius, aut secundum consequen-
tiam in ipso, aut secundum consequen-
tiam e contrario factam : et si sic, construi-
tur problema : si non, destruitur : et sic
valet ad construendum et ad destruen-
dum in contrariis ubi ipsa consequentia
est, ut in fortitudineet debilitate sive timi-
ditate : nam fortitudinem sequitur vir-
tus sicut totum universale sequitur par-
tem, debilitatem sive timiditatem sequi-
tur vitium sicut totum universale sequi-
tur partem, et virtutem sequitur esse de
eligendis, vitium auteni de spernendis :
ergo consequentia istorum est consequen-
tia in ipso : contrarium enim est eligen-
dumspernendo. Si ergo dicaturfortitudo
ebgenda^ per consequentiam sequitur
eodem ordine contrarium consequentis
ad contrarium antecedentis secundum '
consequentiam in ipso factam. Similiter
autem etin aliis hujusmodi est contrariis.
Sed hic huius consequentia accipienda Limitaiio
est m quantum est utile, quia non tenet regulee.
in omnibus : quamvis enim avaritia et
protbgalitas sint contraria, non tamen
sequitur, si avaritiam sequitur vitium et
spernendum, quod prodigalitatem sequi-
tur virtus et eligendum. Sed tenet in his
quibus aliquid per se causa vel ahquid
sui causa est ad inferendum, et non in
aliis, sicut fortitudo (quae est virtus) cau-
sa est quod sit eligendum, et debilitas
per aliquid sui causa est quod sit sper-
nendum per hoc quod est excessus me-
dii : causa autem eligendi est virtus per
hoc quod est medium. Avaritia enim
non est causa eligendi, neque prodigali-
tas. Formetur ergo sic consideratio, si
contrarium dicatur sequi aliquid, consi-
derandum est si contrarium consequentis
sequitur ad contrarium antecedentis se-
cundum consequentiam in ipso : et sic
constructum est problema. Si autem non,
sic interimilur problema.
320 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

In contrariis autem quse se ad invicem fit consequeniia in e contrario : quia non

habent sicut totum integrale et pars in- adcidit nisi in his quce se habent ad totum
tegralis, inspiciendum est in antecedente integrale ut pars, ut dictum est : sed in
et consequente secundum consequentiam pluribus aliis tlt consequcntia in ipso.
e contrario factam in talibus : quia pars Sic ergo consideratio formetur, si pro-
integralis non ponit totum, sed e contra- positum dicatur sequi ad propositum,
rio totum ponitpartem, etparsnegatane- considerandum est si opposilum antece-
gat totum, et totum negatum non negat dentis et oppositum consequentis se con-
partem, utpatet in r6»mmBoetii:etideo sequuuntur aut secundum consequen-
in taliter contrariis non potest esse con- tiam invenitur problema : si enim in
sequentia in ipso, sed e contrario. Cujus contrariis et antecedentis et consequen-
exemplum est, euechia et cachechia op- ^is invenitur tahs consequentia, tunc in
ponuntur contrarie : et euechiam sequitur propositis quse dicta sunt, necesse est al-
sanitas, cachechiam autem non sequitur terum sequi ad alterum.
aigritudo, quamvis sanitas et aegritudo Similiter autem ut in contrariis perspi-
opponantur : unde non sequitur, euechia ciendum est in privatione et habitu quan-
et cachechia sunt contraria, sanitas et tum ad consequentiam : sed in privatio-
segritudo sunt contraria : et euechiam se- nibus non tenet consequentiaecontrario,
quitur sanitas : ergo cachechiam sequitur sed consequentia in ipso : ut si visus et
a^griludo : econtrario sequitur, cachechia ca^citas opponuntur ut habitus et priva-
sequitur eegritudinem : unde sic valet si visus est sensus, csecitas est insen-
consequentia : si euechia est sanitas, et sibihtas quaedam, ita quod insensibili-
inPirmitas sit cachechia, ita quod sicut tas sumatur a rivatione cujusdam sen-
consequenssequitur ad antecedens, ita ad sus et non a privatione sensus in
contrarium consequentis sequitur contra- communi, sicut visus ponit quemdam
rium antecedentis : qua? (sicut dictum sensuni et non omnem : oppositum enim
est) consequentia est e contrario. Et hu- sensus est insensibilitas ut privatio et ha-
jus causa est, quod euechia est totum in- bitus : nam hic sensus est habitus, et
tegrale ad sanitatcm, et sic infert eam ut alterum caecitas privatio : et sic patet
totum integrale infert partem. Quoniam quod in privatione et habitu est conse-
enim densitas carnis est ex bona disposi- quentia in ipso tantum. Cum autem in
tione interiorum et exteriorum causata in contrariis sit etiam et consequentia in ip-
complexione et compositione : cachechia so et e contrario^ in privatione autem et
autem mala dispositio est in exterioribus habitu consequentia in ipso tantum, re-
et mala habitudo causata in naturah aug- ducuntur contraria ad privationem et ha-
mento, ut in supra modum pinguibus : bitum aliquo modo, et non e converso :
et tamen non sequitur quod infirmi sint et ideo consideratio in oppositis secun-
simpliciter^ quia inter sanum et a?grum dum privationem et habitum, est post
est medium. Sic ergo in tahbus estconse- considerationem in contrariis. Si er^To di-
quentia e contrario, si euechia sanitas catur ahquid quod ut privatio et habitus
est, infirmitas cachechia erit. se habet sequi ad aherum,considerandum
Et nota quod in illis contrariis aUud est utrum oppositum consequentis sequi-
est signum convertentis, et ahud signum tur ut oppositum antecedentis : et sic
convertibile cum causa : cachechia enim construitur problema. Si autem non, in-
est signum imperfectum, sicut id quod in terimitur problema.
parte est, ejus quod est in toto : et ideo Simihter his secundum privationem et
manifestum est quod in tahbus est con- habitum oppositis his qufe sunt ad ali-
sequentia illa quse dicitur e contrario. quid sive relativis, utendum est : in oppo-
Raro autem et in paucioribus contrariis sitione enim eorum quee sunt ad aliquid.
 LIBER II TOPICORUM, TRACT. II
321
eadem consequentia est utendum, hoc igitur in consequentiis oppositionum di-
est, in ipso consequentia ut in privatio- cta sunt : aha enim et in Prsedicamentis
ne oppositis : ut si triplum est multiplex, et in aliis dici habent.
subtriplum quod correlativum antcceden-
tis dicitur, est submultiplex : dicitur au- CAPUT V.
tem opponi relative triplum ad subtri-
plum, et multiplex ad submultiplex di- De inspectione prohlematis de accidente
cuntur relative opposita in consequente.
adextrinseca ejusdem, sed tamen con-
Et hoc quidem exemplum est in his qufie venientia cum illo.
sunt secundum esse et non secundum di-
ci relativa, quae relativa sunt et vere re- Sic ergo terminato problemate per lo-
lative opposita : sed exemplum (in his cura ab oppositis qui extrinsecus est et
quae secundum dici relativa sunt) est, ut
oppositus subjecto vel prsedicato proble-
si scientia est opinio, et scibile estopina- matis, vel utrique, inspiciendum est ad
bile : et si visus est sensus, et visibile est illa quse extrinseca sunt prsedicato vel
sensibile : cum scientia dicatur ad scibile,
subjecto problematis, sed tamen conve-
et scibile ad opinabile, si sequitur conse- nientia sunt cum illis. Etprimo respicien-
quens ad antecedens, sequitur correlati- dum est ad illa quse cum ipsis habent si-
vum consequentis ad correlativum an- militudinem essentialem, et postea ad il-
tecedentis, quse est consequentia in ipso. la quse cum eisdem similitudinem habent
^textus*' Instantia autem quae contra hanc con- accidentalem. Similitudinem autem es-
sequentiam videtur esse, propter quam sentialem cum prsedicatis et subjectis
non necesse in his quae sunt opposita ut problematum habent conjugata cum ipsis
ad abquid, consequentiam in ipso fieri et casuali inflexione derivata ab ipsis : et
generabter quemadmodum dictum est. ideo primo videndum est quse sunt con-
Nam sensibile quod ad sensum dicitur, jugata et casualia, et qualiter ad invicem
scibile est quod dicitur ad scientiam : et comparantur.
Soiutio. tamen sensus non est scientia. Sed hujus Dicemus igitur, quod rursus ad termi-
solutio est, quod instantia quse dicta est, nationem problematis de accidente tam
non est vera instantia contra preedictam id interimere volenti quam construere,
consequentiam : multi enim sunt qui considerandum est in his quae ex eis
non dicunt sensibilium ut sensibilia sunt abundabit argumentationibus. Yideamus Quaedican-
esse scientiam, sed sensibilium ut abs- infitur gusp dicuntur conjugata. . r~i turconjuga-
Sunt au- ta.etquaresic
^ ^ . . . , appellanlur
tracta sunt a sensibus communibus et tem conjugata prmcipale et sumptum a
facta sunt intellectiva, dicunt esse scien- principali per concretivam denominatio-
tiam : et ideo sicut sensibile non est sci- nem, quamvis secundum grammaticum
bile, ita sensus non est scientia. (qui modos in formatione vocum attendit)
Amplius ergo dicunt, quod non minus principale descendit a sumpto, ut justus
est heec consideratio utilis ad contrarium justi, addita tia, fit justitia : consideran-
quod est secundum negationem, quam do tamen ad rem et naturam compositum
adpropositum quod est secundum afHr- descendit a simplici. Principale simplex
mationem : nam sequitur, sicut sensibile est abstractum a quo derivatur concre-
non est scibile, ita nec sensus scientia. tum, et sumptum ab ipso dicitur et di-
Consideratio autem talis, si aliquid rela- cuntur conjugata quasi sub uno jugo
tivorum dicatur sequi ut aliud, conside- principalis significationis conjuncta se-
randum si opposita his correlative se- cundum modum significandi diversum.
quuntur se invicem secundum conse- Casus autem qui a cadendo dicitur, in- Qui dican-
quentiam in ipso factam : et sic construi- flexio adverbialis a principali descendens
tur problema : et si non,interimitur. Hcec 21
et sumpto quse in his quee primae et se-
II
322 D. ALB. MAG. ORD. PR^ED.

cundse derivationis, ut justitia, justus, cipali descendit, quamvis per medium :

jusli, juste. Quandoque regulariter cadit sumptum autem a principali sine medio
per inflexionem ultimoe syllabae, et quan- descendit. Conjugata enim dicuntur om-
doque cadit irregulariter,ut a bonis^ boni, nia quae sunt secundum eamdem conju-
bene, in quo prima et ultima syllaba in- gationem ad principalia respicientia, ut
flectuntur. justitia conjugata sunt hoc modo commu-
Dicuntur igitur conjugata quae sunt ni justus, sta, stion, et juste.
hujusmodi a justitia, justus, justa, jus- Hoc modo determinatis conjugatis et
tum, quae sunt conjugata, sunt sub uno conjugationis formando considerationem,
et eodem jugo principalis significati, manifestum est, quoniam uno quohbet
quod est justitia conjuncta, a quo non ostenso accidente et de aliquo quod con-
diilerunt nisi per modum significandi di- jugatum est alteri, aut velut casus se ha-
versum. Dicuntur ergo conjugata bujus bet ad aliud, ostensum erit illud accidens
quse sunt ut justus, sta, stum, justitiae : in omnibus conjugatis inesse, ut si os-
quod principali significato conjuncta, et tendatur aliud eorum bonum esse vel
a nominibus tertiae declinationis sumpta, laudabile, et reliqua omnia ostensa sunt
sicut fortia et fortis conjugata sunt forti- similia in eodem accidente, ut si osten-
tudini. Similiter perfectiva^ aut conside- datur quod justitia est de numero lauda-
rativa alicujus habitus corporalis vel spi- bilium, ostensum est quod justus lauda-
rituahs derivata non per inilexionem, bilis, et quod juste fit laudabiliter, et
sed per denominationem dictam, propter conjugata justitiae et casus ejus sunt de
aliquem modum quo se habent ad illum numero laudabilium : sed casus per in-
habitum vel formam, dicuntur illi habi- flexionem nominis in adverbium dicetur
tuali formae conjugata, sicut diaeta vel juste et laudabiliter secundum casum ab
urina dicuntur sanitati conjugata. cujus eodem principali cadens, et dicuntur isti
sunt perfectiva et conservativa^ ut salu- a laudabili secundum eumdem modum
bria sive sanitatis effectiva sana dicuntur casus, sicut justus dici a justo ostensum
et conjugata sanitati : et euechiva, hoc est, erit, et casus ostensus erit de casu : et si
euechiae factiva vel conservativa, conju- non dicitur principale de principali, ne-
gata sunt euechiae. Eodem autem modo que sumptum dicetur de sumpto, neque
in omnibus aliis. Ergo quaecumque con- casus de casu.
jugata quabter (hoc est, aliqualiter) ut Considerandum tamen si in casibus et
sumpta a principalibus denominatione conjugatis est non solum in ipsis princi-
(ut in communi dicatur) taliter (ut dictum palibus et sumptis et casibus, sed etiam
est) solent dici. Casus autemper inflexio- in contrariis illorum contraria inspicien-
nem venit in adverbium, qui modus ac- da sunt. Cujus exemplum est, quod si
tus verbi terminat, ut juste inflexum a conjugatum habens contrarium dicitur
nomine secundae declinationis, vel forti- de conjugato habente contrarium, si con-
ter vel salubriter derivatum a sumpto trarium de contrario dicitur conjugato,
tertiae declinationis, hi casus dicuntur : et propositum dicitur de proposito, et
et est in eis modus adverbialis qui est si non, non. Verbi gratia, bonum et ma-
modus verbi. lam sunt contraria^ suave et triste con-
Licet autem sic dicantur conjugata, ta- traria, si bonum est suave, et bonitas est
men non modo proprio, sed communi suavitas, et bene suave, et malum tri-
dicuntur quae sunt secundum casum quo- ste, et malitia tristitia, et male triste sit
vel tristanter, et si non, non : et in eo
dammodo conjugata esse, ut juste conju-
gatum videtur esse quodammodo justi- judicio bonum et malum sunt praedicata,
tiae, et fortiter fortitudini dicitur vel vide- et suave et triste sunt subjecta. Est au-
tem suave delectabile, et triste molestum.
tur esse conjugatum : quia casus a prin-

LIBER II TOPICORUM,
quod tamen aliquando non est malum,
sed bonum utile, sicut aduri vel incidi :
unde si tristc est malum, et suaviter est
bonum : et si triste aliquando non est
malum, et suave aliquando non erit bo-
num : neque suavitas bonitas^ neque sua-
viter bene : aut si hoc triste est malum,
et suave bonum. In principalioribus
exemplum est Socratis qui dixit virtutes
esse scientias, eo quod malus est igno-
rans, sicarguens : injustus est ignorans :
ergo injustitia est ignorantia : et in con-
trario justitia scientia : quia si justitia est
scientia, et injustitia erit ignorantia : et
si quod juste est vel fit scienter vel ex-
perienter fit, sequitur tunc quod injuste
est vel fit, ignoranter est vel fit. Sic au-
tem in conjugatis in contrario non est ve-
rum.
Nec ista quce de conjugatis posita sunt
(qvice nunc dicta sunt) vera sunt, et quod
justitia est scientia, et justum scitum et
expertum, et juste scienter : magis enim
apparebit si quis ethice principia vitio-
rum considerat, quod illud quod injuste
fit, experienter et ex certa scientia fit
magis quam quod fiat inexperienter :
quia nisi scienter fieret, esset involunta-
rium quod est injustum : quod non est
verum : sed fmnt scienter particularia
in quibus est actus.
II ic autem modus qui nunc dictus est
prius, etiam est dictus in contrariorum
consequentiis, quamvis nunc considere-
tur contrariorum sequentia in conjugatis
et casibus : quod superius simif.ter in
contrariis ostendimus : eo quod nunc ni-
hil ostendimus, sicut dictum est, in con-
jugatis quam quod ad contrarium conju-
gato sequitur contrarium per conjuoppositio-
nem contrarior um. Si ergo in gatis
in se et in suis contrariis est inspicien-
dum ad terminationem problematis de
accidente, et in casibus simiFiter : quia
casus quodammodo sunt conjugati.
323
TRACT. II
CAPUT YI.
Qualiter in comideratione problematis
de accidente intendendum est in gene-
rationibus et corruptionibus , et in ef-
ficientibus et corrunippntibus et in
similibus.
Ampbus autem oppononti ad problema Quidperge-
nerationem
et corruptio-
ente inte
de accidvolenti ndendum est, sive con- "^""^"""^™
struere sive interimere volenti, in "^teiiisen'"
generationibus ct corruptionibus. Et ge- ""*
neratio vocatur quicumque motus indu-
cens in esse, sive substantiale, sive acci-
dentale : et per oppositum dicitur cor-
ruptio moius quicumque educens ab esse.
Et generationes et corruptiones dicuntur
esse manentes in tali motu, et in hoc
difTerunt ab eo quod simpliciter est cau-
sa, quorum generationes bonae sunt, et
sic ipsa bona sunt : ct sic construitur
problema quod ut accidens dicitur inesse
generato : et e contrario etiara tenet,
quod si generata bona sunt, et generatio-
nes boncB sunt : quia bona est inductio
boni ad esse, et e converso : et quorum
gonerationes sunt malce, et ipsa sunt ma-
la, et e converso. In corruptionibus au-
tem est contrarium quantum ad inferens
et illatum : nam si corruptiones aliquo-
rum sunt bonae, et ipsa sunt mala, et e
converso.
Eadem autem ratio consequentise quan-
iura ad inferens et illatum^ est in effi-
cientibus et corrumpentibus : quia quo-
rum effectiva sunt bona, et ipsa sunt
bona. Et hoc inteUige de effectivis per
se etnon per accidens : sicenira diximus,
quodboni est bona adducere : et quorura
corruptiva sunt mala si per se sunt cor-
ruptiva, illa quorum corruptiva sunt, bo-
na sunt.
do.
Per amplius in. eiusdem probleraatis de Q"«
niilia sint si-
^ ^* . '^ . etquid
accidente termmatione considerandum sn simiiitu-
est m similibus, et est considerandum,
quod quorum inest una qualitas, sirailia
sunt : quia unura in qualitate est simile,
ut dicit Arisioteles, et Boetius dicit quod
 324 D. ALB. MAG.
simililudo est rerum differentium eadem
qualitas : similitudo autem habituum
duorum vel plurium ad unum vel unius
ad plura vel plurium ad plura faciens
proportionem et proportionalitatem se-
cundum omnis proportionis differentias :
Prop^rtio quia quamvis proportio proprie sit in
proprio est . "■ -^ -^ ■■■
in quantita- quautitate^ tamen extenso nomine secun-
dum quod locus a proportione accipitur
in similitudine habitudinum quorum-
cumque similiter se habentium ad unum^
et in communi in talibus omnibus cst
inspectio ad similia secundum inesse, vel
in habitudine una sive similia. Ut verbi
gratia, si disciplina una ponatur plurium
et opinio est una, auditum habere est
audire : quia disciplina et opinio una
habitudine simili se habent ad ea in qui-
bus sunt : et si visum habere est videre
in habitu, ad minus est videre in habitu,
auditum habere est audire : quia una
simili habitudine habitus visus et habitus
auditus se habent ad suos actus et habi-
tus in usu acceptos. Simihter autem et
ahis simihbus istis, et in una proportione
ad unum se habentibus, et in his quge
sunt secundum rem sic simiha, et in his
quse simiha esse videntur.
Potestas hujus loci a proportione est
utilis ad utrumque et ad construendum
et ad destruendum problema : nam si in
ahquo ahquod simihum se habet affir-
mative, et in aliis sic se habebit : et sic
constructum est problema. Si autem in
aliquo simiHum non sic se habeat, simi-
hterin ahis similibus non sic se habebit :
et sic destructum erit problema. Haecau-
tem consideratio est in his quae singula-
riter se habent ad unum in communi.
Considerandum etiam est in uno ad quod
similiter se habent et in pluribus, sicut
quando plura eodem modo se habent ad
unum. Si dicatur scire idem est quod in-
teUigere, inspiciendum est quahter ambo
se habeant ad idem sicut ad multa, hoc
est, si eodem modo scire se habeat ad
multa sicut intelhgere, hoc est, utrum
contingat multa intelhgere simul, sicut
contingit multa scire : intelhg-ere autem
ORD. PRtED.
non contingit multa simuL Si autem hoc
non contingit, manifestum est quod scire
Quomodo
non est inteUigere. Et in uno et eodem
si scire dicatur secundum habitum,
. mul- tingat
et scire
latellige-
plura con-
ta continj^it
"" simul^scire : et si_
scire dica- re : et unum
modo quo-
tur secundum actum, tunc scire est con- tantum.
clusionis, ad quod sciendum multa
oportet scire actuahter relata ad ipsam,
ut principia, et illationem quee est ut in
agere. Simihter si inteUigere accipiatur
in actu, tunc inteUigere est simphciter
intueri inteUigibile : simplex autem vir-
tus non potest esse nisi adunum simplex,
sicut hnea terminatur ad unum punctum.
Si autem in habitu accipiatur, tunc intel-
lectus est habitus principaHs, qui est in
uno et non in pluribus secundum quod
simplex habitus. Sic ergo considerandum
est in simihter se habentibus ad ahquid.
Amplius in his quge una quahtate si-
milia sunt, considerandum est ex magis
et minus inesse per intentionem et remis-
sionem quahtatis inhaerentis. Sic autem
ejus quodsecundum magis et minus inest,
sunt loci quatuor a quibus trahuntur ar-
gumentationes ad problematis de acci-
dente terminationem. Unus quidem locus
est in comparando ad aUerum : quia si
prsedicatur accipiendo ad subjectum est
magis : quia si praedicatum est magis,
sequitur ad subjectum simplex : et ideo
unus locus est, si magis sequitur magis :
sicut si voluptas bonum est, magis vo-
luptas est magis bonum : et si injuriam
ferre malum est, magis injuriam ferre,
magis malum est : et hic comparatur
magis ad inesse simphciter, et magis
inest et simphciter inest. Hic autemlocus
utihs est ad utrumque, ad construendum
problema et destruendum. Xam si con-
sequens (hoc est, prgedicatum) est acci-
dentis incrementum (hoc est, intensum
est secundum magis) hoc subjecti incre-
mento (hoc est, intensionem subjecti)
quemadmodum in exemplo inducto di-
ctum est, manifestum quoniam accidit.
Simphciter autem ponebam inesse acci-
dens. Si autem sequitur cum incremento
prcedicatum, quando incrementum accipit

LIBER TI TOPICORUM,
subjectum : tunc manifestum est quod
simpliciter non accidit. Hoc inductione
autem sumendum est, quia hajc maxima
hujus loci est, et non nisi ex posteriori-
bus probari potest.
Amplius autem secundus locus est uno
prsedicato de duobus subjectis dicto, sic-
ut per locum amajori qui destructus est :
si enim cui magis videtur prsedicatum
inesse, non inest, nec cui minus videlur
inesse, inerit : sicut expugnare castrum
videtur inesse regi et militi : et regi non
convenit : ergo nec militi : et e converso
tenet affirmative per locum a minori : si
inest ei cui minus videtur inesse, inerit
ei cui magis videtur inesse, ut si expugna-
tio castri inestmiiiti, etregi.
Rursus tertius locus est dc duobus prre-
dicatis sive accidentibus de uno subjecto
secundum magis et minus dictis, iterum
per locum a majori et per locum a mi-
nori. Si enim in talibus praedicatur, quod
magis videtur inesse, non inest : nec
quod minus videtur inesse, inerit : et si
preedicatum, quod minus videtur inesse
subjecto, inest, et quod magis : sicut im-
peratori inest expugnatio castri et civita-
tis : et magis videtur inesse imperatori
expugnatio castri quam civitatis, minus
autem expugnatio civitatis quam castri :
quia castrum a civitate defenditur, et non
e converso. Et hic esttertius et constru-
ctivus et destructivus.
Amplius quartus locus est ejus quod
est magis et minus duobus prsedicatis et
duobus subjectis cum magis et minus
dictis, iterum per locum a majori et mi-
nori arguendum. Si enim prfedicatum
quod magis videtur inesse subjecto suo
et non inest, nec quod minus : et si quod
minus et quod magis^ ut expugnatio ca-
stri inest regi, et expugnatio civitatis
inest prsesidi vel duci : si enim prseses
potest expugnare civitatem, quod minus
videtur, poterit et rex expugnare ca-
strum, quodmagis videtur inesse : et si
rex non expugnat castrum, nec prasses
civitatem, quod minus. Illorum enim
quatuor locorum considcrationes sumun-
325
TRACT. II
tur ex comparatione ejus quod est magis
et minus inesse ad simpliciter inhserens.
Secundus ex comparatione minus prsedi-
cati ad duo subjecta. Tertius ex compa-
ratione duorum prsedicatorum ad unum
subjcctum. Et quartus ex comparationc
duorum accidentium sive prsedicatorum
ad duo subjecta.
Amplius autem adaptando tres ultimas
considerationes ad similiter inesse, vel
quod videtur similiter inesso quemad-
modum in eo quod magis et minus et in
posterius dictis tribus locis fieri diceba-
tur : sive enim unum quidem prsedicatum
duobus subjectis secundum magis et mi-
nus inesse dicebatur. Similiter autem
inesse videtur : tunc si cui magis videtur
inesse, non insit, sequitur quod nec incst
alteri cui minus videtur inesse : et si cui
minus, et cui magis. Si etiam duo prse-
dicata similiter insunt eidem subjecto,
si quod magis videtur inesse subjecto,
non inest, nec reliquum quod minus vi-
detur inesse, inerit : et si quod minus,
et quod magis. Et si duo prsedicata ac-
cidentia duobus subjectis simpliciter in-
sint : nam si alterum illorum prsedicato-
rum quod magis videtur, alteri subjecto
non inest, nec reliquum quod minus
videtur inesse subjecto suo, inerit : et si
quod minus, et magis sequitur, sicut di-
cit tertia consideratio.
Ergo epilogando dicatur, quod magis
et minus, et similiter inesse tot modis, ut
dictum est , contingit argumentari ad
problema de accidente. Manifestum ergo
ex dictis et ex similibus dupliciter con-
tingit argumentari , et ex similibus se
habentibus ad aliquid vel ad aliqua, et
est a proportione : et ex similiter inlise-
rentibus, et est locus a simili : et quia
non a similiter inhserentibus inhserentia
suscipiunt magis et minus, ideo conside-
ratio secundum magis et minus non est
nisi in similiter inhserentibus cum magis
et minus, ct non in similiter se haben-
tibus in proportione, ut patet : magis
enim se habent ad invicem correlativa
quam subjectum ct passio : et tamcn non
 326 D. ALB. MAG. ORD. PIL^D.

sequitur, si passio dicitur de subjecto, tum alteri facit ipsum magis quale, ita
quod correlativum dicatur de suo corre- quod auget vel intendit qualitatem in
lativo. Item cum dicitur, quod si magis ipso repertam : et si quod alterum est
ad minus, et simpliciter ad simpliciter, ab ipso quod appositum facit ipsum ma-
et e converso, et si simpliciter ad simpli- gis tale quam erat intrinseca qualitate
citer, et magis ad magis : non enim ipsius, construeturproblema, quod ipsum
suscipiunt magis et minus, nisi quae si- cujus ex appositione augetur qualitas,
militer et accidentaliter insunt, et in his fuit et est aliquale et tale '. Similiter au-
in quibus unum est per se causa alterius : tem et in quanto et aliis preedicamentis,
aliter enim sequitur, si homo est animal, vel in aiiis quae circa haec considerantur,
magis homo est magis animal : et si bi- ut in separatione : quia si separatum ab
bere est bonum, sequitur quod magis ipso facit ipsum minus tale, constat quod
bibere est magis bonum, quod est fal- et ipsum erit aliquale.
sum : sed sequitur,si voluptasestbonum, Secunda consideratio juxta idem est si
quod magis voluptas est magis bonum : aliquod appositum ad alterum facit ipsum
quia voluptas per se est causa boni de- magis tale quam fuit prius, sequitur quod
lectabilis. ipsum erat aliquale, sicut bonum appo-
Adhuc notandum quod argumentum a situm alicui facit ipsum bonum vel magis
majori et minori et conjugatis et a simili, bonum, et album appositum alicui facit
cum sit exquatuor terminis, non potest ipsum album vel magis album, et quod
reduci ad syllogismum categoricum osten- ipsum sit album et bonum quod apponi-
sivum : sed oportet quod reducatur ad tur. Nec valet instantia quam quidam
syllogismum hypotheticum. Unde cum atTerunt : sequitur ex iHa, vinum facit
sic arguitur : voluptas est bona : ergo ebrium, et magis ebrium, quia hoc intel-
magis voluptas est magis bona : non con- ligitur de agentibus univoce : univoce au-
ceditur nisi sub hypothesi, si aliud de tem agunt ea in quibus agens et actum
altero dicitur, utroque sumpto simplici- sunt in forma una et eadem secundum
ter, dicitur alterum de altero, utroque quam agit agens, et quam recipit patiens
sumpto cum magis et minus : et sic fit secundum actionem : sic autom non agit
syllogismus hypotheticus, et non cate- vinum ebrietatem.
goricns ostensivus. Hae autem omnes Potestas autem hujus loci non est uti-
considerationes constructivae sunt et de- lis in omnibus appositis, sed tantum uti-
structivae. lis est in his quse secundum intensionem
et remissionem suscipiunt magis et mi-
CAPUT VII. nus, in quibus ejus quod est, magis in-
crementum accidit fieri ex appositione,
Qualiter constnihur pruhlema de acci- hocest, inhis quae secundumintensionem
dente per locum ab appositione. et remissionem suscipiunt magis et mi-
nus. xVjnplius autem iste locus non habet
Amplius autem construitur problema potestatem ut convertatur ad problematis
de accidente ex inspectione appositionis destructionem, et constructivus est tan-
alicujus virtutis accidentis ad aUud quod tum : nam si non facit aliud ad quod ap-
est subjectum ipsius quod apponitur, ut positum est bonum id quod apponitur,
si debeat ostendi de aliquo quod ipsum nondum manifestum est si ipsum non
sit ahquale, considerandum est si ah- bonum : nam bonum malo appositum,
quod quod est quale vel quahtas, apposi- non ex necessitate et semper totum bo-

1 Haec est regula scripta in I Posterior. tex. etc. Cf. notam pag. 31 hujusce tomi II.
com. 0 quod propter quod wmmquodque tale est,
 LIBER II TOPICORUM, TRACT. II 327

num facit : neque album nigro apposi- et secundum ubi. Xam si aliquid secun-
tum, ex necessitate album vel magis al- dum quid contingit frequenter, sequitur
bum, sed forte medium vel medio colore quod contingit simpliciter, quamvis in
coloratum. aliquo habeat instantiam : sequitur enim,
Rursum alia consideratio et parte et iste est crispus secundum caput, ergo
toto in modo tracta, cujus pars fit ex ali- est crispus : iste legit aliquando, ergo
quo apposito ad totum, ut legere bene legit : iste disputat aliquando, ergo dis-
pars est ejus quod est legere : sic enim putat. Yidetur autem haec consideratio
considerando, quod magis et minus di- per quamdam elargationem dari prsece-
citur secundum partem inesse, hoc et dentis et parte in modo et toto : destru-
simpliciter infert suum totum. Unde ctivus enim est locus iste sicut a toto mo-
quod magis est album, est album : et dali : quia quod simpliciter non convenit
quod magis est album, nec magis nec ut impossibile, hoc nec convenit secun-
minus est bonum, vel bonum est bonum: dum quid, nec secundum quando, nec
et totum destructum destruit partem : secundum ubi, vel ahcubi.
quod enim non est bonum vel album, Hic autem locus quia partim sophisti-
nec magis nec minus est bonum vel al- cus instantiam habet, et instantiam qui-
bum '. Ideo totum modale et pars mo- dem ad id quod est secundum quid est,
dahs sunt sicut totum universale et pars quod homines sunt secundum quid stu-
universalis sive subjectiva se habentia : diosi, sicut secundum quid liberales, et
nam malum quod non estbonum, neque secundum quid sunt casti : quia naturali-
magis neque minus bonum de aliquo di- ter nati sunt istas virtutes suscipere. Sim-
cetur, sed dicetur magis vel minus ma- pliciter autem non sunt studiosi vel libe-
lum. Et non convertiturhic locus ad pro- rales vel casti, qui sic naturaliter sunt
blema destruendum ; quia multa quae non studiosi vel boni vel casti vel liberales.
dicuntur magis, insunt simpliciter : homo Similiter autem instantia est ad id quod
enim non dicitur magis et minus homo, est quando : contingit enim secundum
non propter hoc sequitur, quod non sit quando ahquid de numero corruptibilium
simpliciter homo : a parte enim in modo non corrumpi, ut tempore augmcnti :
ad suum totum simpliciter acceptum non simpliciter tamen nihil corruptibilium
valet processus nisi affirmative. Sic ergo contingit non corrumpi : omne enim
construitur problema dialecticum per corruptibile corrumpetur de necessitate.
media constructiva tantum, quae habent Eodem modo instantia est in ubi : ali-
convenientiam et similitudinem cum cubi expedit uti diseta, ut in locis segro-
subjecto et praedicato problematis acci- tativis : simpliciter autem non expedit
dentalis. ea uti ut ubique. Amplius autem aliud
exemplum de instantia ab ubi : alicubi
CAPUT YIII. enim non est possibile nisi unum esse
tantum^ ut in loco uno : simphciter ta-
Qualiter construitiir problema per me- men non est possibile tantumunum esse,
dia partim dialectica et partim sophi- sed necesse est esse muUa. Eodem modo
stica ex appositione. instantia est contra ubi : quia ubi sive
ahcubi bonum est hoc, ut mactare pa-
Eodem modo etiam considerandum est trem in Trivallis : non tamen simpliciter
in his quae sunt appositione determina- est bonumvel pium mactare patrem. Haec
tionis secundum quid(hoc est, secundum autem uUima instantia non significat du-
ahud et ad aliud) et secundum quando, plicem instantiam contra ubi, sed signi-

* Et hoc est quod dici solet, quod compara- tivum praesupponit suum positivum.
328 D. ALB. MAG.
ficat quibusdam gentibus esse Lonum :
ubi enim non facit dilTerentiam ad sim-
pliciter : niliil enim dilTert si illae gentes
sint ubiqne, bonum enim erit eis mactare
partes,sicut et bonum est eis in Trivallis :
et ideo ubi in hoc non facit difTerentiam
ad simpiiciter, sed quibusdam esse bo-
num. Rursum autem instantia quaB con-
tra quando dicta est, ut quando sive ali-
cui expedit medicari, ut quando aegrotat,
non tamen simpiiciter expedit medicari :
aut forte nec hoc quando significat illud
quod instet per quando ad simpliciter,
sed instet per cuidam, sicut in eo qui
afficitur aliquo modo aegritudinis : niliil
enim difTert quandocumque secundum
tempus, dummodo afTectus sit secundum
aegritudinem .
Et quia jam saepius diximus simpliciter
esse et secundum quid, oportet exponere
quid simpliciter esse, et quid secundum
aiiquid. Dicimus ergo quod simpliciter
dicitur e^^e quod est nullo addito quod
determinat ad restringendum quod dicis,
sicut simpliciter dicitur quod est bonum
sine determinatione , aut de quo dicis
simpiiciter contrarium boni, ut patrem
mactare non dicit simpiiciter bonum
esse, sed dicit quibusdam gentibus esse
bonum, et religione hoc putare pietatem :
sed non dicit hoc simpliciter bonum esse,
sed dicit honorare deos simpliciter bo-
num esse, nihil addens determinationis :
simpliciter enim l)onum est quod nullo
addito est vel videtur esse bonum, et
simpliciter pravum est vel videtur esse,
vel aliquod talium prfedicatorum, quod
nullo addito determinante vel restrin-
gente simpliciter dicitur illi inesse vel
non inesse.
Ad intelligentiam autem horum notan-
dum, quod in problemate de inesse vel
de accidente^ aut preedicatum gratia sui
convenit subjecto, aut ratione determina-
tionis, aut ratione utriusque. Si gratia
sui convenit : tunc determinatum infert
simpliciter, ut Socrates est homo albus :
ergo Socrates est homo : vel Socratesest
hic homo : ergo est homo : et sic sem-
ORD. PR/ED.
per est locus dialecticus. Si autem non
gratia sui praidicatum inest subjecto vel
gratia ulriusque : tunc est locus sophisti-
cus, qui dicitur secundum quid et sim-
pliciter, si simpliciter inferatur ex ipso.
Exemplum autem quod gratia determi-
nationis refertur ad subjectum, ut Socra-
tes est albus pede : ergo est albus : non
sequitur. Exemplum ejus quod est in ra-
tione utriusque referri ad subjectum
etiam gratia sui et determinationis est,
Socrates est homo mortuus : ergo est
homo : non sequitur, sed est fallacia se-
cundum quid et simpliciter.
Adhuc est notandum quod delermina- Determina-
tio mulii-
tio addita, aut nihil addit supra id quod nis.
dens nisi
simpliciter est et indeterminatum nisi ens Nihil ad-
rationis, ut cum dicitur, Socrates est ens ralio-
Destruens.
unus homo, hoc quod est unus, non addit Dirninuens.
plex.
Restrin-
nisi rationem indivisionis : et talis de-
terminatio infert simpliciter, ut Socrates
gens.
est unus homo : ergo est homo. Aut addit
aliquod restringens et determinans id
quod est simpliciter : et tunc id addilum,
aut salvat inesse ipsum quod est simpli-
citer et solum determinat ipsum et re-
stringit : et hoc iterum infert suum sim-
pliciter, ut Socrates est homo albus :
eri^^o est homo. Aut illud additum de-
struit et diminuit ipsum simpliciter, et
hoc non infert suum simpliciter, ut So-
crates est homo mortuus : ergo est
homo : non sequitur. Aut non totaliter
salvat, nec totaliter destruit, sed dimi-
nuendo trahit ipsum ad partem, itaquod
cum illo salvatur in ipso determinationis
contrarium : et hoc iterum non infert
simpliciter, ut ^^Ethiops est albus secun-
dum dentem : non sequitur , ergo est
albus : pluit in xVngiia^ ergo pluit, et sic
de aliis.
Ad intelligentiam vero de Trivallis
scias, quod littera corrupta est quae di-
cit, Trivallis per duas post // mediam
syllabam positis : sed vitio scriptoris
u littera quae in figura duae // videtur
quando duse lineae quae sunt in u littera
protrahuntur in longum in duas // trans-
formata. Dicitur enim gens illa Trivau,
 LIBER II TOPICORUM. TRACT. II 329

Nota con- quod in Latinis sonat mactatores vel oc-

suetutlinem ^_ tiles filios occidunt, et patres senio con-
itiius gentis cisorcs. _ Est autem gens Sclavorum in
quse dicitur D fectos, et senes ne in miseriis vivant, oc-
Trivau. Dalniatia inter Graecos et Ungaros versus
cidunt et sepeliunt : et hoc reputant pie~
Orientem habitans, cujus quidem duces tatem in terra ista. Igitur ego pro meip-
cum parte gentis super fluvium quae Al- so et hoc ab incolis perquirens didici, et
bia dicitur in terra quaenunc Saxonia di-
oculata fide aspexi, et tumulos sic occiso-
citur, veniens, ibidem usque hodie habi-
tat, et locum suse habitationis a prima a rum, filiis (qui patres et matres occide-
rant) indicantibus aspexi. Sunt autem
qua venerunt, nominaverunt Trivavia.
proceri homines, fortes et pulchri, usque
Est autem usque hodie servans iliud pro
religione, quod miserrimos in vita repu- hodie religionem patrum suorum in oc-
tant pium esse occidere. Propter quod cisione parentum suorum observan-
tes.
gibbosos, ciaudos et caecos vel ahter inu-

wa5«> <«^-<JI!l"-"
 LIBER III
TOPIGORUM.

DE AGCIDEKTE CONTRAOTO ET COMPARATO.

TRACTATLS I
DE AGGIDENTE GONTRAGTO ET COMPAKATO.

in problematibus ethicis. Physica autem

GAPIT I in una forma
*^^ log-ica materiam uniuntur, sed se-
cundum remanent intinita : et

De prcxamhuUs et pi ocemio. ideo patet quod infinita sunt quee in phy-

sicis et logicis ad materiam contracta
Removet Dictum cst in primo libro hujus scicn- quseruntur. Propter quod substantiales
'^"'*'""'' tiee, quod problema est speculatio con- libri fieri non possunt de problematibus
tendens ad electionem vel fugam, et ad ad materiam contractis physicis et logi-
veritatem et scientiam : propter quod cis, sed de ethicis admateriam contractis
cum ea qufe ponuntur in diffmitione ah- secundum rationem dictam oportet li-
cujus formaliter distinguant ipsum, patet brum fieri specialem.
quod pioblema de ebgendo vel fugiendo Cum autem iterum dictum sit inprimo Prointentio-
formaliter differt ab aliis problematibus : hujus scientiae, quod quaedam problema- bri et^causa
et ideo per alia principia terminandum ta sunt principalia, et queedam adjuncta
est : et ideo substantiakm librum de eo principalibus, ut problema de ditTerentia
oportet introduci, et cum problemate de adjungitur problemati de genere, et ter-
iuesse simpliciter non potest determinari. minatur in eodem libro cum genere, eo
Quia autem iterum in primo libro deter- quod differentia est generalis, et proble-
minatum est^ quod problematum quae- ma de accidente contracto et comparato
dam sunt ethica, quaedam physica, quae- est pr^dicatum accidenti^ non debuit in
dam logica, et problemata ethica in una eodem libro cum problemate de accidente
forma eligendi vel fugiendi unita sunt et terminari : quia differentiam formalem
finita sunt ad formam unam comraunem, habent ad ipsum, ut dictum est : quod
constat quod fmita sunt quce hoc modo non habet problema de differentia ad
 332 D. ALB. MAG. ORD. PRvED.
problema de genere, quamvis genus et
difTcrentia constituantur in diversis es-
sentiis secundum quod constituunt tcr-
tium, ut difterentia, cum sit non conver-
tibilis et generalis, cadit in intentionem
generis : et quando est generalis et |con-
vertibilis, accipit in praedicando et sub-
jiciendo speciei intentionem^ ct sic ad
idem pertinet cum genere et specie. lAcci-
dens autem absolutum et comparatio ac-
cidentis quamvis in eadem essentia fun-
detur, cum alia et alia habent esse suae
terminationis ad formam : quia accidens
secundum esse absolutum eligendum,
eligibilis vel fugibibs formam non habet:
quam tamen formam habet accidens
comparatum. Et haec est forma ad quam
contendit problema per principia specia-
lia differentia a principiis ilhs quibus ha-
bet terminari inesse ut accidens. Et ideo
de hoc adjuncto praedicato oportet sub-
stantialem induci hbrum, cujus primum
tractatum faciemus de accidente contra-
cto et comparato : quia hoc imme-
diate contingit post considerationem de
inesse simpHciter : quia tam contractum
quam comparatum in eo quod inest ut
accidens, fundatur, et contractum per se
et comparatum per se continentur sub
hoc generali quod est contractum et com-
paratum : et ideo prius de accidente tam
contracto quam comparato dicendum oc-
currit : quia per loca ilhus determinatur
et accidens comparatum et non contra-
ctum, et etiam accidens contractum et
comparatum.
His igitur sic habitis et praemissis
procemiahter, primo dicimus quod utrum
duorum vel plurium nobis propositorum
accidentium contractorum ad materiam,
et secundum magis et minus comparato-
rum ad invicem, et ad nos, et sit magis
et minus ehgendum simphciter vel nobis,
aut quid sit mehus duorum vel plurium
propositorum, ex his quae in hoc hbro
dicenda sunt, est perspiciendum : electio
Eiectio quid euim, ut dicit Damascenus, est duobus
Dfmasc"
num. vcl pluribus propositis, hoc alteri vel al-
teris praeoptare. Primum autem in hoc
prooemio determinetur : quoniam deter-
minationem non facimus de plurimum
distantibus in ehgeudo : quia scire hoc
facile est, et arte non indiget : et ideo
non faciemus considerationem de his, et
magnam in bono et ehgendo habentibus
differentiam : nuhus enim dubitat in ta-
hbus. Cujus exemplum : quia nuhus du- Nuiiusdubi.
bitat utrum beatitudo vel divitiae sint beautulio
magis appetendae. Omnes enim appetunt sint magi^
l)eatitudinem miseriae
impedimento bono
vivere in: et
quae consistit sine ^pp®®"*
propter
iham beatitudinem agunt quidquid agunt,
ut dicunt Stoici. Divitiae autem non
appotuntur nisi in quantum partes sunt
beatitudini permixtae : quae pars est suffi-
cientes esse, quia divitiae sufficientiam
dare putantur : eo quod generahs fide-
jussor sunt futurae necessatis, ut de nu-
mismate mensurah dicit Aristoteles se-
cundo Ethiconwi : et ideo divitiae refe-
runtur ad beatitudinem ab his quibus ap-
petuntur. Propter quod nuhi dubitant
beatitudinem plus quam divitias appeten-
dam. De sic ergo distantibus non opor-
tet facere artis considerationem, sed de
his consideratione artis opus est, quae
propinqua in forma boni et ehgibihs, et
de his quibus rationabiliter dubitare pos-
sumus, utrum comparatorum oportet ma-
gis bonum esse, vel magis ehgendum :
eo quod nuham statim et prima facie vi-
deamus aUerius ad aUerum praeeminen-
tiam in bono et ehgendo, sed de hoc
comparato oportet habere scientiam et
considerationem.
Palam ergo ex his quae dicta sunt,
quoniam in his tahbus ostensa per ar-
tem differentia secundum praeeminentiam
in bono vel ehgibih, vel una differentia
sive praeeminentia, vel pluribus (si plu-
res sint rationes prseeminentiarum) con-
struetur et conformabitur intehectus pra-
cticus : quod est magis appetendum quod
inter ea est praeeminens alteri, in primo
hbro in quo constructum est inesse ut
accidens, quod ad veritatem et scientiam
contendit, constructus est intehectus spe-
culativus. In hoc autem tertio de eha:en-

LIBER III TOPICORUM,
dis construitur intellectus afFectivus sive
practicus, quo voluntati permixtus est.
Ethicorum Propter quod notandum quod ethico-
cognuio^ rum duplex est cognitio. Una quidem ex
propriis principiis, quae sunt natura, con-
suetudo , voluntarium, involuntarium,
electio, consilium, et hujusmodi quse ad
ethicam pertinent. Alia autem specuki-
tiva rationum, quare quid eligibile sive fu-
gibile contenditur, quse pertinent ad dia-
lecticum : et hanc hic tradimus. Traden-
do autem non faciemus considerationes
per inspectionem eorum quse antecedunt
vel sequuntur prsedicatum vel subjectum
problematis, sicut in anteriori hujus
scientiae lihro fecimus, sed tantum dabi-
mus maximas eligendi regulas : quia il-
Ise rectificant intellectum practicum ad
recte eligendi considerationem, per in-
spectionem eorum quae sunt in subjecto
vel prsedicato problematis, et magis sunt
ad destruendum intellectum speculati-
vum. Babimus autem preecipue maximas
constructivas electionis : quia per istas
scietur discretive quid fugiendum et quid
non eligendum Sic ergo in hoc tertio
libro Topicorum procedemus.
CAPUT II.
De electione per inspectionem ad eligi-
hile et eligentem, et eligibile siibje-
ctum sive formam, etc.
Primum ergo intelligendum cst, quod
non dabimus maximas • de praeeminen-
tia eligendi ad non ehgendum : quia hsec
plurimum hahent differentiae distantiam :
sed primo dabimus maximas ostendentes
differentiam eligendi ad indifferenter se
habens ad eligendum vel fugiendum :
vel cum electio non sit finis, sed eorum
quae sunt ad fmem, possunt dari consi-
derationes sumptse ex ipso eligendo, vel
ex tme ad quem respicit electio. Respi-
ciendo autem ad ipsum eligendum pona-
mus primo maximas quee omnibus notte
1 Ad hoc verbum maximas in'hoc tractatu sub-
333
TRACT. I
suntj et in quibus suhtili consideratione
non est opus.
Considerando ergo honum eligendum
in se damus hanc maximam^ quod id
quod est diuturnius, est magis bonum
secundum hoc eligendum. Comparando
autem honum eligendum ad nos damus
istam, quod id quod certius est bonum,
quoad hoc est magis eligendum, quam
id quod est minus certum vel minus diu-
turnum. Istee ergo sunt duee considera-
tiones in suis maximis determinatae in-
spiciendo ad eligibile in se consideratum
et ad nos comparatum. Sunt autem aiiae
maximae per inspectionem ad eligentem
et non ad eligibile acceptae : et sic acci-
piuntur septem maximae vel una ex se-
ptem constans.
Prima quidem est, quod magis eli-
gendum est, uhi prudens ehgit : quiapru-
dens est, qui cum ratione agendorum ha-
bet prudentiam. Secunda est, quod id
est magis eligendum, quod eligit vir bo-
nus : quia bonus est cum virtute disposi-
tus, ut in niagnis Moralibus dicit Aristo-
teles, et qui non solum dicto, sed etiam
facto probat per amorem honestorum
verba et electiones suas. Tertia est quod
lex recta praecipit eligendum : lex enim
recta, ut dicit Tullius, est jus scriptum
praecipiens justum proliibonsque contra-
rium. Et ideo lex recta nihil pra?cipit age-
renisijustum et honestum. Quarta est,
quod studiosi dicti circa singula magis AUas deie-
dicunt eligendum in eo quod tales sunt,
magis eligendum : studiosi enim sunt
optime honi et circa singula sunt optimi^
circa singula studiosi : et his credendum
est, quia experientia etafTectu loquuntur.
Quinta est, de unoquoque de speciaiiter
eligendis in hoc vel inisto, hoc est, quod
in unoquoque genere negofii vel artis
praecipiunt esse eligendum, ut ad navi-
gandum nauta sciens, ut Calypso, et sic
de aliis. Sexta, in generibus bonis ad vi-
tam ordinatis, ut quaecumque plures di-
cunt eligenda : et hoc diversificatur in
auditur regidas.
334- D. ALB. MAG.
plures vel omnes, ut dicunt in mcdicina
qusecumque plures vel omnes medici :
quia plures vel omnes sunt experti plus
quam unus. Septima est, qucecumque
omnia entia appetunt : et hoc est de bo-
no divino : omnia enim appetunt bonum
divinum, et propter id agunt quidquid
agunt. IIoc autem est esse secundum
quod fluit esse a causa prima: hoc enim
est simplicitsr bonum in quantum est
causa prima, et unicuiquc optimum in
quantum a causatis estparticipatum. 11«
considerationes sumuntur ex parteeh'gen-
tis. Eligens enim per exdmplum est ratio
et regula electionis debit^e. Aut igitur re-
gula est habita a regente in ipsam electio-
nem, aut regula quam eligit universah-
ter vel particulariter. Si universaHter :
aut secundum virtutcm intellectualem,
vel moralem : et primo modo est pru-
dens, secundo modo bonus. Si autem
regula informante electionem ipsius :
tunc est iex juxta. Si autem est regens
electionem per exemplum particulare :
tunc sunt studiosi, et circa singula dicti :
et lioc exempfum vef est in uno vel in
pluribus ut pfures vef omnes. In eligibiii-
bus enim magis imitandi sunt plures vel
omnes quam unus : ct si est in bonis
divinis, tunc regula electionis sunt om-
nia.
In tallbus autem quia electio regitur
alio quodam ebgente vcl docente quid
oportet eligere et non illud, ideo in tali-
bus oportet ducere prudentem et virum
bonum et studiosum circa singula, et du-
cere ad quidquid (hoc est, ad omne)
quod fuerit utile, quod dicendum est, et
debere eligi ad exemplum vel dictum
ipsius in communi, cum sic est difTeren-
tia. Item hoc simpficiter et universafiter
mefius est et magis efigendum, quod di-
ctum est ebgi secundum mefiorcm disci-
pfinam, ut quod praicipit efigi disciphna
scientiffi virtutis heroicse, alicui autem
eligibilius : ct id magis est eligendum
quod est eligendum secundum discipli-
nam propriam, ut fabro quae fabrilis, et
politico quse prsecipit civihs. Quare opor-
ORD. PR.ED.
tet inspiccroeligentem contradictioncs eli-
gibilis vel bonl et essentiales et acciden-
lales. In essentiales quidcm in eas quee
sunt boni secundum causam.
Respiciendo ergo necessarium sive
substantiam boni ebgibiUs, magis est
eligendum quod in genere boni est fixum
et stans secundum substantiam in hoc
genere quod est bonum, quam id quod
non secundum substantiam est fixum
quid in genere boni, ut justitia est boni-
tas fixa et stans in genere boni ut boni-
tatis species, et est bonitas (ut in magnis
Moralihus dicit Aristoteles) magis eli-
gendajusto : et dico justus quod est opus
justitige, vel efFectus. Et ratio electionis
est, quia hoc quod est justitia, secun-
dum sui naturam est in hoc genere quod
est bonum : illud autem quod estjustum
sicut actio vel efTectus, non est in eodcm
genere, sed in genere actionis, et potest
esse non bonum simpliciter, ut justitiae
opus quod est damnatio vel punitio. Ali-
quando non bonum est efigibile, ut si
dicatur quod justus, ut homo justus : sed
hoc non est ita evidens. Et tunc ratio
electionis est : quia justitia est causa ju-
sti : et causa est magis eligibilis causato.
Et quod non sit essentialis in bono sicut
in genere, patet : quia sicut albus homo
non est quid in genere coloris, quia non
est color : ita justus homo vel justa actio,
^'<?f justitiee efTectus non est bonitas, sed
bonum per informationem boni : non
enim secundum preedicationem in recto
factam dicitur hoc genus, ita quod gcnus
recte prsedicetur de ipso quod non est in
genere essentialiter sicut quid ipsius ge-
neris. Unde albus homo non cst color.
Simifiter autem est in aiiis respondcn-
dum.
Est autem in conditionibus essentiafi-
bus : (cum cnim bonum dividaturpropriis
ditTcrentiis in bonum proptcr se, et in
bonum propter afterum) sicut sanum cs-
se in habitu sanitatis magis cligendum,
quam exercitare vel deambulare, quod
fit propter sanitatem inducendam, ut mo-
tu corporis evacuetur et descendat humor
 LIBER III TOPICORUM,
ab ore stomachi : sanum enim esse prop-
ter se, exercitari autem cligitur propter
aliud. Et sic propter se dicit privationem
relationis ad ulteriorem finem : et hoc
potest esse dupliciter : et similiter in ge-
nere ordinis ad tlnem in illo ordine inten-
tum in quo quiescit motus appetentis et
nihil quserit plus ad habendum tinem il-
lum, nisi forte ut conservetur, ut infir-
mus quserit sanitatem ut ultimum in mo-
tu ad sanitatem. Similiter tamen ut ulti-
mum quaeritur beatitudo, sed illa quaeri-
tur ut ultimum ad quod refertur tota vi-
ta.
Quid per se ...
bonum et
Adhuc autem , dividitur bonum essen-
.,
quid per ac- tialitcr m pcr se Donum^ et per accidens
bonum. Et ;9er ^e bonum est, quod intra
se habet causam et substantiam quod sit
bonum^ ut honestum, de quo dicit Tul-
lius, quod sua substantiali vi nos trahit,
et sua substantiali vi nos alHcit. Hoc
enim dicitur de natura sui movens ad
eUgendum ipsum. Per accidens autem
bo'num cst, quod in se non habet causam
elcctionis, sed in aliquo quodam ad quod
ordinatur secundum aliquem modum se-
quendi ex ipso. Cujus exemplum est, ut
amicos justos esse magis ehgendum, eo
quod est inimicos justos esse : quia ami-
citia, ut dicunt Aristoteles et Tullius et
Theophrastus, fundatur supra virtutem
quse est causa electionis boni amicorum,
quod est causa electionis virtutis et ho-
nesti. Ronum autem ehgere inimicis
cum non fundetur supra virtutem, sed
vitium inimicitiee, non potest esse inimi-
cis, sed in aho quod est occasionatum ex
ipso. Amicos ergo esse justos per se eK-
gendum : inimicos autem esse justos se-
cundum accidens eligimus, ut quod nihil
nos noceant : quod occasionaHter, ex hoc
quod justi sunt : quia justus non vult no-
cere aUcui. Hic autem locus eUgendi est
idem cum eo quod immediate dictum
est. Et quod id quod est propter se^ ma-
gis est eUgendum quam id quod est pro-
pter aUerum. Sed modo quodam dif-
fert : quia iUe est per respectum adfinem,
iste est per respectum ad intrinsecam
TRACT. I 33o
boni eUgibiUs naturam et privationem
ejusdem, in eo quod per accidens eUgi-
tur. Uterque tamen est per se, velper ac-
cidens. Quia igitur per se dicitur dupUci-
ter, et per accidens dicitur dupUciter.
Per se enim dicitur quod opponitur ad
propter aliud : et sic virtus non per se
eUgitur, sed propter habitudinem. Et
quod opponitur ad id quod est per acci-
dens : et sic virtus eUgitur per se, et non
per accidens, sed gratia suiipsius. Simi-
Uter per accidens dicitur, quod gratia ac-
cidentis, vel ex ipso occasionari inteUi-
£:itur vel eUc^itur. Et hoc sic inteUecto
planse sunt considerationes.
CAPUT III.
De uispectione cansse boni in generali et
speciali secundum quod causa regimen
electionis.
Considerandum est in causa boni : ta-
men in communi in bono causato secun-
dum quod ordinatur ad causam in com-
mune, non descendendo ad hanc causam
vel iUam. Sic autem causa boni per se
magis est eligenda, quam causa boni
per accidens. Quemadmodum virtus in
eUgendo differt a fortuna. Nam virtus est
causa bonorum per se. Fortuna autem Bona fortu-
causa bonorum fortunoe subjacentium, gfnf""beau'
tadinis.
quse sunt divitiae, potestas etgloria, quse
sunt secundum se non bona, sed sunt
bona ut organa beatitudinis et condeco-
rantia beatitudinem. Et simiUter in aUis
si quid aUud est hujusmodi, ut fatum, et
casus, et hujusmodi. SimiUter autem in
contrario per oppositum : nam quod est
causa maU per se, magis est fugiendum
quam quod per accidens est causa, ut
vitium est causa maU per se, et per se
magis fugiendum quam casus, vel in-
fortunium, quod est causa maU per acci-
dens, ut paupertatis vel miserise, quae
sunt mala per accidens.
Et quod simpiiciter et per se bonum
est, magis est eUgendum, quam quod
est causa boni particularis et aUcui, ut
336 D. ALB. MAG.
sanum fieri vel sanari magis est eligen-
dum quam secari, quod non est causa
boni nisi indigenti sectione in quo (nisi
fiat) putrescit membrum putridum.
Similiter inspiciendum est in causis
specialibus, et post inspiciendum est in
formali causa quse est dans esse et rei na-
turam propriam : et hoc modo quod na-
tura propria sive naturaliter eligendum
est,quoadhocmagis eligendum est,quam
id quod non natura sui eligitur,ut justitia
quae natura sui eligitur, est magis eligenda
justo quodeligitur ut acquisitum : et di-
citur justum et per justitiam communicati
vam vel distributivam ascitum et adeptum .
Et inspiciendum in causas naturales,
non ex quibus fit bonum eligibile : quia
talem naturam non habet in quan-
tum est ebgibUe : sed inspiciendum in
diversitatem causae materialis in qua est
bonum eligibile quod melius et prius :
ita quod justitia est subjectum boni : et
videtur quod bonum est proprium talis
subjecti, quia hocfluit de substantialibus
subjecti iUius.
Unde hoc modo quod meliori et hono-
rabiUori inest ut proprium, magis est eli-
gendum et mehus, quam quod pejoris
et ignobilioris est proprium. Est autem
melius quod meliori virtute est perfe-
ctum,ut melior est virtus regis quam mi-
litis, et hominis quam leonis, et Dei
quam hominis : unaqueeque enim rerum
bonum habet secundum aUquod uhimum
suee virtutis. Honoratius autem est quod
in demonstratione operum suse virtutis
majorem meruit honorem recipere virtu-
tis prsemium : et sic quod inest Deo ut
bonum suse virtutis, melius est et magis
eUgendum, quam quod inest homini se-
cundum suam virtutem, qua? propria ho-
minis virtus est.
Et melius est quod inest Deo secundum
Dei virtutem, quam quod inest homini
secundum hominis virtutem : et quod
inest animse secundum animse propriam
virtutem, quam quod inest corpori se-
cundum corporis propriam virtutem. In
propriis enim considerandum est : quia
ORD. PR.ED.
secundum communia quae in utrisque
sunt Dco et homine et animaet corpore,
nihil diflerunt: quia commune non est
ratio differendi, sed conveniendi : sed in
propriis quse ex subjecto fluunt, propriis
differentiis aUerum ab aUero separatur,
et efficitur mehus quod inest meliori.
Ahter autem inspiciendo inspiciendum
est in subjectum quoad subjecti principia
constituentia ipsum : et sic habet tripU-
cem inspectionem : quia aUquid inest
prioribus subjecti principiis et est bonum
fundamentale quod inest secundum vir-
tutem primorum principiorum, et est bo-
num meUus quod inest secundum virtu-
tem meUorem construentium subjectum,
et est bonum honorabiUus quod inest se-
cundum virtutem honorabiUorum princi-
piorum constituentium subjectum. Et
exemplum primi in corporabiU])us bonis
est sanitas, quse magis est eUgenda robo-
re et decore : eo quod bonum fundamen-
tale est et robur et decor : nam hsec
etiam sanitas consistit in humidis et siccis
prima complexione, quibus omnia mem-
bra et humores ex quibus omnia simiUa
membra generantur, constant, quibus
turbatis omnia necesse est turbari. Si-
militer priora esse dicendum est, ex qui-
bus ut primis fundamentis constructum
est animal. Robur autem et decor consi-
stunt in posterioribus naturam complexio-
nantibus : nam robur consistit in ners^is
et ossibus membra dissimiUa componen-
tibus : decor autem consistit in membro
vel corpore disposito : eo quod decor vi-
detur esse qusedam elegans commensura-
tio componentium secundum decentiara
proportionatse quaUtatis et congruentiam
corporis.
Si autem quis objiciat, quod secun- objectio.
dum hoc mcUus est quod inest secun-
dum sensibilem, quam quod inest secun-
dum rationalem : quia in generatione
prior est sensibiUs quam rationaUs, ut
videtur Aristoteles dicere. Non valet : soiutio.
quia rationaUs etiam in generatione pro-
pinquior est efficienti intelligentise quam
sensibilis. Yera tamen solutio est, quod Aiiter.
 LTBER III TOPICOROI,
in materialibus quse ex materia cducun-
tur, tenet consideratio. Anima autemnon
educitur de materia : quia non est cor-
pus, nec harmonia corporis, nec ad har-
moniam conveniens, sed umbra quaedam
et imago intelligentlae. llsec autem alibi
probata sunt.
Inspiciendum etiam ad fmem sicut ad
causam : fmis enim in omnibus magis
eligendus et volendus est, quam ea quce
sunt ad finem : quia ea quse sunt ad
fmem, non eUgimus nisi ut sunt ad fi-
nem : unde appetitior est finis secundum
quod appetitus est voluntas, quia volun-
Removet tas est finis. Et •
sic quod in n Ethicis dici-
dubium. i i •
tur, quod eiectio non est linis, non est
contrarium : quia sumitur ibi electio se-
cundum quod est acceptalio rationis ejus
quod ex consilio determinatum est. Con-
silium autem est eorum quce sunt ad
fmem. Hic autem sumitur electio secun-
dum quod est actus rationis determinans
in his melius, quse secundum boni ratio-
nem comparantur et librantur ad invi-
cem.
Hsec autem consideratio multiplicatur :
quia ex quo finis gratia eliguntur et ea
quae sunt ad finem, sequitur quod inter
ea quse sunt ad ilnem, unum quod ordi-
natur duum sive duorum vel plurium,
magis est eligendum quod fini est pro-
pinquius : quia hic in medicinis est bono
finis.
Adhuc autem secundum hoc alia con-
sideratio, quod idquod est ad vitaefinem,
in quantum vitahominis secundum opti-
mum virtutis est hominis optimum, et
magis eligibile, quam id quod est ordi-
natum ad aliquid aliud sicut ad finem : et
hoc modo mahus et eligibiUus est, quod
ad beatitudinem quae est totius vitae linis,
contendit et ordinatar, quam quod ad
prudentiam quse est proprie eorum qua?
conferunt ad vitam monasticam, vel
oeconomicam, vel civilem conferendam.
Et iterum inter ea quee sunt ad finem,
magis sunt eligenda possibilia quam im-
possibilia non adesse : quia sic clectio
non est de impossibili, sed voluntas, ut
II
TRACT. I
337
in EtJiicis dicitur, sed possibile et im-
possibile dicitur per quod potest liaberi
finis intentus.
Amplius autem in effectivis sive effi-
cientibus causis considerandum est : et
hoc multipliciter. Uno quidem modo :
quia duobus existentibus causis duorum,
aliud melius est, cujus effectivum bonum
est melioris finis. Cujus enim efficientis
est finis melior, et ipsum est melius et
magis eligendum. Adhuc autem alia ma-
xima quando duobus eflectivis ad duos
fines quos efficiunt ex proportione ad
suos fines sumpta, quasi immutata pro-
portione plus superat finis finem^ quam
iste alius finis superet proprium eflecti-
vum. Ut verbi gratia, beatitudo quee est
finis, plus superat sanitatem quae est finis,
quam sanitas superet proprium effecti-
vum quod est sanitatis efTectivum. Con-
sideratio est, quod tunc sequitur : quia
effectivum beatitudinis melius est sani-
tate, quae est finis quidam. Hoc autem
quod dictum est, quantum sive in quan-
tum superet beatitudo sanitatem, cum
tamen superet, et eflectivum beatitudinis
id quod est sanativum: sanativum autem
minus superat quam beatitudo, beatitu-
dinis effectivum : quare multo plus supe-
rabit effectivum beatitudinis, sanativum,
quam sanitas superet sanativum. Palam
ergo quod magis eligendum est effectl-
vum beatitudinis quam sanitas, eo quod
plus illud superabat beatitudo quam sa-
nitas suum effectivum.
Argumentum autem a commutata pro-
portione sic formandum est inter quatuor
terminos : sicut se habet sanitas ad sana-
tivum, sic beatitudo se habet ad beatifi-
cativum : ergo commutata proportione
primi ad tertium, et secundi ad quartura,
sicut se habet sanitas adbeatificativum, sic
se habet sanativum ad beatitudinem : sed
beatificativum superat sanitatem^ quia
beatificativum est secundum animam et
ad meliorem fmem quam sit sanitas: ergo
multo plus superat beatitudo sanitatem :
et sanitas superat sanitatem : ergo multo
plusbeatitudo sanativum,quam sanitassu-
22
338 D. ALB. MxVG. ORD. PR.ED.
perat sanitatem. Palam ergo, quoniam ef-
fectivumbeatitudinis magis est eligendum
quam sanitas : quod autem magis eli-
gendum est magis eligendo, multo ma-
gis eligendum est minus eligendo. Plus
autem eligendum in hac consideratione
vocatur, quod magis eligendus est iinis
eo quod est adfinem, et magis eligendum
est quod est ad meliorem finem^ ut quod
ad finem totius vitce et simpliciter, quam
quod ad finem quemdam, et quod magis
eliorendum effeclivum effectivo : . sicut se
habet beatitudo ad sanitatem et sanitatis
effectivum : igitur effectivum beatitudinis
magis eligendum, quam effectivum sani-
tatis : et sicut se habet beatitudo ad bea-
tificans, ita se habetsanitasadsanativum:
sed ita se habet sanitas adsanativum, sic-
ut se habet beatitudo ad beatificans quod
superat illud in bonitate et ratione ele-
ctionis : ergo sanitas sic se habet ad sana-
tivum, quod superat idem in bonitate et
electione : ergo a permutata proportione^
sicut se habet beatitudo ad sanam sanita-
tem, ita se habet beatificans ad beatifica-
tivum : sed ita se habet beatitudo ad sa-
nitatem, quod plus superat eam in bono
et eligibiU, quam sanitas superat sanati-
vum : ergo ita se habet beatificans ad sa-
nativum, quod plus superat ipsum quam
sanitas superat sanativum. Primum ta-
men melius est, et melius probat propo-
situm.
Consideratis autem et sic ipsis causis
boni et eligibilis, considerandum est in
ipsum bonum causatum quoad ea quae
insunt ipsi et quse sequuntur ad ipsum.
Dico autem ad ea quae insunt ipsi gratia
sui in quantum est bonum. Unde dicimus
amplius praeter inducta considerandum
esse in ea quae insunt bono, ut deratione
ipsius existentia : quod enim melius est
inter bona et honorabilius et laudabilius,
magis est bonum et magis eligendum :
amicitia divitiis, et justitia est magis eli-
genda sanitate et robore : nam haec qui-
dem, amicitia et justitia, sunt de numero
eorum quee per se laudabiUa sunt : ista
vero, divitife, sanitas et robur, sunt de
numero non per se laudabilium, sed
propter aliud, in quantum et organa, et
in quantum ad per se laudabilia referun-
tur. Nullus cnim honorat vel reveretur
vel veneratur divitias propter seipsas, sed
propter aliud in quantum et sunt sufficien-
tiam ut necessitatis fidejussor promittens .
Amicitia autem eo quod ipsa per se dul-
cis, venerabilis et honorabihs
Amplius vero id quod in ipso bono
tantum essentiabter est tantum conside-
randum, sed etiam in consequens ad bo-
num : quando enim aliqua duo bona et
valde in eligibilitate sibi convenientia, et
non poterimus per eminentiam unius ad
alterum prospicere ex his quse per se in-
sunteisdem, videndum est quod eorum
prseemineat ex his quse sequuntur ad ipsa :
nam cujus per se consequens est magis
bonum, hoc est magis eligendum. Dico
autemconsequens, quod secundum ratio-
nem sequituripsum in esse positum et in
effectu existens : quod enim sic sequitur
ex ipso, proprie est sicut effectus ejus :
nobilioris autem causse nobilior est effe-
ctus. Hoc autem ideo est, quia consequens
quod est magis bonum, magis est eligen-
dum : et si fuit consequentia duorum
effectuum mala, tunc cujus consequens
est minus malum, magis est eligendum.
Cum enim duo aliqua eligenda sunt, ni-
hil tamen prohibet quin difficile aliquid
sequatur vel altum vel utrumque in ac-
quisitioneejus. Dupliciter enim trahitur
ab eo quod sequitur consideratio : unum
enimsequitur ex positione ipsius, et al-
terum sequitur ut causatum ab ipso :
nam posito aliquo in esse, sequitur aliud
fuisse prius ipso quod sequitur ex posi-
tione, et posterius sequitur aliud ex ipso
quod sequitur ex ipso ut causatum ex ipso :
prtecedens autem sequitur ex ipso ut
communiter accidens. Ut si ponasaliquem
esse aliquid dicentem ut communiter acci-
dens, sequitur quod antecedenter ignorant
ut ne effectus sequitur ex ipso quod po-
sterius fuit. Plerumque tamen melius est
id quod posterius sequitur : quia Iioc se-
quitur ut causatum ex ipso. Tamen de
 LIBER III TOPICORUM,
anterioribus et posterioribus sequentibus
sumendum est secundum hanc conside-
rationem utrum vis in quantum ad pro-
positum utilius est. Quod autem dictum
est, qusedam esse meliora, et qusedam
laudabiliora, et qusedam honorabiliora,
in Ethicis sic distincta sunt, quodmeliora
sunt per quantitatem bonitatis virtutis
quee est ex ipsis ad actum, laudabiliora
sunt pri3econio virtutis digna, honorabi-
liora autem quibus honor prsebetur qui
est virtutis prsemium in denominationi-
bus et magnificentia collatse dignitatis vel
conferendse.
CAPUT IV.
De inspectione ad ea quai insunt hono,
ita qifod concomitantur ipsum.
AmpHus autem terminare problema de
accidente per ea quae ut concomitantia
insunt eligibili et bono : sicut quantitas
discreta in numero bonorum, et sicut vo-
luptas bona ex convenientia cum eli-
gente, et sicut tempus quod est mensu-
rans exemplum hujus. Dicamus igitur,
quod plura bona paucioribus in eadcm
ratione bonis existentibus magis sunt eli-
genda. Dico autemp/wra duphciter : sive
plura numero,sive quando pauciora sunt
contenta in pluribus tanquam pars ipso-
rum.
Hoc tamen videtur habere instantiam,
non quse impediat considerationem, sed
qute rectum intellectum considerationis
doceat. Et hsec instantia est in pluribus,
in quibus nihil est magis eligendum
utrumque quam unum : quia in eo quod
propter alterum est, non est conditio ali-
qua qua eligatur, nisi ea.quse est ex eo
propter quod ipsum est : et sic unica ra-
tio electionis est in ambobus et in uno,
cum tamen duo sint plura uno. Sed hsec
instantia non instat, quod consideratio
procedat in illis in quibus unum propter
alterum, ut sanitas et sanum fieri, ambo
non magis eliguntur quam sanitas : cum
sanitas causa sit electionis in ambobus.
TRAGT. I 339
sicut in uno. Et hoc modo secundum dis-
cretam quantitatem non bona, hoc est,
duo quce ambo non sunt bona, nihil pro-
hibet magis esse eligenda propter prsee-
minentiam vel prseexcellentiam unius
boni, quod inest non bonis : eo quod ne-
geturbonum in ambobus divisim, sed in
ambobus conjunctim, propter alterum
quod in bono^ non facit numerum in re-
liquo. Cujus est exemplum, beatitudinem
et aliud aliquod parvum bonum, vel in-
difTerens, niliil prohibet magis eligendum
esse quam justitiam et fortitudinem : quia
beatitudo prseponderat bonis illorum, et
non bonum beatitudini adjunctum non
diminuit bonum ipsius. Et propter hoc
dicitur in Ethicis quod beatitudo sive fe-
licitas desiderativa est nihil : tamen dicit,
quodcum in numero bonorum conjuncta
magis efigenda sit. Hsec etiam considera-
tio est referibilis ad circumstantiam tem-
porum, et quod eadem bona cum volu-
ptate, hoc est, in tempore quo voluptuo-
siora sunt, magis sunt eligenda, quam in
tempore quo non ita voluptuosa sunt,
vel cum tristitia : sicut frui deliciis in ju-
ventute magis quamin senectute, quando
non est vigens sensus ad discernendum
suave vei amarum, quando voluptates in
tristitiam vertuntur.
Et hoc generaliter extenditur, quod
unumquodque in tempore quo magis va-
let, hoc est, magis utile est, magis est efi-
gendum. Cujus exemplum est^ quod ju-
stitia magis est eligenda in senectute,
quam in juventute : quia senum justitia
propter stantem setatem honorantes reci-
pit : juvenum autem justitia stabiiis fore
non creditur propter juventutis fluxum
et motum concupiscentise. Secundum hoc
autem et prudentia in senectute estmagis
efigenda quam in juventute, quia pru-
dentia stabiiis fongo indiget experimento,
et ideo magis creditur in senectute, et
magis recipit honoris prudentia senum,
ita quod ducatus et magistratus confe-
runtureis. Nemo autem sapiens eligit ju-
venes esse duces : quia non constat eos
esse sapientes secundum quod sapientia
340 D. ALB. MAG.
dicit prudentise ultimum et virtutem in
optimo. Fortitudo autem e contrario ma-
gis eligenda in juventute, quia a juveni-
bus fortia requiruntur opera propter ro-
bur setatis. Unde et Plato in Timsso de re
militari loquens dicit, quod ad rem mili-
tarem electa juventus est assumenda. Si-
militer et temperantia in juventute eli-
genda est^ quia magisjuvenes quam se-
nes a concupiscentiis molestantur : et tunc
necessarium esttemperantia ut refraenetur
motus concupiscentiae.
Adhuc autem quod inomni tempore vel
in paucioribus temporibus est utile, et se-
cundum hoc justitia magis cligibilis est,
quam temperantia et fortitudo : quia ju-
stitia in omni tempore est utilis, tempe-
rantia autem et fortitudo in juventute
tantum. Et hoc intelligendum de justitia
et prudentia et temperantia et fortitudine
in civilibus et politicis officiis et actibus,
et respiciendo ad bonum et eligibilis suf-
ficientiam, magis eligibile est quod om-
nibus hominibus habentibus nihil altero
quod ad hoc cooperatur, indigeremus,
quam habentibus id omnibus hominibus
adhuc reliquo indigeremus : sicut justitia
magis eligibilis est fortitudine civili, quae
est in bello contra hostes pro defensione
reipublicse. Nam si omnes homines essent
justi, nihil utilis esset tahs fortitudo ci-
vilis^ quia nemo moveret bellum contra
rempubhcam. Si vero omnes homines
essent fortes, adhuc necessaria esset ju-
stitia in distributione communium et com-
raunicatione. Ilgec igitur in eligibih con-
siderantur concomitantia potius quani
consequentia ad ipsunij etc.
CAPUT V.
In quo est inspectio ad honum eligendum
per motum ad ipsum et quantitatem,
et a simili cum bono, et a contrariis is-
torum, et est per locos communes non
proprios secundum id quod ante ha-
bitum est.
Amplius considerando in motibus ad
bonum vol a l)i)no simpliciler^ vel quoad
ORD. PR^.D.
nos, vel quoad ea ex quibus sunt motus,
et ad quse istee sunt considerationes. Ge-
neratio enim boni et corruptio sunt mo-
tus ad esse boni : sumptiones autem et
abjectiones sunt motus ab acquisitione
boni quoad nos : contraria autem a qui-
bus et ad quse motus. Simile autem est
in motu quoad terminum ad quem gene-
ratum simile est generanti. Unde simile
est consequens generatum in relatione ad
genera vel differentias tales , valde faciie
est invenire cuilibet. Unde ex corruptio-
nibus boni et abjectionibus et generatio-
nibus et sumptionibus et contrariis est
boni inspicere rectas rationes eligendo-
rum, quorum consideratio non est de in-
trinsecis de bono, sed de extrinsecis ipsi
bono. Quorum enim bonorum corruptio-
nes sunt magis fugiendae, ipsa bona sunt
magis eligenda : quiatalium corruptiones
melius bonum privant, cujus privatio est
magis fugienda. Similiter autem in abje-
ctionibus et in contrariis etiam : quia quo-
rum abjectiones magis fugiendae sunt,
meliori bono destituunt, ethujus abjectio
magis fugienda est, quam si minori bono
destitueret : et quorum contrarium ma-
gis fugiendum, hujus contrarium melius
bonum destruit, et ideo magis fugiendum
propter ipsum bonum quod abjicitur : et
cujus contrarium magis fugitur, meUus
est et magis ehgendum.
In generationibus et sumptionibus e
contrario : quorum enim sumptiones et
acquisitiones et generationes sunt magis
eligendae, magis bonum conducunt vel
nobis, vel in esse, et ideo sunt magis eli-
Alius est locus ad idem considerando
gendge.
in ipsum generatum vel adductum per
relationem ad optimum quod est habi-
tudo : quod enim summo bono est pro-
ximius, magis est ehgendum. Dicitur au-
tem proximus sumrao, in cujus actibus
raagis est sumraura bonura : et pruden-
tia magis est ehgenda fortitudine, secun-
dum quod actus prudentise est felicitas
civilis : et ideo hsec dicitur virtus homi-
nis, et optima virtutura in Ethicis.
 LIBER III TOPICORUM,
Similiter in consideratione similium^
quod similius est bono, melius esse dici-
tur, ut justitia quam justum magis est
eligenda : quia magis similis est bono ;
cum justitia sit ens fixum et stans in ge-
nere boni : justum autem non est tale
ens, ut prius dictum est : et ideo similior
est bono quod est genus in moribus.
Et si duo comparentur ad duo, id
quod meliori duorum similius est, quoad
hoc magis est eligendum : quia hoc in-
formatum est bonitate melioris, quod
aliter in bono non esset simiUs illi. Quem-
admodum Ajacem Ulysse quidem di-
cunt esse meliorera, eo quod in bonis et
in heroicis virtutibus simiUor erat Achilli,
qui optimus fuit quam Ulysses.
Instantia autem hujus consimibtudinis
quaedam esse videtur, quee non sophisti-
cam fert considerationem, sed ad rectum
adducit intellectum : videtur tamen gene-
rahter verum quod dictum est, quod Ajax
similior Achilli in eo quod optimus est
(hoc est, in virtutibus |heroicis) altero
quidem, hoc est, Ulysse existente bono,
non similiter autem in optimis virtutibus:
et ideo consideratio intelligitur de simili-
tudine et in optimis virtutibus, et non in
quibuscumque.
Unde etiam in talibus considerandum
est si in ridiculosioribus mehori sit si-
mile vel simili, velutsimia homini estsi-
milior quam equus : tunc euim non se-
quitur quod id quod similius est meUori
sit meKus : non enim simia melior est
equo et quolibet bruto.
Rursum autem per hunc locum consi-
derandum in duobus comparatis ad unum
melius ipsis, si hoc quidem in meliori sit
simile bono : illud autem aliud cui com-
paratur in pejori, sit simile eidem : erit
enim melius quod in meUori est simile,
qpiia hoc meUoris boni informatum est
qualitate.
Objeciio Habere autem instantiam et in hoc
lexius. videtur, non quae considerationem impe-
diat, sed quse ad rectum intellectum du-
cat considerationis : possibile enim est
quod Ajax Achilli optimo parum sit si-
TRACT. I
341
milis in optimis. Parum autem dico in
paucis esse similem. Ulysses autem Ne-
stori bono minus sit simihs in multis et
valde. Sed hujus solutio cst, quod intelli- Soiutio.
gitur de similitudine in pluribus et meho-
ribus : et sic procedit consideratio.
Adhuc autem instantia videtur esse si Aiiaobjec-
. t:o textus.
hoc quidem comparatorum est simue me-
iiori in pejoribus quse insunt meliori : il-
lud autem aliud comparatorum simile
sit pejori in moralibus, utequus et asino
in meUoribus asini similis est, et simia
homini ridiculosioribus et pejoribus. Sed soiutio.
sicut dictum est, nonsic proceditconside-
ratio. Et istaeconsimilitudines, ut quidam
dicunt , sumptse sunt in contracto bono
ad quantitatem boni. Sed dicendum quod
sumuntur, sicut dictum est in expositio-
ne earum.
Consideratio autem in qualitate boni
accidentali : tunc id quod nobdius est se-
cundum originem suam, magis est eli-
gendum quam id quod minus est tale, et
nobile, quod in origine est alterimi ex
principiorum et bonorum principio de
quo procedit, ut dicit Yictorinus.
Adhuc autem in boni acquisitione sive
sumptione considerandum est : quia
quidquid diftlcilius est sumere, est magis
eUgendum. Magis amamus cum habemus
ea quae difficile est sumere. Et hujus Quare ditfi-
causa redditur tertio Ethicorum : quia qui^slfunfest
apud sapientes non ponitur difficultas in "gendum'.
acquirendo, nisi bonitas acquisiti vincat
in bono laborem acquirentis : et ideo dif-
ficiliter acquisitum magis eligendum est
secundum prudentiam sapientis : et sic
intelligitur consideratio, quia aliter ele-
ctio stulta esset, ut dicitur in Ethicis.
Eodem modo magis est eligendum ma-
gis proprium secundum boni considera-
tionem privati, quam quod minus est
proprium, sed et alteri debetur : quia pro-
prio in usu posito non contradicitur, sed
communi contradicitur.
E contra comparando ad malum id
quod est malum incommunius, hoc est,
incommunicabilius, magis est eligendum
quam id quod communicabilius est ma-
342 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

lum : et prudcntia est sive calliditas, qupe et reali communicatione, ut in IX Ethico-

communicabilius est malum. Et hujus riwi dicit Aristoteles, magis quam in vi-
ratio est, quia magis eligendum est id deri bene facere et bene agere quo utimur
quod nulla difficultas sequitur in pro- ad quoslibet secundum exteriorem faciem
cessu ad bonum, quam id quod sequitur communicando, e contrario modo quo
adhuc difilcultas in processu ad bonum : ambulamus ad amicos.
divinus autem cum sit astutus circa ea Adhuc comparando bonum naturale
qufle sunt ad fmem, difficultatem habet in quod necessarium est, sine quo non sal-
processu : quia alias virtutes non habet vatur natura, ad bonum morum quod est
conjunctas sicut prudens : et ista est vera ex circumstantia bonum, vel bona quae
considerationis intentio, et probatur ex sunt ex circumstantiis actus et agentis et
sexto Ethicorum. negotii, etsive bona sunt meliora in bono
Amplius autem considerandum in bono quam necessarium, et naturaha sine qui-
naturali secundum excessum, si hoc in bus non salvatur natura, et similiter ma-
bono naturali in isto alio comparatur me- gis eligenda : hoc enim modo melius est
lius, et eo quod melius sui boni ad me- bene vivere ex circumstantiis quam vivere
liorem attingit virtutem, et melior est naturaliter : et simihter quod est sine cir-
ahi, magis est eligendum : quia suum cumstantiisbonum; mebusest enim sim-
optimum melius est eo quod in altero est pbciter vivere quam non vivere. Ipsum
suae speciei optimum : et sic mebor est autem vivere abquando tempore segritu-
homo in naturali bono, quam equus erit : dinis et abter indigenti vita magis est
simiHter homo melior equo. Et si opti- necessarium.
mum unius speciei secundum eamdem Et ideo aliter et abquando magis eli-
boni comparationem est melius optimo gendum, et abter ea quae simpliciter sunt
speciei aiterius, sunt etiam similiter, hoc mehora sunt magis eligenda, non simpli-
ideo melius erit, ut si optimus honio op- citer, et non aUcui, necalii : propter quod
timo equo mehor, et similiter homo si- non sequitur, quod si aliqua sunt me-
mihter equo est mehor. liora, et propter hoc sunt magis ehgenda :
Amphus autem consideratio in com- philosophari etiam simphciter meliusest
municatione boni accepti est : acquisitum quam simphciter ditari : sed non sequitur
enim bonum quod acquisitum est, erit quod praj omnibus et magis semper sit
vel contingit participari cum amicis veht magis ehgendum ahcui indigenti necessa-
et cupiat optima, magis est ehgendum, riis, quiaindigens studere in hberahbus
quam id quod non contingit participari non potest, ut dicit Aristoteles primo
cum amicis. Similiter illud erit mehus ;?nm«/9A?7o5o/)A««suse, quodomnibus ad
bonum, quodvolumus ad amicos agere necessitatem et ad voluptatem habeniibus
secundum legcm amicitiae, quam ponit prius sacerdos in schola intrare concessit
TuUius in libro de Amicitia, quod prima ^it hberalibus studeret : et ob hoc hberaha
lexamicitisecenseatur, ut pro amicis non studia liberalia dicta sunt.
nisi honesta faciamus, quam quae contin- Et hoc est quod dicit Aristoteles quod
git agere ad quoshbet : haec enim indifle- bonum ex circumstantia quando jam exi-
rentia sunt ad quoslibet agere cupimus stentibus necessarhs, alia quidem non
quse non sunt cordis nostri, volumus se- utiha sed per se et propter se quaesita,
cundum veritatem magis bene facere et aha queedam de partibus honesti, de nu-
bene agere ad ipsos, quam ad faciem se- mero bonorum honestorum existentia :
cundum exteriorem hominemvideri bene si quis enim ista dihgenter consideret,
facere et bene agere ad ipsos, et non se- pene in omnibus invenire magis ehgen-
cundum veriiatem : propter quod juste dum, quando et ahcui bonum quod ne-
agere secundum quod amicitia est in justa cessarium est : mehus tamen invenire
 LIBER III TOPICORUM,
simpliciter esse bonum quod est ex cir-
cumstantia bonum : et hoc est honestum
etpropterse eligibilius. Dico SLutem pene,
non propter hoc quod aliqua necessaria
sunt meliora his qute sunt ex circumstan-
tiis, sed quod una causa propter quam
aliquando necessarium magis eligitur
propter fugam sui contrarii quod magis
est nocivum : et sic aliquando vivere ma-
gis eligitur quam bene vivere, non sim-
pliciter, sed quando per vivere periclita-
tur bonum ex circumstantia : si enim per
vivere illudpericlitaretur, tuncesset mors
bono et forti tali salute ehgibilior, sicut
dicit Aristoteles in III Ethicorum.
Amplius eo quod non est ab aho acci-
pi posse, magis est eligendumin eo quod
tale, quam quod est posse accipi ab alio.
Quale quod secundum rationem eligibilis
passa est justitia ad fortitudinem : et est
exemplum Platonis in Politicis dicentis,
quod justitia politica in republica et cau-
sis stare non potest, nisi per actum forti-
tudinis repellentis hostes hominum : et
sic fortitudo habet posse a se, justitia au-
tem a fortitudine : et ideo quoad hoc for-
titudo est magis et prius ehgenda : et ita
quod sine alio prodest, aliud autem sine
isto non.
Et magis est eligendum quod sine
aho prodest : et secundum est potestas
pohtica sine prudentia non est ehgenda,
quia imprudens abutitur potestate acce-
pta : prudentia vero quod activus habi-
tus est cum ratione agendorum, sine po-
testate pohtica utihs est et ehgenda : et
ideo magis ehgenda quam potestas.
Adhuc autem comparatis duobus ratio-
nis et naturahs acquisitionis, unum ab-
negamus ut rehquum videatur inesse,
mehus est et ehgibihus est ihud propter
quod ut inesse videatur alterum, abnega-
mus, sicut est inirenium et studium : ab-
negamus enim studium et studere ut in-
geniosi esse videamur, etc.
TRACT. I 343
CAPUT VI.
De comparatione boni ad absentiam vel
prsesentiam vel abundantiam ipsius.
Amphus operando bono secundum ab-
sentiam de quo dolemus et graviter feri-
mus : inter illa enim bona cujus absentia
vel amissione minus nobis dolentibus et
minus graviter ferentibus boni ihius ab-
sentiam, increpandum est nobis et forti-
ter increpamus, eo quod minus dolemus
de absentia ipsius^ hoc est mehus bonum
et magis ehgendum, quam de cujus ab-
sentia minus increpamurj eo quod non
dolemus de absentia ipsius : quia nisi
mehus esset, non increparemur ab omni
de absentia ipsius. Et ideo hoc magis
ehgendum : et sumitur ex comparatione
boni ad perditionem ipsius juxta boni
ablationem de qua prius dictum est. Et
simihter hoc bonum cujus absentiam no-
bis non graviter ferentibus magis nobis
increpandum, et increpationes duriores
sustinere habemus, eo quod nos graviter
ferimus, hoc est mehus propter eamdem
rationem et magis ehgendum.
Amphus bona duo vel plura quse sunt
sub eadem speciah ratione, si comparen-
tur ad invicem secundum sui boni virtu-
tem, mehus est illud quod attingit boni
proprii et speciei wtutem et habet eam,
quam id quod non attingit, nec habet
eam : quia id quod attingit virtutem, est
perfectum : ahud autem est imperfectum.
Et si duo comparentur ejusdem speciei
bona, quorum utrumque attingit ul-
timum suse virtutis^ meHus est quod me-
hus et magis attingit suee virtutis uUi-
mum.
Amphus juxta idem siquidem habet
proprice virtutis actum et elTectum, et fa-
cit bonum ihud cui adest ut subjecto, il-
lud autem actum non attingens et effe-
ctum non facit id quod bonum, magis
eligendum est id quod facit bonum, quam
id quod non facit bonum : eo quod non
facit proprige virtutis comparationem, est
 344 D. ALB. MAG.
destructum et deficiens in seipso : nam,
ut dicit Damascenus, nihil nisi deficiens
propria destituitur operatione. Probatur
hoc a simili : quia in natura calidius est
quod calefacit, quam quod calefacere non
potest. Et si utrumque illud circa idem
facit bonum, tunc a fortitudine actionis
discernendum : quia tunc melius inter
ista erit quod magis facit bonum, quam
illud quod minus facit quantum ad hoc.
Et juxta hoc considerandum, si ambo fa-
ciunt bonum illud cui adsunt, melius est
quod in principaliori bono facit bonum,
sicut in virtute heroica quam in virtute
morali : vel si facit circa hominem unum
circa corpus, et alterum circa animam,
melius erit quod bonam facit animam
quae movet et regit et continet corpus,
quam id quod circa corpus. Tstse autem
considerationes sunt omnes a multiplica-
tione vel effectu boni vel actu sumptee,
quibus preeeminentia boni ab bonum
intelligitur a consideratione virtutis bo-
ni.
CAPUT VII.
De comparatione boni ad honum a casi-
bus et usihus et actihus et operibus.
Amplius autem comparandum est bo-
num ad bonum per locum a casibus et
usibus et actibus et operibus boni, quod
in prsehabitis non fecimus : quia sunt
circa bonum magis contractum, ut qui-
dam dicunt, quam praecedentes, conside-
rant sic, ut quidam dicunt. Yel dicatur
mehus, quod casus et usus et actus e^
opera sunt circa ea quae a bono derivan-
tur per aliquem modum, prsecedentes au-
tem loci sunt circa bonum in se conside-
ratum : in tahbus tamen parva vis est :
quia cuilibet patere potest de facili, unde
trahuntur considerationes et a quibus lo-
cis.
Removet Sed hoc notaudum est, quod non posi-
dubium.
tae sunt considerationes ab oppositis aliis,
nisi contrariis : quia ab aliis oppositis
tractse non valent ad electionem, sed
ORD. PR^D.
construunt inesse simpliciter : et ideo a
talibus considerationes positse sunt in se-
cundo Ubro hujus scientiae, ut quidam di-
cunt, superiores : et altiores quse proprie
sunt in moralibus, secundum quod ordi-
nantur ad electionem, positae sunt hic et
non in secundo : 'quia ad probandum
inesse non valent. Et quamvis hic agene-
ratione boni tractae sunt considerationes
a corruptionibus ct absentiis boni, non
tamen tracta^ sunt a generantibus : et per
se generans intelligitur in generatione :
per accidens autem generans est infini-
tum : hsec tamen in ista materia parum
valent post multiplicationem boni per ac-
cidens. Actionem (quae a causa efiiciente
sumpta est) sequitur considerare in casi-
bus et usibus et actibus et operibus boni.
Est autem casus ut sumptum de princi-
pali derivatum, ut dictum est, quando est
in adverbium inflexum. Usus autem est
utilitas ipsius in alio. Actus vero pro-
prium suse formce actionis effectus. Ope-
ratio vero dicit id quod est proprium
ejus effectum in eo cujus vel in quo est
bonum. Unde etiam dividitur in Ethicis
in actum et operatum quod k-o-zHz-yixT. in
Graeco vocatur, quod sonat operationis
intentum ultimum^ in quo quiescit ope-
ratio causae agentis.
Sic ergo a casibus accipientibus consi-
derationem^ dicimus quod a casibus et
usibus et actibus et operibus consideran-
dum est, secundum quod ab illis bonis,
quorum prseeminentia consideratur, de-
scendat : heec enim sequuntur se invicem
ut conjugata vel casus descendunt ab ali-
quo : conjugata enim et casualia sequun-
tur se invicem : ut si quod juste est magis
eligendum in actionibus quam quod for-
titer, sequitur quod justitia magis eli-
genda quam fortitudo : et si justitia magis
eligenda est, sequitur quod id quod fit
juste^ magis eligendum sit quam id quod
fortiter fit. Similiter autem et in aliis bo-
nis ad invicem secundum casus conside-
ratis.
AmpIIus si duo comparcntur ad idem
aliquod quod bonum est : et hoc quidcm
 LIBER III TOPICORUM,
comparatorum sit magis eligendum, quam
id cui comparantur illa duo : illud autem
reliquum comparatorum sit minus eli-
gendum quam id cui ambo comparentur:
id quod magis eligendum respectu iliius
cui comparantur, quia quod magis est
eligendum magis eligendo, etiara magis
est eligendum minus eligendo. Sed etiam
juxta hoc sumitur alia consideratio etiam,
quod si duo aliqua sint comparata ad al-
terum et ambo magis eligenda quam ter-
tium, sed unum plus excedit ipsum et al-
terum minus, erit magis eligendum quod
respectu illius magis excedit, et sic ma-
gis eligendum respectu illius, hoc est,
quod excedit plus in boni quantitate,
quam id quod minus excedit, et ideo mi-
nus eligendum. Aut si aliquid est in bo-
no majus majori, est etiam majus mino-
ri. Juxta idem etiam sumitur aha maxi-
ma, quod si aliqua duo bona inaequahter
in uno aliquo entia tertio, sicut magis
apud sapientem eligendum, quod magis
respectu illius eligendum est, similiter
est eligendum. Et hoc dillert a prsece-
dente : quia iliud refertur ad eligibiie, id
autem refertur ad eligentem.
Amplius de multitudine et incremento
boni est, quod cujus superabundantia
est boni, ut amicitiae in actibus et eifecti-
bus, magis est eligendum, quam pecu-
nise, cujus superabundantia non est bo-
num. Quamvis superabundantia et ege-
stas circulatce ad medium virtutis causent
vitium et fugant, tam:'n in bonis super-
abundantia in operibus ot affectu et pos-
sossione bona est et eligenda, et ideo ma-
gis eligenda superabundantia amicitise in
aetibus et affectibus, quam pocuniarum.
Dico autem in operibus et affectibus :
quia superabundantia in numero amico-
rum non eligenda, ut dicitur in Ethicis.
Et juxta hoc sumitur alia maxima, quod
lioc est magis eligendum in bonis, cujus
magis eligit quis sapiens causam esse •
quia gloria vera est in hoc quod quis est
causa boni et magis boni : ut quis eligit
se magis esse causam amicorum quam
pecuniarum, eo quod hoc magis est natu-
TRACT. I 345
ralis boni : quia dicit Aristoteles quod
boni naturalis est philanthropia, quae na-
turalis amicitia ad homines perficitur,
cum quis eflicitur causa amicitiae.
Amplius incrementum quoddam fit ex
genere boni ex appositione boni ad bo-
num : et ideo considerandum est, quod
si idem appositum fuerit alicui, quod to-
tum facit bonum vel magis bonum : tunc
illud cui tale appositum fuerit, magis est
eligendum quam cui tale non est apposi-
tum, vel appositum magis eligendum
quam illud cui apponitur.
Cavere tamen oportet in hac conside-
ratione, ne protendatur ad omnia quo-
cumque modo sibi apposita. Si vero al-
tero appositorum utitur communiter se-
cundum substantialem actum artis vel
officii sui, et alterum illi appositum quo-
libet modo est cooperativum illi et quasi
adminiculans in aliquo non principali :
reliquo autem utitur, et non est coopara-
tivum in secundario, sed usus ejus est in
principali : tunc non tenot consideratio
vel maxima. Cujus exemplum est, ut si
in fabrili lignaria arte quceratur, utrum
serra apposita cum falce, hoc est, instru-
mento falcante et dolante, magis eligenda
sit ? patet statim quod sic : non tamen
ex hoc sequitur, si serra in arte iignaria
apposita falci et dolabro, si dolabrum
magis eligibile est, quod simpliciter serra
in ista arte falce et dolabro ma2,is sit eli-
gibilis, sed potius e converso : quia faber
lignarius falce defalcante utitur commu-
uiter in omnibus, eo quod omnes figurae
quas inducit in ligna, ligurte sunt inci-
sionis : sed serra non vocatur nisi in qui-
busdam dividentis adminiculum. Intelli-
genda est autem consideratio in his in
quibus apposilum perticit secundum bo-
ni rationem actus ejus cui apponitur,
quod non facit serra apposita dolabro fal-
canti lio^na.
Rursum juxta idem consideratio est,
quod si aliquid de numero bonorum ali-
cui minori bono appositum, totum facit
magis bonum, in ejusdem boni ratione
facit quod totum est magis bonum, et
 346 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
melioris bonitatis quam prius fuit, id
erit magis bonum quod apponitur, et
magis eligendum : et sic sanitas magis
est eligenda decore : quia id cui apponi-
tur sanitas, facit in meliore et majori bo-
nitate, quam decor faciat id cui apponitur
decor.
Similiter autem considerandum est in
bono a boni ablatione : si enim aliquid
est, quo ablato ab aliquo, quod re-
stat, est minoris bonitatis, non inten-
sione, sed secundum speciem alterius bo-
nitatis inferioris : sequitur sic, quod id
quod magis est, magis eligendum est
quam id cui apponitur. Cujus exemplum
est in rationali, quod appositum seusui
facit sensibile melioris bonitatis, et abla-
tum facit illud idem bonitatis inferioris :
ergo rationale melius est sensibili. Aliter
autem consideratio falsa est: quiabeatitu-
do est magis eligibilis apposito etiam nu-
mero bonorum, quo ablato minus est eli-
gendum : non tamen ablatum et apposi-
tum magis est eligibile quam beatitudo.
CAPUT VIII.
De considerationihus eligendi relati
ad finem.
In considerationibus et regulis eligendi
boni, quee trahuntur ex ipso relato ad
fmem, considerandum : quia si unum qui-
dem sit bonum propter se, quia sibi per se
est finis in bono : alterum autem boni ra-
tionem habet, eo quod ad gloriam, sicut
in corporalibus bonis sanitas est magis
eligenda decore qui propter gloriam de-
sideratur, cum sanitas desideretur pro-
pter seipsam. Diffinitio autem faciens co-
gnoscere id quod est propter gloriam, et
non gloriae diffinitio est, quodnullo con-
Gioria quid. scicnte nou fcstinat inesse : gloria enim,
ut dicit sapiens, est clara cum laude no-
titia, ut est dictum Augustini. Tulhus
autem dicit^ quod est late patens prseco-
nium^ vel ore multorum celebrata lau-
datio. Et ideopatet quod id quod fit pro-
pter gloriam, queerit innotescere praeco-
niis hominum in laude : et ideo nullo con-
sciente illud cum faciente, non festinaret
inesse : quia non cognosceretur, et non
laudaretur. Dico autem festinare id quod
propter gloriam fit^ quia gloriatio calcari-
bus festinat et incitatur ad festinandum.
Unde Ovidius,
Excitat auditor stitdium, laudataque crescit
Virtus, et immensum gloria calcar habet.
Juxta hoc autem alia accipitur maxi-
ma, quod si duorum relatorum ad finem,
hoc fit propter se et propter gloriam civi-
lem (qute non est vana nec mala), illud
autem reliquum bonum fit propter alte-
rum : illorum tamen melius est^ quod
est per se eligendum : quodcumque
enim est magis propter se honoran-
dum, hoc quidem est melius et magis
eligendum. Honorabilius autem erit,
quod per se est bonum, ita quod nihil
aiiud esse debeat per ipsum acquisitum :
cum enim dicitur aUud esse bonum pro-
pter aliud, per hoc ipsum quod est pro-
pter aliud, diminuit rationem boni.
Amplius in considerationibus boni per
se et propter alterum, dividendum est
per distinctionem quoties (hoc est, quot
modis) quod ehgendum est, dicitur, et
quot modis dicitur ehgendum aliorum
finium gratia ad quos refertur : et verbi
gratia, videtur eligendum gratia aut ex-
pedientis sive delectabilis, vel boni (hoc
est, honesti) quod est secundum se bo-
num, vel delectabile quod est ex conve-
nientia conjunctionis cum ehgente bo-
num : nam quod ad omnia haec vel ad
plura est utile sicut causa boni^ magis
eligendum, sicut dicit Tullius de amicitia
super virtutem fundata, quse per se bona
est et multam habet delectationem et
utiUtatem adjunctam : et hoc magis eli-
gendum quam quod non est sic utile ad
omnia vel ad plura.
Si autem aliquod bonum est, quod ea-
dem causa utrisque bonorum comparato-
rum insint : tunc considerandum est utro
vel uter magis hsec insunt inter duo vel
plura comparata, et utrum sit delecta-
 LIBER m TOPTCORUM, TRACT. I 347

bilius vel melius, hoc est;, honestius vel dum est tantum et non fugiendum :
cxpedientius sive utilius : quia hoc erit quia hoc similius est bono et eligibili, et
magis eligendum. substantialiorem habet rationem eligen-
Rursum juxta hoc accipitur conside- di.
ratio, quod id duorum bonorum vel plu- Epilogatur ergo dicendo comparationes
rium quod propter nielius est et quod boni contracti et comparati qute sunt eli-
concluditur ad ipsum, magis est ebgen- gendorum adinvicem comparatorum^ et
dum. Si autem non includeret illud qualiter faciendee sunt comparationes
melius propter quod inest, non tene- ehgendorum, etsecundum quasmaximas,
ret consideratio^ sicut melius est quod jam satis dictum est. In his autem nul-
est propter virtutem, quam id quod lum dubium est : quia omnes intelbgun-
est propter delectationem corporalem. tur non simpliciter, sed quoad hoc quod
Similiter autem per contrarium est considerandum, unum est melius alio :
in fugiendis : nam magis fugiendum est et est superfluum disputare de talibus,
quod impedit virtutes, ut aegritudo quae et disputationes sunt ad nihil utiles.
impedit actum virtutum exteriorem : Penes autem quid accipiantur, facile eli-
quia magis fugienda est quam foeditas citur, et si tituK capitulorum ad invicem
qusB est in ablatione decorum corpora- comparantur^ et videatur secundum quid
hum : nam voluptatis quge est ex cor- diversum singulae considerationes sub
porevel exvirtutum actibus exterioribus, uno communi titulo convenientes acci-
prohibentior est aegritudo quam fceditas. piantur : quia ex hoc procedit conside-
AmpHus hoc modo contingit ex simi- rationum multipKcatio. Et sunt adhuc
litudine monstrare eligendum magis vel multo plura, quae in talibus considerari
minus eligendum et fugiendum quod possunt : sed hsec satis ex his qupe dicta
positum est : minus enim eligendum est sunt, possunt intelligi et de faciii conside-
quod aliquis sapiens et ebgit aliquando rari, etc.
et fugit aliquando, quam quod eligen-
348 D. ALB. MAG. ORD. PRJ^D.
QUALITER EISDEM LOCIS QUI INDUGTI
PROBLEMA SPEGIALE
GONTRAGTUM, ET NON
CAPUT I.
De determinatione specialis prohlematis,
scilicet contracti, non conparati, etc.
lidem autem loci qui inJucli sunt ad
terminandum problema de accidente con-
tracto et comparato, utiles sunt ad de-
monstrandum quodlibct accidens eligen-
dum vel fugiendum, hoc est, contractum
ad formam eligendi et sine comparatione :
ad hoc enim quod praeinducti loci termi-
nent contractum et non comparatum,
non oportet auferre ab inductis conside-
rationum locis nisi eam praeeminentiam
quae est ad alterum comparatio, et no-
bis simpliciter eligendiim absque eo
quod secundum magis et minus com-
paretur. Si enim constructum sit, quod
honorabilius est magis eligendum ex ra-
tione honorabilitatis quae excellit alterum,
sequiturex eodem, quod honorahile sim-
phciter est eligendum absque compara-
tione, et contractum sit, quod utilius in
aliquo ex ratione utilitatisest eligendum,
sequitur, utile simpliciter absque com-
paratione est eligendum. Simihter au-
tem estinaliisprsedicatis accidentis, quee-
cumque hujusmodi secundum prseemi-
nentiam talem habent ad alterum com-
parationem in bono, et non in minus
malo : quamvis enim utilius est (hoc
est, minus damnosum) perdere digitum
quani oculum : non tamen simpHciter
SUNT, TERMINATUR
SIVE
GOMPARATUM TANTUM.
eligendum, sed ratio electionis in talibus
est in ipsa comparatione, et non in com-
paratis : et ideo de talibus loquimur.
In aliquibus autem comparatis et con-
tractis praedicatis accidentibus statim
oportet, quod secundum eam quse ad al-
terum est comparationem, sequatur etiam
electio simpliciter sine comparatione, hoc
est, quod eligendum simpliciter : quia
cum comparatione eligitur. Cujus exem-
plum est, ut quando hoc quidem eligen-
dorum est natura bonum, illud autem
reliquum comparatorum non natura bo-
num dicimus, nam quod naturaliter est
bonum, dicimus palam^ quoniam ex ipsa
bonitate sua simpliciter est eligendum : et
hoc est in omnibus in quibus ratio ehgi-
bilitatis et causa est in ipsis quae in bono
comparantur, et non in comparatione
tantum. In omnibus enim istis compara-
tio infertpositivum simpliciter : et sic ergo
contractum et non comparatum termina-
tur per eosdem locos per quos termina-
tur contractum et comparatum prgedica-
tum accidentis. Locos dico dialecticos,
qui sunt consimiles : quia de talibus hic
loquimur locis, etc.
CAPUT 11.
Quod per eosdem terminatur locos com-
paratum non contractum.
Ad terminandum autem problema de
accidentali preedicato generali sive non
 349
LIBER III T0PIC0RU3I. TRACT. 11

contracto et non comparato iidem qui non est talc, manifestum quod sequitur,
inducti sunt loci, utiles sunt ad determi- quod primum est magis tale.
nandumliujus generale problema compa- Amplius idem est in loco qui est ex ad-
ralum, et sumendum est locos quam ditione sumptis : si enim oidem addi-
maxime universales, ita ut contractum tum efficitur ex additione totum magis
non contractum fiat, et speciale fiat gcne- tale, patet quod additum est tale : aut
rale : nam sic in genere sumpti loci ad etiam si ex additione id quod minus erat
plures argumentationes et propositiones tale, efficitur totum magis tale quamprius,
fiunt ea universalia quse sunt de pluribus, seqaitur esse magis tale. Amplius sequitur
utiles erunt loci inducti. Est autem eo- ex ablatione : nam quo ablato reliquum
rumdem locoram qui inducti sunt, ma- sive relictum manet minus tale, sequilur
gis universales facere, ita quod valeant quod ablatum est tale et magis tale.
ad generale qui ad speciale inducti sunt, Similiter in his considerationibus quse
sicut loci prcecipue de majori et minori, sunt a contrariis, quse sunt in contrariis
hoc est, amajori ct minori, vel melius di- impermixtiora, sunt magis talia quam
catur de comparatione sumpta a majori quee contrariis sunt permixtoria, sicut di-
eligendo et minori sive minus eligendo : citur album nigro impermixtius. Et hoc
illi enim sic sumpti, hoc est, generales quidem sub eadem comparatione ad aliud
et universales facti, ad plures locos utiles referri non potest : quia in genere nihil
erunt, et plures de pluribus argumenta- comparatur, sed in specie : et ideo non
tiones. Modus autem quo universales dicitur tale talius, sed dicitur species suo
speciales fmnt, iste est, qui esteorumdem contrario impermixtior, ethoc secundum
qui inducli sunt locorum : quosdam fa- magis et minus.
cere magis utiles quam inducti sunt, ita Amplius autem praeter ea omnia quee
quod transmittentur secundum appella- dicta sunt etiam magis et minus referri
tionem sive nomen, ut etiam manente potest ad diffinitiones prsedicatorum acci-
comparatione speciali ponatur in genc- dentalium quoe comparantur : magis enim
rali, et contractura et non conlractum. tale quod magis suscipit propositi ratio-
Verbi gratia, ut dictum est, quod natura nem ex magis, ut si albi est idem color
bonum vel natura eligibile dicatur loco disgregativus visus, albius est color ma-
boni quod nullam determinati acciden- gis disgregativus visus, et illud erit ma-
tis dicit qualitatem, ut dicatur quod na- gis tale : in gcnere autem contracto ac-
tura est tale^ magis est tale quam id quod ceptum, intenso enim diffmito, quamvis
non est naturaiale : et dicatur quod cui- genus non necessario intendatur^ eo quod
cumque inest ut subjecto quod natura species et genus non omnino idem sunt,
facit magis tale, quam quod non facit tamen quia diffinitum et diffinitio idem
magis tale, illud est magis tale universa- sunt, intenso uno quanlum ad dilferen-
hter : et hoc est a causa sumptum. tiam complentem in specie, intenditur al-
Amplius autem in alio loco si eodem terum : et penes hoc accipitur consideratio
in aliquo (hoc est, ad idem aliud) dao inducta : et ideo non dicitur albius colo-
comparata, hoc quidem magis tale, reli- ratius, vel talius, sed niagis disgregati-
quum autem minus tale, patet quod id vum visus. llaec igitur de problematibus
quod est magis tale, magis est tale quam id accidentalis pra,>dicati quod est ut accidens
quod comparatum eidem minus est tale. sive comparatum et contractum, sive
Amplius juxtaidem si duo comparentur contractum et non comparatum, sive
eidem, si hoc quidem comparatorum etiam non contractum sed comparatum,
tali comparatum est magis tale, id dicta sunt : alia enim ex his potuerunt
vero quod est reliquum talicomparatum, cogitari, etc.
330 D. ALB. MAG. ORD. PRyED.
TRACT JLTl]i§i
DE DETERMINATIONE PROBLEMATIS
DETERMINATI.
CAPLT I.
De determinatione particularis.
Hucusqae a principio secundi hujus
scientiae libri dictum est, qualiter destrui-
tur et construitur problema de inesse
et accidente, sive simpliciter insit, et non
contractum et comparatum accipiatur,
sive accipiatur ut contractum et compa-
ratum. Deinceps autem determinandum
est de problemate particulari. Et cum du-
plex sit problema particulare^ et particu-
lare secundum rem et particulare secun-
dum modum, et particulare secundum
rem et non secundum modum, prius de-
terminandum de eo quod est particulare
secundum rem et modum, quod quidem
in re particulariter et non universaliter
inest, et signum habet particulare per
quod particulariter inesse designatur, ut
quidam homo currit : et deinde dicendum
erit de particulari secundum rem et non
secundum modum particularis determi-
natum, quod est infimum. Adhuc autem
particulare secundum rem et modum pot-
est terminari absque hypothesi con-
struendo, sive sit aftirmativum sive nega-
tivum : potest etiam terminari cuni hy-
pothesi destruendo. Primo modo dicamus
qualiter particulariter et universaliter po-
situm problcma de accidente construatur
absque hypothesi.
Dicimus igitur, quod si particulariter
et non universaliterproblema de accidente
ponatur^ primum notandum, quod com-
III
PARTIGULARIS ET
munes loci prteinducti ad problema de
accidente universaliter posito, sive sint
destructivi, sive constructivi, omnes sunt
utiles ad terminandum problema parti-
culare : constructivi enim construunt
aflirmativum, et destructivi construunt
negativum. Nam nos universaliter interi-
mentes problema de accidente et univer-
saliter construentes, ut particulare posi-
tum idem de accidente problema perima-
tur. Si enim sit probatum quod omni
inest, monstratum est quod et alicui inest :
et si monstratum est quod nulli inest, et
quod alicui non inest monstratum est.
^laximae autem et sic communes loci ad
construendum universale et particulare
problema de accidente, competentes ad
constructionem tam affirmativi quam ne-
gativi, sunt loci ex oppositis et casibus
et conjugatis. Nam si oppositum de op-
posito, quia propositum de proposito :
ffiqualiter enim ista et opinabilia et pro-
babilia sunt et in universali et particulari.
Si enim omnis voluptas bonum^ eeque
opinabile est omnem tristitiam malam
esse : et si aliqua voluptas est bona,
seque opinabile est aliquamtristitiam ma-
lam esse. Et in oppositis privative simi-
liter est sicut in contrariis. Si enim ali-
quis sensus non est potestas naturalis
secundum sensum illum agendi, «que pro_
babile illi erit, quod aliqua insensibilitas
non est in ipso naturalis : et si quoddam
opinatum in relative oppositis non est di-
sciplinatum scibile, sequitur eeque proba-
biliter, quod qucedam opinio non est di-
sciplina : et hoc est per locum a relative
 LIBER III TOPICORUM.
oppositis. Rursum per locum a contra-
riis virtute oppositorum utprivatio etha-
bitus sequitur si quid justum est bonum,
eliam seque probabiliter sequitur si est
injustum malum, et quod injuste est,
male est : et si quid delectabile fugicn-
dum, delectatio fugienda per locum a
conjugatis sequitur. Secundum hoc au-
tem quod ejusdem loci a conjugatis sunt,
et sequitur eeque probabiliter, quod si
aliquid delectabile in quantum delectabile
est proficiens et bonum, erit quaidam
dclectatio proficiens et bonum quoddam.
objectio Quamvislocusaconiugatis videaturha-
conlra lo- , . . ,. . ^ . ,
cum a con- j)cre mstantiam : quia non sequitur, ai-
bum est clarum, ergo albedo estclaritas :
album est disgregativum visus, ergo al-
Soiutio. bedo est visus disgregativum. Sed intel-
ligendum quod in conjugatis principale
et sumptum debent esse secundum for-
mam cjusdem essentiae, sicut albcdo co-
lor, album et coloratum : et nunquam
habet instantiam.
Adhuc in corruptionibus quidem et ge-
nerationibus sunt loci ad hoc competen-
tes : sequitur enim seque probabiliter,
quod si aliquid sit corruptivum delecta-
tionis alicujus, vel corruptivum disciphnse
est alicujus, sequitur ceque probabiliter
quod qusedam delectatio et qusedam di-
sciplina est malum sive de numero malo-
rum. Similiter autem seque probabiliter
si corruptio qucedam cujusdam disciplinse
est de numero bonorum, et aliqua gene-
ratio alicujus disciplinse est de numero
malorum. Cujus exemplum est, quod
oblivisci scientise qua quis fceda agit, ut
furari, vel perdere, de genere bonorum
est : quia talia scire malum est. Dico au-
tem de scientia practica, non speculativa.
Similiter autem e converso reminisci
scicntise qua quidem mala agit, de nu-
mero malorum est, sequitur seque proba-
biliter, quod scire scientiam practicam
qua quis fceda agit, dc numero malorum.
Similiter autem et in aliis similibus ct in
omnibus talibus simpliciter sivc aeqiie
' In 6 et 7 Ettiicorura.
TRACT. III 351
opinabile in universali et in particulari
unum sicut aliud.
Amplius etiam cx locis ad universale
affirmativumetnegativumconstrucndum^
adductus est locus sumptus ex magis et
minus tractus. Si enim aliqua duo non
ex eodem genere comparentur, non se-
cundum magis et minus accidens quod
est bonum inesse, et unum eorum sit ma-
gis tale vel videatur essc, aliud autem sit
ita quod nihil sui generis sit tale, ut ma-
gis qusedam disciplina videatur esse bo-
norum quaedam quam corporalis volup-
tas, ut si magis videatur qusedam disci-
,• i i •i
plma bonum quam voluptas videatur bo-
num, sic ct nulla disciplina bonum sitvel
de numero bonorum, sequitur quod nec
voluptas qusedam est bona vel de numero
bonorum. Et secundum quod dicit Ari-
stoteles ' intelligitur de disciplinapractica
malorum qua3 dunatica vocatur, et de
voluptate tormentali quse non est natu-
ralis ex genere, nec etiam ex specie, sed
vocatur in x Ethicorum segritudinaUs : de
his enim intcllecta consideratio est gene-
ralis. Ex similiter autem et ex minus vi-
detur inesse eodem modo, et erit con-
struere problema particulare tam affirma-
tivumquam negativum. Ex «MniViVer qui-
demacceptisconsiderationibuseritutrum-
que facere et interimere et construere :
ex minus autem sive a minori vel con-
struere tantum, et non destruere : quiaa
minori valet argumentum aftirmative
tantum et non negative : si enim sic se
habet potestas ad bonum, et disciplina
qusedam potestas est : estautem qusedam
potestas bonum inpolitica^ sequitur quod
erit etiam qusedam disciplina bonum : et
hoc est construere a simili. Si autem
nulla potestas bonum, hoc est, minus vi-
dcaturpotestas qusedambonum quani di-
sciplina videatur esse bonum, si nulla po-
testas sit bonum cum videatur minus,
non erit necesse propter hoc quod nulla
disciplina sit bonum : quia a minori non
valetnegando. Manifestum ergo quoniam
 332 D. ALI3. 31 AG. ORD. PIL^D.
pcr locum a minori non erit nisi con-
struere tantum : non tantum autem ex alio
et alio genere sumptis et ad idem acci-
dens comparatum aliquibus, et es* de-
etruere per locum a minori problema par-
ticulare : sed etiam ex eodem genere
sumptis aliquibus comparatis ad idem
accidens ab eo qui sumit : quod maxime
videtur esse tale in illo accidente, et non
inest ei accidens : tunc enim sequitur quod
nec inest ei cui minus videtur inesse. L t
si positum sit ab aliquo respondente,
quod qusedam disciplina est bonum : tunc
accipitur disciplina quaedam quse maxime
videtur esse bonum, ut prudentia quse ma-
xime videtur bonum, ut ostendatur quod
prudentia quae maxime bonum non est
bonum, sequitur quod nec aliqua alia
quae minus bonum esse videtur, erit bo-
num : quia si alicui magis videbatur inesse,
et non incft, sequitur quod nec cui minus
videbatur inesse, inerit : sunt autem di-
sciplina et prudentia cjusdcm quod est vir-
tus intellectualis.
objeciio Id autem quod est dictum, quod locus
conua lo- ^ _ -^ .
cuiu fl sinii- a simili sit constructivus et destructivus,
videtur habere calumniam, quia videtur
quod non universaliter convenit destrui
vel construi per locum a simili : non enim
universaliter sequitur, si a et b similiter
se habent ad c^ si a est genus c, quod b
similiter sit genus c, quia non contingit
pluraesse genera ejusdera. Similiter non
sequitur, si a et b ordinantur ad c, si a
est diffinitio ejus quod est c, qnod b slt
diffmitio ejusdem: quia noncontingit plu-
Soiuiio. res esse diffmitiones ejusdem. Sedad hfec
respondetur, quod revera locus a simili
in praedicatis essentialibus non est con-
structivus, sicut objectum est, sedin acci-
dentalibus. Objiciunt tamem quidcim di-
centes, quod si a et b similiter ordinentur
ad c, si A non est diftmitio, nec b erit
diffinitio : ergo a consequentia a contrario
si B est diffinitio, et a est difiinitio, non
valet : quia consequentia e contrario non
tenet in contrariis^ nisi in pra?dicatis es-
sentialibus et essentialiter ordinatis, ut
si albedo color, illud quod non color, nec
albedo. Si autem quteratur qualiter pro-
blema particulare terminetur in hoc ter-
tio cum particulare sit in universali, et ex
ipso terminetur, ut praedictum est : vel
a signo particulari quod non opponitur
universali, et particulare secundum rem^
et hoc opponitur universali et inhaerenti
et fundatur in natura accidentis contra-
cti, de tali particulari hic loquimur : et
ideo cum accidente contracto in eodem
libro determinatur.
Amplius quod ex hypothesi probare
contingit : et si alicui inest accidens,
quod sequitur per hypothesim et omni
inesse : et si cui non inest, sequitur nulli
inesse : ut hominis alicujus anima vide-
tur esse immortalis, sequitur per h}-po-
thesim et alias aliorum animas hominum
esse immortales. Si autem detur quod
hujus hominis anima non sit immortalis,
sequitur ex hypothesi, quod nec aliaeho-
minum animee sunt immortales. Si eri?o
aliquod accidens positum est inesse ali-
cui, ostendendum est ab opponente quan-
do alicui non inesse, et hoc ab opponen-
ie per hypothesim sequitur nuUi inesse.
Si autem a respondente positum est ali-
cui non inesse, et hoc ab opponente per
hypothesim destrui debeat : tunc osten-
dendum est ab opponente^ quoniam inest
alicui : nam si per hypothesim conse-
quitur tameninesse^ et per hoc destruitur
particulare negativum alicui non inesse.
Palam ergo exdictis est^ quoniam quiin
terminatione problematis particularis b}'-
pothesi utitur, facit de particulari pro-
l)lema universale : quia confitetur sicut
est in uno, ita esse in omnibus aliis : vel
sicut non est in uno, ita nec esse in ali-
quo aliorum : et sic qui particulariter
concedit aliquid inesse vel non inesse^
probabit universaliter oportere confiteri,
eo quod uni et omni similiter probat : di-
cit enim^ quod sicut est in uno, ita est in
omnibus aliis.
 LIBER III TOPICORUM, TRACT. III 3o3

quantitatem, ita quod possit esse decur-

CAPrT II ^^^ syllogisticus circa infinitum sicut cir-
ca particulare : tamen in problematibus
De determinatione indefiniti. specialem habet terminationem : quia in
lioc diflert aparticulari, quod particulare
secundum esse
Cum autem indefinitum est problema tlicitur esse determinatum
: mfmitum autem
secundum rem et modum, ita quod signo ^^ rationem et signum
secundum
universali nec particulari determinatum determinatum est in partem
quaj
est, sed infmite se habet inter duo, ad ^em, non tamen secundum rationem
difTerunt,
neutrum autem cst determinatum, uno signo demonstretur: et quiasic
doctrinas suse
quidem modo destruere contingit sive sit habent etiam difTerentes
est
aflirmativum sive negativum. Infmitum terminationis. Sic ergo terminandum
autem dico, ut si dixerit voluptatem esse problema inlinitum.
bonum, nihil addens ad terminandum Est autem adhuc determinata positio
subjectum quo trabatur ad standum pro respondentis per aliquam determinatio-
particulari vel universali, ut si dixerit nem subjecti per modum multiplicationis
voluptatem non esse bonum negative : restringentis subjectum, et videndum est
destruitur autem id uno modo tantum, et qualiter talis positio et construi et destrui
ut verificetur in particulari : si enim di- deboat ab opponente. Determinatam au-
xerit voluptatem indefmite vel aUqnam tem dico, ut si ponatur alicui uni volup-
voluptatemessebonum, sidebeatinterimi tati inesse quoniam bonum (boc est, si
propositum, ostendendum est quoniam dicatur aliqua una voluptas esse bona)
nulki voluptas bona. Similiter et si dixerit et aliqua non esse bona : et sic tunc du-
infmite voluptatem non esse bonam, vel pliciterdestruereturpropositum:siveenim
particulariter dixerit aliquam vohiptatem ostendatur, quoniam nulla voluptas est
non esse bonam, si debeat interimi pro- bona : interemptum erit propositum :
positum, ostendendum est quoniam om- quia hsec una voluptas bona ratione de-
nis voluptas bona : quia alicui non con- terminationis repugnat ad omnem si una
tingit intsrimere problema infmitum, ni- ponatur formahter : quia tunc tantum
si per suum contradictorie oppositum. yalet, quantum unica ratione prsedicati
Si enim ostenderimus ad interimendum quod subjecto afiirmative redditur, et re-
infmitum, quoniam est qusedam voluptas pugnat ad nuUam et omnem voluptatem
bonum, vel quoniam est qugedam volup- bonam. Si autem per duo determinet et
tas non bonum, nondum per illud inte- per unam et per dictionem exclusivam
rimitur propositum : quia subcontrarie tantum vel solum sic, una voluptas tan-
in contingenti materia in qua prsedica- tum est bona : tunc hanc positionem
tum accidens potest esse vel non esse, multiphciter erit destruere, quia plures
possunt esse simul veree. Pahim ergo, quam duas habet causas veritatis : si enim
quoniam tale problema dicitur opponens ostenderimus quoniam omnis voluptas
interimere uno modo et per contradicto- est bonum, ut Epicurus dicit, sive quo-
rium. niam nuUa voluptas est bonum : sive os-
Construcre autera contingit dupUciter : tendamus plures voluptates esse bonas
sive enim particulariter sive ostenderimus quam unam, semper interimentes erimus
omni vel nulh inesse^ vel ahcui inesse propositum : et sic interimitur quod de-
vel aUcui non, constructum est infinitum terminatur cum dictione exclusiva : du-
problema, ut patet exempUs Philosophi. pUciter autem determinant cum una sive
Removet ]\"otandum, quod in decursu syllogistico dictione exclusiva. Positione autem aU-
infinitum comprehenditur subparticulari, qua ad hoc autem determinat plus quam
eo quod nullam cira subjectum ponit per tria determinetur specificando et sub-
n 23
 354 D. ALB. MAG.
jectum et universali et dictione exclu-
siva, ut si dicalur sic, quoniam pruden-
tia una sola virtute moralium est scientia,
quadrupliciter contingit interimere : os-
tenso enim quoniam omnis virtus est
scientia, ut dicit Socrates, vel ostenso
quodnulla virtus est scientia, vel ostenso
quod aliqua alia est scientia, ut justitia
quse est in rationabili parte animse sicut
et prudentia propter scientiam destruen-
di vel communicandi, vei si monstretur
quoniam eadem virtus quse est prudentia
non est scientia, quolibet istorum mo-
dorum interemptum erit quod prudentia
una sola virtutum est scientia.
Utile autem est et idoneum et abun-
dantem facere opponentem, et in singu-
la inspicere quee sunt subjectorum partes
subjectivse, quibus et subjectis aliud dici-
tur universaliter inesse, vel non inesse ;
quia hoc ad constructionem particularis
utile est.
Amplius autem in praedicato quod
inesse dicitur, inspiciendum in generi-
bus praedicati in quorum aliquo preedi-
catum continetur, et utile esthoc compo-
nenti et dividenti praedicata quae insunt
secundum species usque ad individua,
sicut prius dictum est in hujus scientise
libro in quo de universali problemate se-
cundum inesse dictum est : nam sive om-
ni dicatur inesse affirmative, sive nulli
negative, opponente vel ea proferente
per quse probatur universale affirmative
Ti^Baao»»'"
ORD. PRtED.
vel negative probandum, necesse est re-
spondenti universaliter confiteri inesse af-
firmative, vel universaliter non inesse
negative, aut quod ferat instantiam in ali-
quo in quo non sit, sic universaliter pro-
Amplius id quod inest ut accidens,
ponatur.
utile determinare per subjecta in qui-
bus et qualiter insit, ut determinetur
tempore et numero^ ut sic videatur si se-
cundum nullum horum est in subjecto,
quaj sunt specie et numero sub acciden-
te ipso. IIujus exemplum, ut si probare
velimus quoniam tempus non movetur
neque est motus, ut quidam dixerunt,
valet opponenti inspicere in prsedicatum,
et dividenti quot sunt species motus.
Nam si nihil horum quse sunt species
motus inest tempori, manifestum est
quoniam tempus non movetur nec motus
est. Similiter autem si probandum sit
quod anima non est numerus, ut dixit
Plato, valet hoc opponenti divJdenti nu-
meros in species, in quibus omnis nu-
merus continetur, ut quoniam omnis nu-
merus aut abundans, aut perfectus, aut
diminutus. Nam si anima nullus istorum
est, palam quod sequitur, quod non est
numerus : et sic interemptum erit pro-
blema. Problema igitur de prffdicato
quod est accidens per hujusmodi locos,
ut dictum est, et ex similibus his erit ar-
gumentandum^ et ccetera.
I
 LIBER
TOPIGORUM.
TRACTATUS
DE PROBLEMATE
CAPLT I.
Proaemiwn Libri.
In hoc quarto libro Topicorum post
haec quae dicta sunt de determinatione
problematis de accidente, quod non con-
versim prsedicatur^ et primum et remo-
tissimum est elementum diffinitionis,
perspiciendum de locis et considerationi-
bus pertinentibus ad genus, hoc est, ad
inesse ut genus A^^el non inesse, et de lo-
cis et considerationibus pertinentibus ad
proprium, sive ad problema de proprio
determinandum : quod genus requiritur
ad bonitatem proprii, et proprium prop-
ter modum prsedicandiconversim, imme-
diatius est elementum diffinitionis, quam
genus : suntenim hsecprsedicataelementa
eorum locorum quse pertinent ad diffini-
tiones : quia inesse ut diffinitio ex his ele-
mentaliter componitur : quia quod inest
IV
I
GENERIS ET PROPRIl.
ut diflinitio, et inest simpliciter, et in
quid, et conversim prsedicatur : quorum
primum est accidentis, secundum gene-
ris, tertium proprii : propter quod ante
diffinitionem ista consideratione est ne-
cessarium : quia ita supponitur in eo
quod inest ut diffinitio.
Est autem et alia causa hujus quod est
utik^ : de his enim eisdem prcedicatis
(prout sumuntur secundum inesse ut ge-
nus et inesse ut proprium) raro conside-
rationes fiunt in disputationibus. Et hu-
jus rationem quantum ad genus reddit
Boetius in libro Divisiomnn : quia qui-
dam Antiquorum inesse ut genus sub
inesse ut accidens comprehendere vohie-
runt : propter hoc commune eis quod est
inesse ut accidens, et inesse ut genus,
est non conversim praedicari. Ideo autem
quantum ad inesse ut proprium est quod
hoc voluerunt comprehendere sub inesse
ut diffinitio : cum utrumque proprium
sit, et dicatur utrumque conversim pree-
358 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

dicari. Utile ergo est distinguere ista, ne voluptas aegriludinalis, ut in X Ethicorum

unum sub altero conienlum esse creda- prsedicatum est : et si hoc concedatur et
tur, sed unumquodque istormn sitprajdi- inveniatur, manifestum quoniam bonum
catum ab altero secundum modum inha- non est genus voluptaiis : et sumitur
rendi distinctum : hoc enim ex consi- penes hoc, quod in diffmitione generis
derationibus et locis ostendetur. ponitur preedicari de omnibus speciebus
et individuis. Dico autem de eadem spe-
CAPLT n. cie : quia generahssima genera sunt spe-
cies entis, ut dicit Aristoteles in prima
jtliilosophia \ et aha species genus est
De genere ijrout assignatur genus ali- generis, et aha qualitatis genus, et sic de
cujusspeciei. ahis.
Deinde aUa consideratio sumitur penes
Ponemus igilur primo considerationes
hoc quod in diflinitione generis est prse-
proprias sumpta s penes partic uhas in dif- dicari in quid : unde considerandum est
fmitione generis logice positas. Deinde demum id quod sumitur penes hoc quod
ponemus particulas penes ea sumplas assignatum est pro genere, de omnibus
quae consequuntur ad particulas posilas cognatis in quid est prcedicatur, vel non,
in diffinitione generis logici non contracti sed in quale : velut album si dicatur esse
ad materiam generis : et ipsum conside- genus nivis, aut velut de anima preedica-
remus prout assignatur genus alicujus,
tur mobile vel movens ut genus, ut dicit
et non prout gcnus simpliciter vel omni : Plato animam esse quod est mobile vel
et hoc est comparare genus ad propin- motivum sui, sicut in genere dicimus
quum etiam, vcl remotum, et non ad re- animam esse quod per se mobile est, hoc
motum.
est, a se, sive quod movet seipsum :
Si ergo ponatur genus vel pro genere
quamvis enim Plato dicat animam esse
aUcujus existentium quod significet ens
existens . Existens autem proprie est numerum_, ut genus animse, tamen quia
mobile a se ponit ditTerentiam, et diffe-
compositum, quia omne genus et species rentia generahs cum genere collocanda
composita sunt. Primum quidem igitur est, mobilea se etiamposuitgenusanimee:
inspiciendum est ad omnia quse sunt illi et cum nec album de nive, nec mobile a
(quod pro genere positura est) cognata, se in quid prcedicetur de nive et anima,
hoc est, ejusdem coordinationis in hnea
patet quia neutrum est genus ejus cujus
pra?dicabili ejus quod dicitur esse genus :
positum est esse genus : neque enim nix
omnia enim qute sunt in ipso, sunt suai
coordinationis ut originata secundum secundum quid album est, vel albi susci-
pit prsedicationem : nec anima secundum
essentiam ab ipso : et ideo de omnihus
quid est quod movetur : et propter hoc
illis prsedicatur. Unde inspiciendum est si
non est album genus nivis, ut dixit Em-
de aliquo illorum non prsedicatur quem-
admodum de accidente in secundo hu- pedocles, necanima est quid quod move-
tur, ut dixit Plato : accidit enim moveri
jus scientise libro dictum est : quia si de
animae, et non praedicatur de ea in quid:
ahquo eorum cognatorum non prajdica- quemadmodum accidit animaU frequen-
tur, non erit genus quod assignatum est ter moveri ut ambulare vel ambulans
pro genere, et problema propositum in- esse.
terimendum est. Cujus exemplum est, ut
Amplius hoc quidem probatur, quod
si voluptatis ponatur genus esse bonum mobile esse non est genus animee : quia
(sicut ponit Epicurus), considerandum si mobile esse a se non signillcat quid est in
aliqua voluptas est non bonum, sicu

1 Et etiam iii Metaiiliys, tpx. ((Hti. 10, et x, coium. 6, et iii Pliysic. comm. 4.
 LIBER IV TOPICORUM,
ipso dequoprffi(licalur,sedsignificalaliud
vcl faciens vel paliens : movere enim
significat quid faciens in genere actionis,
a se moveri sigaificat quid patiens in ge-
nere passionis. Similiter autem et album :
non enim et album signitlcat quid est
nix, sed indicat quale sit illud quid, sive
aliquid de quo praedicatur. Propter quod
neutrum borum in eo quod quid est pra3-
dicatur de eo de quo preedicatur.
Alia etiaui est ratio ad idem, quod
maxime in diilinitionc acciilentis est in-
spiciendura^ si diffinitio accidentis et ea
qua3 sunt in diflinitione^ aptantur conve-
nienter ad id quod dictum est esse genus,
ut patel in bis quse dicla sunt album et
mobile : conlingit enim ut accidens idem
movere seipsum, et aliquando non mo-
vere. Similiter contingit aliud album aii-
quando esse album, et aliquando non
contingit : et sic non erit aibum genus,
sed inest ut accidens, cujus diffiniiio est,
quod contingit eidem inesse et non inesse.
Propter quod neutrum liorum est ut ge-
nus, sed ut accidens est utrique illorum
de quibus prsedicatur, eo quod (sicut
diximus) utrique illorum contingit inesse
et non inesse.
Amplius si attendatur consequentia ad
particulas positas in ralione generis :
tunc prima est quae est praedicari de plu-
ribuSj secundum regulam quae data est
in Preedicamentis,q\idd dixitquod quando
alterum de altero praedicatur ut de sub-
jecto, quaecumque de praedicato dicun-
tur et omnia de subjecto dici necesse est :
et ex ista sequitur, quod omnia de quibus
dicitur genus,sint ejusdem coordinationis
cum genere secundum rectam lineam. Si
ergo non in eadem divisione vel coordi-
natione fuerit genus cum bis quorum di-
citur esse genus, et species similiter de
qua praedicatur genus, sed hoc quidem
ut genus sitsubstantia, hoc est, in genere
substantiae : aliud autem de quo prae-
dicatur genus, hoc est, species, sit qua-
litas, hoc est, in genere qualitatis : tunc
non erit genus quod pro genere assigna-
tum est. Yerbi gratia, ut nix quidem et
TRACT. I 3o7
cygnus (qui albi sunt species secundum
Empedoclem) quidem substantia : album
autom (quod genus eorum dicium est)
non est substantia, sed quale. Propter
quod non est album genus nivis, nec ge-
nus cygni : quia non sunt ejusdem coor-
dinalionis vel divisionis.
Rursum juxta idem consequens acci-
pitur, quod disciplina ad aliquidest, hoc
est, ad disciplinatum vel disciplinabile :
bonum'autem vel pulchrum dicunt quale :
propter quod nec bonum nec pulchrum
sunt genus disciplinff : quia non sunt
ejusdem coordinationis etdivisionis. Nam
eorum quae sunt ad aliquid secundum
speciem, genera oportet esse ad aliquid,
ut patet in duplici quod est species de
numero eorum qu* sunt ad aliquid, et
multiplex quod est genus ojusdem, et
eliam ad aliquid. Universaliter in talibus
quidem dicendum est et pro maxima,
quod sub eadem divisione et coordina-
tiohe praedicabilium oportet genus esse
speciei, sive insertum cum specie secun-
dum rectam lineam : nam si species est
substantia, et est genus de ista specie
praedicatum substantia : et si species est
quale quid, et genus erit quale quid. Cu-
jus exemplum est si genus est quale quid
et species non, ut si album est quale
quid, et color quid erit. Similiter autem
et in aliis.
Secundum consequens ad idem est.
quod si genus praedicatur, semper prse-
dicatur : quia est praedicatum essentiale
de pluribus, et penes consequens accipi-
tur. Unde rursum considerandum est,
quoniam genus dicitur de pluribus prffi-
dicari, si necesse est vel contingit genus
parlicipare id quod positum est in gcne-
re, sicut inferius essentialiter participat
suum superius, et participare est susci-
pere participati superioris rationem et
nomen univoce : manifestum enim, quo-
niam quidem species parlicipanl genera
secundum nominis pra?dicationem, et hoc
modo genera non participant species : si
autem species suscipit gcneris nomen et
3o8 D. ALB. MAG.
rationem, genus non suscipit nomen et
rationem speciei.
Unde considerandum si contingit assi-
gnatumgenus vel assignatum pro genere,
participare speciem secundum nomen et
rationem : quia tunc non erit genus
quod pro genere assignatum est : ut verbi
gratia, si quis assignet aliquid pro ge-
nere entis vel unius : tunc enim cum ens
et unum de omnibus dicantur, dicuntur
etiam de isto quod pro genere eorum est
assignatum : et sic accidit quod id quod
assignatum est pro genere entis vel unius
(quse dicuntur esse species suse) partici-
pabit rationem eorum, quod est incon-
veniens. Et hujus causa est, quia de om-
nibus quse sunt, unum et ens preedican-
tur, et etiam de isto quod assignatum est
ut genus eorum . Propter quod ratio
eorum etiam, scilicet entis et unius, par-
ticipatione prsedicatur de ipsis. Rationem
autem dico expositionem quce est majoris
declarationis quam nomen, quia aliam
ens et unum non habent rationem.
AmpHus ad idem quod est pr^edicare
de pluribus, consequens est, quod genus
de omnibus his prsedicatur species, et de
pluribus. Unde si de aliquo vel abquibus
una vera est species secundum prsedica-
tionem, de quibus non est verum genus
prsedicatum de eisdem, non erit genus
quod assignatum est pro genere. A^erbi
gratia, si ens aut scibile dicatur esse ge-
nus opinabilis : nam de non ente praedi-
catur opinabile : multa enim non entia
sunt opinabilia^ ut quod sol sit monope-
dalis, vel quod fauni vel satyri sint :
cum autem ens vel scibile non pra?dicen-
tur de non ente : et ratio est, quia ens
non est non ens : et quod scitur vel scibile
est, hoc est unum propter quod ens et
scibile non est genus ad opinabile : quia
de pluribus preedicaretur species quam
genus : quia de quibuspreedicatur species,
et genus de eisdem preedicari necesse est :
nunc autem opinabile prEedicatur de qui-
bus non prcedicatur ens vel scibile.
Adhuc autem de pluribus prtedicari
quarto loco consequitur, quod omnia de
ORD. PR.^D.
quibus praedicatur ipsum genus, partici-
pabunt illud i;enus. Diffinitio autem ejus Quidsitpar-
1 , ^- • , • 4- ticipare.
quod est participare, cst suscipere parli-
cipati rationem. Participatum autem di-
cimus, cujus secundum partem suse po-
testatis, et secundum partem suee com-
munitatis inferens suscipitpraedicationem,
ut homo suscipit rationem animahs et
preedicationem. Unde si nullum eorum
quse sunt species positae sub eodem ge-
nere, contingit participare, id quod po-
situm pro genere, non erit genus quod
pro genere est assignatum. Nam impos-
sibile est participare genus, quod nullam
specierum participat, nisi sit ahqua pri-
marum specierum primse divisionis ge-
neris sui primi, in qua immediate pri-
mum genus est divisum : hoc enim par-
ticipat primum genus tantum, et nullam
participat specierum : ahae autem omnes
subalternse species quse sunt in genere
primo, participant genus secundum ah-
quam specierum : quia quidquid est in
genere, est in ahqua specierum ihius ge-
neris prseter species primas. Si ergo po-
natur motus 2;enus esse delectationis sive
voluptatis, de qua dixit Plato^ quod omnis Deieciauo
delectatio est generatio in sensibilem ani- ^pfatonem
mam, considerandum si participat ah- '^"' '
quam specierum motus : nam si nec est
generatio nec corruptio neque nullus
speciahs motus de numero omnium spe-
cierum motus , manifestum est quod
nuha specierum motus est : propter quod
nec participat genus : eo quod necessa-
rium est et pro maxima supponendum,
id quod genus participat, et ahquam spe-
cierum participare : propter quod sequi-
tur quodvoluptas non erit species motus,
nec motus erit genus voluptatis, neque
erit ahud individuorum quee sunt sub
motu : nam individua omnia participant
speciem, et per speciem participant ge-
nus, ut ahus homo indivisus-et hominem
participat et animal quod est genus ho-
minis.
Quod autem dictum est hic, quod ge- Removet
nus et species debent esse ejusdem coor-
dinationis sive divisionis praedicamenti.
dubiuii).
 LIBER IV TOPICORUM,
Quomodo
genus potest non est contrarium ei quocl in Prsedica-
esse in ad
mentis in capitulo relationis dictum est :
aliquid spe-
cie sua non
existente in nihil enim prohibet genus esse in ad ali-
ad aliquid.
quid, et speciem et non esse in ad ali-
quid, sicut scientia est in ad aliquid, non
aulem grammatica : quia essentia gene-
ris et essentia speciei semper sunt in
eadem coordinatione, quamvis id quod
additur super essentiam, aliquando sit in
alia coordinatione : et hoc patet, quia
scientia (secundum id quod est) hahitus
vel dispositio est : quamvis accidat ei (ex
comparatione ad id de quo est) in rela-
tione esse.
Ponitur etiam consideratio accepta pe-
nes hoc consequens quod est prsedicari
de pluribus differentihus specie : ad hoc
enim sequitur genus de plurihus prsedi-
cari quam species. Adhuc autem ad hoc
sequitur non de eequalibus prsedicari
cum specie. Dicamus igitur ad hoc in-
spiciendo amplius preeter inductas consi-
derationes, quod si id quod pro specie in
genere positum est, de plurihus dicitur
sive praedicatur^ non erit genus illius spe-
ciei quod assignatum estpro genere, sic-
ut si opinabile dicatur species entis, ut
dixit Pythagoras, qui posuit quod magis
est ens opinahile quod est extra animam,
sicut causa est plus ens causato : opina-
hile autem cum dicatur tam de ente quam
de non ente, et de pluribus prsedicatur
quam ens : ergo opinahile non est species
Removet entis, nec ens est genus opinahilis. Hoc
dubium.
autem fere positum est in ante hahitis is-
tius capituli: sed differt illud ab isto,
quia quod prsecedit destruit genus assi-
gnatum per hoc quod de aliquo prsedica-
tur species, de quo non genus : hic au-
tem destructio fit per hoc quod de pluri-
hus specie et numero differentibus species
quam genus prsedicatur : de pluribus enim
genus semper quam species preedicatur.
Quae sint ea Rursum alia consideratio consequens
quaesequun-
tur omnia ex ista penes idem preedicari de pluribus
secundum
Avicennam. sumpta, et est haec, quod si de sequalihus
in numero dicuntur species assignata et
genus. Cujus exemplum est, ut si eorum
quse omnia sequuntur, et in quae omnia
TRACT. I 359
sicut in prima resolvuntur, quse, sicut di-
cit Avicenna, sunt ens, unum, res, ali-
quid, ponatur unum genus, et alterum
species ipsius, vel per se, vel in eo quod
accidit istis inesse : ut si ponatur ens esse
genus, et unum species, de omnihus enim
dicitur et ens et unum : propter quod
neutrum neutri comparatum potest esse
genus, eo quod de tequalihus et secundum
numerum et secundum speciem dicun-
tur. In hoc autem quod accidit illis,
exemplum est in eo quod ista prima sunt
et principia : unde si primum et princi-
pium ad se invicem comparata ponantur
genus et species, idem accidit inconve-
niens : quiautraque quse dicta sunt, idem
sunt : et ideo neutrum de pluribus prge-
dicatur quam alterum, et sic neutrum est
genus ad alterum.
Elementum autem vel fundamentale
principium ad omnia ista quce dicta sunt,
est quod de plurihus prsedicatur sive di-
citur genus quam species et quam differen-
tia : de paucioribus enim ditferentia di-
citur quam genus, quia aliter nec divide-
ret genus quando est divisiva : nec oppo-
sita generi contralieret potestatem gene-
ris quando est constitutiva, penes idem
consequens quod est prsedicari dc pluri-
hus specie differentibus et in quid.
Adhuc sumitur consideralio : quia in-
spiciendum si aliud assignatum pro ge-
nere, sit genus alicujus eorum quifi non
diflerunt specie, ab his quae sunt in spe-
cie contenta, cujus genus assignatum :
quia si non est genus eorum quce indif-
ferentia sunt specie ah illis, non erit ge-
nus quod pro genere est assignatum : vel
etiam si non videatur esse genus eorum^
non erit genus quod pro genere est assi-
gnatum. Et hsec consideratio sicut valet
destruenti, ita valet construenti. Si enim
construat^ quod idem genus eorum quaj
non differunt, concludetur illud vere esse
genus per hanc maximam, quod omnium quffi^^ondif-
quse non differuntspecie, estidem genus. ^\7e"'eir
Si ergo unius talium genus esse mon- "^®" genus.
stretur, quod unius talium quod assigna-
tum est, non sit, manifestum est quod
360 D. ALB. MAG.
sequitur, quod nullius eorum sit genus :
quia una ratio est in uno et in omnibus
quoad esse genus vel non esse genus.
Cujus exemplum est, ut si quis ponat esse
lineas insecabiles, ex quibus lineis divi-
sibiles componuntur, ut in libello de
indivisibilibiis lineis dicit Aristoteles, eo
quod omne divisibile ex indivisibilibus
componitur, ut dixerunt Democritus et
Leucippus, Plato in hoc signo ponens
indivisibiles lineas, quum dicat indivisi-
bile esse primum genus linearum, patet
quod peccavit : id enim quod genus esse
assignavit, non potest esse genus indivi-
sibilium linearum : quia indivisibile de
indivisibili non prsedicatur : cum tamen
linese divisibiles et indivisibiles sint ese-
dem, sive secundum speciem inditferen-
tes : omnes enim rectse linese indifferentes
sunt, sive sint divisibiles, sive indivisibi-
les. Rectse autem dico : quia rectitudo
est forma simplex et uno modo, quae
competit primis lineis quae sunt compo-
sitarum linearum principia : unius enim
formse est rectitudo et simplex. Curva
autem ex duabus formis composita est,
convexo scilicet, et concavo : et ideo
curvitas est multis modis, rectitudo uno
modo : et ideo indivisibile non potest
esse genus ad rectas lineas. Et haec est
vera istius considerationis expositio : et
de hoc quod alii dicunt^ non est curan-
dum.
CAPUT IIL
De considerationibiis acceptis conside-
rando ad plura genera.
His habitis quse inspectionem ad unum
genus assignatum considerare debent^
considerandum cst in plura genera si
alius aliud genus assignatse speciei po-
suit, videndum si aliud genus est ejus-
dem speciei, quod nec continet assigna-
tum genus, nec subalternans ipsum, ne-
que continetur sub illo sicut subalterna-
tum : si enim tale genus aliud ab assi-
gnato invenerit, id quod assignatum est
ORD. PILED.
pro genere, non erit genus. Cujus exem-
plum est Socratis, ut si quis tanquam as-
signatse speciei ponat justitise genus esse
scientiam communicandorum vel distri-
buendorum, consideranti autem statim
occurrit, quod aliud genus est justitia?
quod est virtus moralis, et neutrum ho-
rum continet alterum : propter quod non
potest esse scientiam genus justitice :
quamvis enim scientise senus sit virtus, vinus est
. ^ -.. . genus scien-
non tamen est , virtus moralis : quia tiae. non ta-
. . 1• nien virlus
scientia est speculativa, et virtus moralis moraiis.
est habitus in modum naturse rationi con-
sentaneus, ut dicit TuUius : et hoc modo
sub uno communi non continentur, sed
sub diversis sunt ordinibus preedicabi-
lium : et medium virtutis est inter plus
et minus : medium autem scientise est
ratio recta, ut in YI Ethicoruni dicit
Aristoteles, et si utrumque dicatur vir-
tus, non erit hoc per unam rationem : et
ideo virtus non est genus unum sub quo
ambo contineantur. Quod autem secun-
dum unam rationem non praedicatur de
contentis, non est genus, neque^praedica-
tur ut genus.
Calumniam autem videtur habere
quod dictum est et instantiam : videtur
enim quando sive aliquando, quod una
assignata species sub duobus generibus
est, quod alterum sub altero generum
illorum contineatur ut in pluribus, habet
tamen dubitationem in quibusdam, et
non videtur generaliter verum esse : qui-
busdam enim videtur quod prudentia
(quse est assignata et debita species) et
virtus sitj sive in genere virtutum, et
scientia, hoc est^ in genere scientiae esse :
et neutrum istorum generum a neutro
vidctur contineri : et sic instantiam vide-
tur habere inducta consideratio.
Sed ad hoc respondeo, quod non ab
omnibus conceditur prudentiam scien-
tiam csse : quamvis enim exemplum
ejus sit agendorum ratio recta, non est
tamen nisi his quse sunt ad finem ad
quem tendunt, ut nulla virtus morahs :
et ideo non est scientia absolute^ quae non
consideret nisi verum, et sit ad finem
 LIBER IV TOPICORUM,
veri sicut scientia. Et si quis admittit ve-
rum esse quod diclum est, prudentiam
esse scientiam, non tamen est necessa-
rium neque videtur esse necessarium,
quod scientia est virtus, aut sint sicut ge-
nera subalterna, quorum unum sub al-
tero continetur, ut scientia sub virtute,
quae ejusdem^ hoc est, prudentise genera
esse dicuntur : sed satis est quod ambo
sint sub eodem genere subalternante
utrumque, quemadmodum in virtute et
scientia accidit ; utraque enim sunt sub
eodemgenere: namutrumqueistorum se-
cundum generis praedicationem est habi-
tus et dispositio certa, sicut dictum est.
Proponatur consideratio sic, quod consi-
derandum si aliud a genere assignato in-
ventum est genus assignatae speciei^ ita
quod illa duo genera sic se habeant,
quod neutrum iilorum quce dicta sunt,
inest generi quod assignatum est, et
quod nec unum sub alio est, nec sub eo-
dem genere ambo sunt genera : tunc non
erit genus quod assignatum est pro ge-
nere.
Adhuc autem an genera non subalterna
considerandum est et inspiciendum est
in genus assignati generis, et sic semper
ascendendo in eadem linea prcedicamen-
tali ascendendum est et videndum si
omnia superiora genera prsedicantur in
quid, per hanc maximam, quando alte-
rum de altero prsedicatur ut de subjecto,
omnia quae de praedicato dicuntur, et de
subjecto dicuntur, et eadem praedicatione
dici oportet : et ideo si genus assignatum
praedicatur in quid, omnia superiora de
eadem specie in quid praedicabuntur.Nam
omne superius genere assignato de spe-
cie assignata in quid praedicari oportet :
etsi aliud superiorum assignati generis
non praedicatur de specie assignata, non
erit genus quod assignatum est pro ge-
nere.
Rursum in plura genera subalternatim
posita inspiciendum est penes hoc, quod
oportet inferius participare suum supe-
rius, et non e contrario. Considerandum
ergo si assignatum genus vel aliud genus
TRACT. I
361
in recta linea super genus assignatum
sit : eo quod nulluni quod est superius,
participat quod inferius : et si ergo tale
genus sit assignatum quod vel ipsum vel
aliud superiorum participat speciem assi-
gnatam, non erit genus quod pro genere
est assignatum. Hac consideratione uten-
dum est destruenti, quemadmodum di-
ctum est : astruenti autem sive problema
astruere volenti, si concedat, quod id
quod assignatum est pro genere, insit
speciei cujus esse assignatum est etiam
ponendo inesse, adhuc dubitat utrum id
quod assignatum est pro genere,assignatae
insit ut genus, cum tamen non dubitet
quin insit ut praedicatum, sufficil osten-
dere quod aliquid superiorum in recta
linea ad genus assignatum inest speciei
assignatae in eo quod quid est sicut inest
genus : uno enim talium superiorum in
eo quod quid est de assignata specie prae-
dicato: omnia quae superiora sunt ad il-
4ud, in eo quod quid est praedicantur de
eadem specie : et hoc est verum si sint
superiora his de quibus praedicantur se-
cundum rectam lineam : omnia enim ta-
hter superiora praedicantur in eo quod
quid est sicut inest genus suis infe-
rioribus : propter quod assignatum genus
in eo quod quid est praedicabitur, si aliud
suorum superiorum in eo quod quid est
praedicetur, et si unum assignatum est
pro genere.
Quoniam autem uno taliter superio-
rum in eo quod quid est de specie assi-
gnato praedicato, omnia alia in eo quod
quid est praedicantur. Sumendum ergo
etiam inductione in omnibus geneiibus
praedicamentorum, quamvis hoc in Prse-
dicameiitis sit determinatum : et sic qui-
dem faciendum est quando non dubitat,
sed sine dubitatione certum est, quod in-
sit speciei et praedicetur de specie id quod
pro genere est assignatum : tunc non suf-
ficit ostendere id tantum quod et aliud
superiorum generum illi quod dubitatur
inesse, in eo quod quid est praedicetur et
de specie assignata, sed oportet duo os-
tendere sicut duo sunt in dubitatione,
362 T). ALB. MAG. ORD. mjED.
etiam quando dubitatur utrum insit, et
utrum ut genus insit : oportet enim os-
tendere, quod superiorum aliud insit ut
genus, et quod nullum genus ex opposito
divisum contra genus assignatum praedi-
catur de assignata specie : quia divers o-
rum generum et non subalternatim posi-
torum diversae sunt species et ditferentise.
Hujus exemplum est, ut si ambulationis
tanquam assignatae speciei genus assi-
gneturlatio, sive secundum locum mu-
tatio, non sufficit ostendere quoniam
ambulatio est motus, et quod molus de
ambulatione prsedicatur in quid, eo quod
alii praeter lationem motus sunt : sed
oportet hoc ostendere, quod ambulatio
nullum contentorum sub motu participat
de numero eorum quae sunt secundum
divisionem, nisi lationem solum : et ideo
quia est necesse quod id quod genus par-
ticipat, aliquam specierum etiam (quse
sit in genere illo) participare : quia prse-
dicatur participative de genere, prsedica-
tur et participative de specie. Proedicen-
tur qui3ecumque sunt participata de infe-
rioribus secundum primam et rectam di-
visionem, nisi lationem sohini : et tunc
sic arguendum est, quod si ambulatio nec
augmentum participat nec diminutionem
nec aliorum motuum aliquam prselatio-
nem, tunc medium est quod lationem et
genus participabit : et ideo sequitur,
quod latio erit genus ambulationis.
Adhuc in subalternis gencribus consi-
derandum est, si id quod assignatum est
pro genere, prsedicatur in quidde eisdem
de quibus prsedicatur in quid assignata
species.Similiterconsiderandum,siomnia
quse directe supra genus assignatum sunt,
de eadem et eisdem preedicentur : quo-
niam si alicui in aliquo eorum quae su-
perius sunt, dissonant, palam quoniam
non est genus quod assignatum est pro
genere : si enim esset genus, omnia su-
periora hoc et etiam plus quod assigna-
tum estpro genere, de specie assignata in
eo quodquidest prsedicarentur : et quando
non sic est, non est genus quod assigna-
tum est pro genere. Destruere igitur vo-
lenli ulile estconsiderare si non preedica-
tur genus vel aliquod superiorum assi-
gnatum pro genere in eo quod quid est :
accidit enimin omnibus coordinationibus
genus et speciem de eodem in eo quod
quid cst preedicari. Astruere autem vo-
lenti utile est videre si aliquod prcedica-
tum vel aliquodsuperius ad ipsum in eo
quod quid est prcedicetur : tunc enim ac-
cidit (hoc est, sequitur) et gcnus assigna-
tum et speciem assignatam de eodem in
eo quod quid est pradicari : propter
quod etiam ipsum quod est species assi-
gnata cum sub duobussit generibus, ne-
cesse est ista genera esse subalterna,
quorum unum sub altero continetur, si
ostendatur quod id quod voluimus genus
esse non contineri sub specie : tunc pa-
Jam est quod sequitur, quod sub hoc al-
terum sicut species sub genere erit : quia
ex quo subalterna sunt, et id quod sub
iHo non continetur, necesse est sub re-
liquo contineri, et reliquum sub alio con-
tineri. Sic ergo in genera tam subalterna
quam non subalterna considerandum :
quia si illud non [est genus quod praeter
ha^c accipitur, tunc patet quod nec illud
est genus quod assignatum est pro gc-
nere.
Adhuc considerandum ad totam ratio-
nem generum, et non tantum in particu-
las quse ponuntur in diftinitionibus gene-
rum eorum quse assignata sunt, vel quse
superiora ipsorum. Considerandum au-
tem et rationem illorum generum, si ap-
tantur per convenientiam substantialem
ad assignatam speclem : necesse est enim
omnes rationes generum superiorum
prsedicari de assignata specie, et de omni-
bus his quse participant speciem, sicut
inferiora superiora sua participant. Si
ergo in ahquo dissonet, quod ratio supe-
riorum inferiori non aptatur, palam quod
non est genus quod pro genere est assi-
gnatum. Sicergo inparticulas diflinitiones
generis, et in eas quse particulas conse-
quuntur, ut in totam diftinitionem gene-
rum tam non subalternorum quam su-
balternorum est considerandum : quse
 LIBER IV TOPICORUM,
omnia in linea recte ascendenti prsedica-
mentali considerantur : (juce considera-
tiones sunt plurimum destructivae, ali-
quae tamen sunt constructivce, in aliqui-
bus admixtse. Quod autem est dictum,
quod diversorum generum et non subal-
ternatim positorum diversae sunt species
et ditTerentise, ideo est, quia si esset ge-
nus unum talium specierum, hoc esset de
diflinitione utriusque, et sic unum esset
diftinitivum duorum oppositorum, quod
est inconveniens.
CAPUT IV.
De considerationibus sumptis ex compa-
ratione generis ad differentiam et spe-
cieni, etc.
Habitis consideratiuuibus quibus dis-
cernitur et aliquando construitur genus
per inspectionem ad intrinseca generi et
essentialia, quae sunt particulse diflinitio-
nis ejus vel consequentia ad particuLis,
et per inspectionem ad totam diflinitio-
nem, quia genus aliquo modo continet
differentias potestate saltem, et continet
species ut partes subjectivas ejus : nunc
considerationes sumendae sunt per in-
spectionem eorum quoe accipiuntur ex
comparatione generis ad differentias et ad
species. Primo ergo inspiciemus ad haec
comparando id quod est genus per sub-
stantiam ad differentias et species^ et
deinde dabimus considerationes quee su-
muntur ex comparationa generis ad ditTe-
rentias etad species, per ea quse sequun-
tur genus ut proprietates ipsius, et quae
consequuntur ad ipsum ex tali compara-
tione quae est ad ditferentiam et speciem.
Dicamus igitur quod destruere volenti
genus assignatum considerandum est si
aliquis ditTerentiam substantialem ut ge-
nus posuit praedicari. Verbi gratia, ut si
posuit immortale quod est animalis ditfe-
rentia, esse genus Dei : nam immortale
differentia est animalis, eo quod anima-
lium quaedam mortalia, quaedam immor-
talia. Palam ergo quia peccavit, quo-
TRACT. I 363
niam nulliusdifferentia est genus. Et quod ^Quod diffe-
hoc sit verum, sic probatur ex hoc quod ^non possu
modus est per dicta instrumenta univer- aiterius.
salium, quod nulla ditferentia in modo
praidicandi dicit quid per sem stans in na-
tura rei sicut fundamentu formarum,
sed magis signiticat quale per qualitatem
essentialem, quae qualitas est perticiens
potentiam generis, sicut perficit forma
potentiam materise, ut gressibile et bipes
sunt dicentia quale quid animal, et non
dicunt quid in ipso aniraali.
Alia autem consideratio est et destru-
ctiva si ditferentiam posuit aliquis in ge-
nus, ita quod ditTerentiam divisivam ge-
neris dicit in genere esse. Verbi gratia si
dixit, quod abundans, quod est differen-
tia divisiva numeri, innumero est, quod
est genus divisum per ditTerentias : quia
tunc sequitur quod difYerentia esset spe-
cies, et abundans differentia est divisiva
numerij sed constitutiva essentialis qua-
i
litas est speciei. Diflerentia
Nec videtur secundum proprie non
veritatem, quod differentia participat ge- P^g^^^P'^'
nus, sicutid quod directe continetur in
genere^ genus participat : quia omne quod
sic participat genus^ quoad nomen et ra-
tionem est species vel individuum et non
ditTerentia : dilTerentia autem quoad hoc
quod est consequens esse generis,modum
habet praedicationis de genere propriae
passionis, et non genus participans. Hsec
autem omnia in scientia de Universalihus
probata sunt. Unde cum dicitur, animal
est rationale, non est prsedicatio dilTeren-
tiffi de genere ejus sicut ejus quod sit de
ratione animalis, neque sicut speciei quse
particulariter praedicari dicitur de genere
ut species participans genus, quia animal
non est de ratione rationalis, sed prsedi-
catio consequentis ad animal secundum
esse, sicut passio prsedicatur de subjecto.
Sed non sequitur propter hoc, quod dif-
ferentia sit proprium : eo quod est quali-
tas essentialiter perficiens potentiam ge-
neris et constituens speciem : proprium
autem est consequens esse speciei^ et est
de natura accidentis in eo quod conse-
quens est ad esse perfectum speciei :
 364 D. ALB. MAG. ORD. PR.^D.
unde cum omnino quod participat gonus,
species sit vel individuum, ideo palam
est quod difTercntia non participat ge-
nus. Propter quod nec abundans est
species numeri, sed differentia : quoniam
non participat genus quod est numerus.
Amplius per comparationem generis
ad speciem considerationes sunt ex qui-
bns destruitur problema de genere, ut si
quis genus in speciemposuit, ut idem di-
catur esse genus quod sub specie conti-
netur. Exemplum hujus cst, quod conti-
guatio dicatur css3 species continuationis.
Continua enim sunt quorum terminus
unus ad quem est continuatio. Contigua
vero, quorum terminus continuationis
non unus quidem, sed termini duorum
continguorum sunt simul : non tamen
sunt unum, sed colligata ab alio : quia,
sicut dicitur \n\ Physicorum ', continuum
perprius etposterius dicitur multipliciter,
si qua se contingunt in ultimis, quse colla
sive glutino continentur (quae sibi invicem
infiguntur) encastrantur : quia contigua
sunt, et conlinuum commune est ad beec,
non est veracommunitas generis, sed ta-
men mutata generis communitate : et
ideoqui dicit quod continuum est conti-
guum, ponit genus in speciem : et sic de
pluribus species prsedicatur vel tot sicut
prsedicatur genus. Eodem modo peccat,
qui dicit mixturam esse idcm quod tem-
perantiam. Temperantia non simpliciter
mixtura est, sed qusedam est mixtura per
posterius dicta : quia mixtura vel mixtio
est miscibilium alteratorum unio : mixta
enim sic miscentur per minimum cujus-
libet unius cum minimo alterius, agens
etpatiens unumquodque in aliud et ab
alio, et sic unumquodque recedens ab
excellentia suje qualitatis et reductum ad
Temperan-
tia in minus mcdium.
, j Temperautia
• ■ • autem sunt • quo-•
estmixtio.
quam aammoao mixta : et sic temperantia m
mmus est quam mixtio. Hoc peccato Plato
peccavit, quando lationem quse est idem
quod vectio (sicut movetur id quod vehi-
tur) dixit esse loci mutationem : vectio
' Aristoteles, In 5 Ptiysic. tex. com. 23.
enim sive latio qusedam mutatio secuu-
dum locum est, et est in minus quam loci
mutatio. In omnibus his tribus exemplis
idem impedimentum et peccatum est :
non enim necessarium est ut contiguitas
sit continuitas, sed e converso continui-
tas est contiguitas quaedam necessario :
non enim omne contiofuum est conti-
nuum, sed e converso continuum est con-
tiguum quoddam sive quodammodo :
quia quorum ultima sunt unum, eorum
uhima suntsimul, et non e converso. Et
similiter nec omnis mixtura est tempe-
rantia : nam siccorum mixtura ut grano-
rum,temperantia non est, quia unum non
aherat ahud ad medium. Nec omnis muta-
tio secundum locum est latio sive ve-
ctio : nam ambulatio secundum locum mu-
tatio est_, et non videtur latio sive vectio
esse : latio enim sive vectio dicitur qui-
dam motus rotarum sive curruum sive
vehiculorum : pene enim in his quae in-
voluntariemota sunt, hitio dlcitur, quem-
admodum accidit in curribus sive vehi-
cuHs quffi proprium non habent motum,
sed vehuntur ad onera. Pene autemdico,
quia aha, ut homines ahquando involun-
tarie vehuntur : sed tunc moventur motu
alterius. Palam autem est, quoniam in
assignatis exemphs de pluribus dicitur
species quam genus : cum tamen secun-
dum diffinitionem speciei et generis opor-
tet e contrario fieri.
Rursum peccatum est et destruitur
problema comparando ditTerentiam ad
speciem si ditTerentiam divisivam generis
in speciem posuit, hoc est, sub specie
contentam. Cujus exemplum est, ut si
immortate idem dixit quod Deum^ cum
immortale sit differentia animahs ratio-
nahs, et generis differentia sit speciem
(quee est Deus)constituens. Sicenimacci-
dit per hanc positionem de aequis, aut de
pluribus speciem prasdicari quam diffe-
rentiam : de aequis quidem si idem dixit
differentiam et speciem : de pluribus^ si
ditTerentiam posuit in speciem : et hoc
 LIBER lY TOPICORUM.
est inconveniens : nam difFerentia si est
divisiva, de pluribus quam species dici-
tur. Si autem est ultima et constitutiva,
tunc de sequis dicetur cum specie ; divisiva
enim secundum aptitudinem respicit
speciem : et sic in plus est quam species
constitutiva, et ultima est secundum ac-
tum speciem constituens : et ideo est
sequa. Xeutro autem modo in speciem
est, quia quod ponitur in alio, in minus
est quam ipsum : et ideo genus illius
difTerentise multo minus in speciem est
ponendum. Qualiter autem et quse diffe-
rentia animalis sit generalis, in ante ha-
bitis dictum est.
Amplius ex comparatione generis ad
dilTerentiam consideratio est destructiva
juxta prsecedentem accepta, ut si genus
in differentiam posuit, ut si quis dicat
quod color quod estgcnus, sit congrega-
tivum visus, per substantialem praedica-
tionem : aut numerum dicat esse impar,
cum impar sit ditTerentia quse ut genus
Quaiis sit dc uumcro nonprgedicatur. Qualis autem
catio, nume- sit hujusmodi praedicatio cum dicitur,
rus est ira- . , i
par. mipar est numerus, vei e converso nu-
merus est impar, videtur jamdudum de-
terminatum esse : quod enim sequitur
totum esse generis, non potest esse quid
de ratione ejus : et ideo non prcTdicatur
de ipso ut genus vel proprium proximum
vel remotum, ut potest de ipso praedicari
diflerentia constituens ipsum : cum to-
tum esse generis sequatur : praedicatur
ergo utpassio, quse pro certo accidens
esset, nisi quia actus est determinans et
perficiens generis potenliam. Propter
quod est qualitas essentialis.
Adhuc autem peccat, si respondendo ad
speciem dixit genus esse ut differentiam :
quamvis enim hoc non soepe fiat, tamen
possibile est ahquid suscipere vel conce-
dere talem preedicationem : propter hoc
quod diximus, quod differentia cuai sit
generalis, cum genere collocanda est, ut
si quis dixit mixturam esse differcntiam
temperantise cum sit genus ejus, aul di-
cat secundum locum mutationem ditTe-
rentiam latiouis sive vectionis. Sio fMiim
TRACT. I 305
accideret differentiam plus esse quam
genus, quod cst inconveniens : ideo non
est genus quod sic assignatum est.
Omnia autem quae sunt hujusmodi ex
consideratione generis ad ditTcrentiam et
speciem comparari possunt per eamdem
maximam : omnes enim isti loci commu-
nicant in hoc quod de pluribus genus
quam differentiam oportet praedicari : et
oportet quod genus non participet diffe-
rentiam illomodo participationis, qui in
praehabitis determinatus est. Sic autem
assignando genus et ponendo in differen-
tiam, neutrum eorum quae dicta sunt,
possibile est accidere : quia et genus de
paucioribus quam diflerentia praedicabi-
tur, et participabit differentiam ut sub-
stantiale praedicatum.
Rursus ad plures vel omnes differentias
generis respiciendo si tale assignatur ge-
nus cujus nulla differentia praedicatur
de specie assignata (cum non nisi ex ge-
nere et differentia sit species) sic male
est assignatum genus : quia cum nulla
differentiarum generis de specie pr»di-
catur^ nec genus praedicabilur : eo quod
tale genus non est speciei. Omne enim
genus in sua specie per differentiaB aiicujus
coarctationem determinatur ad speciem :
genus autemnon praedicatur nisiper hoc
quod est in specie per substantiam, ut de
anima : nec prcedicatur abundans, ncc
perfectum in numeris : ergo nec numerus
praedicatur de anima, ut dixit Plato.
GAPUT Y.
De considerotionibus acceptis ex conse-
qitentibus ad genus. etc.
AmpHus accipiuntur considerationes
ad terminandum problema de genere ex
his quae consequuntur genus, ut proprie-
tato3 essentiales quae sunt ex parte rei
vel ex parte sermonis acceptas : ex parte
enim rei prima genoris proprietas quae con-
sequitur ipsum secundum quod ad spe-
ciem comparatur, est quod genus prius sit
natura quam species : unde si assignatum
 366 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
pro specie sit prius natura quam assigna-
tum pro genere, et si species assignata in-
terempta simil interimit genus : tunc pa-
tet quod species est prior natura quam
genus : cum videatur e contrario debere
fieri, quod scilicet genus interemptum
simul interimat speciem, et non e con-
trario. Et constat quod non est genus
quod est assignatum pro genere.
Amplius secunda proprietas, naturam
generis consequens est, quod genus(quia
substantialiterinest) scmperinest : et ideo
si contingat amittere genus, ita quod ali-
quando speciei non inest vel potest non
inesse, non erit genus quod assignatum
est pro genere. Cujus exemplum est, ut si
quis dicat animam moveri sive in genere
moventium seipsa esso : vel si quis dicat
opinionem esse per verum vel falsum ut
per difTerentias : neutrum enim dictorum
potest esse genus vel difTerentia : eo
quod neque genus neque difTerentiam
amittit species : nam anima est absque
eo quod moveat se, quia aliquando quie-
scit ; et aliquando opinio est neque vera,
neque falsa, sed dubia : et opinio vera
fit falsa, sicut et omnino va PrsRdicamen-
tis dictum est. Si autem esset difTerentia,
opinio vera non efficeretur falsa secun-
dum rei opinatse mutationem : quia dif-
ferentia non amittitur ab eo, cujusestdif-
ferentia : et iste est primus modus amit-
tendi genus vel differentiam.
Secundus autem modus est., quod vide-
tur esse suppositum quod genus et difTe-
rentia sequuntur semper speciem donec
sit species^ hoc est, quamdiu sit species.
Unde intendendum etiam id quod in ge-
nere positum est : si enim illud partici-
pat aliud quod est de numero contrario-
rum assignato generi per ipsum genus,
et participat per substantialem prsedica-
tionem, tunc sequitur quodnon est genus
quod assignatum est pro genere : quia
si esset genus, non participaret species
assignata et id et suum contrarium quod
est in ipso : et sic idem substantiale
1 Aristoteles, In 2 de Anima, tex. com. 28.
participabit contraria substantialiter,
quod esse non potest : eo quod species
assignata genus suum nunquam amittit,
quum sibi insit et actu et intellectu : et
si idem participaret contrarium generi
cumgenere participato, sic idem contraria
participabit.
Hoc tamen in mixto videturfieri, quod objectio.
contraria participat et substantaliter. Sed Soiuiio.
ad hoc dicendum quod mixtum non par-
ticipat contraria secundum simplices et
puros actus contrariorum, sed secundum
medium et medii actus.
Amplius autem tertius modus amissio-
nis generis vel difTerentige est, si species
assignata communicat (hoc est, commu-
nicabiliter recipit) aliquid cum eo quod
assignatum est sibi pro genere : quod
impossibile est inesse : et sic coutingit
inesse omnibus his quee sunt sub eo-
dem genere : eo quod generi repu-
gnat. Neque erit genus quod assigna-
tum est pro genere : quia sic disparata
convenirent ad consecutionem ejusdem :
quod est impossibile, ut anima vitae com-
municat cum sit per diffmitionem suam
principium et causa vitae, ut secundo de
Anima^ dicitur. Numerorum autem nul-
lum (hoc est, nullam speciem numeri)
vivere possibile est, hoc est, vitse prin-
cipio communicare : constat quod nulla
species numeriest aninia, et sic numerus
assignatus pro genere animge non est
genus ejus. Quee vero ratio Platonis in
his fuerit, non est ostendendum in hac
scientia : quia ex communibus et proba-
bilibus adhoc disputarinonpotest. Adhuc
autem ex parte sermonis tres sunt gene-
ris proprietates, et quod univoce dica-
turdespecie, et quod dicatur de pluri-
bus differentibus specie, et quod dicatur
proprieet nonpertranslationem : etjuxta
heec sunt tres considerationes generis
destructivae.
Considerandum ergo si species assi-
gnata est sequivoce in genere, hoc est,
quod genus de specie nomine et non ra-
 LIBER IV TOPICORUM.
tione praedicetur. Ad hoc autem quod hoc
inveniatur, elementis (hoc est, principiis)
utendum est quae in primo hujus scientiae
libro de inventione multiplicis dicta sunt,
Ens sequi- et sequivoci distinctione. Univocum au-
vocum est
ad prsedica- tem genus est ad ea quorum est genus et
menta.
univoca species : et non est vere genus,
quod quidem essentialiter est in specie,
et non tamen omnino per rationem unam,
ut ens in speciebus pra^dicamentorum,
Quoniam autem omnis generis sunt
plures species et non una sola, perspi-
ciendum est diligenter si non contingat
esse aliam speciem dicti generis praeter
eam quae assignata est. Si ergo non con-
tingat hoc, tunc quod dictum et assigna-
tum est pro genere, non est genus.
Quare ge-
nusdebet Attende autem quod aliter de specie
habere ptu-
res species est : quia licet species quaelibet de pluri-
actu : non
sic auiem bus ditTerentibus numero praedicetur,
species plu- tamen sufficit ei ad communitatem mul-
ra indivi-
dua actu.
titudo potentiahs, quamvis unum solum
individuum sit in actu, ut in sole et
phcenice et in omnibus iUis quae sunt
ex materia sua tota. Et hoc ideo est,
quia forma in talibus non multiplicatur
nisi multitudine materiae : species autem
multipHcatur ex generis formali divisione,
quffi non potest fieri nisi per difTerentias
sive formas oppositas, qufe duae erunt ad
minus, quarum utraque adjuncta generi
constituit speciem secundum actum :
et sic duae ad minus erunt species generis.
Unde non est genus quod non habet nisi
unam speciem.
Considerandum est tertio si nomen
generis translative et non proprie de specie
' Cf. 3 de Anima, tex. com. 14 ab Averroe.
TRACT. I 367
dicitur id quod assignavit aliquis : ut si
quis temperantiam virtutem dicat esse
consonantiam vel in genere esse conso-
nantiae sive harmoniae : quod non potest
esse nisi per similitudinem et translatio-
nem ad temperantiam acuti et gravis in
sonis : et ideo translative dicitur : etideo
non potest esse genus speciei assignatae :
nam omne vere genus proprie et per sub-
stantiam de suis speciebus praedicatur, et
nonpersimilitudinis translationem. Con-
sonantiavero de temperantia nonproprie
dicitur, sed trauslative : omnis enim con-
sonantia proprie in sonis est : propter
quod etiam consonantia a sonis nomen
accepit : propter quod etiam translatione
utiin problematibus peccatum est, ut in
secundo hujus scientiae libro dictumest^
Dicit enim Boetius, quod consonantia Quaretrans-
. . laiio aulert
proportio est acuti et gravis m sonis : Translatio
et hoc erat dictum Pythagorae. Hoc au-
temideo est, quia genus essentialis est
genus.
simiiitudo specierum, sicut species est
similitudo individuorum. Translatio au-
tem adductio est nominis ad accidenta- quid.
lem similitudinem : et sic translatio au-
fert genus, sicut simihtudo essentialis re-
pugnat accidentali similitudini, sicut
patetin dicto exemplo, ut temperantia
quae est determinata secundum rationem
rectam ad naturam cibi vel potus pro-
portio : et lisec transumitur ad sonorum
proportionem, quod generi comparato
ad speciem convenire non potest. Sic
ergo genus non contractum ad materiam
per locos intrinsecos est determinandum.
368 D. ALB. MAG.
TRACTATUS
DE GENERE LOGIGO, SIVE NON
EXTRINSEGOS.
CAPUT L tur contrarium specieiassignatsein eodem
De considerationihus acceptis acontrariis.
Sic autem determinato problemate do
genere per locos intrinsecos^ videndum
est quomodo idem problema per locos
extrinsecos habeat terminari. Considera-
bimus autem primo in contrarie opposi-
tis dicentes et ponentes primo conside-
rationes destructivas : post constructivas
etiam ponemus ad doctrinae sufficien-
tiam. Docemus ergo discernere genus
comparatum ad suam speciem, quando
species habet contrarium suum. Et deinde
ponemus considerationes a contrarlis,
specie contrarium non habente, dicentes.
Amplius (praeter omnia quae intrinsecus
generi sunt adducta ad generis destru-
ctionem) considerandum est si ei quod
assignatum estpro specie, aliquid sit con-
trarium. Est autem multiplex heec consi-
deratio : quia variatur tam inspiciendo
in extrema contrariorum, quam etiam
inspiciendo in media. Inspiciendo quidem
extrema secundum quod sunt in eodem
genere, et secundum quod sunt in diver-
so generOj et secundum quod sunt in
uno genere : et sic inspectio in extrema
variatur. Primum quidem igitur consi-
derandum si contrarium assignatae speciei
sit in eodem genere cum ipsa specie : quia
contraria sunt quse posita sub eodem ge-
nere maxime a se distant. Adhuc autem
(quia vera contraria habent fieri circa idem
ORD. PR^D.
II
CONTRAGTO PER LOGOS
materiale cui respondet genus) oportet igi-
genere esse, si nihilsit contrariumgeneri,
scd speciei tantum : et si contrarium spe-
ciei non est in eodem genere cum specie
assignata, nonestgenus quod assignatum
est pro genere.
Consideratione autem secunda consi-
derandum si tam species assignata quam
gcnus habent contrarium. Inspicicndum
autem si contrarium speciei sit in con-
trario genere, sicut est assignata in pro-
posito genere : necesse est enim contra-
rium speciei esse in contrario genere
cum sit generi assignato ad contrarium.
Palam est unumquodque eorum quae
dicta sunt per inductionem : et si contra-
rium specie non in contrario genere, non
est bene assignatum genus quod pro ge-
nere dictum est inesse.
Rursum si ambo habeant contraria et
genus et species, considerandum est in
contrario speciei utrum sit in genere,
vel genus in genere, ut bonum : bonum
enim et raalum genera sunt aliorum,
prcccipue in moribus : quia ad ipsa om-
nia alia referuntur per prsedicationem, et
non convertitur. Sunt autem contraria
secundum quod in habitibus et actibus
accipiuntur. Considerandum ergo si
contrarium speciei non est in genere, sed
genus sit : si enim hoc non est in genere,
sed genus, nec contrarium generi est in ge-
nere sed genus : et si assignatum sit inge-
nere existens, est male assignatum : sic-
ut aceidit in bono et in malo : neutrum
 LIBER IV TOPICORUM, TRAGT. II 369
enimhorum est in genere, sed utrumque habitus : quee medium non habent : et
est genus. ideo instantia non impedit consideratio-
Deinde considerandum est in contrariis
nem. Unde quidam dicunt quod de mo-
medium habentibus per inspectionem ad ralibus contrariis intelhgitur, et non de
media. Considerandum ergo si contrarium naturahbus. Primum dictum est me-
alicui et in genere et in specie, ita quod Uus.
genus et species habeant contraria et Adhuc autem si utraque contraria et
contrariorum generum vel specierum est genera et species habeant^ et utraque
aliquod medium : illorum autem reli- habeant media *. Considerandum est si
quorum nihil est medium : tunc male simihter sive uniformiter ponantur utro-
assignatum est genus. Nam si contrario- rumque media, vel non uniformiter : sed
rum generum est aliquod medium, et horum quoedam media ponantur per ex-
contrariarum specierum erit ahquod me- tremorum abnegationem : illorum autem
dium : et si specierum contrariarum est ponantur ut subjectum in extremis, hoc
aliquod medium, erit etiam contrariorum est, per extremorum participationem :
generum aliquod medium, sicut patet in quia id quod extrema participant, subji-
virtute et vitio quee sunt contraria ge- citur eisdem ut principiis constituentibus
nera, et justitia et injustitia quiiB sunt ipsum : quamvis hoc non sit necessarium :
contrarise species : utrorumque enim est tamcn probabile et ut in pluribus est ve-
aliquod medium : virtutis quidem et vitii rum, quod medium in utrisque, hoc est,
indifferens quod nec vitium nec virtus est, contrariis generibus et contrariis specie-
vel bonum in genere : sed potentia est hus sit simihter sive uniformiter, sicut in
utrumque. Justitise autem et injustitioe virtute et vitio, inter quae est medium
medium est quod nec communicativum pcr abnegationem : et justitia et injusti-
Removet
liubmm. j^g^. distributivum est. De speciali enim tia, inter quse est medium simiUter per
justitia loquimur : et non de generah abnegationem : in utrisque enim horum
vel heroica justitia : quia tahter dicta secundum abnegationem est medium.
justitia et injustitia medium non ha- Amphus adhuc tertio inspiciendum est
bent. etiam ad contrariorum medium : quando
Instantia tamen videtur hujus conside- enim non est generi assignato ahquid
contrarium, sed species assignata habet
rationis : quoniam sanitatis et segritudi-
nis in corporalibus non est medium : contrarium : tunc enim tantum non con-
boni autem et maU medium est. Sed hu- siderandum est ad contrarium, sed ad
jus solutio est, quod bonum et malum medium quod est inter contraria, ita
non uno modo sumuntur secundum quod quod tunc non tantum contrarium cum
sunt genera in moribus, et secundum contrario debet esse in eodem genere,
quod sunt genera sanitatis et segritudinis. sed etiam medium quod est inter ea, de-
In moribus enim medium habent in qui- bet esse ejusdem in eodem genere : et si
bus est boniim simpliciter, et malum non, male assignatum est genus : quia in
simphciter sive per se. Secundum autem genere in quo sunt summa (hoc est, ex-
trema) in eodem est medium inter ea,
quod sunt consequentia ad sanitatem et
prsecipue si dicitur medium participatione
eegritudinem, non sunt genera, sed tran- extremorum, sicut patet in albo et nigro
scendentia qucE- sunt in omni genere et
extremis in colore : quia color est unum
non in uno genere quahtatis : et sicut
genus horum mediorum colorum.
in genere logico hoc modo non sunt con- Instantia tamen etiam contra hanc
traria : sed opponuntur ut privatio et

tionem et per negationem. P. J.

1 Ex quo patet quod duplex est niedium se-
cundum Philosophum, scilicet per participa-
n
24
 370 D. ALB. MAG.
considerationem esse videtur : quia ege-
stas et abundantia in vitiis distant a me-
dio : et audacia et timiditas sunt extrema :
et fortitudo quce media est, non est in
eodem genere cum extremis : cum ex-
trema sint in genere mali, virtus autem
medium est in genere boni. Xec ^'idetur
esse instantia contra hanc consideratio-
nem in media : quia ista est de eo quod
habet contrarium in genere. Instantia
autem de eodem quod in genere habet :
quia egestas et abundantia sunt contraria
genera : et ideo dicunt quidam quod
instantia est^ quae videtur et non est. Et
sic ad minus est instantia contra hoc
quod dictum est, in eodem genere sunt
extrema et medium. Sed intelligendum
est c[uod extrema superabundantia et de-
fectus sunt extrema in malo, et ideo sunt
in genere uno : utrumque enim et abun-
dat et deficit a genere boni : quod est in
medio. Et hoc modo virtus in medio est,
quae nihil abundat nec deilcit a medio. Et
ideo in bono virtus est extremum non
medium. Consideratio autem est de his
quee omni modo medium sunt per parti-
cipationem extremorum, sicut est in co-
loribus in quibus medium participat
genus sicut et extremum coloris : quod
non potest esse in egestate et abundantia :
quia medium causa est quod cum extre-
mis in eodem genere esse non potest : eo
quod in bonum extremum esse causatur
ab ipsa mediatione^ quae causat abnega-
tionem oreneris extremorum : et hsec est
vera sententia instantiae et causa : sed si
medium non esset nisi medium et non
extremum, sequitur, quod si contrarium
haberet species et medium, et genus, non
quod in eodem genere esset medium cum
extremis : sed quia ab eo efticitur me-
dium per circumstantias et extremum in
bono^ ideo oportet quod sit in alio gene-
re quam extremum. Medius autem color
per ipsam mediationem non constituitur
nisi in natura ipsa ejusdem generis et ad
speciem determinatur in ilia, et ideo
oportet quod sit in eodem genere cum
extremi^.
ORD. PR.ED.
Et siquis objiciat, quod tunc non est Objectio.
generalis consideratio, Dicendum quod soiuiio.
sufficit quod ipsa dialectica sit in pluri-
ribus : et si non in omnibus, tamen ge-
neralis est in talibus mediis de quibus
dictum est.
Amplius autem inspiciendo ad medium
e contrario inductae considerationi : et si
genus quidem aliquod contrarium est as-
signato generi, species autem assignata
non est contraria alicui speciei : nam si
genus est alicui contrarium, oportet quod
species sit contraria eidem in speciem
considerato, et ad speciem deducto, quem-
admodum virtus et ^atia contraria sunt
genera, et justitia et injustitia contrarise
species : et si justitia est virtus, erit in-
justitia vitium. Unde si genus assignatum
habeat contrarium, assignata autem spe-
cies non habeat contrarium, non est genus
quod assignatum est pro genere. Exem-
plum autem hujus per oppositum : quem-
admodum virtus et vitium sunt genera
contraria, et justitiaet injustitia sunt con-
traricB species : ut etiam hoc modo homo
species non habeat contrarium, sicut
justitia et injustitia contrariae sunt. Simi-
liter et in aliis exemplis consideranti me-
dium esse videtur.
Instantia tamen videtur esse in quibus-
dam : in sanitate enim et aegritudine, et
simpliciter universaliter sanitas aesrritu-
dini contraria est. Quaedam autem aes-ri-
tudo species est aegritudinis, nullum ha-
bens contrarium in specie : cum tamen
sanitas et aegritudo bene sunt assignata
genera. Qucedamautem aegritudo nullum
habens contrarium sicut febris et ophtal-
mia, quod est oculi apostema. Et intelHcre
qiiod haec instantia non impedit conside-
rationem, quia revera contraria genera
contrarias habent species. Sed quando
species causatur a privatione medii quod
genus constituit, tunc non habet nomen
nisi in genere, sicut ophtalmia dicitur
aegritudo : quia sanitas est medium in
complexione et debita proportione com-
positionis et figurae totius corporis et om-
nium membrorum, et ophtahnia est so-
 LTBER IV TOPICORUM, TRACT. II 371

lutio figurae in debita proportione, et fe-

bris solutio medii in debita complexione, CAPUT II.
quod in speciali hoc vel isto non habet
nisi genus in quod dicatur hsec ut infir- d^ considerationibus acceptis a casibus et
mitas aliquo speciali sic dicta : et cum conjiigatis.
primum habitum sanitatis in toto corpo-
re et medium contrarium non habet se- Rursum per locos extrinsecos cogna-
cundum quod est in hoc, sed secundum tionem habentes cum proposito sicut a
quod est in toto corpore, quiaparsin toto casibus et conjugatis, et ea quae similiter
et non totum in parte, segritudo partis se habent ut cognata proposito^ quae si-
solvit medii rationem : quia non omnes militer sese consequuntur, ut casus et
istae considerationes a contrariis et me- conjugata, et interimere volenti et con-
diis destructivaesunt. struere problema de genere consideran-
Ideo epilogando subjungimus, quod ei dum : et hoc quidem considerare non est
qui intendit interimere problema de ge- difficile, utin talibus si nomen est genus
nere inspiciendo in contrariis et mediis, in una conjugatione, casus erit genus in
tot modis qui dicti sunt inspiciendum casuum coordinatione : haec enim secun-
est : si enim insunt generi vel speciei se- dum similitudinem unam et eamdem in-
cundum inspectionem ad contraria vel sunt ut genera, ut si justitia est disci-
media quse dicta sunt, palam quoniam plina quaedam vel scientia, vel quod di-
non est genus quod assignatum est pro scipbna sit genus justitise, tunc et juste
genere. fieri erit disciplinate fieri : ita quod ca-
Construere autem volenti problema sus erit genus casus, et in conjugatis erit
de genere, tripliciter considerandum est justus disciplinatus, ita quod sumptum
in istis. Primum quidem si genere non erit genus sumpti, sicut principale genus
habente contrariura, sed specie habente est principaUs. Si autem horum aliquid
contrarium, considerundum est si con- non est genus sibi coordinati, nec reli-
trarium speciei sit in dicto genere : nam quum uUum est genus sibi respondentis
si contrarium est in genere assignato, in coordinatis secundum casus et conju-
tunc est medium quod etiam speciespro- gata.
posita est in eodem, quia contraria sunt Rursum considerandum in simillbus
in eodem genere : et sic verum assigna- secundum proportionem in qua duo ad
tum est genus. Amplius si medium inter (Juo comparantur in his quae simihter se-
contraria speciei sit in eodem genere : cundum proportionem se habent ad in-
quia tunc bene assignatum est genus lo- vicem, sicut si suave sive delectabile si-
quendo de medio participatione extremo- militer se habet ad voiuptatem, sicut se
rum, ut paulo ante dictum est. Rursum habetperficiens, hoc est, utile ad bonum
tertio modo quando et generi et speciei (hocest, honestum) et ratio similitudinis,
est contrarium, si contraria species in quod utrumque est utriusque efFectivum,
contrario, et alterum contrarium in al- hoc est, hoc illius, alterum alterius : quia
tero generi illi contrario : tunc enim suave est effectivum sive inductivum vo-
palam est, quod sicut contrarium est in luptatis, et perficiens est eflectivum ho-
contrario, etiam propositum est in pro- nesti, sicut id quod est ad finem, est in-
posito : et tunc iterum bene assignatum ducti^Tim finis, ita quod sic ordinetur
est genus. proportio : sicut se habet suave ad vo-
luptatem in efficiendo eam, sic proficiens
ad bonum in efficiendo ipsum : et com-
mutata proportione, sicut se habet se-
cundum ad quartum, sic se habet pri-
 372 D. ALB. MAG. ORD. mJED.

mum ad tertium : ergo si voluptas est

aliquod bonum honestum, erit suave CAPUT III
aliquod perficiens. Et est destructiva :
quia nec voluptas est genus boni, nec Dg inspectione in oppositis secundum
suave est genus perficientis. privationem et habitum.
Similiter autem in generationibus et
corruptionibus aliquorum inspiciendum Inspiciendo autem in oppositis secun-
est, ut si sedificare, hoc est, generare dum privationem et habitum pro con-
quoddam est operari : tunc secundum lo- strui et destrui problema de genere. Et
cum a conjugatis, sedificasse secundum ponamus primo considerationes destru-
genus est operatum esse. Et eodem mo- ctivas, et deinde constructivas. Et primo
do si discere est reminisci (ut in Menno- prima destructiva ex comparatione duo-
ne dicit Socrates, ut dixit Plato) secun- rum ad unum talis est : si enim id oppo-
dum genus, tunc sequitur quod didicisse situm assignatse speciei duobus interime-
est recordatum esse secundum genus. Et re est problema de genere. Consideran-
in corruptionibus similiter. Si enim dis- dum est enim si positum est aliud oppo-
solvi est corrumpi secundum genus, et situm assignatse speciei, et id quod est
dissolutum esse est corruptum esse se- oppositum assignatae speciei sit in eodem
cundum genus^ et dissolutio secundum genere assignato in quo est species assi-
genus est corruptio. Et in generativis et gnata, male est assignatum genus quod est
corruptivis eodem modo^ quod similiter dictum esse genus. Privatio enim aut in
in his quse dicunt potentiam sive faculta- nullo genere est eodem cum habitu sim-
Usus quiJ. tem ad aliud, et in usibus sive in his pliciter aut universaliter^ aut cum ha])itu
quse dicunt usum secundum quod usus est in genere ultimo, hoc est, proximo.
est expeditus actus ex frequenter egisse Cujus exemplum est, ut visus quae est as-
proveniens : et omnino sive universaliter signata species, est inultimosive proximo
secundum quamlibet similitudinem pro- genere assignato, quod est sensus : ca^ci-
portionalem acceptis etse invicem conse- tas quod est privatio visus, non erit sen-
quentibus : et hsec tam interimere volen- sus : ita quod sensus de ipsa csecitate prse-
ti problema de genere, quam construere dicatur ut genus, sed vel in nullo simpli-
volenti sunt omnia ista consideranda, citer, eo quod privat formam generis, vel
quemadmodum in generationc et corru- non est in eodem ultimo genere, si pri_
ptione secundum casus et conjugata jam vatio relinquat genus et privet formam
parum ante diximus. Nam si dissolutivuni speciei sicut facit csecitas.
secundum genus est corruptivum^ sequi- Secundo destructive comparatur si
tur quod dissolvi est corrumpi secundum consideretur comparatione duorum ad
genus, et generatio secundum genus est duo, hoc est, comparatione habitus gene-
factio. Similiter autem in conjugatis ca- ris et habitus speciei, et oppositas priva-
sibus secundum potentiam sive faculta- tiones eorum : et considerandum est si
tem et usum sumpta : nam si potentia si- oppositum in genere est oppositum in
ve facuUas est dispositio secundum suum opposito, sicut propositum in proposito :
genus^ et si alicujus usus est actus secun- si enim non sic est^ male assignatum est
dum genus, tunc sequitur quod uti se- genus. Interimere ergo volenti problema
cundum genus proprium sit agere, et de genere inspectione in privationem et
usum esse etiam secundum suum genus habitum, quemadmodum dicunt, est uten-
erit egisse. dum. Construenti autem sive construere
volenti idem problema, eadem inspe-
ctione utendum est juxla secundo dictam
considerationem, secundum quod opposi-
 LIBER lY TOPICORUM,
tum utprivatio speciei assignata est in
opposito sicut in genere, propositum in
proposito est sicut in genere : tunc genus
Removet est beue assignatum. Nec obstat guod
dubiuia. x !•
ante dictum est, quod privatio aut in
nullo genere est, aut non est in proximo
sive in ultimo : quia ibi dicitur genus
generalis forma in natura, quam quo-
niam est genus, et illam non ponit pri-
vatio : hic autem dicitur genus commune
a quo non convertitur consequentia sive
sit affirmatio et negatio, sive habitus sive
privatio : ut si ceecitas est insensibilitas
qusedam, ita quod sit in ea sicut in gene-
re, sequitur quod visus secundum suum
genus est sensus, etc.
CAPUT IV.
De inspectione in affirmatione et ne-
gatione.
Rursum ad determinandum problema
de genere, considerandum in negatione
contradictoriorum per consequentiam e
contrario factam : quia processus a ge-
nere ad speciem non valet nisi negando,
quemadmodum in secundo hujus scientice
libro problemate de accidente et simpli-
citer inesse dictum est, ut si suave sive
delectabile est quod sive aliquod bonum
sicut genus, ita quod suave est in genere
boni, per consequentiam e contrario fa-
ctam sequitur non bonum esse non sua-
ve : impossibile enim est, quod si bonum
sit genus suavis, quod aliquod non bo-
num sit suave. Nam de quibus genus non
praedicatur, quinimo removetur ab eis,
neque specierum aliqua prgedicatur : quia
negato superiori secundum totum ambi-
tum suae communitatis^ negatur quodli-
bet inferius ipso. Sic ergo utendum de-
struenti. Astruenti autem similiter incon-
tradictoriis est perficiendum. Nam si non
bonum est non suave sicut negatio genus
est negationis, sequitur quod suave sit
bonum generis praedicatione : quia si ne-
gatio antecedentis sequitur ad negatio-
nem consequentis, sequitur positio con-
TRAGT. II 373
sequentis ad positionem antecedentis : et
si antecedens est species, et consequens
est genus. Nec hic est vis facienda in eo
quod bonum genus dicitur suavis, cum
non sit vere genus, 'sed commune per
prius et posterius dictum de suavi^ utih,
et honesto, sicut diximus : hoc enim dici-
mus genus, quod habet modum generis
quantum ad consequentiam e contra-
rio factam/. quia hoc inest ut genus :
inesse autem ut gcnus terminatur hoc
libro.
CAPUT V.
De inspectione in relativis sive adaliquid.
In ad aliquid autem inspiciendo termi-
natur idem problema considerandum in
assignata specie : nam si species assignata
est ad ahquid vere non secundum dici
tantum, sed secundum esse : tunc consi-
derandum si assignatum genus sit ad ali-
quid : nam si species vere secundum esse
est ad aliquid, et genus erit ad ahquid,
velut patet in duplici et multiplici : du-
plicis cnim est genus multiplex : utrum-
que autem horum est ad aliquid : e con-
trario tamen non ^adetur necessarium
quod etiam si genus sit ad aliquid, quod
species sit etiam ad aliquid : nam disci-
plina (quse genus est) est ad aliquid :
grammatica autem (quae est species di-
sciplinse) non est ad aliquid. Sic ergo con-
siderando in relativis oportet dicere.
Sed neque illud quod prius in consi-
ratione dictum est, verum esse videbitur
generaliter, quod scilicet si species est ad
aliquid, quod genus sit ad aliquid : nam
virtus quod bonum (hoc est, species boni)
et quod pulchrum sive in genere pulchri
et honesti : et virtus est quidem ad ali-
quid : bonum vero non est in genere ad
aliquid, neque pulchrum quae sunt in ge-
nere virtutis. Attende autem quod bo-
num est genus virtutis in eo quod virtus
et honestum. Pulchrum autem genus
ejus est secundum quod est laudabilium
bonorum. Yirtusautem est ad aliquid se-
374 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

dum quod est perfectio ad actum. Instan- scientia dicit dependentiam ad scibile :
tia quae ponitur, est in his quiB id quod habitus autem dicit dcpendentiam ad rem
sunt, amhorum dicuntur, quae relativa hahentem.
secundum dici : sed nunquam est instan- Rursum autem adhuc inspiciendo ad
tia contra considerationem in his quae id relativa considerandum est adhuc in vere
quod sunt, ad aliquid sunt. rehitivis si similiter, hoc est^ secundum
Rursum ad relative opposita inspicien- eumdem casum dicilur species et genus
do in his quae secundum esse relativa ad ahquid, ita quod secundum casus di-
sunt, utrum ad idem dicantur genus et cantur similiter, ut si species dicatur ah-
species : quia si non ad idem dicantur, cui secundum dativum^ aut alicujus se-
non est genus quod assignatum est : de- cundum genitivum, aut quomodohl)et
bet enim ad idem dici species secundum aKter : nam ut species secundum ali-
se et secundum suum genus, ut si duplum quem casum dicitur ad ahquid, et genus
dicitur dimidii duplum, et multiplexquod illius secundum eumdem casum dicetur
est genus dupU, dicitar dlmidii multi- ad idem : et si non, tunc non est genus
plex. Si autem non ita muUiplex dicatur quod assignatum est pro genere : velut
ad idem, non erit multiplex genus dupli. est videre in duplo et in superiorihus du-
Amphus considerandum est ad superiora ph generibus : illa enim dicuntur omnia
genera : quia si species non ad idem di- secundum dativum ad ahquid, dicitur
citur et secundum se et secundum genus enim aUcui duplum, et ahcui multiplex.
proximum, et secundum omnia ihius Simihter autem est ut in relativis secun-
coordinationis genera generi proxima, dum dici ad ahquid secundum comparatio-
male assignatum est genus : quia si du- nem ad suhjectum, ut in scientia qua? aU-
plex est muhiplex dimidii cum hoc tran- cujus scientia dicitur : et simiUter genera
scendens vel excedens, sic genus muUi- in quibus ut in superioribus est ut habitus
pUcis erit genus dupU transcendens pro- et dispositio, et aUcujus secundum geni-
portionem dimidii : et sic simpUciter et tivum dicuntur ut animse vel hominis.
universaUter sic secundum omnia supe- Yidetur autem instantia esse in hoc,
riora secundum eamdem coordinationem quia ahquoties videtur non esse sic. Di-
genera, ad dimidium dicitur. cuntur enim diiferens et contrarium ad
Instantia autem contra hanc considera- aUquid secundum dati^Tim : dicitur enim
tionem esse videtur, quod etiam non ne- difTerens aUcui difTerens, et contrarium
cesse sit aliquid secundum se et secun- alicui contrarium : diversum autem cum
dum suum genus ad idem dici relative. sit genus ad differens et ad contrarium,
Nam scientia dicitur scibilis, scibile scien- dicitur ad aliquid secundum ablativum :
tia scibile : habitus autem qui est genus dicitur enim diversum ab aliquo diver-
scientise et dispositio, non sunt scibilis, sum. Hsec instanUa non reperitur in his
ita quod dicantur dependentia ad scibile, quae vere sunt relativa : heec enim secun-
sed dicunt aliud quod importat depen- dum eumdem casum referuntur in gene-
dentiam positione ad actum, quo perfici- ribus et speciebus. Differens autem et
tur positio ad actum. Unde dicitur habi- contrarium et diversum quamvis vere re-
tus animae secundum positionem ordina- lativa sint, non tamen relati^Tim habent :
tam ad actum. Et hnjus causa est, quia quia differens dicit, quod aliqua qusecum-
scientia addit supra habitum respectum que differentia differt : contrarium autem
ad id de quo est : quod non facit habitus, ponitur respectu ad extremum : diver-
qui non ponit respectum nisi cujus ut sum autem est medium inter haec : et op-
subjecti est habitus, et non ponit respe- ponuntur eidem : et quia dicunt habitu-
ctum ad id de quo est habitus ut objecti : dines et dependentias diversas, ideo re-
et ideo etiam non est instantia, quia feruntur secundum diversos casus.
 LIBER IV TOPICORUM, TRACT. II 375

Rursum adhuc in relativis est conside- alicui ratione ejus cui datur. Est autem Ditio est
randum secundum quod ad converten- datio genus doni : nam donum non omnis
tiam dicuntur, si similiter (lioc est, se- datio est, sed est datio quajdam irreddibi-
cundum eosdem casus) convertantur ea lis^ hoc est, ejus quod gratis datur et red-
quse dicuntur ad aliquid in specie et in ditio non expectatur. Datio qusecumque
genere : quia si non convertuntur simili- datio est, sive sit gratuita, sive spe reddi-
ter^ non est genus quod pro genere assi- tionis facta.
gnatum est^ velut patet in duplo et mul- Instantia tamen videtur esse ad hoc :
tiplici : utrumque enim horum ad con- quia in aliquihus non accidit ad eequaha
vertentiam dicitur ut alicujus secundum dici speciem et suum genus. Nam du-
genitivum : et sic dicitur idem : alicujus plum dicitur alicujus duplum : superans
enim dicitur idem, et similiter alicu- autem et majus dicitur ahquo superans
jus dicitur dimidium : quod etiam se- et majus : et tamen superans et majus
cundum convertentiam genitivum ad videntur genera esse duplici, sccundum
convertentiam dicitur duph, et alicu- quod genera hic accipiuntur : quia ma-
jus suhmultiplex quod secundum geniti- gis sequitur ad duplum, et etiam supe-
vum ad convertentiam dicitur ad multi- rans ahsque conversione dicitur superans
plex. ahquo et secundum quid, hoc est, secun-
o- .,.. , . .• 1 i- • dum aliquid in quo excedit : omne enim
feimiliter autem est et m relativis quae ^ . ,. i !• i
in ct majus
superans Propter ahquo supera t ad ahud
secun , sunt
1- ■ !•dum dici . . relativa, ut,. patet
• i superat. quod oportet dici^ quod.
disciplma et opmione : nam ahcuius ut ^ r ^ t ^
^]- • ^ + 1 u 4. j aut non sunt ffenera quae dicta sunt du-
aiicujus convertuntur^ hoc est, secundum _. ^ ^ ,^ .. . .,.
i- „• v entiam
convert ,4 •
dicuntu rr. •+ Simihter j- autem P^^ '' ^°dicitur
• V snecie species, '*aut'^"'^^^^
e;enus^^ et ^^^^^^^
^^^^^ ^°" quod
disciplinatum, cujus dicitur esse disciph- ^ ^ ^ i i-
T,o ^4^ „0+ v^ • • ■ j- u non universahter verum est quod dictum
na^ et opmatum cuius opmio dicitur es- ^
cr. dicitur
se, A^^u .„ alicujus
„r„ ■ ' disciplmse
A- ■ ^- j- • r
disciplma- est, ^quod etiam °e-enus et species £, ad
+„r,. r.t oK^,,.^„„ ^^•^■^ • ■4. c- sequaha et simiha dicantur. Et per hoc
tum, et alicujus opmioms opmatum. iM ^ ^
• ^^^^ ^^^"
vero species assignata et genus assigna- P^^^^* ^^^^^ ^"'^^^^^^^ ^*^^ ^^^^^* tioms
nem propor
tum non simihter convertantur in specie P^^"^ ^^"^* comparatio
id quod excedi-
et genere, palam quod non est genus ^^ «xcessum, hoc est, ad
unum alterius quod est assignatum pro *^^' ^^T^ ^^^^"^ ^^^^^ excessum sme
eenere proportione : superans autem indiffinite
ex parte excedentis, et ideo secundum
Rursus adhuc in relativis consideran- diversa referuntur ad ahquid. Considera-
dum quando ad plures secundum plures tio est in his quse secundum idem compa-
casus comparantur : si enim tunc ad sequa- rantur in proportione.
ha non dtcuntar genuscum sp3cie, non Adhuc autem considerandum est in
erit genus quod assignatum est pro gene- relativis respiciendo ad plures species et
re. Et simihter enim^ hoc est, secundum oppositas, et ad plura et opposita genera.
similes casus, et aequahter, hoc est, tot Considerandum enim si oppositum genus
modis et casibus genus, quot species ad oppositse speciei : quia tunc etiam pro-
ahum dici videntur : quemadmodum est positum genus erit propositae speciei, ut
in dono et datione quae genus doni est : si est genus duph muUiplex, tunc sub-
dicitur enim donum ahcujus ratione ejus duph erit genus submultiplex : in tahbus
quod donatur^ et ahcui ratione ej"us cui enim quae vere relativa sunt, oportet op-
donatur, et sic dicitur ad ahquid et secun- positum genus esse oppositae speciei. Si
dumgenitivum etsecundum dativum, et ergo ponat ahquis scientiam esse idem
datio quae est genus doni dicitur simihter, quod sensum, hoc est, quemdam sen-
et ahcujus ratione ejus quod datur, et sum, ita quod sensus sit genus et scientia
 376 D. ALB. MAG. ORD. PIL^D.
species, oportebit etiam tunc in correla-
tivis illorum, quod scibile sit quoddam
sensibiie secundum genus : sed hoc non
est verum : non enim scibile sensibile
est, cum genus universaliter de specie
praedicatur. Quod autem non sit scibile
sensibile, sic probatur. Intelligibilium,
hoc est, intelligentiarum qua?dam scibi-
lia sunt quae non per se sensibilia sunt.
Propter quod sensibile non est genus
scibilis. Si autem hoc non est genus il-
lius, sequitur quod nec sensus erit genus
scientiae. Fuitautem dictum Pythagorse,
quod esset sensus genus scientise, et
quod scire omne sit sentire quodammo-
do.
Quomodo
sensibile est
Utrum autem sensibile sit scibile vel
scibiie : et non, sciendum quod sensibile dicitur du-
quomodo . _ _ ^-
non. pliciter etiam secundum quod sensibile a
sensu, et secundum formam et virtutem
sit acceptum, et sensibile in sensu accep-
tum, et secundum hoc dicitur dupliciter
ut in sensu secundum actum acceptum,
et cum sensu secundum actum facto ac-
ceptum. Primo modo sensibile non est
inteUigibile vel scibile. Secundo autem
modo in sensu acceptum est intelligibi-
le : quia universale accipitur in sensu, et
secundum sensum notius est prout est
confusum insensibih, quamvis secundum
hoc esse quo est in sensibili, non sit in-
telligibile vel scibile. Tertio modo quo
sensibile accipitur, est adjunctum intelli-
gibili per collationen ad nocivum et con-
veniens, sicut amicum esse vel inimicum
hoc quod accipitur sensu : et hoc est ses-
timabile in brutis, rationale autem in ho-
minibus : tamen in talibus non est ma-
gna vis quantum ad praesentem intentio-
nem : quia non utitur hic exemplis istis
AristoteIes,nisi ut facilior sit doctrina apud
discentei».
Tripiicia
sunt relati-
Adhuc autem quantum
^ ad terminan-
va secun- dum problema de «-enere inspiciendum
dum compa- ... ^
raiionem ad
subjecta in
[j^ relativis secuudum comparati
^ onem ad
quibus sunt. subjecta iu quibus sunt. Ad hoc autem
talem dabimus trimembrem divisionem^
quod etiam eorum quse ad alia dicuntur,
quaedam ex necessitate sunt in illis, ut in
subjecto ad quae dicuntur : alia autem
sunt circa ista ad quae dicuntur, et non
sunt in illis ut in subjecto : alia autem
contingit in illis esse aliquando ut in sub-
jecto, aliquando contingit non esse in
illis. Exemplum primi est ut habitus et
dispositio et mediocritas virtutis, quae in
alio nullo possibile est esse, nisi in illis
ad quae dicta sunt. Est enim habitus ha-
bentis, et dispositio dispositi, et medio-
critas omnis quoad nos : et ideo id quod
est in nobis, est mensura mcdii virtutis,
et sic ista sunt in illis ad quae dicuntur.
Alia autem quae sunt de tertio membro,
non necesse quidem esse in eodem sub-
jecto ad quod dicuntur : convenit autem
aliquando, sicut scibile quidem et scientia
sunt in anima aliquando, et dicuntur
scibile et scientia ad invicem : eo quod
nihil prohibet aliquando scientiam suiip-
sius habere animam : et tunc scientia et
scibile sunt in anima, non tamen sicut
relativum in suo correlativo ut in subje-
cto : potest enim et in alio habere esse
eadem scientia quando scibile non est in
anima : et tunc non erit scientia in sci-
bili ut in subjecto, sed in alio quam in
scibili, quia tunc scientia est in anima
quae tunc non est scibile. Alia vero quae
sunt de subjecto secundo membro^ sim-
pliciter et universaliter non contingit in
illis esse ut in subjecto ad quse dicuntur,
ut contrarium dicitur ad suum contra-
riunij et non est in illo : quia contrarium
non est in contrario ut in subjecto, nec
potest esse : nec scientia potest esse in
scibili nisi primo modo solo, si scibile sit
anima vel homo sciens et scitum.
Sic autem ista divisione praemissa con-
siderandum si alius in genere ponat ad
relativum hujus de aliquo trium membro-
rum quod non]est hujus in veritate : quia
tunc interemptum est genus quod assi-
gnatum est pro genere. Cujus exemplum
est, ut si memoriam secundum genus di-
xit mansionem, ita quod mansio sit ge-
nus memorise : eo quod, sicut dicit Da-
mascenus, memoria est mansio scibilium
specierum et reservatio : omnis enim
 LIBER IV TOPICORUM, TRACT. II 377

mansio proprie est in manente sive in eo et circumscripti. Hoc autem in mansione

quod manet : quse mansio nihil aliud est, est magis evidens, quia mansio non est
nisi mora manentis, et est mansio circa nisi continuata mora manentis in eo in
illud quod manet : cum enim mansio sit quo manet.
alicujus ut manentis : propter quod etiam Est autem locus considerationis istius
scientiae mansio est in scientia sicut in qui dictus est communis ad interimen-
subjecto : ergo et memoria quae species dum : eo quod nihil differt dicere memo-
est hujus generis quod est mansio et in riae genus esse mansionem, aut alius
scientia, quia memoria per diffinitionem confiteatur quod accidit memorise man-
est mansio scientise. Secundum hoc au- sionem esse, ita quod insit ei mansio.
tem non contingit quod memoria sit in Nam si quolibet duorum memoria est
sciontia sicut in subjecto : omnis enim mansio scientiae sive ut genus sive ut
memoria est in anima ut in subjecto : accidens, eadem aptabitur de ea ratio in-
ergo mansio non est genus memoriae. ductae considerationis destructivae : intue-
Sciendum autem quod mansio est pro- tur enim et quod non inest ut genus, et
prie manentis, servatio est genus ejus in quod non inest simpUciter : et sic hic
quo est mansio manentis, sicut etiam locus utilis est ad problema de acciden-
circumscriptio est actus circumscribentis te, et ad problema de genere.
378 D. ALB. MAG. ORD. PR^^D.
TRACTATUS
DE DETERMINATIONE
CAPUT I.
De considerationibus sumptis ab habitu
et potentia et actu.
Sic autem terminato problemate de
genere logico sive non contracto (quia
problematum tres sunt difTerentise, logi-
cum, naturale, et morale) oportet dicere
qualiter terminetur problema de genere
contracto ad matcriam naturalem. Inspi-
ciendo autem ad morale primo dabimus
considerationes ab habitu, actu^ et poten-
tia, quse sunt in anima : et sic ulterius ad
alias procedemus.
Rursus igitur praeter omnia quoe de
genere logico non contracto dicta sunt,
in terminatione generis contracti ad ma-
teriam moralem considerandum si assi-
gnando genus speciei assignatae habitum
(qui est species) in actum posuit ut in
genus proprium : aut e converso actum
posuit in habitum ut in genus : sic enim
male assignavit genus. Verbi gratia,
sensum secundum habitum dixit esse in
genere motum per corpus : male enim
assignavit, quia sensus est habitus sive
potentia habitualis habitu naturali per-
fecta. Motus autem actus vel operatio :
et sic species esset in genere qualitatis,
et genus in genere actionis : quod esse
non potest : quia diversorum generum et
non subalternatim positorum diversge
sunt species et differentice. Similiter au-
tem hoc eodem peccato peccavit si me-
moriam (actum sive operationem) dixit
esse habitum contenti^nim sive conser-
III
GENERIS CONTRAGTI.
vativum opinionis sive pcr opinionem
assignatorum : nam nulla memoria dici-
tur habitus, sed magis actus est: sic enim
speciem quae est actus, posuit in genus
quod est habitus, et sic genus qualitatis
erit genus speciei praedicamenti actionis :
et sequitur idem inconveniens quod
priuSj quod etiam diversorum generum
et non subalternatim positorum erit una
et edaem species.
Quod autem diximus memoriam sem- Quomndo
per
-
esse
,
actum et. non .
habitum,. intelligen-
., .
semper est
actus et non
dum de memoria anmiae ralionalis quse habitus.
nun potestesse potentia sive pars animse
rationalis, ut in libro de Anima a nobis
est praedicatum : nec potest esse habitus
animee rationalis^ sed est actus ejus secun-
dum conversionem rationis vel intelle-
clus ad ea quse sunt in memoria quse est
pars sensibilis animse : et haec conversio
reminiscentiae quee est animae rationalis,
est actus, ut dictum est.
Peccant autem juxta hoc peccatum et
illi qui habitum, id est, speciem quae di-
cithabitum, ordinant in abstinentiam sic-
ut in genus, cum abstinentia irse non
genus sit mansuetudinis, sed consequens
ad genus ejus et ad mansuetudinem in
passione et actu circa quse est mansue-
tudo : et non est quid mansuetudinis.
Sic peccant qui dicunt fortitudinem esse
abstinentiam superfluorum timorum, et
dicunt justitiam abstinentiam esse lucro-
rum, quae sunt minus accipere in damnis
et plus in lucris, ut in V Ethicorum dicit
Aristoteles. Hsec enim consequuntur for-
titudinem et justitiam, et non sunt quidde
ratione istarum virtutum, sicut genus est
 LIBER IV TOPICORUM, TRACT. III 379

quid de ratione speciei. Et ideo Aristote- quod quolibet modo sequitur secundum
les in iibro de Bonis laudahiUbus conse- consequentiam rationis dicimus, ut isto
quentia distinguit a virtutibus et operi- posito aliud sequatur ex isto, quamvis
bus virtutum. forte praecedat secundum causam et tem-
Probatio autem eorum quce in exem- pus : sic enim peccant qui ponunt tristi-
plis dicta sunt : quia fortis et mitis est tiam esse genus irae, et opinionem genus
qui non patitur, et ideo abstinentia irse fidei : utraque enim ista sequitur quo-
et passionis consequuntur forte ut pro- dammodo converti ad assignatas species
prium accidens : abstinens autem est qui iram et fidem : neutrum tamen horum
est continens, et in YII Ethicorum vo- est genus ad quod sequitur, sicut jam
catur qui patitur et sentit illicitas passio- paulo ante probatum est. Cujus ratio est, xristiiia est
nus irae et
nes, sed non deducitur a mente mensu- quia qui irascitur, tristatur : tristatur qui- ^^"^^ ®'"^-
rante rectumpervim passionis. Propter dem priore secundum causam et tempus non verso. e con-
quod abstinens sive continens ab ira non in eo facta tristitia : quse tristitia est
est genus mitis et fortis : mitis enim est etiam causa irse : non enim ira est causa
qui neque sua ira aliquem provocat, ne- tristitia?, sed e converso tristitiaest causa
que aliena ira provocatur. Fortis vero irse : genus enim est causa naturse spe-
est, qui non sentit periculum perfectione ciei. Propter quod similiter ut quidem
virtutis. Justus est, quem non movent genus ireenonest tristitia secundum eam-
illicita lucra. Continens autem sive absti- dem rationem, neque fides est opinio
nens in omnibus his qrui quidem sentit recta, ut opinio sit genus fidei. Cujus opinio non
multum patiendo, sed passionibus non probatio, quod contingit eamdem opinio- adei.
deducituradictaminerationis etmensura. nem habere et credentem et fidem non
Propter quod tahs abstinentia sive con- habentem : quod non contingeret si fides
tinentia ab actu et non a passione imper- esset species opinionis : quia non con-
fecta virtus ab Aristotele vocatur, quam- tingit speciem de genere in non genus
vis sit imperfecta non habendo modum permutari, cum genus sit quid de ratione
virtutis in hoc quod ipso gaudeat absti- speciei : non enim contingit, quod idem
nens, cumgeneralis sitmembrorum con- permaneat in ratione cujusdam si id
tinentia ab omnibusillicitis, ne in actum quod est secundum speciem, permutatum
prorumpant, et sic a meta mentisincon- sit : quemadmodum non contingit idem
cupiscentiai vel passionis alterius actus. animal quandoque esse hominem, et
Et propter hoc fortasse sequitur potentia quandoque non esse hominem, subjecto
sive facultas talis utrumque dictorum et eodempermanente.
mitem et fortem, ut scilicet si passa fue- Si quis autem contra hsec quse dicta
rit motu passionis ad illlcitum moventis, sunt objiciendo dicat, quod contingit
quod non deducatur, sed teneat se et omnem opinantem simul cum hoc quod
membra,neperficiatin opere illicito quod opinatur credere : tunc sequitur quod
patitur concupiscendo, et sic abstineat vel opinio et fides secundum sequalem ambi-
abstinentiam habeat : nec tamen propter tum prsedicationis dicuntur. Propter quod
hanc continentiam hoc quod est abstinen- sequitur quod neque opinio erit genus
tia irse vel timoris, inest huic quod est fidei, quia de a?qualibus tunc opinio et
mitisvel fortis utgenus speciei. Et ideo fides dicuntur. Jam autem dudum osten-
non sequitur abstinentem timorum for- sum est quod de pluribus oportet genus
tem esse, nec abstinentem irae mitem, prsedicari quam species.
sed potius sequitur illum fortem esse et Considerandum autem in rebus mora-
mitem qui niliil patitur ab hujusmodi libus comparando eas ad illa secundum
passionibus timoris vel irae. quse natse sunt inesse animse : si enim
Et aliquoties juxta idem peccant in id species sit animee secundum aliquam po-
380 D. ALB. MAG. ORD. PTLED.

tentiam : et genus non insit secundum Utilis autem hic locus est non tantum
eamdem potentiam, interimitur genus : ad genus, sed etiam ad accidens compa-
et non bene assignatum est genus. Yi- ratum ad subjectum cui accidit : quia se-
dendum etiam prceterindu:tasi ruper ali- qu^tur, si noninestsecundum idem, quod
quo uno nata tieri sint species et genus ; similiter non iuest, et similiter inesse vel
in quoenim ut in subjecto estspecies, et non inesse determinatur in accidente.
genus est in eodem, ut patet : quia in Est autem hic notandum, quod pro
quo ut in subjecto est album, in eodem et certo ab Auctoribus timor ponitur esse
secundum idem est color : et in quo genus verecundise : dicit enim Damasce-
grammatica ut in subjecto, in eodem et nus quod verecundia est timor in turpi
secundum idem est discipbna sive scien- perpetrato. Sed timor dicitur sequivoce
tia. Si vero alius verecundiam ut speciem secundum quod est fuga turpis, et secun-
dicat esse timoris, ita quod verecundia dum quod est fuga periculi. Hoc autem
speciessit, et genus ejus de eo essentia- modo quo estfuga cordis inpericulo, non
liter praedicatum sit timor : si quis hoc potest esse genus verecundiee : et sic in-
modo iram ut speciem dicit esse, tristi- telligitur quoddicitur hic.
tiam utgenus, accidit quae non in eodem Rursum inspiciendo in speciem et ge-
et neque secundum idem in quo est ge- nus simul et modum quo species genus
nus et species : et sic constat quod male participat, considerandum quod si assi-
genus assignavit, nam verecundia qui- gnatum genus secundum partem partici-
dem non est in anima nisi in rationali pat speciem, cumsecundum totumdebeat
potentia : propter quod dicit Avicenna genus speciem participare. Dico autem
quod primum signum rationis est vere- secundum totum : quia secundum totum
cundia : propter quod etiam nullum de tam materiale quam formale quod est in
brutis animalibus verecundatur. Timor genere. Totum enim genus est in specie
autem qui est figura cordis secundum sys- quoad esse : genus enim non videtur se-
tolem, cum sit in anima secundum ani- cundum quid participari a specie : nam
mositatem (hoc est, secundum irascibi- homo non est secundum quid animal, nec
lem) quae animositate movetur : quia in grammatica secundum quid discipHna :
illa est audacia quse est timori contraria : simihter est in aliis speciebus participan-
Similiter est de tristitia et ira : quia tri- tibus suagenera. Considerandum ergo in
stitia quse est constrictio cordis ex absen- quibus speciebus secundum quid et non
sia delectabilis et praesentia contrarii, est totumparticipaturgenus: cujusexemplum
in concupiecibili, inqua est etiam volup- est, ut animal dicatur visibile vel sensi-
tas sive delectatio sive gaudium. Ira au- bile secundum genus : nam non nisi se-
tem fit in anima secundum animositatem : cundum quid sive secundum partem ani-
propter quod non sunt timor et tristitia malsensibile velvisibile dicitur : quia se-
verecundiae et irae quae sunt assignata pro cundum corpus solum est sensibile vel
generibus : eo quod non in eisdem et se- visibile animal, et non secundum totum
cundum eamdem potentiam sunt nata fieri quo animal est animal : et ideo sensibile
in anima cum speciebusassignatis. Simi- vel visibile non est genus animalis.
liter autem est quis peccans si amicitiam Latent autem aliquando alii et deci-
posuit in concupiscibili : tunc amicitia piuntur totum (hoc est, totam speciem)
non erit voluntas quaedam : quia amicitia in partem ponentes ut in genus : et ideo
voluntas est qusedam secundum praedica- peccant ut ponentes animal secundum
tionem generis de specie : omnis enim genus esse corpussensibile, hoc est, quod
voluntas rationalis inest animae, et sic sentitur et est particulare : nullo enim
species et genus non insunt secundum modo pars de toto composito sive specie
idem. composita praedicatur. Propter quod non
 LIBER lY TOPICORUM,
est corpus genus animalis. Et ideo quia
est pars materialis ejus. Sciendum tamen
quod Porphyrius corpus ponit genus ani-
malis : sed hoc non est corpus hoc parti-
culare, sedcorpus universale abstractum
ah hoc vel ah illo.
Adhuc autem coacervando naturaha
cum morahhus videndum, si aliquid de
numero vituperabihum sive fugiendorum
ut species ponunt in potentiam aut pos-
sihile, sicut in genus, hocest, potestatem:
quia quis potens ad agendum sive facien-
dum ahquid efficitur vituperahiHum sive
fugiendorum, ut actus genus ponunt :
quia tunc actum vituperabiUs ponentes
in potentiam agendi ut in genus peccant :
quia potentia agendi vituperahile non est
vituperahihs, nec de vituperahih essentia-
liter preedicatur ut genus, ut sophisticum
vel detractorem vel latronem dicens se-
cundum genus eum qui valet (hoc est,
potest vel facultatem hahet) latenter ex-
tranea furari : sophista quidem qui scien-
tias, detractor autem famam, et latro lu-
cra : non necesse enim de numero preedi-
ctorum, quod aUquis existat in hoc talis,
videhcet quod sit sophista vel detractor
vel latro, in eo quod haheat potentiam
ahquid talium faciendi^ sed potius ah actu :
quia a potentia quce ante actum est et non
conjuncta actui, non necessario dicitur
aUquis vel malus vel honus in aUquo ope-
rahili, sed potius ah actu, ut dicit Aristo-
teles nono primse philosophise ' : quia sic
omnis homo diceretur ethonus et malus,
etlaudahiUs et vituperabilis : potest enim
et secundam hanc potentiam et deus et
studiosus (hocest, virtuosus homo) prava
agere : sed non sunt denominati quod
sint pravi vel sophistoe, vel detractores,
vel latrones, vel deus studiosus. Nam
omnes qui dicuntur pravi^ et nomen acci-
piunt secundum appetitum actualem pra-
vitatis, et non secundum potentiam pra-
vitatem faciendi : quia anima est natura
ipsa rationaUs. Et dico sophistam deci-
^ IXullus ergo dicitur bonus vel malus in
aliquo operabili a potestate qufe est ante
actum, sed potius ab actu. P. J.
TRACT. III 381
pientemin verhis, detractorem susurrato-
rem ad aUcujus infamiam, latronem au-
tem actuaUter volentem tractare in furno
(hoc est, in nigro) censum hominum.
Deum dico secundum diffinitionem deo-
rum, qui nihil pravum veUepotest : quia
pravum veUe non est potentia, sed im-
potentia et defectus. Studiosum autem
dico, qui mohihtate suse honestatis nihil
pravum vuU secundum actum : potest ta-
men prava agere : eo quod, sicut dicit
Damascenus, omne creatum vertihile est
eecundum electionem et voluntatem ad
minus : increatum autem nuUo modo
est vertihile.
Ad idem autem adhuc est aUa ratio,
quod etiam nihil secundumpotestatem di-
catur laudahile vel vituperahile : quia
omnis potestas sive facuUas ahudfaciendi
(cum hsec sit de factione) vere est de nu-
mero eorum quae sunt eUgenda : eo quod
potestas henefaciendi et potestas malefa-
ciendi est una numero in radicaU princi-
pio rationis : quia ratio in hoc diflert
a naturaU potentia ; quia potestas ratio-
nalis valet ad opposita, et non ohligatur
ad unum, ut dicit Aristoteles nono jiri-
msephilosophise ^. Nam hoc modo in prava
potestates (hoc est, potestates agendi
prava) eUgendae sunt, non in quantum
pravorum sunt, sed secundum quod sunt
de perfectione potestatis agendi in ratio-
naU natura : eo quod et deum et studio-
sum eas hahere dicimus : possunt enim dii
et studiosi pravaagere, hoc est, tales ha-
hent potestates quihus aUquando prava
aguntur : hoc enim est de commendatio-
nehoni, quando benefacit non ex neces-
sitate, sed cum possit prava agere. Unde
potestas prava agendi, signum est in ho-
uis quod Uhere honum agunt, et sic sunt
commendahiles, eo quod agunt hona po-
testates tales hahentes. Patet ergo quod
peccant, qui aUquid actu vituperahiUum
ut speciem in potestate faciendi tanquam
in genus ponunt : propter quod nuUius
2 Aristoteles, in 9 prima? philophia? , tex. com.
10.
 382 D. ALB. MAG.
secundum actum et speciem vituperabi-
lis erit genus potestas id faciendi.
Adhuc autem ad hoc est alia ratio de-
ducens ad impossibile : quia si di.atur
quod non est, sicut dictum est, quod po-
testas aliquid faciendi sit genus alicujus
secundum actum et speciem vituperabi-
lis, accidet per consequentiam argumenti
quoddam vituperabilium esse eligendum :
quia faciendi eligenda est potestas : er-
go potestas faciendi erit secundum hoc
vituperabilis : quia geaus ejus quod est
vituperabile^ universaliter secundum to-
tum suum ambitum suse communitatis
est vituperabile. Idem autem peccatum
accidit si quid (hoc est, aliquid) de nu-
mero propter se honorabilium et intelli-
gibilium in potestate posuit ut speciem
in genus, vel posuit ipsum in possibile,
hoc est, in potens hoc facere ut in genus :
vel etiam posuit ipsum ut genus effecti-
vum illius, quia hoc etiam secundum po-
testatem efficiendi determinatur. Nam
omnis potestas et omne possibile sive po-
tens sive effectivum alicujus^ est eligibile
propter aliud, et propter id ad quod est,
et propter aliud ebgibile non potest esse
genus ejus quod est eligibile propter
se.
Adhuc autem considerandum non in
unum genus tantum, sed in genus mul-
tiplicativum interimitur problema de ge-
nere : consideranduni enim (et praecipue
in moralibus) si aliquid in specie assigna-
tum (quod est de numero eorum quae in
duobus sunt, sicut in genere) posuit in
altero tantum sicut in gonere : duo enim
vel plura circumloquuntur unum genus
tantum : et si ponitur id in uno illorum
tantum (cum potestas generis ex duobus
sit vel pluribus) male assignatur genus :
hoc quidem enim non contingit in unum
ponere ut in genus : quia generis perfe-
ctio consistit in duobus vel pluribus, ut
in seductione vel detractione in specie et
actu detractum non continarito in uno ut
in genere ponere, cum seductor sit qui
appetit, et potest facere impossibilia (hoc
est, inconvenientia ad quae non est data
ORD. PR.ED.
potestas, cum omnis potestas sit data ad
bonum) dicitur seductor vel detractor ab
utroque istorum simul. Unde potens non
appctens, et si potens dicitur, non tamen
dicitur seductor vel detractor : sed tan-
tum ille qui habet utrumque hoc simul,
hoc est, potestatem cum actu appetitus
conjunctam : propter quod unum illo-
rum tantum non est ponendum genus,
sed utraque hsec simul quse dicta sunt.
Neque enim dicere intendimus, quia ali- Removei
quid unum specie sit m auoi)us generi-
bus non subalternatim positis, sed quod
duo sunt qu8e integrant unum genus et
circumloquuntur ipsum : et non est hoc
ponendum in altero illorum sicut in ge-
nere.
CAPUT II.
De comideratione generis contracti c/iian-
do assignatur ut differentia, vel e con-
trario.
Interimi etiam potest ex hoc quod ge-
nus pro differentia, ct e contrario dilTe-
rentia pro genere assignatur. Amplius
autem praeter omnes considerationes ha-
bitus quibus interimitur genus, aliquoties
interimitur genus, eo quod e contrario
quam fieri debeat genus quidem ut diffe-
rentiam et differentiam ut genus posuit
alicujus : et tunc inferimitur problema :
quia genus non est differentia, nec diffe-
rentia est genus. Cujus exemplum est, si
qui stuporem ut speciem dicat diffiniendo
esse superabundantiam admirationis, hoc
est, quod stupor per diffinitionem (quse
est ex genere et differentia) est supera-
bundantia admirationis : tunc enim in
diffinitione superabundantia in recto de
stupore prsedicatur, et admiratio in obli-
quo ut differentia : cum stupor sit potius
admiratio superabundans, sic quod admi-
ratio sit genus, et superabundans diffe-
rentia : est enim stupor admiratio quae
sui abundantia et magnitudine conficit
insensibile ad cognoscendum qualitates
sensibiles, cum ejus quod admiratur si
 LIBER IV TOPICORUM,
est sensibile, est membrum stupidum ad
hoc quod a sensibili permutetur ad co-
gnitionem qualitatis sensibilis. Aliud
exemplum est, si aliquis dixit esse fidem
(diftiniendo per genus et differentiam) ve-
hementiam opinionis, cum potius sit opi-
nio vehemens, ita quod opinio sit genus,
et vehemens differentia : nam neque su-
perabundantia neque vehementia viden-
tur esse genus stuporis et fidci, sed diffe-
rentiae sunt superabundantia quidem cum
admiratione stuporem constituens : ve-
hementia autem cum opinione consti-
tuens fidem : videtur enim stupor esse
admiratio superabundans diffinitione data
per genus et ditTerentiam : et hoc modo
dicitur fides opinio vehemens. Propter
quod genus est tam admiratio quam etiam
opinio : superabundantia autem et vehe-
mentia differentise sunt. Male ergo assi-
gnatum est genus quod non est genus,
sed differentia.
Hoc etiam probatur ratione : quia si
quis superabundantiam et vehementiam
genera dicat, sequitur quod inanimata
fidem facient idem habendo, et stupe-
bunt stuporem habendo inanimata, quod
est impossibile. IIoc autem sequitur hac
ratione : quia illud cujus est superabun-
dantia, et id cujus est veliementia, et id
denominabitur ab iiiis. Si ergo stupor su-
perabundantia ut genus, slupor denomi-
nabitur superabundantia : propter quod
sequitur, quod admiratio (cujus super-
abundantis superabundantia est) stupe-
bit, quod est falsum, cum adniiratio sit
res inanimita. Simiiiter autem per eam-
dem rationem et hdes erit opinio : si qui-
dem lides est opinionis vehementia, fides
autem est vehementia, ut ponit qui dicit
vehementiam esse genus lldei : propter
quod etiam sequitur, quod vehementia
sit etiam opinionis : ergo opinio est
fidem habcns vei faciens : quia de quo
praedicatur species, et genus : hoc autem
est impossibile : quia opinio est res ina-
nimata, cui non convenit habere fidem.
Amplius similiter adhuc accidit incon-
veniens aliud sequi : accidit enim sic as-
TRACT. III
383
signanti differentiam ut genus, et genus
ut differentiam, vehementiam dicere ve-
hementemper denominationem sui ipsius
a seipsa, et superabundantiam dicere su-
perabundantem : est enim fides vehe-
mens, et ex hypothesi vehementia est ge-
nus fidei. Si ergo fides vehementia est, et
fides vehemens, sequitur quod vehemen-
tia sit vehemens. Similiter autem eadem
ratione et stupor est superabundantia su-
perabundans. Si ergo stupor superabun-
dantia ut genus, erit superabundantia su-
perabundans. Non videtur autem hoc
esse verum : neutrum enim horum bene
dicetur : quia non denominat seipsum
idem quemadmodum nec disciplina de-
nominative dicitur disciplinata, neque
motus denominatus a seipso dicitur mo-
bihs.
Quod autem aliquando a se denomina Removet
dubium.
tur aliquid, ut unitas dicitur una, oportet
secundum diversa fieri : dicitur unitas vit
ens quoddam, et dicitur unitas ut dispo-
sitio entis, et unitas accepta ut dispositio
entis denominat unitatem acceptam ut
ens quoddam. Haec autem determinata
sunt in ante habitis libris loEricse. Sic au-
tem non potest esse in superabundantia
et vehementia, qu£e si pro generibus ac-
cipiuntur, non possunt esse dispositiones
entis. Patet ergo quod his rationibus pec-
cant, qui ditrerentiam ut genus et genus
ut ditlerentiam assignant. Fides enim non
erit vehementia, sed fides est opinio ve-
hemens, ut dictum est : quia genus est
quid speciei, et differentia est quale ipsius
essentiale : quod cum eo quod est quid
potentiale, speciem constituit, quae qua-
le quid dicit. Hic autem consideratum est
genus sicut in prsecedentibus : sed com-
paratum est ad differentiam, et differen-
tia ad ipsum. Et est intendere de ditleren-
tia ultima quae est actus speciei : quia
differentiae generales cuni
candte, etc.
collo-
genere
 384 D. ALB. MAG. ORD. PR.^D.
pro genere ponitur, est genus quod est
CAPUT III. motus aeris, et aer non est genus : nam aer
quod genus assignatur, permanet idem in

De consideratione generis contracti ad substantia et' specie^ et quandoque mo-

materiam naturalem. vetur, et quandoque manet : et ideo nul-
lum amittit substantiale quando movetur,

Quandoque autem peccant contra pro- ^^ quando non movetur : et non omnino
blema de genere preeter omnia quae dicta ^^^'*^ ^^^^° modo ventus est aer secundum
sunt etiam passionem speciei in sive pro genens praedicationem. Si enim ventus
genere ponentes. Dico autem passionem ^sset aer secundum genus, cum sit sub-
generaliter esse accidens subjecti, sive ^tantiale pr^edicatum speciei, oportetquod
convertibile, sive non convertibile, ut ^tiam aere non moto sit ventus : quia
immortalitatem dicunt esse vitam sempi- ^^"^^ "o^ "^oto aer est aer : et ventus di-
ternam : sempiternum enim est idem ^itur esse aer secundum genus, ut dicit
quod semper aeternum : passio enim vitae bypotnesis : si quidem idem aer perma-
quae est assignata species, vel casus, hoc '^^* quemadmodum quando erat ventus.
est, accidens vitae, videtur immortalitas Similiter autem in omnibus aliis hujus-
esse^ et non videtur esse genus vitae, sed ™odi quibus passio generis ponitur pro
accidens. Quoniam autem verum est genere. Unde non vere potest dici, aer
quod dic-.tur immortalitas casus et acci- mobihs est ventus. Et si forte aliquis di-
dens vitae, palam fiet. Si enim ex mortali ceret, quod cum ventus non sit genus mo-
concedat quis aliquem factum immorta- ^^'i^ ^'^1 moti, quomodo aer motus est
lem, nullus talem sic factum immortalem ventus ? Dico quod potest praedicari ven-
dicit aliam secundum speciem vitam su- tus de aere mobili vel moto : sed non
mere, sed dicit eum casum aliquem vitae praedicatur sicut genus, sed sicut passio
accidentalem habere vel accepisse, vel di- "^'^1 cffeclus. Sic ergo concedere oportet,
cet aliquam passionem vitae huic eidem quoniam aer mobilis vel motus est ven-
generari, hoc est, vitae continuitatem : tus : sic enim oportet hoc concedere de
quare vita non est genus immortalitatis ; omnibus hujusmodi in quibus effectus
quia si immortalitas esset differentia, praedicatur de causa materiali : sed quan-
aliam et non tantum alteram faceret vi- do materia est permanens in materiato
tam. sicut ferrum in cultello, tunc vere dici
Rursum considerando passionem gene- potest, hoc ferrum est cultellus. Ubi au-
ris, iterum peccant genus assignando, si tem vere assignatur, ut quando est mate-
passionem illius generis, cujus est passio ria transiens, non erit verum : non qui-
ut genus pro genere assignant. Hujus dem de omnibus est verum quod dictum
exemplum est, quod quidam diffmientes Pst, sed est verum de his de quibus vere
etponentes in genus ventum, dicunt ven- praedicatur genus materiae transeuntis in
tum esse aerem mobilem. Et est exem- quibus vere praedicatur de effectu assi-
ventus quid plum dc positioue Democriti, qui hoc di- gnatum genus materiae non transeuntis.
^De^^ocri? cit : magis enim motus aeris ventus est : In quibusdam enim non videtur esse
quia essentia venti non est nisi motus verum in quibus est materia transiens
aeris. ut in luto, et in nive, in quibus est ma-
Diffinitio Diffmitio quae dicit quid et propter quid teria transiens : nam nivem dicunt esse
^dum Avk:"" venti, est quam ponit Avicenna, quod aquam congelatam frigido : et non se-
'erproptf ventus est vapor terreus aerem usque quitur, ergo nix est aqua : quia transivit
^^^' transcendens, et eum fortiter impellens, ad materiam quae proprio terminotermi-
et impulsus aeris ex vapore terreo impel- nabilis est : quia non est aqua. Lutum
lente aerem factus. Unde passio ejus quae vero dicunt esse terram vel humum hu-

LIBER IV TOPICORUM,
mido temperatam : et ideo non sequitur,
iutumest terra : neque enimnixest aqua,
neque lutumterra, sicut jam diximus :
propter quod neutrum assignatorum g2-
nerum est genus secundum veram gene-
ris rationem : oportet enim verum genus
esse semper de specie cum sit prsedica-
tum essentiale de ratione speciei existens :
et sic oportet semper unum esse prsedi-
catum de omnibus suis speciebus.
Similiterautem et eadem ratione neque
vinum est aqua putrefacta in vite, sicut
dicit Empedocles, quia sequeretur vinum
esse aquam putrefactam in ligno vitis :
nam vinum simpliciter sine additione
sumptum nou est aqua : et hoc oporteret
si aqua esset genus vini, quia genus sem-
per prcedicatur de specie.
CAPUT IV.
De determinatione generis in comniuni
siimpti ad materiam et naturalem et
moralem et per locos communes, etc.
Sic autem considerato qualiter consi-
deretur genus non contractum ad mate-
riam moralem vel naturalem, consideran-
dum qualiter terminatur genus non con-
tractum quod utrique materise commune
est. Prima igitur consideratione inspicien-
dum est si id quod pro genere assignatum
est omnino (hoc est, universaliter) nullius
est genus : quia sic sequitur, quod etiam
propositi non est genus. Quod autem
nullius omnino sit neque genus morale
neque genus naturale, considerandum est
in eo quod ea de quibus prsedicatur, ni-
hil differunt specie, cum genus de pluri-
bus differentibus specie preedicetur. Om-
nes autem species generis (hoc est, de
quibus prgedicatur genus) sunt differen-
tes specie et numero solo. Propter quod
album nullius est genus : quia album
non nisi de albis praedicatur, et alba in
eo quod alba specie ab invicem non dif-
ferunt .
Rursum non erit omnino et universa-
liter alicujus genus si aliquid corum quee
II
385
TRACT. III
omnia sequuntur, dixit esse genus vel
differentiam : et hoc primo ostendamus
in genere ubi plura sunt qu.se sequuntur
omnia, ut ens et unum sunt de numero
eorum quse omnia sequuntur. Si ergo
assignaverimus quod ens sit genus,pa-
lam quoniam omnium ens erit genus,
quia ad omnia sequitur : eo quod ens
preedicatur de omnibus eis : denullo enim
prsedicatur genus nisi de suis speciebus :
prccdicatur enim de uno : ergo unum erit
species entis : convertuntur autem ens et
unum : accidit ergo per consequentiam
rationis de omnibus de quibus genus
praedicatur quod ens et speciem praedi-
cari, eo quodens et unum similiter de
omnibus pradicantur : et hoc est inconve-
niens, quia oportet speciem de pauciori-
bus prsedicari quam genus : ergo quod
assignatum est pro genere, nullius est
genus : ergo nec est genus propositi sive
propositae speciei.
Si autem inspiciendo non ad genus,
sed ad generale quod est differentia^ id
quodomnia sequitur (ut unum et ens)
dixit esse differentia et non genus : tunc
palam est, quod sequitur ex hoc quod
difTerentia de apqualibus vel pluribus
quam genus dicitur : quia tunc differen-
tia prsedicabitur de omnibus ut unum se-
cundum quod dicit entis dispositionem
de sequalibus cum ente si ens genus dicatur
esse : vel prsedicabitur de pluribus quam
genus, si vere genus ponatur esse ut
substantia vel qualitas. Unde si genus
omnia sequitur sicut differentia, tunc
differentia prsedicabitur de sequalibus : si
vero genus ponatur verum quod non om-
nia sequitur, de pluribus genus quam dif-
ferentia dicitur : etutrumqueestinconve-
niens : quia ex quo genus per differentias
oppositas dividitur, utramque differen-
tiam continet ambitu genus.
Inspiciendum est etiam ad modum
prsedicationis, quod etiam proedicetur in
quid, et non in quale sicut denomina-
tivum. Unde considerandum si genus
assignatum dicitur denominative esse in
25
subjecta specie, velut album adjective et
380 D. ALB. MAG.
non suhstanlialiter, et non ut quid, sed
ut quale est in nive : tunc enim interimi-
tur genus, nec est genus quod assignatum
est pro genere : genus enim non dicitur
nisi de subjecta ei specie^ et non dicitur
esse sicut accidens in subjecto.
Considerandum adhuc in modum prse-
dicandi in voce sive nomine generis. In-
spiciendum est enim si non univocum sit
genus speciei, nam de omnibus suis spe-
ciebus genus univoce praedicatur. Pro-
pterea si non univoce prsedicatur assigna-
tum genus de assignata specie, non est
quod assignatum est pro genere genus.
CAPUT V.
De interpretatione et constructione generis
comparati.
Amplius ex consideratione generis
comparati interimitur genus : et primo
ex consideratione comparationisduorum
ad duo : quoniam aliquo contrario exi-
stente generi, et aliquo contrario existente
speciei, quse ad invicem secundum me-
lius et pejus sive vilius comparantur, si
tunc alic^uis quod melius est inter spe-
ciem et suum contrarium posuit in genus,
pejus sive quod pejus est^ inter genus
et suum contrarium : tunc enim reliquum
quod pejus est, acciditper consequentiam
rationis esse in reliquo, hoc est, pejus
in mehori sicut in genere : et tunc interi-
mitur genus, eo quod contraria secun-
dum melius et pejus sunt in generibus
contrariis : quod in moraUhus est verum
secundum quod honum et malum sunt
in genere secundum genera aliorum exi-
stentia secundum hoc quod est melius.
Videtur ergo in pejore esse sicut in gene-
re, quod est inconveniens. Videtur quod
mehorum specierum sit genus melius.
Comparando autem unam speciem ad
duo genera, considerandum si eadem spe-
cie adutrumque genus posuit ctiam, etme-
lius aequaliter se hahente ahquis ponit
* Hoc colligitur 2Physic. com, lo. Vide lo-
ORD. PRvED.
illam speciem in pejus, et non in mehus,
pcccatet non inde])itum genus posuit: et
sicinterimitur genus. IJt si ahquis posuit
animamquodmotum^hocest, ahquodmo-
tum vel mohile^ et in genere mohih exi-
stentem. Similiter enim animaeadem est
et stabit, et erit mobihs, hoc est, simili-
ter et sequaHter se hahet ad motum et
quietem. Propter quod si melius est
statio sive quies quam motus, tunc oportet
animam in genere quiescentis ponimagis
quam in genere mohihs : et sic peccavit
assignans animam ingenere semoventis.
Est autem statio sive quies dupliciter Nota quo-
considerata etiam : ut privatio motus, et dupiidter
. 1 .
sic consideratur ,
secundum ,.
essentiam !=uniitur,sci-
su- va'
iicetione
pro mo-
pri-
am : quiasic privatioest motus : etmotus tus, et pro
est hahitus sive actus privatus, et quies mobiiis.
privatio. Consideratur etiam ut finis in
quo quiescit motor amovendo et mobile a
motu : et sic quies non est privatio, sed
perfectio mohihs intenta a movente, et
quies mehor est motu, et animam me-
hus est quiescere quam moveri a seipsa '.
Et est notandum quod contraria omnia
participant unam communem naturam
generis : et id quod iham plus participat,
est ut habitus : et quod illam secundum
minus participat, est ut privatio : ct id
quod secundum plus participat, est me-
hus : et quod participat secundum mi-
nus in eademnatura, pejus.
Amphus : quia ex comparatione con-
trariorum causatur magis et minus simile,
propter hoc considerandum ex magis et
minus adgenus assignatum destruendum :
destruere enim volenti considerandum si
genus quidem suscipit magis et minus,
species autem assignata (quse supponitur
generi) non suscipit magis et minus, nec
ipsa nec id quod secundum ipsam deno-
minative dicitur : tunc palam, quoniam
non est genus quod assignatum est pro
genere. Cujus exemplum est : quia si
virtus (qu» est genus) suscipit magis et
minus, tunc etiam ejus species ut justi-
tia : etetiam idquod denominatur ah ipsa
cum.
 LTBER IV TOPICOROI,
ut justum, suscipit magis et minus : quia
in denominatione estmagis etminus, non
autem in abstracto dicitur justior alter
altero. Si ergo assignatum genus susci-
pit magis, species autem supponitur ge-
neri, nec ipsa nec quod secundum ipsam
denominative dicitur, suscipit magis, non
erit genus speciei illius quod assignatum
est pro genere.
Juxta hoc per locum a majori destrui-
tur genus, et per locuma simili. Si enim
inter duo genera comparata ad unam
speciem quod magis videtur esse genus,
et similiter sive sequaliter videtur esse
genus, non est genus, palam est, quod
neque propositum (quod assignatum est
pro genere) est genus : quia vel minus
vel aequaliter propositum videtur esse
quam id. Hic autem locus considerationis
utilis est et prsecipue esse videtur in his
in quibus plura videntur in quid praedica-
ri de assignata specie, et dubitatur quod
illorum sit genus, eo quod illud non sit
;s»'«<>»-
TRACT. III 387
demonstratum : quia perrationem osten-
dentem habemus dicere quod illorum sit
genus. Sicut, verbigratia, de iraineoquod
quid est tristitia et opinio videtur prce-
dicari. Iratus enim in eoquodiratus,con-
tristari videtur propter illatam injuriam,
et opinatur quodinjuriaillatasitei: etideo
in talibus utibs est consideratio ad in-
terimendum id quod videtur esse genus
et non est genus. Ex eisdem etiam con-
sideratio est in specie assignata, si ad
illud abquid comparetur quod sit ut spe-
cies secundum magis et minus et simili-
ter : nam si quod majus et similiter vide-
tur ut species in assignato genere, et non
estinipsout species in genere, palam
est quod sequitur, quod neque assignata
species est in illo ut in genere. Capitu-
lando ergo et epilogando dicimus jam sa-
tis dictum quemadmodum locis et consi-
derationibus opinandi utendum est ad
interimendum genus assignatum.
 388 D. ALB. MAG. ORD. PRJEB.
TRA€TATIII§1
GAPUT I.
Quibus considerationibus construitur
genus.
Astruenti vero sive genus assignatum
astruere volenti per considerationes
constructivas, inspiciendum primo quod
non utilis hic locus qui paulo ante dictus
est ad interimendum utilis esse : et quod
si genus et species suscipit magis et mi-
nus, quamvis sequatur quod id non sit
genus quod non suscipit magis et minus,
speciemagis et minus suscipiente, tamen
non videtur inferri genus si species susci-
pit magis et minus. Et similiter genus
quod sequatur illud esse genus assignatee
speciei : nam bonum et album utrumque
suscipit magis et minus, et tamen est
neutrum alterius genus : nihil enim pro-
hibet utrumque suscipientium magis et
minus non ita se habere ad invicem, ut
si duo genera vel plura comparentur ad
unam speciem, et unum similiter videa-
tur esse genus et alterum, sequitur pro-
babiliter quod si unum est genus ejus,
quod alterum etiam sit genus ipsius.
Similiter sequitur duobus generibus
comparatis ad unum ut ad speciem^ si
unum minus videtur esse genus quam
alterum et sit genus, quod et alterum
quod magis videtur, sit genus. Verbi
gratia, ut si potestas continentiee secun-
dum quod continentia est membrorum
tenentia ne ad illicitum moveantur, ge-
nus magis esse videtur quam virtus, et
virtus minus videtur esse genus, et virtus
est genus : ergo est potestas genus cujus
esse videtur.
IV
Eadem autem secundum magis et mi-
nus et similiter convenit dici : nam simi-
Hter secundum rationem hoc et hoc sive
duee species comparatse ad unum genus :
et si similiter una sicut alia est species
propositi generis et assignati, et alterum
illorum est species assignati generis, se-
quitur eadem ratione quod et reliquum
sit species ejus. Adhuc autem sequitur
per locum a minori, si id quod minus
videtur esse species assignati generis est
species, quod etiam id quod magis vide-
tur esse species sit species.
Amplius ad construendum problema de
genere, inspiciendum ad ea quee sunt in
generis diftmitione : et si de his de qui-
bus prwdicatur assignatum genus, prsedi-
catur in quid, ita quod non sit tantum
ista species assignata, sed plures de qui-
bus genus in quid praedicetur : quia con-
siderandum est si de aliis speciebus assi-
gnatum genus in eo quod quid est praedi-
cetur, quaj differunt specie ab assignata
specie : tunc enim palam est quod erit
genus quod assignalum est pro genere,
quia genus est quod de pluribus et diffe-
rentibus specie in eo quod quid est prae-
dicatur : et hsec consideratio utilis est
etiam ad speciem considerando. Si enim
aliud assignatur pro specie assignati ge-
neris, considerandum est etiam si de aliis
quam de assignata specie prsedicetur in
eo quod quid est : tunc enim rursum ut
prius accidit genus de pluribus et diffe-
rentibus specie in eo quod quid est pree-
dicari : et ideo ut prius construitur genus,
etc.

LIBER lY TOPICORUM,
CAPUT II.
Qualiter genus a differentia separatur.
Quoniam vero videtur quibusdam et
differentia generalisde pluribus speciebus
in eo quod quid est prtfidicari, propter
hoc quod substantialis est diflerentia, et
in esse substantiali quod quid est perficit
speciem, ideo ne aliquis in hoc decipia-
tur, putans forte quod ditferentia sit
genus, separandum est genus a diffe-
rentia.
Ponit tres Et dabimus primo tres difTerentias.
inter genus Prima est, ouod o;enus de pluribus dici-
et difteren- ^ ^ ° . ,^ .^ ^
tiam. tur semper quam ditierentia : htec m an-
te habitis probata est. Yiem&Q secuiida est,
quoniam genus magis praedicatur secun-
dum assignationem modi prGedicandi in
quid quam differentia : talis enim prsedi-
catio magis convenit generi quam difTe-
rentiae, quia generi convenit quod preedi-
cetur in quid sumptum formabile per
differentiam : differentice autem non con-
venit in quid praedicari, nisi per efTectum
ejus, quia est causa ejus quod est quid-
Nam qui dicit hominem esse animal, ma-
gis in praedicato indicat quid est homo>
quam qui dicit hominem esse gressibile,
vel aliam differentiam de homine preedi-
cando. Tertia autem differentia est, quo-
niam quidem differentia qualitatem essen-
tialem generis significat, quse generis de-
terminat et perficit potentiam : genus
autem qualitatem differentise non signifi-
cat, sed significat quid distinguibile et
determinabile per difTerentiam : nam qui
dicit animal gressibile esse, quale quid
significat quod est animal : qui vero dicit
gressibile esse animal, non dicit quale
quid gressibile, sed dicit quid gressibile
stans et fixum substantia. Epilogatur er-
go dicendo, ut dictum est, tribus diffe-
rentiis differentia separata est a genere.
389
TRACT. lY
CAPUT III.
Qualiter construitur genus per locum a
conjugatis.
Per locum autem a conjugatis con-
struitur genus : quoniam videtur musi-
cum in eo quod musicum sciens esse
quid, ut genus praedicatum de ipso in
quid : aliterenim non esset musicus, nisi
esset sciens quid : sequitur a conjugatis,
quod musica est species, et scientia ge-
nus : et si ambulans in eo quod ambu-
lans, movetur vel est motum quid, vide-
tur a conjugatis ambulatio motus esse,
et species motus esse ambulatio : quia si
sumptum de sumpto, et principale de
principali ut genus prsedicatur. Conside-
randum ergo in quocumque genere quis
voluerit aliquod genus construere secun-
dum praedictum modum a conjugatis tra-
ctum : sic enim genus construi poterit. Si
autem ostenderit quod sciens fidit secun-
dum quodscit a conjugatis, sequitur quod
scientia fides quaedam erit. Eodem au-
tem modo erit in aliis.
GAPUT lY.
Qualiter prohatur et non de necessitate
construitur genus.
Amplius ad constructionem generis
adhuc considerandum est, quoniam id
quod sequitur ad aliud semper et non
convertitur, difficile est invenire separa-
tionem illius a ratione generis, ita quod
ostendatur non esse genus : cum genus
sit commune consequens a quo non con-
vertitur consequentia, maxime si hoc
praedicatum illud subjectum et accidens
omne sequitur universaliter et semper et
sine conversione, in quod nequaquam
antecedit ad ipsum, et ita quod non se-
quitur ipsum omni esse^ ut omnis homo
est animal, sed non omne animal est ho-
mo : sicut sequitur tranquillitatem quies,
et numerum sequitur divisibile esse. Est
390 D. ALB. MAG.
enim omnis tranquillitas quics, sed non
omnis quies tranquillitas, et omnis nu-
merus divisibilis, et non omne divisibile
estnumerus, nec omnis quies tranquilli-
tas : quia tranquillitas est quies in mari
tantum : et ideo quod sic est semper
consequens illius, contingit opposito uti
ut genere tali prsedicato, quod semper et
universaliter est consequens tale subje-
ctum, cum illud prsedicatum in tali con-
sequentia non convertatur ad alterum
quod est subjectum vel species. Proba-
bile est enim quod sit genus, sed non est
necessarium, cum tale praedicatum pos-
sit esse accidens : est enim omnis nix
alba, sed non omne album est nix, cum
tamen album non sit genus nivis : et si-
militer est de albo et cygno et de multis
aliis. Unde ista consideratione caute est
utendum, sive cum cautela, ita ut nos
disputantes utamur ea pro nobis : alio
autem proecedente eamdem, sive propo-
nente eam contra nos quando sustine-
mus disputationem, non oportet ut ilb
sicobediamus, quod suscipiamus in om-
nibus et universaliter esse veram : babet
enim instantiam, ut diximus.
Et instantia hujus considerationis est :
quoniam id quod fit, generaliter ad mi-
nus in permanentibus, sequitur non esse:
quia quod fit, sicnon est : et non conver-
titur : quia quid quidnon est, quod omne
llat. Sed tanien non ens non est genus pro-
pter hoc ejus quod fit, ita quod tit genus
ejus simpliciter. Cujus ratio est, quia
non entis nulla? sunt species vel differen-
tige : genus autem et species et differen-
tias oportet habere : sed tamen in pro-
blematibus hoc aUquando pro genere
potest accipi, sicut dicttim est : unde
etiam in ante habitis ssepe instantias
dabamus, quibus pro nobi uti possu-
mus. Sed quando sumus sustinentes di-
ORD. PRvED.
sputationom talem, contra nos non reci-
pianms.
Id autem quod dicilur, qiiod non en-
tis non sunt species, intelligitur simpli-
citer de eo quod est simpbciter non ens,
et non de non ente quod non est simpli-
citer non ens, sed ens in potentia, quod
secundum quid est ens : tale autem vide-
tur posse habere differentias et species.
Sed dicendum quod tale non ens non est
ens actu : hoc autem non habet species
ncc differentias, quia species non sunt
nisi quae sunt actu, et differentise nisi quee
sunt actus.
Plurimaj autem considerationes indu-
ctarum, sive sint destructivee, sive con-
structivfB generis, in hac generali consi-
deratione fundantur, quod inspicienda
sunt ea quse difiiniunt genus et conse-
quentia ad illa : quia si illa omnia ahcui
pra?dicato conveniunt, illud procul du-
bio est genus : et si ahquod illorum dis-
sonat, tunc sequitur illud non inesse ut
Epilogatur ergo dicendo in problema-
genus.disputatione et determinatione, ubi
tum
quaeritur utrum abquid insit ut genus,
transeundum est (quemadmodum dictum
est), et quoad prsedicata, et quod inest ut
accidens non comparatum vel compara-
tum, quod inest ut genus vel generale,
quod est differentia, jam quantum ad
praesentem spectatintentionem, sufficien-
ter dictum est. Et etiam dictum est de
preedicato quodsequiturut genus, quam-
vis non sit genus secundum veritatem.
Propter quod etiam in Hbro Divisionum
dicitur, quod vere quidam Peripatetico-
rum tale praedicatum putabant inesse ut
genus, et ipso pro genere utebantur :
cum tamen non sit genus secundum ve-
ritatem, etc.
 LIBER V
TOPIGORUM.

DE DETERMINATIONE PROBLEMATIS DE PROPRIO.

TRACTATUS 1
DE MODIS PROPRII.

minatum est : in quarto autem determina-

CAPUT I. tur (le inesse ut genus, et de adjuncto
etiam prsedicato quod est differentia. Sed
De intentione et divisione proprii. quia de problemate de proprio in isto
quinto determinatur, quod propter hoc
'n^enti? hu- Utrum autem proprium vel non pro- quia conversim prsedicatur , immediate
quinti et prium ct quod dictum est et assij^natum prsecedit diffmitionem.-quiapro nriumsim-
causa inten- . • • i • i-i i- • t. r r
tionis. messe ut proprmm, m lioc qumto libro phciter conversmi prsedicatur secundum
Topicorum est perspiciendum. Ex quo totalitatem temporis, et inesse ut diffini-
enim ordinantur prsedicata, secundum tio ad boc addit illud quod est substan-
quod sunt elementa ad inesse ut diffinitio, tialiter secundum totalitatem substantice
a quo remotissimum est ipsum inesse preedicatae. Et quia ex additione se habet
simpliciter, et ut accidens : et juxta boc ad praedicationem proprii, ideo metbodus
uno gradu appropinquans inesse ut ge- de proprio est post prsecedentes metbo-
nus : quod cum accidente convenit, quia dosquinta, et est ante sextam methodum
accidens prsedicatur frequenter non con- de diffinitione. Sic igitur babetur hujus
versim ut genus. Ex quo in primo prae- metbodi intentio.
missa est metbodus quantum ad ea de qui- Est autem divisio sive distinctio proprii Proprium
bus est metbodus , et in secundo de quod a Philosophis assignatur. Proprium licet^per^se
inesse simpliciter et ut accidens secun- aut per se proprium et semper, quod in et^cTariud
dum ejus primam diffinitionem^ et in ter- nulla parte subjecti, et in nullo tempore ®®"'^"^"'°*
tio de adjuncto prgedicato accidentis deter- relinquit subjectum, et quod quoad cs-
392 D. ALB. MAG.
sentiam fluit ab essentialibus subjecti,
et est accidens pcr se speciei. Aut assi-
gnatur ad aliud extra subjectum, et hoc
est quando (hoc est, aliquando)proprium.
Ut per se proprium hominis est, quod sit
animal mansuetum natura . Proprium
autem per se dicitur ideo quia per se
convenit, in sccundo modo dicendi per
se, nec unquam deserit speciem cujus
est, nec ipsum, nec actus ejus. Et ideo
dicitur natura conveniens. Est tamen ac-
cidens, quia est consequens esse totum
speciei : esse autem quod non est de esse
rei sed consequens ipsum^ est de genere
accidentis. Et quia est de essentialibus
speciei lluens, ideo dicitur accidens spe-
ciei et non individuuni. Et quia species
est communis et essentialis similitudo in-
dividuorum, ideo convenit omni. Et quia
de essentialibus speciei fluit et inest spe-
ciei, ut est sola in se constituta, ideo
convenit soli. Et quia substantialia non
derehnquunt , sunt enim substantiaha
quamdiu rcs est , ideo convenit sem-
per,
Ad abud autem proprium est et in
eodem ex diversis composito,ut proprium
est animte ad corpus et conjunctum re-
spiciendo (ut dicit Plato in Apologetis)
quoniam hoc quidem quid est anima, est
imperativum, et est proprium corporis,
quoniam est ministrativum per exhibi-
tionem membrorum ad actus quos impe-
rat anima, et secundum Phitonem hoc
non est nisi perfectio animae : quia scn-
sibilis est pars animie, et vegetabilis est
pars partis animse. Et ideo, ut dicit Plato,
magis aguntur a natura quam agant :
nec imperant proprie, quia a materia non
elevantur, sed imperantur proprie *.
Semper autem proprium est, quod nec
derelinquit subjectum in se, nec aptitu-
dine, nec potentia ad actum, ut Dei di-
citur esse proprium animal immortale
esse, secundum quod Deus dicitur sub-
stantia intellectiva divina aptitudinem
* Ergo, secundum Platonem, proprium est
animse comparatas ad corpus esse impera-
ORD. PR.ED.
mobilitatis non habens, propter corrupti-
bihtatem substanticc, ut dicit Plato. Unde
Apulejus in libro de Deo Socratis dicit,
quod dsemones sunt natura animalia ,
corpore aerea. Et hoc dixit Orpheus,
quod aer est plenus diis. Hoc igitur est
proprium per se, et proprium ad abud.
Sunt propria per se consequcntia na- Differentia
. . . inier pro-
turale esse speciei : sed proprium sempcr pnum per
est assiffnatum
'-' ad,^ positionem
• ■ . :
Platonis
T^i s«' et pro-
pnum
per, et sem-
pro-
pnumquan-
quia per se loquendo de Deo non potest
assignari, cum nihil sit in ipso acciden-
tale.
Quandoque autem proprium est per
defectum hujus quod est per se sicut
actus hominis, qui aliquando convenit,
sicut ambulare in theatro, quando solus
ambulat in theatro : quod non dicitur
proprium, nisi quando soli convenit, et
est causatum ab accidente individui, et
non a principiis speciei : et ideo aliis
ejusdem speciei individuis non convenit :
propter quod non convenit omni, nec soli
speciei, nec semper.
Et ideo proprium vel est a natura spe- roodorum^
Si a natura P'"op''"-
speciei in se, individui.
accidente
ciei, vel: aut aut ad aliud. Si in se,
sic convenit omni soli et semper, et hoc
est proprium simpliciter . Si ad aliud
tantum dicitur comparatum ad id quod
illam naturam non habet, sed aliam a
qua fluit aliud inmodo opposito proprium,
sicut imperare et minislrare opposilos
habent modos. Proprium autem quando
est conveniens individuis ab accidente.
Describitur autem et dividitur hic pro- ^ubium!'
prium, et dividentia describuntur secun-
dum quod insunt subjecto :quia sictermi-
natur in problematibus per syllogismum
dialecticum^ de quo hic intenditur. A
Porphyrio autem describitur, et dicitur
proprium secundum sui substantiam :
quia sic unum est de universalibus pra?-
dicatis : tamen facile est illam determina-
tionem proprii deducere ad istam.
Ha?c autem divisio proprii,
^ -^ quae
-■ hic divisio
Quomodo
pro-
tivum, et lioc non de omni auima intelhgen- porphyrii.
priiad hic po-
dum, sed de intellectiva tantura. P. J. tur illam
siia reduci-

LIBER Y TOPICORUM,
posita est, ad divisionem Porphyrii redu-
cetur, ita quod membrum ad membrum
reducatur : proprium enim quod conve-
nit omni et non soli, in quantum conve-
nit omni et non soli, reducitur ad pro-
prium ad aliud : proprium autem quod
convenit soli et non omni, in quantum
soli convenit, reducitur ad per se : in
quantum autem convenit non omni ,
continetur in proprio ad aliud. Iterum
proprium quod convenit omni soli et
non semper, in quantum convenit soli
et omni, reducitur ad proprium per se :
quia eisdem causatur principiis subjecti :
in quantum autem non semper, reduci-
tur ad proprium quando. Et hoc modo
tria membra divisionis Porphvrii, sciUcet
quod convenit omni soli et semper, duo
membra istius divisionis continent, et
proprium per se, et proprium semper :
utrumque enim illorum convenit omni
soli et semper.
Notandum etiam, quod proprium per
se dicitur propter causam inhaerentia? qua?
per se est : proprium autem dicitur omni
a totalitate subjecti : proprium auteni
conveniens est soli, et dicitur a modo
actus proprii, qui separat ab omni : sem-
per autem proprium ab universitate et
totalite temporis in conveniendo ad sub-
jectum : et sic difTerunt propria.Proprium
autem quando, quod in omnibus his de-
ficit, dicitur praedicatum ab accidentali
actu proprii, qui est ab omnibus distin-
guere per accidens ut nunc inhaerens.
Talis igitur est divisio propriorum secun-
dum seipsum considerando proprium.
Removet bi Gcnus
um.
autem in prsehabita
^ methodo
du
sic dividi non oportuit : genus enim se-
cundum quod accipitur a Philosophis,
non accipitur nisi secundum unam ejus
significationem : et ideo multiplicitas
errorem facere non potuit : et ideo pro
nihilo distinctum fuisset et divisum. Sed
proprium in pluribus signiticationibus
sumitur : et ideo distingui oportuit, ne
confusio faceret errorem in determina-
tione problematis. Nec distinctio ista po-
sita est ut omnino proprii terminetur
393
TRACT. I
problema de proprio perhanc methodum,
sed ut accipiatur modus proprii in quo
terminatur problema de proprio, et alii
modi dimittantur : quia methodum de
accidente terminare habent, etc.
GAPUT II.
De reductio)ie quadrlmemhris divisionis
ad bimembrem divisionem.
Qualiter autem ista quadrimembris
divisio ad bimembrem reducatur , ut
sciatur qualiter unumquodque problenia
de proprio terminari habet, nunc dicen-
dum est primo de hoc quod unicuique
istorum propriorum conveniat. Est au-
tem proprium ( quod ad aliud alicui
subjecto assignamus) ad alterum sub-
jectum sive ad aliam speciem per aliquid
in quo ab illo difTerunt, aut duo, aut
quatuor problemata , hoc est , duobus
problematibus vel quatuor terminabile.
Si enim unum proprium duobus subjectis
comparetur per affirmationem ad unum,
et per negotiationem ad alterum, tunc
ipsum est duo prsedicata. Si autem duo
opposita propria per aftirmationem et
negationem duobus subjectis aut specie-
bus comparentur, erunt tunc quatuor
problemata quibus terminatur . Cujus
probatio est, quia si unum proprium de
hoc quidem in parte una accepto subjecto
fuerit assignatum per affirmationem, de
illo vero in parte alia subjecto sumpto
fuerit negatum, ipsum quidem problema
de proprio, duo problemata fiunt. Unum
quidem per affirmationem de proprio,
alterumper negationem de aliquo. Velut
hominis prout ad equum comparatur,
proprium est, quoniam homo est bipes,
equus autem non. Nam quoniam homo
non est bipes, conabitur quis : et secundo
modo potest conari ad hoc , quoniam
equus est bipes. Utrumque autem sive
disputetur ad primum, sive ad secundum
istorum, semper interimitur proprium.
Et sic patet quod duobus problematibus
interimitur.
 394 D. ALB. MAG.
Si autem duo propria duobus subjectis
assignata fuerint, ita quod unumquodque
sive utrumque de utroque et affirmative
assignatum fuerit, et de utroque nega-
tum, duplicabuntur proprii problemata,
et erunt quatuor problemata. Yelut si
dicamus sic,hominis proprium ad equum
est quoniam homo bipes est, equus au-
tem quadruplex ; duobus subjectis ho-
mini etiam et equo assignentur : et ad
hoc interimendum quatuor problemati-
bus quis uti potest. Nam conabitur ad
hoc disputando, quoniam homo non est
bipes, etquoniam homo quadrupes natus
est, et tertio quoniam equus bipes, et
quoniam equus non quadrupes : et sic
quatuor problematibus possibile est co-
nari per disputationcm ad problematis
interemptionem : quobbet enim istorum
modorum (ut ostensum est) interimitur
proprium quod propositum est, et osten-
ditur non esse proprium. IIoc igitur est
conveniens proprio quod dicitur proprium
ad aliud.
Est autem quod convenit proprio per
se, sic accipiendo proprium quidom por
se, quod ad omnia quoe subjecto ut partes
subjectivse assignantur, et omni conve-
nit, et secundum actum proprii ab omni
separat, ideo convenit soh, quemadmo-
dum proprium hominis est quod sit ani-
mal mortale disciplinse susceptibile, se-
parat et a brutis, quorum aliqua quidem
Bruta non quamvis iu libro de Anmialibus dicantur
sunt vere . i.. ,. . i. -, .,. ,
discipiinabi- magis aiiis disciplmaDilia, tamen non
sunt disciplinse susceptibilia per judicium
sive discretionem rationis : quia rationem
non habent conferentem de acceptis per
sensum ad imcm verum continentem,
sed quaedam in operabilibus imitantur
disciplinam per memoriam prius auditi
et visi. Ad aliud autem proprium est,
quod non separat ab omni, sed terminat
sive separat et distinguit ab aliquo sta-
tuto subjecto vel specie, cui id secundum
Viriusestin aptitudincm non potest convenire : velut
pluribus;di- . , ,• j j- • i- i
scipiina ve- virtutis ad disciplmam comparatse pro-
re est in ra- . , . i .1 . .
tionaii tan- pnum cst, quoniam nsec quidem virtus
est in pluribus, illa autem disciplina est
ORD. PR^ED.
in rationah tantum, et in habentibus ra-
tionem nata est fieri. Dico autem virtu-
tem naturalem, qui terminus est ultimus
secundum actum optimum uniuscujusque
subjecti vel speciei, prout alia virtus equi,
alia hominis vel leonis, et in eadem spe-
cie differt secundum actum et officia, ut
alia virtus civis, alia militis, alia ducis.
Sic virtus circa ijmlta valde habet fieri,
et non est nata lieri in uno aliquo tan-
tum, sed in multis, secundum naturam
oftlciorum ct actuum propriorum diver-
sitatem. Disciplinam autem dico eam,
quae est specuhitio de acceptis per sensum
ad finem veri, cujus medium est ratio
recta. Iste vero actus quia non est nisi
in habentibus rationem secundum ra-
tionalem naturam, ideo non habet sui
boni ultimum nisi in habentibus ratio-
nein. Si autem semper ■■■est iproprium,
r Quomodo
' gsse compo-
convenit quod1 secundum omne tempus
_ J^ situm exet
corpore
verum est, et nunquam J- ... sub- anima,
relinquit propnum est
jectum, velut est illud proprium animahs, animaiis.
animal esse compositum ex corpore et
anima, quamvis animali sit essentiale
componi ex corpore et anima. Sunt enim
essentiaUa composito animah compo-
nentia corpus et anima : tamen composi-
tum ex his esse consequitur ad ipsum
compositum jam in esse constitutum, et
ideo est accidentale et proprium.
Quando vero sive quando proprium
cst, quod secundum aliquod tempus est
verum,et non ex necessitate,utproprium
per se, et ad aliquid et non semper est ut
proprium, et ideo nec ex necessitate ne-
que semper consequitur ad subjectum :
sicut proprium alicujus hominis est am-
bulare in foro, quando solus in foro am-
bulat.
Est autem adhuc prsenotandum, quod
in proprio ad alterum adhuc sunt duse
causse assignand» , ut sciatur proprii
illius divisio sufficiens : quando enim as-
signatur ad ahquod^ aut inest in omnibus
suppositis subjecti cui inesse assignatur
secundum perfectam sui totahtatem, aut
secundum imperfectam^ et semper secun-
dum perfectam totalitatem temporis : aut
 LIBER Y TOPICORUM, TRACT. I 393

quia inest saepius et in pluribus secun- maxime sunt rationabilia illa quae sunt
dum perfectam teraporis et subjecti tota- per se propria, et semper : et post sunt
litatem. In omnibus quidem et semper, illa rationabilia quse sunt rationabilia ad
velut hominis ad equum proprium, quo- aliud, et non ad hoc. Proprium quidem
niam bipes est : nam homo quidem et ad aliud sunt problemata plura . Duo
semper est bipes, et omnis homo est bi- enim sunt aut quatuor, quemadmodum
pes : et hoc modo proprium ad aliquid paulo ante diximus. Plures aulem sive
reducitur ad proprium per se : equus au- multse sunt rationes sive syllogismi dia-
tem nullus ex natura est bipes et nun- lectici. Possunt etiam adhuc fieri duo vel
Raiionaiis quam. Saepius autem et in pluribus velut quatuor problemata. Quod autem per se
poieniia ut . ,. . i • •, ., . , , •
in piurii.us rationalis comparatse au concupiscibiiem et semper proprmm, ad multa sive per
concupisci- et irascmilem, proprmm est, quod ipsa multa est argumentari syllogismo dia-
nonsemper, quidcm impcrat, illa vero quae est con- lectico : et ipsa propria talia est obser-
sed quando- ■ -i •,■,••,•,• • , • , , , • , • , ,
quaverso.
6 con- cupisciDilis
. ct irascibuis,
, mipcratur : hoc vari ad plura, ad quse considerari potest
.........
enim non omni convenit^ neque semper : etiam particulis positis in diflinitione
nam neque rationalis semper imperat ejus. Et hoc patet, quia per se proprium
actu, quamvis habeat imperare in intem- est ad multa diffinitiva consideranda :
perato : non enim imperat et in molli nam primo (et hoc patet considerando in
qui secundum rationem corruptus est, ut eo) oportet illud inesse subjecto ad unum-
videtur YII Ethicorum ; in illis enim ra- quodque contentum sub subjecto quod
tio imperatur, quando intemperati et convenit omni propter hoc considerando.
molles sunt . Neque concupiscibilis et Adhuc quod si aliquid assignatum est
irascibilis seniper imperatur, sed quan- ut per se proprium, et non ab omni alio
doque imperat, ut cum fuerit anima per- separat, non erit proprium bene assigna-
versa secundum rationem, et per passio- tum. Quod autem proprium est semper
nem corrupta,ut in intemperato etmolli : ad plura tempora relatum, et observare
in continen- in continentc enim corrupto ratio qui- si in quolibet tempore cons^eniat : si enini
i1iiio°minui° dem imperat, sed vi passionis incutitur non est in prgesenti, vel in praterito non
'"'nro'do"°" imperium, ne perveniat ad effectum : et fuit, vel in futuro non erit, interimitur
hoc modo proprium ad aliquid reducitur proprium : quia semper inest in omni
ad proprium et quando et alicui. prcesenti, et infuit in omni praeterito, et
Ex his quse dicta sunt, bimembris re- inerit in omni futuro. Id vero quod pro-
sultat divisio, secundum quod proprium prium est quando sive quando \ocatum^
determinabile est per rationem et diale- non consideramus, nisi ad tempus refe-
cticum efficitur, secundum quod proprio- rendo secundum preesens : quia nunc
rum qua^dam sunt rationabilia^ et quae- inest soli uni cui illud accidit inesse, et
dam irrationabilia. Dico autem propria non ad plura referimus. Non igitur sunt
rationabilia esse, sicut linese dicuntur ra- vel possunt esse rationes dialecticfe plu-
tionales ab Euclide, quibus positis ratio- res ad ipsum terminandum : et ideo irra- Probiema
cinamur : et sic dicitur esse proprium ra- tionale est : illud problema rationale est, quiJ-
tionali in cujus assignatione multa po- ad quod terminandum ratiocinationes
nuntur , ex quibus per ratiocinationes dialecticae fiunt multae et spissse et bonae
dialecticas construi vel interimi potest siveefficacesad propositumincludendum.
irrationabile, quod per ea quae in ejus Spissae vero sunt multis et bonis me-
assignatione posita sunt,per rationes dia- diis in principalibus et pra?ternecessariis
lecticas et proprias, tamen illud destrui propositionibus confirmatae :talibus enim,
non potest. ut dicitur in Posterioribus, inspissantur
Secundum hoc ergo propriorum syilogismi et maxime dialectici, quimulta
396 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
habent talia : tali enim divisione posita
eliguntur in hac methodo ad proprium
terminandum.
Dicaturigitur determinando proprium,
quod aliud quidem proprium dictum satis
determinatur, et satis terminari potest ex
his locis et considerationibus, qui dicti
sunt in secundo hujus scientise libro de
accidente sive de inesse ut accidens, si
consideratur qualiter huic et quidem ac-
cidit, et qualiter huic aliquando non acci-
dit inesse. De proprio autem quando non
oportet dicere : quia hoc jam in primo
hujus scientiae libro ad accidens redu-
ctum est, et est irrationabile quantum ad
hoc quod propria methodo non est per
rationem terminabile. De his ergo pro-
priis qua& semper et per se sunt propria,
remanet in primo libro per propria me-
thodum considerandum , quantum ad
considerationes haec propria determinan-
tes, etc.
 LIBER V TOPICORLM,
TRACTATUS
DE TERMINATIONE PROPRII SEGUNDUM
CAPUT I.
De inspectione proprii ad ea quse, sunt,
quod per notiora ponendum est pro-
prium.
llis praelibatis de divisione proprii ,
tradenda est ars per locos convenientes
quibus terminatur problema de proprio
secundum inesse et non inesse. Primum
ergo tradendum est quod facilius est^ qua-
liter et construitur vel destruitur aliud
inesse ut proprium, considerando ad bo-
nitatem proprii secundum bene esse. Et
postea qualiter construitur et destruitur
considerando ipsum secundum esse
suum.
Primum quidem dabimus consideratio-
nes sumptas ex hoc si non bene vel bene
assignatum proprium, et inspiciemus ad
conditiones proprii absolute accepti. Et
postea ad conditiones ipsius inspiciemus
ad aliud comparati. Est igitur unum in
conditionibus proprii absolute conside-
rati, quod nec superabundet necdiminuat
a subjecto, si sit in seque cum ipso. Et si
hoc quidem est, unum est consideran-
dum in proprio assignato alicui subjecto
ut inspiciatur primum si est assignatum
per non notiora, vel si est assignatum
per notiora subjecto vel positum.
Destruenti ergo considerandum est si
est positum per non notiora : quia ex illo
interimitur proprium. Ejus autem quod
est per non notiora esse positum pro-
* Aristoteles, In i de Anima, tes. com. 12.
TRACT. II 397
11
BONITATEM PROPRII.
prium, duo sunt modi. Unus est quoad
esse proprii, et alius quoad bene esse
proprii.Primus quidemmodus, si omnino
quoad esse ignotius est proprii quod pro-
positum est, quam subjecti cujus dictum
est esse proprium, interimitur proprium :
sicut enim quidam dixerunt, tunc erit
bene positum si sit notius subjecto, et
erit assignatum secundum bene esse pro-
prii. Xam proprium et diffinitio redditur,
ut innotescat^ cujus est proprium, et cu-
jus est diftinitio : sicut enim per diffini-
tionem cognoscimus totam substantiam,
sic per proprium tanquam secundum pro-
prium accidens cognoscimus posse ipsius
substantiee vel subjecti : quia sicut dici-
tur in primo de Anima ', scientia acci-
dentium propriorum maxime confert ad
cognoscendum quod quid est. Ex quo
patet quod proprium per notiora redden-
dum est quam subjectum, et sic non erit
male assignatum proprium. Exemplum
autem hujus est in positione Democriti
et Leucippi, qui ponit ignis proprium,
quod sit simillimum animae corporuni
sive inter corpora : hoc enim in proprii
assignatione (quse sic dicit)ponitur anima,
quse ignotior est quam ignis sensibili co-
gnitione : magis enim scimus quoad nos
scientia quid est ignis, quam quid est
anima : non ergo bene positum est ignis
proprium, quod sit simillimum animse
corporum sive inter corpora.
Aliud autem quod secundo consideran-
dum per considerationem ad notius est
inspiciendum, si non notius est hocquod
 398 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
assignatum est proprium huic subjecto
cui assignatui" inesse, quam subjectum
esse secundum se : nam qui non scit per
notiora, quoniam hoc quod est proprium
huic subjecto inest, et non cognoscit si
illi soli inest, ita non scit si sit proprium :
quoniam de substantia proprii est, quod
soli insit, et sic non scit esse proprium
secundum se : quare quolibet horum duo-
rum modorum accidente obscurum fit
proprium, et sic per ipsum non potest
innotescere subjectum, et sic male est
assignatum. Hujus autem secundi exem-
plum est, ut qui ponit proprium ignis
esse in quo primo nata est esse anima,
ignotiori ulitur pro proprio quoad esse
quam sit subjectum, hoc quod est sive
quod est in seipso, vel si in hoc inest ani-
ma, et si primo inest igni : propter quod
non erit bene positum proprium, dicen-
(lo quod hoc est proprium in quo primo
nata est esse anima. Hoc dictum est pro-
pter naturalem calorem, qui ignis habet
proprietatem, Et quia mobilitas ignis
esse putabaturex atomis rotundis semper
motis, et ex eisdem putabatur esse anima
quae est principium motus vitse per mo-
tum cordis.
objectio. Si quis autem objiciat quod proprium
causam sui habet in subjecto, et sic sem-
soiuUo. per subjecto est ignotius, Dicendum quod
subjectum notius est causa et natura : sed
notius proprium debet esse quoad nos, et
sicut signum quod accipitur ab eo quod
est esseconsequens : et hoc modo intelli-
gitur quod dicitur hic : et dialecticus syl-
logismus ex talibus signis procedit.
Hac consideratione per oppositum mo-
dum utendum est construenti. Si enim
per notiora signiticavit sive posuit pro-
prium secundum utrumque modum,
etiam secundum esse et secunduminesse,
erit tunc secundum hoc sive quoad hoc
bene proprium assignatum : nam aftir-
mativorum locorum sive considerationum
de eo quod bene assignetur proprium se-
cundum bonitatem proprii et non secun-
dum entitatem ipsius. Abi quidem non
probant proprium bene assignari simpH-
citer, sedprobant, quod bene assignatur
quoad hoc quod inspicitur in ista consi-
deratione, et quoad hoc demonstrant,
quod bene assignatum est proprium, ut
qui dixit animalis proprium esse sensum
habere, per notiora, et per notius assi-
gnavit proprium secundum utrumque
modum, et quantum ad esse et quantum
ad inesse : et ideo bene erit assignatum
secundum hoc propositum quod positum
est animalis esse proprium sensum ha-
bere.
Et est notandum . quod quamvis ad de- Removet
dubiuro.
monstratorem pertmeat cognoscere cau-
sam inhaerentiae proprii in subjecto, sic-
ut in primo Posteriorum ostenditur : ta-
men ipsam inhaercntiam proprii in sub-
jecto pertinet ad dialecticum cogno-
scere : et sicterminatur problema de pro-
prio, quia ipsa inhaerentia per conimunia
et probabiba determinatur. Adhuc autem
notandum, quod in hac methodo praeci-
puae considerationes constructivae juxta
destructivas ponuntur, quia proprium
convertibile est, et per qucecumque con-
struitur quantum ad inesse, per eadem
opposita illorum destruitur quantum ad
inesse : quod non est in accidente, nec in
genere, nec in abis praedicatis. Adhucno-
tandum quod considerationes proprii
quantum ad bene esse non destruunt
ipsum simpliciter, sed destruunt bene
esse ipsius quantum ad hoc, et non sim-
pbciter : quia ex multis construitur et
destruitur bene esse proprii : et conside-
ratio quaebbet non inspicit in se ad unum
illorum: et ideo nonconstruit veldestruit
bene esse simpliciter, sed construit vel
destruit ad hoc quod de multis conside-
rat.
CAPUT H.
De determinatione proprii destructive et
constructive respiciendo in multiplex
exparte sermonis et inproprio et in sub-
Quia
jecto.vero per notiora assignandum est
 LIBER Y TOPICORUM,
proprium, et mulliplex ex parte sermo-
nisfacit obscuritatem, deinde post con-
siderationem ad notius, destruenti vel
destruere volenti problema de proprio,
inspiciendum est si quid vel aliquod no-
mlnum (qufe in proprio sunt assignata ad
circumloquendum ipsum proprium) mul-
tipliciter dicitur secundum cequivocatio-
nem, vel etiam considerandum si tota
oratio plura significat secundum amphi-
bologiam vel aliam multiplicitatem : et
si sic, non est secundum hoc bene posi-
Sentire est tum proprium. Cujus cxemplum est, quo-
et ideo noti niam scntirc sequivoce multa significat.
prium
ni£ms>ani- _
Uuo quidem
•II* mo Tx lo significat
-1 sensum
• !• ha-
bere m habitu. L no qmdem sive alio mo-
do sentire significat sensu uti secundum
agere. Et ideo male assignatur proprium
animalis esse sentire. Propter quod au-
tem in assignatione proprii non est uten-
dum multipUci, nec nomine quod multi-
pliciter dicitur, neque oratione qute mul-
Muitipiex ta sifrnificat : quia id quod multipliciter
obnubiiat dicitur, obscurum facit id quod dictum
intellectum. ... ii- • i-i--
est ad proprii circumlocutionem : quia
dubitat opponens qui debet arguere ad
proprium terminandum utrum forte sen-
sum dicit vel dicere intendit eorum quae
multipliciter dicuntur : et ideo male per
multiplex assignatur proprium. !\am
proprium docendi gratia assignatur :
multiplexnon docet, sedobscurat.
Amplius autem adhuc alia ratio est ad
hoc : quoniam necessarium aliquam in-
crepationem ad hoc fieri semper si mul-
tiplex assignatur proprium : quia sunt
mali socii opus commune impedientes,
et transferentes disputationem dialecticam
ad sophisticam : quia sic assignare pro-
prium opponens in dissonanti sensu
quem non intendit respondens, facit syl-
loo-ismum de eo sive ad aliud quod mul-
tipliciter dicitur : et ut hanc increpatio-
nem evadat, per simpliciter dicta debet
assio-nare proprium.
Astruenti autem sive astruere volenti
proprium, e contra inspiciendum est, si
non plura significat, ne quid, hoc est,
aliquod nominum neque tota oratio : erit
TRACT. II 399
enim secundura hoc bcne positum pro-
prium. Cujus exemplum est, ut quia ne-
que corpus multipliciter dictum plura si-
gnificat, neque mobilissimum in superio-
rem locum, nec totum quod ex his com-
positum est, quod est oratio circumlo-
quens proprium, erit bene positum se-
cundum hoc proprium ignis, quod sit
corpus mobilissimum in superiorem lo-
cum.
Deinde juxta hoc idem destruenti in-
spiciendum est in subjectum, si multipli-
citer dicitur illud subjectum cujus pro-
prium assignatur : non determinetur au-
tem
•IIper /1distinctionem multipHcis, cujus
illorum (lioc est, m quo sensu accepto
subjecto) proprium ponatur: non enim
positum erit tunc proprium. Ob quas
autem causas hoc sit, non est dubium :
quia paulo ante dictum est, quod multi-
plicitas obscuritatem generat, cum sub-
jectum referatur ad proprium causa in-
notescendi. Nam idem inconveniens ac-
cidere necessarium est quod accidit ex
.. ^ .
multiplicitate proprn. Cujus exemplum
est, ut quoniam hoc scireplura significat
ut pronomen subjectum : scire autem
propriumunum (hoc est,secundumunum
sensum) in quo est pronomen nominativi
casus, est scientiam habere ipsum in ha-
bitu : alterum (hoc est, in alio sensu) in
quo ejusdem casus est nominativi : et
hoc est scientia uti secundum agere.
Aliud vero in alio sensu in quo prono- sdrf^fst
men, hoc est accusatiyi casus scientiam j^f^^f^^^ m
esse, hoc est, de ipso esse : et ideo ejus «ctu.
proprii cujus circumlocutio est scire hoc,
non bene positum, quando non determi-
natur cujushorum (hoc est, in quo sensu
dictorum) ponitur proprium.
Astruenti vero per oppositum modum
hac consideratione utendum est, consi-
derando etiam ad subjectum cujus est
proprium assignatum. Si enim non mul-
tipbciter dicitur, sed est unum simplex
secundum sermonem, erit bene assigna-
tum secundum hoc proprium. Cujus
exemplum est, ut quoniam homo sim-
phciter dicitur ut subjectum, erit bene
 400 D. ALB, MAG. ORD. PR.™.
secundum hoc positum hominis pro-
prium, quod sit animal mansuetum na-
tura. Et notandum est quod corpus in
priori exemplo positum dicitur multipli-
citer de naturali et mathematico : et ho-
mo dicitur multipliciter de picto et ani-
mali homine ; tamen in exemplis restri-
cta accipiuntur ad naturale corpus mo-
bile et naturale, et hominem *. Adhuc
notandum quod multiplex in fallacia in
dictione respicitur, et non obscuritas se-
cundum fallaciam extra dictionem, quod
fallacia extra dictionem lit in argumen-
tatione per quam non tit circumlocutio
proprii, sed multiplex tamen in dictione
est in nomine vel oratione per quam llt
proprii circumlocutio.
CAPUT III.
De considerationibus destructivis et con-
structivis per impectionem ad super-
fluiim in sermone et intellectu et no-
ninis communitate.
Deinde destruenti proprium conside-
randum et inspiciendum in id quod est
superfluum proprio, primo explicite, et
secundo impllcite, et tertio etiara in p!u-
ralitate propriorum. Primo ergo inter
haec considerandum destruere volenti
proprium siverationem circumloquentem
proprium, si frequenter dictum est idem
explicite : hsec enim faciliter saepe latent^
et tamen hsec destruunt proprii bonita-
tem. Latent autem hoc facientes in prc-
prio, quemadmodum in diflinitionibus
et frequenter latent diccntes idem : et se-
cundum hoc non erit bene positum pro-
prium cum assignetur causa manifesta-
tionis et non latentise : et ideo non est
bene positum, quod hoc, id est, repeti-
Revetitio tionem eiusdem passum est : repetitio
ejusdem "^
penurbat euim eiusdem perturbat aud:entem cum
&udientem. '' ^ . • i-
sit supertlua, quamvis non judicetur nu-
gatio : quia si nugatio esset, interimeret
1 Corpus et homo sumi possunt ut multipli-
cia, et etiam ut univoca, et hoc respectu di-
entitatem proprii, et non bonitatem tan-
tum. Impeditur autem nugatio in ista
prima consideratione : quia propter par-
titivam considerationem unum accipitur
ut pars alterius, ut statim patebit in
exemplo : conturbat tamen et impedit
proprii manifestatio, eo quod non po-
test esse de essentia proprii, cum pro-
prium, ut dicit Boetius, sit de natura acci-
dentium,eo quod sit de consequentibus to-
tum esse subjecti : et sic perturbat au-
dientem frequenter, eo quod incertum
necessario fit proprium ex frequenter di-
cto : et contra hoc exercitari videntur et
anxiari opponentes.
Eveniet autem frequenter dicere idem
duobus modis. Uno quidem quando ex-
plicite nominaverit quis idem frequenter,
velut si quis proprium ignis ponendo as-
signet dicens, quod ignis proprium est,
quod sit corpus tenuissimum corporum :
hoc enim sic assignans frequenter sivebis
dixit corpus per significationem et vo-
cem, quamvis per modum significandi
participativae constructionis videatur esse
diversum. Secundo autem evenit fre-
quenter idem dicere intellectum in voce
explicita, et tunc patet quod frequenter
idem dicitur si quis pro nominibus ini-
proprie positis assignet diftinitiones eo-
rum quiein oratione proprium circumlo-
quente ponuntur, velut si quis reddat vel
ponat terrae proprium^ quod terra est
substantia quee maxime corporum se-
cundum naturam fertur in inferiorem lo-
cum, videlicet centrum : deinde loco ejus
quod dicit corporum, assumat diffinitio-
nera corporum, idem dicit, eo quod hu-
jus substantia est corporearum substan-
tiarum. Sic enim species ponitur cum
genere in eadem assignatione, ut si dicat,
quod terra est corporea substantia quae
maxime corporearum substantiarum fer-
tur in inferioreni locum. Hic enim patet
quod frequenter idem dicatur,quod etiam
intellectui prioris orationis sic iteraba-
versorum sunt significatorum. P. J.
 LIBER V T0PIC0RU3I, TRACT. II
401
tur : unum enim quantum ad significa- Opinio autem dicitur ab opinante et non
tum secundum intellectum cst corpus, et opinabih : hic enim tali quo usus est in
hujus, hoc est^ corporca substantia. Pa- proprio (hoc est, in assignatione proprii,
tet ergo quod substantia hoc modo se- uno quod est transcendens non coarcta-
cundum intellectum erit frequenter dicta: tum : ideo omnibus adest, et a nuho se-
et sic conturbatio fit in audientes : quare parat, et ideo quoad hoc non erit bene
neutrum ct neque frequenter dictum in positum scientiae proprium.
voce, neque frequenter iteratum secun- Juxta eamdem considerationem per
dum intellectum, est bene positum pro- modum oppositum inspiciendum est si
prium. in assignatione proprii in oratione cir-
Gonstructiva consideratio juxta hanc cumloquente proprium nuho termino est
acceptaest : quia astruenti proprium con- usus communi transcendente non constri-
siderandum est, si nullo eodem frequen- cto, quorum quodhbetab ahquo separat:
ter usus est in nomine quod ponitur in et sic erit tunc bene secundum hoc posi-
proprii assii,matione : et sic erit secum tum proprium. Cujus exemplum est, ut
hoc sive quantum ad hoc bene assigna- si quis dixit quoniam proprium est ani-
tumproprium dictum, veluti qui dixit ho- mahs animam habere, nuUo usus est ter-
minis proprium esse disciphnce suscepti- mino communi in constricto : erit ergo
bile : sic enim dicens, non est usus fre- secundum hoc bene positum animalis
quenter eodem nomine : et secundum hoc proprium, quod est animam habere.
erit bene assignatum proprium homi- Et attende quod in diffhiitione adjunctae DUTeremia
nis. d-rr ±- •! !• 11 adjunctage-
itierentice generibus quae aiio modo lia- neri non 1a-
Respiciendo in superfluam convertibi- bent genus^ sisecundum esse accipiantur, ^'nam^^^sed
htatcm proprii considerandum destruenti non est nugatio : eo quod non est mutilis cies adjunc-
problema de proprio, si tale assignavit
repetitio,
nomen in propria significatione, vel talc neque quia nisi ad specificandum : ^ °'^"*= '•
sunt species
nugatio in eadem ra-
proprium quod sicut transcendens omni- tione conjungatur cum genere. Adhuc no-
bus insit utunum et ens. IIujus ratio est, tandum quod transcendens restrictum
quia tale nomen inutile erit ad proprium, non destruit bonitatem proprii positum
cum sit contra propriam rationem pro- in oratione circumloquente proprium :
ahter enim non esset proprium quod in
prii. Proprium enim est quod ab omni-
bus separat et soh convenit. Quod igitur prsedicamento substantioe dicitur, quod
non separat ab ahquo, inutihter ponitur proprium substantias est, quod cum sit
in assignatione proprii : velut etiam par- idem et unum numero^ sit susceptibile
ticulee qure ponuntur indiffinitione, qua- contrariorum secundum sui permutatio-
rum qugehbet separat ab ahquo : ita enim nem : contrahitur enini ibi unum per ad-
separantes ab ahquo oportet esse parti- junctum etiam quod est idem numero.
Deinde adhuc destruenti problema de
culas positas in proprio. Si ergo tran-
scendens non coarctatum ponatur in as- proprio inspiciendo in proprium^ multi-
signationeproprii, non estbene proprium pliciter considerandum est, si ahquis
assignatum. Cujus exemplum est, ut qui plura propria assignat ejusdem subjecti
posuit scientise proprium, dicens quod vel speciei^ non determinans ahquid in
scientiffi proprium est esse opinionem si- sermone positum : quia phira sunt pro-
ve conceptum irreprobabile sub ratione pria qucC ponit : tunc enim plura ponit ut
unum existens, hoc est, quod scientia unum, quod esse non potest, cum a di-
unum est existens sub ratione quse est versis subjecti principiis causentur : unde
tunc non erit bene positum proprium.
opinio irreprobabihs. Et dico unum exi-
stens sub ratione, quiaratione certissima Nam quemadmodum in diflinitionibus
oportet preeter orationem quee indicat
et irreprobabih conhrmatur et probatur.
u 26
 402 D. ALB. MAG. ORD. PRJEB.
diffmiti substantiam, non adjicere aliquid
plus quod non sit de substantia diflini-
tionis, eo quod diflinitio nihil continet
superfluum neque diminutum ut sit diffi-
nitse rei terminus : sic oportet quod ne-
que in propriis aliquid superfluum adji-
ciatur, eo quod proprium causa innote-
scendi proprii potestatem redditur : unde
niliil debet continere plus prseter eam
orationem quse facit proprium : nihil
enim coassignandum est proprio, eo
quod inutile sit hujus proprium proptcr
superflui additionem. Cujus exemplum
est, ut quoniam qui dixit ignis proprium
esse, quod sit corpus tenuissimum et le-
vissimum, plura assignavit propria :
utrumque enim de solo igne A^erum est
dici, et sic utrumqueerit ignis proprium :
et quia ut unum assignavit, non eritbene
positum ignis proprium, quod dicatur
corpus esse subtilissimum et levissimum.
Juxta hoc autem consideratio constru-
ctiva formatur : astruenti enim valet per
oppositum considerare si non plura assi-
gnavit, sed unicum, erit secundum hoc
bene assignatum proprium. Cujus exem-
plum est, quoniam qui dixit humidi pro-
prium esse quod in omnem figuram, eo
quod male sit terminabile termino pro-
prio, et bene alieno : hoc assignavit pro-
prium esse non plura, et idco erit secun-
dum hoc bene positum humidi pro-
prium.
uniussubje- Attcndendum est quod unius subjecti
''ta^propria' sunt multa propria, sed a diversis sub-
famen^sub- J6cti principiis et potestatibus causata :
^ pliL cauTa- et quoad ista diversa principia cadit sub-
**■ jectum in difhnitione proprii : et quando
non fit distinctio et determinatio de illis,
videbuntur propria ad idem referri prin-
cipium : et ideo generat confusionem, et
non declarat subjectum, etc.
CAPUT IV.
De interemptione et constructione proble-
matis de proprio penes conditiones
proprii sumptas comparati ad alicjuod
subjectum.
Deinde destruere volenti problema de
bonitate proprii comparati ad aliud ali-
quod sicut ad subjectum, et in his condi-
tionibus propriicomparati, primi inspi-
ciendum cst ad subjectum proprium ejus-
dcm proprii, quod si bene esse assigna-
vit. Inspiciendum ergo si eodem subjecto
usus est in proprio, cujus proprium assi-
gnavit cum aliquo eorum quse sunt ejus-
dem subjecti vel partes essentiales, ut
genus, et differentia : vel pars subjectiva,
ut animalis pars est homo : tunc enim
non erit bene positum proprium. Et hu-
jus ratio est, quia causa discendi et noti-
iicandi sulDJectum assignatur proprium :
si ergo assumat idem, assumet id quod
similiter sive sequaliter ignotum est^ et
sic non potest declarare subjectum. Si
autem assumat aliquid eorum quae sunt
subjecti etpars subjecti, assumet in pro-
prio quod posterius erit subjecto, et sic
iterum declarare non poterit, quia non
est notius illo : propter quod non tit sive
non contingit per tale proprium magis
aliquid discere sicut per declarans sub-
jectum : et sic inutiliter assignatur pro-
prium. Hujus exemphim est, si quis di-
xit animahs proprium esse, quod sit
substantia, cujus species est homo : aU-
quo usus est illorum quae sunt animalis
ut substantia cum adjunctis, et aliquo
usus est quod est animalis pars ut liomo :
et ideo non bene positum est proprium.
Astruenti autem valet uti hac consi-
deratione per oppositum, quod inspiciat
si nec eodem subjecto, nec aUquo eorum
quse sunt ejus, utitur in proprii assigna-
tione : tunc enim erit bene positum pro-
prium. Cujus exemplum est, ut qui ponit
animahs esse proprium, quod sit ex
anima et corpore, neque eodem subjecto
 LIBER V TOPICOROI,
cujus assignatum est proprium, neque
aliquo quod suLjecti sit ut pars subje-
ctiva, usus est in assignatione proprii:
et ideo bene erit positum secundum hoc
proprium. Eodem modo in aliis conside-
randum positis in assignatione proprii
quee non faciunt notius subjectum.
Unde ad considerandum problema de
bonitate proprii, considerandum si aliquis
in assignatione proprii, aut oppositosub-
jecti, aut eo quod simul natura est cum
ipso, aut aliquo quod posterius est illo
quoad cognitionemusus est : tunc enim
non erit bene positum proprium : nani
opposita simul sunt natura et neutrum
notius est reliquo in quantum sunt op-
posita: tunc enim non erit bene positum
proprium, quia quod est simul natura
vel posterius subjecto, non potest facere
notius subjectum. Cujus exemplum est,
ut qui dixit boni proprium esse quod
malo maxime opponitur, opposito usus
est boni : non erit ergo secundum hoc
bene assignatum boni proprium.
Astruenti autem per oppositum hac
consideratione utendum est, inspiciendo
si nullo usus est neque opposito, neque
quod simul estnatura, neque posteriore:
erit enim secundum hoc bene assignatum
proprium. Cujus exemplum est, qui po-
suit disciplinae proprium, quod sit opinio
sive conceptus maxime faciens fidem,
nullo usus est neque opposito, neque
quod sit omnino simul natura, neque
posteriore : erit ergo secundum hoc bene
discipliuce. Discipli-
positum proprium
nam autem dico eam quae in disciplinabi-
libus et demonstrationibus conclusionum
acceptus est habitus, quse opinio est in
opinante^ et non ab opinabili dicta : eo
quod accipit demonstrabile per medium
non proprium et proximum, sed per ef-
fectum vel causam remotam vel commu-
nem.
objectio. Hic autem cavendum est, quia privatio
et habitus sunt opposita : et tamen non
sunt simul natura, quia privatio notifica-
c. , . tur per habitum. Sed ad hoc dicendum
Solulio. i^
est, quod opposita sunt simul natura m
TRACT. IT 403
quantum opposita, et quod habitus noti-
iicat privationem, non est ex hoc quod
opponitur^ sed ex hoc qaod est princi-
pium et materiale et naturale ad priva-
tionem : quia non est privatio nisi habi-
tus, et est privatio in aptitudine ad ha-
bitum : unde quod opposita non debent
poni in proprio, intelligendum est in
quantum opposita sunt.
Et quod dictum est quod non debet '^''^ pbje-
esse posterius, cum tamen proprium sit
de genere accidentium : et similiter par-
ticulse quae ponuntur in oratione circum-
loquente proprium, sunt accidentales, et
sic posteriores subjecto. Intelligendum soiutio.
quoad illam cognitionem qua proprium
notiticat subjectum, et hoc estquoad co-
gnitionem. Similiter proprium notificat
subjectum cum cadat in ejus diffmitione.
Et quod ahcui dicunt quod species potest ^'n'd^,,J^fa''i'.
considerari secundum essentiam sive se- s"'" ®,' ""''
cundum substantiam, et quoad esse. Et
curanduiii.
si secundum substantiam, tunc nihil ha-
bet prius nisi genus et diiTerentiam. Et
si consideretur quoad esse, sic proprium
prius : quia dicit aptitudinem ad esse quae
prior est quam esse : non est curandum^
quia falsum est, cum dicatur ab Avicenna,
quod proprium est posterius ipso esse
speciei, sicutid quodab essespeciei fluit,
et non est esscntia quae sit ante esse. Et
hoc patet, quia subjectum secundum esse
acceptum cadit in diffmitione proprii : ne-
que potest esse subjectum nisi secundum
esse perfectum.
Deinde destruenti quideminspiciendum
est si quis assignaverit proprium, id
quod non semper sequitur et non con-
versim ipsum subjectum : hoc enim po-
sterius est et non prius secundum aUquem
modum : nec potest esse proprium, nisi
quando et in particulari, de quo non pot-
est esse cognitio per rationem : unde hoc
aliquando fit non proprium : unde non
erit bene positum hujus proprium. Cujus
ratio est, quia id in quo comprehendi-
mus idem proprium inesse sicut in sub-
jecto, de hoc non de necessitate et per
se dicitur proprium, cum aliquando non
40 i D. ALB. MAG.
insit : et sic non semper erit verum pro-
prium prcedicatum de subjecto, quia no-
men proprii de subiecto aliquando non
prsedicatur secundum actum. Neque etiam
comprehendimus ut nunc noninesse pro-
prium : sed nomen negatum de ipso non
de necessitate dicetur eidem non inesse,
sed quando inest contingenter, quando
abest contingenter (cum proprium debcat
aut de necessitate inesse, aut de neces-
sitate non inesse) propter hoc quia non
servat maximas et regulas proprii, non
erit bene positum proprium.
Amplius autem ad hoc alia ratio est :
quia quando assignavit quis tale pro-
prium, si quidem est tale ut ipsum quan-
doque inest, et quandoque non inest :
vel si non est manifestum si inest, vel
non inest : tamen tale sit proprium quod
sit vel contingit amittere : non ergo erit
phmum et notum taie proprium quod
semper non inest. Cujus exemplum est,
ut qui posuit proprium animalis moveri
quidem et stare. Ouandoque enim mo-
vetur et quandoque stat : et ideo non erit
bene positum proprium.
Astruenti autem eadem consideratione propimm.
per oppositum utendum, et consideran- Considerandum deinde destruenti si
dum si aliquis tale proprium assignavit aliquod tale assignaverit proprium quod
necessitate semper inest "et se-
quiturdesubjectum
quod : erit enim bene posi-
tum secundum hoc proprium. Cujus
exempium est, ut qui posuit virtutis pro-
prium in comparatione ad subjectum sive
ad eum cujus est virtus, quod habentem
facit studiosum sive virtuosum, assi-
gnavit proprium quod Semper sequitur
cujus est proprium : et ideo quoad hoc
bene positum est proprium.
Deinde secundum eamdem considera-
tionem destruenti est considerandum, si
aliquis quod ut nunc proprium est assi-
gnans, non determinavit per aliud in ser-
mone positum, quod ut nunc et non sim-
pliciter : tunc non erit bene positum tale
proprium. Cujus quidem prima ratio est:
quoniam tale proprium fit extra morem
sive consuetudinem assignandi proprium:
hoc enim tale secundum omne tempus
ORD. PR^D.
assignari consuevit : et quod fit extra mo-
rem sive consuetudinem assignandi pro-
prium, indiget determinatione : quia ali-
ter intelligitur secundum morem aliorum
propriorum. Solent autem plerumque se-
cundum morem omnes Philosophi pro-
prium assignare id quod semper sequi-
tur subjectum. Secunda autem conside-
ratio sive ratio est, quia est obscurum
utrum tale sit si non determinavit assi-
gnans tale proprium, quod ut nunc et
non simpliciter voluit assignare pro-
prium.
Eadem autem consideratio per oppo-
situm modum inspecta valet astruenti, si
aliquis ut nunc proprium assignans de-
terminavit in sermone, quoniam ut nunc
proprium assignavit : nec enim inconve-
nienter sic determinando dixit : et ideo
erit secundum hoc benepositum tale pro-
prium ut nunc. Cujus exemplum est, ut
qui dixit, quoniam alicujus hominis pro-
prium est ambulare nunc, vel ut nunc,
hoc per hunc terminum segregans ut
nunc proprium a simpliciter proprio : et
ideo secundum hoc bene erit positum tale
inesse aUo modo non est manifestum
quam sensu : tunc enim proprium non
erit recte assignatum : sensibile enim
quod ex solo sensu manifestum factum
est, nec aliunde cognoscitur, incertum
est : cum parum post amisso circa eum
sensu ejus etiam cognitionem amitta-
mus. Dubium est enim tunc (amisso circa
eum sensu) utrum adhuc insit cui prius
inerat : eo quod sensu solo cognoscitur.
Erit autem hoc verum in his quae scie-
mus consequi non ex necessitate, aut
semper. Si enim ex necessitate sciremus
ea consequi, amissa adhuc sensatione
circa ipsa cognoscemus et quod insunt
cui prius inerant. Hujus autem dicti
exemplum est, ut si quis posuerit hoc so-
lis proprium esse, scilicet astrum quod
fertur super terram lucidissimum : hic
enim taU aliquo ususest ut proprio, scili-
 LIBER V TOPICORUM, TRACT. II 403

cet super terram ferri, quod (ut patet) secundum hoc bene assignatum pro-
sensu cognoscitur : et ideo per hoc non prium. Ut verhi gratia, qui posuit ani-
est assignatum solis proprium : quoniam mal mansuetum natura esse hominis pro-
ignotum est quantum ad sensum, quum prium, assignavit tale hominis proprium
soliverit in occasum, utrum adhuc fera- quod non est quid est esse significans :
tur super terram, eo quod tunc amisimus et tunc secundnm hoc hene assignatum
sensum circa ipsum. erit hominis proprium.
Scd per oppositum volenli astruere Confert deinde destruenti quidem si
proprium inspicienduni si tale assigna- assignans proprium non posuerit ipsum
tum sit proprium, quod non solo sensu in quid est, hoc est, in genere suo : nam
sit manifestum : sed si est sensihile cum oportet in propriis accidentahhus ita assi-
hoc etiam ex necessitateinesse pahim sit: gnare proprium genus, sicut etiam in
hoc enim modo hene positum ac recte difdnitionihus et postea addere reliqua
assignatum est proprium. Cujus exem- distinguentia et sic separare : et idco
plum est, ut si quis posuerit superficiei quod non est hoc modo positum pro-
proprium esse hoc, quod est primum co- prium, non erit henc assignatum. Cujus
loratum esse : est enim superficies imme- exemplum cst, ut qui dixit animam hahe-
diatum suhjectum coloris : tunc sensibili re, esse animalis proprium, iste non po-
quldem aliquo usus est proprio : sed tali suit in quid cst omne animal : et ideo
usus est proprio, quod hcet sensihile sit, hoc non erit hene positum animalis pro-
tamen manifestum est ipsum semper prium.
inesse superficiei etiam absque sensu : Sedsi quidem cujus est proprium assi-
quare hoc modo convenienter erit assi- gnaverit, ponens in quid ipsum sit, et
gnatum superficiei proprium. reliqua superaddat separantia et distin-
Destruenti postea valet quideni haec guenlia, construenti proficit, et erit se-
consideratio, ut si diffinitionem ut pro- cundum hoc bene assignatum proprium,
prium assignavit : non enim oportet ip- ut qui proprium hominis assignavit ani-
sum proprium quid est esse seu rei es- mal disciplince susceptibile, proprium
sentiam indicare. Cujus exemplum est ; hominis assignavit, ponens ipsum in
quoniam qui dixit animal gressibile bi- quid est, hoc est, in genere suo : ani-
pes esse hominis proprium, assignans mal enim genus hominis existens dici-
quid est esse hominis, assignavit (hoc tur etiam genus in quod, hoc est, genus
est, assignare credidit) hominis proprium. subjectum proprietatis hominis, hcet non
Non igitur bene assignatum est hominis sit subjectum adsequatum : et secundum
proprium. Diximus autem non oportere hunc modum erit bene positum hominis
proprium indicare quid estesserei : quo- proprium.
niam duplex est proprium^ ut in primo hu- Per haec itaque perspiciendum (ut circa
jus scientise hhro dictum est. Aliud qui- dicta concludamus) utrum bene aut non
dem quod quid est esse rei indicans, ut bene assignatum sitproprium. Ex his igi-
diffinitio : aliud autem non, ut proprium tur considerandum etiam, utrum pro-
de quo hic loquimur. Diximus etiam ani- prium sit omnino quod jam dictum est
mal gressibile bipes esse hominis diffini- esseproprium, aut nonsit. Xec istGe sunt
tionem, et quid est esse ejus indicare, considerationes distinctse : quoniam loci
non curantes de exemplo, licet rei veri- qui constituunt proprium simpliciter, quo-
tas sit alia. niam bene positum est, erunt idem his
A olenti autem astruere intuendum si qui proprium omnino faciunt : in illis
illud ut proprium assignavit, quod con- ergo, scilicet primis locis, dicuntur (hoc
versim prsedicatur et non indicat quid est est, continentur) loci secundi, quasi di-
esse rei : et si ita se habuerit, tunc erit camus quodquia lociper quos perspicere
406 D. ALB. MAG.
possumus utrum proprium sit bene assi-
gnatum, sunt loci facientes immediate
cognoscere utrum proprium sit omnino
quod jam assignatum est, ideo non sunt
seorsum pertractandi : nam in dictis lo-
cis de constructione et destructione pro-
prii continentur et loci de cognitione ejus
quod assignatum cst ulium sit proprium
vel non.
In primis itaque oportet destruentem
(hoc cst,destruere volentem aliquid esse
proprium) inspicere in unumquodque in-
forius cujus proprium assignavit utrum
nuUi insit, aut si non est verum lioc
proprium sccundum Iioc, id est, si non
conveniat alicui illorum inferiorum, lioc
est, si illud quod proprium assignatum
est, non conveniat alicui ex illis inferio-
rihus, licet forte aliis conveniat : aut su-
periori dato quod omnihus ilhs inferiori-
hus conveniat, non sit tamen proprium
cujusque eorum secundum illud commu-
ne cujus assignatum fuit proprium : si
enim ahquo istorum modorum se hahue-
rit, non erit proprium quod positum est
esse proprium. Cujus exemplum est, si
assignetur proprium esse scientis infaUi-
hilem esse suh ratione sive argumenta-
tione, inspiciendum si hoc omni scienti
convenit, ut videndum si geometer qui
est sciens sit infalhbihs in sua argumen-
tatione semper, et viso quod hoc non
convenit geometrse, eo quod ahquando
falhtur falso descrihendo figuras de qui-
bus argumentatur. Non est ergo hoc scien-
tis proprium quod dictum est, quod est
infalhbilem esse sub oratione, quia non
convenit omni scienti.
Juxta hanc considerationem oportet
astruentem sive astruere volentem consi-
derare si de orani verum est proprium :
quia si de omni verum est, tunc esset
simphciter verum etiam de ipso : quia
quod per se omni convenit, convenit se-
cundum quod ipsum et simphciter et soU
ilh : et sic erit simphciter proprium,
quod positum est esse proprium. Cujus
exemplum est, ut quoniam animal su-
ORD. mJEJ).
sceptihile disciphnse de omni homine ve-
rum est : et ideo quod de quohhet ve-
rum est, erit ergo proprium hominis. Ut
autem idoneus sit ahquis ad discernen-
dum quando convenit omni et secundum
ipsum, dicimus quod hic locus istius
considerationis utihs est destruenti qui-
dem ut inspiciat si non dicitur ratio quae
describit proprium de omni eo de quo
dicitur nomen subjecti : ita etiam si de
quocumque dicitur nomen, de illo eodem
non dicitur ratio quge est proprii : et e
converso si non dicitur ratio propria, ne-
que nomen ejus, ita quod conversim
prfedicarentur de se invicem : tunc enim
non erit proprium. Construenti autem
utihs est opposito modo considerando,
si de quo dicitur nomen, semper de eo-
dem dicitur ratio proprii : et e converso
si de quo dicitur ratio, et nomen sive
suhjectum praedicatur. Dicitur autem
proprii ratio : quia ad determinandum
ponitur, sicut ratio quae est diffinitio. Et
dicitur suhjectum nomen, quia sicut no-
men diffiniti se habet ad diffinitionem,
ita suhjectum se hahet ad proprium,
quantum ad hoc quod declaratur per pro-
prium quam ad quantitatem, sicut in an-
te hahitis dictum est.
Deinde destruenti quidem considerare
oportet ad lianc proprii conditionem quse
est conversim pra?dicari, etiam quod si
non dicitur nomen de omni de quo dici-
tur ratio, et e converso si non dicitur ra-
tio de omni eo de quo dicitur nomen :
tunc enim non erit proprium quod dici-
tur inesse ut proprium. Cujus exemplum
est, ut animal susceptibile disciphnae di-
citur de omni homine, et e converso
juxta eamdem considerationem per oppo-
sitummodumacceptam. Astruentem con-
siderare oportet, si de omni de quo ratio
et nomen praedicatur, et e converso :
quia tunc esset hene positum proprium,
ut de quocumque verum est et praedica-
tur animam habere, et animal esse ve-
rum est e praedicatur. Et e converso de
quo verum est esse animal, et de quo
pra^dicatur animal, de omni illo praedica-

LIBER V TOPICORUM,
tur animam habere : erit crgo animam
habere animalis proprium.
Deinde destructiye quidem oportet con-
siderationem habere ad hanc proprii con-
siderationem vel conditionem quse est
non in quid prsedicari : quid autem in
diflmitione proprii est subjectum positum
in diffmitione proprise passionis. Unde
considerandum destruenti si ahquis assi-
gnavit ipsum subjectum cujus passio est
propria, ut ct ipsum subjectum sit pro-
prium ejus quod est in subjccto : tunc
enim non erit proprium quod sic poni-
tur. Cujus exemplum cst, ut qui assigna-
vit quod est ignis esse subtihssimum
corpus, cum ignis sit subjectum, et sub-
tiHssimum corporum esse passio sive
proprium^ hoc tale subjectum assigna-
vit preedicari ut proprium : non esset
ignis proprium subtihssimum corpus.
Ignis in quid, subtiiissimum autem cor-
porum esse in quale prsedicatur : et pro-
pter subjectum erit proprium ejus pas-
sionis sive proprii quod in subjecto esse
dicitur. Cujus ratio est^ quia si hoc dica-
tur, sequitur quod unum et idem plu-
rium etiam specie differentium proprium
erit : nam eidem subjecto insunt plura
etiam specie differentia, quoe tamen ut
propria de sola substantia sunt dicta :
quorum omnium secundum hoc pro-
prium erit, quod subjectum erit eo-
rum,
objectio Contra hoc tamen quidam objiciunt,
''"dlm™' q^ia si ^^i subjecto multa insunt propria,
hgec omnia convertuntur cum subjecto
prsedicato : sed quaecumque uni ct eidem
convertuntur, ipsa etiam inter se conver-
tuntur : ergo ista propria inter se con-
vertuntur : et sic unum est alterius pro-
soiutio. prium, quod falsum est. Sed ad hoc di-
cendum, quod proprialarge dicunturhic
qusecumque insunt omnietsoli, ut gram-
matica et musica homini secundum apti-
tudinem : et tunc inconveniens est sub-
jectum dici proprium eorum quse suntin
erit proprium
subjecto : quia sic homo
grammaticse, et proprium musicse et al-
bedinis ct aliorum multorum : quod est
407
TRACT. II
contra naturam proprii, quod convenit
uni et soK secundum speciem.
Astruenti vero valet hsec consideratio
opposito modo considerando etiam et si
id quodinsubjecto estutpassio, assigna-
vit quis esse proprium subjecti : hoc enim
cum in quali et non in quod prsedicatur,
erit proprium quod ab adversario posi-
tum est non esse proprium : si quidem de
solo secundum speciem, ut dictum est,
prsedicatur. Cujus exemplum cst, ut qui
dixit terrse proprium esse, quod sit cor-
pus gravissimum in sua specie : hoc enim
subjecto assignavit proprium quod dc
sola re subjecti dicitur, et ut proprium
prsedicatur in quale : et ideo erit recte po-
situm terrae proprium.
Deinde aha consideratione penes eam-
dem conditionem proprii quse est non in
quid prsedicari respiciendo ad genus quod
est quid in.diffinitione, oportet destruen-
tem considerare si aliquis assignavit pro-
prium quod secundum participationem
refertur ad subjectum : tunc enim non
erit proprium quod positum est esse : eo
quod secundum participationem inesso
conducit ad aliquid inesse substantiahter
ut genus et difierentia : unde tale quid
participat subjectum, non erit proprium,
sed substantialis differentia qusedam de
aliqua specie generis dicta quam consti-
tuit. Cujus exemplum est, ut quoniam
non assignavit ut proprium qui dixit
proprium hominis esse gressibile bipes :
hic enim differentiam assignavit ut pro-
prium hominis secundum participationem
ejus quod quid est esse conducit : et ideo
non erit hominis proprium gressibile bi-
pes, sed substantialis difTerentia.
Juxta hanc considerationem per om-
nem modum oportet astruentem conside-
rare^ si aliquis assignavit proprium non
secundum participationem ejus quod par-
ticipat ipsum subjectum, nec id quod as-
signavit, est quid est esse rei substantiale
significans, sed in quali accidentali prse-
dicatum : tamen etiam soh convenit, et
de quo res subjecta conversim prsedica-
tur : ut animalis proprium esse quod na-
 4^08 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

tum est sentirc : hoc enim neque partici- tiam : cum tamcn ncc difTercntia substan-
pative (lictum de specie assignavit pro- tialis sitnec diiiinitio, sedniliil sit de esse
prium^ neque quid sit esse significans : et substantiali : erit enim tunc proprium
tamen de quo res subjocta conversim quod ab adverso oppositum est non esse
prsedicatur : erit ergo animabs positum proprium. Cujus exempium est, ut quo-
recte quod scntire natum est. niam animal susceptibile disciplinae quod
Deinde considerando proprium ad id proprium est hominis, et homo quod est
quod consequitur conditionem proprii subjectum simul, et ex necessitate conse-
quffi est omni et soli inesse : ad id enim quentiae simul est, posito uno ponitur al-
sequitur simul inesse proprium situm terum, et e converso : cum tamen animal
cum subjecto,etnonprius, necposterius. susceptibile disciplina^, nec differcntia
Oportetigitur considerare destruentem si liominis sit, nec genus, nec diffinitio ho-
contingit subjecto posito inesse proprium ^inis sit. Erit ergo verum et rectum pro-
simul. Dico tempore et consequentia, et P'''um hominis quod dictum est.
non causa simul et natura : sed contingit Deinde iterum considerando in id quod
vel prius vel posterius inesse ei subjecto scquilur hanc conditionem quai est soli
cujus est nomen quod innotescit perpro- inesse, et destruitur proprium. Oportet
prium : tunc non erit proprium quod po- igitur destruentem considerare proprium
situm est esse proprium : sed quando erit si eorumdem in specie in eo quod idem
proprium, quiaahquando non sequitur ad sunt specie, non est idem proprium.
ipsum : sed quando contingit prius ejus Proprium enim, ut dicit Boetius, est ac-
inessevel posterius, non erit proprium cidens speciei: et ideo est unum proprium
quandoque neque semper : quia non sem- omium iUam speciem participantium : ct
per sequitur ad subjectum et antecedit ad si sit non idem, non erit proprium quod
ipsum, ut id quod contingit et prius ah- positum est. Cujus exemplum est in mo-
cui subjecto inesse quam subjectum, sive ribus : et quoniam ejus quod assequen-
posterius ahcui inesse quam subjectum, dum est, non est proprium quod videa-
non est proprium. Cujus exemplura est, tur quibusdam bonum, ita quod asse-
ut ambulare per forum, quod contingit quendum sit id quod quibusdam bonum
prius et posterius esse quam hominem : esse videatur : asscquendum enim et
et ideo non erit ambulare per forum ho- eligendum eadem sunt specie appetibi-
minis proprium quandoque, neque sem- lis : et eligendi non est proprium vi-
per erit proprium, hoc est, quandoque deri quibusdam bonum : ergo nec asse-
erit non proprium, neque semper erit quendi : quia multa assequenda quae eh-
Maia expo- proprium. Et non intelli^itur isiud sicut genda sunt, non videntur guibusdam esse
silio quo- . . . ^
rumdam. quidam dicunt^ quod nec sit proprium bona. Idem autem species assequendum
quando, nec proprium scmper, sed po- et eligendum.
tius quod non est, nec erit proprium : et Juxta eamdem considerationem per
ideo scmper non erit proprium : ut quo- oppositum oportet considerarc construen-
niam contingit et prius aHcui inesse am- tem, si ejusdem speciei in eo quod idem
bulare per forum quam homini, et alicui specie est, idemproprium : tuncenim crit
contingit posterius inesse quam homini : proprium quod ab adversario positum est
et ideo ambulareper forum hominis, nec non esse proprium. Cujus exemplum est,
quandoque erit proprium, nec semper. quoniam hominis in eo quod homo est,
Astruenti autemjuxta eamdem consi- est proprium triphcem (hoc est, trium
derationem per oppositum modum consi- potentiarum) animam hahere. Locus au-
derandum : quod assignatum est pro- tem hujus considerationis utihs est non
prium simul cum subjecto inesse ex ne- solum inproprio, sed etiamin accidente :
cessitate secundum tempus et consequen- quia sicut eorumdem in quantum taha,
 LIBER V TOPICORUM, TRACT. II 409

est idom proprium : sic eisdem in quan- videlur generalis esse, nisi in his in qui-
tum talia, necessarium est accidere idem, bus proprium ad unam solam speciem re-
vel non inesse in accidentilnis quse a sub- fertur, ut gressibile bipes ad hominem :
jecto causantur. est enim sive contingit in quibusdam quaj
Deindo etiam comparatur proprium eadem specie subalterna ; quoniam alte-
non solum secundum identitatom sim- rum propriorum uni soli inest speciei :
pliciter, sed eliam secundum identitatem alterum vero non uni soli inest, sed plu-
secundum quid, quce est generis et spe- ribus, et non uni soli convenit : sicutho-
ciei. Unde destruentem oportet conside- mo et equus sunt idem specie : et gressi-
rare si eorum quae sunt eadem specie su- bile bipes, et gressibile quadrupes idem
balterna, non idem semper specie est ut specie : et non sequitur si gressibile bi-
proprium, quod assignatum est. Cujus pes est proprium hominis, quod gressi-
exemplum, ut quoniam idem specie sunt bile quadrupes est proprium equi, et
subalterna homo ot equus : et moveri in pluribus convenit, et non uni soli equo.
seipso et stare in soipso, sunt propria
ejusdem speciei, et equi proprium non est CAPUT V.
semper moveri in seipso sive a seipso :
ergo nec proprium est hominis semper ])e remotione cavillationum qux fieri
moveri in seipso sive a seipso : et sicut fossunt.
equi non est proprium, quod semper stet
in seipso, ita hominis non est proprium Quiaverojam dictumest, quod eorum-
semper a seipso moveri : idem enim spe- dem specie, diversorum numero est idem
cie semper est moveri et starein seipso : proprium et idem numero, et diversum
quia ab una causa estutrumque, quodest dicitur muUipliciter : labor est contra
animal processivum : hoc enim solum oum qui sophistice ad obviandum sumit
habet, quod movotur in seipso et stat in idom et diversum assignare proprium
soipso, ut dicitur YIII Physicorum : se- unius et alicujus sohus, eo quod labor
cundum enim quod est animal processi- est scire quod sit unum numero solum :
vum, accidit ei utrumque istorum. quia accidente subjectum est numero
Juxta hoc idem astruenti consideran- i^lem : cum tamen sint in ipso specie
dura occurrit, si eorum quffi sunt idem diversa et genere, quorumnonpotest esse
specie subalterna, semper est idem pro- idem proprium. Cujus ratio prima est,
prium: tuncsequitur quod rectepositum quia quod inest alicui subjecto per se
est inesse proprium, quod ab adversario sumpto, cui subjecto accidit aliud, et vi-
dictum est non esse proprium : ut quo- tletur etiam inesse accidenti concretive
niam hominis qui idem est specie cum sumpto cum eo subjecto, tantum accidit
equo, est propriumesse gressibile bipes : il^ud accidens cum sit idem numero sub-
proprium autem erit quee idem specie su- jectum per se sumptum, et sumptum con-
baltorna cum homine esso volatile bipes, cretive cum accidente : ut quod inest ho-
quod est idem specie cum eo quod est mini ut per se sumpto, inerit etiam albo
gressibilo : utrumque horum subjecto- hominiconcretivesumptocum accidente :
rum et propriorum est idem specie, in eo cumsint idem numero homo, et albus
quod htec ambo ut sub eodem genere homo : et ideo quod albo homini inerit,
subalterno proximo sunt species, cum et homini proptor eamdem causam.
sint sub animali ; ista autom propria et Tamen aliquis sophistice obvians accu-
gressibile bipes, ut volatile bipes, sunt ut sabit sive reprobabit cum increpatione
diiferentife genoris proximi otiam ani- hujusmodi propria, cum subjoctum se-
malis. cundum se et subjectum cum accidente
Hic autem locus falsus est, quia non sumptum non sint idem : eo autem accu-
4i0 D. ALB. MAG.
sabit quod est faciens sive dicens aliud
quidem quod subjecto inest secundum se
accepto, et aliud faciens ipsum subje-
ctum cum accidente concretive sumptum.
Ut, verbi gratia, aliud quidem hominem
esse dicet secundum se sumptum, aliud
vero album hominem : et sic diversa di-
cet esse propria. Amplius autem alia ra-
tione ad idem inducta taliter obvians
etiam dicet esse diversum babitum acci-
dentisin abstraclione sumpti, et id quod
secundum babitum accidentis informatur
concretive dictum : nam si idem sint haec,
tunc sequitur quod habitui inest ut pro-
prium, hoc etiam inerit ei quod infor-
matur secundum [habitum, denomina-
tive etiam inesthabitui a quo denomina-
tur inesse. Ut, verbi gratia, quoniam
sciens dicitur denominative a scientia
disponi et informari, et habitus et sub-
jectum sunt diversa genera essentioe, non
erit scientiae proprium irreprobabile esse
sub ratione : nam hoc est proprium scien-
tis qui diversus a scientia crit irrepro-
babihs sub ratione : et sic ejusdem nu-
mero dicit esse diversa propria.
IIujus autem solutio est, quod con-
struenti probhmia inductum, quod etiam
eorumdem specie est idem proprium :
dicendum quod non est diversum simpU-
citer subjectum cui aUquid accidit, et ac-
cidens cum eocui accidit concretive sum-
ptum : sed cum idem sunt supposito,
ahud non dicitur unum ab aho, eo quod
talibus est inesse secundum formas di-
versas : cum idem enim est homini per
se sumpto hominem esse a forma sub-
stantiah, et albo homini esse album ho-
minem per formam accidentatem : et
ideo est proprium ejus, quod idem nu-
mero sumptum, sed non idem proprium,
in quantum est diversis essentiis congre-
gatum.
Amphus autem ei qui propter casus,
hoc est, propter inflexionem vocis diver-
sam, quidem principale et sumptum di-
versam habent inflexionem : diversa enim
propria subjecti et accidentis^ sive sumpti
et principahs, quod idem proprium etiam
ORD. PR^D.
sit, diversimode deflectitur ad concretum
et abstractum, sive principale et sum-
ptum, ad quffi referturut ad subjectum :
eo quod sic sumendo nequc sciens qui
dicit concretum, proprie est irreproba-
bile sub ratione significando proprium
neutrahter ut essentiam stantem per se :
ut est irreprobabihs quidem sub ratione
ut nomen proprii, et ut informans sub-
jectum, et ut adjectivum substantivorum
signilicetur : neque scientia proprie lo-
quendo est irreprobabihs sub ratione, sed
irreprobabile quoddam : cum scientia ut
abstracta a se stans significetur : et ideo
proprie designari debet per adjectivum ;
substantivatur hic cum dici sic oporte-
ret : nisi quia ei qui obviando instat, om-
nino sive omni modo est adversandum ne
occasionem habeat caviUandi. Ahter au-
tem dicere sulTecisset, quodsubjecto sunt
idem subjectum per se et subjectum ac-
cidente formatum, et sic ipsorum est
idem proprium : et secundum esse for-
male diversarum formarum sunt diversa,
et sic habent diversa propria.
CAPUT YI.
De modis specialibus propriorum defi-
cientium a vero proprio.
Sic autem determinato proprio per
conditiones proprii communes, et per ea
quje sequuntur ad ihas, considerandum
est quahter terminetur destructive et con-
structive per modos substantiales proprio-
rum deficientiuma vero proprio quod con-
venit omni et soh et semper ; et dabimus
primo considerationes quatuor ex parle
proprii sumptas, et secundo dabimus sex
modos sumptos ex parte subjecti. Deinde
docebitur quahter terminatur problema
de proprio secundum modos ihos.
Dicimus igitur, Deinde (post conside-
rationes sumptas a conditionibus commu-
nibus proprii) oportet destruentem pro-
prium inspicere si ahquis assignans pro-
prium quod naturahter^ hoc est^ secun-
dum aptitudinem et ordinem et potesta-
 LIBER V TOPICORUM.
tem solam naturae inest, sicut insermone
assignavit hoc modo secundum locutio-
nem, sicut quod semper inost secundum
actum : tunc enim videbitur aliqiiando
moveri (hoc est, a subjecto removeri) id
quod positum est proprium : quod est
contra proprii rationem, cujus est non
derehnquere subjectum : secundum au-
tem locutionem semper inesse signiticat
qui in locutione non determinat modum
specialem quo inest proprium, quia tunc
non intelligitur in sermone nisi modus
simpUciter proprii. Cujus exemplum est,
ut qui dixit hominis proprium esse, quod
sit bipes, vult quidem sive intendit assi-
gnare nonsimpliciter proprium, sed pro-
prium quodnaturaliter (hoc est, secundum
naturte potestatem et ordinem) inest : lo-
cutioni autem quia non determinat mo-
_ dum specialem proprii, non relinquitur
nisi modus proprii : simphciter enim si-
gnificat proprium quod simphciter ex ac-
tu et semperinest, et tale est proprium :
ideo quod est esse bipes, nonerit hominis
proprium : non enim omnis homoest duos
pedes habens : quia per accidens violen-
tiae, velinfirmitatis, vel materiae mahtia
in formatione generati potest non duos
pedes habere secundum actum.
Construentem autem problema idem
oportet per oppositum modum conside-
rare si ahquis vult vel intendit de pro-
prio assignare ahquid quod naturahter
inest, quod locutione signiticans determi-
nat hoc modo inesse, ut dicat hoc esse
naturahter proprium et non simpUciter :
quia tunc sequitur quod signihcat secun-
dum naturam inesse, nec removeatur^
hoc est, de subjecto removeatur, quin
semper secundum naturse aptitudi-
nem et potestatem insit. Cujus exem-
plum est, ut quoniam qui hominis
proprium assignavit^ quod secundum
naturam est animal susceptibile disci-
phnae, vult locutione m significare, quod
naturahter est proprium, et ita proprium
quod a subjecto non removebitur, sed in
hoc quoniam est secundum naturam pro-
prium hominis animal susceptibile disci-
TRACT. II 411
phnge. Quamv is per occasionem et acci-
dens violentise vel infirmitatis non semper
conveniat, ut patet in junioribus et appo-
plecticis et cerebro laesis, qui disciphnai
non sunt susceptibiles.
Amphus speciahs modus interimendi
proprium est assignare propria qufficum-
que dicuntur propria inessc ut secundum
aliud ahquid prius, sicut ipsum subjectum
quodprius est natura et causahtate, aut
ut prius sicutipsumsubjectum, operaqui-
demest(hocest, labor) assignare tahum
subjectorum proprium : nam si cjus sub
quo secundum ahud ilhus propriuni
assignavit : et tunc proprium de prio-
ri verum erit, et de omnibus par-
tibus illius : et sic non soh conve-
nit. Si autem prioris secundum se ac-
cepti proprium non posuit, tunc proprium
ctiam de priori verum erit, et de omni-
bus partibus ihius : et sic non soh con-
venit. Si autemprioris secundum se acce-
pti propriumposuit, tunc proprium de eo
prsedicabitur quod est secundum ahquid :
et sic non convenit proprium secundum
ipsum subjecto : et sic iterum non erit
proprium, quia inesse subjecto est una
substantiahum conditionumproprii. Cu-
jus exemplum est, utsiquis ahcui colora-
to assignavit proprium quod superficiei
convenit, dicens superficiem coloratum
quid esse : quia tunc et de corpore termi-
nato superficie verum erit dicere corpus
coloratum esse : et si proprium dicat cor-
pus coloratum esse, etiam de superficie
verumerit et prfiedicabiturcoloratum esse :
et sic non erit verum, quod de quo prse-
dicatur ratio quse est proprium, prsedice-
turet non nomen quod est subjectum.
Qusestio tamen est de conditionibus
essentiahhus proprii, quod de quo prsedi-
catur ratio quse est proprium, prsedice-
tur et nomen quod est subjectum signi-
ficans. Hoc autem modo prsedicatur su-
perficies de corpore, nec corpus de su-
perficie : de quibus tamen hic prsedicatur
hocmodo assignatumproprium, quod est
esse coloratum, quod prius inest secun-
dum superficiem, et posterius secundum
412 D. ALB. MAG.
corpus. Istae ergo sunt substantiales con-
ditioncs modorum proprii, quos per dc-
terminationem in locutione factam assi-
gnare oportet.
Ergo quidem accidit in quibusdam ta-
libuspropriis ut plurimum lieri peccatum
aliquod : eo quod non determinatur in
locutionc circumloquente proprium, quo
modo speciali et quibus ; nam subjectis
determinatur proprium, sive quorum sub-
jectorum antecedentium vel consequen-
tium ponitur proprium sive assignatur.
Enumeratis ergo quatuor modisin quibus
non determinatur talis modus vel talis in
locutione, contingit peccare circa pro-
prium. Dicimus ergo quodomnes conan-
tur assignare aut quod naturaliter inest,
eo quod proprium fluit a naturabbus et
essentialibus subjecti : ct iste est modus
primus juxta naturam subjccti proprii ac-
ceptus, utproprium hominis dicitur essc
bipes. Aut quod ut nunc inest et alicui^
ut alicujus hominis proprium ponitur
quatuor digitos habere tantum per natu-
ra3 defectum vel violentige infirmitatis :
et iste est modus secundus. Aut quod est
consequens speciem, velut ignis est pro-
prium subtilissimum esse corporum : quia
non nisi in subtilissimo salvatur species
ignis : et iste estmodus tertius. Autquod
consequitur naturam simpliciter, hocest,
universaliter, velut animalis proprium di-
citur esse vivere vita manifesta : quia vita
occulta vivere habet plus modos corpo-
ris quam animaj, cujus proprius effectus
est vivere : et iste quidem sumitur vel
causatur a substantialibus subjecti, vel
deticientibus ab illis : et iste est modus
quartus. Aut assignatur modus proprii
inhaerentis secundum aliquid ipsi subje-
cto, velut animse assignatur, quod sit
prudens, quod convenit secundum ratio-
nem : etiste modus est quintus. Per aliud
enim quam per rationabilem partem non
est quis prudens nisi per rationem, cui
ut prius inest prudentia : et iste est mo-
dus sextus. Aut ut id quod convenit sub-
jecto in eo quod aliud habet, ut scientis
proprium dicatur irreprobabile esse sub
ORD. PR.ED.
ratione qua convenit quod convenit, et
inest per scientiam quam habet prudens :
et iste est modus septimus. Nihil enim
aliud est scientem irreprobabilem csse
sub ratione, quam habere aliquidquo sit
irreprobabilis sub ratione. Aut assigna-
tur in eo quod babetur cui convenit gra-
tia ejus quod habetur, ut scientiae ponitur
proprium irreprobabile esse sub ratione :
hoc enimconvenitscienti in eo quod habe-
tur ab ipso scientia irreprobabilis sub ra-
tione : et iste est modus octavus. Aut
assignatur proprium in eo quod partici-
palar ab abquo, sicut essentialiter supe-
rius participatur ab inferiori aliquo, sicut
animabspropriumdiciturcssesentire,quia
participatur ab ipso sensibile ; et iste est
modusnonus. Sentit enim ct aliud quod
inferius illo est, ut homo : sed non sen-
tit nisi ut jam hoc participans quod est sensi-
bile. Aut significaturproprium ineo quod
aliquid aliud participat ut inferius parti-
cipat suum superius, sicut dicitur pro- i
prium alicujus animalis esse vivere in eo
quod participat vitam vel vitae princi-
pium : et iste est modus decimus. Qua-
tuor istorum modorum primi sunt juxta
proprium sumpti. Sex autem posteriores
sumpti sunt juxta modos subjecti, ut com-
muniter dicitur.
Possunt autem modi inducti sic assi- Numerus et
gnari : omne enim proprium, aut est ordo prioruin.
pro-
simpUciter proprium etinnuUo deficiens
a ratione proprii : et sicestvereproprium.
Aut est in aliquo deficiens a proprii ra-
tione : et tunc secundum quid est pro-
prium, et non vere. Si autem deficit a
proprii ratione, cum proprium simphci-
ter sit aut in eo quod est soli, aut in eo
quod est omni inesse. Si deficitin eo quod
est omni quod convenit omni et so-
li et semper : aut deficit in eo quod est
omni, et est proprium species quod uni
soli convenit, sicut patebit inferius. Si
autem deficit ab eo quod est semper in-
esse : hoc contingit dupliciter. Aut enim
respicit tempus simpliciter secundum na-
turse ordinem determinatum : et hoc est
proprium quod naturaliter inest. Aut re-
 LIBER V TOPICORUM,
spicit tempus determinatum ut nunc : et
sic est ut nunc proprium. Si autem de-
ficit ab eo quod est soli inesse, hoc con-
venit etiam alii subjecto : et tuncista duo
(quibus inest proprium) aut sic se habent
ad invicem, quod unum est de essentia
alterius : aut non sic se habent, quod
unum sit de essentia alterius. Si sic se
habent, quodunum sit de essentia alte-
rius, sic est proprium quod participatur,
aut ubi illud de cujus essentia est reh-
quum : et sic est vere proprium in eo
quod participat. Si autem unum non est
de essentia alterius : tunc accidentaliter
se habent ad invicem subjecta quibus
inest proprium, et tunc aut se habent ad
invicem secundum ordinem susceptionis
proprii fequaliter, aut secundum prius et
posterius. Si secundumpriusetposterius :
tunc aut est proprium cui inest perprius,
et sic est proprium quod prius inest : aut
est ejus cui inest per posterius, et tunc
est proprium quod inest secundum aliud.
Si autem «qualiter sehabeant ad proprii
susceptionem : aut ergo assignatur pro-
prium ejus quod habet, et sicdicitur pro-
prium in eo quod habet : aut est ejus
quod habetur, et sicest acceptio proprio-
rum.
Tamen melius cofiigitur numerus et
ordo priorum ex his quse dicta sunt in
explanatione singulorum modorum, sic-
ut cuilibet patere potest per ea quse dicta
sunt, diligenter consideranti quoe circa
singula dicta sunt ex parte modi proprio-
rum, velexparte subjectorum a quibus
sumuntur propria.
CAPUT YII.
De peccatis qux fiunt circa dictos modos
propriorurn.
Juxta autem modos accidit peccare in
assignatione propriorum, ex eo quod in
locutione non terminatur expHcite quo-
modo proprium assignetur. Ergo quid in
assignatione proprii secundum naturam
convenientis non addit hanc determina-
TRACT. II 413
tionem, naturaliter, qua determinatur
proprium, non simpliciter sed secundum
natura? aptitudinem esse assignatum,
peccat : eo quod contingit id quod natu-
raliter inest, alicui non inesse cui inest
naturaliter, sicut proprium hominis est
duos pedes habere : et hoc peccatum est
primum. Qui vero non terminat in locu-
tione, quodhoc quod inest nunc, hoc est,
quod hoc quod ut nunc assignatur desi-
gnatum, aliquando non erit tale, quale
nunc est : quodnon convenit proprio : et
hoc est peccatum secundum, sicut qui di-
cit proprium hominis quatuor digitos
tantum habere. Qui autem assignans
proprium non indicat, quoniam ut prius,
aut quod inest secundum cui prius inest,
ponit in ipso, quoniam non erit verum de
quo prtedicatur ratio quse est proprium,
et nomen subjectum praedicetur : et hoc
esttertium peccatum. Hujus autemexem-
plum, velut qui colorari superficiei sive
corporis proprium assignavit. Qui vero
assignando proprium, non proedicit in lo-
cutione determinando secundum quid,
aut in eo quod esthabere, aut in eo quod
est haberi proprium, quod assignavit pro
proprio, peccavit : quia proprium quod
assignavit, soU inerit et non habenti. Si
autem assignaverit proprium habenti et
habito, et e converso, inerit. Cujus
exemplum est, velut irreprobabile sub
ratione scientise vel scientis est proprium,
ut jam supra dictum est : et hoc est
quartum peccatum. Qui vero prsesigni-
ficavit in locutione, quod in eo quod par-
ticipat vel participatur assignavit pro-
prium, peccavit, eo quod et in aliis qui-
busdam subjectis inerit proprium, quam
in subjecto cui ponitur inesse proprium :
si enim in eo quidem participat, assigna-
vit proprium, tunc omnibus participanti-
bus illud inerit proprium : si assignavit
in eo quod participatur, tunc sequitur
quod inerit omnibus quae participantur^
velut si alicujus ut hominis assignavit
proprium vivere. Qui vero assignavit
proprium et speciem, et qui dividit, hoc
est, distinguit propriura quod specie con-
 414 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
venit, dicens in oratione, quod specie
proprium assignavit, peccavit : quia se-
cundum suam assignationem inerit uni
soli quae sub specie illa subalterna, cujus
speciei subalternae proprium assignavit.
Et beec est ratio, quia quod secundum
superabundantiam dicetur, uni soH con-
vcnit et inerit, ut ignis significat pro-
prium levissimum esse corporum.
Unde aliquorum etiam qui assignant
proprium specie, etiam quando determi-
nando dicit, quod assignavit proprium
specie, adhuc peccat : quia in taUbus pro-
priis unam sobam speciem specialissi-
mam illorum propriorum qui per supera-
bundantiam propriam etiam dicuntur
quando determinando secundum quid
inest proprium addidit speciem, hoc est^
specie proprium assignavit : hoc enim
quibusdam speciebus subalternis non
accidit ut tale conveniat ejus proprium,
ut in igne : non cnim est una spccies,
hoc est, tantum species ignis : sed habet
ignis non sub specics spcciabssimas. Dividitur enim
sreciauisl ignis in igne qui est carbo, et in igne qui
'"^" est flamma, et in igne qui estlux : et di-
viditur in hac specie, eo quod istse sunt
diversoe species ignis. Et propter hoc
declara-
oportet, quando determinando
tur, quod specie assignatur proprium,
diversam ab aliis et divisam speciem es-
se, et specialissimam ejus quod dicitur
proprium esse specie : quoniam alius
quidem ignis secundum magis, et alius
secundum minus sive secundum magis et
minus inerit, quam dictum est et assigna-
tum inesse proprium, ut patet in igne,
cujus proprium est subtilissimum esse
corporum. Habet autem ignis species
quEe sunt lux, flamma, et carbo : et
unumquodque istorum est ignis : et
propter hoc non oportet esse diversam
speciem quando dicitur determinan-do
specie, sed esse specialissimam, quando
id quod dictum est proprium in specie-
bus subalternis, abis quidem speciebus
inerit secundum magis, et alius secun-
dum minus, velut in speciebus ignis sub-
tilissimum est lux : est enim subtilior
carbone et flamma. Hoc autem quod se-
cundum magis et minus, non oportet
praedicari proprium, quando nomen,
hoc est, species secundum nomen spe-
ciei non secundum magis prEedicatur de
eo do quo ratio, hoc est, proprium prae-
dicatur, et secundum magis et minus est
vcrum. Si autem non oportet proprium
de omni magis et minus de aliquo eo-
dem specie, non erit etiam quod nomen,
hoc cst, species secundum magis et mi-
nus dicatur de eisdem. Hoc autem fal-
sum est, quia secundum magis et minus
dicitur ignis de carbone et flamma et lu-
ce. Ergo et proprium subtilissimum cor-
porum esse quod secundum minus in
carbone, et secundum magis in ilamma^
et secundum maxime erit in luce.
Amplius autem secundum hoc accidit,
quod idem proprium est cjus quod sini-
plicitercst species, et ejus quod maxime
est tale : et sic quod per superabundan-
tiam dicitur, non uni soli convenit, velut
de igno dictum hoc proprium quod est
subtilissimum corporum se habere. Nam
hoc proprium est simpliciter ignis : et
lucis idem erit proprium : lux enim est
subtilissima inter species ignis : inconve-
niens est proprium praedicari secundum
magis et minus specie non secundum ma-
gis et minus praedicata : et hujus causa
est, quod proprium, ut dicit Boetius,
manat de principiis speciei : et ideo prin-
cipiis secundum magis et minus praodi-
catis inconveniens proprium quod est
quasi ratio declarans speciem non secun-
dum magis praedicari. Adhuc autem si
de eo quod est simpliciter, et de eo quod
maximo est^ esset idem proprium, non
assignaretur proprium ad vereproprium :
quia hoc convenit uni soli.
Ad omnes autem dictos modos quibus
peccatum accidit in ponendo proprium
sic erimus idonei, quod aliquo disputan-
te contra nos sic assignante proprium,
ut dictum est, conandum est instando
contra eum. Sed eidem non est danda
occasio instandi : et hoc est quando apud
nos ipsos taliter proprium assignamus :

LIBER V TOPICORUM.
tunc enim instando nobis adversarius
provocaretur : undc statim determinan-
dum est quando proprium ponitur^ ne
occasio instandi detur adversario.
Removet Et illis modis patet quod novem sunt
dubium. _ _ ^ ■■■
considerationes de novem non vere pro-
priis elicitie : sed de vere proprio nulla
ponitur consideratio, quia inutilis esset^
eo quod vere proprium ponitur sine de-
terminatione.
CAPUT VIII.
De determinatione proprii per considera-
tiones sumptas cx comparatione pro-
prii ad spcciem sive ad suhjectum.
Deinde considerando ad subjectum cu-
jus proprium assignatur^ considerare
oportet si idem nomine et diffinitionc
ejusdem proprium posuit : tunc enim
non erit proprium quod positum est esse
proprium. Cujus ratio est, quiaidem esse
indicat : aut impHcite, si idem nomine :
aut explicite, si idem diftinitione : quod
autem esse indicat, non proprium, sed
diffinitio, ut diffinitio large suniatur pro
omni eo quod implicite vel explicite indi-
cat esse rei. Ut quoniam qui dixit hone-
sti proprium esse decens vel pulchrum :
decens enim in moribus vel pulchrum
idem est honesto, ut dicit Tullius. Pecca-
vit ergo sic assignans proprium : quia
idem in moribus decens et pulchrum et
honestum. Nonergo est proprium decens
honesti.
Juxta autem eamdem considerationem
per oppositum acceptam construentem
inspicere oportet, si aliquis non idem ejus-
dem proprium assignavit, sed in entia
diversum, conversim tamen de subjecto
prsedicatum : tunc enim erit proprium
quod ab adversario positum est non esse
proprium. Cujus exemplum est, ut qui
ponit animalis proprium esse, quod sit
substantia animata, non posuit idem ejus-
dem proprium : et assignavit pro pro-
prio id quod conversim prsedicatur : ergo
est animalis proprium substantia ani-
415
TRACT. II
mata. Et intelligendum quod substantia Substantir.
,. . 1 1■ ■ ■ animata du-
anmiata dicitur dupliciter, ut composita piiciter
miiur. su-
ex anmia et corpore^ anima . corpus ,
con- utUnodiifiniiio,
modo
tinente ; et sic non est proprmm, sed es- aiiomodout
se indicans animati ut diftinitio. Dicitur
etiam substantia animata, substantia ha-
bens animationem et habitum relatum ad
actum : et sic animatum est consequens
esse animalis : et sic est proprium con-
versim preedicatum : et sic planta non
habet perfectam animam ex qua sit motus
vitse manifestus : sed, sicut dicitur in li-
bro de Plantis, habet partem partis ani-
mge secundum motum augmenti et ali-
menti et generationis.
Deinde quia in homogeniis eadem est
ratio totius et partis^ destruentem oportet
considerare, quod in his quoB similium
partium sunt, si quod totius est proprium,
non verum est de parte, ita quod vere de
parte praedicetur : tunc enim non erit
proprium quod positum est esse pro-
prium. Similiter considerandum si in
talibus proprium quod assignatur parti
non preedicatur de toto : tunc enim iterum
quia eadem est ratio et species quae est
forma partis et totius, non erit proprium
quod positum est esse proprium. Accidit
enim in aliquibus homogeniis lioc fieri
sive sic assignari proprium totius quod
universo convenit et non parti, et aH-
quando quod parti convenit et non toti
universo : assignabit enim abquis taliter
in his totis quae similium partium sunt
proprium aliquoties quidem intuens sive
inspiciens in universum totum et non in
partem, abquoties autem intuens sive
inspiciens in id quod particuhariter parti
convenit et est particulare, et non in-
spiciens in totum : cum tamen totum uni-
versum et pars sint ejusdem rationis : et
sic aliquis ipsum seipsum intelligens sive
intellectum dirigens, aliquando inspicit ad
totum non ad partem, aliquoties ad par-
tem et non ad totum : erit enim tunc
neutrum proprium ratione assignatum,
et ideo non erit proprium. Cujus exem-
plum est, ut in universum intuens et non
in parteni c^uamlibet, ut qui dicit maris
416 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

proprium esse, quod sit aqua plurima derationem considerandum est per oppo-
salsa : hoc enim ejusdem totius quod si- situm si id quod positum est in talibus
milis partis est, posuit proprium : tale proprium, verum est prsedicatum de uno-
autem assignavit proprium quod non ve- quoque quodestpars talis totius, et non
rum est de qaalibet parte : quia non quae- verum etiam per universum. Cujus exem-
libet pars est aqua plurima : non enim plum est, ut quoniam verum est de om-
erit qusedam pars forte parva et pauca ni sive universa terra simul deorsum
mare : quaelibet enim pars maris mare ferri secundum naturam : est autem et
est, noa tamen aqua plurima salsa : non hoc idem proprium, et alicujus quod cst
ergo crit maris proprium, quod sit aqua pars queelibet terrae, secundum univer-
plurima salsa. In parte consideranti et sum sive per naturam universi est pars
non in toto exemplum est, ut qui posuit ejusdem speciei : nam tunc secundum
proprium aeris spirabile esse : hoc enim terram (hoc est, terrse naturam et speciem
ahcujus quod est similis partis, posuit quae in parte salvatur) erit terrse proprium
proprium : tale autem posuit proprium deorsum ferri secundum naturam. Atten-
quod est de aliqua aeris parte verum, et dendum autem, quod universum dicitur
non de toto aere universo verum dicitur :
totum homogenium : eo quod una ra-
non enim totus aer spirabihs est, sed tione quaelibet pars participat totum,
tantum ille qui est refrigerans in pecto- ut particulariasubjectiva participant spe-
re spirantis : non igitur erit aeris pro- ciem : aha autem tota non dicunl univor-
prium spirabile. sum.
Astruenti autem juxta eamdem consi-

5'3«»fe«
 LIBER V TOPICOROI, TRACT. III 417

TRACTATIJS III
DE DETERMINATIONE PROBLEMATIS DE PROPRIO PER LOCOS
EXTRINSEGOS.

va, et duo propria sint relativa : et si

C \PTIT T
unum relaiivorum non est proprium
■
sub-
jecti unius quod est ad aliud, non erit
reliquum reliqui proprium : ut duplum
De inspectione in quatuor genera opposi- ^^^:^^^^ ^j dimidium relative : et
sunt duo
torum.etex disparatis. subjecta, superans et supera
tum, sicut
duo propria : non est autem duplicis pro-
Deinde ad determinandum problema prium superans : non erit ergo dimidii
de proprio^ considerandum est per oppo- proprium superatum. Non est autem vis Quomodo
. .' ^ . . . . . \ X i T • 11 duplum est
siiiones sumptas ex opposiiis, et ]nter m exemplo : tamen potest uici quod du- inpiusquam
opposiia primo considerandum est m plum est m plus quam superans, quia
coniraria : quia conirariorum opposiiio duplum est in discreiis et coniinuis : su-
est opposiiio entis absoluti ad ens abso- perans autem proprie in discreiis in qui-
lutum. Destruenti ergo considerandum bus dicitur numerus abundans superans :
est si duo subjecia sunt contraria, et duo ei sic duplum et superans non conver-
propria sint coniraria prsedicata, ita quod iuniur : et sic superans non erit proprium
duo ad duo comparenlur : si enim con- dupli. Vel dicaiur, quod superans in tri-
trarium non sit proprium conirarii, nec plo est et quadruplo et causa muliiplici :
rcliquum reliqui. Cujus exemplum esi, ut et ideo non est proprium dupli sed in
quoniam contraria sunt subjecia, justitia plus : et non convertitur cum duplo, et
et injustitia : et duo contraria subjecta, ideo non est ejus proprium.
opiimum et pessimum : et non est justi- Astruenti auiem isia consideratione
tise proprium esse optimum : ergo nec opposito modo utendum est etiam si ejus
injusiitia? esi pessimum. subjecii (quod estad aliud) id quod est ad
Astruenti vero hac consideraiione per aliud, erit proprium, et ejus quod est ad
oppositum est uiendum : si enim conira- aliud sicut proprii subjecti correlativum
rium contrarii proprium est, et proposi- erit proprium relative dicium ad pro-
tum propositi. Cujus exemplum est, bo- prium alterius correlativi. Cujus exem-
num et malum sunt contraria subjecta : plum esi^ quoniam relaiive dicitur du-
eligendum et fugiendum, contraria prte- plum ad dimidium : duo auiem corre-
dicata : et boni proprium est eligendum : lativa dicuntur ad unum : est autem du-
ergo et mali proprium est fugiendum. plicis proprium habere se sicui duo ad
Secundo autem irahendae sunt consi- unum : erit dimidii proprii habere se sic-
deraiiones ex oppositis relaiive et in en- ut unum ad duo. Et attendendum quod
tibus secundum quid et in entibus abso- unum et duo nec secundum intentiones
lute. Destruenti igitur in relativis consi- nominum ad invicem sunt relativa, ne-
derandum est si duo subjecta sint relaii- que secundum rem et esse, sed in ratio-
11 27
418 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

ne superantis et superati referuntur ad ipsis praedicatis quae de subjecto uno

invicem. priedicantur. Et locus iste non est nisi
Tertio quidem considerandum est in utilis destruenti tantum. Posset tamen
oppositis secundum privationem et habi- videri alicui, quod sit etiam constructivus
tum : et ista oppositio est inter ens per hoc quod dicitur, quod de quolibet
simpliciter^ et non ens, quod tamen ali- afiirmatio vel negatio vera est. Ad hoc
quid ponit in genere. Destruenti quidem dicendum est, quod non sit hic sermo de
problema de proprio considerandum affirmatione et negatione verus : sed sit
quando sunt duo subjecta opposita se- hsec responsio de negatione termini in-
cundum privationem et habitum, et duo stituti, ut patet, quod quamvis negetur
propria praedicata et similem oppositio- terminus institutus de aliquo, non tamen
nem habentia. Si enim habitus qui est sequitur affirmatio termini instituti de
subjectum hoc proprium quod secundum eodem : quia non sequitur, non est non
habitum dicitur^ non erit proprium, ne- justus: ergo est justus : utsi affirmatio aut
que privationis quse est subjectam priori quod secundum affirmationem est pro-
oppositum alterum quod secundum pri- prium alicujus subjecti, non erit ejusdem
vationem dicitur, erit proprium, nec ha- subjecti proprium negatio, aut quod
bitus qui est subjectum hoc proprium secundum negationem dicitur: et e con-
quod secundum privationem dicitur, erit verso si negatio aut quod secundum
proprium. Cujus exemplum est, ut quo- negationem dicitur, est alicujus pro-
niam non dicetur proprium surditatis in- prium, non erit affirmatio sive quod se-
sensibilitas simpHciter esse : quia non cundum affirmationem dicitur, ejusdem
convertuntur : sed insensibilitas est in proprium : hoc enim in contradictoriis
plus : nec auditus erit proprium sensum propriis tcnet secundum consequentiam
vel sensuahtatem esse simpliciter prop- quse est in ipso quae est in contradictoriis
ter eamdem causam. et ratione convertibilitatis terminorum :
Gonstruenti autem eadem considera- in aliis enim non teneret, ut quoniam
tione per oppositum modum consideran- animalis proprium animatum esse, non
dum est sic, si illud proprium quod se- erit animalis proprium non animatum
cundum habitum dicitur subjecti quod esse.
est habitus, est proprium : tunc etiam Secundo autem considerandum in his
privationis quae est subjectum, privatio in quibus duo propria ad duo subjecta
erit proprium. Ut quoniam visus est vi- referuntur praedicata secundum affirma-
dere proprium, vel visu discernere, se- tionem, vel non prtedicata secundum
cundum hujus quod habitum visum dici- negationem, et de quibussubjectispraedi-
mus,eritcaecitatispropriumnonviderevel cantur vel non praedicantur sive negan-
discernentem non esse secundum visum, tur. Destruenti quidem hac consideratio-
secundum quod non habemus visum, ne utendum, et dicendum quod si affir-
vel secundumquod privati sumus habitu matio affirmationis non est proprium,
"^isus. neque negatio negationis erit proprium :
Deinde ad hujus problematis conside- et e converso si negatio negationis non
rationem considerandum est in oppositis est proprium, nec affirmatio affirmationis
contradictorie : quae contradictio est in- erit proprium. Cujus exemplum est, ut
ter ens et non ens quod nihil ponit. Pri- quoniam non est proprium hominis ani-
mo quidem in quibus duo praedicata af- mal , nec non hominis proprium erit non
firmative vel negative sumpta ad idem animal : et e converso si non hominis
subjectum referuntur ; unum secundum proprium non videtur esse non animal,
affirmationem^ et alterum secundum ne- nec hominis erit proprium esse animal.
gationem. Et prima consideratio est ex Astruenti autem hac consideratione

LIBER V TOPICORLiU
opposito modo utenJum est : si enim af-
firmatio aflirmationis est proprium, et
negatio negationis est proprium^ et e
converso. Ut gratia exempli, si non ani-
malis est proprium non vivere vita ma-
nifesta, erit animalis proprium vivere.
Si autem animalis sumitur proprium vi-
vere, etiam non animalis videbitur pru-
prium esse non vivere : et tenel in his se-
cundum consequentiani in ipso factam
propter causam superius dictam.
Tertio adhuc per contradictoria, secun-
dum quod duo subjecta ad quse refertur
unum praedicatum, destruenti quidem
considerandum est si illud quod assigna-
tum est proprium affirmationis sive sub-
jecti affirmati, non erit idem aftirmatum
etiam negationis proprium : et ejus pro-
prium quod assignatum est negationis
proprium ad idem, non erit proprium af-
firmationis : non enim erit aftirmationis
et negationis proprium. Cujus exemplum
est, ut quoniam animalis est proprium
animatuin esse, non animalis non erit
proprium animatum : et quoniam non
animalis est proprium non animatum es-
se, animalis non erit proprium idem es-
se.
Construenti vero sic ista considera-
tione utendum est : quia si proprium
(quod assignatum est ab aliquo) non est
proprium aftirmationis : tunc erit pro-
prium negationis. Hic autem locus in
quibusdam falsus est : non enim aftirma-
tio negationis est proprium, nec e con-
verso : eo quod aftirraatio negationi om-
nino (hoc est, universaliter) noninest^ ila
quod sequatur ad ipsam : negatio autem
aftirmationi inest, ita quod sequatur ad
aftirmationem nesratio : sed inest ci ut
proprium : sequitur enim, iste est homo :
ergo non est asinus : sed non sequitur,
iste non est asinus : ergo est homo '.
Quidam tamen dicunt, quod aftirmatio et
negatio possunt dupliciter considerari.
Primo secundum intentionem, et sic
* Negatio ergo sequitur affirmationem, sed
non e converso ; et hoc coUigitur etiam II Pe-
419
TRACT. III
neutrum est in alio : secundo modo^ ut
pars integrahs et totum, et sic negatio
est in aftirmatione ut pars integralis :
quia homo currit, pars ejus est quod di-
citur, homo non currit. Prima est melior
expositio. Causa autem quare non tenet,
est quod idem non potest esse proprium
plurium : ahirmatio enim non potest es-
se proprium negationis^ nec negatio af-
tirmationis : afUrmatio enim non sequi-
tur ad negationem, sed negatio sequitur
ad affirmationem : sed non conversim
ut proprium : sed quia disparata per di-
visionem propriarum diflerentiarum ac-
Deinde post oppositorum inspectionem
piuntur.
destruentem probiema de proprio oportet
consideralionem accipere ex his quse con-
trario dividuntur, sicut species dispara-
toe sub uno genere diverso per divisionem
accipiuntur : quia qualiter per coaequse-
va fit divisio, destruenti quidem est con-
siderandum si species est ex diverso
divisa, et propria similiter ex diverso sint
divisa : tunc considerandum est si nul-
lum aliorum propriorum ab assignato
proprio sit reliquarum specierum ab as-
signata specie : tunc enim positum pro-
piium non est proprium assignatae speciei.
Sicut si talis fiat propriorum divisio :
animalium aliud sensibile, aliud intelli-
gibile. Item animalium aliud deus, aliud
homo. Si animal sensibile nullius alio-
rum a diis est proprium, non erit animal
intelligibiie dei proprium. Et diciturdeus
animal inteliigibile ab animato : quiaAn-
tiqui hsec (qua coelestia sunt) animalia
esse dicebant et immortalia : vocantes
animal hoc quod habet animam per vi-
tam et motum (ut dicit Apuleius in libro
de Deo Socratis) et intelligentiam dice-
bant per intellectum agentem et moven-
tem et non per inteliectum adeptum. Sed
tamen quantum ad considerationem non
magna vis est de exemplo. Sensibile au-
tem non est proprium mortalium anima-
rihermenias.
 420 D. ALB. MAG.
lium, sed difTerentia : et similiter intelli-
gibile non dei proprium, sed differentia.
Eadem autem ista consideratione uten-
dum est permodum oppositum sic etiam,
si reliquorum subjectorum quse e diverso
dividuntur (sive per divisionem accipiun-
tur) cujuslibet sumptum per divisionem
est proprium, ita quod singulis eorum
respondet proprium e diverso cum assi-
gnato proprio divisorum : tunc reliquum
proprium quod cum aliis contrario divi-
sum est, erit assignatee speciei proprium,
cujus ab adversario positum erat non es-
se proprium : ut si dividantur virtutes
modo specierum in prudentiam, tempe-
rantiam, etfortitudinem,et dividanturpo-
sitae motivae animse in rationabilem,
concupiscibilem, et irascibilem, partici-
pantes aliqualiter rationem : si conceda-
tur quod prudentise proprium cst, quod
nata sit per se, quod sit virtus potentiae
rationalis cujus perficit actum, sequitur
quod temperantife proprium est, quod
per se nata sit quod sit virtus et perfectio
ad actum concupiscibilis, et fortitudo sit
virtus et irascibilis potentiee ad actum
perfectio.
CAPUT II.
De considerationibus sumptis a casihus
ex siniilibus et p7'oportionalibus in
esse et generari et corrumpi et hujus-
niodi.
Est autem locus extrinsecus ex conve-
nientibus essentialiter et accidentaliter
sumptus. Essentialiter quidem ut casus :
accidentaHter autem utsimile proportiona-
bile magis et minus, ethujusmodi. Deinde
ergo (post opposita quse maxime et ex-
trinseca sunt) destruere volenti problema
de proprio, considerandum si casus pro-
positi proprii non est proprium casus sub-
jecti assignati, tunc enini sequitur quod
nec in proposito casus erit proprium : ut
quia ejus quodest juste, non estproprium
id quod est bene, nec justi proprium erit
ORD. PILED.
bonum : si enim casus removetur a casu,
et nomen removetur a nomine.
Construenti autem hac consideratione
opposito modo utendum est, si casus est
proprium casus,tunc et nomen nominis,
et e contrario : ut quoniam hominis pro-
prium est gressibilebipes esse, et homini
erit proprium gressibile bipedi secundum
casum dici, ut etiam gradiendo bipedali-
ter dicatur. Haec autem consideratio a
casibus non tantum est in opposito, sed
in natura oppositorum, quemadmodum
in prioribus locis hujus scientise ubi de
casibus agebatur, dictum est. Si enim
ejus quod est juste fieri, proprium est
bene fieri : et ejus quod est injuste fieri,
proprium est male fieri.
Destruenti quidem ergo hoc loco sic
utendum, quod si oppositi casus non est
proprium oppositi casus, tunc neque in
proposito propositi casus. Cujus exem-
plum est : si enim ejus quod est juste
iicri, proprium est bene iieri, et ejus
quod est injuste fieri, est proprium male
fieri.
Construenti vero hac consideratione
per oppositum modum utendum est, si
casus oppositi est proprium casus alte-
rius oppositi, tunc et in proposito casus
istius oppositi est proprium casus illius
oppositi : ut si boni est proprium esse
optimum, ut boni per se est proprium
esse optimum inter bona quae sunt utile,
delectabile, honestum, tunc etiam mali
erit per se proprium pessimum : et de
quibus debet formari si optime esse est
casus boni per se, pessime esse est casus
mali per se.
Deinde etiam inspiciendum in ea quae
similiter se habent in proportione ad
aliud. Destruere quidem volenti proble-
ma de proprio, considerandum si qua-
tuor sunt, quorum primum ad secundum
se habet sicut tertium ad quartum : si
secundum non est proprium primi, quar-
tum non erit proprium tertii. Si enim
quod similiter se habet, ejus quod simi-
liter se habet in proportione ad ipsum,
non est proprium : neque in proposito
 LIBER Y TOPICORUM,
quod similiter se habet, ejus quod simili-
ter se habet, erit proprium. Cujus exem-
plum, sicut quoniam similiter se habet
ad faciendum cedificium eedificator, et
medicus ad faciendum sanitatem, uterque
arte facit: sicut non est medici proprium
ut ex arte semper inducat sanitatem, ita
non erit aedificatoris proprium facere vel
perficere sedificium.
Hac autem consideratione construenti
per oppositum est utendum, si quod si-
militer se habet, ejus quod simiiiter sc
habet, est proprium : quia quod similiter
se habet in proportione eadem, est ejus
quod similiter se habet, proprium in
proportione simih. Cujus exemplum est,
quoniam similiter se habet medicus ad
preeservationem ab infirmitatis periculo,
sicut gyrustes, hoc est, luctator ad per-
fectivum euechiae. Est autem gyrustes
proprium quod sit perfectivum euechise,
erit proprium medici praeservando facerc
sanitatem, sive quod hoc modo perfecti-
vum sit sanitatis. Intelligendum autem
quod gyrustes in antiquis urbibus fuit lu-
ctarum in cursibus et pugnis et ludis ma-
gister : quia, sicut dicit Yictorinus, in-
stituta fuerunt ad euectionem corporum,
et excitationem caloris, et subtiliationem
sanguinis, ut in bona dispositione etden-
sitate carnis conserveretur corpus : et
ideo arte ad hoc indiguit, quod ludos et
pugnas et luctas instituerit, et quando et
quibus et ubi quilibet etiam exercerent
luctas in corpus : apud inertes et pigros
resolvitur et laxatur caro ut nocivum
recipiat et laxum, et a se repellere non
possit per calorem hebetatum : et tales
iuctee sunt ut palestrae cursus in stadiis.
Idcirco cursus equorum pypodroneum
vocatur et tripudium et hujusmodi : per
haec enim prseservabant corpora ne ca-
chechiam incurrerent.
Deinde comparando unum proprium
ad duo subjecta per similem proportio-
nem, inspiciendum ex his subjectis quae
sic (hoc est, similiter) se habent ad illud
proprium quod comparatur ad ipsa. Et
destruenti quidem considerandum si
TRACT. III 421
quod sic (hoc est, similiter) se habet, non
est proprium subjecti quod similiter se
habet : tunc neque in proposito quod sic
se habet ad proprium. Si autem ejus
quod sic se habet in simili habitudine,
est proprium ejus quod sic se habet :
tunc sequitur, idem proprium quod prio-
ris subjecti est proprium, non est pro-
prium secundi subjecti, ad quod simili-
ter se habet sicut ad primum, sicut po-
situm fuerate sseproprium ejus. Et hujus idem non
, ■ •1 • - .+ potest ess<
causa est, quia idem proprmm non pot- proprium
, i , • , • j-£ duorumsub
est esse duorum subjectorum specie aii- jectorum
ferentium. Hujus autem exemplum est, ^^remium.*'
quoniam si sic se habet prudentia ad pul-
chrum in moribus et fcedum, quod disci-
pHna utriusque eorum est : non est autem
prudentiee disciplinam esse pulchri : se-
quitur quod etiam non erit proprium
ejus disciplinam esse foedi. Si vero est
proprium prudentiae disciplinam esse
pulchri, sequitur quod non sit proprium
ejus disciplinam esse foedi : impossibile
enim est idem esse plurium proprium,
ut dictum est. Unde locus iste construenti
nihil utilis est, eo quod se habet ubi
unum proprium ad subjecta plura com-
paratur. Proprium autem unum non pot-
est esse plurium subjectorum : et si po-
natur^ destruitur proprium.
Deinde adhuc destruenti in similitudine
habitudinum considerandum est inesse et
generatione et corruptione similiter ha-
bentibus. Destruenti igitur inspiciendum
ad esse et generari, et non inesse et cor-
rumpi : si enim id proprium quod secun-
dum esse dicitur^ est proprium alicujus
secundum esse dicti : tunc etiam corrumpi
(hoc est, quod secundum corruptionem
dicitur) erit proprium ejus subjecti quod
dicitur secundum corrumpi : neque enim
id proprium quod secundum rationem
dicitur, erit proprium ejus subjecti quod
dicitur animal generari : quoniam non
est hominis proprium, quando est, esse
animal, sed est consequens ad ipsum :
neque ejus quod est hominem generari,
erit proprium generari animal, sed ex
consequenti generatur : neque ejus quod
422 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
est hominem corrumpi, erit proprium
corrumpi animal, sed ex conscquenti
corrumpitur. Eodem autem modo acci-
piendum est e converso ex habitudinc
ejus quod est generari ad esse et cor-
rumpi, et ex corrumpi ad esse et gene-
rari : et quemadmodum dictum est nunc
in considerationeultimo inducta, ex esse
ad generari et ad corrumpi : qusecum-
que enim horum Irium ahis duohus com-
parentur, simiHs erit hahitudo quantum
ad susceptionem proprii.
Gonstruenti autem hac consideratione
opposito modo utendum est, si ejus
quod est secundum esse positum, pro-
prium est ejus suhjecti quod secundum
esse positum est, tunc erit proprium.
Cujus ratio est, quia et ejus quod secun-
dum generari positum est, erit hoc pro-
prium quod secundum generari dicitur :
et ejus quod secundum corrumpi posi-
tum est, erit proprium hoc quod est se-
cundum corrumpi assignatum. Cujus est
exemplum, uthominis accepti secundum
esse proprium est esse mortale : tunc
etiam ejus quod est generari hominem,
est generari mortale : et ejus quod est
corrumpi hominem, est proprium cor-
rumpi mortale. Eodem modo accipien-
dum est e converso, et ex generari et ex
corrumpi ad esse arguendo et ad propria
quoe ex his sunt in construendo, velut
dictum est, et in destruendo,paulo habita
consideratione : et quia species est simili-
tudo qugedam individuorura.
Deinde post omnia quae dicta sunt de
similibus, inspicicndum est in speciem
positi sive subjecti cujus assignato pro-
prio secundum esse et generari et cor-
rumpi. Destruenti considerandum si pro-
prium quod assignatur, speciei ilh cui
assignatur, non inest secundum esse
quod hahet in materia secundum natu-
ram^ aut si non inest speciei secundum
quod dicitur esse species id quod est sub-
jectujn cujus proprium assignatum est :
tunc enim non erit proprium quod assi-
gnatum est esseproprium. Gujus exem-
plum, ut quoniam eidem homini secun-
dum quod habet esse in natura et in ma-
tcria non inest hoc proprium quod est
quicscere, hoc est, immobUem esse in eo
quod homo est in natura et in materia
etgenerari et corrumpi, sed inest homini
in eo quod species et generari et corrumpi
a materia est : patet quod non est homi-
nis proprium quiescere.
Construenti autem hac consideratione
per oppositum modum utendum est, si
proprium assignatum inesse speciei et
secundum quod est proprium quod dici-
tur sive prsedicatur de eodem assignato
subjecto, illud subjectum cujus subjecti
positum est esse proprium : tunc enim
erit proprium quod ab adversario posi-
tum est non esse proprium. Cujus exem-
plum est, ut quoniara eidera animaH
quod in natura et in materia est ut pro-
priura ex anima et corp.ore esse composi-
um, et inesse ei in eo quod animal se-
cundum esse in natura : tunc hoc erit ani-
raahs proprium quod est ex anima et
corpore esse corapositum.
CAPUT III.
De considcrationibiis sumptis a majori
et minori, ad prohlema de proprio de-
terminandum.
Deinde ex magis et minus deterrainan- RemoTet
dubiuni.
dura est proprium. Dicimus autern raagis
et minus non ita quod proprium praidi-
catur secundum magis et minus de sub-
jecto : quia hoc falsum est : cum se-
cundum unam et eamdem naturam spe-
ciei (quaj magis et minus non recipit)
inest proprium : sed quod magis et minus
referatur ad subjectum secundura -quod
raagis et rainus attingit naturam speciei
subjecti cui propriura assignatur. Consi-
deremus ergo primo secundum quod
raagis et minus coraparatur ad siraplici-
ter, et secundo considerahiraus in his se-
cundura quod magis et minus refcruntur
ad invicera. Dicaraus igitur quod de-
struenti secundura inspectionera ad magis
et minus, considerandum est si quod vi-
 LIBER Y TOPICORUM, TRACT. III 423

detur esse proprium ejus quod est raagis, quod maxime videtur esse subjectum :
et videtur magis esse subjectum, non est nec quod minime ejus quod minime vi-
proprium, neque quod minus'est et vide- detur esse subjectura. Cujus exeraplum
tur esse proprium, erit proprium ejus est, ut quoniara non videtur hominis pro-
quod minime videtur esse subjectum ; prium esse studiosum, nec magis homi-
neque quod maxirae videtur esse pro- nis raagis studiosum esse videtur esse
prium ejus quod maxime videtur esse proprium.
subjectum, erit proprium : tunc neque Construenti autem hac consideratione
quod sirapliciter ejus quod siraphciter per oppositum modura est utendura sic,
dicitur esse subjectura. Cujus exeraplura si quod sirapliciter est propriura, tunc et
est, ut quoniara id quod est raagis colo- quod raagis videtur esse proprium ejus
rari ejus quod raagis dicitur esse subje- quodraagis subjectum, est propriura, et
ctura ut corporis quod raagis dicitur esse quod rainus ejus quod rainus, et quod
corpus, non est propriura : neque colo- minirae est ejus quod rainirae, et quod
rari oranino et simpliciter erit proprium raaxirae est ejus quod maxirae est pro-
ejus quod est simpliciter corpus et ora- prium. Cujus exemplum est, ut quoniam
nino. ignis est propriura sursura ferri secun-
Construenti autera hac consideratione dura naturam : et tunc raagis ignis pro-
per oppositum modum utendum est, prium erit magis sursum ferri secundum
quod si quod raagis videtur esse pro- naturara. Eodera autem modo conside-
prium ejus quod magis videtur esse sub- randum est in oranibus ahis^ quod ex
jectum, est proprium, sequitur etiam quolibet eorum arguraentando ad omnia
quodidquodminusvidetur essepropriura alia et ad quodlibet aliorum quse hujus-
ejus quod minus videtur esse subjectura, modi dicta sunt secundum magis et mi-
est propriura : et quod minime videtur nus, et raaxime et rainirae et siraplici-
esse proprium, erit proprium ejus quod ter.
minirae videtur esse subjectum, et quod Secundo autem modo comparando duo
maxime est proprium ejus quod raaxime, praedicata duobus subjectis, destruenti
et quod simpUciter proprium est ejus considerandum est, ut quoniara est raa-
quod sirapliciter. Cujus exeraplura, ut gis proprium animalis sentire, quara ho-
quod raagis
•1
viventis videtur
1, •
esse pro- minis scire
i-,-
: eo quod sentire sequitur
-i-i •
semire
proprium
non
prmm id quod est magis sentire, et mi- omne animal, scire autem non sequitur scd animaiis,
BtUS

nus viventis videtur esse proprium quod oranera hominera : non est autem pro- ditreremia.
est minus sentire, et quod est raaxime prium animaUs sentire, sed differentia :
sentiens propriura est ejus quod raaxirae non erit propriura horainis scire per lo-
vivens, et ejusquodsirapliciter propriura cum a majori. Construenti autem hac
est quod sirapliciter sentiens. consideratione per locura a majori uten-
Eodera autera modo ex eo quod est dum est, ut et si quod minus videtur esse
simpliciter ad eadem quge minus dicta proprium ejus, est proprium cujus mi-
minirae- et raaxime considerandum eo- nus videtur esse proprium, erit etiam
dera raodo. Destruenti quidera conside- quod raagis videtur esse propriura ejus,
randura, si quod sirapliciter est pro- propriura cujus raagis videtur esse. Ut
prium ejus quod simphciter erit subje- quoniam minus videtur esse proprium
ctum^ non est proprium : tunc nec ejus hominis esse raansuetura natura quara
subjecti quod est raagis, erit propriura : vivere aniraahs, et mansuetum natura
nec quod minus videtur esse proprium, est proprium hominis, sequitur quod
erit proprium ejus quod minus videtur etiam vivere sit proprium animalis.
esse subjectum : nec quod raaxirae vide- Tertio autera coraparando unum pra?-
tur esse proprium, erit proprium ejus dicatum duobus subjectis secundura nia-
424 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

gis et minus, destruenti quidem conside-

randum est si ejus quod magis videtur CAPUT IV.
esse proprium, aliquod non est proprium
illius : tunc etiam non erit proprium cu- De determinatione proprii per locinn a
jus minus videtur esse proprium inter ^inil/i.
duo subjecta quibus comparatur, per lo-
cum a majori. Sed non valet constructi- Deinde pcr locum a simiU ex his quae
ve : non enim sequitur, si est proprium similiter insunt, problema de proprio ter-
ejus cujus magis videtur proprium esse^ minandum est, primo comparando duo
quod sit etiam proprium ejus cujus mi- prsedicata sive propria duobus subjectis.
nus videtur proprium esse. Cujus exem- Primo igitur destruenti considerandum
plum est, ut quoniam colorari magis vi- est, si proprium unum quod simile est
detur esse proprium superriciei quam quantum ad inesse uni subjecto, alteri
corporis ; non est autem corporis, nonse- proprio quod simile est quantum ad
quitur quod nec superficiei. Constructive inosse alteri subjecto, non est proprium
vero non valet : quia non sequitur, si sit illius subjecti cui similiter inest : tunc
superficiei proprium, quod otiam corpo- nec propositum proprium quod simibter
ris. Hic autem locus nulli construenti est
inest assignato subjecto, erit proprium
utilis, ut dictum est, eo quod impossibile ilbus subjecti cui simibler inest. Cujus
est unum plurium essc proprium : et exemplum est, ut quoniam sunt duo
ideo si construitur unius esse proprium,
subjecta concupiscibiUs et rationabs po-
non potest per magis et minus construi
tentife, et duo propria concupiscere et ra-
alterius esse proprium. tiocinari, et concupiscibibs simibter sit
Quarto comparando duo subjecta sive concupiscere, et rationabs ratiocinari
propria uni subjecto secundum magis et sunt hsec propria per proprios casus sua
minus, destruenti considerandum est, si subjecta consequentes : si concedatur
illud quod magis videtur inter duo pro- concupiscibibs non esse proprium con-
pria esse proprium aHcujus subjecti, et
cupiscere, sequitur quod nec etiam ratio-
non est proprium ejusdem : tunc sequi- nabs erit propriumratiocinari.
tur quod neque est ejus proprium quod Construenti autem hac consideratione
minus videtur esse proprium. Cujus per oppositum utendum est sic^ quod si
exemplum est, ut magis videtur pro- abcujus subjecti est proprium ejus cujus
prium animalis esse sentire quam parti- similiter est proprium, erit et hujus in
bile esse : non autem animalis est pro- proposito et assignato subjecto, cujus si-
prium sentire : non erit animalis pro- miHter assignatum est proprium. Cujus
prium partibile esse. Construenti autem exemplum est, ut quoniam est rationabs,
hac consideratione per locum a majori quod sit prudens et prudentiae habitus, si-
utendum, si duorum propriorum alicu- cut concupiscibibstemperans habitus : est
jus subjecti si quod minus videtur esse autem rationabs potentiee primum et per
proprium, est proprium, et quod magis. se habitus prudens sive prudentise : erit
Ut minus videtur proprium animalis sen- et concupiscibiUs primum et per se tem-
tire quam vivere : est autem animalis perans habitus.
proprium sentire : etiam et vivere. Secundo autem per locum a simiH
comparando praedicata ad unum subje-
ctum destruenti considerandum est^ si
duobus propriis similiter se habentibus
ad unum subjectum, si quod simiUter est
proprium non est iUius subjectiproprium,
sequitur quod nec propositum proprium

LIBER V TOPICORUM,
quod similiter videturesse proprium, erit
proprium. Ut gratia exempli, quoniam
simihter est hominis proprium videre et
audire ; non est hominis proprium vide-
re, sequitur quod nec audire.
Construenti autem hac consideratione
opposito modo est utendum sic, si quod
smiihter, et quod simihter, ut patet in
cxemplo posito in httera. Ut animce pro-
prmm esse concupiscibile esse : primce
autem etiam proprium animae partis ejus
esse rationale primae. Dico autem pri-
mae, quod in actus primo sunt potenti»,
et secundo anima?, ettertiohominis : quia
per potentiam sunt animae, et per ani-
mam sunt hominis.
Tertio vero per locum a simih, com-
parando unum praedicatum duobus sub-
joctis terminandum est problema de pro-
pno : et hoc modo destruenli conside-
randum, si id quod simihter est proposi-
tum duobus subjectis, non est proprium
unius eorum, sequitur quod nec est pro-
prium assignati subjecti cui simihter vi-
detur inesse ut proprium : sequitur quo-
niam etiam non erit aherius proprium
subjecti. Et causa jam saepius dicta est,
■^-Ty^gv®^
425
TRACT. III
idem
^ non ^potest
quia . esse unum proprium
. . , di- Quare
non pctest
versorum subjectorum
"^ ^propne
^ sive bene:
, esse pro-
priuradiver-
sic enim esset commune non proprium. sarum cieruni.spe
Hujus exemplum est, ut quoniam simili-
hter est flammae urere sicut carbonis :
non est autem proprium flamma? urere :
non erit etiam carbonis proprium urere :
propter causam dictam. Et sic hic locus
construenti non estutihs.
Quia autem in praehabitis proprium
per similes habitudines proportionum
terminatum est, non superfluum quod
hic sumitur per locum a simili : quia
dilfert hoc quod est secundum proportio-
nem ex similiter se habentibus ad invi-
cem, vel ad aliquod, ab eo loco qui ex
his quae similiter insunt eidem vel diver-
sis, in hoc, quod hoc quidem quod est
ex similiter se habentibus secundum pro-
portionem ex similitudine habitudinum
sumitur, non in eo quod similiter aliud
inest tantum considerandum est. Id au-
tem quod est ex similibus, ex eo tantum
quod inest similiter alicui vel aliquibus
comparatur, si non per similem compa-
rationem accipiatur.
^yt-
^26 D. ALB. MAG. ORD. PfLED.

TRACTATUS IV

DE DETERMINATIONE PROPRII CONTRAGTI AD POTESTATEM ET

AGTUS, ET AD SUPERABUNDANTIAM DIGTI.

Gonstruenti autem hac consideratione

GAPUT UNIGUM opposito modo utendum est, ut si pote-

state ens assignans proprium ad hoc sub-
Deinde ad proprium aliquo modo spe- jectuni quod est actu, assignavit pro-
ciale et contractum ad dictum secundum prium, aut adhoc quod non est actu, sed
potestatem et actum, et superabundan- potestate tali quali contingit id proprium,
tiamdictum, hac consideratione destruen- quod non est inesse aliquando : erit enim
ti considerandum est, si aliquis potestate tunc proprium quod ab adversario opi-
proprium assignans subjecto existente in natum est non esse proprium. Cujus
actu, proprio autem non existente : et exemplum est, ut qui assignavit pro-
ad hoc subjectum quod est proprium, prium entis simpliciter, quod possibile
quod non est g.SiSignavit, vel quod pote- est pati vel facere, quod estsubjecto pro-
state est non contingentevhoo-.est, pote- prium, aut simpliciter est, hoc est, po-
state quae non est, et quam contingitnon testate^ quidem assignans proprium ad
esse id quod non est, existente tamen eo hoc, assignavit proprium ad hoc quod
cui inest ut proprium : tunc enim non est, non tamen entis quod actu est pro-
erit proprium quod positum est esse prium, et possibile pati et facere erit ali-
proprium. Exemplum, ut qui dixit aeris quando proprium : propter quod pro-
proprium esse quod inspirabilis sit, se- prium entis est quod possibile est pati
cundum actum assignavit proprium quod aliud aut facere. Et attende quod potest
potestate passiva est proprium, quee in assignari secundum potestatem materiiE,
actu non ducitur nisi per aliud activum et sic nihil prohibet proprium assignari
et spirans : nam hujus ens quod est aer potestate ens. Potest autem assignari po-
vel spirabile, ut spirari possit, aliquo testatepassiva relata ad activum aliquod,
activo spirante spiraculo indiget : assi- et sic male assignatur potestate ens ad
gnavit autem et ad hoc respectu ejus subjectum ens actu.
quod non est vel potest non esse pro- Deinde destruenti considerandum est
prium : quia cum non est animal quod si ex subjecto non existente dicitur esse
inspirare natum est aera, contingit sive proprium, si per abundantiam ponit pro-
possibile est aerem esse : non tamen pos- prium : tunc enim non erit proprium : ac-
sibile spirari aerem actu, cum non est cidit enim sic assignantibus proprium,
animal spirans : propter quod non erit non veram esse rationem quae est pro-
proprium aeris hujus quod est spirari prium de quo : non tamen subjecti est
vel spirabile esse, cum animal non erit proprium : corrupta enim re nihilo-
hujusmodi ut spirare possit : non ergo minus vera erit ratio quae est proprium ;
eritaeris proprium spirabile esse. quia adhuc alicui de numero eorum quae
 LIBER Y TOPICORIM. TRACT. IV
427
sunt, proprium maxime, hoc est, per su- hic autem interimitur ex eo quod sub-
perabundantiam inerit. Cujus exemplum jecto destructo adhuc potest proprium
est, ut si quis igni assignat proprium existere. Attendendum quod superius est
esse corpus levissimum corporum : tunc assignatum proprium semppr. Unde ubi
enim corrupto igne vel posito non esse, dicitur semper inesse proprium, est actu,
aliud adhuc corporum residuorum ab igne et hoc est quo existente subjectum potest
adhuc levissimum est : et tamen tunc non non esse.
erit ignis proprium, quodsit corporumle- Si autem aUus objiciat, quod omne objectio.
vissimum. proprium dicit aptitudinem, et sic omne
Construenti autem hac consideratione propriumpotestate est. Solvendum, quod Soiutio.
utendum est quod consideret si aliquis aptitudo est duplex. Activa, et illa est
non id quod per superabundantiam assi- actu : etpassiva, et illa potentia et non
gnavit proprium : et secundum hoc bene actu. Item quod arguitur, quod spirabile
positum est proprium. Attendendum au- posse non esse per spirare quod non est,
tem quod haec consideratio refertur ad vidctur argui unum contrariorum per
proprium specie quod est supra consi- aliud : hoc autem inconveniens non est
deratum : sed ilHc interimitur proprium quando unum contrariorum est causa al-
si non ponitur hcBc consideratio specie : terius.

^BDOLASTIOAT DU 8ACRE-C0EU&
 LIBER VI
TOPIGORUM.

TRACTATLS I

DE INTEBEMPTIONE DIFFIMTIONIS SEGUNDUM BONITATEM.

sequitur, si non inest, non inest ut dif-

CAPUT I. tlnitio : ut si non inest, non est praedica-
tum. Et si non inest ut preedicatum, non
De prooemialiter prsemittendis. inest ut diffmitio : quia potissimum pra?-
dicatum est diffinitio.
Cum autem jam determinatum sit qua- Propter quod syllogismo dialectico os-
liter dialectico syllogismo terminatur pro- tensum est qualiter terminatur problema
blema ejus quod est inesse ut accidens, de genere, quod quid dicit in diffinitione
secundum quod praedicatum accidit sub- praedicati de diffinito : et iterum quali-
jecto per hoc quod inest ei : et hoc est ter terminandum est problema de pro-
prsedicatum inesse subjecto : et si non prio quod per inesse convertitur, quod
inest^ non est prsedicatum sicut acciden- convenit diffinitioni in quantum est ter-
tisesse est inesse : et si non inest^ sequi- minus diftiniti, nec plus nec minus con-
tur quod similiter non est accidens, et tinens quam diffinitum : et non sint plura
consequenter quod non est in eo. Quod elementaliter ordinata ad diffinitionem.
si est : aut est substantia, aut accidens et Restat nunc dicere qualiter syllogismo
non substantia. Item si non inest : ergo dialectico ex probabilibus habet termi-
non est accidens, etsic nihil si non inest. nari problema de diffinitione. De diffini-
Ergo et in hoc simile est inesse prsedi- tione enim docere qualiter est tota rei
cati (ut praedicatum est) accidenti : quia essentia, relinquendum docere primo
si non inest subjecto, non est prsedica- Philosopho. Qualiter autem medium de-
tum ipsius : et hoc fuit prsedicatum pri- monstrationis et causa passionis de sub-
mum elementare ad diffinitiones. Et ideo jecto, jam in doctrina Posteriorum de-
 430 D. ALB. MAG. ORD. PILED.
terminatum est. Qualiter communis
praedicati est intentio, secundum quod
communiter adsubjectum ut praedicatum
referri habet per communia et probabilia
habet determinari, hanc doctrinam habet
facere dialecticus '.
Sic autem hic loquentes de diffmitione
dicimus, quod ejusnegotiidialectici quod
est circa diftinitiones, prout communia
praedicata elementaria referuntur com-
muniter ad quodcumque subjectum, par-
tes sunt quinque. Aut enim sic quantum
ad inesse comparatur ad subjectum, ita
ut de quosubjecto de quocumque de quo
verum est dicere vel praedicare nomen
(lifliniti secundum quod datur dilinitio,
non sit verum etiam dicere vel praedicare
rationem sive diffinitionem : et sic per
non inesse simpliciter intelligitur diftini-
tio : quod est propter hoc, quia oportet
hominis rationem sive diffinitionem de
omni homine veram esse. Et similiter di-
cendum est de qualibet vera diftinitione
alia relata ad suum diffmitum. Et ista cst
pars prima negotii.
Aut genere existente difiiniti ille qui
diftinit diffmiendo non ponit difiinitum in
genus, quodprimum cst in diffmitione
ponendum : vel si posuit ipsum in genus,
non tamenposuit in genus conveniens,
sed forte in remotum vel analogum : et
hoc quia oportet quod qui diffinit po-
nat in genus primo, et sic post genus
oportet dilTerentias addere generi, quae
genus usque ad ultimum actum determi-
nent. Et hujus causa est, quia genus vi-
detur maxime omnium eorum quae sunt
in diffinitione, substantiam diffiniti si-
gnilicare.
objectio. Et si quis objiciat quod in diflinitione
genus est potentia et sic materia^ diffe-
rentia autem forma et ut actus : actus
autem in plus est et indicat quam poten-
Soiutio. tia, Dicenduin est quod genus est ut quid
substans, et in quid praedicatum, et hoc
modo confert etiam speciei in quid prae-
* Hinc patet qualiter de diffinitione aliter tra-
ctat metapliysicus et aiiter posLerioristicus et
dicari, et ut in quid stans et fixum in
seipso esse videtur : differentia autem ac-
tus et conferre actu esse ut forma quae
genus formatum per differentiam facit
ipsum quale quid secundum formam et
perfectionem substantiae, et perficit ad
actum, sed non facit quid, sed potius
quid generis format et perficit secundum
quale formale ; etsicquantum ad hoc non
indicat quid, sed quale : quia omnis forma
in quale praedicatur. Et sic inteliigitur
quod dicitur, quod genus omnium eorum
quae ponuntur in difiinitione, maxime si-
gnificat quid diffmiti, sicut primum stans
et primum formabile per differentias.
Istae ergo sunt duae partes hujus negotii.
Tertia autem est, ut quoniam non est
difiinitio propria, hoc est, convertibilis
cum specie diflinita : tunc enim est pro-
pria quando onmi convenit et soli : quia
tunc propria dicit speciei et essentialia :
et quia soli convenit et ad alia non ex-
tenditur, oportet eam esse convertibile
cum difiinito secundum nomen et spe-
ciem : oportet enim difiinitionem pro-
priam esse, quemadmodum prius et nunc
dictum est.
Quarta autem pars ibtius negotii, aut
si omnia tria quae dicta sunt aliquis est
faciens sive observans, diffinitio assignata
non dicit quidest esse diffiniti per essen-
tialia illius.
Adhuc autem quinta pars istius nego-
tii est : quia aliquando pra?ter omnia
quae dicta sunt, considerandum quod si
etiam diffinitio determinavit quid est, non
benetamen et obscure, ita quod non cla-
rum sed confusum generat intellectum.
Istae sunt partes quinque negotii, non
difiinitionis : quia diffinitio ex his non
ponitur, sed negotium determinationis
problematisdiffmilionis interimendi circa
ista versatur. Et haec quinque non ut
partes integrales ad diflinitionem refe-
runtur : sed modus inheerendi quintuplex
acceptus ab his quinque accijutur : et hoc
aliter topicus. P. J.

LIBER VI TOPICORUM,
modo sunt partes et non aliter. De his
igitur onuraeratis partibus istius negotii
dicamus, de quibus jam dictum est, et de
quibus restat in hoc libro consideran-
dum.
Dicimus igitur^ quod si considerari de-
beat prima harumpartium, hoc est^ quod
si non est verum inesse vel proedicari ra-
tionem de quo ut de subjecto preedicatur
nomen, secundum quod datur, vel est
verum si inest eidem, nomen et ratio-
nem, considerandum ex his locis et con-
siderationibus quae in secundo hujus
scientiae libro ad inesse ut accidens ad-
ducta sunt : quia ex his quae ibi dicta
sunt, terminatur simpliciter inesse prce-
dicatum subjecto, sicut ssepe dictum est ;
eo quod si quid accidit, accidit substan-
tise in qua est secundum inesse quod est
accidentis secundum prsedicatum per se
stanti, accidit quantum ad inesse, quo
subjectum informatur, non oportet hic
adhocspecialemfacere considerationcm :
quando enim in secundo libro superius
disputavimus, quoniam inest generalitor
accidens : tunc quia ab inesse causatur
verum esse accidens praedicatum de sub-
jecto, tunc satis ostensum fuit, quia ve-
rum est illudinesse : etquando disputare
docuimus, quoniam non inest, tunc os-
tensum fuit quoniam nonestverum pree-
dicatum de subjecto : nam illic in secun-
do Hbro, utrum verum vel non verum sit
preedicatum de subjecto per simpliciter
inesse vel non inesse praedicatum in sub-
jecto, omnis consideratio fit, sicut ibi-
dem determinatum est.
Si vero aliquis subjectum non in con-
veniente genere posuit, quod est secunda
pars negotii : aut etiam propter hoc si
convertibiUs est assignata ratio sive dif-
fmitio, quod fuit tertia pars negotii prae-
sentis : ex his considerationibus et locis
quae ad genus sive inesse ut genus in
quarto libro hujus scientiae, et quae ad
proprium sive inesse ut proprium in
quinto hujus scientia3 libro adducta sunt:
ex ilhs ubi de his duabus partibus est
perspiciendam : ex illis cnim haec duo
431
TRACT. I
sufticienter considerantur. Reliquum sive
relictum est in hoc hbro considerandum
de quarto et quinto si diflinitiones non
determinavit, per quod destruitur sub-
stantia diffinitionis : aut si bene non dif-
fmivit, per quod destruitur bonitas diffiui-
tionis. De his enim duobusinhac metho-
do sexta aliquo modo per communia et
probabiha trajiseundo^ et non determi-
nando nec profundando subtiliter usque
ad causarum assignationem rehnquitut-
dare in hac methodo.
Et quamvis esse simpbciter sit ante
bene esse, tamen primo ostendemus qua-
liter destruitur diftinitio quantum ad
bene esse, et postea quomodo secundum
esse destruitur. Cujus ratio est, quia fa-
cilius est quodlibet fecisse secundum
substantiam et esse, quam fecisse bene
secundum perfectam sui bonitatem : et
ideo magis erratur circa benefacere ali-
quid, quam circa facere : eo quod labo-
riosius est benefacere quam facere : quia
plura requiruntur ad bene facere, quam
ad facere simpUciter : propter quod fa-
cihor est argumentatio opponentis, quae
est contra hoc quod est bene facere, quam
contra illud quod est simpHciter facere : a
facihbus autem inchoandum est : et plura
sunt ex quibus destruitur bene facere dif-
finitionem, quam ex quibus destruitur
facere eam simphciter, etc.
CAPLT II.
Quihus modis interimitur bonitas diffi-
nitionis, eo quod datur per ohscurum.
Yolentes ergo primo ostendere quah-
ter destruitur diffinitio secundum bonita-
tem tantum,et non secundum esse ipsius,
dicimus quod sunt duae partes ejus ne-
gotii, quod est non bene assignatam esse
diffmitionem. Unum enim sive una pars
ipsius est, quod ahquispotest uti obscura
interpretatione sive diffinitione , cum
oporteat diftinitionem quam exigit, ut
convenit sive quantum convenit sive
quantum perniittit diftinitum, planissima
 432 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
uti interpretatione. Dico -vero convenit :
quia, ut dicit Boetius, quod sicut intelli-
gibilia propter sui excellentiam perfecto
intellectu non capiuniur, ut perfecta in-
terpretatione explanentur, ut causa prima
a qua deficiunt linguae propter excellen-
tiam esse ipsius : quaedam autem propter
sui imperfectionem non perfecte intelli-
guntur, nec perfecte explanantur, ut ma-
teria prima, et motus, et tempus ' : sed
cum in his ponitur expianatio quce fieri
potest^ planissima interpretatione uten-
dum est : ideo quod innotescendi causa
redditur diffmitio, et quando non facit
innotescere diffinitum, caretbonitatefinis
sui, propter quod et ad quem assigna-
tur.
Secundus autem modus peccandi con-
tra bonitatem diffmitionis , si amplius
dixerit diffinitionem per comparationem
superflui quam oportuit : nam quod appo-
situm est in diffmitione ultra esse diffi-
niti, superfluum est. Appositum autem
est superfluum quod non est in esse dif-
Removet
dubium. finiti. Et hoc verum est de diffinitione
dicente quid tantum, quia diffmitio ista
dialectica est : quia quae dicit quid et
propter quid^ ad demonstratorem perti-
net : et ideo quia ipse considerat causam
quare passio inest subjecto, potius quam
quid est passio, non est superfluum in
illa diffinitione apponere causam quae
non cst de esse passionis.
Rursum autem quod in utrisque illis
partibus prima etiam et secunda dictum
est^ in plures dividitur partes : obscurum
enim dividitur in obscurum ex multipli-
citate sermonis, et obscurum ex transla-
tione dictum, et in hoc quod in resecatis
sermonibus explicatur vel exponitur .
Obscurum enim ex multiplici est, ut sit
aliquid cequivocum quod in diffinitione
ponitur, sicut qui diffmit generationem
dicens , quod generatio est ductio in
substantiam sive in esse substantiale.
Omnia enim nomina in tio desinentia
1 Duplex enim est causa difficultatis in co-
gnoscendo aliquod intelligibile, ut dicit Avi-
verbalia Bequivoca sunt ad actionem agen-
tis et passionem patientis. Unde ductio
cum sit ducentis, actio est : et ductio
ducti, passio. Hoc modo obscura est dif-
fmitio quando diffmitur sanitas dicendo,
quod sanitas est commensuratio calido-
rum, siccorum, frigidorum, et humido-
rum, e converso : cum enim est et ductio
et commensuratio propter causam quse
dicta est. Incertum ergo est utrum si-
gnatorum in sequivocatione positum in
diffmitione velit dicere quando tale aequi-
vocum ponit, et dividens per distinctio-
nem multiplicis non dixit in quo sensu
accipiat in diffmitione positum.
Similiter autem considerandum per
inspectionem ad diffmitum, si diftinivit
diffmitum quod multipliciter dicitur, et
non distinxit dividens multiplicitatem
diffmiti quo sensu difflnivit : incertum
enim erit cujus signati multipbciter dicti
assignavit diffmitionem. Maxime autem
contingit hanc obscuritatem fieri quando
a?quivocatio latet : latet autem quando
non determinatur per distinctionem.
Contingit autem calumniari talem diffi-
nitionem ab adversario, velut non con-
veniente tali diffmitione ad omnia, hoc
est, ad omnes sensus signatos, quorum
diffmitionem per aequivocum assignavit.
Maxime autem hanc increpationem con-
tingit fieri latente aequivocatione. Con-
tingit autem etiam quod dicimus, quot
modis dicitur a?quivocum quod in diffi-
nitione assignatum est, syllogismum fa-
cere contra talem diftmitionem ponen-
tem : nam distincto multiplici si secun-
dum nullum modorum vel sensum mul-
tiplicis diffmiti sufficienter et clare dicta
est diffmitio, manifestum est quoniam
nec est diffmitio, necest diffiniens secun-
dum modum quo diffmitio dicitur de dif-
finito.
Amplius obscure diffmit si secundum
translationem dictis in diffmitione nomi-
nibus usus. Ut si dixit diffmiendo scien-
cenna, 2 Metaphys. com. i. P. J.
 LIBER YI TOPICORUM, TRACT. I
tiam incadibilem : aut terram diffiniens,
dicat nutricem : aut temperantiam diffi-
ni(!ns, dixit consonantiam esse : quia
quod secundum translationem dicitur,
incertum esse dicitur, quia nescitur qua
similitudine transferatur : et ideo con-
tingit calumniari eum qui secundum
translationem dicit diffmiendo aliquid,
velut improprie dando difPmitionem : non
enim ad diffinitum proprie sumptis ter-
minis aptahitur dicta diffinitio: cum enim
dicat temperantiam esse consonantiam,
proprie adaptari non potest, quia omnis
consonantia proprie dicta est in sonis.
Amplius autem alia ratio ejusdem est,
quod tale diffinitum in duplici ponitur
genere , si genus temperantise dicatur
consonantia : propterea continget idem
esse in duobus generibus non continenti-
bus se invicem, hoc est, non subalterna-
tim positis. Temperantia enim constat,
quod est in genere virtutis, et est in ge-
nere consonantiae : cum nec consonantia
contineat sub se virtutem, neque virtus
proprie contineat consonantiam. Hoc au-
tem inconveniens est, quia diversorum
generum et non subalternatim positorum
diversse sunt species et differentise.
Amplius adhuc obscurum est, si in dif-
finitione non positis nominibus utitur,
hoc est in eo modo significandi quo im-
posita sunt nomina. Ut Plato umbrici-
lium oculum dixit : eo quod umbra ci-
liorum obumbretur . Aut putrimordax,
hoc est, putredinis corrosivum pulverem
dicat felagon, hoc est, felhs sive amari-
tudinis angorem vel angustiam dicat, et
Feia-on ita diffiniat. Est autem felagon pulvis
''""^" putri sive putredinis carnis corrosi^ois.
Aut medullam dicat ossigenam. Nam sic
dictis tribus modis obscurum quod in-
consuetum est, et non in propria signifi-
catione terminorum positum,
Qusedam enim nomina multiplicia ne-
que secundum a?quivocationem, nec se-
cundum translationem ponit diffiniens :
neque tamen utitur nominibus proprie
1 S. HiLARius, In libro de Synodis.
II
433
dictis, sicut dictum est, aliter quam insti-
tuta sunt nominibus et numeris : ut
cum dicitur diffiniendo , quod lex est
mensura vel imago eorum qua^ naturali-
ter justa sunt.
Et sunt hujusmodi pejora quam per
translationem dicta , quia translative
dicta ad minus per similitudinem de dif-
finito certificant : abusive autem dicta
intellectum penitus obscurant . Unde
translatione facta facit terminus transla-
tive dictus vel positus quodammodo no-
tum quod significatum est per similitudi-
nem translationis : omnes enim transfe-
rentes secundum aliquam simihtudinem
transferunt : et per illam similitudinera
aliquo modo declaratur diffinitum. No-
men autem quod est hujus et abusive
sumptum, nihil facit notum : et hoc ideo
est, quia nec similitudo inest talibus no-
minibus abusivis , quod mensura, vel
imago, lex dicatur : nec etiam in tah ser- ^ex unde
mone solet lex dici, sed potius a ligando : ^icatur.
co quod ad poenam obligat lex transgre-
dientem : propter quod si proprie inten-
dendo loqui, mensuram vel imaginem le-
gem justorum esse dixit, mentitur : imago
enim proprie dicta est, cujus generatio mago quid.
per artem vel per naturam vel per immu-
tationem facta est ejus cujus est imago.
Imago enim, ut dicit Hilarius \ est rei
ad rem cosequandae simihtudo indifferens.
Hsec autem sive talis generatio figurse
non inest legi. Si autem non proprie lo-
qui intendit, palam est quoniam obscure
dixit, sive diffinitionem per obscura po-
suit : et pejus quoad obscuritatem dixit
quolibet illorum modorum qui secundum
translationem dicuntur : et ista per simi-
litudinem ahud certificant, illa vero nihil
certificant.
Ampiius si tali diffinitione diffinit per
quam non est manifesta contrarii ratio,
si diffinitum contrarium habet : quia
contrariorum idem est genus, quod cum
dividitur, differentise contrarii sunt ma-
nifestge : et ideo qui novit diffinite unum
28
 434 D. ALB. MAG.
contrariorum, novit et reliquum : quia
cum genere et contraria ditferentia con-
stituitur reliquum : nam qui bene per
diffmitionem assignavit hoc modo con-
traria, assignavit quod unum cognoscitur
ex reliquo.
Amplius autem considerandum si dif-
finitione assignata non est manifestum,
cujus est diffinitio : sed sic intrinsecus
est diffinitio velut epitaphia quce sunt an-
tiquorum scriptorum, nisi in illis quis
superscripserit cujus sunt, non cogno-
scentur quod est unumquodque eorum.
Ex his ergo quae dicta sunt, cognoscetur
vel cognosci poterit, si aliquis non plane
diffinivit aliquid ex his quse dicta sunt,
et similibus.
CAPUT III.
Qualiter interimitiir bonitas diffinitionis
per superfluum in diffinitionepositum.
Interimitur etiam bonitas diffinitionis,
si amplius aliquid dixit in diffinitione
quam necessarium sit : et hoc quidem
appositum potest esse tribus modis, ita
quod vel appositio fiat diversi ab omnibus
diffinitionibus, velfiat appositio ejusdem,
vel fiat appositio partim ejusdem et par-
tim diversi. Et si fit appositio diversi, hoc
fieri potest tripliciter : vel quod apposi-
tum diversum sit in plus omnibus diftmi-
tionibus vel diffinientibus, vel quod sit
in minus, vel quod sit in aeque cum
eis.
Primo igitur considerandum si ahquis
apponens ad diffinitionem diversum am-
plius (sive quod est amplius) sive super-
fluum, cum isto sic addito dixit sive assi-
gnavit diffinitione : et tunc consideran-
dum si in tali appositione quo (hoc est^
aUquo) usus est, quod sui communitate
omnibus insit , sicut ens et unum et
hujusmodi, quod inest omnibus simplici-
ter existentibus. Considerandum etiam si
aliquo tali in appositione usus est, quod
non omnibus insit sub eodem genere
positis quod est genus diffmiti ; tale
ORD. PR^D.
enim appositum necessarium est dici esse
amplius sive superfluum . Cujus ratio
est, quia nihil ponendum est in diftiai-
tione quod ab ahis non separet : oportet
enim diffinitum separare ab aliis generi-
bus, et ab aliis quse suntin eodem genere
cum diffinito : quod autem positum est
in diffinitione, si omnibus simpliciter
inest, ut ens, hoc a nullo separat : eo
quod omnibus convenit, et ita differen-
tiam nullam ab aliquo facit, et sic addi-
tur inutiliter et superflue in diffinitione
id quod omnibus inest quae sunt sub
eodem genere : cum diffinitum non se-
paret ab his quse sunt sub eodem genere
cumdiffinito, sed ponit convenientiam
ad iUa : ab ahis autem generibus separa-
tur per genus positum : et sic superflue
addunt quod convenit omnibus quae sunt
sub eodem genere : propter quod vanum
et inutile est hujus appositum.
Si autem aliquis objiciat,^quod per ens objectio.
appositum in diffinitione separatur diftl-
nitum a non ente, et sic non superflue
apponitur, Dicendum quod tales obje- Soiutio.
ctiones frivolae sunt : quia eadem separa-
tio fit per quodlibet genus, sive genera-
Kssimum, sive subalternum in diffinitione
positum, per quod diffinitum esse intel-
hgitur.
Si vero quseritur, quare ens genus esse Dubitatio.
non possit
. ,
in .diffinitione
.
positum
, . .
? Sse- Quare eiis
non potest
pms m hac scientia a nobis assignata est esse gjnus.
. 1 . . . Ens nonpo-
ratio, et est, quod ens et esse accidit ei test praedi-
quod est, non quod accidens sit, sed per de aiiquo,
aliud convenit : cujus probatio est^ quod per aiiud.
cum prsedicatur de ahquo, non praedica-
tur tanquam id quod sit de ratione subje-
cti, et sic non praedicatur per se^ sed per
ahud. Probatam est et in hbro de Causis,
quod omne quod est, secundum id quod
est, nihil est in eo quod est : et quod
est, convenit ei ex comparatione ad cau-
sam primam, et secundum id quod est :
genus autem est praedicatum quod est de
ratione subjecti, et quod inest ei secun-
dum id quod est. Haec igitur est vera
causa, quare ens non potest esse genus.
Aut si est quidem proprium quod ap-

LIBER VI TOPICORUM,
positum in diffinitione^ hoc est, conver-
tibile sit, ita tamen quod abiato illo a
difiinitione, residuum adhuc convertibile
sit cum diffinito, ita quod adhuc est pro-
pria diffinitio, et dicat adhuc substan-
tiam diffiniti , superflue est additum.
Simpliciter autem et universaliter esse
illud superfluum est dicendum, quo abla-
to a diftinitione, quod reliquum est resi-
duum, sufficienter manifestum facit id
quod diffinitum est . Talis autcm (ut
exemplum ponamus) est animse Platonis
diffinitio, si anima secundum Platonem
dicatur numerus seipsum movens : nam,
sicut diffinit, seipsum movens est anima,
et convertitur cum anima seipsum mo-
vens esse, et separat animam a natura
quse non movet seipsam, et est princi-
pium motus et quietis in anima per se
et non secundum accidens : et ideo su-
perflue ponitur numerus.
Aut forte contra id quod dictum est,
objiciet ahquis, quod non superfluit id
quod dicitur numerus : quia quamvis
non separet ab aliis generibus, nec ab
his qucB sunt in eodem genere : tamen
id quod dicitur movens seipsum, non in-
dicat substantiam sive quid diffiniti, in-
terempto sive ablato a diffinitione nume-
ro : numerus enim dicit quid animae, ut
dicit Plato. Si enim sic dicat aliquis, di-
cimus ad hoc, quod quolibet modo se
habeat numerus ad animam, sive ut ge-
nus et quid animse, sive non, difficile est
explanare , et altioris est inquisitionis
quam sit praesens negotium.
In omnibus ergo quse sic latent diffini-
tionibus opposita, utrum necessaria vel
superflua sint, utendum ad expediens
diffinitionem, sicut patere potest inphleg-
matis diffinitione data de ipso secun-
dum causam agentem, quod est humi-
dum primum a cibo separatum indige-
stum : quod enim per superabundantiam
dicitur, uni soli convenit : dicitur autem
primum per superabundantiam : et sic
unum solum phlegma primo a cibo se-
paratum est convertibile cum phlegmate,
praeter hoc quod dicatur addendo indige-
435
TRACT. I
stum : et sic superflue additur indige-
stum, eo quod hoc ablato^ adhuc quod
reliquum est , diffinitio est propria et
convertibilis cum phlegmate : eo quod
non contingit a cibo aliud quidem pri-
mum separari. Aut non dicit phlegma
esse simpliciter primum cibum a cibi in-
digestione in hepate facta separatum^ sed
dixit primum indigestorum : quia quam-
vis cholera separetur, illa separatur in
sede sanguinis residens, et ad cistim fel-
lis mittitur : et quamvis melancholia se-
paretur, illa separatur ut adustum et ad
splen transmissum. Solum autem phleg-
ma separatur ut primum indigestorum,
et sic addendum est indigestum : et sic
intelligendo non superfluit quod dicitur
indigestum. Nam illo primo modo dicta
et intellecta diffinitio phlegmatis non erit
vera diffinitio secundum bene esse diffi-
nitionis : propter hoc quod phlegma om-
nium separatorum a cibo primum non
est : quia ante digestionem quae fit in he-
pate, facta est prima digestio in sloma-
cho, per quam grossum a subtili per ca-
lorem digestivum separatur, et grossum
per concavum ad inferiora ventris dimit-
titur : et tunc subtile per venas mesarai-
cas in hepate figitur : et ibi stans in di-
gestione phlegma fit viscosum et indige-
stum primum ibidem indigestorum a ci-
bo, qui xu[jio; Grsece vel massa tysanaria
Latine vocatur^ quse vere est cibus, et in
cibum membrorum aptatur sub medio
thalamo cordis , ut dicit Aristoteles,
quamvis Galienus hoc non dicat : sed de
hoc nulla vis est hic, quia exemplo non
utitur Aristoteles, nisi ut significet et in-
telligat qui discit. Si ergo modis dictis
superfluum quis apposuit in diffinitione,
plus sumendo , peccavit, etiam super-
fluum ponens in minus. Diximus enim
quod si aut in plus posuit superfluum,
aut in minus diffinito^ quod peccavit.
Aut si quis posuit aliquid de numero
eoruni quse non omnibus insunt quce
sunt sub eadem specie quae diffinitur :
tale enim minus commune facit, quod
non convertitur diffinitio, ita quod om-
 436 I). ALB. MAG.
ni et soli insit : et ideo tale quid ap-
ponentes ad diffmitionem pejus diffi-
niunt, quam qui communius apponunt.
Commune enim per appositionem et de-
terminationem restrictum fit converti-
bile. Unde illo quidem modo quando
apponitur communius quod omnibus
inest, erit pro terminatione propria et
convertibilis diffmitio : et tota simul
accepta cum communioribus^determinate
accepta, erit propria et convertibilis. Si
vero illo secundo modo aliquid eorum
quae sunt in diffmitione, sic positum sit
in minus, et non omnibus inest quse sunt
sub specie diffmita, impossibile est to-
tam diffmitionem propriam esse vel fieri:
eo quod sic non conversim prsedicatur de
re diffmita. Cujus exemplum est, ut si
diffmitioni hominis quse est animal gres-
sibile bipes^ additur tetracubitum , eo
quod aliquis homo tetracubitus et non
omnis : nam hujus diffmitio tali super-
fluo apposito non conversim praedicabi-
tur de re diffinita, eo quod id quod appo-
situm est, tetracuhitum , non omnibus
inest quse sunt sub specie diffinita quse
est homo.
Rursum si respiciens in seque commu-
ne idem frequenter dixit in eadem difti-
nitione, et ex eadem parte sivefrequen-
ter dixit illud actu, sive intellectu dici-
tur in illo eo quod actu sit in illo. Cu-
jus exemplum est, si concupiscentiam
quis diffiniens dicit^ concupiscentiam
appetitum esse delectationis : omnis
enim concupiscentia delectationis et de-
lectatio est : intelligitur enim concupiscen-
tia pastura in fruitione delectabilis, et
talis pastura et fruitio est delectatio ipsa
Oranis deie- scnsibilis. Et . cst exemplum secundum
ctatiosecun- . ,. . ,
dum piato- Flatonem positum^ qui dixit quod om-
nemestmo- . . , , ,• , • , •
tus passivus nis delectatio motus passivus est m sen-
in sensibi- . i •j j sic diceretur, animal gressibile est bipes
lem ani- sibiiem anmiam : et propter id secundum
Platonem est et concupiscentia delecta-
tio : et in delectatione tali secandum
Platonem iterum dicitur concupiscentia :
et tunc sensus est, concupiscentia est ap-
petitus concupiscentise pascentis se et
fruentis delectabili quo fruitur : propter
ORD. PR^D.
quod idem erit delectatio ipsi concupi-
scentise : et sic idem frequenter dicitur.
Sic ergo per superfluum diffmitio concu-
piscentiae datur , quando dicitur quod
concupiscentia est appetitus delectatio-
nis : propter hoc quod utrumque horum
delectatio est, et sic idem frequenter po-
nitur. Sic ergo dicetur quod talis diffini-
tio secundum bonitatem per appositio-
nem ejusdem interimitur.
Aut oportet dicere quod aliquando
idem frequenter dicere nihil est inconve-
niens, quando et in propositione non ex
eadem parte subjecti vel ex eadem parte
prsedicati fiet, sed si solum in subjecto
vel praedicato fiat : quoniam diffinitio vel
subjicitur tota, et aliud positum in ea prse-
dicatur : vel prsedicatur, et aliud positum
in ea subjicietur^ de quo tota diffmitio
priTdicatur : quod patet, quia homo est
bipes, et idem est bipes homini : et sic
idem erit bipes homini quando prsedicatur
de eo. Similiter est idem homo animal
gressibile bipes : et talis bipes est gressibi-
le bipes : et de hoc toto sicut de homine
praedicatur bipes, et e converso illi toti
subjicitur quod est, animal gressibile bi-
pes est bipes : et bipes est animal gressi-
bile bipes : sed non propter hujus fre-
quenter idem dicere inconveniens ali-
quod accidit : quia unum dicitur ex parte
subjecti, et repetitur ex parte prsedicati,
et e converso : et sicut quando idem de
se prsedicatur, et arguitur sic : homo est
bipes : animal gressibile bipes est homo :
ergo animal gressibile bipes est bipes.
Nec est inconveniens quod diffinitio
hominis datur, quod homo est animal
bipes, non praedicatur bipes de animali
gressibili per modum propositionis, ut
sit sensus, animal gressibile est bipes :
sed si nunc adderetur iterum bipes, ut
bipes, esset inconveniens propter nuga-
tionem ejusdem ex eadem parte prfedi-
cati frequenter positi : sed si toia diffini-
tio prius simul subjicitur, et postea bi-
pes (ut idem) de diffmitione prsedicatur,
sicut animal gressibile bipes est bipes,
 LIBER VI TOPICORUM,
sicut animal gressibile bipes est animal,
non est nugatio, qui repetitio non fit ex
eadem parte : sed unum subjicitur, alte-
rum praedicatur , ita quod de animali
gressibili bipede bipes preedicatur : quod
nihil est inconveniens, quia tunc semel
tantum bipes prsedicatur. Et similiter in
priori exemplo de concupiscentia, cum
dicitur, concupiscentia est delectationis
appetitus, ut sit sensus, appetitus est de-
lectatio, sed potius de tota diffmitione in
subjecto posita et pro subjecto delectatio
prsedicatur : et sic non est in eadem par-
te concupiscentia et delectatio in prsedi-
cato : et hoc nihil inconveniens est : un-
de bis dicere idem nomen, non est sem-
per de numero inconvenientium : sed de
numero inconvenientium est dicere fre-
quenter idem de eodem, et ex eadem
parte praedicari. Exemplum autem hujus,
sicut Xenocrates prudentiam diffinire
volens dixit, quod prudentia est determi-
nativa et contemplativa eorum quae sunt,
dixit utrumque esse determinati^Tim et
contemplativum in preedicato ponens et
prsedicans de prudentia : nam determi-
nativa contemplativa qusedam est, et non
convertitur : quia contemplando quid fa-
ciendum sit, det^rminat quid sit agen-
dum ex contemplatione : propter quod
bis idem et de eodem dicit sive prsedicat,
quando post determinativa rursus praedi-
cando addit dicens et contemplativa.
Rursus autem idem ex eadem parte mul-
toties dicit quicumque dicit, quod refri-
gidatio est privatio caloris qui secundum
naturam : nam omnis privatio caloris vel
refrigidatio dicitur apud medicos, non al-
terius, sed caloris ejus qui secundum na-
turam est : et qui ab exteriore calore re-
frigeratur, non infrigidatus, sed frigestus
dicitur : et ideo addendo, qui secundum
naturam, idem additur quod per intelle-
ctum erat in illo : et sic intelligitur exeip-
plum hic inductum. Et non est curan-
dum de dictis eorum qui student verifi-
care qualiter omnis privatio sit privatio
naturalis habitus, quia falsum est : sed
verum est, quod hsec privatio (quee in
TRACT. I
437
medicina refrigidatio vocatur) privatio
est caloris qui est secundum naturam,
nec privatur in eo calor nisi naturalis.
Et propter hoc superfluum est addere,
quod refrigidatio privatio caloris est qui
est secundum naturam.
Rursum frequenter idem dicitur si uni-
versali ex eadem parte non per apposi-
tionem et determinationem addit parti-
culare quod actu et intellectu se habet
sub universali, ut si dicatur, homo est
animal rationale gressibile, et sic recipit
id quod quodammodo est idem et quo-
dammodo est diversum , frequcnter ex
eadem parte positum , ita quod inter
universale et partem ejus (quod par-
ticulare est, eo quod pars est et voca-
tur) interponat copulativam ad notan-
dum diversitatem. Cujus exemplum est,
ut si aliquis diffiniens clementiam di-
cat, clementia est diminutio vel remissio
in poenis exigendis expedientium et ju-
storum : talis enim remissio in principe
clementia vocatur : nam in tali diffini-
tione justum est expediens quoddam, hoc
est, particulare est expedientis. Quia ve-
ro justum cujus clementia remissio est
ubi expediens ad rempublicam observan-
dam : quia maxime sic exigentia poena-
rum propter justum continetur in expe-
diente. Abundans ergo quoddam et su-
perfluum est talis diffinitio : nam qui di-
xit universale, addidit et particulare per
copulam tanquam diversum sit ab ipso,
cum in particulari iterum dicatur univer-
sale. Idem autem et ejusdem est, qui di-
xit medicinam esse de numero sanativo-
rum animali et homini. Et intelligatur
non de scientia medicinse, sed de medi-
cina purgante vel sanitatem conservante
animali et homini. Quia dicens animali
non oportuit addere homini : quia ani-
mal repetitur in homine. Et simile exem-
plum est, qui legem diffiniens dicit legem
imaginem eorum quae naturaliter i-unt
bona et justa : eo quod lex posita est ad
imaginem naturalis rectitudinis accipi :
nam justum est quoddam bonum et par-
ticulare ipsius in quo repetitur bonum :
 438 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

et ideo sic diffmiens frequenter idem di- ejus, et non fit nugatio, nec fit inutilis
xit, et sic contra diffinitionis bonitatom repetitio. Sed si eidem particulari per
peccavit. posterius addatur (ut homo animal) mu-
Quomodo Attendendum autem est hic , quod tiliter additur, cum universale in particu-
additum omnia
universali i-i-
quae in diffmitione
i
sequuntur genus
i- •!
lari dicatur.
-i
Idem enim
-i
est ac si
<4
dicatur,
/^T-iim
non facit particularia, quodammodo msuut generi, homo animal, anmial : oporiei enmi,
sed bene e et uou fit nugatio : quia non inutiliter quod nugatio si esse debeat, quod idem
sed si'cumsed ad generis determinationem ponun- sa?pius in eadem parte orationis inutiliter
*^dauir,^fit tur, sicut formativa generis ad speciem dicatur. Utrum igitur bene vel non bene
"'petitio.^ sunt. Adhuc autem potest addiper appo- aliqui diffiniunt, per hsec quidem et hu-
sitionem parlicuhare suo universali sine jusmodi perspiciendum est.
copula ad determinandum universitatem

LIBER VI TOPICORLM,
QUALITER INTERIMITUR DIFFINITIO
DIFFINITIONIS ET PARTIUM
CAPUT I.
Si non per notiiis diffmiunt et prius,
conjunctim in hsec aspiciendo.
Postquam autem determinatum cst
qualiter interimitur ex praedictis locis et
considerationibus diffmitio secundum
suam bonitatem , determinandum est
nunc qualiter destruitur secundum suam
substantiam, ita quod non remaneat dif-
finitio sic destructa. Utrum autem aliquis
similiter diffinivit et per diffinitionem
dixit esse diffiniti^ vel non diffinivit, cx
talibus deinceps dicendum est. Haec igi-
tur declaranda sunt primo inspiciendo
in conditiones tam diffinitionis totius,
quam partium ejus : et postea etiam
inspiciendo in ipsam diffinitionem et
partes . Et primum quidem inspiciendo
in conditiones diffinitionis et partium
ejus, inspiciendum est si aliquis diffiniens
non per notius sive per notiora et evi-
denliora, quae (prius et notius) sunt con-
ditiones diffinitionis, et partium ejus for-
males, per quas notificat diftmitum, qui
est proprius actus diffinitionis. Lnde si
non per notiora aliquis fecit diffinitionem^
interimitur diffinitio : quia enim diffinitio
redditur sive datur causa innotescendi
per essentialia id quod dicitur, hoc est,
diffinitum. Cognoscimus autem non ex
quibuscumque, sed ex notioribus et prio-
ribus et evidentioribus^ quemadmodum
etiam in demonstrationibus notitia con-
439
TRACT. II
INSPIGIENDO IN CONDITIONES
EJUS.
clusionis ex prioribus vel secundum rem
et causam : et ex notioribus ad intelli-
gendum est , et evidentioribus quoad
actum manifestandi propositum : sic enim
omnis doctrina quse docetur per causam,
et omnis disciplina (quae per intellectum
accipitur) se habet, etita fit. Et hoc dictum
est in notitia complexi quod est conclusio»
cujus medium est diffinitio, qua? est per
notiora incomplexi. Manifestum ergo,
quod qui non per hujusmodi priora et
notiora et evidentiora diffinivit sive de-
terminavit, in terminis sui esse explicite
ponens diffinitum, non diffinit omnino,
et diffinitio secundum substantiam inter-
imitur.
IIoc probatur per deductionem ad im- Si dilflnitio
dari posset
possibile : sequitur enim, quod plures
riora et ig-
notiora.tunc
erunt ejusdem diffinitiones, si conceda-
per poste-
tur quod talis diffinivit : si enim iste dif- plures erunt
fioitiones.
tinivit qui non per notiora et priora et ejusdem dif-
evidentiora diffinitionem assignavit, tunc
data ab ipso est quaedam diffinitio. Pa-
lam autem multo magis est, quod et ille
diffinivit qui per priora et notiora diffini-
tionem assie-navit : et hoc erit alia diffi-
nitio ejusdem, et sic unius et ejusdem
plures erunt diffinitiones. Quod est in- Quare non
convenit
conveniens, quia hoc non videtur, scilicet
dilfinitiones.
esse plures
quod una res, cujus est unum esse sub- ejusdem
stantiale, plures possit diffinitiones ha-
bere : ideo quia unicuique eorum quae
sunt, est unum esse quod est secundum
substantialia seu esse principia : propter
quod si plures ejusdem erunt diffinitio-
nes, unum et idem erit esse : quia secun-
 440 D. ALB. MAG.
dum utramque diffmitionem significatur
esse diffiniti : heec autem duo csse per
duas diffinitiones significatas de diffinito
in eodem esse non possunt^ eo quod dif-
fmitiones sunt diversce et per diversa as-
signatce : manifestum ergo quod non
diffmivit, qui diffmitum non per priora
et evidentiora determinavit. Sic igitur
inspiciendo ad prius et notius conjunctim ,
patet quod destruitur diffinitio si non as-
signatur per priora et notiora.
Inspiciendo autem divisim adhuc etiam
per prius et notius potcst interimi diffmi-
tio. Igitur ut hoc ostendatur, per non
evidentiora lieri diflinitionem simpliciter
dicitur, sicut et notius dicitur duphciter.
Unde non evidentius duphciter est acci-
pere : si enim per non notiora sit diffe-
rentia, aut ex ignotioribus simpliciter et
secundum naturam rei diffmitse, aut fil
ex ignotioribus nobis sive quoad nos :
utrumque enim istorum contingit et con-
tingere potest, quod duobus istis modis
Quid sit 6^ ignotioribus assignatur diffmitio. Di-
"°piicit^r.™ citur ergo simphclter evidentius quod
prius est simpliciter quoad naturam po-
steriorem secundum naturam, ut punctum
prius est linea, eo quod est principium
ejus secundum substantiam : ethoceodem
modo Hnea prior estsuperficie, et superfi-
ciespriorsoliditatesivecorpore:quialinoee
terminus esscntialis et formalis est pun-
ctum, et superficiei linea, et corporis su-
perficies : et sic prius est simpliciter pun-
ctum quam linea, et linea quam superfi-
cies, et superlicies quamcorpus^ quemad-
modum unitas estprius et principium om-
nis numeri. Similiter autem littera prior
est quam syllaba, et syllaba quam dictio,
et dictio quam oratio, et principium suo
principiato, et simplex omnesuo compo-
Qusesintno- sito. Nobis essc notiora e contrario modo
bis notiora. ^^.^.j^-^ . nobis enim notius est, quod
maxime sub sensu cadit, quia per sen-
sum primo notitiam accipimus. Unde so-
lidum sive corpus nobis est notius quam
superficies, et superficies quam linea, et
linea quam punctum : quia maxime soli-
dum cadit sub sensu : propter quod etiam
ORD. PR.^D.
plures (hoc est, non sapientes) hoc ma-
gis cognoscunt quam sua principia sim-
plicia : nam haec quidem principiata quo-
libet modo et sensu et ratione cogno-
scuntur : illa autem quse sunt illorum
principia et simplicia, non est apprehen-
dere nisi subtili et abundanti intellectu
qui fit per resolutionem principiati et
compositi in principium et simplex.
Ex quo patet quod melius est cogno- ^^^^.^^ ^^^
scere diffmitum per simpliciter priora et *"^jfSm^
notiora, quam perposteriora ut diffmita : c?tYr prTo^J-t
et taliter cognoscere posteriora per sim- Josteriora.
pliciter priora, disciplinabihus et intelle-
ctuabilius est. Verum ad eos qui imperiti
sunt et sensum sequuntur (et ideo impo-
tentes sunt cognoscere per simpliciter
priora) necessarium est fortasse aliquan-
do facere notitiam per posteriora quse
illis sunt notiora, et per illa facere difti-
nitionem, quae tamen non est diffinitio
vera, sed assignatio quaecumque majoris
declarationis quam sit nomen diffiniti.
Sicut si gratia exempli dicatur quales
sunt puncti, et linece, et superficiei diffi-
nitiones, ut punctum per lineam quando
dicitur lineae terminus, et superiicies est
terminus corporis, et linea est terminus
in quo stat resolutio superficiei : hsec
enim ut in diffinitione puncti linea, et in
diftinitione linecB superficies, et in diffi-
nitione superficiei corpus, non ponuntur
ibi ut priora simpliciter, sed quoad nos^
et quoad plures sensu judicantes de co-
gnoscibilibus illis. Omnes enim istae dif-
finitiones notificant priora simpliciter per
posteriora simpliciter : nam hiec quidem
puncta lineae, illud autem quod est linea
superficiei, illud vero quod est superfi-
cies, diffinientes dicunt soliditatis termi-
nos esse, posterius in diffinilione prioris
Sic autem dupliciter dicto eo quod est
ponentes.
ignotius et notius, oportet non latere,
quoniam sic diffinientes ex posterioribus
secundum naturam et ex prioribus quoad
nos, non contingit judicareper talem dif-
fmitionem quid est esse diffiniti per sua
principia essentialia ; quia per priora

LIBER VI TOPICORUM,
quoad nos esse non accipit, sed notitiam
quamdam quae est ex parte cognoscentis
et non rei cognitse: nisi forte contingat
idem et nobis notius esse et simpliciter
notius, quod non convenit apud plures,
sed apud sapientes solum, et in sensu
prius esse universali particulare depre-
liensibile, sicut in principio PJiysicorum
dicit Aristoteles. Cujus ratio siquidem
haec est : quia certe oportet per genus
proprium et dilTerentias essentiales difli-
nire eum qui diffinit bene : genera autem
^ et diflerentiae priora sunt simpliciter,
quam species cujus est genus et cujus
Quod gene- sunt dilTerentioe. Huius autem probatio
ra et diffe-
rentieesint cst. quia. a gcnere et/ ditierentia. non
^
con-
pnora sim- ' ^ 4- j
piiciter vertitur consequentia ad speciem : genus
cies ef^no- enim interemptum et dfferentiae interem-
ptai interimunt speciem, et non e con-
verso. Cujus causa est, quia simpliciora
sunt genus et differentia, et simpliciora
secundum naturam quam species. Priora
igitur et notiora sunt genus et differentia,
quam specics diffmita per hajc tanquam
per evidentiora. Cujus est et aha ratio :
quia specie quidem nota per diffmitio-
tem, necesse est et genus et ditferentias
notas esse : quia ignotum non tit notum
nisi per notum : species autem ignota
per genus et differentias fit nota : necesse
ergo est genus et ditferentiam ante sive
prius cognosci. Nam qui hominem scit
per difllnitionem, necesse est ut sciat ani-
mal gressibile prius, quia per ista notifi-
catur homo, sed non convertitur : quia
genere ut in se et differentia ut in se no-
tis, non necesse est speciem continue co-
gnosci : propter quod sequitur, quod
species posterior sit secundum naturam
genere et differentia. Igitur qui non per
haec diffinivit diftinitionem speciei, se-
cundum naturam diffiniti et esse ipsius
substantiale non dicit.
Amplius alia tertia ratio ducens ad im-
possibile : his enim qui dicunt diflinitiones
veras et substantiales secundum hujus-
modi esse quse sunt per priora et notiora,
et non secundum naturam, sed ex his
quae singulis sunt notiora, accidit plures
441
TRACT. II
ejusdem rei esse diftinitiones : nam secun-
dum idem alia et aUa aliis sive diversis, et
non eadem omnibus convenit esse notio-
ra : alia enim pluribus et alia paucioribus
et sapientibus sunt notiora. Propter quod
ad unumquodque diffinitum diversa se-
cundum notitiam diversorum est assi-
gnanda diffmitio : et sic plurimee erunt
unius et ejusdem diftinitiones, sicut di-
cebat Heraclitus.
Amplius autem et alia ratio est : quia
alio et alio tempore eisdem eadem sunt
diversimode magis nota : nam in princi-
pio quidem quando imperitus et insipiens
est, sunt etiam magis nota sensibilia :
postea autem quando tales fiunt cerlio-
res per doctrinam et sapientes, tunc e con-
trario etiam magis nota priora secundum
naturam, et econlra minus nota sensibilia
etiam videntur : propter quod secundum
hoc sequitur, quod ad eamdem rem
diffiniendam non semper erit eadem et
ex eisdem diffinitio, sed temporibus di-
versis diversa : et hoc accidit his qui per
ea quae singulis sunt notiora, dicunt diffi-
nitionem assignandam esse.
Ergo ex dictis palam est, quod diffini-
tum non est diffiniendum sive determi-
nandum per ea quse hujusmodi sunt, hoc
est, per nobis notiora, sed per simpliciter
et secundum naturam notiora ; sola enim
sic assignata diffinitio est vera diffinitio,
et liaec est una sive unica sicut unicum
est esse secundum naturam diffiniti, et
haec diffinitio est semper et in omni tem-
pore eadem. Fortassis etiam dicitur sim-
pUciter notum : non tamen ideo quia se-
cundum naturam rei cognitae est notum,
nec etiam simpUciter est notum quod
omnibus est notum universaliter : sed di-
citur simpliciter notum, quod omnibus
bene dispositis secundum inteUectum non
impeditum est notum : velut etiam sim-
pliciter sanativum dicitur, quod his est
sanativum qui bene dispositi sunt secun-
dum corpus : et non dicitur simpUciter
sanativum, quod quibuscumque ut infir-
mis est sanativum : quia intemperata ali-
quando infirmis sunt sanativa : oportet
 442 D. ALB. MAG. ORD. PRtED.
enim unnmquodque talium multipliciter
dictorum subtiliter per distinctionem in-
vestigare : et postquam investigatum est,
oportet eo uti ad id quod expedit propo-
sito apud disputantes ; quia lioc factum
Maxime de- est de distiuctione notioris prioris. Si au-
struenda _ _ i
est diffinitio tcm uer considerationem ad prius
^ et no-
quaa nec ex . "^
nobis
nbus notio-
nec tius factam interimi debeatdiffmitio, ma-
naturse
cedit pro- ximc secundum rem, indubitanter guoad
adversarium interimitur diffmitio si os-
tendatur ab opponente, quod contingit
fieri sive assignari diffmitionem, nec ex
simpliciter notioribus, nec ex nobis no-
tioribus : quia tunc utroque modo de-
structa est.
Patet ergo (ut dicta consideratione epi-
loganter concludamus) quod unus (qui
dictus est) locus est interemptionis difli-
nitionis respiciendo si non per notiora
sed per posteriora priora diffiniendo si-
gnificare (hoc est, notificare) conaturdif-
finitum. Ad hoc enim tota ista inducta
est consideratio : quia distinctio indu-
cta de priore et notiore est hic, ut co-
gnosci possit quid est prius et notius
quod est in hac superiori considera-
tione. Nec consideratio tantum interi-
mit secunduin bene esse diffinitionem,
sed etiam secundura esse : eo quod notius
et prius accipitur secundum rem, non
quoad noc tantum : si enim esset quoad
nos tantum, non interimeret nisi boni-
tatem diffmitionis : sicut et obscurum quod
est quoad nos notius, est appositum, et
tantum bonitatem diffinitionis interimit.
Ahus autem locus adhuc inspiciendo
conjunclim sive simul ad notius et ad
prius, sed in speciali considerandum est,
si aliquid ejus quod est in quiete, est dif-
fmitum ad formam in qua quiegcit, per
infmita (hoc est, non finita et interminata
et quse in motu sunt) assignata est ali-
cujus speciei diffinitio : nam quse in motu
sunt in potentia exeunte ad actum, non-
dum fmita sunt, et sunt in motu sicut in
actu nondum fmito sed infinito et imperfe-
cto :et ideo si per talia assignatur diffiniti
diffinitio, interimitur diffinitio : quia id
quod est permanens finitum ad actum et
speciem, est prius et evidentius eo quod
est in motu et indeterminatum ad actum
formse : sed ejus prius est evidentius eo
quod est infinitum et in motu : et sic dif-
finit per posterius et ignotius. Quamvis
enim quies privatio motus sit secundum
quod stat in ea intentio et actusmoventis,
tamen res secundum quod stat in ea in-
tentio et actus moventis in qua quiescitur,
tcrminus est rei motee et fmis : et hoc
modo notius est quod est in quiete^ quam
id quod est in motu.
CAPUT II.
De inspiciendo in prius divisim qualiter
interimitur diffinitio.
Ejus autem quod est inspicere divisim
in hoc quod diffinitio assignata non ex
prioribus simpHciter est, tres loci sive
considerationes sumuntur penes nume-
rum eorum ad quse inspicitur. Si autem Removet
dubium.
numeretur locus penes modum inspicien-
di in ista, tunc sunt loci quatuor: quia
penes inspectionem ad idem et secundus
et tertius accipientur. Primus quidem in
his est si oppositum per oppositum diffi-
nitur, ut siper malum diffiniatur bonum :
et est inspectio ad contraria sive contra-
riorum oppositum : et malum et bonum
contraria sunt prout in actibus et habiti-
bus accipiuntur. Causa autem quare talis
diffinitio interimitur^ est quia non dicitur
per vere propria : simul enim natura
sunt quee sunt contrarie opposita : ha-
bent enim unum genus, et contrariis et
cosequsevis differentiis constituuntur, et
ideo necesse est ea simul vera : quibus-
dam enim eadem disciplina videtur esse
utriusque contrariorum : et secundum
hoc unum non est notius altero : et sic
diffinitio assignata oppositi et per oppo-
situm non est ex prioribus, et ideo interi-
mitur, ita quod non est diffinitio.
Et si objiciatur, quod contraria secun-
Objectio.

LIBER VI TOPICORUM,
duni Aristotelem \ primx philosophise^
reducuntur cid privationem et habitum.
Privatio autem et habitus non sunt si-
mul vera, sed habenl se ut prius et po-
soiutio. sterius. Dicendum quod haec objectio pro-
venit ex falso intellectu Philosophi in
metaphysicis : non enim reducuntur ad
privationem et habitum nisi secundum
causam, et non secundum modum oppo-
sitionis qui accipitur in formis oppositis
oppositorum : quia hoc est impossibile :
et sic stat consideratio inducta.
Oportet autem non latere, quoniam in
quibusdam oppositis quaedam opposita
non est vel contingit aliter diffiniri, nisi
unius ratio sit in ratione alterius, ut in
relativis, ut duplum sine dimidio non
diffmitur, quod est etiam relative oppo-
situm : et ut universahter dicatur quce-
cumque ad aliud sunt et dicuntur, et non
secundum dici tantum sunt ad ahud :
nam omnia quas per se ad ahud dicuntur
et sunt relativa, hujusidem esse quod sunt
ad illud sunt, et ipso nomine suo sic ad
aliud dicuntur, quia sunt ad ahud se ha-
bere secundum esse quo diffmiuntur :
quare non est possibile aherum sine aUe-
ro per diffinitionem cognoscere : eo quod
necessarium est in alterius diffinitione su-
Jnum reia- "1^ aUerum correlativum. Sed intelhgen-
ponulfrir <ium subtihtertunc, quando unum relati-
<»i2r"us°u1 vum ponitur in diffinitione aherius, non
sef uuer- ponitur iu diffiuitioue ut diffiniens : nec
minana j^q^ modo unum reh^tivorum est in aho
ut diffiniens in diffinito, sed potius est in
diffinitione alterius sicut id ad quod da-
tur ejus diffinitio secundum id ad quod
dicitur secundum esse relativi quod ad
ipsum est, et ad hoc recipitur in diffini-
tione sicut terminus ad quem extrinsecus
stat diffinitio : et hoc modo non stat in-
conveniens. Propter quod oportet co-
gnoscere subtihter naturas oppositorum,
et omnibus hujusmodi quae assumuntur
ad terminandum problema secundum
hunc locum oportet uti in his quee sunt
* Aristoteles, In 10 primae philosophis, tex.
443
TRACT. II
opposita prout ad propositum videbitur
expedire.
Ahus autem locus hujus considerationis
est inspiciendo in natura prius, si et eo-
dem usus est in diffinitione ei quod diffi-
nitur : tunc enim non diffinitur per sim-
pHciter priora : quia idem non est prius
natura seipso : hoc enim aUquandofactuni
in diffinitionibus latet^ quando idem po-
suit, sed nonsubeodem diffmiti nomine,
sed ratione ipsius loco nominis posita. Ut
si quis volens diffinire solem, dixit solem
esse stellam albam qusede die apparet. Et
hujus ratio est, quod idem in diffinitione
sui ponit : quia die in diffinitione utendo,
utitur etiam sole. Sed ad deprehenden-
dum talia peccata, in diffinitionibus uti
oportet sive accipere diffinitiones nomi-
nis, et loco nominis ponere diffinitiones.
Ut quoniam dies si diffiniatur, est latio
sive motus solis supraterram, palam quod
qui lationem solis supra terram dixit in
nomine diei, dixit etiam solem : propter
quod solem diffiniendo utitur die.
Rursus tertius locus hujus considera-
tionis est inspiciendo in prius natura,
considerandum si eo utitur in diffinitione^
quod e contrario dividitur cum diffinito :
e contrario vero divisa cocequeeva sunt.
Sicut qui diffmivit abundans (juod est
impar numerus, dicens quod abundans
sive impar numerus est, quodunitate ma-
jus est vel excedit perfectum, hoc est,
parem numerum : simul enim natura
sunt quse e diverso ex eodem genere pro-
ximo dividuntur, hoc est, per coiEquee-
vam divisionem accipiuntur. Abundans
autem et perfectum ex eodem genere
(quod est numerus) e diverso cosequaeve
dividuntur: sunt enim ambo haec par et
impar numeri, et spccies cooequaevae in
hoc genere quod est numerus : et ideo
unum illorum non est prius altero se-
cundum naturam .
Similiter autem e contrario inspicien-
dum si per inferiora secundum rectam
com. 13.
444 D. ALB. MAG.
lineam superiora diffinivit. Cujus exem-
plum est, si aliquis diffmiendo dicat per-
fectum numerum qui bipartite dividitur :
aut bonum diftiniendo dicat habitum vir-
tutis esse : nam bipartite utitur in difiini-
tione perfecti sive paris per derivationem
a duobus : bipartite enim dividi idem est
quod in duo dividi. Duo autem perfecta
sunt, hoc est, par quidem numerus. Et
virtus est bonum quoddam sive species
et pars subjectiva boni. Propter hoc hsec
duo etiam et virtus inferiora sunt quam
ista, et perfectum et bonum : quia ista
sunt genera, et istae sunt partes subjecti-
vse illorum : et sic in illis ista dicuntur,
quia sunt in eis actu et intellectu, et sic
ad idcm sumuntur in diffinitione.
Amplius ad idem alia ratio est, quod
necesse est eum qui inferioribus utitur
superiorum, et eodem uti, si diffinitio pro
nomine ponatur : nam qui virtute in dif-
finitione boni utitur, bono ipso utitur in
boni diflinitione, si diffinitio virtutis loco
nominis ponatur : quod fieri potest, sicut
in ante habitis ssepius dictum est, Ideo
ergo bono utitur in diffinitione boni : quia
virtus est quoddam speciale bonum in
quo bonum est actu et intellectu. Simili-
ter autem et eodem modo qui eo quod
est bipartite in diffinitione perfectiutitur,
etiam perfecto utitur^ eo quod in duo di-
vidi significat bipartite dividi, sicut paulo
ante dictum est. Duo autem quiedam
perfecta sunt sive paria sunt : et sic idem
sumitur in diffinitione sui ipsius. Duo er-
go posita sunt in ista una consideratione :
et quia posterius sumit in diffinitione
prioris, et quia idem sumit in diffinitione
suiipsius : et sic non ex prioribus et no-
tioribus facit diffinitionem. Universaliter
ergo epilogando secundum prsedicta di-
cendum est, quod unus in communi est
locus non per priora et evidentiora fe-
cisse diffinitionem, ex quo interimitur
diffinitio : partes autem illius loci sunt
quee dictse sunt.
ORD. PRtED.
CAPUT III.
Qualiter intenmihir diffinitio inspicien-
do inpartes ejus, quae sunt genus et
differentia.
Secundus autem in communi acceptus
locus quo interimi potest diffinitio, est
per inspectionem ad ipsas partes diffini-
tionis, et ad ipsa ex quibus est diffinitio
quantum ad substantiam, a qua commu-
ni consideratione multae trahuntur con-
siderationes speciales. Et primo quidem
ad genus inspiciendo si non ponatur ge-
nus, et si non ponatur genus certum et
finitum, et si non ponatur genus proxi-
mum .
Inspiciendum ergo primo si cum res
difiinita est in genere, per diffinitionem
assignatam non est sita sive posita in ge-
nere aliquo : in oranibus enim hujusmodi
diffinitionibus peccatum est, in quibus
non ponitur primo sive prius in ordine
partium diffinitionis in ratione (hoc est,
in diffinitione ipsa) genus quod prsedica-
tur in quid : quia illius essentiales diiTe-
rentiae sunt quae formant ipsum in quale
quid, quod est species. Hoc modo peccat
corporis diffinitio quando dicitur, quod
corpus est quod habet tres dimensiones :
^
auod enim est nomen infinitum et ^ Ly quodest
genus nomen inn-
nullum dicit, per quod ab aliis generibus nitum.
corpus separetur. Yel si hominem diffini-
re volens dixit, quod homo est qui scit
numerare, eo quod solus inter animalia
scit numerare : hic enim nullum est po-
situm genus in diffinitione. Genus autcm^
ut diximus, vult quid est esse significare,
cui addita differentia facit quale quid,
quod est species, quse sine genere non
est quid, sed quale tantum, quia non est
quid formatum : et ideo genus primum
ponitur eorum quse in diffinitione ponun-
tur, et primum subjectum, et primum
substans differentiis formantibus et dis-
tinguentibus ipsum.
Amplius inspiciendum adhuc si ali-
quid diffiniri debeat ex suo genere ad
 LIBER YI TOPICORUM,
plura sicut ad fines : dicto enim eo quod
diffinitur ad plura ex ipso suo genere,
considerandum est si aliquis in diffini-
tione assignata non ad omnia ad quae di-
ctum est, assignavit : tunc enim pecca-
vit^ et interimitur diflinitio. |Cujus exem-
plum est, ut si aiiquis grammaticam dif-
finire volens, dicat eam scientiam esse
scribendi : liic enim genus posuit, sod
non omnia ad quse scientia est gramma-
tica posuit : indiget enim, adhuc quod
apponatur, quoniam grammatica est
scientia cognoscendi per constructionem
ad inteiiectum relatum : et sic grammati-
ca est scientia scribendi et cognoscendi
ejus quodprofertur in oratione et in par-
tibus orationis, et nihii magis scribendi
quam intelligendi declarat grammaticam
esse scientiam ille qui assignat perfe-
ctam grammaticse difHnitionem. Propter
quod non diffmit qui aliquid (hoc est,
alterum illorum) ponit. Sed ille vere
diffinit grammaticam, qui utraque ha?c
ad quse ex integro est diffinitio, dixit sic,
Grammatica est scientia recte scribendi et
recte intelligendi quod profertur in ora-
Ejusdem tlone ct partibus orationis. Huius
non possunt ... .
autem
.
esse piures ratio cst : quia plures non contingit esse
diffinitiones ,
. . .
substantia- e
diffmitiones
s.
substantiales eiusdem
"^ : et si
l
diffinitur ad unum, eadem ratione diffi-
nietur ad alterum, quando utrumque per
suum genus et non per accidens : et sic
non continget ejusdem plures esse diffi-
nitiones et diversas. Est autem quod ge-
nus est aliud sicut scientia ad scitum.
Ergo in quibusdam quidem ex necessi-
tate sic se habet, quod oportet diftinire
ad utrumque ad quse est, quando sine his
non perfecte determinatur genus, sicut
dictum est. In quibusdam autem non est
sic. Et ideo non correctione, sed deter-
minatione per distinctionem facta indi-
get consideratio, ut in quibusdam, ubi
non per se dicitur genus ad utrumque,
sed ad unum per se et ad alterum per ac-
cidens, velut medicina dicitur esse scien-
tia ad sanitatem et segritudinem facere.
Nam de hoc sive ad hoc quidem quod est
sanitatem facere, per se dicitur ; quia hcTC
TRACT. II 445
est scientia faciendi sanitatem. De illo au-
tem quod est aegritudinem facere, est per
accidens. Simpliciter autem (hoc est, per
se) alienum est a medicina aegritudinem
facere. Propter quod nihil magis diftini-
vit medicinam qui ad utrumque difhnivit
eam dicens, quod medicina est scientia
ad sanitatem facere et aegritudinem,
quam si ad alterum quod est sanitatem
facere diffinivisset : quia non est ad segri-
tudinem facere, nisi propter sanitatem,
quando segritudo est causa sanitatis et vi-
tae longioris : et scitur jam ex scientia
Posteriorinn, quod ubi unum est propter
alterum, utrobique est tantum unum.
Sed forte inspiciendo subtiliter, pejus Jj^a^^n™^'^!^
diffinivit qui diffinivit ad utrumque, ^^'|"J,'„jf.'^
quam si ad alterum tantum diffinivisset : "^™ facere.
eo quod etiam reliquorum sive aliorum
et a medico quolibet cujuslibet artis vel
scientiae potest segritudinem facere, vel
vulnerando vel immoderate corpus im-
plendo, vel immoderate exercitando, vel
hujusmodi aliquid faciendo : ad hoc enim
nec scientia nec ars requiritur : quoniam
non est difficile et bonum.
Amplius adhuc inspiciendo ad genus
quod elementum est, qui vult interimere
diffinitionem, consideret si aliquid quod
ad plura est quse inaequalia sunt secun-
dum bonum et malum, sed non ad me-
lius, sed ad pejus per diffinitionem ex
genere factam assignavit ad unum, cum
sint plura ad quse secundum genus sumi
dicitur id quod diffinivit. Nam omnis
scientia et omnis potestas ad aliud dicta,
sive sit naturalis, sive artificialis, sive
etiam politica, est ejus quod est opti-
mum in illo ordine secundum quem ad
illud dicitur : et ideo ad illud secundum
genus suum est diffinienda. Aut etiam
adhuc peccatum est quoad genus inspi-
ciendo diffinitum per diffinitionem assi-
gnatam non positum in proprio genere,
utrum vere positum sit in proprio gene-
re, vel non, considerandum ex his ele-
mentis vel principiis quse sunt inducta
in quarto hujus scientise libro. Dictum
4i6 D. ALB. MAG.
autem est prius quando ponitur in sequi-
voco vel analogo sicut in genere.
Rursum autem adhuc inspiciendo ad
genus, interiraitur diffmitio, si assignans
difrmitionem ea dixit esse genera quge
transcendunt, hoc est, quse non sunt
proxima diftinito, sed ponit superiora in-
termediis et ultimis oraissis. Cujus exem-
plum est, ut justitiam specialem virtu-
tem volens diffmire, dicit justitiam esse
habitum ajqualitatis affectivum vel di-
stributivum, eo quod in communicandis
vel distribucndis facit tequale, sed non
secundum medietatem arithmeticam vel
georaetricam, transcendit proximum ge-
nus qui sic diffmivit : reUquit enim virtu-
tem qu?e est proximam genus justitiee,
et non dixit quid est esse justitige : quia
quaravis dicat in genere remoto quid est
esse justitise, hoc non est nisi intlnite et in-
deterrainate. Quare aut proximum genus
ponendum, aut omnes diflerentias supe-
riori generi addendum, quoniam trahunt
usque ad genus proximum cujus diffe-
rentia constituit speciem : quia differen-
tia transcendens generis adjuncta ilU ge-
neri non complet diffinitionem. Unde ex
remoto genere non completur diffmitio :
sed utraque conjuncta sunt ut polentia
et genus ad ipsum diffinitum : substan-
tia enim cujusque diffmiti et quid est in
genere suo, ut ssepius diximus. Hoc au-
tem quod dictum est, in genere transcen-
denti diffmitum ponere, idem est quod
non ponere ipsum in proximum genus.
Nam qui virtutem dixit esse genus justi-
ticB difPmiendo justitiam, dixit et habi-
tum : quia in inferiori dicitur superius,
et non e converso, sicut ssepius dictum
est. Et ideo quod proximum genus diffi-
nitio difPmiendo posuit, in proximo ge-
nere omnia superiora genera et trans-
cendentia proximum genus dixit : eo
quod omnia superiora genera per se de
inferioribus prffidicantur, et in ipsis sunt
pliciter deficit ditTerentia. sicut non est *^ '^''^''"""
1 Ex tiis patet quod in diffinitione debetponi diffinitio data per genus remotum contractum
proximum genus diffiniti, aut genus remotum per differentias , licet habet substantiam,
contractum differentiis contrahentibus ad ge- non tamen habet bonitatem diffinitionis.
nus proximum Animadvertas autem, quod
ORD. PR.ED.
et dicuntur ad minus implicite. Propter
quod dilfmitum aut in proximum genus
poncndum est, aut si transcendens genus
ponatur, tunc addendum generi remoto
omnes superiores differentias superiorum
generum , quee coarctent genus remotum
ad genusproximura : quia per istas sic ge-
neri reraoto additas deterrainatur et fmi-
tur genus proximura : et tunc ponitur dif-
fmitio proximi generis, et ista in diffmi-
tione stat loco ipsius : sicenim praemissis
nihil omisit de his quse ex genere ad pro-
xiraura genus vel proximi generis consti-
tutionera pertinent : sed pronoraen pro-
xirai generis in diffmitione speciei dictum
erit inferius genus per suam constitutio-
nem. Sicut si diftiniendo hominera di-
cam, quod homo est substantia corporea
animata sensibihs rationahs mortalis.
Ille vero qui diffiniendo non dicit nisi
superius genus tantum sine additione
ditTerentiarura contrahentium , dicendo
sic superius genus, non dicit inferius :
quia inferius non est in suo superiori nisi
potentia et indefinite, et non est in ipso
in actu et intellectu. Nam qui plantam
dicit, quod est superius genus, non dicit
arborem nisi polentia et infinite. Et ideo
in superius genus non diffmitur. Scias
autem, quod assignans diftinitionem per
genus remotum, et contrahens per diffe-
rentias, hcet non interimat diffinitioncm
secundum substantiam, interimit cum
bonitate diffinitionis : quia difTerentiam
non posuit ut debet '.
CAPUT IV.
Qualiter interimitur diffinitio impicien-
do ad differentias.
Rursum volenti interimere diffmitio- Tripikiter
nem similiter sicut in genere in ditleren- "^^enmere""
tiis considerandum tripHciter, ut si sim- nem^lxpar-
tiee.
 LIBER VI TOPICORUM,
substantialis diffinitio, aut si non propria,
aut specifica. Considerandum ergo si dif-
finitionem assignans per genus debitum,
in diffinitione cum genere et differenlias
proximi generis dixit : nam si non rei
ipsius diffinivit differentiis, proculdubio
diffinitionem interimit.
Aut etiani considerandum si omnino
sive generaliter ut differentiam aliquid
tale ac jidentale dixit, quod nullius difti-
niti substantialem esse ditTerentiam con-
tingit, ut animal aut substantiam quse
genera sunt, et nullius differentiae sunt
constitutivae, quamvis ab aliquo separent
ut genera : palam enim quoniam sic dif-
finire volens non diffinivit, quia ei quod
est quid, qualitatem substantialem (quse
diftinit quale quid et facit) non adjunxit :
ea enim quae dicta sunt, animal et sub-
stantia, nullius sunt differentia, sed sunt
quid in subjectis difTerentiis formabile et
determinabile.
Adhuc autem inspiciendo ad difTeren-
tiam videndum est, si differentise positae
in diffinitione assignata est aliud quod
e diverso per contrarium in eodem ge-
nere dividitur, id est, per divisionem ge-
neris accipitur, dictae in diffinitione diffe-
rentisB : nam sinon est opposita differen-
tia, palam quod non erit quse dicta est
generis differentia positi in diffinitione :
cum omne genus his differentiis divida-
tur quce e diverso dividuntur, hoc est,
per divisionem accipiuntur, velut animal
genus dividitur gressibili, volatili et bi-
pedi tanquam oppositis differentiis. IIu-
jus causa est, quia nullum genus est quod
sua communitate constituat speciem, et
ideo oportet ipsum dividi. Cum autem sit
forma, formae autem non dividuntur nisi
per oppositionem quam habent ad invi-
cem, et quemlibet dividentem oportet
habere formam oppositam. Si igitur dif-
ferentia posita in assignata diffinitione
non habet ditTerentiam etiam oppositam,
interimitur et ipsa diffinitio in qua poni-
tur.
Aut etiam si sit e diverso diversa dif-
ferentia aliqua, considerandum si est
TRACT. II 447
vera de genere, hoc est, quod sit cum
genere continens speciem : est enim dif-
ferentia vera de genere, quando est es-
sentialis qualitas diffiniens et determi-
nans ad actum substantialem potentiam
generis. Unde patet quod si opposita dif-
ferentia non est vera de genere, palam
est quoniam neutra neque proposita ne-
que opposita generis assignati in diffini-
tione erit differentia : omnes enim quae
e diverso dividuntur ex genere differen-
tiae hoc modo, verae sunt de proprio ge-
nere ex cujus genere per divisionem ac-
cipiuntur.
Similiter autem considerandum est,
quia si vera est quidem de genere, non
facit autem opposita generi speciem, eo
quod non est specifica, palam quod non
erit haec quae assignata est, dilTerentia
specifica generis in diffinitione positi.
Nam omnis specifica differentia cum ge-
nere conjuncta facit speciem. Si autem
hoc oppositum non est differentia, nec
quae dicta est, erit differentia : quia illa
illi e diverso dividitur. Et sic interimi-
tur diffinitio interempta vera ditTeren-
tia specifica per quam fieri debet diffini-
tio.
Amplius adhuc interimitur diffinitio
respiciendo ad difTerentiam considerando
si negatione (hoc est, differentia per ne-
gationem assignata) dividitur genus,
quia negatio nulHus speciei constitutiva
est : velut contingit ipsi Euchdi etiam Diffiniiio li-
. 1. iTf. -, T ,. neae data ab
qui fmeam difhnit, dicens Imeam per Euciida
diffinitionem esse longitudinem sine lati- fuittone.
a Pia-
tudine : quae tamen diffinitio primo a
Platone posita est, et ab Euchde assum-
pta. Sine latitudine autem est negativa
differentia, quia idem est sine latitudine
quod nonhabens latitudinem : nihil enim
aliud significat sine latitudine, quam talis
longitudo non habens latitudinem. Acci-
dit autem ex tali assignatione differen-
tiae inconveniens. Primum quidem, quod
genus participat speciem, et universaliter
species praedicabitur de genere. Quod
sic patet, quia quod est, vel est cum la-
titudine, aut sine latitudine : nam de
448 D. ALB. MAG.
omni eo quod est, affirmatio vel negatio
vera est. Hae autem differentioe cum lati-
tudine esse, vel sine latitudine, apponun-
tur per aftirmationem et negationem.
Propter quod sequitur, quod de genere
lineae (quod est longitudo) alterum ho-
rum verum erit : longitudo ergo quae
genus est lineee, aut est cum latitudine,
aut sine latitudine : non cum latitudine :
ergo longitudo qu» est genus line», erit
longitudo sine latitudine : sed de quo
prcedicatur diffmitio, prspdicatur et diffi-
nitum : longitudo autem sine latitudine
(ut dicit adversarius) est diffmitio lineee :
ergo linea prgedicatur de longitudine quae
est genus linece. Ex quo sequitur quod
genus participat speciem, quia ista proe-
dicatio est essentialis. Hoc autem est in-
conveniens. Ergo inconveniens est hoc
ex quo sequitur, quod etiam differentia
per negationem assignetur. Sic etiam
probatur quod differentia essentialis et
universaliter prsedicabitur de genere, quia
longitudo est gcnus : latitudinem non ha-
bens, differentia : praedicabitur autem la-
titudinem non habens de longitudine, ut
jam probatum est ; et hoc est iterum in-
conveniens : ergo non debet assignari
differentia per negationem.
SimiHter autem et simile inconveniens
sequitur si genus quod est longitudo,
cum latitudine esse dicatur tanquam cum
opposita praedictae negationi differentia :
nam sine latitudine et cum latitudine
differentiae sunt oppositae ejusdem gene-
ris : ex genere autem et differentia est
speciei ratio sive diffmitio : propter quod
sequitur quod genus recipit in praedicando
speciei rationem, et ideo per consequens
etiamspeciespraedicabiturdegenere,quod
est inconveniens. Et similiter suscipiet
genus differentise praedicationem, quod
est inconveniens : eo quod altera dicta-
rum differentiarum per affirmationem et
negationem oppositarum de necessitate
praedicabitur de genere per hanc maxi-
mam, de quoUbet affirmatio vel negatio
est vera.
Dictus autem hic locus utilis est contra
ORD. PR^D.
eos qui ponunt genera esse formas sepa-
ratas secundum se reahter consistentes :
nam si est eadem numcro separata lon-
gitudo quae est genus separatorum, quo-
dammodo etiam separate praedicabitur
de isto genere separatorum quod idem nu-
mero est, ut dicit Plato, quialatitudinem
habet, aut sine latitudine est, per eam-
dem maximam^ quod oportet de omnilon-
gitudinealterumeorum quse dicta sunt, ve-
rum esse, sive separata sit sive concepta
cum materia : siquidem de genere sive
generaliter de longitudine verum esse de-
beat, hoc quidem verumest etiam, quod
omnis longitudo vel cum latitudine vel
sine hititudine est : sed non accidit hoc
quod genus participet speciem, et quod
differentia universaliter praedicetur de ge-
nere : sunt enim longitudines Lititudinem
non habentes, ut hneae : et cum latitu-
dine sunt qusedam, ut superficiei et cor-
poris : propter quod ad illos solos qui
formasponunt (qui unum numero in his
genus ponunt) utilis est hic locus. Qui
vero non unum numero genus ponunt,
sed diversum (et id potest esse) quia
idem genere bene et non inconvenienter
contraria in se habet : sed ad illos valet
quicumque genus unum dicunt esse
unum numero : hoc autem faciunt qui so-
his formas genera esse ponunt ; nam illi
eamdem numero longitudinem et idem
numero animal genus esse dicunt, cujus
sunt contrariae differentiae.
Quamvis autem sic dictum sit, quod in diffinitio-
negativa non sit differentia, tamen hoc tionum
,., . • f . oporlei uii
non generaliter verum est : quia tortasse negativadii-
in quibusdam quorumdam diftlnitionibus
necessarium est uti negatione in assi-
gnatione diflerentiae^ ut in privationum
diftinitionibus : nam caecum per diffini-
tionem est, quod non habet visum quan-
do per naturam natum est habere. Et
haec quidem de negativa differentia dicta
sunt. In tahbus autem nec affirmative
accepta differentia valet ad diffmitionem,
quia non habet ditferentiam etiam condivi-
sam per affirmationem. Unde nihildiffert
negatione sive negativa differentia divi-

LIBER VI TOPICORUU
dere genus, aut hujusmodi affirmatione
quamnegatione, hoc est, ad quam affir-
mationem necesse est e diverso dividi
cum negatione. Ut si longitudincm quse
est genus, hahens latitudinem diffmivit :
nam nihil e diverso dividitur nisi non ha-
bens latitudinem : propter quod sequitur
quod necessario negatione dividatur ge-
nus, et sic rehnquitur idem quod prius
inconveniens.
CAPUT V.
De inspectlone ad differentiam compara-
tam ad ea c/use sunt in linea prsedica-
mentali.
Rursum considerandum est in difTeren-
tiae diffmitione ad interimendam difleren-
tiam et diflinitionem, et quia hoc contin-
git secundum considerationem factam ad
difTerentiam comparatam ad ea qua? sunt
in linea praedicamentali, et ditferentiani
comparatam secundum praedicationem et
ordinem quem hahet ad iHa, utrumque
istorum considerando ponemus, ut con-
tingat ahundare eum qui diffinitionem
vult interimere ex defectu ditTerentia}.
Comparatur enim ad ea quse sunt in
recta hnea prsedicamentali tripliciter, ut
ad speciem, ad genus, et ad individuum.
Primo ergo considerandum si aliquis
in difilnitione speciem ut ditTerentiam
assignavit. Cujus exemplum est, ut qui
fraudem diftiniens, dixit quodfrausest in-
juria cum illusione : nam illusio qufedam
species est injurise, sicut et fraus : prop-
ter quod non ditTerentia est illusio con-
Differentia stitutiva, sed coudivisa spccics cumfraude
inter oppro- >~
briura et guj) ^qc ofenere cruod est iniuria. Et adver
iraudem. o -i j
tendum, quod loco ejus secundum aham
expositionem ponitur opprohrium : oppro-
brium autem est cum illusione facta inju-
ria : fraus autem est deceptio cum damno.
Amplius inspiciendum ad ditTerentiam
comparatam ad genus. Considerandum
ergo si aliquis genus ut differentiam in
diffinitione assignataposuit. Cujus exem-
plum est, si diffmiens virtutem, posuit
u
449
TRACT. II
esse hahitum bonum vel studiosum : nam
bonum quod loco differcntiee posuit, ge-
nus est virtutis : et simihter studiosum.
Ulroque istorum modorum etiam interi-
mitur dilTerentia, et per consequens in-
terimitur diffmitio. Sed quia honum et ^uj^o^^u^
studiosum dupUciter dicuntur : et pro ^"icuntur^
natura boni quae est bonitas, ut in ma-
gnis moralihus dicit Aristoteles, et
pro forma boni. Et primo modo bonum
est genus praedicatum de virtute : quia
dicit Aristoteles quod virtus est bonitas
quaedam : forma autem boni (quae ex
essentialihus sumitur) est virtutis ditTe-
rentia : ideo ut bene intelligatur inducta
consideratio, colhgenda est sic, quod aut
dicatur quod bonum sit bonum sicut
praetendit consideratio, aut quod bonum
non sit genus habitus vcl A'irtutis, sed
diiTerentia. Adhuc considerandum, quod
verum est quod in Prsedicamentis dictum
est : quoniam non contingit idem in duo-
hus generibus se non continentihus esse,
hoc est, non subalternatim positis : ct
sic se habent ad invicem bonum et ha-
bitus ut duo genera non suhalternatim
posita : nam neque hoc genus quod est
bonum, continet habitum, neque habi-
tus continet bonum ut subalternatim.
Cujus probatio est, quia a neutro ad al-
terum convertitur consequentia uniA^er-
saU facta praedicatione, sicut genus de
specie pra?dicalur : neque enim omne bo-
num est habitus, neque omnis habitus
est honum : propter quod non erunt ge-
nera haec ambo seipsa ad invicem conti-
nentia, et diversorum generum et non
subalternatim positorum esset una ut ea-
dem species : et quoniam habitus est ge-
nus virtutis, palam quoniam bonum con-
cretive de virtute dictum, non est genus,
sed dilTerentia magis.
AmpUus ad hoc idem alia ratio : quia
hahitus signihcat quid est virtus et ge-
nus : bonum autem formaUter acceptum,
non signihcat quid est virtus ut genus,
sed quale significat virtutis : et dilTeren-
29
tia videtur quale quid (hoc esl, quale aU-
quid est) significare : id etiam quod ditTe-
 430 D. ALB. MAG.
rentia informat, et hoc est suppositum
yjrtus du- speciei. Attendendum autem, quod vir-
sideratur et tus dupliciter consideratuF : secundum
est in dupli- 1.1 • • 1 •
ci genere. rclationem ad potentiam, cujus est uiti-
mum et perfectio in bono, et sic consi-
deratur virtus ut virtus ad alterum dici-
tur : et sic est in genere habitus, quia,
quS^Sn- ut dicit Avicenna, habitus est quo quis
dum Avic. fiiiqi^id agit cum voluerit. Consideratur
etiam secundum id quod est virtus : et
secundum hoc quod supponit in nomine
virtutis, et sic est in genere boni, et bene
quidem sic considerata est virtus : et hoc
modo dicit Aristoteles. Nihil prohibet
idem esse in diversis generibus.
Videndum in tertia consideratione si
in diffinitione assignata, id quod ponitur
pro differentia, non significat quale quid
est : sed hoc ahquid significat, ut indivi-
duum. Videtur enim omnis differentia
significare qualitatem essentiaiem, qua
quate est aliquid quod est speciei sup-
positum: si enimnon significat sicquale,
sed hoc aliquid, interimitur etditTerentia
Nota quo-
modo tamassio^nata
o et diftinitio in qua
^ ponitur.
^-
differentia nota auod diflerenter differentia et spe-
quam spe- ^ _
cies signifl- q,[qq significat qualc quid : species enim
quid, diffe- qualc quid signiiicat, ita quod est quid et
men, quale aliquid est sui, quia significat quid
formatum quali : ditTerentia autem signi-
ficat quale quid, ita quod nihil sui est
quid, sed ipsa est qualitas ejus quod est
quid in specie.
Attendendum autem ad differentiam
ad accidens comparatam, quod quale si-
gnificat : et considerandum si secundum
accidens sive modum accidentis inest
differentia ipsi difiinito : si enim sic, in-
terimitur et differentia et diffinitio. Cu-
jus ratio est, quia nuUa differentia inest
diffinito ad modum eorum quae secundum
accidens insunt : sicut nec genus diffini-
to inest ut accidens. Cujus ratio est, quia
non contingit differentiam alicui cujus est
ditTerentia inesse et non inesse, sed sem-
per essentialiter inest ei cujus est diife-
rentia ut actus proprius et forma sub-
stantiaUs, quee sui essentia constituitin
ORD. PR.^D.
esse substantiali id cujus est differentia
constitutiva.
CAPUT VI.
De inspectione ad differentiam cojnpara-
tam ad ea qiiae in linea prsedicamentali
secundum comparationem ordiyiis et
prsedicationis .
Amplius autem ad interemptionem dif-
ferentice et diffinitionis per inspectionem
differentiffi comparatae ad genus et spe-
ciem, considerandum si universaliter
praedicatur de genere assignato in diffmi-
tione differentia assignata, aut species
quse est diffinita, aut aliquid de numero
eorum quee sunt inferiora specie : nuUum
enim eorum quse dicta sunt, contingit de
genere universaliter praedicari, etiamsi
secundum esse accipiatur. Et causa hu-
jus est, quia genus (omnium eorum quae
in diffinitione ponuntur^ et ad qute diffi-
nitio refertur ad diffinitum) amplissime
sive communissime dicitur sive prsedica-
Et tur : et ideo si differentia prsedicatur de ge-
\ nere, communior erit genere, et non re-
stringet genus cui apponitur : et sic inte-
rimetur diiTerentia et diffmitio : quia non
valet ad propositum.
Rursus considerandum iterum si genus
secundum hoc quod est genus, prsedice-
tur de differentia ut differentia est, hoc
est, quia essentia quse est genus de es-
sentia quse est differentia preedicetur :
tunc enim interimitur et differentia et
diffinitio. Et hujus causa est, quia genus
in eo quod genus, non prsedicatur de
differentia in eo quod differentia, sed de
illis videtur dici sive prsedicari de quibus
est et differentia, ut de suppositis infor-
matis per differentiam, ut animal genus
prsedicatur de homine, et bove, et de
aliis gressibilibus (hoc est, gressibili tan-
quam differentia formatis animalibus) et
non prsedicatur de ea differentia quse de
specie cujus est differentia, pra?dicatur.
Hujus autem ratio prima ducens ad im-
possibile est : quia si genus quod est ani-
 LIBER VI TOPICORLM,
maL prgedicaretursecundum unamquam-
que differentiam, ut quselibet diiTerentia
participationis : tunc jure et multa ani-
malia de specie prsedicarentur. Et hujus
causa est, quia difTerentia dividit genus,
et multte differentise in multa divident,
et diversse divident in diversa : et sic nu-
meraretur animal diversitate differentia-
rum ut participatum dividitur secundum
participantia diversa : et sic tunc (quia
una species habet plures ditTerentias
quae de specie prgedicantur) multa anima-
lia de eadem specie praedicarentur : quia
qusehbet ditTerentia infert genus quod
ipsa participat.
objectio. Si autem quis objiciat, quando simili-
ter a primo descenditur usque ad ulti-
mum, multa genera pra^dicantur de uno.
Soiutio. Non est simile : quia nullum eorum per
quse descenditur per opposita, dividit ge-
nus : et ideo genus non numeratur in il-
lis, sed est idem plus et minus coarcta-
tum secundum quod plus est ct minus
descensus a primo.
Amplius ad idem alia ratio est : quia
si genus de ditTerentia prgedicatur, et sub-
stantiali et essentiali pra?dicatione, non
tamen tahs praedicatio est superioris de
inferiore secundum rectam lineam pr»-
dicabiUum : quia si sic, sequitur quod
differentise omnes essent species vel in-
dividua : quia tali prsedicatione non nisi
de specie et individuo prsedicatur genus :
si quidem hoc certum est in his de qui-
bus animal prajdicatur : nam unumquod-
que animahum de quo animal genus
prsedicatur essentiali prsedicatione, spe-
cies est, aut individuum. Est autem hic
attendendum, quod hsec natura quse est
genus, de hac natura quse est dilTerentia
nullo modo prsedicatur, sed disparatse
naturee sunt, quarum una est ut id quod
est potentia et materiale quod est genus,
et altera est sicut actus purus cujus nihil
est id quod est subjectum et potentia :
unde cum omne id quod praedicatur affir-
mative de aUquo, sui aliquid secundum
esse habeat in eo de quo prsedicatur, et
genus secundum id quod est natura quse-
TRACT. II 451
dam et subjectum et in potentia^ sui ni-
hil secundum esse habeat in differentia,
eo quod est id quod est in subjectum in
poienlia existens, impossibile quod alte-
rum de altero essentialiter prsedicetur,
sed sunt essentise et naturae disparatae.
Et hujus causas diversi diversas assi-
gnant : sed non aha causa est quam illa
quam dicit Aristoteles et Philosophi, quod
id quod est subjectum in potentia existens
secundum rem, nunquam in idem cum
forma et actu coincidit : sequeretur enim
quod idem esset formans et formatum,
et distinguibile et distinctum, et perli-
ciens et perfectum : quse omnia sunt im-
possibilia et contra omnem intellectum.
Ergo oportet dici quod quando genus de
differentia vel ditTerentia de genere prse-
dicatur, vel quando species vel indivi-
duum dj differentia, vel e converso prse-
dicatur, quod differentia, secundum
esse et concretionem quam habet ad sup-
positum quodinformat, accipiatur : et sic
dicitur quod animal est rationale, et ra-
tionale est animal : et quod homo est
rationalis, et rationalis homo : et ratio-
nalis Socrates, et Socrates rationalis.
Dicunt tamen quidam, quod cum dicitur,
rationale est animal, vel e converso ani-
mal est rationale, quod duplex est locu-
tio : ex eo quod hoc quod dico, rationa-
le, potest stare formahter : et sic falsa
est locutio, quia sic rationalitas esset ani-
mal : vel potest stare pro supposito, et
sic est vera. Et hoc est idem cumpriore,
sed dicit quod prior solum causam dicit
corum quae dicta sunt. Et ex his plane
intelligitur quod hic dicitur.
Similiter adhuc inspiciendum in dilTe-
rentiamcomparatamad species, sispecies
aut aliud inferius specie (sicut indivi-
duum, vel specialissimum quod subal-
terna specie continetur) praedicatur es-
sentialiter et universaliter de differentia :
hoc enim est impossibile : cujus prima
ratio estj quia sic in amplius. Aliud in-
conveniens sequitur : quia sic accidit sive
sequitur, quod species sit dilTerentia : si-
quidem praedicabitur de diiTerentia aliqua
 452 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

specierum, constat quod. non accidentali generalis et cum genere collocanda : et

pr^edicatione prcedicatur, ut homo est al- in prima philosophia in septimo ^ innuit
bus : prsedicabitur ergo essentialiter af- Aristoteles, quod omnes dilTerentiae quse
firmative : constat ergo quod. prsedicata sunt ante ultimam, sunt ut genus, et pro
species aliquidsui habet in subjecto quod genere ponuntur : quia in potentia sunt,
est differentia : constat autem quod cum non ut actus purus et stans et perfectus :
non sit in specie nisi genus et differentia, sed illa qute est actus totus purus secun-
quod alterum horum habet species in dum se, est in actu formae constituentis
differentia : patet quod non genus : ergo et determinantis totam generis poten-
ditTerentiam : sequitur ergo quod species tiam : etquod differre facit, non habet ni-
sit differentia, quod est inconveniens. si ex consequenti : ideo non dividit inter
Nam si praedicatur de differentia haec se id cujus est dilTerentia, hoc est, spe-
species, homo, palam quod sequitur, ciem, sicut facit differentia divisiva qua?
quod homo sit differentia : et sic interi- inter seipsam dividit genus cujus est dif-
mitur differentia et diffmitio. ferentia : sed ex consequenti dividit to-
Rursum comparando dilTerentiam ad tam speciem integram ab aliis. Et detali
speciem secundum prioritatem, conside- dilTerentia nec hic fit sermo^ nec etiam
randum est si non prior est differentia in secundo Posteriorum, sed in vii pri-
specie : sic enim interimitur differentia et mse philosophias, ubi agitur de veris prin-
diffinitio : eo quod genere posteriorem, cipiis earum constituentibus eas in sub-
specie autem priorem oportet esse ditTe- stantia et inesse : et sic solvuntur contra-
rentiam. ria. AUi autem ahter solvunt, de quorum
objectio. Est autem objectio consueta quae in dicto non curamus.
multis locis et hic et in secundo Posterio- Adhuc volenti interimere consideran-
nan * et in aUis locis fieri consuevit, dum est ad dilTerentiam comparatam ad
quod dicit Aristoteles^ quod diiTerentia in aliud genus quod non est diffiniti genus,
amplius prsedicatur quam species : et in quod non continet genus diffiniti, nec
VII Primae philosophise ^ dicit, quod continetur ab eo sicut genera subalterna-
dilTerentia ultima specifica convertibilis tim posita : quia non videtur, quod di-
est cum specie, et non est in amphus versi generis neque subalternati simul^
quam species ipsa : quae etiam esse vi- nec subalternantis genus diffiniti sit ea-
Soiutio. dentur contraria et repugnantia. Sed ad dem et substantialis ditTerentia, sicut nec
hoc saepius a nobis in diversis hbris est una species est tahum generum ita ad in-
responsum, quod est quse secundum no- vicem se habentium. Hoc autem proba-
men et actum differentite differentia est : tur per deductionem ad impossibile :
et est quae dividit et ditTerre facit in spe- quia si detur quod non est sic, ut dictum
cie, quia aha non dividit : et si differre est, accidet sive sequetur, quod una spe-
facit speciem ab aliis, hoc est ex conse- cies erit in duobus generibus non conti-
quenti : quia constituendo format : et sic nentibus se imncem, hoc est, non subal-
per formam ab omnihus (quae ad illam ternatim positis. Cujus ratio est ha?c :
formam disparata sunt) dividit. Et ideo generale est, quod quaehbet differentia
differentia, secundum actum difTerentiae secundum se accepta infert suum pro-
differentia existente, intelhgitur quod prium genus in quo est, velut gressibile
quantum est de se, communior est quam et bipes quae sunt differentiae animahs,
species, de qua etiam supra in primo hu- inferunt animal si secundum se accipian-
jus scientice hbro dictum est, quod est tur. Simihter quaelibet dilTerentia cum

* Aristoteles, In 2 Posterior. tex. com. 17. ^ Id. Ibid.

2 io_ in 7 primee philosophioe, tex. com. 43. ^ ^
 LTBER YI TOPICORUM,
suo genere accepta constituit unam spe-
ciem, et unica differentia constiluit uni-
cam speciem : unica ergo clifTerentia
cum uno genere constituit unicam spe-
ciem, et eadem cum alio genere accepta
constituitspeciem, quiaunica estduorum
generum, ut dicit hypothesis : et verum
est quod de quo pra;dicatur differentia,
de eodem prsedicatur et genus ilHus dif-
ferentiae. Sint ergo genera a b, et unica
differentia sit c, species autem constituta
sit D : praedicatur autem c de d, ergo et a
genus prsedicatur de d : per eamdem ra-
tionem preedicabitur et b de d per diffe-
rentiam quae est c ; quia ista duorum ge-
nerum est differentia : ergo differentia et
species una est in duobus generibus, ut
in A et B, quod est contra hoc quod in
Prsedicamentis dicitur^ quod diversorum
generum, et caetera.
Hoc cum consilio (ut melius intelliga-
tur) corrigendum est : quia quamvis sit
generahs vera de differentia ultima con-
stitutiva, tamen de aliis differentiis accepta
indiget interemptione. Et quidem aut sic
dicendum est ut posita est consideratio
de ultima differentia, aut dicendum est
quod impossibile est eamdem differen-
tiam duorum generum esse non conti-
nentium se ad invicem, sive non subal-
ternatim positorum : sed addendum quod
duorura non subalternatim positorum
quse ambo genera non supponuntur uni
quod est commune genus ad utrumque :
quia ahter consideratio habebit instan-
tiam : nam gressibile animal et volatile
animal genera sunt non subalternatim
posita, et utriusque eorum est unica dif-
ferentia quae est bipes : et ideo addendum
est, quod nec utriusque generis sit genus
unum, quod si unum sit genus utriusque
generis existentis sub eodem communi
genere ad utrumque : et tunc non habet
instantiam : nam ambo quse dicta sunt
genera quse sunt animal gressibile, et
animal volatile, sunt sub uno communi
utrique generi.
Palam autem pro secunda parte con-
siderationis, quoniam et hoc habet in-
TRACT. II 453
stantiam : quia in talibus ditTerentiis non
necesse est differentiam universaUter pro-
prium genus inferre : eo quod contingit
eamdem differentiam duorum esse gene-
rum non continentium se invicem : non
enim sequitur, est bipes, ergo est vola-
tile : nec sequitur^ est bipes, ergo est
gressibile vel homo : sed alterum tantum
horum generum sub distinctione ad reli-
quum inferre necesse est : et superiora
hsec omnia simul sub disjunctione con-
juncta ex suis inferioribus differentiis in-
feruntur : sequitur enim, bipes, ergo
gressibile vel volatile : et hsec inferunt
animal, commune genus quod ambo illa
genera continet.
CAPUT YII.
De inspectione ad differentiam ahsolute
acceptam et ad differentiam contra-
ctam.
Yidendum autem volenti interimere
diilerentiam et diftinitionem, si in aliquo
quod diffmitur, assignavit differentiam
loco determinatam vel designatam : tunc
enim interimitur differentia : quia diffe-
rentia est de intrinsecis essentialibus :
locus autem extrinsecus est, etnonessen-
tialis : non enim substantialiter videtur
differre substantia una diffinita a substan-
tia alia diffmita in eo quod ubi sive in
loco. Propter quod etiam illi increpan-
tur, qui in gressibili animali et volatili
animali dividunt animal^ dividentes ani-
mal in aquatile et terrestre : quod tamen
Aristoteles facit in libro Animalium no-
no. Sed hi non increpandi sunt, quod
ita dividunt velut gressibile et terrestre
et aquatile ubi significet : cum hsec sint
differentise quae penes ubi accipiuntur.
Sed tamen in his hsec consideratio cor- Quomodo
ainerentise
rectione indio-et
.*- : quia
* aut . male dicunt i"?
ubi penes
acci-
penes ubi . T
dilferentiam assio^nantes, aut piuntur, in-
7 , . . T T • crepandae
m his quidem
^ . assignantes
" . ditierentiam s^^nt,
modo et non.
quo-
non recte mcrepantur^ si mtentionem
ad hoc referunt, quod in naturali et es-
sentiah aptitudine animalis est in aqua
454 D. ALB, MAG. ORD. PR^D.
vel in terra es.se : tunc enira difTerenlia
quse est aquatile vel terrestre, non signi-
ficat in aliquo loco esse vel in ubi, ita
quod ad hoc accipiatur difTerentia : sed
significat quale quid est illud animal se-
cundum naturam et difTcrentiam sub-
slantialem. Quod ex lioc probatur, quia
si aquatile secundum locum in sicco sit,
si est avis aquatica ab aqua remota,
adhuc per naturam est aquatile. Simili-
ter autem et terrestre est terrestre, elsi
in humido sit secundum locum, ut bu-
balus in aqua existens : et crocodillus
cum est in humido non est aquatile, sed
terrestre. Adhuc quamvis sic assignans
penes locum differentiam non sit incre-
pandus, altamen si aliquis aliquando
secundum locum assignet differentiam,
non ad intrinseca et essentialia respiciens,
tunc palam est quod assignans peccans
erit, et interimitur differentia. Si au-
tem ahquis quserat, quare respiciendo
ad tempus non datur heec consideratio
sicut respiciendo ad locum ? Dicimus
quod omnes tales quaestiones in hac
materia quse ex probabilibus est., su-
perflute sunt : tamen dici potest quod
locus magis convenit cum differentia
quam tempus, quia locus est contenti-
vus et salvativus sicut differentia : tem-
pus autem est magis causa corruptionis
per motum, qui facit distare a principio
id quod movetur : et ideo magis aspi-
ciendo ad locum, quam ad tempus po-
nitur consideratio. Et c[uamvis idem sit
(quoad generans) motus ad locum et ad
formam, eo quod tantum datur de loco^
quantum de forma ipsi mobili : cum di-
versi motus sint localis et generationis^
localis quidem in eo quod extrinsecus
se habet ad rem, generatio autem in co
quod intrinsecus ad ipsam se habet : et
ideo peccat penes locum differentiam
assignans., et nonpeccat differentiam as-
signans penes generationem.
Rursum adhuc volenti interimere dif-
finitionem, inspiciendo ad differentiam
ad materiam contractam, considerandum
est si aliquis diffinitionem^ ponens pas-
sionem esse assignavit. Passionem au-
tem dicimus omne id quo secundum qua-
litatem actu patitur id quod alterando
movetur : hoc enim modo Aspasius in
libro de Passionibus passionem diffiniens
dicit, quod passio est molus quo patien-
do movetur quod continue alferatur :
continue enim hoc recipit, cum passio a
Grseco quod est pati, quod latine sonat
recipere, dicatur. Omnis enim passio fa-
iis quae vere passio in passione vel pas-
sionabili qualifate existens, magis facta
per motum, in mobiii plus et pius acce-
pta, abjicit a subsfantia : quia ipse mo-
fus alterativus (qui est forma passionis)
magis et magis acceptus, dicifur abjicere
a substantia : quia abjicif de subsfantia a
confrario continue ex quo fit mofus :
efiam id quod dicitur abjicere a subsfan-
tia, est idem quod abjicere a subjecto,
quia subjecfum substantia est quee move-
tur. Quare aufem talis passio differenfia
non sit, ideo est quia difTerentia (cum de
essentialibus sit) magis videfur salvare
substantiam, et omne quod in subsfanfia
esf, quam abjicere : quia non est secun-
dum motum alterafivum , sed potius
amotio ipsius et finis motus.
Adhuc autem ad idem esf, quod sim-
pliciter impossibile est esse singuium eo-
rum quse sunt si non est propria diffe-
rentia : quia ista est forma substantialis
ipsius : et ideo de ista niliil al)jicifur, et
ipsa niliil aljjicit. Nam cum non est gres-
sibile secundum aptitudinem (et si non
sit secundum actum) non erit homo.
SimpHciter aufem sive aniversaliter di-
cendum secundum quse (hoc est, secun-
dum quaecumque) alferatur habens ista
ut passionem, nihil liorum est differentia
illius. Omnia enim quoe hujusmodi sunt,
quod secundum ea alterantur subjecta
habenfia ea (cum magis fiunt secundum
motum qui est forma) semper plus facta
abjiciunt a subsfanfia subjecta et habent
contraria : quod non facit differentia quae
est actus purus et simplex, et non proce-
dit de minus in plus secundum sui sub-
sfantiam. Propfer quod si diffiniens per
 LIBER VI TOPICORUM, TRACT. II 435

genus et difTerentiam ( aliqnam hujus riendum, ad quod non per naturam na-
passionem ut differentiam assignavit) tum est (quamvis hoc fieri possit subtela-
peccavit : simpliciter enim nulla alteran- ri) peccavit, non enim ad hoc natum est
tur secundum plus et magis fieri per mo- ad quod diffmivit : diffmitio autem ejus
tum secundum differentias specificas. quodad aliquidnatumest, estad quodna-
Adhuc respiciendo in differentiam to- tum est quo ipse utitur prudens, et ad id
tam eorum qude sunt ad aliquid ; in illa quo utitur propria disciphna circa singu-
enim diffmitione differentia ponitur. Et la, ut textor subtelari ad tranferendum
considerandum si alicujus speciei diffi- litia, sicut natura navi ad navigandum :
nienda? (quse est de numero eorum quae et ad haec diftlnienda sunt.
ad aliquid sunt) assignavit dicens, quod Amplius autem quando contingit ali-
non est ad aliquid : sequitur enim ex quid ad plura secundura subjectum di-
hoc, quod idem non sit hoc ipsum quod ctum esse per se et per accidens prius et
est ad aliquid : et sic quod est ad aliquid, posterius, considerandum est, si non as-
erit non ad aiiquid : unde eorum quse signavit ipsum ad principale, peccavit,
sunt ad aliquid , difTerentias constitu- ut qui diffmivit prudentiam dicens virtu-
tivas oportet esse ad aliquid, ut patet. tem esse animse hominis, et non assigna-
Exemplum in disciplina speculativa, et yit eam virtutem esse rationahs primi,
activa, et poetica. Et est specuhitiva ad quia illius est prius : primi ut subjecti
speculandum ad fmem veri. Activa au- est rationalis potentiae virtus prudentia,
tem, ut dicit Aristoteles (cujus habitus et per id est virtus animae hominis. Nam
prudentia) est consideranti ad finem bo- secundum hoc quod est rationale pri-
ni. Poetica (quee operativa est) ad fmem mum ut potentia et anima et homo ratio-
operis est , qui est actus liberahs, ad nalis, dicetur prudens.
quem mirabilia fingendo inducunt poe- Amplius adhuc in his quse ad aUquid
tse, ut est palaestra, exercitamentum, bel- ut ad subjectum dicuntur, consideran-
lum pro republica, et hujusmodi. dum est si illud difiinitum non est susce-
Et in his quse sic sunt ad aliquid con- ptibile cujus difilniti quod ad aliquid est,
siderandum (ab eo qui vult differentiam dicitur distincta dispositio passio vel qua-
interimere et diffinitionem) si id ad quod Ktas : tunc enim assignata differentia non
natum est sive per naturam sive per ar- est differentia, vel quodlibet aliud a pas-
tem^ singulum eorum quae sunt ad ali- sione et dispositione quod est ad aliquid :
quid dicta, diffiniens^ assignavit sive dif- nam omnis dispositio et omnis passio in
finivit ipsum. Nam quibusdam quidem illo nata est fieri cujus est dispositio vel
eorum quse in specie sunt ad aliquid, passio, et per ipsum diffmiri, ut scientia
non est uti diffmiendo nisi ad id diftinia- nata est fieri in anima, eo quod est exi-
tur ad quod natum est fieri et esse sin- stens dispositio animae. Aliquando au-
gulum eorum sigillatim secundum spe- tem quis peccavit in talibus ad alia quam
ciem acceptum : ad aliud autem nihil uti ad ea in quibus (ut subjectis) nata sunt
et diffiniri illa nisi ad hoc : ut visu non fieri. Ut quicumque diffinientes somnum
contingit uti nisi ad videndum, oportet dicunt, quod somnus est impotentia sen-
quod diffiniatur ad id. Quibusdam autem sus secundum actum facti. Et si peccavit
etiam est uti ad aliud aliquid quam ad id diffmiens dubitationem, qui dicit quod du-
ad quod nata sunt^ ut subtelare est navi- bitatio est sequalitas contrariarum ratio-
cula concava in medio textoris transfe- num. Et qui dolorem diffinientes dicunt,
rens litia per subtextum, quamvis ad hoc quod dolor est distantia naturalium par-
factum sit, contingit tamen uti eo ad tium facta cum vi nervi : nullus enim
hauriendum aliquid : attamen si quis horum diffinivit in comparatione ad id in
diffmivit subtclare instrumentum ad hau- quo primo hsec nata sunt fieri ut in pri-
456 D. ALB. MAG.
mo subjecto. Nam ncc somnus secundum
causam natus est primo fieri in sensu se-
cundum actum facto, sed in organo sen-
suum, ut in organo sensus communis.
Nec dubitatio nata est fieri in ratiocina-
tionibus, sed in ratione sicut in primo
subjecto. Ncc dolor ut in primo subje-
cto in naturalibus partibus : si enim do-
lor concedatur adesse naturabbus par-
tibus, cum etiam inanimata naturales
partes habeant, sequitur etiam quod ina-
nimata dolebunt, quia naturales habent
partes. Tabs autem et tabter peccans est
etiam sanitatis diffmitio, si concedatur
per diffinitionem esse sanitas mediura si-
ve medietas calidorum ct frigidorum,
quia multis inest inanimatis : sequitur
enim quod necesse est sana esse qua3-
cumque sunt mediocriter cabda et frigi-
da : eo quod singulorum medietas in ilfis
eisdem est, quorum ut subjectorum est
medietas : propter quod sequitur secun-
dum hoc quod omnibus ilbs inest sani-
tas, quod falsum est, cum sanitas sit ha-
bitus animaUs tantum.
AmpUus si haec quae dicta sunt, iUis
qucB dicta sunt non insunt sicut subje-
ctis, sed sunt in ipsis sicut in causis effe-
ctivis : unde quod hoc est sic accidit po-
nerein suum effectivum, aut e contrario
eflectivam causam in ipsum. Sicut diffi-
niens somnum, vel dubitationem, vel sa-
nitatem : non enim ut suJijecti est dolor
distantia naturaUum partium, sed distan-
tia naturalium partium est suum ef-
fectivum. Et dicatur ratio ista per causam
ORD. PRiED.
efficicntem. Nec impotentia sensus est
somnus per essentiam : cum enim ad lo-
cum digestionis revocatur ab exterioribus
organis sensuum calor, frigus subrepit in
corporc, et frigiditas in sensuum organis,
impotontes efficiuntur sensus ad sentire
secundum actum : et sic efllcitur somnus
qui est sensuum bgamentum et impolen-
tia, et in tabbus est sensus ut in subjecto
primo : alterum enim istorum est efiecti-
vum alterius ipsorum. Aut etiam propter
impotentiam sentiendi dormimus : et hoc
verum est, et e contrario propter som-
num (qui est sensuum bgamentum) im-
potentes ad sentiendum sumus : et hoc
est verum : quia primo inducitur somnus
per sentiendi impotentiam , ut dictum
est : inducto autem somno, frigiditate
exleriori subrepente, ex somno tenentur
organa sensuum nisi resolvantur ad sen-
tiendum secundum actum. SimiUter au-
tem in abo exemplo dubitationis non po-
nitur subjectum, sed causa efficiens, quae
est ffiquabtas contrariarum rationum, ita
ut dubitatio dicatur. Ambiguum enim,
dicit Boetius , est quando ratio ambit
utramque partem contradictionis per
sequales rationes. Dubium autem est in-
terminatus motus rationis sine ratione,
vel cum prava ratione ad utramque par-
tem contradictionis quse ratiocinantibus
simiUter sive sequaUler videntur ad quse
(si ratiocinamur) omnia, sive ambo ad
quae ratiocinamur, tunc dubitamus sive
ambigimus utrum iUorum agamus, vel
alterum preeferamus.

LTBER YI TOPICORUM,
TRACTATUS
QUALITER INTERIMITUR DIFFINITIO
DIFFINITIONEM
DIFFINITUM CONSEQUUNTUR
CAPUT I.
Si diffinitio diffinito r.ecundum omnia
tempora consonet, vel si alicui in ali-
quo tempore dissonet.
Sic autem terminata diffinitione vel
problemate difOnitionis penes essentialia
difiinitionis, determinandum idem pro-
blema penes ea quce diffinitionem com-
paratam ad diffmitum consequuntur se-
cundum identitatem. Et primo quidem
considerandum si diffinitio diffinito se-
cundum omnia tempora consonet, vel si
alicui in aliquo tempore dissonet : quia
tunc interimitur diffinit'o. Ut si aliquis
diflinivit animal immortale , quod est
nunc incorruptibile : nam nunc incorru-
ptibile animal, ita quod haic dictio, nunc,
determinet hoc quod est incorruptibile,
nunc est immortale, et hoc modo nunc
immortale nunc incorruptibile est. Sic
ergo hoc modo interimitur diffinitio.
Aut forte dicendum, quod in exemplo
inducto non est instantia vera quin pos-
sit esse diffinitio : hoc enim quod dicitur
nunc incorruptibile esse, dubium est et
multos sensus habere potest. Aut enim
incorruptibile dicitur ab actu corruptio-
nis, et dicitur nunc incorruptibile quod
non nunc corrumpitur : et hoc modo non
est diffinitio immortalis. Aut incorrupti-
bile dicit privationem potentiae corru-
ptionis, non simpliciter, sed ut sit sen-
457
TRAGT. III
111
INSPIGIENDO IN EA QUyE
GOMPARATAM AD
SEGUNDUM IDENTITATEM.
sus, quod incorruptibile dicitur^ quoniam
impossibile est corrumpi nunc : et sic
iterum non est diffinitio immortalis. Aut
incorruptibile dicit quidem privationem
potentia? corruptionis simpliciter, et nunc
tale sit dictum ipsum incorruptibile, hoc
est^ ut hujusmodi sit nunc quod nun-
quam corrumpi possit : et hoc modo pot-
est esse diffinitio immortalis. Quando er-
go dicimus, quod incorruptibile nunc est
animal , non hoc dicimus assignando
quoniam nunc tale animal quod non cor-
rumpitur, sed ostendimus quoniam nunc
tale sit, quod nunquam corrumpatur nec
corrumpi possit : hoc autem idem est im-
mortali et diffinitio ejusdem : propter
quod non accidit nunc secundum hoc
tempus prsesens tantum id idem immor-
tale esse : sed dicimus hic unum sic esse
considerandum, si secundum omne tem-
pus sequitur in his ubi accidat id quod
secundum diffinitionem assignatur, sequi
diffinitum et inesse nunc secundum hoc
prsesens tempus et praeteritum tempus,
et non semper. Quod autem secundum
nomen diffiniti ad quod aptatur diffinitio,
accidit aliquando non inesse, non erit
idem nunc et prius.
Hoc igitur loco considerationis (quia
multos sensus habet) non simpliciter se-
cundum omnem sensum, sed in sensu in
quo dicit nominis diffinitionem (quemad-
modum dictumest) utendum est. Scien-
dum autem hic, quod incorruptibile pro-
prie loquendo est plus quam immortale :
 438 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

quia immortale proprie est ejus cujus est quia secundum hoc non erit justitia po-
vita, • 1incorruptibile
-1. 1
autem •
opponitur cor- tentia
1 •.
sequi
, ■
distributiva
1 , •
: virtus • enim
•
ha-
1
virtus ma-
?'3 consislit
ruptibiii quod est compositorum ex con- bitus est et votuntarms, magis m ele- m eiectione
trariis vel eorum qucC super taha delata ctione consistens, quam m potestate, nisi testate.
sunt, ut formae eorum : et sic incorrupti- intelligatur de potestate quse cst facultas
bile potest esse differentia ejus quod est ex habitu : sed non de hac procedit dif-
immortale, et non penitus ideni ilH, sed fmitio, sed de potentia quse infmita est
Quoniodo in plus. Adhuc autem quamvis immor- et ad actum deducibilis : et sic virtutes
eSrffefen- tale sit differentia salvans et perficiens, et potenti» non dicuntur : si enim justitia
matirtprt immortale a privatione dicatur, tamen potentia esset eequi distributiva, tunc
vaiione. ^^ ^^^ differeutia, ab aptitudine sumitur, ctiam maxime esset justus, qui maxime
et non ab actu • et sic perficit et salvat posset distribuere sequum.
in esse tali. Amplius penes idem considerandum si
res quidem diffmita suscipit magis, et id
rAPTTT TT quod assignatur secundum diffmitionem
(hocest, difmitio) non suscipit magis :
id quod assignatur se-
Qualiter' interimitiir diffinitio ex compa- ^ut e contrario si
em (hoc est, diffmitio)
ratione diffinitionis ad diffinitum se- ^undum diffmition
cundum magis et minus. «"«^'P^t ™^gi^' ^^ res diffmita non suscipit
magis : interempta enim erit diffmitio :
Perspiciendum autem adhucsecundum oportet enim aut utraque suscipere ma-
consequentia diffmitionis et diffmiti pe- gis, aut neutrum : siquidem idem est
nes eadem sumpta secundum magis et rei diffmitJB et secundum idem, quod se-
minus quai dicunt mutationem in tem- cundum diffinitionem assignatur de ipsa.
pore : et hoc comparando primo diftini- Amplius tertio considerandum, si qui-
Tribus mo- tioucm ad diffmitum. Quod tribus modis dem utraque et diffmitio et diffmitum
comparari heri potcst : ut si diffmitum suscipiat in- suscipiunt magis, non tamen simul et in
diffinUum tcntioncm aliam quam secundum desi- eodem tempore, interimitur difimitio. Ut
magiTet^mi- guatam diffmitiouem : et si diffmitum si amor qui dicitur apud medicos concu-
suscipiat magis et non diffmitio, vel e piscentia coitus, interimitur haec diffini-
converso. Item si utrumque suscipiat, scd tio : quia magis amans non magis con-
non semper in eodem tempore. cupiscit coitum, sed forte prsesentiam
Respiciendum ergo primo (volenti in- amatae, etiam quando appetit coitum :
terimere diffmitionem ex comparatione propter quod non simul utraque in eodem
diffmitionis ad diffmitum secundum ma- suscipiunt magis : oporteret tamen hoc,
gis et minus) si diffmitum ad aliud ma- si idem secundum idem esset diffinitio et
gis est diffmibile quam secundum assi- diffmitum. Amplius comparando diffmi-
gnatam de ipso rationem sive diffmitio- tionem et diffmitum ad tertium, conside-
nem : tunc enim interimitur diffinitio. randum est si duobus aliquibus proposi-
Cujus exemplum est, ut si justitia sic dif- tis (ut est diffinitio et diffmitum) et tertio
fmiatur dicendo, quodjustitia est poten- comparatis de quores diffmita secundum
tia sequi distributiva : tunc enim a con- magis dicitur, de eodem hoc quod se-
jugato accipitur, quod per aliud magis cundum diffinitionem (hoc est, diffmitio)
est diffmibilis justitia quam per poten- minus, interimitur diffmitio. Ut si ignis
Justus quid. tiam. Justus autem dicitur magis 'diffmi- diffinitio dicatur corpus subtilissimum :
tus qui diligit sequum distribuere, quara cum enim sinttres speciesignis in mate-
qui potest : ergo et justitia magis electio ria aliena, videlicet, carbo, flamma, et Tres sunt
vel dilectio distributionis sequi, quam lux, magis est ignis flamma quam lux : ^^^mTtmia^
potentia. Quare interemptaerit diffinitio, corpus autem substilissimum quod poni- ^''^"^-
 LIBER YI TOPICORUM,
tur esse diftmitio ignis, minus est flamma
quam lux : patet quod non est diflinitio
ignis, quod assignatum est pro diftini-
tione : quia utraque et diftinitio et diflini-
tum magis eidem inessent, si recta esset
diftinitio.
Hic autem attendendum^ quod sicut
Avicenna et Averroes dicunt, ignis in sua
sphaera etinsua propria natura, nec est
lux neque lucet : quia sic nunquam vi-
deretur eclipsis lunse, cum lucens tegatid
quod post se est. Nunquam etiam appa-
rerent stellse. Unde istse species sunt
ignis in materia aliena, quse magis et mi-
nus accedunt ad naturam ignis : et ideo
subtilissimum esse (quod est naturalis
forma ignis preedicta) suscipiunt magis et
minus. Et cum dicitur imis maois esse
flamnia quam lux, hoc dicitur, quia na-
turalem qualitatem (quod est ustivum et
combustivum esse) magis habet flamma
quam lux. Est enim ignis landens iii ma-
teria terrea, flamma autem t^ mus accen-
sus, lux autem in vapore ad 1< rmain et
subtilitatem aeris condensati et a terrn-
stri depurata micans et luminans.
Rursum consideran;1um si hoc quidem
ut diffmitio duobus aliquibus propositis
simiiiter sive sequaliterj illud autem alte-
rum ut diftlnitum non inest similiter eis-
dem, sedalterum inest secundum magis,
interempta erit diffinitio : et hoc planum
est cuihbet, quia cum idem dicant difti-
nitum et diftinitio secundum formam, et
non ditferant nisi quia diffinitio dicit id
explicite, quoddiffinitum dicit secundum
nomen implicite, oportet quod utraque
sequaUter insint ilhs quibus dicuntur
inesse secundum formam.
Amphus potest interimi diffinitio per
inspectionem ad duas diffinitiones per
disjunctionem ad diffinitum relatas, ita
quod utraque divisim sit diftinitio, cum
disjunctum pro altera tantum verificetur :
unde si inspiciendo ad duo disjuncta dif-
finitionem assignavit secundum alteru-
trum (hoc est, quod divisim alterum con-
junctorum conveniat diffinito) peccavit,
et interiraitur diffinitio. Ut si quis diffi-
TRACT. III 459
niens dicat bonum esse per visum aut
per auditum delectabile : et si quis difti-
niens ens (sicut dicit Boetius) dicat id
quod facere aut pati potest. Ex hocenim
sequitur, quod simul idem erit bonum et
non bonum: et Imjus ratio est, quia dif-
finitio et diffinitum sunt idem, et quae-
cumque sunt eadem, etiam opposita eo-
rum sunt eadem : est autem delectabile
per auditum idem bono, sicut diffinitio
et hypothesis dicit : ergo per oppositum
quod non est delectabile per auditum,
erit idem non bono : nam eisdem per
diffinitionem etiam opposita per contra-
dictionem erunt eadem per diftinitionem.
Xam si homo est animal rationale mor-
tale, non animal ratione mortale erit
non homo. Opponitur autem bono quod
est non bonum ut diffinitum diffinito : et
similiter per auditum delectabile oppo-
nitur per auditum non delectabdi ut dif-
finitio diffinitioni. Palam ergo, quoniam
idcm est per auditum non delectabile ei
quod est non bonum. Si ergo ahquid est
per visum delectabile : hoc autem non
est per auditum delectabile : sic idem erit
non bono : ergo bonum erit non bonum.
Simihter ostendemus, quoniam idem
ens et non ens : quia si idem est ens ei
quod pati potest per diffinitionem, quod
non est, erit, quod non facere potest :
ergo idem non enti : et sic erit idem ens
non enti. Et hoc si diffinitio fiat per am-
bas partes divisim. Si autem diffinitio
fiatperdisjunctum, ita quodambffi partes
disjunctivse simul referantur ad diftini-
tum, non potest dari diffinitio per dis-
junctivam : quia talis est diffinitio enun-
tiationis in Pefihermenia, et diffinitio
problematis in ante habitis, et multorum
aliorum sic diffinitorum.
CAPUT III.
Qualiter interimatw diffinitio ex compa-
ratione diffiniti SQcundum quod est ad
aliquid.
AmpHus quia jam ostensum est quali-
460 D. ALB. MAG.
ter interimitur diffinitio per defectum dif-
ferentiae ad materiam contractae, osten-
damus qualiter interimitur per defectum
generis et simpliciter, et hoc sine circum-
stantiis. Dicamus ergo prius generali do-
cumento, quod in generibus et differen-
tiis et aliis omnibus quae sunt et debent
esse in diffinitione assignatis, eos qui in-
terimere volunt diffinitionem, et pro no-
minibus generum vel differentiarum utun-
tur diffinitionibus nominum, ut melius
videatur quod consonat et dissonat diffi-
nito, oportet considerare si quid disso-
nat.
In speciali ergo considerandum si id
quod diffinitur, est ad afiquid, aut per
seipsum, aut secundum genus, ut gram-
maticam quae secundum genus est ad ali-
quid : tunc considerandum est si in dif-
finitione ejus quodest ad aliquid, non est
dictum per differentiam et signatum quod
est adaliquid: et tunc interimitur diffini-
tio per defectum generis et ditTerentise
quae debent esse in diffinitione. Cujus
exqmplum est, ut si quis scientiam (qu»
secundum dici est ad aliquid) diffiniens
dicat, quod scientia est opinio rata : aut
voluptatem diffmiens dicat, quod voluptas
est appetitus sine tristitia. Nam ejus quod
est ad aliquid substantia quae est esse ip-
sius^ est quod ad alterum est : eo quod
idem fuit unicuique eorum quee sunt ad
aliquid esse et ad ahquid quodammodo se
habere, ut in Praedicamentis dictum est :
et ideo in diffinitione ponendum id ad
quod est diffinitum : oportebat ergo dif-
finiendo scientiam dicere, quod scientia
est opinio scibilis sive ejus quod est sci-
hile : et oportebat diffiniendo voluptatem
dicere, quod voluptas est appetitus honi
vel boni delectabilis : quia ad htec sunt
scientia et voluptas. Simihter et si gramm-
maticam diffiniens aliquis dixit gramati-
cam esse scientiam htterarum, peccavit :
eo quod oportebat in diffinitione relativi
dicere et ipsum ad quod per se dicitur,
aut ad quod dicitur secundum suum ge-
nus : haec enim oportet in diffinitione
relativorum assignari,
ORD. PRJETf.
Adhuc autem peccavit, qui alicujus ad
aliquid dicti secundum speciem (quae est
finis ejus) non ad finem illum per diffini-
tionem assignavit : finis enim in unoquo-
que est id quod optimum est, et per op-
timum est danda diffinitio : aut etiam
finis est cujus gratia omnia fiunt : et
propter hoc in diffinitione dicendum est
id quod est optimum et utiHssimum. Ut
si diffiniatur concupiscentia, et non diffi-
niatur esse appetitus delectabilis, sed dif-
finiatur esse delectationis : quia non est
delectabile nisi propter delectationem,
cumpropter delectationem etiam ipsum
delectabile eligimus.
Considerandum etiam in his quae ad
finem diffiniuntur, sifinis ad quem assi-
gnatur diffinitio, est generatio quse fit in
line, vel sitiste finis actus, hocest, actum
esse vel factum : haec enim sunt diversi
fines, ut dicit Aristoteles primo Ethico-
nan : unde in quibusdam est finis actio, dim^^eJrom
in quibusdam autem actum : in arte ac- '^£„^^"2^m
tiva actionem volunt, in aedificativa au- ^^^^^ffj^^^-jlf
tem sedificatum^ quod Graece auoTiXETaa
tutn. ac-
vocatur : et in talibus vel talium quaesunt autem
generatio etactio, estmagisfinis intahbus
egisse et generasse et quod consummatum
est, quam agere et geuerare. Aut forte in
quibusdam, sicut dictum est, non est
ita : non enim in omnibus est verum,
quod ita sit : pene enim omnes plus
volunt delectari in fieri delectationem,
quam quievisse et perfecisse delectari se-
cundum perfectum esse : propter quod
in talibus agere et facere magis finem fa-
ciunt et ponunt quam egisse. Est autem
hic attendendum, quod sunt qujedam sim-
pliciter imposita a formis secundum suum
esse ad aliquid dependentibus, ut pater
et fihus, dominus et servus, et hujusmo-
di : et haec ad alios fines non sunt nisi ad
ea ad quae dicuntur. Et sunt quaedam a
formis quidem absolutis imposita, ha-
bendo tamen respectum ad aha, ut scien-
tia, concupiscentia, et hujusmodi : et
illa sunt etiam ad actus comparata prater
id ad quod dicuntur, praecipue quando
nominant dispositiones vel habitus po-
 LIBER VI TOPICORUM,
tentiarum activarum vel passivarum : et
de his et hoc utilius dictum est.
CAPUT IV.
Qualiter interimitu)' diffinitio ejus dif-
finiti quodest adaliquid, sinondeter-
minavit ejusdem qualitates vel quanti-
tatem vel ubivelalias differentias.
Rursum in quibusdam eorum quse
sunt ad aliquid, interimere volenti diffmi-
tionem, considerandum est si non deter-
minavit circumstantias vel conditiones
ejusdem quod est ad aliquid. Consideran-
dum enim si non determinavit qualis vel
quantivel ubi vel secundum alias differen-
tias circumstantiarum secundum quas im-
poniturnomen difilniti :et si sic, peccavit,
et interimiturassignata diffinitio. Ut si dif-
finiatur ambitiosus, et non determinetur
qualis honoris vel quanti sit honoris appe-
tens, vel ubi, vel quomodo, vel secun-
dum alias differentias honorum. Non
enim potius impositum est nomen ambi-
tiosi ei qui simpliciter honorem appetit :
Honor est
de per se cum enim honor sit de perseappetibilibus,
appetibili-
bus ; et ideo omnes honorem appetunt : unde hoc non
omnes ap-
est in vitio : propter quod cum ambitio
petunt hono-
rem, difle-
renter la- sit nomen vitii, non sufficit dicere quod
men : et
ideo non ambitiosus est qui appetit honorem, sed
onines sunt
ambiiiosi. addendum dictas difTerentias, ut quan-
tum, et ubi, et inquibus, et in qualibus,
et propter quid, et aliahis similia. Simi-
liter et cum dicitur avarus : non enim
dicitur quis avarus a pecunia amanda,
quia omnes appetunt pecuniam : sed
oportet addere circumstantias qualiter, et
quantum, et ubi, et propter quid, et
etiam hujusmodi. Cum autem dicitur
luxuriosus, non dicitur ab omni amore
voluptatum : sed oportet addere quantum,
et quas, et quales, et quando, et ubi, et
propter quid, etiam in quibus amat volu-
ptates, et a quibus retinetur voluptati-
bus, et hujusmodi. Et rursum in natura-
libus, ut qui difHnit noctem^ etdixit eam
umbram esse : oporteret enim dicere qua-
lis et quanta umbra, et ubi^ et quando.
TRACT. III 461
Etquando diffmivitcysmon(hocest,casum
terrse, vel quod estcasioterrse proveniens)
non sufficit dicere,quod cysmos est mo-
tus terrae : oportet enim addere unde, et
quantum, et quale, et ubi, et quando, et
alias circumstantias. Aut etiam nubem
diffiniens, dixit esse aerem condensatum :
oportet enim addere ex quo, et quid, et
unde^ et quando sit aer condensatus. Aut
etiam qui diffinit ventum esse motum
aeris : oportebit enim addere qua de cau-
sa, et ubi, et qualiter, et hujumodi. Sl-
militerautemest in aliis talibus : in omni-
bus enim talibus qui relinquit aliquam
dilferentiam circumstantiarum in aliqui-
bus talibus circumstantiis, non dicit quid
est esse : cum tamen omnia a circum-
stantiis esse trahant substantiale secun-
dum suum nomen. Oportet enim in dif-
finitione conari ad id quo diftlnitum indi-
get ad sui optimi esse declarationem : non
enim quolibet modo mota terra est terree-
motus : sed oportet dicere a quanto va-
pore terrestri, eta quanta soliditatesolidi,
per quam vapor evaporare non possit, et
inclusus moveat terram : unde non quan-
tacumque motio, cysmos (hoc est, terrae-
motus) erit. Et ideo in talibus oportet
addere circumstantias sive conditiones ex
quibus trahit esse : et non liujusmodi
sunt difhnitiones quge dictae sunt.
Amplius autem in appetibilibus diflini-
tio non valet, si non appositum est id
quodvidetur appetibilius, ut si ad appa-
rens movetur, sive ad id quod videtur :
et hoc oportet ideo apponi : quia omnis
appetens visis movetur : et hoc oportet ap-
poniin omnibus circumstantiis, inquantis-
cumque aliis circumstantiis consonat vel
convenit secundum nomen diftiniti. Ut
cum dicitur quoniam voluptas est appetitus
boni : aut cumdicitur, concupiscentiaest
appetitus delectabilis : sed non additur,
quod est appetitus vel concupiscentia
apparentis boni : cum tamen non moveat
appetitum vel concupiscentiam^ nisi ap-
parens bonum vel delectabile : et ideo
oportet illudadesse : plerumque enim la-
tet appetentes quid vel quod sit bonum
462 D. ALB. MAG. ORD. PR/ED.
vel delectabile secundum veritatem, et
moventur ad apparens. Propter quod non
est necessarium bonum esse per se, cujus
appetitus est voluptas : neque necesseest
delectabile esse per se, cujus appeti-
tus est concupiscentia : sed debet dici
apparensbonum : hocenimineo quod ap-
paret,facitvoluptatemetconcupiscentiam:
unde sic per apparens bonum oportebat
assignationem facere voluptatis et con-
cupiscentisD, ut generaliter esset omnis
voluptatis et concupiscentiee. Si enim ali-
quis diffiniens voluptatem et concupi-
scentiam, assignavit quod dictum est, ita
quod apponat quod apparentis boni est
voluptas, et apparentis delectabilis est
concupiscentia : tunc adhuc qui vult in-
terimere diflinilionem, debet ea qute as-
signat, in species separatas boni et dele-
ctabilis reducere : quia, sicut dixit Plato,
sunt causseetformseistorum sensibilium:
quia quod non est in causis, hoc non est
in effectibus. Cum enim apparens non sit
nisi apud nos, quibus in sensu apparet
hoc esse bonum vel delectabile, et cause-
tur ab eo cui apparet : cujus signum est,
quod diversis diversa apparent delectabi-
lia et bona : sequitur quod non forma sepa-
rata sunt quse sunt causa alicujus apparen-
tisboni vel delectabilis : quia apparens ut
apparens est, causam et formam non ha-
bet extra eum cui apparet : species autem
ad speciem videtur dici in omnibus diffi-
cilibus, sicutresadrem, etitasehabere :
quia omnium eorum quse sunt quiddita-
tem facientia, sunt species quse sunt esse
ejus quod est.
Quid igitur et quod per se concupi-
scentiaseparatainspeciebus, si per se de-
lectabilis inspeciebus, etper se voluptas
in speciebus sitper se boni, jam osten-
sum est, quod apparentis boni ut appa-
rens est, non erit per se voluptas, nec
apparentis delectabilis erit per se concu-
piscentia : ostensum enim est, quod in-
conveniens est apparens bonum, quod
non habet causam extra eum cui appa-
ret esse per se separatum : et similiter
inconveniens est apparens delectabile per
se separatum esse : et sic ista (quse appa-
rens bonum sunt et apparens delectabile)
nonpossunt esse diffmientia quidditatem
voluptatis et concupiscentiae : quia nihil
diffinit et facit quidditatem substan-
tialem alicujus rei non separatum, ut
dicuntpositores formarum : aliter enim
talis diffinitio non potest esse causa et
medium in demonstratione, nec est prin-
cipium cognoscendi esse difliniti.
Amplius respiciendo in plures dif.lni-
tiones formarumhabitualium, tuncconsi-
derandum est si hujus sive formge quae
esthabitus, sit vel dicatur esse habitus
diffinitio : utruni etiam habens illum ha-
bitum sit diflinitio habentis, aconjugatis :
si enim non est sic, interimitur diffmitio.
Et e converso considerandum si habens
non sit diffmitio habentis : tuncnechabi-
tus erit diffmitio habitus. Sic autem et
in aliis talibus. Cujus exemplum est, ut
si delectatio sitquoddam juvare, tunc se-
quitur quod delectatus erit quidam ju-
vatus.
Similiter volenti interimere tales diffi-
nitiones, dicendum est et considerandum,
quod in hujusmodi considerationibus vel
diffmitionibus accidit, quod qui determi-
nat sic vel sic, diffmit plura uno et diffini-
y^ quodam modo qujE ex difiinitione sic
data debent notificari : et si non sic. in-
terimitur diffmitio. Nam qui scientiam
diffmit, quodammodo per oppositum et
ignorantiam diffmivit. Similiter autem
quodammodo diffmivit conjugata habens,
utsciumsive scientem, et inscium, hoc
est, inscientem, ut ita liceat dicere, et scire
et ignorare quodammodo diffmivit : nam
primo (hoc est, principali) palam facto
per diffmitionem, et reliqua opposita et
conjugataquodammodo palamfmnt. Per-
spiciendum est ergo in omnibus talibus
oppositis et conjugatis, ne quid dissonet
ei qui utitur elementis, hoc est, princi-
piis diffmitionis, et perspiciendum est
ex oppositis et conjugatis, ut jam dictum
est : quia si aliquid dissonat, interimitur
diffmitio.
 LTBER VI TOPICOROI,
TRACTATUS
QUALITER INTERIMITUR DIFFINITIO
TAM IN OPPOSITIS
OPPOSITORUM, QUAM A SIMILIBUS
CAPUT UNICUM.
Qualiter interimitur diffinitio inspiciendo
in oppositis quse sunt ad aliquid.
Cum autem jam dictum sit qualiter dif-
finitio interimitur per locos intrinsecos,
inspiciendo in ea qute sunt de essentia
diftinitionis vel consequentia ad ista vel
circumstantiee eorum : consequens est
nunc ostendere qualiter interimitur per
locos extrinsecos tam in oppositis secun-
dum genera oppositorum, quam a simi-
Removet ^^^^^ ^el a coujugatis sumptos. Inter op-
dubium. pgsita autem prius est inspiciendum in
relativis, quia plus habent de ente, cum
utrumque sit ens actu. Dicimus igitur
quod considerandum primo in oppositis
quse ad aliquid sunt^ si assignata diftini-
tione ejus quod est ad aliquid, genus po-
situm in difdnitione est ad aliquid, utrum
species etiam sit ad idem suo modo, hoc
est, specialiter^ sicut genus generaliter
est : si autem non, interimitur diftmitio.
Cujus exemplum est in relativis quse se-
cundum dici relativa sunt, sicut et opinio
est dicta ad opinatum, et qusedam sive
specialis opinio ad quoddam sive speciale
opinatum : etsicut multiplex dicitur ad
submultiplex in genere, utrum quoddam
speciale niLilliplex in specie dicta dicatur
ad quoddam submultiplex : si enim non
sic diftinitio assignatur vel genus in diffi-
nitione, interimitur diffinitio.
TIL\CT. lY 463
IV
PER LOCOS EXTRINSEGOS
SECUNDUM GENERA
VEL A GONJUGATIS SUMPTOS.
Videndum autem est adhuc in relati-
vis considerando (si diffinitio assignata
dicetur esse pro opposito), si oppositi cor-
relativi quod refertur ad illud sit opposita
diffinitio. Verbi gratia, si dimidii diffini-
tio opposita est ei diffinitioni quae est du-
phcis. Verbi gratia, si duplex est per dif-
linitionem quod secundum sequalem par-
tem dimidium superat, dimidium erit
quod in sequah parte a duplo superatur.
Illud autem (quantum ad secundo indu-
ctam considerationem) est etiam in contra-
riis. Nam et in illis contrariis contraria
ratio erit sive diffinitio secundum unam-
quamque complexionem contrariorum :
plures enim complexiones contrariorum
in primo hujus scientiae libro determinatse
sunt. Cujus exemplum est, ut si juvati-
vum est per diftinitionem quod est boni
etTectivum, erit per contrarium nocivum
secundum diffinitionem quod est mali
eflectivum : nam contraria in quantum
contraria sunt et opposita, relationem
habent ad invicem : alterum enim horum
contrariorum necesse est contrarium esse
ei quod ex principio dictum est : quia
quodcumque horum ex principio assi-
gnetur^ aherum erit ei contrarium : ju-
vativum enim erit ad nocivum, et e con-
verso : et bonum ad malum, et e con-
verso. Si ergo neutrum contrarium est
ei quod ex principio dictum est, palam
est ex ipsa contrarietate ipsorum ad in-
vicem : quia neuter neutro (quod in prin-
cipio ponitur) convenit, vel erit diffini-
464 D. ALB. MAG.
lio ejus quod posterius per contrarietatem
ad id assignatur, si recte et secundum
quidditatem diffinitio assignetur.
Inspiciendo autem specialiter in con-
traria dicimus, quod quaedam contraria
accipiuntur sic, quod unum est ut priva-
tio, alterum ut habitus : quidam autem
accipiunt amho ut habitus : et primo inspi-
ciemus in ca quorum unum est privatio,
et alterum ut hahitus. Dicamus igitur
quod contrariorum quaedam sunt contra-
ria sic, quod unum dicitur privatione al-
terius, ut insequalitas et sequalitas : quia
cequalitas privatione sequalitatis videtur
esse insequalitas : iniiequaUa enim dicun-
tur quse non sunt sequalia, et sic mutuo
se expellunt ab eodem susceptibili. Palam
autem ex h's quse seepe dicta sunt, si ta-
lia contraria debeant diffmiri, pahim erit
quod id quod secundum privationem d\-
citur, dehet diffmiri per alterum : rcli-
quum vero contrariorum quod dicitur se-
cundum habitum, non oportet per id
quod secundum privationem dicitur, dif-
finiri : quia privatio non cst principium
cognoscendi habitum, scd e converso : non
enim contingit alterutrum talium contra-
riorum per alterutrum cognosci, sed pcr
habitum cognoscitur privatio, et non ha-
bitus cognoscitur per privationem.
Et in contrariis considerandum est hu-
jusmodi peccatum per quod interimitur
diffinitio, ut si quis diffiniat cequalitatem
dicendo quod gequalitas est per diflinitio-
nem contrarium inaequalitati : nam per
hoc quod sic diffinitur secundum priva-
tionem, dicitur habitus qui est aequahtas :
et ideo interimitur diffinitio. Amplius
aliud peccatum est, quia sic diffinientem
necesse est in ipsa sua diffinitione uti eo
quod diffinitur : et hoc est inconveniens.
Hoc autem palam est si pro nomine in
diffinitione posito accipiatur diffinitio no-
minis ejusdem. Nam quia inaequalitas ni-
hil differt et privatio sequalitatis, cuni
unum sit diffinitio alterius, cum diffini-
tum inaequalitatis, et diffinitio ejus sit
contrarium aequalitatis esse, erit aequali-
tas quae diffinitur, contrarium inaequali-
ORD. PRvED.
tatis esse : et erit idem ac si dicat^ aequa-
litas est contrarium secundum privatio-
nem aequalitatis esse : et sic sequalitas ca-
dit in diffinitionc sequalitatis : proptcr
quod sic diffiniens, eodem erit usus in dif-
finitione suiipsius.
Si autem neutrum contrariorum se-
cundum privationem dicitur, sed utrum-
que secundum habitum : assignelur au-
tem ratio sive diffinitio : simiHter autem
unum per alterum, ut dicatur sic, bonum
esse per diffinitionem quod est malo con-
trarium : tunc palam est, quoniam et
malum per diffinitionem est quod est
bono contrarium. Nam hoc modo contra-
riorum simiUler assignanda est ratio,
quod utrumque difiinitur in hoc quod est
alteri contrarium : propter quod rursum
sicut in aliis (quorum alterum secundum
privationem dicitur) eodem contingit uti
in diffinitione suiipsius : et hoc ideo quia
inest in mah ratione bonum, quando sic
diffinitur, quod bonum est quod est malo
contrarium : nihil autem differt malum
ab eo quod est bono esse contrarium : et
sic per diffinitionem bonum contrarium
boni contrario : et sic eodem usus est in
diffinitione suiipsius, quia bonum in dif-
finitione boni est positum.
AmpUus inspiciendo in privationem et
habitum : privatio aulem habet compara-
tionem ad id in quo est, sicut in subjecto
quod reUnquit, et ad oppositum suum :
et ideo oportet quod in diflinitione diffi-
niatur ad utrumque : ideo considerandum
est, quod si ad oppositum(quod secundum
privationem dicitur) aUquis diffiniens non
assignavit cujus est privatio sicut habi-
tus privatio, aut cujus est ut contra-
rii vel oppositi, ut quoniam est horum
habituum privatio. Adhuc autem et si
non additur in diffinitione in quo sicut in
subjecto natum est fieriprivationem illam,
et etiam in quo natum fieri prima specie,
peccavit, et interimitur diffinitio : vel
simpUciter in quo natum est fieri talem
privationem, hoc est, universaUter. Verhi
gratia, ut si ignorantia dicens (hoc est,
diffiniens) non dixit in diffinitione quod
 LIBER YI TOPICORUM, TRACT. IV 463

sit privatio scientiae, ex eo quod compara- quem privat^ et subjectum in quo est pri-
tur ad habitum per quem cognoscitur. Aut vatio : alias intcrimitur diffinitio.
etiam si in diffmitione non addidit in quo Amplius autem considerandum si dif-
est nata fieri privatio illa ut in subjecto fmitio assignata a conjugatis et casibus
simpliciter vel primo, eo quod per sub- et similibus casibus inflexe assignatur:
jectum cognoscitur accidens. Ut si diffi- et si hoc fieri non potest, interimitur
niens ignorantiam non dixit, quoniam diffinitio. Ut si juvativum est effectivum
scientiae est privatio, et quod nata est sanitatis : tuncjuvative esse est effective
fieri in homine et primum in rationali sanitatis esse, etjuvansest faciens sani-
parte animae : nam si sic diffmiens, quod- tatem.
libet illorum non facit, peccabit. Simili- Ex omnibus autem inductis de opposi-
ter autem et in corporalibus privationi- tis conjugatis et casibus incidit disputare
bus : nam si quodlibet illorum quse dicta contra positores formarum : quia si diffi-
sunt, non faciat, et quod nondicat in quo nitio per se debet esse praedicata de diffi-
simpliciter vel in quo primo, peccabit^ nito, maxinie videtur convenire his quae
Quid
ratur ad requi-
re- et .interimitur_ diffinitio. Si enim d'cat per
^ se esse ponuntur,
■■• sicut solas formas
cteditflnien quid est csecitas, et non dicat csecitatem per se esse ponunt Platonici. Volenti
dum priva- .... . ^ . .
tionein. essc visus privatiouem in oculo : oportet ergo destruere diffinitionem, consideran-
enim bene assignantem diffinitionem pri- dum si assignata diffinitio secundum op-
vationis, et quid est quod privatum est^ posita et casus et conjugata aptatur, A'el
et in quo est sicut in simpliciter suscep- aptari potest in formis separatis vel non :
tivo, vel in primo susceptivo, et etiam in quibusdam enim datadiffinitionon po-
dicere quid est quodprivatum est per ip- test aptari, sicut in conceptis cum mate-
sam. ria et motu, et quemadmodumPlato dif-
Adhuc considerandum praeter omnia finivit, in animalium materialium diffini-
quae dicta sunt, si aliquis id quod secun- tionibus addens mortale quod concipit
dum privationem dictum est, non secun- materiam et motum sive mutationem.
dum privationem diffinivit, sedsecundum Xam forma separata quae est animal per
negationem : tunc enim videtur esse hu- se, non erit mortalis nec mobihs, ut per
jusmodi sive simile peccatum his qui se homo, per se animal : propter quod
ignorantiam non secundum negationom dicta de animali diffinitio, quae est cor-
puram, sed secundum privationem dif fi- pus sensibile mortale, non potest aptari
niunt : nam secundum istos (sicut et ve- informas. Simphciter autem sive univer-
rum est) quod negative non habet scien- saliter in quibusdam diffinitionibus appo-
tiam, non videbitur ignorare : quia pri- nitur effectivum aut passivum, cum haec
vatio relinquit subjectum et aptitudinem, concipiant et materias et motum, quod
quod non facit negatio : unde quod ne- separatis non convenit, necesse est dis-
gative non habet scientiam, non videbi- sonare diffmitionem si aptatur in formam
tur ignorare, sed magis videbitur igno- separatam : eo quod formae impassibiles
rare quod aptitudinem habens ad scien- et immobiles videntur esse his qui dicunt
^T •
Nec inani- • dum, ' faliitur ex r parte subiecti.
j Huius
j formas esse : et contra hos sunt utiles
mata nec si-TUum cst, ffuia ucc inanimata nec huiusmodi rationes quales hic positae
puen dicun- !^ ' t. _ J _ ^ i
lur ignora- pueros dicimus ignorare : quia non sunt sunt : quia inter praedicata magis ei quod
ign^raniia susceptibilcs scicntiae : unde in talibus est per se convenit diffinitio: et patet
dicta. j^Qjj potest diffiniri ignorantia secundum quod formis secundum opposita et con-
privationem scientiae quse rehnquit sub- .jugata non convenit diffinitio : formae igi-
jectum et aptitudinem : et ideo in tali- tur separatae male ponuntur. De formis
bus diffinitionibus debet ponere habitum autem alibi a nobis dictumest.

II 30
 466 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

TRACTATUS V

DE DIFFINITIONE yEQUIVOCI

neris nutribilis naturaliter assequens nu-

CAPLT UMCUM. tritum : hic enim motus sequitur per
unam rationem, vitani plantarum et ani-
Qualiter interimitur diffinitio xquivoci. malium : et hoc quod dicit vitam et esse
generis nutribilis qua? naturaliter sequi-
Quia autem de determinatione diffmi- tur nutritum, nihil magis inest animali-
tionis quffi in complexione assignari pot- bus quam plantis : sed vita quse diffmi-
estjammulta dicta sunt, et inspiciendo tur, non videtur dici secundum unam
in partes diffmitionis et in ipsam difiini- speciem et formam et rationem in ani-
tionem et consequentia ipsarum et ipsas malibus et plantis, sed altera est vita
circumstantias, antequam transeamus ad specie et substantia in animalibus, quia
determinandam complexi diftinitionem, manifesta : et altera specie in plantis,
pauca de sequivoci diffmilione dicenda quia occulta, hoc est, specie et substan-
sunt, quod quodammodo est unum no- tia quaj non valet facere vitam manife-
mine et incomplexum, quodam autem stam : unde una ratio non convenit vitae
modo est multa significatione. in aniraalibus et in plantis : assignata est
Dicamus igitur quod si eorum nomi- autem ratio una : et sic peccat difhnitio.
num qua? secundum a^quivocationem di- Patet . .
igitur quod
.
si contingat eam difti- eleciaDiffiniiio
ei |jii-
cuntur, omnium significatorum unam ra- mtionem assignare quae secundum ele- lissima est
tionem secundumnomencommunem assi- ctionem . .
electissima , et .
potissima
.
est diffi-. univod
njinis.
no-
gnavitaliquis, interimitur diffinitio cequi- nitio, oportet quod sic univoca et uni-
voci : quia sic sequivoca essent univoca : voci nominis, et quod secundum unam
univoca enim sunt, quorum est una com- speciem et unam substantiam significa-
munis ratio secundum unum nomen diver- tam in isto nomine detur diffinitio. Hoc
sorum significatorum : et sic »quivoca autem non est in difhnitione inducta :
essent univoca. Propter quod patet quod vita enim non secundum unam speciem et
substantiam inest plantis et animahbus.
illa ratio communis, quam quis assigna-
vit de cequivoco, nullius est de numero rsihil tamen prohibet et eum qui con-
illorum significatorum quae eequivoce sub spicit a?quivocationem esse in nomine, et
nomine tequivoco continentur : nam ista intendit vel vult alterius sequivocatorum
ratio aptatur omnibus. Similiter sicut ad in aquivoco assignare diffinitionem, il-
univocum secundum nomen commune lum latere, et nonpropriam, sed commu-
omnibus contentis sub nomine aptabitur nem utriusque significati assignare ratio-
ratio : et sic erit cequivocum univocum, nem, sicut et Dionysius fecit: sed nihil
Diffinitio quod est impossibile. Hoc autem (ut minuspeccavit, si utroque vel utrolibet
viise secuQ- ^ _ , x ■ j modo fecit. Cujus causa est, quia com-
dui.isium.
Diony- exempla ponamus) passa est cujusaam
mune non erit vere, et per unam natu-
Dionysii diffmitio, quam de vita assigna- ram communem^ sed per diversas. Unde
vit : dixit enim quod vita est motus ge-

LIBER VI TOPICORUM,
hcBc consideratio valet prsecipue nontam
in sequivocis quam etiam in analogis, in
quibus quodammodo est unum com-
mune secundum rem, et ad quse non eo-
dem modo referuntur ea quee eontinentur
sub communi illo.
Quoniam autem in dialecticis oportet
requiri consensum respondentis : propter
quod dialectica propositio est interrogatio
vocata : dabimus cautelas quibus idoneus
efficietur opponens in talibus. Quia enim
queedam sequivocorum latent aliquando
respondentem, his utendum est interro-
ganti sive opponenti ut univocis, qui si
distingueret, statim apparebit quod alte-
rius significatorum ratio non aptaretur
in alterum sive aliud significatum, cum
significata sint specie ratione et substan-
tia diversa : et ideo si distinguat, statini
videtur, quod non est diffinitum secundum
modum debitum : et tunc resistet respon-
dens : id enim quod universaliter diffini-
tum est^ oportet difimitionem talem ha-
bere, quod aptetur in omne quod sub no-
mine continetur ut suppositum. Cautela
autem respondentis oportet esse opposito
modo, quod etiam statim a principio la-
tens dividat sive distinguat sequivocum :
quia opponens rationem communem sive
diffinitionem, omnibus sub nomine con-
tentis non adaptavit.
Alia autem cautela in talibus obser-
vanda est : quoniam quidam responden-
tium aliquando dicunt quod univocum
est eequivocum^ quando et assignata de
communi nomine ratio non aptatur uno
modo ad omne quod continetur sub no-
mine : et a?quivocum aliquando dicunt
esse univocum, si una communis ratio
nominis aptatur ad utrumque significato-
rum in nomine : prius opponens debet
exigej-e, quod confiteatur respondens aut
prsesyllogizet, utrum dicat nomen, cujus
assignata est diffinitio, aequivocum vel
univocum : quocumque modo fuerit
respondentes magis et facilius concedunt
467
TRAGT. V
a principio, eo quod tunc non praevident
quid confessione sua accidere vel sequi
possit, quam in fine quando conclusum
est.Alia autem adhuc cautela est, quod si
adhuc aliquis respondentium non facta
confessione dixerit univocum esse aequi-
vocum, eo quod in hoc omne quod si-
gnificatur in nomine, non adaptatur diffi-
nitio : tunc caute considerandum est op-
ponenti si ratio nominis aptatur ad reli-
qua qute sunt prseter id in quo stat re-
spondens : tunc enim palam est, quoniam
univocum etiam erit reliquis. Si autem
non concedat hoc respondens, tunc ob-
jiciatur contra eum, quod plures etiam
erant diffinitiones reliquorum : nam duae
rationes secundum nomen aptabuntur ad
eadem, si aequivocum est univocum : una
quaedam quae prior assignata est de com-
muni nomine, et ea quae posterior assi-
gnata est de signato speciah : quia in
univocis ratio quae convenituni, convenit
et alteri.
Rursum adhuc tertia cautela utendum
est opponenti, si aliquis diffiniat aliquid
eorum quoe multipliciter dicuntur : et
ideo quia ratio non convenit aptata in
omnia contenta sub nomine, et respon-
dens dicat quidem quod non est aequivo-
cum, sed impedimentum est in hoc quod
nomen non potest omnibus aptari, opor-
tet non institutum ad omnia, quamvis
non aequivoce dicatur de illis, nec etiam
diffinitio : tunc opponenti dicendum est
contra talem, quod nomina oportet acci-
pere et uti eis secundum rationem usus
loquentis : nam loquendum est ut plures :
et tahs ratio quce est de nominibus qua
utuntur plures, et c[uee consequuntur
conveniens usum rationis, et quod re-
spondens non debet movere talia, sed uti
eis debet usu communi : cjuaedam autem
non sunt dicenda similiter pluribus, quae
sunt rationes significatorum sub nomine,
in quibus sentiendum est ut pauci.
468 D. ALB. MAG.
TRACTATUS
DE DIFFINITIONE
CAPUT I.
Qualiter interimitur diffimtio complexo-
rum in communi.
Postquam de sequivocorum diffmitione
sic terminatum est, quse quodam modo
sunt multa, videndum est qualiter interi-
mitur diffmitio complexorum quse simi-
liter sunt multa. Si ergo alicujus eorum
quse complectuntur, assignetur diffmitio :
tunc alicui auferenti rationem alicujus
(hoc est, cujusdam partis eorum quce dif-
fmiuntur quae est pars rationis totius)
considerandum est si ad illa quse rema-
nent de partibus diffmiti, reliquum ra-
tionis quod remansit de diffmitione,
aptari possit : nam si non potest hoc
fieri, pahim est quod nec tota diffmitio
totius fuit diffmiti. Cujus exemplum est,
si quis hoc totum complexum, quod est
esse lineam fmalem rectam, diffiniat ita
per diffmitionem hoc esse fmem palam
hahentem fmes, cujus superadditur in-
terjacendo medium fmihus : tunc separa-
tur diffinitio fmaUs linese : et hsec est finis
plani habentis fmes vel habens fines :
haec enim est diffinitio lineee finalis,
quod sit finis plani habens fines quibus
finit planum : hujus ergo quod remansit
de diffinito (quod est recti) oportet esse
residuum diffinitionis, quod est cujus me-
dium interjacendo superadditur finibus :
haec autem recti non est diffinitio : quia
infinitum rectum est, et neque habet me-
dium, neque fines sive extrema : propter
ORD. PR.ED.
VI
COMPLE XO R UM.
quod patet quod reliqua pars diffinitio-
nis non est diffinitio rehqui quod reman-
sit de diffinito.
Adhuc ampHus considerandum si (cum
sit compositum sive complexum quod
diffinitur) assignetur diffinitio «quicola,
quod est ex tot numero partibus comple-
xa diffinitio, ex quot diffinitum comple-
xum est : tunc enim interimitur diffini-
tio : xCoXov enim membra, et sequicola
quando tot membra habet unum sicut al-
^ola ergo
terum. ^Equic ^ esse dicitur diffi- nnUio dif-
Quid shffqui-
nitio, cruando quanta secundum nume- coia.etunde da.
rum ^ partium fiunt composit quare est
a (hoc est, etintfirirrifin-
....
interiraen-
complexa diffinita) tanta etiam in diffini-
tione assignata fiunt vel imponuntur no-
mina : necesse est enim omnium talium
complexorum diffinitionibus et ipsorum
nominum permutationem fieri in am-
pHus : quia illud exphcite dicunt quod
imphcite diffinitum : et hoc aut omnium
nominum quse in diffinito ponuntur, aut
ad minus ahquorum : et quocumque
modo semper fiat, diffinitio est in plura
quam diffinitum : ergo aequicola diffini-
tio interimenda, eo quod nihil in plus in
diffinitione, vel non plura dicta sunt no-
mina quam prius erant posita indiffinito.
Oportet autem diffmientem taha com-
plexa rationom plurium nominum pro
nominibus in diffmitione positis assigna-
re : et maxime (hoc est, preecipue) hoc
est faciendum pro omnihus et pro quoH-
bet oratio ponatur. Si autem ahquando
quidem diffinita nomina valde manifesta
sunt, tunc ad minus pro pluribus eorum
orationes sunt ponendse : sic enim etiam

LIBER \l TOPICORUAI,
fit in simplicibus, hoc est, in complexis.
Unde si nomen in nomen et non in ora-
tionem transumat, non erit diffiniens.
Ut si transumat pro tunica hoc nomen,
vestem, licet vestis communius et notius
sit tunica : tamen quia unicum nomen
est, non est diffmitio.
Amplius autem adhuc in tali transum-
ptione magis peccavit, et etiam si in no-
mine et in nomen transumptionem fecit,
et non transumpsit in nomina notiora
quam sit diffinitumj quia nihil notificant
de diffinito : nomen autem si notius sit
quamvis univocum sit, tamen aliquid no-
tificat. Cujus exemplum, ut si quis hoc
complexum, quod est tunica nigra, diffi-
nire debeat, et pro tunica nigra collo-
bium atrum ponat, hic diffmivit diffmi-
tum in obscuriora quam ipsum sit tran-
sumptum : et ideo plus peccat, quam si
in unum nomen notius ipsum diffmitum
transumeret : talis enim non diftinit, cum
minus sit planum illud quod transumit,
quam id quod transumitur.
Considerandum autem in tali permu-
tatione omnium in quibus unum in aliud
transumitur, utrum nomina transumpta
et in quae tit transumptio, idem signifi-
cent vel non : quia si non idem signifi-
cent, interimitur diffmitio. Cujus exem-
plum, ut si quis contemplativam scien-
tiam dixit notificando contemplativam
esse opinionem, quod quamvis contem-
plativum contemplativo sit idem, tamen
opinio scientise non significat idem : quia
scientia est stans habitus et firmatus,
opinio autem est habitus tremens et incer-
tus. Oportet autem ideo esse totum quod
est diffinitio idemtoti diffmito. Nam con-
templativum communiter est positum in
utrisque orationibus diffmita et diffmien-
te : reliquum vero quod est opinio, est
diffiniens et non significat idem cum
scientia, etc.
469
TRACT. YI
CAPUT II.
Qualiter interimitur diffinitio complexo-
rum per considerationem transmutan-
dorum et transumendorum.
Amplius in tali transumptione inspi-
ciendum est in partes diffinitionis quse
sunt genus et difTerentia, et consideran-
duni est si transmutans nomina alterius
nominum fecit transumptionem, ut si ge-
neris et non difTerentise transumptionem,
sicut patet in exemplo quod positum est :
quia enim scientiaest genus, et contem-
plativum ut differentia, et scientiam tran-
sumpsit et non contemplalivum : unde
contemplativum (quod est, ut differentia)
ignotius est quam scientia, quod est ut
genus, et ideo potius transumi debuit :
eo quod hoc quidem ut scientia est ut
genus , illud vero ut contemplativum est
ut ditTerentia : genus autem communius
est quam differentia et notius et eviden-
tius : propter quod non generis, sed dif-
ferentiae oportebat transumptionem fieri,
eo quod ignotior est.
Aut hoc quidem sic dicendum est, aut
forte aliquis contra hsec objiciens dicet,
quod haec increpatio sic transumentis ge-
nus et non differentiam ridiculosa est :
quia nihil prohibet differentiam aliquan-
do notissimo nobis nomine dici, genus
autem non sic dici nomine notissimo.
Sed ad hoc dicendum quod sic se haben-
tibus genere et differentiis, generis se-
cundum nomen et non difTerentiae tran-
sumptio est facienda : aut genus quidem
semper notius secundumrem et naturam,
differentia autem notior quoad nos.
Quando autem nomen non simplex
pro nomine simplici transumit (ideo quod
non satis notificatur per nomen simplex
secundum rationem complexam unam)
sive orationem pro nomine ponens, com-
plexa transumit : tunc palam est quoniam
magis diffinitio difTerentiee sive notifica-
tio facienda est in tali transumptione,
quia notificandi causa assignatur diffini-
 ™ D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

tio, et constat ex prsedictis, quod ditTe- et smsato, quod aer non nutrit quia spi-
rentia minus nota est quam genus. rituale, et ut incorporale habet humi-
Adhuc si differentiaj terminum sive dum : albuni autem non est nihil in cor-
diffinitionem sic transumens assig-navit, pore grosso terminato ; unde ignem ad-
considerandum tunc si assignata diffe- misceri tah corpori est non ens, quodest
rentise diffinitio est non solum differen- falsum et impossibile. Album autem est
tise, sed etiam aiicujus alius sive alterius : ens et ideo per diftinitionem non erit al-
quia tunc non bene assignavit. Cujus bum color igni permixtus.
exemplum est, sicut si aliquis in hoc Attende tamen quod revera dicit Ari-
complexo, quod est imparem numerum, stoteles in libro de Co/oy77>?/.s, quod lux
transumere volens in par quod est ut dif- est colorum hypostasis, et quod albuni
ferentia, dicat imparem qui medium ha- est ex admixtione ignis clari cum corpore
bet : nam tunc numerus communis est albo. Sed hoc non intelligitur de admix-
in utrisque rationibus sive orationibus : tione miscibilium, secundum quod mix-
imparis autem est transumpta (hoc est, tio est alteratorum unio : quia sic spi-
per transumptionem accepta) diffmitio, rituale non admiscetur grosso nisi prius
quod est medium habere, et hoc non so- alteretur : sed intelligitur de diffusione in
lum convenit impari numero, sed in plu- clara superticie qua? mutat in albo, etest
ribus aliis : habent autem linea et super- hvpostasis ejus secundum esse formale
ficies et corpus medium, cum tamencon- quod habet : et ideo etiam albedo candor
stet, quod illa non sintimparia, quia non vocatur, quia tali candet luce, et substan-
sunt numeri : et ideo haec diftinitio qua) tiatur ex ipsa secunduin esse formale,
dicit medium Iiabere, non erit propria qua dicitur esse color extremitas perspi-
diffmitio imparis. Si autem multipliciter cui in corpore terminato.
dicitur medium in continuis et discretis, Amphus autem adhuc sicut interimitur
tunc determinandum fuit primo per di- diftinitio si daturper simpliciter nonens,
stinctionem, et hocnon faciens peccavit: ita interimitur si datur per non ens ad
et ideo aut increpatio fit contra eum, propositum : prajcipue autem hoc fit in
aut syllogismus (in altero sensu medio his qua? sunt ad aliquid, cum ea qua ad
accepto) ad interimendum diffinitionem : aliquid, frequenter dicantur ad plura,
eo quod non diffinivit in quo sensu me- per se et per accidens, et communiter et
dium accipitur in diffinitione. proprie, quicumque diffinitiones assi-
Rursum in tali transumptione nominis gnantes non dividunt sive distinguunt in
in rationem, considerandum si sit trans- his quge sunt ad aliquid, ut accipiant id
mutans alicujus quod est de nuniero ad quod relativum dicitur per se et pro-
eorum quse sunt, sive quod sit de nu- prie, sed dicunt id ad quod dicitur in
mero entium id quod transumpsit in ta- pluribus complectentes, ut in eo quod
lem rationem, et quod id quod est sub est per se et per accidens, in communi et
tali ratione significatum, non est de nu- proprie, totum simul complectuntur,
mero eorum quse sunt, sed est non ens, male diffiniunt et per non ens ad propo-
ille peccavit : quia ens per non ens diffi- situm : quia aut omnino sive universali-
nivit. Cujus exemplum est, ut si aliquis ter, aut in aliquo sive in aliqua parte
album diffiniens dixit album esse colorem mentiuntur. Cujus exemplum, ut si ali-
impossibiie igni pemiixtum : quia impossibile incor- quis medicinam (quee secundum genus
^reum pm- poreum (hoc est, substantiale et spiri- est ad aliquid) diffiniendo dixit esse disci-
™'%^oH?°^ tuale quod est de substantia spiritus) per- plinam ejus quod est ens, multa comple-
misceri corpori grosso et terminato a spi- ctitur : unde si medicina nuUius eorum
rituali : eo quod nominior tale est : sicut quse sunt, est disciplina, palam quoniam
etiam dixit Aristoteles in libro de sensu omnino mentitur : quia tota ratio sive
 LIBER YI TOPICORUM. TRACT. YI 471

diffmitio falsa : dicitur enim in toto falsa, prium ad ons diffmitum : et sic diffinitio
qaia pro toto falsa, quia non continetur non convertitur.
in eo ad quod assignatur, nihil enim en-
tium est cujus ipsasit disciplina. Si au- r\PIIT ITT
tem ostendatur quod medicina est alicu-
jus entis disciplina et alicujus non, tunc /)e inspiciendo quando iransumitur dif-
ratio sive diflinitio in aliquo mcntitur, et fmitum ad hene esse et non esse.
hoc est inconveniens, quia ratio entium
dehet vera esse : si enim per se est diffi- Quando autem diffmiunt difiinitum
nitio et non secundum accidens, oportct transumendo ad hene esse et non esse,
quod sit de omni eo ad quod dicitur, difiiniunt ipsum secundum hene esse hoc
quemadmodum etiam in ahis diffmitioni- diftmitum et perfectum ad actum, et
hus se hahet quse sunt ad aliquid, quas om- tunc non diffmiunt esse seu suhstantiam
nes oportet esse de omni, nam omne disci- gsse, sed diffmiunt reni hene se esse ha-
plinatum ad disciplinam dicitur in quan- bentem secundum quod hene se hahet et
tumdisciplinatumest.Etsimiliterestetiam perfecte in actum. Et hoc est peccatum,
in aliis : et hoc ideo quia quffi ad ahquid etinterimitur diftlnitio. TaUs est autem
sunt, convertuntur, sive ad convertentiam latronis et rhetoris diffmitio quam qui-
dicuntur. Anm dederunt, ut rhetor quidem qui in
AmpHus si forte ahquis dicat, quod unoquoque quod est verisimile, potest
quando dicitur medicina disciplina entis, cum effectu considerarc quid allegandum
hgec est qusedam diffinitio, sed non assi- et quid concludendum, et quid judican-
gnatur ad id ad quod est per se, sedad id dum, et nihil de contingentihus praeter-
ad quod est per accidens : et sic quod di- mittere. Latro autem per diflinitionem
cat, quod ratione diffinitionem assignavit : dicatur, qui clam sumit secundum actum
tunc sequitur inconveniens, quia sic sin- contrectandi rem alienam invito domino.
gulum eorum quae ad ahquid dicuntur, Palam quoniam uterque istorum sic difli-
non ad unum, sed ad plura dicitur^ qusB nitus, est talis secundum dispositionem
accidunt ilh ad quod dicitur : nihil enim secundum hene esse, et non secundum
prohihet ens ad quod assignatur, et al- esse. Hic enim hoc modo diffmitus est
bum et honum esse et plura alia per ac- honus rhetor, et non rhetor simpliciter.
cidens. Propter quod sequitur^ quod qui Iste autemsic diffinitus est sic honus la-
medicinam ad quodlihet assignavit et tro : non enim qui sumit, sed clam vult
recte assignavit, ut dicit adversarius, se- sumere^ latro est simpliciter : non enim
quitur quod qui id quod est ad aliquid, (ut dicit sapiens) quantitas ipsius rei, sed
ad id ad quod secundum accidens dicitur, effectus in crimine est.
assignavit^ recte assignavit, quod falsuni Rursum in taliter acceptis secundum
est^ cum diffinitio dicat esse suhstantiale hene peccatur in eligendis, et est e con-
et per se. verso etiam si aliquis diffmiendo id quod
Amplius autem aliud inconveniens se- per se eligendum est, assignavit per diffi-
quitur, quia impossihile est hujus ratio- nitionem ut per aliud eligendum : hoc
nem esse propriam assignationem ejus enim per se honum ut per non propter
quod est ad aliquid : planum enim est, aliud honum diffiniunt. Ut si dicat per se
quod non sola medicina est entis, sed honum et efTectivum esse honi aut ope-
plures de numero aliarum disciplinarum, rativum honi, vel quolihet alio modo di-
ut geometria et arithmetica dicuntur esse cat eligendum esse, et honum propter
ad esse sive ad ens : propter quod sequi- aliud quam propter seipsum. Sic peccant
tur, quod unaquaeque illarum erit disci- diffinientes justitiam dicentes esse honam
plina entis : non ergo medicina est pro- et eligendam ut legis salvatricem : aut
472 D. ALB. MAG. ORD. PRyED.

qui difrinivit sapientiam esse bonum quid
et eligendam ut beatitudinis efTecti^ am :
salvativum enim et effectivum sunt de
numero eorum quse propter aliud eligun-
tur : sic ergo dicendum tales male difli-
nire, aut corrigendum quod dictum est,
dicendo quod nihil prohibet quod id quod
per se eligendum est, et propter aliud
esse eligendum. Dicendum autem adhoc,
quod etiamsi hoc concedatur^ nihil tamen
minus peccavit qui bonum et eligendum
per se ut propter aliud diffmivit. Nam
uniuscujusqueoptimumestmaxime in sua
substantia, hoc est, in sua substantiali
diffmitione : melius autem est quod per
se est eligendum hujus (propter hoc quod
per se est eligendum) quam id quod per
aliud est eligendum : nam hoc quod per
se est eligendum, oportebat magis ad
diffmitionem assignare et per illud diffi-
nire, quam per hoc quod propter abud
est eligendum.

£«>«««-
 LIBER VI TOPICORUM,
TRACTATUS
QUALITER IMTERIMITUR DIFFINITIO
PARTIBUS
GAPUT I.
De uilegrali ex partibus heterogeniis.
Jam autem viso qualiter interimitur
diffmitio totius universalis et logica, ac-
cedendum ad ostendendum qualiter in-
terimitur diffinitio totius integralis et
materialis et physica, maxime in his totis
quae ex heterogeniis componuntur. Et
generaliter de his dicentus in primis, quia
compositum ex suis partibus finitur.
Primum igitur considerandum est in
talibus ut inspiciat aliquis diftinitionem
alicujus integri ex suis partibus diftiniens,
si ipsum assignavit et dicat compositum
esse ethoc et hoc simul, ita quod utrum-
que de diffinito praedicetur in recto : aut
in diffiniendo dicat, quod totum est quod
ex his, ita ut partes de toto dicantur in
obhquo ambse vel omnes : aut etiam ter-
tio modo diftiniens dicat, quod totum est
haec pars una in recto prsedicata de toto,
cum illoj hoc est, alia parte in obliquo
praedicata de toto : hsec enim tria diffi-
nientes totum integrale per partes difti-
niunt, et speciales et differentes habent
considerationes, et hoc in primo modo
sic patet. Nam si diffiniens totum inte-
grale dicat totum esse hoc in recto, ita
quod est hoc : tunc lioc inconveniens
accidet, quod ambobus in diffinitione po-
sitis et neutri eorum sequitur diffinitum
inesse, quod est impossibile, ct sic con-
tradictoria essent simul vera et contra-
TRACT. VII 473
VII
TOTIUS INTEGRALIS EX
HETEROGENIIS.
ria. Cujus exemplum est, ut si aliquis
diffiniens justitiam ut totum partibus in-
tegralibus, dicat justitiam esse hoc quod
est temperantia et fortitudo copulatse :
nam supponendum si duo sunt homines,
et uterque lantum alterum habet horum,
ita etiam quod unus sit temperatus et
non fortis, et alter fortis et non tempera-
tus, sequitur quod illi ambo essent justi,
et neutrum : eo quod ambo illi habent
justitiam simul integram, quia habent
fortitudinem et temperantiam ex quibus
integratur justitia : et ambo simul habent
justitiam, ita tamen quod uterque non
habet eam, quia sicut justitia est tempe-
rantia et fortitudo^ ita opposita illorum
timiditas et intemperantia sive luxuria
sunt integrantia injustitiam, sicut uter-
que simul cum alio et integram habet
justitiam.
Si aliquis dicat, quod hoc quod dictum
estj non est valde inconveniens, quod ali-
quibus divisis insint opposita : eo quod
uni inest temperantia et timiditas, quod
non est inconveniens : alteri autem for-
titudo et intemperantia, quod iterum non
est valde inconveniens, eo quod in mul-
tis aliis accidit inesse apposita diversa.
Cujus simile, quia nihil prohibet aliquos
duos et ambos simul habere vineam
unam communem, ita quod neuter per se
habeat illam. Si, inquam, sic dicatur,
tunc erit expresse quo id improbetur,
quod sequitur ex hoc quod contraria in-
sunt simul eidem : hoc autem accidit sive
sequitur, si ponatur quod hic quidem
474 D. ALR. MAG. ORD. PRvf^D.

unus duorum suprapositorum habeat tur : tunc primum quidem ad interem-

temperaniiam cum dobilitate, lioc est, ptioncm talis difiinitionis comparando
cum limiditalc : ille autem reliquus duo- totum partil)us considerandum est si ta-
rum habeat fortitudincm cum opposito les sint partcs, quod nihil natum sit fieri
temperantise, quod est luxuria vel intem- ex his quse ponuntur partes, vel fieri
perantia : ambas enim istas habitudines possit integratum ex his, ut Hnea et nu-
dicimus justitiam et injustiiiam integran- merus se habent ad invicem : et tunc pa-
do, quia sicut per temperantiam est ju- tet quod etiam unum, cujus parles esse
stus, ita per timiditatem est injustus : ex dicuntur, nonpotest fieri ex ipsis : et sic
quo datur quod si justitia est hoc ethoc interimilur taHs diffinitio.
copuhalive, quod iuncsequitur quod praj- Amplius in eisdem sic dictis partibus
dicatur de altero in recto, et eodem mo- (cx quibus fiat totum et prsedicentur oldi-
do si injustitia est hoc et hoc, quod divi- que de tolo) considerandum est, si ah-
sim prasdicatur de ipsis : nam si justiiia quis diffiniat aliud esse in iaiibus quee
est iemperantia et foriitudo, iunc injusii- non sunt nata fieri in eodem : iunc enim
iia cst iimidiias et luxuria sive intempe- peccavit, et interimitur diffiniiio : ex qui-
rantia. Et sic dicendo accidet universali- bus enim partibus dixit esse totum difti-
ter argumcntari, quoniam idem sunt to- nitum, nonsunt nata fieri in uno aliquo
ium integrale et partes ejus sic acceptae : primo, sed fit in uiroque divisim uirum-
omnia enim per quce hoc potest argu- quc divisim, ut in prfecedenti considera-
mcniari, uiilia sunt ad hoc quod nunc iionc, pahim est quia non fient taha ex
dicium cst. Vidciur enim iste qui sic dif- quibus primo tale ahud, id est, quod
finivit, confiteri quod partcs ioti sint ese- non fit ioium id quod diffiniiur ex his
dem : quia ahter non in recto praedica- qua; non sunt nata lleri in uno primo, ex
reniur de toio diffinito. quibus sic diffiniens tale totum dixit esse.
Maxime convenientiores fiunt rationes Et liujus ratio est, quia in toto integrah
contra sic assignaiam diffinitionem in his ea in quibus sunt partes, in eisdem ne-
iniegrahbus toiis in quibus per hctero- cesse est et totum esse : quia in iahbus
geneitatem partium manifesta est par- non est totum preeter partes : propier
tium compositio, hoc est, quod in com- quod non est in uno (hoc est, in una
positione partium est totius diffinitio, et parte) totum primo, sed in pluribus par-
non in parte quahbet sigiUatim, velut in tibus sive in omnibus simul per debiiam
domo et in aliis tahbus totis : in talibus conjunctionem congregatis.
enim est palam, quoniam quando non Si autem partes secundo modo adhuc
sunt paries^ nihil prohibet toium non diffiniunt iotum, et partes et totum sint
esse : quinimo impossibile est totum esse in uno ahquo primo, sed partes non sint
non existentibus partibus : quia in tali- in uno illo aliquo, iterum peccavit, et
bus destructa parte destruitur totum, sed considerandum tunc si non in eodem sint
non e converso : quia non existente toto partes et totum, sed in uno sit totum, ct
nihil prohibet partem esse, ut destructa in altero sint partes : eo quod in quo to-
domo non prohibetur fundamentum esse tum in illo partcs esse videntur : et tunc
vel parietem. Et ex hoc paiet quod non peccatum est in diffinitione, quia in quo-
idem sunt divisim acceptse toti^ quia sic libet non esttotum.
pariete posito, poneretur domus. Rursum si aliquod est diffinitum ex ia- Quaiibet
Si autem aliquis dicat, quod totum in- libus partibus, quod totum interempium, ^emputo-
tegrale per partes suas diffinitum non est et interimuntur partes, peccatum est in nXr"sed
hoc et hoc, ut partes in recto divisim vel diffinitione totius integralis : quia e con-
conjunctim de toto praedicentur, sed quod trario oportet accidere, quod per talia verso.
e con-
ex his esset primum totum quod diffini- diffiniaiur, quorum quolibct interempto non

LIBER VT TOPICORUM.
totum intcrimitur : toto vero interempto
integraliter non necesse est quamlibet
partem perimi.
Adhuc autem consideratio est in tali-
bus, quod si totum (quod ex partibus
est) simpliciter est quod bonjim vel ma-
lum (lioc est, aliquod bonum vel aliquod
malum) partes autem nec quod bonura,
nec quod malum, sed quod neutrum
sunt : tunc enim peccat dilfinitio, quia
nihil habet totum debono vel malo, nisi
a partibus. Aut etiam e contrario si par-
tes quidem sunt honse, vel maJae, totum
autem sit neutrum, iterum peccavit :
quia bonum partium forma totius est :
quia ex neutris impossibilo est bonum
vel malum totum iieri, nec e converso ex
bonis vel malis partibus possibile est
lieri neutrum totum.
Aut adhuc considerandum in tabbus
totis et tabbus partibus ex quibus est tale
totum, si magis quidem alterum consti-
tuentium est bonum quam alterum con-
stituentium sit malum, totum autem
quod est ex his non magis bonum pro
una parte, quam sit malum pro altera,
constat quod adhuc peccavit, et interimi-
tur diftinitio. Cujus exemplum est, ut si
dicatur imprudentia exfortitudine etfalsa
opinione componi, tanquam ex quibus
in his magis est fortitudo bonum, quam
falsa opinio malum : oporteret ergo et
totum quod ex his est, sequi id quod est
magis, et esse vel simpliciter bonum,
vel magis bonum quam malum : et cum
sic partes non sequuntur totum, con-
stat quod male est ex his diffinitum.
Aut forte dicet abquis^ quod hffic diffi-
nitio non est necessaria nisi in illis com-
positis et componentibus in quibus utrum-
que componentium in composito retinet
virtutem suam, ita quoJ utraque et per
se bonum vel per se malum retinent
suam bonitatem vel mabtiam : in abis
autem quibus suos perdunt effectus, non
Muita sunt tenct : multa enim sunt quse sunt de nu-
^"errrixta ^^®^° efTectivorum boni vel maH, per se
autem
bona, etfiunt
e quidem
^ non bona, sed mala, vel neutra
contra. ncc boua nec mala, permixta autem qui-
475
TRACT. VII
busdam fmnt bona : aut e contrario sse-
pius fit^ quod utrumque permixtorum
per se separatum est bonum : permixta
autem simul fiunt mala, vcl neutra ex
alteratione quam patiuntur ad invicem.
Manifcstum est maxime quod
^ . .
QuEedam in
nunc di- medicinoe
ctum est inmedicinis compositis et com- se acceptse
. . . sunt bon;e,
mixtis eeerrotativis
^ et sanitativis
.: qufe- tse
qupcfiunt
comix-
ma-
dam enim medicamentorum sic sc lia- laj.
bent, ututrumque componentium per se
separatum acceptum sit bonum, simul
autem mixta sunt mala, cum utrumquc
sit bonum.
Rursus secundum eamdcm orationem
considerandum est si abquod composi-
tum ex duohus mehore et pejore, et
comparatum partibus componentibus ,
non est melius pejore, et pejus meliorc,
mala fit diffinitio : quia sic debet esse
secundura naturam componentium : quia
utruraque in composito remittit alterum.
Aut forte dicet aliquis iterum instans
considerationi, quod hoc non tenet nisi
in his quse per se bona vcl mala, per se
appetenda vel fugienda^ ex quibus com-
ponuntur bona. Nam in aliis quee non
per se (hoc cst, separatim) bona sunt, ut
sanativa vel juvativa bonorum, niliil
prohibet fieri non bonum, ut in his mcdi-
cinis compositis quge niodo dictse sunt.
J exemplum
Cuius r 1dicit Aristote-
est quod ^ vinum ad-
mixlum la-
i libro dc Reqimine
les in primo 'J generat
domino- cii,lepram.
rum, quod vinum per se est bonum, et
lac pcr se bonum, et simul commixta ge-
ncrant lepram. Ilffic igitur in composito
sccundum quod comparatur partibus,
considcranda sunt, quando totum com-
positum dicitur hoc, vel hoc et hoc, vcl
ex his.
Amplius autem adhuc juxta idem quod
est totum esse ex his, considerandum si
totum est univocum nomine et ratione
cum altero componentium : oportct enim
sic esse univocum velut in syllabis : syl-
laba autcm nulli littcrarum ex quibus
componitur, est univoca : quia hctero-
genium totum est syllaba.
Amplius adhuc juxta eumdem modum
compositionis considerandum est si dif-
 476 D. ALB. MAG.
iiniens totum ex his, non dixit modum
compositionis in diffinitione qualiter com-
positum est ex illis : non enim sufficiens
est adcognoscendum compositum ^dicere,
quod est ex his, sed debet dici qualiter
singulorum compositorum substantia est
ex his, vel sic vel sic^ sicut patet in do-
mo : non enim domus est totum compo-
situm ad formam domus, si quolibet mo-
do partes domus ex quibus est, compo-
nantur, sed oportet quod componantur
ad figuram debitam.
Si autem aliquis compositum ex par-
tibus diffiniens assignavit talem diffini-
tionem, in qua dicatur compositum
tertio modo et hoc cum illo : tunc pri-
mum quidem ad interimendum diffini-
tionem est dicendum, quoniam hoc cum
illo dicitur multipliciter : aut hoc cum
illo dicitur, quia est hoc id secundum
primum modum : aut est hoc ex illis si-
mul mixtis. Cujus exemplum est, quod
dicitur hydromel, quod cst mel cum
aqua, vel mel et aqua, dicit id quod est
ex melle et aqua. Propter quod si quod-
libet duorum qua3 dicta sunt, idem esse
confitebitur toti diffinito, sicut diffinitio
et diffinitum sunt idem : tunc proveniet
vel continget eadem dicere, quse ad
utrumque horum sive circa utrumque
illorum immediate prius dicta sunt.
Amplius considerationes speciales
sunt adhuc^ quarum prima est, quod si
aliquis diftlniens totum assignavit diffi-
niendo ipsum hoc cum illo, dividendum
est primum, quot modis dicitur alterum
cum altero, et considerandum quod si
nullo illorum modorum dicitur hoc cum
illo, interimitur diffinitio, ut patet si di-
Alterum es-
citur alterum cum altero ut in quo est
...
se cum
lero dicitur
ai- c^m iUo in eodem _
susceptibili
^ _
sive sub-
ninitipiici- jecto, vclut justitia et fortitudo sunt in
anima alterum cum altero ut in isto uno.
Aut secundo modo dicitur alterum cum
altero ut in eodem loco unum cum alte-
ro, aut ut in tempore eodem existentia
unum cum altero. Si nullo autem modo
trium modorum dictorum verum est
quod dictum est in his quee assignata
ORD. PR.ED.
sunt ut hoc cum illo, manifestum est,
quoniam assignata diffinitio qufe dicit
compositum esse hoc cum illo, nullius
erit, sed erit interempta. Si autem diviso
quoties hoc cum illo esse, verum est se-
cundum illum modum tantum quo hoc
cum illo dicitur, quod est in eodem tem-
pore utrumque esse : tunc adhuc consi-
derandum si utrumque istorum quorum
hoc cum illo dicitur, non ad idem ut ad
finem dicitur, vel sicut ad actum : quia
si non dicuntur ad idem, interempta erit
talis diffinitio. Cujus exemplum est^ ut si
fortitudinem diffiniens aliquis dioat eam
esse audaciam cum intellectu recto :
constat enim quod audacia et intellectus
rectus non ad idem referuntur, quia
contingit audaciam habere fraudandi, ita
quod refertur ad finem hunc qui est
fraudare aliquem : rectum autem intel-
lectum non ad hoc contingit habere, sed
in medicina circa ea quse recte sanativa
sive sanitatis effectiva sunt sine fraude :
et ideo non est fortis qui in eodem tem-
pore habet hoc cum illo, hoc est, auda-
ciam cum recto intellectu.
Amplius adhuc si etiam detur^ quod ad
idem ambo referuntur ut ad medicina-
lia : nihil enim prohibet et audaciam in
dando pharmacias, et intellectum rectum
in confectione medicinarum habere : sed
tamen nec sic ad talem actum vel finem
fortis dicitur, qui hoc cum illo in medi-
cinalibus habet : nec enim ad alterum il-
lorum utrumque illorum quorum unum
cum alio est, in eodem tempore oportet
dici, nec ad quodlibet idem : sed oportet
utrumque dici ad proprium fortitudinis
finem, ut ad prseliorum pericula, aut si
aliquod magis est periculum quam prae-
liorum, et ad hoc referre audaciam cum
intellectu recto, si hoc cum illo debeat
esse fortitudinis diffinitio.
Quamvis autem hoc cum illo dicatur
tribus modis dictis, quaedam tamen sic
assignatorum (quod hoc cum illo habent
quemdam modum proprium) quod nullo
modo reducitur ad aliquem dictorum, ut
dicatur hoc cum illo, quoniam unum est

LTBER VI TOPICORUM,
propter aliud ut propter causam. Ut si
(licatur, quod ira est tristitia cum opinio-
ne contrarii doloris illati, vel propter
opinionem deficiendi ab inferente mole-
stiam : nam quandoque propterhujusmo-
di opinionem tristitia : et hoc vult signi-
ficare in tali sensu acceptum hoc cum
illo, quod est propter fieri aliquid, et non
est idem ei quod est hoc esse cum hoc,
tribus modis superius inductis : secun-
dum enim unum istorum modorum dici-
tur.
CAPUT II.
De interemptione diffinitionis totius in-
tegri per inspectionem ad forniam
compositi.
Rursum autem jam habito qualiter ex
parte materiae diffinitio integri destruitur,
ostendamus etiam ex parte formae quali-
ter destruitur eadem diffinitio. Conside-
randum ergo si aliquis diffiniens totum
dixit totum esse horum ex quibus com-
ponitur totum compositione. Ut si dicat
aliquis animal esse compositum corporis
et animse. Iterum primum quidem consi-
derandum est si dicat totum esse talem
compositionem, non dixit cum hoc qua-
lis sit compositio. Ut si quis carnem dif-
finiens et os, ignis, aeris, terraB et aquge
Nonfitcaro dixit esse compositionem : non enim in
ex alemen- ,., m • i- i- i-
tis quoiibet talibus sutticit diccrc taiia tahum compo-
modo invi- . . . i i i i-
cem mixtis. sitioucm : sed etiam addendum quahs-
cumque sit tahs compositio ad determi-
nandum totum ad hanc formam vel
illam : non enim quoKbet modo compo-
sitis his quse dicta sunt, fit caro, sed po-
tius ex his compositis ad medium, sic
quidem his compositis fit caro, sic vel
aliter compositis fit os.
Videtur autem per rationem, quod
omnino tale totum non sit compositio :
et sic idem compositioni illi erit neutrum
horum quae dicta sunt : quia nec est
materiaUter compositum nec forma, nisi
denominationis vel informationis modo
forma preedicetur, et dicatur totum non
477
TIL\CT. YII
compositio, sed compositum. Hoc autem
probatur duabus rationibus, quarum
prima est haec : quia omni compositioni
quee compositorum est per aliquem ac-
tum compositionis secundum artem vel
naturam dissolutio est contraria : dicto-
rum autem compositorum neutri nihil
est contrarium, et abundat altera nega-
tio : quia neutri aliquid est contrarium :
quae autem dicuntur neutrum, haec sunt
caro et os, quorum neutri est contrarium
ahquid : quia nulh substantiae est con-
trarium aliquid : ergo neutrum istorum
est compositio. AmpHus alia ratio est ad
idem : quia simihter (hoc est, secundum
unam et simiiem rationem) est verisi-
mile omne compositum esse compositio-
nem vel neutrum. Sed animalium singu-
lum (cum sit compositum ex corpore et
anima) non est ipsa compositio. Ergo
eadem ratione nec aliorum compositorum
integralium aliquid erit compositio ali-
qua. Attendendum hic, quod forma to- Quoe forma
tius praedicatur de toto ut est totum, et Se'1oto^in'^
non tantum totius, ut forma quae est ge- quae °non.
nus, quia dicit totuni in potentia, et for-
ma speciei, quia dicit totum esse in actu.
Sed de his alibi dictum est. Sed forma
partis compositi non praedicatur de com-
posito, quia animal non est anima, nec
etiam forma totius quae est compositio
nisi per modum qui dictus est prius, for-
ma secundum rationem accepta secundum
esse, ut dicatur animalis compositum es-
se ex corpore et anima.
Rursus quia jam determinatum est
qualiter ex parte materiee et ex parte
formae contrarietas est in componentibus
ex parte materiae, considerandum est
ergo adhuc, quod si in aliquo composito-
rum ex parte componentium aequahter
nata sunt esse contraria, et diffiniens
compositum diffinivit ipsum per aherum
sive per unum contrariorum, palam est
quod non dixit totum esse compositi, et
quod interimitur diffinitio. Si autem
ahquis contradicat dicens, quod non est
verum quod dictum est, deducitur hic ad
inconveniens, quia sequitur quod accidit
478 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

plures ejusdem esse diffmitiones : quid nus socius, aut suscipere per concessio-
enim magis diffmitur per hoc unum nem quod sumptum est sive propositum
contrarium, quam per alterum : utraque ab interrogante sive opponente, aut opor-
enim contrariorum sive oppositorum tet eumdem respondentem declarare quid
nata sunt similiter lieri in composito ex est quod ostensum est in diffmitione as-
contrariis : talis est enim anim^e diffnii- signata.
tio, quam quidam assignant, ut dicatur Amplius tertium documentum quod
anima substantia esse disciplinae suscep- oportet in talibus fieri, quemadmodum
tibilis : nam similiter et sequaliter est fit in legum conventionibus et pactis, in
ignorantice susceptibilis sicut et discipfi- quibus primum inducitur lex aliqua : et
nse, et sic diffinibilis est per ignorantiam, deinde sipropter casus emergentes occur-
sicut per disciplinam. ratlex aliqua melior, tunc per secundam
interimunt anteriorem, abroijantes eam
CAPUT III. psr secundam : sic etiam in diffmitioni-
bus faciendum est, quod si prima assi-
De iiniversalibiis documentis circa diffi- gnata, alia feratur melior, ita quod per
nitionem observandis. eam magis indicetur et manifestetur diffi-
nitum, palam est quoniam interempta ^j^-^^
Quia autemjam multa specialia docu- erit ea quce anterius posita est, per se- ^"jg^,'^'"";
menta data sunt, quibus sic vel sic pot- cundam : ideo quia non sunt plures diffi-
est quis contra assignatam diffmitionem nitionesejusdem, sed unica, sicut unicum
instare, damus nunc generalia dicentes, est esse diffmiti.
quod oportet aliquem opponentem si non Quartum documentum, quod omne
habeat argumenta quibus contra totani minimum elementum sive principium
diffmitionem possit simul conari, quia ad omnes generabter terminandas diflini-
non tota evidens est, conari contra ali- tiones est directe ad seipsum sive ad sui
quam partem ipsius, sicut contra genus, guidditatem et substantiam diffinire pro-
vel contra differentiam, si sit illa pars positum quod diffmiendum est, aut bene
nota et non vuleatur bene esse assigna- dictam et assi-natam diffmitionem Scepe
ta : nam parte interempta, etiam conse- resumere et s«pius considerare : eo quod
quenter tota diffmitio intermiitur, quia necesse est diffmitione diligenter consi-
non dicit totum esse rei. derare ad artem diffmiendi, velut si ali-
Abud documentum est ad responden- quij consideretur ad exemplum secun-
tem, quod oportet respondentem esse dum quod factum est : et considerare
corrigentem quaecumque obscura sunt in oportet si est aliquid quod minus est dif-
diffmitionibus, et oportet eum esse for- fmitum ex his qufe oportet habere diffini-
mantem ea per distinctionem ad hoc quod tioncm : inspicere etiam quid appositum
indicent aliquid quod habeatur unde su- sit superflue, quia propter id erit, si
matur abundantia argumentorum, et sic oporteret, magis abundare ar^umentis.
considerare argumenta quee abundant ad Ideo ut concludatur sermo, ea quge circa
diffmitionem terminandam : necesse diffmitionessunt problematadeterminan-
enim est respondenti si debeat esse bo- da, in tantum dicantur, et Ccetera
 LIBER
TOPIGORUM.
TRACTATUS
DE DETERMINATIONE
CAPUT L
De locis determinantibus idem in quan-
tum est prssdicatum adjunctum diffi-
nitioni.
Utrum autem aliquid alteri sit idem
vel diversum ab eo, non quidem genere
idem vel specie, sed secundum principa-
liorem modum ejus quod est idem, quid
est idem numero et idem diflinitione et
nomine, sicut diftinitio et diffmitum sunt
idem, nunc considerandum est ; quia
tale idem vel diversum prsedicatum ad-
junctum difiinitioni est : interempto enim
quod non est idem, interimitur difllnitio,
quamvis non construatur illo constructo.
Prindpaii- Diccbatur in praehabitis in primo hujus
Ver idem est
numero scientise libro principaliter idem, quod
idem.
idem numero est. Hoc igitur quod dixi-
mus, quod utrum idem sit aliquid alteri
vel diversum^ primo considerabimus in-
VII
I
EJUSDEM ET DlVEnSl,
terimendo, et deinde redibimus ad con-
struendam diffinitionem : per locos enim
in quibus interimitur pcr se difiinitio^
per consequens construitur : hoc autem
in sequentibus erit manifestum. Ad inte-
rimendum autem idem primo locos com-
munes inducemus, eo quod iili ad hoc
efficaciores sunt quam proprii et intrin-
seci.
Incipiens igitur destruere, quod ali-
quid sit idem alteri, con.^iderandam pri-
mo ex casibus et conjugatis : nam in ca-
sibus et conjugatis inspiciendo si justilia
est idem fortitudini , sicut principale
principali, et justum forti^ sicut sum-
ptum sumpto, et casus casui erit idem.
Similiter autem considerandum est in op-
positis : nam si duo sunt quorum utrum-
que habeat oppositum, et opposita sint ea-
dem, et illa sunt eadem : et si non sunt ea-
dem, nec ista sunt eadem secundum quem-
libet modum oppositionis generaliter :
nihil enim ditfert hunc moduni vel illum
480 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
oppositionis sumere ad probandum^ quod
eadem opposita : quia secundum omne
genus sequitur oppositionis.
Rursum idem considerandum est ex
effectivis et corruptivis, et generationi-
bus et corruptionibus, et omnino sive
universaliter ex omnibus his quse simili-
ter secundum proportionem se habent
ad alterutrum sive ad invicem compara-
ta : nam quaecumque similiter sunt ea-
dem nomine vel numero vel diffinitione,
illorum etiam generationes sunt ecedem,
et effectiva et corruptiva eorum etiam
sunt eadem.
Considerandum etiam per magis et
minus, et praecipue in superlativo gradu :
quia quod per abundantiam dicitur, uni
soli convenit . Considerandum ergo si
duo sint, quorum alterum aliquid dicitur
maxime in superlativo, si alterum secun-
dum idem accidens dicitur maxime, se-
quitur quod illa non sunt eadem : sicut
Xenocrates beatam et studiosam vitam
assignavit sive probavit esse idem nu-
mero, cum omnium vitarum maxime
utraque sit eligenda et maxima bonitate
et dignitate. Similiter autem et in aliis
hujus considerandum est. Indiget tamen
ista consideratio correctione et determi-
natione, quia adhuc probetur quod ma-
ximum est maxime eligendum^ constat
quod sicut est idem, oportet quod sic sit
unum numero quod dicitur hinc et inde
maximum et maxime eligendum. Si au-
tem non sic dicatur quod oportet esse
idem numero, sequitur quod non erit os-
tensum quod est idem simpliciter : non
necessarium enim si fortissimi Grseco-
rum sunt Peloponenses et Lacedsemonii,
ita quod Pelopis sicut provincia et Lace-
dsemonia sicut civitas in provincia illa :
non erit tunc in quantum veritas, quod
idem numero sint Peloponii et Lacedae-
monii, eo quod non sunt unum et idem
numero Peloponius et Lacedaemonius,
sed contineri necesse unum sub altero^
ut totum continet partem, sicut Lacedse-
* Juxta illud, quod per snperabundantiam
monii a Peloponiis continentur. Si au-
tem non sic dicatur, sequitur sive accidit
seipsis etiam invicem fortiores esse :
quod sic patet : detur enim quod Lace-
deemonii sint fortissimi : ergo fortiores
sunt Peloponiis. Similiter detur quod
Peloponii sint fortissimi : sunt ergo for-
tiores Lacedaemoniis : sed si sunt fortio-
res Peloponiis, erunt fortiores seipsis : et
hoc sequitur si non continentur alteri
sub alteris : et hoc sequitur ex hoc quod
utrique omnibus reliquis a se sunt forti-
tudine meliores. Similiter autem e con-
verso et Lacedaemoniis si non a se conti-
nentur, necesse est meliores esse Pelo-
ponenses : nam et omnibus caeteris sunt
meliores : propter quod se invicem sunt
meliores, quod est inconveniens.
Manifestum ergo, quoniam id quod in
superlativo dicitur, debet esse unum nu-
mero, si debet idem ostendi esse simpli-*
citer. Et non probatur per hanc conside-
rationem, quod sit idem id quod opti-
mum et maximum dicitur : quia oportet
quod ostendatur, quod sit ideni simplici-
ter quod est idem numero * : propter
quod etiam Xenocrates non idem esse
assignavit sive probavit studiosam et
bonam esse vitam, quia utraque maxime
est eligenda : quia potest esse unum sub
altero, ut contineatur ut bonum sub stu-
dioso. Et attendendum quod hoc tempo-
re quando continens et contentum ma-
xime dicitur rationis communis, inferius
est ex superiore.
Rursum comparando duo quae idem
volumus esse ostendere, comparando ter-
tium potest unum alii idem ostendi : si
enim est ad tertium cui alterum duorum
est idem, et reliquum eidem tertio sit
idem, sequitur quod ipsa invicem sunt
idem : quaecumque enim eidem sunt
eadem, et ipsa sunt eadem : et si ei-
dem non sunt idem, neque ipsa inter se
sunt idem.
Amplius considerandum est ex acci-
dentibus : si enim aliqua duo sunt idem
dicitur, uni soli convenit. P. J.
 LIBER VII TOPICORUM,
numero et simpliciter, oportet tunc quod
quidem accidit uni, accidat et alteri :
unde considerandum est in his quse illis
accidunt, et etiani in subjectis quibus
hoc accidit quse illis accidere dicuntur :
nam, sicut diximus, si eadem numero
sunt, tunc qua^cumque uni eorum acci-
dunt, accidunt et alteri : quia unum est
utriusque subjectum : et si aliquo acci-
dentium dissonant, ita quod uni eorum
aliquid accidit, quod non alteri, paUim
est quia non sunt ejusdem subjecti, sed
subjecto differunt.
Adhuc autem comparando ea qua? vi-
dentur eadem ad genus, videndum est
si sunt in uno genere vel non, si hoc sit
quale, ilkid autem quantum, vel ad ali-
quid indicet pro genere : quae enim non
sunl ejusdem generis, non erunt idem
nomine et diffinitione.
Rursum autem comparando ad genus
in motibus, considerandum si utriusque
non est idem, sed hoc quidem bonum
sive in genere boni, illud autem abud
malum sive in genere mali, quse sunt
genera opposita : aut hoc quidem est vir-
tus moralis ad actum ordinata, ilkid au-
tem scientia, quae sunt genera disparata :
tunc enim pahim quod non sunt idem
quee idem esse dicebantur.
Considerandum etiam si genus quidem
duorum sit idem, ditTerentiae autem sub-
stantiales constituentes ea non sint idem:
tunc enim palam quod non sunt idem
quae idem numero et nomine et diffini-
tione esse dicebantur.
Adhuc autem quando idem genus de
utroque praedicatur, sed diversimode ac-
ceptum : et si scientia sit illud genus,
sed cum scientia duplex est contemplati-
va et activa quse est prudentia vel ars :
de uno autem praedicatur scientia prout
est contemplativa, de altero autem prout
est activa : tunc enim palam est quoniam
non sunt idem quse idem esse dicuntur.
Similiter autem considerandum in aliis
his similibus quae dicuntur idem secun-
dum quod possunt comparari.
II
TRACT. I 481
GAPUT II.
De considerando magis et minas in ter-
minando idem.
Amplius autem ex magis et minus plu-
res habentur considerationes. Primo qui-
dem, quod si unum duorum quae dicun-
tur idem, suscipit magis, et alterum non
suscipit : aut si ambo ea quae idem di-
cuntur magis suscipiunt, sed non simul,
ita quod quando unum suscipit, et reli-
quum magis non suscipit : si enim non
sic suscipiunt, palam quoniam non idem
nomine et diffinitione. Cujus exemplum
est, quia non est necessarium quod qui
magis amat amore amicitiae, quod etiam
magis concupiscat coitum : propter quod
etiam sequitur, quod non est idem amor
amicitiae quod concupiscentiae coitus.
Amplius ex appositione consideran-
dum, an aliqua sint eadem : si enim
idem ad utrumque appositum totum non
facit idem, ita quod post appositionem
ejusdem totum sit idem sicut prius, pa-
lam est quod illa non sunt idem : aut si
eodem utrobique ablato, quod relinqui-
tur, non remanet idem, planum est quod
illa non sunt idem. Cujus exemplum est,
ut si comparentur ad idem utrique addi-
tum, ut si dicaiur duplum dimidii du-
plum, et dicatur aliud multiplex esse di-
midii, ablato ab utroque eo quod est di-
midii, oportet quod duplex et multiplex
erunt^idem significantia : quia multiplex
se habere non potuit ad dimidium nisi in
specie multiplicis quae est duplum : niliil-
ominus tamen non sunt idem, quia abla-
to utroque dicimus^ non idem signiti-
cant, sed unum est species et alterum
est genus : quia non sunt idem nomine
et difiinitione.
Considerandum iterum ex accidentibus
vel preedicatis duobus quae dicuntur
idem, si etiam ex uno accidit impossibile
per consequentiam, quod non accidit ex
reliquo : et non solum hoc consideran-
dum, sed etiam si per hypothesim et po-
482 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

sitionem alicujus sequitur impossibile ex niam enim multipliciter dicuntur aliqua

uno^ quod non sequitur ex altero : tunc esse eadem (sicut in primo hujusscientiae
enim non sunt idem quse esse dicuntur. libro dictum est) considerandum si ea
Hujus exemplum est in hypothesi eorum quse dicuntur eadem, secundum aliquem
qui dicunt idem esse vacuum et plenum, modum alium quam numero eadem sunt:
sicut vulgus communiter dicere solet : nam genere vel specie eadem non neces-
palam enim est, quoniam si de pleno se est eadem numero esse : unde conside-
aere exeat aer qui eo erat, adhuc non randum utrum sint eadem numero sic
minus erit vacuum quam prius : sed jam vel non, quee dicuntur esse eadem. Am-
postquam exivit aer, non erit plenum plius adhuc ad modum identitatis inspi-
aere : propter quod posito aliquo quod ciendo considorandum si potest alterum
accidit ex uno et non ex reliquo, sive sine ahero esse : si enim sic, constat quod
hoc verum sit secundum rem, sive fal- non erunt idem nomine, diffinitione et
sum (hoc enim nihil dilTert quantum ad numero.
prsesentem intentionem) si ex tali posi- Epilog-atur ergo dicendo, tanti loci
tione alterum eorum quae idem dicuntur considerationum dicuntur ad idem ter-
interimitur, et alterum non interimitur, minandum et affirmative et negative. Pa-
oportet quod illa non sunt idem numero lam autem ex his quse dicta sunt, quod
vel nomine vel diffinitione. omnes destructivi loci qui sunt ad idem
Universaliter autem in omnibus quae interimendum, utiles etiam per conse-
idem dicuntur , considerandum est in quens sunt ad diffinitiones interimendas,
prsedicatis quee quoUbet modo substan- sicut dictum est. Cujus ratio est, quia si
tiali vel accidentali de utroque eorum non idem indicet et nomen diffiniti et ra-
quae idem dicuntur, praedicantur. Et vi- tio diffinitiva, palam quod non erit diffi-
dendum si aUcui dissonet^ quod idem nitio quae assignata est pro diffinitione.
praidicetur de uno et de altero, quia tunc Constructivorum autem locorum qui
interemptum erit quod sint idem : nam sunt ad idem ad construendum. nullus
si duo sint idem nomine vel diffinitione, est ad diffinitiones construendas utilis :
quaecumque de uno praedicantur,et de al- nam non sufficit ad diffinitionem con-
tero : et etiam de quibus subjectis alte- struendam, quodostendatur aliquid esse
rum duorum pra^dicatur, oportet prcedi- idcm id quod est sub ratione diffinitiva et
cari etreliquum, etc. sub nomine diffiniti : ad construendum,
inquam, quod haec sit diffinitio : sed os-
CAPUT III. tendendum omnia quae in sexto hujus
scientiae Hbro annumerata sunt, et ne-
Qualiter interimitur idem numero respi- cessaria sunt ad hoc, scihcet ad diffinitio-
ciendo ad modos identitatis . nem cum illo modo quo destructivi loci
utiles sunt, sic reducitur problema. Inte-
Amplius autem respiciendo ad modos rimere autem diffinitionem (ut in sexto
identitatis interimitur idem numero, ita dictum est, et etiam per haecquae hic di-
quod non necesse est esse idem : quo- ta sunt) tentandum est sive conandum.

LIBER VII TOPICORIM,
TRACTATUS
DE DIFFINITIONE.
CAPUT 1.
Qualiter comtruilur probleina de diffi-
nitione in commtini, et primo per lo~
cum ab oppositis.
Si autem construere volumus proble-
ma de diffinitione, tunc primum quidem
scire oportet, quod nullus vel pauci diffi-
nitionem syllogizant, ita quod concludant
difrinitionem : solus enim demonstrator
quamdam difunitionem sjllogizat, sicut
in Posterioribus est ostensum : quae dif-
fmitio dicit quid et non propter quid. Dia-
lecticus autem non syllogizat diffmitio-
nem, quod difiinitio sit : sed de prsedicato
syllogizat aliquando ex probabilihus et
quasi conjecturis, quod insit ut diffinitio.
Sed disputantes tale principium quod est
difdnitio, accipiunt et supponunt, et in-
terimitur ab ipsis ut qui circa geome-
triam et numeros considerant : prsemit-
tunt enim difiinitiones sicut etprincipium
supponentes : et similiter lit circa alias
disciplinabiles scientias quando propter
utilitatem.
Qualiter fiat diffinitio alterius et altioris
negotii est assignare : hoc enim fit in YII
primse philosophige, ubi determinatur
et quid vere diffmitio et quomodo per
quidditatem et principia ipsius esse sub-
stantialis oportet diflinire. Nunc autem
quantum sufficit adprsesentem utilitatem,
solum dicendum est, quoniam possibile
est fieri diffinitionem, et quod hanc con-
tingit concludide difiinito et de subjecto:
483
TRACT. II
II
et lioc est ojus quod est syllogismum es-
se qui diffmitionem ut praedicatum con-
cludi ostendat : et hoc per rationem diffi-
nitionis probatur, nam difrmitio oratio
est quae quid est esse rei significat : et
ideo oportet ea quee per diffmitionem si-
ve ut diffinitio prsedicantur, in eo quod
quid est de re diffmita sola preedicari :
quia nisi de sola re diffinita prsedicaren-
tur, non esset convertibilis diffmitio cum
diffmito. Adhuc autem sciendum, quo-
niam de re in eo quod quid est genera et
ditTerentiae praedicantur : genus quidem,
quia dicit quid : difTerentia autem qualo,
quia dicit quale quod ut forma facit quid
esse quod in specie, et ideo specie est
quale quid.
Dico igitur quod syllogismo dialectico
concluditur prsedicatum inesse ut diffmi-
tio : quoniam si quis disputantium sumat
ea, genus et ditTerentiam, quae tantum de
re specie et subjecto in eo quod quid est
prsedicantur, talis oratio ex genere et dif-
ferentia complexa, ex nccessitate diflini-
tio erit^ per locum a diffmitione : non
enim contingit aliud esse diffmitionem
quam rem diftmitam ex genere et difTe-
rentia : eo quod nihil aliud a genere et
dilTerentia in eo quod quid est de re prae-
dicatur. Si ergo contingit svllogizari,
quod talis oratio quse est ex genere et
ditTerentia concluditur de subjecto, pro-
batum est quod diffmitio concluditur de
subjecto. Manifestum est ergo, quod con-
tingit ex diffmitione (hoc est, ad diffmi-
nitionem) syllogismum fieri. Ex quibus
autem oportet construere et constituere
 484 D. ALB. MAG.
diffmitionem, determinatum est in aliis
subtilius, et in \\\ ijhilosophise primse et
in secundo Posferiorum. Ad propositam
autem methodum iidem loci qui ad alia
praedicata inducti sunt : quia omnia alia
prsedicata elementabilia sunt ad prsedica-
tum diftlnitionis, et utilia sunt ad con-
struendum, quod aliquid insit ut diffini-
tio.
Considerandum ergo primo in locis
extrinsecis communibus, in quibus magis
efficax est locus ab oppositis. Perspicien-
dum ergo in contrariis et in aliis generi-
bus oppositorum. Perspiciendum, dico,
consideranti totas rationes oppositorum,
ot etiam particulariter secundum unum-
quodque. Xam si opposita ratio sive
diflinilio est oppositi alicujus, tunc ne-
cesse est, quia ea quse dicta et assignata
est, sit propositi et assignati. Et hoc qui-
dem incontrariis est perspiciendum. Quo-
niam autem contrariorum plures sunt
complexiones : verbi gratia, boni effecti-
vum habet duas complexiones et corrup-
tivum boni et efTectivum mah, et amicis
benefacere multis, sicut in prsehabitis est
ostensum, sumenda est ratio diffinitiva :
quia talis facillime suscipitur a respon-
dente : totas ergo diffmitiones conside-
randum est quemadmodum in prcehabi-
tis dictum est, particulariter sive ad par-
tes diffinitionis respiciendum est hoc
modo quo nunc dicemus.
Primum in partibus diftmitionis consi-
derandum per methodum de genere si
recte genus assignatum est, quod posi-
tum est in diffinitione hoc modo. Duobus
enim finitis contrariis propositis si unum
eorum est in contrario genere^ et propo-
situm diffinitum non est in eodem genere
cum suo contrario, palam statim est, quod
est in genere illi contrario. Sicut contra-
ria sunt distincta, ita contraria sunt gene-
ra in quibus sunt : et hoc est in omnibus
moralibus contrariis, in quibus contra-
rietas sumitur medii ad extremum : ne-
cesse est enim omnia contraria vel in eo-
dem genere, vel in contrariis generibus
esse : naturaha quidem in eodem, et mo-
ORD. PR.El).
ralia in contrariis in quibus contrarietas
est extremi ad extremum : in contrariis
enim generibus sunt moralia, in quibus
contrarietas sumitur medii ad extremum.
DiiTerentias autem (quse ponuntur in dif-
finitione) semper probamus contrarias de
contrariis prsedicari : quia differentia est
forma, et contrariorum formae sunt con-
trariee: velut patet in albo et nigro, quo-
rum differentiee sunt congregativum et
disgregativum visus : esse album enim
disgregativum visus est, nigrum autem
congregativum. Propter quod si de con-
trario ahcujus contraria praedicatur diiTe-
rentia, constat quod assignata et propo-
sita ditTerentia prgedicabitur de proposi-
io. Propter quod cum et genus et diiferen-
tiae recte sunt assignata, palam est quia
oratio ex his complexa diffinitio recta erit
quffi assignata est, et quod inest ut recta
diffinitio. Sic ergo construitur diffmitio et
ad totam diffinitionem et ad partes inspi-
ciendo.
Aut forte aliquis dicet, quod hoc quod Quomodo
dictuni est (quod contrarice differentiae rum^^em*
praedicantur de his) indiget determina- conlrari'"'
tione : non enini est verum generaliter, comrar'
sed tantum
eodem genere, album, et quse
ut contrariis
de his nigrum. in '^"*^'"^"'
suntEo-
rum autem contrariorum quorum genera
sunt contraria, nihil prohibet eamdem
generalem diiTerentiam de utrisque dici
contrariis, ut de justitia et injustitia quae
sunt in contrariis generibus : nam hoc
quidem est virtus sive in genere virtutis,
illa autem est vitium sive in genere vitii:
propter quod patet quod haec difTerentia
anima?, quando dicitur virtus animae et
vitium animae, de utrisque contrariis di- ,
citur, et distinguit et separat haec diffe- *
rentia a corporis virtute et vitio : eoquod
etiam quaedam virtus est corporis, et
etiam vitium est corporis, ut in \\lE(hi-
conmi determinatur. Si ergo verum est,
quoniam contrariorum aut oppositorum
eaedem sunt diiTerentiae probatae^ si de
contrario contraria differentia praedica-
tur, et eadem pra?dicatur de proposito,
palani quoniam differentia (quae dicta est

LIBER VII TOPICORUM,
et assignata est) praedicabitur de proposi-
to,et erit vera dilTerentia ipsius : etsic ex
uno genere et una ditTerentia una diffmi-
tio constituitur.
Universaliter autem ad construendum
diffmitionem dicendum est : quia si diffi-
nitio est ex genere et difTerentiis, tunc
oportet quod si contrariorum diffmitio
manifesta est, tunc etiam propositi diffi-
nitio manifesta erit. Xam communiter con-
traria aut sunt in eodem genere, aut in
contrario genere. Similiter, ut jam di-
ctum est,et difTerentiaj aut contrariaeprse-
dicantur de contrariis,aut eaedem de con-
trariis prsedicantur : et palam est quo-
niam de proposito diflinito ut idem genus
prsedicabitur, quod etiam de suo contra-
rio priaedicatur : eo quod sunt in eodem
genere : et tunc sunt ditTerentice contra-
rice vel omnes vel aliquae, saltem ultima
et constitutiva : reliqu» autem ditTerentiae
sunt eeedem generales.
Aut diffmita sunt in genere contrario,
ita quod unum in uno est genere, et re-
liquum in contrario est illius : et tunc
differentise sunt esedem, genera vero
contraria : aut ambo quidem sunt contra-
ria et genera et difTerentise. Xam ambo
et genera et difTerentias easdem esse con-
trariorum non contingit : quia sic diffini-
tio contrariorum essetuna, quod essenon
potest. Sic ergo vero genere assignato et
vera differentia^ veram contingit astruere
diftinitionem.
in quibus Attendendum autem hic, quod quan-
quod^Mn-
trariorum do contrarioruni eadem ditferentia dici-
sint esedeii
[nfeffid"n tur, quod hoc est prsecipue in difHnitio-
differentiee.
nibus passionum, in quibus subjectum
est loco differentise, sicut in diffmitione
aquili et simi, utriusque difTerentia est
nasus : et sicut dictum est in diffmitione
justitise et injustitise, cujus utriusque dif-
ferentia est anima, de difTerentiis forma-
liter constitutivis hoc verum esse non pot-
est, et csetera.
485
TRACT. Tl
CAPUT II.
Qualiter constniitur problema de diffi-
liitione per locum a casibus et conju-
Amplius
gatis. a casibus et conjugatis con-
siderandum est consequentia in casibus
et conjugatis, et genera esse generibus,
et difTerentias difTerentiis, ex quibus sunt
diffmitiones, et etiam totas diffmitiones a
totum diffmientibus esse secundum casus
et conjugata sumptas. Cujus exemplum
est, ut si oblivio est amissio scientise in
principahbus, et obhvisci erit amittere
scientiam in sumptis et conjugatis, et
obhtum esse, amisisse scientiam in prse-
terito : unoquoque enim eorum quse di-
cta sunt in principah vel sumpto conces-
so, necesse est et reliqua conjugata illi
concedere.
Similiter respiciendo in locum a cor-
ruptione sic, si corruptio per difhnitio-
nem est dissolutio substantise, corrum-
pere erit dissolvere substantiam a con-
jugatis et casibus, et corruptum ahquid
facere, dissolutum facere erit, et si cor-
ruptivum est dissolutivum substantise,
erit tunc corruptio dissolutio substantise.
Simihter autem est etiam in alns : pro-
pter quod unoquoque tahum sumpto, et
omnia rehqua illi conjugata concedun-
tur : et si unum quodlibet insit ut dif-
finitio, omnia aha ut diffmitiones in-
erunt.
Adliuc considerandum est ex simihter
se liabentibus in proportione ad invicem :
nam si salubre est efTectivum sanitatis
secundum habitudinem causse efficientis,
sequitur quod simihter euechivum est
effectivum euechise, et juvativum erit
effectivum boni : hsec enim omnia diffe-
rentia simihter se habent ad invicem se-
cundum habitudinem ejus causse efficien-
tis : unumquodque enim horum quae di-
cta sunt, similiter se habet ad proprium
finem qui est intentus in ipsis efTectivis :
et ideo si unius eorum est diffinitio esse
486 D. ALB. MAG.
effectivum proprii finis, etiam reliquo-
rum singulorum sic erit diffinitio.
Amplius inspiciendo in locum a mino-
ri, construitur diffinitio ex magis et mi-
nus videtur inesse : et hoc iit quoties
contingit construere duo ad duo compa-
rata sive comparabilia secundum magis
et minus accepta. Ut verbi gratia, si ma-
gis hsec diffinitio esse videtur illius quam
haec alia videatur esse iliius alterius, et
haec quse minus videtur esse^ est diffini-
tio, sequitur quod hsec quee magis esse
' videtur, erit diffinitio.
A simili etiam sequitur constructio dif-
finitionis : si enim simiUler sit haec ilhus
diffinitio ut haec alterius, si una est diffi-
nitio, sequitur quod et altera est diffini-
tio : quia similium simile est judicium,
ut dicit Boetius. Hic autem locus nihil
valet ad propositum, si una diffinitio ad
duo comparetur diffinita. SimiUter nec
etiam valet duabus diffinitionibus com-
paratis ad unum simpliciter^ sive secun-
dum similitudinem ex magis et minus
considerato : eo quod nec unam diffini-
tionem duorum nec duas diffinitiones
unius possibile est esse.
Sunt hi loci qui dicti sunt a conjugatis
et casibus in proportione ex simili et ex
magis et minus opportunissimi ad con-
struendam facile diffinitionem : et ideo
maximas oportet istas retinere in memo-
ria, et per exercitium habere paratos eos-
dem : eo quod isti utihssimi sunt ad
plura problemata. Oportet etiam para-
tos habere illos locos qui maxime sunt
communes sive ad plura valentes, sicut
maxime sunt loci extrinseci : eo quod illi
plus quam reliqui sunt maxime operativi
conclusionummultarum. Ut,verbi o^ratia,
inspicere in singularibus utrum omnibus
conveniat diffinitio, et sic considerare
speciem utrum secundum esse speciei
data sit sic diffinitio, si simul conveniat
secundum speciem diffinitio : propter
quod secundum unitatem est species prse-
dicata de singularibus. Unde et hic locus
utilis est ad eos (hoc est, contra eos)
qui ponunt formas esse, sicut prius di-
ORD. PR^D.
ctum est : illi enim unitati specierum
rationes singularibus non possunt ada-
Amplius diligenter considerandum si
ptare.
aliquis in diffinitione vel prsedicatione ali-
qua transferens ad aliud, dixit nomen :
quia sic omne preedicatum interimitur,
ut in secundo hujus scientise libro dictum
est. Et considerandum si idem de eo-
dem ut diversum prsedicavit, et similiter
si quis alius locus est communis et ope-
rativus sive efficax : illum enim semper
proximum habere oportet ad disputan-
tem, et prcecipue ad problema diffinitio-
nis, ad quod omnia alia elementa sunt
vel elementaliter se habent : quia ex his
in plures abundabit syllogismos.
CAPUT III.
Qnaliter difficiUus est construere quam
destruere diffinitionem et alia prsedi-
cata.
Consideratis jam omnibus problemati-
bus qualiter terminantur destructive et
constructive, comparando ea ad faculta-
tem destrueudi et construendi, dicimus
primo communiter, quoniam difticilius
est construere quam destruere diffinitio-
nem. IIoc autem erit per ea quae post
heec dicuntur manifestum. Et hoc ideo
est, quia cognoscere perfecte diftinitio-
nem et sumere eam quasi concessum ab
interrogantibus sive opponentibus non
est facile : eo quod multa valde requi- Quod <
runtur ad diffinitionem construendam. struere dif-
Sicut, verbi '-«'ratia, difticile
' est sumere, autem
destruerefaci-
quoniam eorum qua? sunt assignata in ledilfici-finitioneiii.
assignata diffinitione, hocquidem est ge-
nus, illudautem diilerentia, et illud etiam
quod in eo quod quid est, genus tantum
et differentiae de diffinito praedicantur :
sine his vero impossibile est fieri syllo-
gismum ad diffinitionis terminationem.
Hoc autem oportet diligenter considera-
re et invenire, quod nulla alia de re prae-
dicantur in eo quod quid est, nisi ista :
quod si etiam quaedam alia quam pro-

LIBER VII TOPICORUM,
prium genus et propria differentia de re
diffinita prsedicantur in eo quod quid est,
statim incertum est utrum ea diftinitio
quse ex hoc genere fit vel hac differen-
tia vel alia quse fit ex aliis quse in eo
quod quid est preedicantur, vera sit rei
diffinitio : eo quod diftinitio est oratio
quid est esse rei signiticans, et hoc habet
ex suis componentibus, quod in eo quod
quid est praedicetur, et quod non aliud
sit preedicatum in eo quod quid est, et
quod sit convertibilis ex propriis et es-
sentialibus rei, et hujusmodi multa. Sed
interimere diffinitionem est facile, quia
ad interimendum suftlcit ad unum (hoc
est, contra unum) quodlibet illorum :
unum enim talium interimentes, de-
struentes erimus diftinitionem. Sed con-
struenti diffmitionem necesse est omnia
construere, quoniam omnia quae sunt,
insunt in diflinitione : et diffmitio vera
non fit nisi in omnibus his simul exi-
stentibus et convenientibus . Amplius
adhuc universaliter oportet construere
syllogismum de diffmitione et affirmati-
ve : oportet enim quod diffmitio preedi-
cetur universahter de omni de quo prse-
dicatur nomen diffmiti : quia nomen et
diffinitio non differunt nisi ut implicitum
et explicitum : diffmitio enim dicit expli-
cite quod nomen dixit implicite. Adhuc
autem amplius oportet converti et con-
vertibilem esse diftmitionem, ut de quo-
cumque praedicatur nomen, ratio diffini-
tiva praedicetur de eodem, si debeat pro-
pria assignata esse diftlnitio. Destruenti
autem non est necesse universaliter os-
tendere quod nullum conveniat : sufficit
enim ad destruendum, quoniam de ali-
quo eorum de quibus prsedicatur nomen,
non est vera diftinitio. £t si universaliter
oportet aliquando destruere, non tamen
in destruendo oportet ostendere, quod
convertitur cum diffmito, sicut necessa-
rium est in construendo, quia sine hoc
destruitur per multa : sufficit enim de-
struenti ostendere quod universaliter de
nullo preedicatur diffinitio de quo nomen
preedicatur etiam absque diffinitionis con-
487
TRACT. II
versione. E converso vero in destruendo
non oportet ostendere quod de nullo
prsedicatur nomen, de quo diffmitio prae-
dicatur. Amplius autem et si concedatur
diffmitio omni illi inesse de quo praedi-
catur nomen, tamen adhuc oportet quod
soli insit : et hoc interempto, interempta
erit diftinitio. Ex his igitur patet quod
difficile est construere, et facile est de-
struere diffmitionem.
Similiter autem se habet in problema-
tibus de genere et proprio : in utrisque
enim facilius est destruere quam con-
struere problema. Hoc autem de proprio
manifestum est ex his quae dicta sunt in
methodo de proprio et in hac methodo
de diffmitione : nam in pluribus et ut fre-
quentius si bene assignatur proprium ut
in complexione assignatur : cum enim
fluat de essentialibus, oportet quod ha-
beat in se genus et accidens speciei : pro-
pter quod interimenti contingit destruere
unum, et sufticit ad interimendum pro-
prium. Construere autem non potest ali-
quis proprium, nisi s^dlogizet et probet
omnia quae ad proprium construendum
conveniunt. Peneautemet reliqua omnia
quaecumque ad diffinitionem sunt neces-
saria esse dicta, et quod universaliter et
quod conversim praedicatur, etiam ad
proprium dici convenit. Nam construen-
tem propositum oportet monstrare quod
omni insit proprium quod est sub nomi-
ne contentum, sed destruenti propositum
sufficit ostendere quod uni tantum alicui
non insit. Si vero et in omni universali-
ter esse concedatur, et non insit illi soli
speciei, erit iterum destructum proprium
sicut et in diftlnitione dicebatur nuper.
De genere autem patet quod difficihus
est construere quam destruere hac ratio-
ne, quoniam genus construere est uno
quidem modo, si omni et universaliter
inest, et similiter si de eo quod etiam
subjicitur, in eo quod quid est praedica-
tur. Sed destruenti genus convenit de-
struere dupliciter : nam sive ostendatur
quod nulli inest, sive quod alicui non
inest, destructum erit genus, et per con-
488 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

trariuum et per contradictorium semper facilitatem vel difficultatem, in hac com-

interemptum est genus quod positum est paratione manifestum est etiam, quare
in principio pro genere. Amplius adhuc sive propter quid omnium prsedicatorum
construenti genus non sufllcit ostendere, facillimum sit difiinitionem destruere.
quoniam inest universaliter, sed quo- Hujus causa est, quia plurima in ea assi-
niam inest ut genus, ut quod inest non gnata (si bene assignata sunt quce dicla
conversim, ct pradicatur in eo quod sunt) etiam in aliis sunt praedicatis. Ex
quid est. Destruenti autem sufficit osten- pluriljus autem (hoc est, contra plura) si-
dere quod alicui non inest vel omni. Ex gillatim accepta citius ht interemptivus
multis autem destructibile facilius est dc- syllogismus. Videlur autem verisimile
struere : unde in talibus problematibus magis et facilius peccatum fieri (omissio-
videtur esse sicut in aUis in quibus cor- nis, vel non ratione acceptionis) in mul- J^l^f^ll
rumpere facilius est quam facere : et sic tis quam in paucis, quia muita est diffi- 'l^^^^^^'
est in his facilius destruere quam con- cile ratione considcrare et accipere.
struere. Amplius ad idem alia ratio est, quia
difhni-
In accidente vero sive in problematc ad difhnitionem (hoc est, contrapr^dicata
accidentis sive de accidente universali tionem) convenit et per alia
quidem faciUus est destruere quam con- argumcntari : eo quod ad ipsam elemen-
struere, quia expluribuspotest destrui, et taUa sunt. Yerbi gratia,sive enim arguat
uno tantum modo construi : construenti aliquis quod non sit diflinitio ut propria,
enim ipsum ostendendum est, quod om- sive arguat quod non sit in ea ut genus
ni universaliter inest : destruenti autem quod assignatum est pro genere, sive
universale sufticit ostendere, quoniam quod non insit aliquid eorum quee sunt
uni ahcui non inest : et per contradicto- in diffinitione : statim interempta erit dif-
rium erit destructum univcrsale affirma- finitio. Ad aha autem prtedicata (sive con-
tivum. Particuhire autem problema de tra alia prsedicala) destruendo ex diffini-
accidente e contrario se habet, quia faci- tionibus non contingit argumentari : sola
hus estipsum construere quam destruere: enim ista qua; ad accidens dicta sunt (se-
eo quod construenti sufiicit ostenderc, cundum quod inesse generahter est acci-
quoniam inest quocumque modo ahcui : dentis) sunt communia omnibus pradi-
destruenti vero ostendendum, quoniam catis inductis in methodis habitis : eo
nuUi inest : nam ahcui inesse per ahcui quod singulum eorum quae dicta sunt
non inesse non interimitur, quia sunt si- inesse, subjecto existenti inest : et quod
mul vera : et ideo oportet ostendere nuUi existenti inest, ut accidens inest. Si au-
inesse, si destrui debeat ahcui inesse ; tem genus non ut proprium inest, non
et hoc est difficile '. sequitur quod ex hoc interemptum sit
genus : et sic ex proprio ad genus interi-
CAPUT IV. mendum non contingit argumentari.
Simihter autem et proprium non est ne-
Quare omnium prsedicatorum facillimum cesse inesse ut genus, et sic ex proprio
est diffiiiitionem et proprium destruere, non potest argumentari ad genus, neque
et difficillimiim construere, accidens accidens inesse autproprium, sed tantum
vero e converso. simphciter sine determinatione. Propter
quod non est possibile ex ahis preedicatis
Comparatis autem sic prsedicatis singu- ad aha argumentari nisi tantum in diffi-
lis secundum quod comparatur ahud ad nitione. Manifestum est ergo ex hoc,
ahud penes construendi vel destruendi quoniam facihimum omnium praedicato-

» Ex quo habetur quod quandoque facilius est construerequam destruere,sedhoc fit raro.
 LIBER YIT TOPICORUM, TRACT. II 180

rum est interimere difrmitionem, quia ex goU conveniens, et quoniam conversim

quolibet aliorum arguitur interemptio de re praedicatur.
ipsius, et ex nullo aliorum argui potest Omniumautem facillimum estacciden-
interemptio alicujus alterius, nec ex ac- tis construere prsedicatum. Hujus causa
cidente interempto secundum inesse. est, quia in aliis prisedicatis non solum
Omnium autem preedicatorum difficilli- ostcndimus inesse, si quod insunt sim-
mum est construero proedicatum dc difii- pliciter, sed etiam quod insunt sic vel
nitione,nam adconstructionem diftinitio- sic, oportet ostendere : et hoc est difti-
nis oportet etiam omnia alia prcedicata cile. In accidente vero sufficit ostendere
constructive syllogizare. Yerbi gratia quoniam inest simpliciter, et hoc est fa-
oportet syllogizare, quoniam insunt quse cile. Destruere autem difiicilliraum est
in difiinitione dicuntur, quod est ab acci- accidens, quoniam minima et paucissima
dentis prsedicato : et quoniam est genus data sunt ad inesse ut accidens : nam da-
verumetproprium quodest in diffinitione tum est ad hoc quod insit ut accidens,
assignatum pro genere, et hoc est a ge- nisi quod insit tantum : non enim signi-
nere : et quoniam est propria et conver- ficatur in accidente quomodo sic vel sic
tibilis cum diffinito, quod est a proprio : inest, sed quod inest tantum. Propter
et adhuc prseter hsec syllogizare oportet, quod in aliis prsedicaiis dupliciter est in-
quod ipsa diffinitio indicat quid est to- tcrimere, ut ostendendo quoniam non
tum esse rei. Et oportet quod hoc bene inest, vel ostendendo quoniam sic non
facit diffinitio perfecte et etiam clare et inest : et hoc est facilius. In accidente
non obscure. Alioruni autem praedicato- vero non est interimere, nisi ei qui dat
rum proprium maxime post diffinitionem quoniam non inest simpliciter : et hoc
est difficile construere, nam interimere est difficilius.
quidem proprium facilius est quam con- Epilogatur ergo dicendo, loci sive con-
struere : eo quod (sicut diximus paulo siderationes per quas idonei erimus ar-
ante) plurium fit et ex pluribus proprium gumentari ad singula problemata, pene
quando est bene assignatum. Construere sufficienter in sex libris a secundo usque
autem proprium est difficiliimum, eo ad hunc descripti et enumerati sunt :
quod multa oportet convenire ad proprii plures enim exprobabilibus essepossunt,
constitutionem, et quod solum est sive sed isti qui dicti sunt sufficiant, etc.

;<P«<s»-
 LIBER VIII
TOPIGORUM.

TRACTATUS I
DE DIALEGTIGA, PROUT EST OBVIAVIVA EX PARTE OPPONENTIS.

autem est obviativa (quia opponentis

CAPUT I.
Quomodo opi^ortet interrogare et quid et
qualiter opponentem ut facilius consen-
sum exigat respondentis.
Quomodo in Dialectica ut jam scientia inprimo hu-
divGrsis to~
picorum li- jus scientifiB libro (leterniinata est : quia
bris consi- .-..-.. i -i -i
deratur
Ificticd. dia-
ut IDl dlCtum CSt Qe quiDUS Ct CX quiDUS Ct
sciemia, et ad quae. Ut autem est scientia incpuisitiva,
tiva, et"utet sic
obviaiiva, r, j detcrminata
,. i ,. est in,
, sequentibus libris.
..
exerciiaii- ocd dialcctica ut est ars opus consti-
tuens, et sic ad alterum et ut obviativa et
exercitativa (secundum quod frequenter
hoc facit) et prout est scientia inquisitiva
ad secundum philosophiam disciplinas,
in hoc ultimo libro hujus scientiae deter-
minanda est, scilicet prout est ars ad ob-
viationem et ad exercitationem ordinata.
Nunc ergo determinanda est, et primo
prout est ad obviationem : quia per ob-
viationem venitur ad exercitium. Prout
principaliter est obviare respondenti)
oportet quod primo consideretur ex parte
opponentis, et secundo qualiter deternii-
netur ut est obviativa respondentis : et
isti sunt tres tractatus in quibus perficie-
tur prsesens negotium.
Post hgec igitur quee de dialectica ut
scientia in se considerata in primo libro
dicta sunt, et quse dicta sunt de ipsa
prout ipsa est inquisitiva et ad disciplinas
quae sunt secundum philosophiam ordi-
nata, quae in sex libris consequentibus
usque huc determinata sunt, dicendum
qualiter et ipsa dialectica prout est ars
obviativa, ordinare debet opus suum in
disputando ad alterum, cujus oportet
eam quserere consensum : eo quod ex
probabilibus procedit : quae quia sunt
quae videntur omnibus vel pluribus, non
sine consensu respondentis accipi pos-
sunt : et dicendum erit hic quomodo
oportet interrogare et quid, et cui sil
^92 D. ALB. MAG.
praeponendum in interrogatione, et qua-
liter, ut facilius concedatur arespondente.
Hoc igitur in hoc libro est dicendum
primo.
Sciendum ergo quod opponentem (qui
debet locum considerationis invenire
unde trahet argumentationem ac propo-
situmproblematerminandumconstructive
vel destructive) oportet interrogare con-
clusionem intenlam : quia ahternonpos-
set ordinare locum inventum, cum non
esset proposilum ad quid induceretur. In
omnibus preestituendus est fmis ut ab illo
dirigamur. Secundum autem est, quod
interrogata conclusione et loco unde ar-
guendum est invento, tunc oportet eum
formare interrogationes proponendas in
forma, quibus magis efficiuntur concessi-
biles a respondente, et ordinare singula
ad se invicem et ad seipsum, ut videat
quo ordine magis sint conccssibilia et ve-
risimiliora ad concedendum. Et heec duo
quae apud se facit opponens, unum sunt
secundum quod ad finem eumdem sunt
ultimum. Rehquum vero et tertium
(quod reliquum est quasi secundum in
quantum duo praedicata sunt unum in
f orma^ et tertium est ab eis in quantum
duo dicta in numero accipiuntur) jam sic
inventa et ordinata dicere sive proponere
ad alterum sive respondentem : quia dis-
putatio dialectica commune est opus, et
inter duos esse oportet : propter causam
quam diximus, quod etiam procedit ex
his quae videtur.
Ergo donec inveniant dialectici locum
proprium et ordinent inventa, similiter
(hoc est, secundum unam similitudinem)
se habent philosophi (hoc est,demonstra-
tores) et dialectici in suis propositis con-
siderationibus, in hoc quod neuter pro-
ponit ad alterum, sed uterque negotiatur
circa medium inveniendum arguendi, et
ordinem proponendorum apud seipsum.
Jam vero haec quae inventa sunt, ordinare
vel interrogare ad alterum et interro-
gando proponere modum quo magis con-
cessibilia sunt, proprium est dialectici et
non demonstratoris : quia in hoc difTe-
ORD. PRtED.
runt dialecticus et demonstrator, quod
hujusmodi negotium dialectici qui inter-
rogat consensum, est ad alterum, et sine
consensu alterius procedere non potest :
Philosopho autem (hocest.demonstratori)
et etiam dialectico primo inquirenti se-
cundum quod est ad secundum philoso-
phiam disciplinas : tunc enim quserit apud
seipsum dialecticus et non requirit alte-
rius consensum. Ad hos ergo demonstra-
torem et dialecticum apud se quaerentes,
nihil pertinet qualiter ad alterum propo-
natur, si vera quidem sint et nota per
quee faciunt syllogismos : quamvis forte
non ponat (hoc est, non concedat) ea ille
qui respondet : non enim in talibus con-
sensus respondentis expectatur, quando
in esse ipsa vera sunt, et praeaudienti nota
antequam proponantur : eo quod talia
sunt propinquaeorum, quas sunt ex prin-
cipio quod per se creditur et est notum
per seipsum: et prsevideat quod est facile
vel contingit accidere per consequentiam
ex illis quae sequuntur, sive concedat,
sive non concedat ea respondens : non
enim probabilia sunt quee videri ex illis
judicantur, sed sunt per se vera et nota^
et non videri ex his vel iUis judicata, sed
fortasse in talibus et demonstrator et dia-
lecticus apud se inquirens etiam festina-
bit statim ex talibus concludens consen-
sum respondentis non expectans : quo-
niam (id est, eo quod) tales propositio-
nes et maximae notae sunt, et quoad veri-
tatem propinqua sunt illis quae dicuntur
maximae propositiones : dicit enim Boe-
^^^^' ^^o^i ^^^^^ ^"^^^' ^l^^^ quisque pro-
^^t auditas : ex his enim propositionibus
^^ris et notis sic compositis sunt discipli-
nabiles sive demonstrativi syllogismi.
Epilogatur ergo dicendo, loci unde sive
^ quibus oportet sumere sive trahere ar-
gumenta ad problema terminandum, dicti
sunt prius in sex libris praecedentibus.
 LIBER VIII TOPICORLM,
CAPLT II.
Quot sunt propositiones pnetemecessarise
et ad quid sumendse et proponendx ad
alterum.
De ordine igitur ad alterum et de inter-
rogatione sive de modo interrogationis
ad consensum respondentis ordinato
deinceps dicendum est. Dividenti primo
propositiones prffiternecessarias quot sint
et ad quidj qutecumque sunt sumendte
sive proponendae ad alterum. Hic autem
(quia sciri non possunt nisi per necessa-
rias a quibus deticiunt) determinandum
Nota quo- est primo, quod necessarige in constru-
sumatur ctiouc infereuda sunt illte perquasfit syl-
neceesaiia. logismus, ita quod ingrcdiuntur substan-
tiam ipsius et non nisi ex ipsis infertur
conclusio. Et sunt tales necessarise per
rationem necessitatis, qua id dicitur ne-
cessarium sine quo non potest fieri id
quod intenditur, quae (utdicit Bootius) est
necessitas suppositionis.
Et qusecumque sunt aliae propositiones
prseter has sine quibus potest lleri con-
clusio, sunt prceternecessaria? ; tales au-
tem qute prgeter has sumuntur ab oppo-
nente, sunt qaatuormodis, etadquatuor
utilitates sumptse. Aut enim sumuntur
inductionis gratia, ut ex illis detur sive
concedatur probatum universale in ma-
jori vel minori propositione principaliter
in sjllogismo propositum. Aut sumptse
sunt secundo in magnitudinem sive am-
plificationem sermonis vel orationis, sive
quo respondens minus recipiat quid sequi-
tur, et citius inclineturad construendum.
Aut sumptge sunt et adductas tertio in
celationem conclusionis intentse, quam
celatam prospiciens ipse qui respondet,
facilius assentiat. Aut assumunturut ma-
nifestior sit oratio, quia in manifestum
citius consentit respondens : et istee sunt
addactee in prosyllogismis, quia proposi-
tiones aut indigent probatione, etpropter
dubium non consentit respondens, et sic
est prima : aut ideo non consentit, quia
TRACT. 1 493
festine venitur ad conclusionem, et sic
ampliativa sumitur siveprolongativaora-
tionis : aut ideo non consentit, quia id
quod proponitur est obscurum, et sic ex-
planativa sumitur. Prseterhas autemnul-
la assumenda prseternecessariapropositio,
quia ad consensum respondentis inclinan-
dum non valet:sed per has qaatuor propo-
sitiones tentandum est augere rationem, no.
et interrogare consensum respondentis.
Est tamen objectio de unapraeterneces- ^^.
sariarum propositionum, quod non dia-
lectica, sed sophistica est : est enim cer-
taminis gratia : et sic videtur esse ad
fmem glorice, et non ad fmem inven-
tionis scientise. Sed hujus solutio est, g ,^,j^
quia negotium dialecticum est alte-
rum : eo quod innititur ei quod videtur
alteri, et aliquando protervit iste nolens
concedere vel suscipere ea quee ulilia
sunt negotio inventionis, quando vide-
licet id quod sequitur ex proposita in-
terrogatione utile est : ideo oportet celare
propositura donec suscipiat aliquam pro-
positionem, per quam cogatur ad consen-
sum : sicergoetsi sit certaminis gratia,
est tamen justi certaminis gratia, et quod
utile negotio diaIectico,quiatraditmodum
inquisitionis veritatis per inquisitionem :
et ideo necesse est et optimum est dialec-
tico etiara his propositionibus uti quge
celativge dicuntur : dialectica enim in
quantura est obviativa, plus respicit po-
sitionem prohleraa : et non ahsolvitur ah
hac, quoniara respicit tictionem, secun-
dum quod x\ristoteles dicit intertio/W;»«
philosophix, quod fictura est quod ad
positionem est coactum : tunc ideo tale
certamen est justum, et non est adfmeni
glorise, sed ut facilius inveniattii- vcritas
sine impedimento.
Harura propositionura talis debet esse
usus, ita quod dicamus, quodnon est oppo-
nenti statira prseordinandum et proponen-
dum illas principalespropositiones et ne-
cessarias ex quibus fit (sicut ex propositio-
nibus) syllogisrausprincipalis : quiaex illis
videns respondens quid sequitur,non con-
sentit,donecdicatid quod sibi videtur: sed
 494 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

discedendum est opponenti ab illis propo- modo explanantur istce vel prohibendo,
sitionibus in suprema magis universalia, vel celativ8e,vel adulteriora media dedu-
in quibus tamen ista quae intendit oppo- cuntur : unaquaque enim talium proposi-
Exempium nens,celata sint : quia ex illis probabun- lionum utendum propter id quod indu-
Sii°debeL° tur. Utsipropositumopponentissit osten- citur : et hoc modo inducendi quidem
"sifiombus
C€laiivis. derc^ quod non sit contrariorum eadem utendum e.st a singularibus in universa-
disciplina, hoc non est statim proponen- li, et a notis in ignotiora : quia ignotum
dum^sed exmagis universali ut ex oppo- probatur per notum. rs^^ota communiter
sitis : svllogizabitur enim ex isto, quod sunt magis quse secundum sensum nota
etiam contrariorum sit eadem disciplina : sunt, vel simpliciteromnibus, vel ad mi-
eo quod contraria de numero opposito- nus pluribus, quia plures secundum sen-
rumsunt.Iste ergo est usus celativjB pro- sum judicant. Ex his aulem quse univer-
positionis. Si vero non ponat sive conce- saliter videntur omnibus vel pluribus,
dat respondens universalem propositam, procedit dialecticus. Iste ergo in commu-
tunc per inductionem sumendum est ni est usus praeternecessariarum proposi-
hoc modo, quod sumenda sit ista, quod tionum. In speciali autem inductive jam
contrariorum est eadem disciplina : et si dictum est.
non concedat respondens,tunc opponenti Celanti vero intendendum ut praesyllo-
intendendum est in particularibus contra- gizet ea ex quibus debet fieri syllogismus
riis inducendis.Quia necessarias ad syllo- iUe qui ex principio intenditur a proposi-
gismum propositiones, aut est sumen- to in altiora discedendo^ et haec praesyllo-
dum per inductionem, aut syllogismum : gizat ut plurima sive multos altiores syl-
aut quasdam quidem per inductio- logismos faciat : hoc autem erit si quis
nem majorem vel etiam minorem : illas non solum necessarias in suis universa-
autem etiam majorem vel minorem per lioribus pra?syIIogizet, sed etiam si earum
syllogismum. Et hic est usus inductivge quae ad haec utiles et praeternecessarise et
propositionis. ad celandum inductse, aliquam adhuc ex
Qucecumque autem necessariarum pro- iHa superiori praesyllogizet, ita quod ad
positionumsuntvalde manifestae, et ap- prosyllogismum adhuc ulterius ascenden-
paret statim quid concludi possit contra do prosyllogismum faciat.
respondentem, illas oportet protendere Amplius taliter celans, statim non de-
(hoc est, aproposito elongare) per alias bet dicere conclusiones intentas, sed pos-
ad alia media, per quae tamen ista con- tea postquam discesserit in altiora inqui-
cludi possunt : quia ad probabilia muUa bus celata et clausa sunt principaliter in-
media inveniuntur : quia id quod est acci- tenta : tuncenimquasiexlonginquo medio
dere per conclusionis consequentiam, et debet inferre conclusionem : sic enim lon-
quod principaliter intenditur, obscurius gissime discedit a proposita propositione
fit ad intelligendum respondenti semper principali, quae ex principio intenditur :
in discessione a proposito et inductione et tamen consequitur propositum dedu-
illorum quae a proposito elongantur : et cendo longissime per omnia media usque
simul qua3 ad intentionem principalium ad proxima. Et universaliter dicendum
inductae sunt, oportet ulterius protendere in propositionibus celativis, quod sic
in alia media, et sic parare et separare oportet interrogare eum qui celaverit et
eas protendendo ei respondenti, qui nul- celativis propositionibus uti voluerit, ut
lo modo potest eas sumere nisi protensas interrogata omni sive tota oratione pro-
in multa media. Illae vero (quae prseter posita et jam dicta conclusione intenta,
has quae necessariae sunt, ad syllogismum requiratur ipse respondens propter quid
sumptae sunt) propter illas quae necessa- (sive exquo medio)hoc conclusum sequi-
riae sunt, accipiendum, ex quibus alio tur : hoc autem fit quando ex valde lon-

LIBER VIII TOPICORmi,
gius distanti medio absque deductione ad
proximum concluditur propositio. Hoc
igitur maxime et frequentissime erit per
modum antedictum. Nam quia ultima
conclusione dicta sola (sine principiis pro-
ximis ex quibus sequitur) dubium est re-
spondenti quomodo sive ex quo medio acci-
ditsive sequitur conclusio : eo quodipse
respondens non prajviderit ex quibus
principalis accidit sive sequitur conclusio,
non enodatis per deductionem ad proxima
prioribus syllogismis, qui per longinqua
mediasunt conclusi. Minime autem sive
nullo modo enodabitur superior syllogis-
mus conclusioneproprieposita, si pro con-
clusionis, quam ex longinquo inferimus,
medio non ponimus propositiones pro-
prias et proximas,sed illas longinquas ex
quibus fit altior et superior syllogis-
mus. Et ista duo documenta valde sunt
observanda ; quia primum est sumptum
ex parte principiorum proponendorum,
et secundum ex parte constructionis in-
ferendae.
Tertium autemdocumentum (quod utile
est valde ex quo plures proponit syllogis-
mos et propositiones plurium syHogismo-
rum) est quod non proponat eas conti-
nuas secundum situm quem habere de-
bent in syliogismo proprio, sed permuta-
tim majorem unius syllogismi cum majo-
ri alterius syllogismi permutatim sic
proponendo ad aliam et aliam conclusio-
nem. Si enim propositiones invicem in
situ in syllogismo ponantur juxta se debi-
to ordine, tunc id quod accidit per conse-
quentiam syllogisticam (hocest, conclu-
sio) magis erit manifestum : et hoc vi-
dens respondens, magis adversatur et dis-
sentit.
Est autem adhuc taliter celantibus con-
siderandum, quod enthymematicearguen-
do oportet diffinitionem propositi su-
mere : quia locus a diffmitione magis est
efficax ad concludendum : et talem opor-
tetsumereinenthymematepropositionem:
in quibus enthymematibus universalis
propositio est posita : nec etiam in ipsis
495
TRACT. I
rebus abstractis accipienda est universa-
hs diffinitio, sed potius in sumptis et con-
jugatis iilis et concretis : quia ipsos re-
spondentes facilius paralogizant non vi-
dentes instantiam : eo quod in conjuga-
to sive concreto proponitur diffinitio, et
concedunt putantes non universaliter con-
cedere, sicut putarent quando in princi-
pali diffmitio universaliter sumeretur.
Potest enim credi quod ratione subjecti
in quo est, ita diffiniatur : et sic conce-
dunt facilius propositam difiinitionem.
Hujus autem exemplum est, ut si opor-
teat sumere et concedere propositum ab
opponente, quoniam qui irascitur, appe-
tit inferre poenam et repellere injuriam
propter apparentem exanimationem illa-
tam. Suraitur autera ratio in discedendo
ad altius, quoniam ira est appetitus pcenee
propter apparentem exanimation^'m uni-
versaliter : quod ad propositum non fuis?et
acceptum. Manifestum enim^ quoniam
hoc sumpto in principali habemus aut in
conjugato universaliter quodprseelegimus
a principio : quia ex his universaliter se-
quitur, quod iratus appetit pcenam pro-
pter apparentem exanimationem sive exa-
cerbationem : hoc enim sequitur. Igitur
sic observandum est ex parte sermonis
principale vel sumptum sive concretum
significantis : quia per oppositum eis op-
ponent qui prsetendunt (hoc est, primo
proponunt) diffmitionis in ipsis concre-
tis instantiam magis quam in abstractis,
sicut patet : quia si universalis ista pro-
ponatur, quod omnis iratus appetit pce-
nam facile est accipere instantiam,
nam probatur statim quoniam non
omnis qui irascitur, appetit pcenam : pa-
rentibus irascimur quidem, non appeti-
mus autem poenam. Unde oportet primo
proponere in sumpto non universaliter,
et postea discedendo ad altius abstractum,
diffinitionem universalem accipere, et
perillam universaliter concludere quod
particulariter vel infmite propositum fue-
rat.
Fortasse autem alicui videtur non esse
instantia quee inducta est, eo quod ali-
496 D. ALB. MAG. OIU). PR^I).

quibus videtur quod etiam parentibus mentum est (sumptum ex parte modi
iratus appetit poenam : quia aliquibus proponendi id quod proponit principali-
videtur, quod sufficiens poena est contii- ter concludere) similitudinem inquirere,
starl parentes, et facere eos poenitere. Sed yt ex ipso inducto simili verisimile habeat
hoc quamvis forte sit vcrum, tamen in- et facilius concedatur. Fit enim verisimile
stantia non habet aliquid verisimile : quia ex simili, et latet in ipso simili magis
pGenam ex parentibus non appetit iratus : universale quam si per se in ipso propo-
ct ideo etiam documentum verisimile neretur. Verbi gratia, si veHmus conclu-
est, quod primo proponat particulariter dere quod conlrariorum est eadem di-
in concreto, et postea per diffmitionem sciphna, nonper se, sed proponemus in
abstracti concludat universaliter per lo- similibus involutum, ut putasne contra-
cum a conjugatis, ut ipse respondens vi- riorum est eadem disciphna et ignorantia
deatur non irrationabiliter negare propo- eadem ? quoniam simile est in sensu,
situm, sive universahter proponatur, quod contrariofum est idem sensus : vel
cum paratam habeat instantiam saltem e converso proponatur, contrariorurn est
apparentem. In iroe autem abstractoe dif- idem sensus, quia similiter contrariorum
fmitione generaliter proposita non simi- est eadem disciplina. Hoc autem (probare r,^ ^, ^
hter sive non aequaUter est facile invenire per sixuile) est simile inductioni : sed ta- 1^'"?'^''°^'.^''
instantiam : et ideo iham universahter men non reducitur ad propositiones ne- '''.'■' '^'^ '""
concedet. cessarias, sedad cehitivas : quare non est
Amplius adhuc documentum ahud op- i<;lem inductioni, quamvis in ahquo sit
ponentisest, ut ea qugeproposuit, videan- simile. Nara in inductione a singularibus
tur non propter ipsum principale inten- inductis universale sumitur et construi-
tum proposita esse, sed aUerius dispara- ^^r : et sic a partibus proceditur ad to-
ta proposito, vel etiam oppositi gratia ^u»"- I" simiiibus autem inductis non
proposita : co quod ipsi respondentes procediturad totum universale : nec quod
magis verentur ea qu» sunt utiha ad ex simihbus sumitur, est universale sub
principalem positionem, ct negant ea. quo sicut sub universah toto omnia simi-
Simphciler autem et universahter dicen- ^^<^ s'nt inducta.
dum, ssd iUud documentum opponenti Adhuc autem ahud documentum est
utile, quam maxime potest facere dubium ejus qui utitur celativis propositionibus,
ad quid inducantur proposita, utrum ad sumptum ex parte ipsius opponentis in
hoc proponuntur quod propositum est, comparatione ad respondentem, quod si
an ad oppositum ejusdem vel disparatum proponat universahter aUud quod habeat
veht sumere opponens. Dubio enim exi- instantiam apertam, et quse facile videa-
stente ad quid inducantur.magis concedet tur : tunc etiam oportet ipsum opponen-
respondens id quod est utile ad proposi- tem sibimetipsi instantiam inferre : tunc
tionem concludendam : hoc autem fieri enim ipsi respondentes non habent su-
non potest nisi unico modo, quod etiam spectum opponentem: eo quod insuspecte
discedat opponens in id quod est conse- agit cum eis : quia videtur juste sine in-
quens et proposUum et suum opposUum, sidiis argumentari, et contra responden-
et in consequens et propositum et propo- tem nihUagere, sedpro ipso.
sitidisparatum. Ex isto vero incipiens ar- Adhuc autem aho documento sumpto
guere dubium est, utrum tendat ad pro- ex parte ejus quod proponitur, utile est
positum vel ad oppositum concludendum. opponenti dicere, quod proponit id quod
Est autem istud documentum sumptum consuetum est dici, et quod dicitur com-
ex parte eorum in quee discedit is qui muniter hujusmodi : quia ipsi responden-
utitur celativis propositionibus. tes pigrescunt ex verecundia movere
Amphus autem ejusdem ahud docu- (hoc est, negare et removere) quod soh-
 LIBER YIII TOPICORUM, TRAGT. I 497

lum est dici, instantiam non habentes terrogantium sive proponentium primo
contra illud, et praecipue quia ipsi re- interrogant ea circa qua? principaliter et
spondentes utuntur talibus solitis et con- maxime interrogantes proponunt, et ma-
suetis dici, et non caveant movere sive xime properant ad ista. Ad quosdam au-
removere ea. tem sicut ad graves et pigros melanclio-
Amplius adhuc celantis documentum licos hoc documento per contrarium
est ex parte ipsius opponentis in actu modum est utendum : ad illos enim qui
opponcntis sumptum, non properare ad dicto modo graves sunt, oportet primo
conclusionem opponendo. Et hujus quse talia sunt et principaliter proposita,
causa est, quia contra properantes magis prtetendere : graves enim prima propo-
obsistunt respondentes : et ideo quamvis sita maxime admittunt concedentes ea,
omnino sit utile adpropositum quod pro- nisi omnino et universaliter manifestum
ponit, non tamen debet properare ad il- sit cuilibet quidsecundum consequentiara
lud, sed cum mora interpositis ahis ad syllogisticam ex illis accidere possit : in
propositum paulatim accedere. fme enim excitati adversantur plus et
Parobaia Et adhuc cst aliud documentum ex plus.
quid.
parte modi proponendi sumptum, quod Similiter autem ad eos faciendum est
id quod intendit, non proponat in seip- respondentes, quicumque se arbitrantur
so, sed in parabola quadam, secundum acres esse in respondendo : tales enim
quod parabola dicitur esse rerum diver- facile ponentes sive concedentes prima
sarum sub aliquo proportionaliter simiU primo proposita, in fme franguntur, et
facta collatio, in qua pluribus conferun- discrepare et contradicere incipiunt : ct
tur (juae ad invicem habent proportionis tunc in contradicendo perseverant, et di-
aliquam similitudinem : sicut si dicam, cunt quod conclusio non accidit sive se-
sicut se habet ad statuam vel idolum »s quitur ex his quce sunt posita : ponunt
et figura, sic ad speciem genus et diffe- enim tales credentes habitui (hoc est, ex
rentia. Hoc autem ideo faciendum, quia suo melancholico habitu credulitatem ac-
propter quod aliud aliquid proponitur cipientes) qui tardus est : et sunt suspi-
vel proponi videtur, magis ponent sive cantes, quod ex primo propositis nihil
concedent ipsi respondentes. sint passuri.
Amplius autem documentum celare Amplius adhuc aliud documentum est
volentis est, quod si vult aliud proponere, celantis quoddam, per plura proposita
non ponat illud in se, sed in suo acci- prolongari proposita oportet et intermit-
dente, ad quod propositum de necessita- tere, vel intermiscere oportet ea etiam
te est conseqaens : quia ipsi respondentes quse non sunt vel esse videntur ad pro-
magis concedunt antecedens in accidente positum utilia ad orationem intentam :
propositum quam in seipso : ideo quod quemadmodum sicut in falsigraphis fa-
non similiter (hoc est, sequaliter) manife- ciunt fere figuras distribuentes : et hoc
stum sit ex antecedentihus quid accidere faciendum est ideo, quia cum sint plura
sit per consequentiam conclusionis, sicut interrogata (ipsa pluritate confundcnte
si per seipsum proponeretur : et sumpto respondentem) dubium erit in quo inter-
concesso hoc quod est antecedens, sump- rogato falsum sit sicut in medio et in cau-
tum concessum erit et illud : quia posito sa : propter quod etiam latent aliquando
antecedente ponitur et consequens. interrogantes sive opponentes, quando
Et debet opponens ultimo multis hoc fit in absconso, sicut dictum est : et
prgemissis interrogare id quod principa- conceduntur arespondentibus^ quse si per
liter vult sumere : et ideo fieri debet, quia se et aperte posita proponerentur, non
respondentes prima interrogata maxime concederentur. Epilogaliter ergo dicimus,
renuunt : eo quod plures de numero in- quod eo (quod dictum est in documentis
II 32
 498 D. ALB. MAG. ORD. PR/ED.
et cautelis istis ad celandum in celativis
propositionibus istis) est utendum.
CAPUT III.
Qualiter ampliativis et explanativis
utendum est.
Ad propositum vero sive ad propositi
ampliationem utendum est inductione
similium in particularibus, vel divisione
propositi in partes : tamen induci debent
cognata sive similia proposito, et in heec
etiam dividi : qaia tales juvant ad propo-
situm. Quale autem quid est inductio^ ex
prsehabitis manifestum est. Dividere
autem, quod est ad ampliationem pro-
positi, tale est per comparationem : ut
quoniam disciplina una ab alia disciplina
melior, aut quia est certior in demon-
strando, aut quia est mehor, hoc est,
melioris et nobiUoris subjecti : et hoc
etiam dicitur in primo de Anima. Aut
dividendum peaes tinem, ut ahae quidem
sunt speculativse, quarum fmis est veri-
tas. AUae sunt activae, quarum finis est
actio vel opus operatum, quod apoteles-
ma dicitur. Ahae vero poetrise quse se-
cundum fabulam ex miris compositam
invitant ad bonum : nam unumquodque
talium coornat quidem orationem, et ta-
men non est necessarium dici ad conclu-
sionem, ita quod sit de ingredientibus
syllogismum.
Ad explanationem autem prseterneces-
sariis propositionibus utendum est, sic
ut inducaraus exempla et parabolas quae
sunt similitudinarii sermones in rebus
diversis similia conferentes. Exempla au-
tem convenientia inferri debent et mani-
festa, ex quibus sciri et manifestari pos-
sit propositum, qualia consuevit ponere
Homerus : non obscura quse propositum
obscurent, qualia consuevit ponere poeta
nomine Chcerilus : sic enim in talibus
exemplis et parabolis planum erit quod
quseritur. Sic ergo de ampliativis et ex-
planativis utendum est.
CAPUT IV.
Qnalilcr inductione sice indncticis
utendum est.
Inductivis autem qualiter utendum
sit, post heec dicemus. Sed praenotandum
est, quod in disputando magis utendum
syllogismo, quam inductione ad dialec-
ticos secundum qaod dialecticos exerci-
tatos in rationibus vocanius : maaris
enim ad illos utimur syllogismo dialec-
tico quam inductione, et magis ad illos
syllogismo quam ad plures. Inductione
vero e contrario utimur magis ad plures
quam ad dialecticos, et quam syllogis-
mo : hoc autem et prius dictum est :
plures sequuntur judicium sensus, dia-
lectici autem magis rationibus inten-
dunt.
Inductivis aulem propositionibus pos-
sibile est uti, et inductivas propositiones
interrogare in quibus est universale uni-
vocum, qaod una similitudine et ratione
respiciunt omnia singularia. In aliquibus
autem scilicet communibus non est facile
inducere, eo quod in similibus non om-
nibus vel singularibus est positum unum
nomem univocum^ ad quod una simili-
tudine omnia singularia respiciunt se-
cundum inductionem. Sed quoniam
oportet universale per inductionem par-
ticularium sumere et concedere : tunc
inductis quibusdam dicunt, sic in omni-
bus talibus, et sic de sint;ulis, sisrnantes
quod omnia similiter respiciant ad uni-
versale. Hoc autem dividere et distin-
guere difficillimum est in his quae non
univoce commune nomen participant :
difficile enim est distinguere qualia sunt
(hoc est, quali modo commune respi-
ciunt) quae sunt de numero eorum quae
proferuntur inducendo, et qualia sunt
hujus, et quaha simihter communis
praedicationem suscipiunt, et qualia non.
Et hoc ideo est^ quia tale aut aequivoce
dicitur de inductis, aut secundum analo-
giam. Si primum, tunc inducta non
 LIBER VIII TOPICOROI,
respiciunt ipsum in similitudine unius
rationis. Si autem dicitur quod secun-
dum analogiam, tunc ipsum similiter
non est nisi in uno deductorum^ et de
aliis non dicitur, nisi quia sunt modi
quidam illius : et propter hoc etiam ple-
rumque opponens et respondens se re-
tundunt contendendo ad invicem in dis-
putationibus^ et alii dicunt opponentes
respondentibus, quod similia sunt quse
non sunt similia : alii vero respondentes
dubitantes ex ambiguitate communis,
quae sunt similia, dicunt non esse simi-
lia.
Remedium autem ad hoc est, quod
tentandum est in omnibus talibus per
distinctionem nominis tale distinctum ad
unam significationem nomen ponere,
quod sit adeo apertum, ut neque respon-
denti liceat dubitare^ et dicere, quoniam
non similiter de singularibus dicitur uni-
versale quod infertur : neque liceat ca-
lumniari interroganti velut non similiter
dicto : eo quod plura eorum singularium
(quae non similiter dicuntur) similiter dici
videntur ab opponente.
Quando autem opponente inducente
in pluribus similibus, respondens non de-
derit universale concludi ex illis : tunc
justum est opponenti exigere instantiam
a respondente, propter quam negat in-
ferri universale . Cum autem non dicat
per inductionem, quod in aliquibus plu-
ribus est sic : tunc non est justum dicere,
quod in talibus est instantia : quia tunc
non daretur instantia contra inductio-
nem, quam non facit opponens : quia
non dixit in pluribus esse sic : oportet
enim eum qui prius inducit et inductio-
nem facit, sicut prius inductionem facit,
ita exigere instantiam : et oportet re-
spondentem non ferre instantiam in eo
quod proponitur et quod propositum est,
sed in alio, aut dicere, quoniam hocso-
lum est tale ubi ipsum propositum sit
unum, hoc est, sit univocum, in quo sit
instantia, et in alio instantia non invenia-
tur, ut patet in hoc exemplo, cum dicitur
quod dualitas solus primus est pariura
TRACT. I 199
numerorum : oportet ergo eum qui
instat in altero quam in proposito, in-
stantiam inferre, aut dicere quoniam so-
lum propositum tale est in quo sit in-
stantia.
Alius enim impediendi modus contra
inductionem est ad eos qui instant contra
universale sive universali, sed non in eo
ipso instantiam ferunt qnod intenditur,
sed in sequivoco propter similitudinem
nominis vel convenientiam cum univer-
sali. Cujus exemplum est, ut cum dicitur
quoniam aliquis non habebit sui colorem
vel sui pedem vel manum ; et dicente
aliquo quod heec falsa universaliter, in-
stet aliquis et dicat quoniam pictor non
habet suum colorem, et coquus non ha-
bet suumpedem, sed forte alterius est.
Reniedium in talibus est, quod opponen-
tem opportet in talibus interrogare, et
apponere dividentem et distinguentem ta-
lia, quod aliter est aliquid alicujus ut sub-
jecti, et ahter ut pars totius integri, et
ahter ut passio, non latente sequivoca-
tione bene videntur respondentes instare
contra propositum. Si autem respondens
non instat in aequivoco, sed in eodem(hoc
est, in universaU proposito) instet, et sic
per instantiam prohibeat sive impediat
inductionem in omnibus : tunc opponen-
tem oportet esse auferentem illud per
exceptionem in quo est instantia et reli-
qua inducere ad universalem, et tantum
oportet cum excipere donec per inductio-
nem aliorum sumat quod est etiam utile
ad propositum concludendum. Sicut
exemplo patere potest in oblivione et
oblitum esse : nonenim concedunt quod
omnis qui disciplinam amisit^ habet obli-
tum esse, ferentes instantiam, eo quod
re de qua disciplina erit, cadente abesse,
sic amisit quidem disciplinam aliquis, ta-
men non est oblitus : et hoc fuit dictum
Heraclitorum : et tunc opponenti aufe-
rendum est per exceptionem id in quo
est instantia,et reliquum est universaliter
ex inductione sumendum, ut sic dicat,
quod re permanente in eodem statu ami-
sit disciplinam, quoniam est oblitus.
 soo D. ALB. MAG.
Similiter autem exceptione utendum
est contra instantes adhanc universalem,
quoniam bono majori malum majus op-
ponitur ; proferunt enim instantiam, et
dicunt, quoniam sanitati (cum sit minus
bonum quam euechia) opponitur majus
malum intirmitasetiam quameuechiee, cui
opponitur cachechia, quodest minus ma-
lum quam infirmitas : nam infirmitatem
majus esse malum cachechia auferendum
per exceptionem : et in hoc in quo est
instantia, et reliquum universaUter est
proponendum. Nam ablato eo in quo est
instantia, magis ponet sive concedet rc-
spondens reliquum quod universaUter sit
verum : ut si dicatur, quoniam omni ma-
jori bono majus malum opponitur, nisi
conferat minus bonum ad alterum sicut
pars ad totum, velut euechia se habet ad
sanitatem.
Non solum hoc faciendum est respon-
dente instantiam ferente^sedfaciendumest
etiamsi non ferat instantiam, et tamen
neget : eo quod prsevideat ahquid tahum
in quo instantia universaliter ferant :
ablato enim eo in quo est instantia, cogi-
tur ponere sive concedere respondens : eo
quod in rehquis nihil tahum esse praevi-
deat, in cujus instantia sic non sit sicut
proponitur. Si autem non ponat adhuc,
sed neget^ et expetatur instantia ab eo :
non habebit reddere instantiam : et tunc
sustinebit increpationes. Ex hinc autem
Propositio tracta est quse
tamusa quae ^
dicit, quod
x
propositio
j. ±
in
trahitur ex toto falsa verificanda est per exceptionem
sophi iiic. partis pro qua falsa est. Sunt autem om-
nes hujusmodi propositiones, in quibus
inductivis propositionibus uti difficiie est^
quae in alio quidem sunt falsse, et in aho
sunt verae : in talibus contingit ahquem
auferentem id in quo falsee sunt per ex-
ceptionem^ rehquum universahter verum
relinquere. Si autem in multis inductis
sint positae, proponente universaliter, re-
spondens autem non ferat instantiam, di-
gnumest ut ponat(hoc est,concedat) eam :
et hoc per diffinitionem propositionis dia-
lecticse probabitur. Nam dialectica propo-
sitio universaliter est, contra quam in
ORD. PILED.
multis sic (hoc est, simihter) se habentem
non est vel non apparet instantia, etc.
CAPUT Y.
Qualiter syllogismo ad impossibile non
est utendum dialectice disputanti.
Quoniam in propositionibus necessariis
ad conclusionem syllogismidialecticicon-
tingit idem (sive eamdem conclusionem)
ostensive sive deductione ad impossibile
svlloofizare. Et hoc facere demonstranti
et non dialectice disputanti nihil dilTert
quoad intenti propositi probationem (vel
sic) ostensive (vel illo modo) ducendo ad
impossibile sjilogizare. Disputanti au-
tem dialectice (propter hoc quod ex pro-
babihbus procedit in quibus falsum
est probabik^ sicut verum, et ideo non
apparet impossibile et falsum dconclusum)
non est utendum per impossibile vel ad
impossibile syllogismo.
In syllogismo enim ad impossibile duo In syllogis-
sunt svllogismi. Primus ad impossibile mo ad im-
duo sunt
ex dato faiso cum altera praemissarum
SYllogismi.
possibile
sumpto. Secundusimpossibile conclusum
accipiens, et per illud rediens ad propo-
situm, et illud confirmans ex apparente
falso quod sequebatur. Dico igitur quod
non est interroganti et opponenti dialec- lecticus dis-
tice disputandum utendo syllogismo ad Quare dia-
debet uii
pulando non
ad' impossi-
impossibile : nam cum ipse ostensive vel syllogismo
bile.
sine impossibih ad quod deducat syllogi-
zat, tunc non est vel contingit dubitare
respondentem de conclusione^ sed opor-
tet quod concedat eam : sed quando syllo-
gizatur impossibile ad quod deducitur,
nisi valde manifestum sit esse falsum ad
quod deducitur, tunc respondentes non
illud dicunt esse impossibile. Et hujus
causa est, quia in probabihbus non est
valde manifeste falsum : quia negativa
probabilis in contingentibus sicut et affir-
mativa : et quod contiugit esse, contin-
git non esse : et ideo dicunt responden-
tes illud non esseimpossibile, quod con-
clusum est pro impossibih : et propter
hoc non fit (sive non contingit) intcrro-
 LTBER VIII TOPICORUM,
gantibus quod volunt de probatione pro-
positi. Hoc igitur observandum est in
forma argumentationis.
In propositionibus autem oportet pro-
ponere et universaliter quoecumque in
pluribus quidem sic se habent ut propo-
nitur, ita quod aut non sit instantia : aut
si est, non statim apparet in superficie
universalis propositae : quia hoc sufficit,
cum non exrei veritate, sed ex his quse
videntur omnibus aut pluribus, procedat
proprie dialecticus. Nam respondentes,
quia non possunt inspicere instantias in
quibus non est sic ut universalis propo-
nit, ponunt ipsum et concedunt ipsum ut
verum.
Sed hic observandum est, quod licet
idem sit quaestio primo proposita, et con-
clusio ultimo inducta, tamen dialectico
disputantiobservandumestquodnouopor-
tet conclusionem facere interrogationem :
si autem hocnon obsers^at opponens, ipso
respondente renuente et negante conclu-
sionem propositam per modum quaestio-
nis vel interrogationis, postea quando
concludit, non videtur ex concessis fieri
syllogismus : saepe enim ipsi responden-
tes etiam ipso opponente non interro-
gante conclusionem, sed inferente eo
conclusionem sicut ex interrogatis ante-
cedentem negant eam : et cum hoc faciunt
respondentes, tunc non videntur arguere
ipsi opponentes his qui non conspiciunt
neque conspicere possunt, quoniam acci-
dit talis ex interrogatis conclusio, et ex
his quae posita sunt et concessa. Multa
ergo videbuntur syllogizare, quando con-
clusio interrogata prius negata est : unde
quando ipse dicens sive opponens non
dicit eam accidere, sed interrogabit eam,
illo respondente negante eam, omnino
non videbitur fieri syllogismus : et ideo
conclusio non est prgeinterroganda dis-
putanti dialectice.
In modo autem interrogandi non vide-
tur omnis propositio universalis diale-
ctica propositio : ut si proponat per diffi-
nitionera quis, quidest homo : aut per
divisionem quot modis dicitur bonum.
TRACT. I
Hujus autem ratio est^ quia dialectica 501
propositio ex probabilibus est, ad quam
est respondere sic vel non sub disjun-
ctione : quia potest esse sic vel non : ad
dictas autem propositiones non est re-
spondere sic vel non : quarenon sunt
dialecticae hujusmodi interrogationes. Et
hoc quidem verum, nisi ipse opponens
determinans sit eas per modum interro-
gationis : ut si dicat dividendo responsu-
rus ad interrogationem, putasne bonum
sic vel non sic diciturmultipliciter? Nam
taliter propositam ad interrogationem fa-
cilis est ex probabilibus responsio, vel
respondendo aflirmativam^ vel respon-
dendo negativam. Propter quod oppo-
nenti tentandum est in disputando pro-
ponere hujusmodi^ hoc est, in tali forma,
aut tales propositiones. Similiter autem
fortasse justum est opponentem ab illo
qui respondet, inquirere quot modis dici-
tur bonum, quando eo (hoc est, oppo-
nente) dividente et distinguente modos
boni nullo modo consensit dici bonum
quo divisit opponens : et hoc ideo^ quia
opponens dialectice non potest nisi ex
datis probabilibus procedere : et ideo
oportet eum inquirere judicium respon-
dentis, et ab eo inquirere modos quibus
procedat ad distinctionem modorum mul-
tiplicis.
Peccatum autem incidens in modo op-
ponendi, quod quisquis opponentium
unam orationem sive propositionem mul-
to tempore etmultoties interrogat, peccat
et male inquirit : nam si respondente sae-
pius interrogato, ipse respondens saepius
responderit ad hoc quod interrogat oppo-
nens, palam quoniam aut opponens
multas interrogat, aut interrogat easdem:
propter quod si frequenter interrogat eas-
dem, tunc aut juvenatur, hoc est, stul- Quid sitju-
venan.
titiam juvenum imitatur, qui non acci-
piunt quod responsum est : aut si plures
vel plurimas facit interrogationes, non
habet syllogismum : nam ex paucis, dua-
bus scilicet propositionibus in uno termi-
no convenientibus, et ex paucissimis est
omnis syllogismus. Si vero non habet
 S02 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

syllogismum, respondente dicente hoc hoc, quod non facile acquiescunt diffini-
ipsum, quoniam non habet syllogismum, nitionibus datis, neque attendunt diffini-
tunc opponens aliud facere non potest, tionibus si interrogans et opponens talia
nisi quod respondentem increpat, vel re- diffiniat : quia multa dici possunt contra
cedit a propositio, et dimittit commune diffinientes. Si autem principium non sit
opus : et posset etiam dici, quod respon- factum manifestum per diffinitiones ter-
dens non increpat opponentem, et recidit minorum, non erit facile argumentari :
tanquam a juvenante, et stulto, etc. quia sicut principium scimus, in quan-
tum terminos cognoscimus. Maxime ta-
CAPUT YI. men hujusmodi difficultas circa principia
accidit, quia ista maxime scire oportet :
Qualiter probentui' orationes per priora quia alia quse posteriora sunt, per haec
et posteriora, et qualiter oportet oppo- qucB sunt principia cognoscimus , quia
nentem et interrogare et ordinare ea per principia monstrantur . Ipsa vero
quse interrogat. principia non contingit per alia cognosci
syllogistice : sed necesse est unumquod-
Comparando autem unam orationem que talium cognosci per diffinitionem.
alteri secundum difficuUatem probandi,
Adhuc autem quamvis minus difticiha '^'j.^pSurt
dicimus quod difficile est opponendo co- sunt quam principia, tamen vix proban- fJXX^;
nari, et respondenti sustinere facile eas- da sunt et difficiliter ea quse principiis P'q°^Y/„"J„
dem hypotheses sive positiones in qui- primis sunt propinqua. Et hujus causa "^f^^^^^^^^;
busdam : taha autem sunt et quae natura est, quia non contingit plures ex pluribus
sunt prima, ut principia, et quae natura mediis ad hoc habere rationes vel inve-
cognoscun- sunt ultima, ut conclusiones. Nam prin- nire : quia vahle pauca habent ante se,
tur diffini- . . . , i • i i i- i
nitione ter- cipia quidem ad sui declarationem vei ex quibus probantur, cum sint ad ista
manifestationem indigent diflinitione , pauca media eorum et principiorum, ex
quia syllog-Jsmo terminari non possunt, quibus sicut ex prioribus monstrantur
cum non habeant alia priora, sed diffini- quee sunt post ipsa principia.
tione terminorum cognoscuntur : postre- Prsedicata autem quee sunt de numero
ma vero per multa media distinguenti diffinitionum sive diffinitiones omnes dif-
terminantur volenti continuum sumere ficilhmse sunt argumentabiles : et inter
descensum a primis usque ad ultima : et diffinitiones omnibus diffinitionibus illse
tamen sic a primis oportet opponentem difficihus sunt argumentabiles qusecum-
descendere usque ad ultima, si ultima que talibus utuntur nominibus, quse pri-
debeant bene terminari : quia aliter petet mum quidem obscura sunt, sive simpU-
principium, et sic sophistice argumenta- citer (hoc est, uno modo) dicantur, sive
bitur, et videbitur sophistice facere argu- muhipliciter, hoc est, multis modis. Ad-
mentationes : et cum hoc sit difficile, huc autem maxime est difficile illa argu-
patet quod ultimorum terminatio per meiitari, de quibus non est notum utrum
syllogismum dialecticum difficilius, qui principahter secundum primam novam
non incipit a primis et veris et immedia- impositionem, vel secundum translatio-
tis. Et ideo non demonstrat qui non in- nem similitudinis aliquam factam dican-
cipit a primis principiis, et sic per omnia tur de diffinito. Nam talia quia sunt in-
media copulat usque ad ultima : prima certa in quo sensu dicantur, non habent
autem determinare difficile'. Ergo quia argumenta quibus terminentur. Quia ve-
respondentes non probant diffmire per ro ignorantur , quantum ad hoc quod

* Ex quo patet quod irapossibile est aliquem copulando ea usque ad ultima.

demonstrare nisi incipiat a primis principiis
 LIBER YIII TOPICORUM,
ignorantur , si propter hoc talia sunt
quod secundum translationem dicuntur,
non habent increpationem.
Quot modis 1
propositio
Prout autcm
.
difticile
.
est ad proban-
redditur dif- dum omumo ct universaliter omnis pro-
ficilis ad
... t m •!•
probandum. positio (quse ditficiiis est ad probandum
aliquid) vel diftinitione arbitranda est in-
dig-ere, vel est eorum quae multiphciter
dicuntur : et propter hoc est, quod diffi-
cilis est ad probandum : vel est eorum
quse secundum translationem dicuntur :
vel quia non longe est a principiis : aut
etiam quia non est nobis manifestum se-
cundum quem dictorum modorum est
dictum quod praestat dubitationem. Nam
cum nobis efficitur manifestus modus,
secundum quem dubitationem faciebat,
tunc palam efticitur, quoniam aut diffi-
nire oportebat si sit manifestum princi-
pium, aut dividere si sit manifestandum
per partes, aut oporteret medias propo-
sitiones invenire per quas probarctur,
quia incertum erat : nam per haec quae
sunt dubia, probantur ultima.
Adhuc autem in propositionibus plu-
ribus primis (quando non bene assigna-
tur diffinitio) non est facile conari ad dis-
putandum de ipsis : sicut est exemplari-
ter videre, si quseratur de hac proposi-
tione, utrum unum uni contrarium est,
vel plura : diftlnitis autem contrariis se-
cundum moduni quo debent diffiniri, ut
quod contraria sunt quae sub eodem ge-
nere maxime distant, facile est videre
utrum contingat plura eidem esse con-
traria : quia cum maxime distent, et
quod per superabundantiam dicitur^ non
conveniat nisi uni, non convenit eidem
plura esse contraria. Eodem autem modo
est in aliis quae indigent diffinitione.
Yidentur autem in disciplinis quaedam
ob diffinitionis defectionem obscuritatem
generare, sicut patet in exemplo mathe-
Linea maticOj ut si dicatur, linea (quae juxta
latus secat planum) similiter dividit su-
perficiem et locum, hoc est, secundum
divisionem lateris inferioris et superioris
eequalem dividit in duo media aequalia,
Planuna
et planum, id est, superficiem, et etiam
TRACT. I 503
locum secundum spatium quod est inter
lineas : et hoc videre poteris in figura in
margine sic . Diffinitione autem dicta,
sciHcet quid sit dividi juxta latus in duo
aequalia, statim manifestum est quod di-
citur : eo quod eamdem ablationem sive
divisionem habent loca et lineae : quia
loca sive spatia hneis continentur, et se-
cundum divisionem linearum dividuntur.
Est enim diftinitio ejus rationis sive pro-
portionis, secundum quod etiam propor-
tio divisionis spatii sive loci quod inter-
jacet hneis . In elementis autem sive
principiis simpliciter primis , postquam
diffinitiones terminorum positae sunt, fa-
cilhmum est ostendere.
Ut positis quibusdam terminorum dif-
finitionibus, ut quid est hnea, et quid
circulus, quid punctum, et hujusmodi,
facilhme ostendimus prima theoremata,
ut patet in primo Euclidis : eo quod non
est multa sive per multa media ad unum-
quodque primorum argumentari : sed
per ipsas suorum terminorum probantur
diffinitiones, sicut patet per probationem
primi Euclidis, quae est, quod super da-
tam lineam triangulum aequilaterum con-
venit collocare : quod probatur per so-
lam diffinitionem circuli. Si autem ista
prima non probantur per tales positas
principiorum diffinitiones , difticilHme
probabuntur : non enim tunc probabun-
tur nisi experimento : fortasse autem via
syllogisticaj et omnino impossibile est
probare ea. Similiter autem his quae di-
cta sunt, et in his quae sunt circa oratio-
nes, hoc est, dialecticas orationes se ha-
bet : et istae ex diversis et primis et me-
diis et ultimis proponuntur : et oportet
non latere opponentem, quoniam difficile
est argumentabilis propositio, quee passa
ahquid eorum trium quae dicta sunt de
primis et mediis et extremis. Comparan-
do autem difficultatem propositionis ad
diflicuhatem conclusionis, quando dispu-
tatio erit circa axioma quod est proposi-
tio pro conclusione posita (Graece enim Axioma
axioma dicitur propositio pro conclusio-
ne posita : dicunt tamen quidam, qiiod
quid.
504 D. ALB. MAG.
axioma est propositio ad probandam al-
teram assumpta, quae difiicilior est ad
probandum quam illa ad cujus probatio-
nem assumitur : ponitur enim hic pro
propositione afiirmante syllogismum )
cum ista difficilior sit ad probandum,
quam principalis positio sive conclusio,
majorlabor erit disputare ad illam, quam
ad principalem positionem*sive conclu-
sionem : et quia ipsa ^sTlmiliediata, ad
ipsam non est via argumentationis.
Dubitabit ergo aliquis, Utrum in dia-
lectica disputatione ponenda ( hoc est,
supponenda) sint talia axioraata et con-
cedenda a respondente, an sit exigenda
probatio ipsorum ab opponente, eo quod
dialectica inquisitiva est, et ad methodo-
rum principia viam habet, et est ratio
ad utramque partem illius dubitationis.
Nam si alius dicat, quod respondens non
ponat sive supponat ista, et preecipiat ad
hoc disputare ut probentur ; tunc vide-
tur inconveniens : quia tunc prsecipiet
majus (hoc est, majoris kboris) nego-
tium, quam sit quod a principio positum
est : et hoc vocatur apud Philosophos
difficilioris assumptio . Si vero alius di-
cat, quod ea respondens ponat et sup-
ponat tanquam per se nota, tunc sequi-
-=^^mm^)&^=-
ORD. PR.ED.
tur quod credet aliqua probata ex il-
lis, tanquam ex minus credibilibus, in
quantum minus probata sunt : cum ta-
men via dialectica sit ad ista, sicut ad
methodorum principia. Ergo ex his ad
utramque partem disputatis, patet quod
si oportet non facere difficilius problema,
tunc ponenjdum est a respondente axio-
ma. Si autem oportet semper per notio-
ra et probata syllogizare, tunc non est
ponendum axioma : aut ergo ad utrum-
que occurrit inconveniens.
Aut dicimus solventes ad hoc, quod
diversis disputationibus et ponendum et
non est axioma : discenti enim (hoc est,
disciplinaliter disputanti) non est qui-
dem ponendum, nisi notius et verius sit
per se et secundum naturam, sed diale-
ctico exercenti (hoc est, exercitative dis-
putanti) ponendum, quamvis non sit per
se notius, dummodo verum videatur, et
non habeat in superQcie instantiam. Pro-
pter quod manifestum est , quod non
aequahter et discenti sive disciplinahter
disputanti dignum est hujusmodi propo-
sitiones ponere. Epilogaliter ergo dicen-
do, pene suflicienter dictuni est , quo-
modo oportet opponentem et interrogare
et ordinare ea quoe interrogat.
 LTBER VIII TOPICORUM, TRACT. II
TKACTATUS
DE INSTRLGTIONE RESPONDENTIS
aCOLASTICAT DU SACBE-GOEU&
CAPUT I.
Qidd est opus propriian hene respon-
dentis.
De instructione autom respondentis et
de responsione sive de modo responsio-
nis tractaturis nobis, primo quidem lioc
determinandum est, quod ad omnia alia
sicut principium prsemittendum : eo quod
ex proprio opere respondentis proprius
modus respondendi ad singula determi-
netur et inveniatur. Primo ergo deter-
minetur quid est opus proprium bene re-
spondentis, sicut et opus propriumdeter-
minatum est in ante habitis opponentis si-
ve interrogantis.
Quod sit Est autem opus proprium interrogantis
royantisTti et optimum in dialecticis, prout dialecti-
dialecticis.
ca est ad obviationem, sic inducere ora-
tionem interrogativam, ut faciat respon-
dentem concedere improbabilissima, et
aliter non esset obviativa ad improbabilio-
ra quam illa quse propter positionem im-
probabilem sunt necessaria, hoc est,
quam ea quce ex probabili pene sequun-
tur : quia sicut opponentis est obviare
respondenti, ita respondentis est obviare
opponenti : verum respondenti quidem
est e contrario obviandum, quod semper
ita respondeat, quod non videatur prop-
ter eum (hoc est, propter suam respon-
sionem) accidere impossibile, aut aliud ac-
cidere impossibile sive improbabile : sed
si quid talium accidit, videatur accidere
propter positionem improbabilem quam
sustinct : utroque enim istorum modorum
503
II
ET DE MODO RESPONDENDI,
peccare posset respondens. Si autem non
sustinet positionem aut si concedat im-
probabilia secundum rem : quia diver-
sum est peccatum. Aut etiam si ponat
prim.um in ipsa positione quod non opor-
tet : et aliud peccatum si ponat quod opor-
tet, et non servet illud secundum illum
modum servandi quem debet vel potest.
Modus autem iste est, ut consequentia
ad positionem concedat, et repugnantia
neget : quod ex hoc oritur scientia falsee
positionis. Sic igitur patet in communi
quid est opus bene respondentis : hoc au-
tem diversum est in diversis disputatio-
nibus ejus, et artilicialiter nihil determi-
natum est adhuc de modis bene respon-
dentis secundum suum proprium opus :
oportet autem determinare hoc per dispu-
tationis diversitatem, et positionis di-
stinctionem.
Quoniam igitur infinita sunt quae ob-
servanda sunt respondenti, his (hoc est,
ad hoc disputantes vel opponentes) qui
propter gymnasium (hoc est, luctam et
certamen) ad obviationem disputationem
faciunt, et similiter intimatum est quid
respondenti observandum est ad eos qui
faciunt rationes sive ratiocinationes et
disputationes propter experimentum ac-
cipiendum de veritate problematis assi-
gnati vel conclusionis, sicut facit diale-
cticus inquisiti^'u&, oportet de isto facere
mentionem. Xon enim esedem conside-
rationes observandae in disputando, do-
centibus sive doctrinaliter disputantibus,
et discentibus (hoc est^ inquisitivis) ad
experimentum veritatis conclusionis, et
colluctantibus, hoc est, ad obviationem
 506 T). ALB. MAG.
Diaiecticus
obvians .
disputaiitibus vel sophistice
r : quia
m dia-
quandoque lecticus obviaus aliouando iuduit formam
tum sophi- et habitum sophistici, prsecipue in cauto-
lis : quamvis hoc non faciat ad finem de-
ceptionis per locum sophisticum qui est
fallacia. Neque est eadem consideratio in
respondendo his qui ad exercitium dispu-
tant, exercentes se invicem perspectionis
causa, hoc est, ut perpicaciores fiant. In
omnibus enim his diversas consideratio-
nes oportet habcre respondentes obser-
vando suum proprium opus, quod est
nihil videri pati propter opponentem : et
si patiatur ahquid, hoc est propter posi-
tionem : quia secundum modum positioni
proprium habet defendere, hoc est, ut
concedat hoc quod est ex positione se-
quens, nihil positioni repugnans, sicut
parum ante dictum est. Ars enim artifici
tradita virtutem confert ad opus pro-
prium. Quod autem considerationes di-
versae observandfe sunt ad diversimode
disputantes^ patet ex hoc quod discenti
(hoc est, inquisitive disputanti) sempcr
ponenda et concedenda sunt a responden-
te ea quse videntur esse vera : quia aliter
non adjuvatur ad suum opus et ad suum
finem a socio sive disputante. Nullus
enim discentium conatur ahquod falsum
dicere vel persuadere finaliter, ut stet in
isto : et si concludat falsum ad impossi-
bile syllogismo, ab illo redit statim ad
oppositum verum, et stat in illo : et sic
respondens etiam concedens ea quse vi-
dentur esse vera, nihil patitur propter
opponentem, sed quod patitur, est prop-
ter positionem.
Aliae autem considerationes habendse
sunt respondendo colluctative disputanti
adobviationem : oportet enim aliudfacere
videri contra respondentem eum qui col-
luctative disputat, qui non tantum inten-
dit ad positionem disputare, sed plus in-
tenditdisputareobviandorespondenti : re-
spondentem enim ad illum oportet se ha-
bere ad eum, ut nihil ab eo pati videa-
tur : et ideo ad eum indiget cautehs et con-
siderationibus cautelarum.In conventioni-
busautem dialecticis, quando opponens
ORD. mAlD.
Gonvcnitrespondentem,in hisquidem qui
non colluctationis causa,sed causa experi-
menti (hoc est, expediendse per syllogiza-
tionem et ratiocinationem veritatis) et
causa perspectionis, id est, ut perspicaces
fiant, faciunt disputationes, nondum ab
aliquo artifice enodatum est quid consi-
derando oporteat conjecturariresponden-
tem, et quaha oporteat eum non dare
sive negare ad positionem observandam,
quam secundum proprium modum et
opus oportet observare respondentem, ut
dictum est. Et quia de hoc nihil habui-
mus traditum ab ahis, quod conveniens
sit, oportet quod nos ipsi tentemus aH-
quid de hoc artem tradendo dicere.
CAPUT II.
Quse et qualia conjectanda sunt respon-
denti, sive propositwn, seu positio sit
probabilis simpliciter , sive alicui vel
respondenti vel alii.
Quia igitur positionem modo proprio
positam sequitur custodire, respondentis
autem positio variatur, oportet quodmo-
dus respondendi secundum diversitatem
positionis sit diversus. Necesse est autem
respondentem qui ponit orationem quae
positio vocatur, aut probabilem pro-
ponere positionem^ aut improbabilem
aut neutram, quas alicui probabihs est,
et ahcui improbabiHs : vel quod nec vi-
detur, nec non videtur. Et adhuc subdi-
videndo hoc oportet eum ponere, aut
simpHcitor probabilem, aut simpHciter
improbabilem, aut indiffinite et indeter-
minate medio modo se habentem, vel
huic quidem aHcui probabilem, vel aHi
cuicumque, aut ipsi respondenti impro-
babilem.
In communi autem considerando opus
respondontis quoad se et quoad ipsum,
nihil ditTort quoad modum respondendi
in communi quoHbet modo sive quaHter-
cumque probabiHs sive improbabiHs sit
positio de qua respondet : nam idem in
communi modus erit determinatus re-
 LIBER VIII TOPICORUM, TRACT. TI 507

spondendi bene, et idem modus dandi (sicut dictum est) per notiora id quod
(hoc est,concendendi) vel non dandi sive minus notum est, concludi. Propterquod
negandi quod interrogatum est ab oppo- si quid eorum quce interrogantur, non
nente, quoad hoc, ut caveat ut nihil vi- tale est, hoc non estponendum sive con-
deatur pati ab opponente maxime ob- cedendumrespondenti. Si autem simplici-
viante : et tamen nihil dicat repugnans ter positio probabilis : tunc paham ex di-
positioni. Et hoc probatur ex hoc, quod ctis est,quoniam conclusio quam obvian-
cum improbabilis sit positio, tunc neces- do intendit concludere opponens, erit im-
se est fieri vel sequi ex oppositis ab op- probabilis.
ponente obviante probabilem conclusio- Ergo tunc respondenti ponendum est
nem : cum vero probabiHs est positio, omnia quse videntur sivc probabiha sunt,
tunc e contra necesse est fieri conclusio- et etiam de his quae non videntur, hoc
nem improbabilem : eo quod interrogans est, quse sunt improbabilia, poni et con-
obvians semper conatur concludere oppo- cedi possunt quae minus improba])ilia
situm positioni. Si autem id quod posi- sunt conclusione intenta : quia per ista ad
tum est, sive positio, nec est probabilc improbabilem conclusionem non potest
quid simpliciter, neque improbabile sim- devenire: si enim taha ponat respondens,
phciter, necesse quod conclusio quam sufficienter videbitur tractum esse oppo-
opponens concludere conatur, sit tahs nenti. Simihter autem si neque probabi-
quahs positio, hoc est, neque simpUciter hs, neque improbabihs sit positio : nam
probabihs, neque simpliciter improbabi- etiam sic respondenti dandum et conce-
Us. dendum est omnia quse videntur sive quee
Et una doctrina generahs est, quod probabiha sunt, et etiam de his quse non
respondens caveat, quod ad conclusionem videntur quaecumque sunt magis proba-
quam intendit opponens, non deveniat, biha conclusione : sic enim accidit fieri
quando obviando disputat : quia ahud ab disputationes probabihores in preemissis
eopatividebitur.Hoc autemhocmodo fiet: quam sit conclusio : et per talia non de-
quoniam enim qui bene syUogizant, iUi veniet ad conclusionem neutram.
ex probabihbus vel notioribus demon- Ergo si simphciter est probabile vel
strant, hoc est, ostendunt propositum si- improbabile quod ponitur ad ea quse vi-
ve conclusionem, manifestum est quod dentur simphciter, faciendum est respon-
quando simphciter improbabile est ad siones (ut dictum est) talia et dando et
quod disputat obvians, tunc respondenti non dando per quse ad conclusionem in-
e contrario obvianti nihil dandum est vel tentam non deveniat. Si autem id quod
concedendum de his quge simphciter non ponitur a respondente, neque probabile
videntur : quia ista concedi non possunt. sit simpUciter, nec simpUciter improba-
Ncque etiam aUud dandum de his quse bile, sed sit probabile vel improbabile
videntur quidem, sed minus videntur si- respondenti : tunc ponendum vel nonpo-
ve minus probabiha sunt in conclusione : nendum judicando vel comparando ra-
et hoc ideo est, quia cum improbabihs sit tiones ad ipsum quod videtur, vel quod
positio, probabihs fit conchisio : et ipse non videtur: et ista semper taha concedat
per probabiUa deveniet ad conclusionem per quse ad conclusionem intentam non
probabilem : et hoc obviando cavere de- deveniat : quia tunc nihil pati videtur ab
betrespondens. Si enim ad conclusionem opponente.
probabilem devenire debeat opponens, Si autem non suam opinionem, sed al-
oportet quod omnia quse sumuntur ab terius opinionem observat,palam est quo-
ipso ad probandum probabilem conclu- niam ponendum sive concedendum vel
sionem, aut probabilia esse, aut etiam negandum aspiciendo ad illius inteUe-
magis probabilia conclusione si debet ctum, ut ct nihil repugnans positioni di-
508 D. ALB. MAG.
cat, et tamen ab opponente nihil pati vi-
deatur. Propter quod et illi qui ferunt
extrancas opiniones sive positiones, sicut
Heraclitus dixit honum et maUmi esse
idem, non concedant repugnantes ilH po-
sitioni, hoc scilicet quod contraria simul
non sint in eodem subjecto, sive quod
mutuo se expellant ab eodem susceptibi-
li : quia per hoc destruetur positio eo-
rum : quia non videtur eis, quod secun-
dum Ileraclitum sustinendo positionem
suam sic dicendum sit. Faciunt autem
hoc in obviativis disputationibus omnes
qui ab aUis vel a se suscipiunt opiniones
vel positiones extraneas defendendas :
conjectant enim inteUoLtum positionis
secundum Uium sensum ut dicit qui po-
nit, et nihil concedunt repugnans. Dixi-
mus enim quod obviando disputans plus
attendit positionem et etiam fictionem,
quam probkmia : et respondens cavet ut
nihil pati videatur ab opponente. Epilo-
gando ergo dicimus^ quod ex dictis ma-
nifestum cst, quse et quaha conjectanda
sunt respondenti, sive propositum sive
positio sit probabilis simpUciter, sive aU-
cui, vel respondentl, vel aUi.
CAPUT III.
De modo respondendi ad interrogationem
ab opponeiite propositam, sive simplex
sit. sive multiplex.
His autem determinatis quomodo re-
spondendum est ad positionem et dispu-
tantem sic vel sic, determinandum est de
modo respondendi ad interrogationem
ab opponente propositam, sive simplex
sit, sive muUiplex. Dividendo ergo prse-
mittimus dicentes, quod omne quod in-
terrogatur ab opponente, aut est proba-
bile, aut improbabile, aut neutrum, sic-
ut et ipsa positio has habuit tres diffe-
rentias. Et iterum hoc est pertinens ad
orationem sive propositum, vel est non
pertinens ad orationem. Et si quidem
quod interrogando proponitur, est appa-
rens sive probabile, et non pertinens ad
ORB. PR.ED.
orationem sive propositum : tunc respon-
denti dandum cum hac protestatione,
quod dicat, quod videtur esse apparens
sive prohabile quidem : quia ex hoc ni-
hil patietur, cum non sit ad orationem.
Si vero quod interrogando proponitur
non est apparens sive probabile, et etiam
non ad orationem, dandum quidem est :
sed protestando et significandum in ipsa
concessione ut dat, et non videtur : et
haec protestatio facienda est ad cautelam
fatuitatis : ne etiam fatuus videatur, qui
dat improbabile et quod ad orationem
non pertinet. Si vero sit quod interroga-
tur ad orationem, et ^ddetur etiam pro-
babile : tunc quidem dandum est cum
hac protestatione, quod videtur probabi-
ie esse quod propositum est, sed valde
propinquum videtur ei esse quod in prin-
cipio propositum est et involutum in illo:
et interimitur hoc proposito sive conces-
so id quod positum est a principio. Si
autem id quod interrogatur est ad ora-
tioncm et valde improbabile, tunc faten-
dum est respondenti axioma accidere,
hoc est, difficihoris assumptionem : et
dicendum quod est valde fatuum hoc po-
nere. Si vero nec probabile sit, nec im-
probabile, et quod nihil ad orationem
pertinet, dandum, ita quod nihil prote-
stetur respondens, nec aUud protestan-
do determinet. Si autem est quod inter-
rogatur ad orationem, et improbabile,
dandum quidem cum protestatione, quod
et hoc posito interimitur quod in princi-
pio positum (hoc est^ propositum) propter
concessionem ejus quod improbabile est.
Nam sic observando has cautelas, et iUe
qui respondet, nihil videtur pati propter
hoc quod opponens interrogando propo-
nit, si singula qua? opponens proponit,
sit prsevidens, et inconvenientia esse sit
protestans : et etiam in his qui interro-
gat, assequitur s^dlogismum posUis et
concessis a respondente omnibus interro-
gatis quae conclusione et proposito sunt
probabUiora, et sic non habet increpa-
tiones, et nihil patitur ab opponente.
Quicumque vero opponentium ex impro-
 LIBER VIII TOPICORUM,
babilibus quam conclusio, sic conantur
syllogizare, palam est quoniam non bene
syllogizant, et propter hoc sic et talia in-
terrogantibus sive proponentibus non est
concedenduni a respondente quod inter-
rogant.
Simditer autem respondendo cautelse
observandae sunt in his quae obscure (hoc
est, mullipliciter) dicta interrogantur :
his obviativa disputatione a respondente
obviandum est caute, ut nihil pati videa-
tur. Quoniam autem in talibus conces-
sum est respondenti, quod non intelligi-
tur obscurum et multiplex, dicere a prin-
cipio ad opponentem, quod non intelli-
git id quod proponit : et iterum concedi-
tur respondenti aliquo propositorum mul-
tipliciter, quod non est necessarium,
quod ipse illud vel simpliciter confiteatur
vel simphciler neget. Palam ergo quod
nisi primum propositum planum sit et
simplex, non est pigritandum dicere re-
spondenti se non intelligere : et hoc idco
faciendum est, quia ssepe obviat difficile
aliquid respondentibus, ex hoc quod dant
et concedunt ea simpliciter quce non sunt
vera, cum proponuntur ab interroganti-
bus.
Si autem a principio notum quidem sit
respondenti, quod interrogatum multipH-
citer dicitiir, considerandum si ipsum
multiplex in omnibus quidem sensibus
verum vel falsum sit : tunc simpliciter
dandum, vel simpliciter negandum ac si
simplex sit '. Si vero in aliquo sensu
quideni sit falsum, et in aliquo verum,
signilicanduni est et protestandum a re-
spondente^ quoniam hoc multipliciter di-
citur^ et propter aliud quidem (hoc est,
in uno sensu) est falsum, et aliud, hoc
est, in alio sensu, est verum. Et hoc de-
bet facere in principio antequam oppo-
nens procedat ad conclusionem. Si enim
posterius jam facta conclusione dividat
ipsum multiplex, incertum est utrum ipse
respondens hoc dubium quod est in mul-
tiplici, a principio perspexerit : et sic
' Ex tioc patet quod propositio multiplox
TRACT. II o09
minorabitur coram opponente. Si autem
respondens non praeviderit dubium quod
est ex multiplici, et concesserit ipsum, et
postea viderit quod multiplex est, ob-
viando dicere debet opponenti, quoniam
non dedi sive concessi interrogatum ad
hoc (hoc estj ad hunc sensum) inspiciens
in quo tu concludis : sed concessi illud
ad alterum eorum sensuum quos habet
in se multiplex : nam pluribus existenti-
bus sensibus qucP sub eodem tequivoco
nomine vel sub eadem oratione amphi-
bologica, facilis est dubitatio. Si vero
planum sit et simplex quod interrogando
proponitur, respondendum est plane, aut
sic, aut non, concedendo simpliciter, aut
negando simpliciter.
CAPLT IV.
Qualiter respondendum sit ad rationeni
inducticam et ad sijllogismum sive ex
necessariis sice prseternecessariis fa-
ctum.
Determinato autem sic qualiter sit
respondendum ad interrogationem et pro-
positionem necessariam, sequitur hic di-
cere qualiter respondendum ad rationem
inductivam et ad syllogismum, sive ex
necessariis, sive praeternecessariis fa-
ctum.
Ad hoc autem ut preeambulum dico,
quod omnis propositio syllogistica^ aut
est earum aliqua ex quibus ut necessariis
fit syllogismus, aut est propositio prse-
ternecessaria quae inducitur propter ali-
quam necessariarum^ ut praedictum est.
Palam autem, quoniam prseternecessaria
gratia alterius sumitur : quia sumitur
propter aliquam necessariarum.Ex quo fit,
quod inductiva propositione plura simi-
lia sub uno universali contenta, inducti-
ve aliquando ab opponente interrogan-
tur : nam ipsi opponentes sumunt omne
universale, aut per inductionem, aut per
syllogismum probatum in pluribus. Si
non est semper distinguenda.
510 D. ALB. MAG. ORD. PR.^D.

ergo inductione sumere velit universale, ptiva sive impeditiva praeter preedictos
omnia singularia ponenda sunt et conce- modos, ut per instantiam et per contra-
denda a respondente, dummodo sint vera riam rationem.
et probabilia : ad universale autem sive Adhuc autem ipsum respondentem
contra universale tendandum est instan- contra arguentem oportet inferre ipsum
tiam ferre per aliquod singulare non sibi (hoc est, pro se) etproponere diffmi-
prius inductum ab opponente, et inducta tiones et positiones ex aliqua causa cre-
prius ab opponente concessit respondens: dibiles vel necessarias, vel in quibus dif-
et si per aliquod illorum instantiam fer- fmiliones praedicantur quae per seipsas
ret, sibi contradicere videretur. Xam sine sunt necessariee. Nam ex quibuscumque
instantia, vel quge sit, vel quse videatur propositionibus vel diffinitionibus propo-
probibero orationem, cavendum est a re- situm interimunt ipsi inquirentes sive op-
spondente ne protervire videatur. Patet ponentes, palam quoniam his (hoc est,
ergo quod quando in multis singularibus per eadem) adversandum et obviandum
apparuit sic esse ut dicitur, et non dede- est eis. Sed hoc maxime cavendum re-
rit sive concesserit respondens universa- spondenti, ne inferat improbabilem posi-
le, cumnon babeat instantiam quam pro- tionem. Improbabibs autem positio dici-
ferre possit, tunc manifestum est quod tur multipliciter. Cno enim modo dicitur
protervit. improbabilis positio illa, ex qua sumpta
Amplius autem si non fert instantiam, contingit dicere sequi inconvenientia, ut
nec amplius habet unde contra argumen- in positione Zenonis, si omnia dicat quis
tetur per positionem, et unde probet quo- moveri, aut dicat nihil moveri^ ut Me-
niam non est verum quod universaliter lissus : ex hac enim muUa sequuntur in-
propositum est^ magis adhuc protervire convenientia : et qui dicunt quod illa eU-
videtur : quamvis tamen nec hoc suffi- gcnda sunt quaecumque sunt pejoris con-
ciat ut per hoc excludat universalem pro- suetudinis vel urbanitatis, et quod eU-
positam. Quod probatur ex hoc, quod genda sunt quaecumque sunt repugnan-
plures hahemus a Philosophis positas hu- tia consiliis bonorum et optimorum, ut
jusmodi rationes, quae communiter opi- quoniam voluptas sit bonum hominis in
nionibus contrariae sunt, et contra quas vita, quod repugnat bonis consuetudini-
multse hahentur rationes : et tamen a hus : et quoniam injuriam facere quam
respondentibus sustinendae sunt, quam- pati melius, quod repugnat bonis consi-
vis rationes quae sunt in contrarium non liis : audientes enim non odio habent
contingat solvere, vel valde difficile sit respondentem quasi inferentem haec ser-
solvere easdem. Yelut est Zenonis posi- mocinationis sive disputationis causa, sed
tio, quoniam nihil contingit moveri, vel odio habent ut dicentem quse et hona vi-
aliquod stadium vel spatium pertransire: dentur et vera, et ut amplectentem taha:
sed non tamen propter hoc quae sunt tali- quia sermones morales creduntur ex
bus opposita sive objecta talibus in con- amore magis quam ex sermone persua-
trarium adductis propositionibus vel ra- sivo. Xe ergo inconveniens accidat, vel
tionibus dicimus, quod tah^s positiones ne odio habeatur, taha sunt inferenda a
non sunt ponendae : secundum philoso- respondente. Sic ergo dictum est qualiter
phiam enim ponuntur. Si ergo aliquis <?st respondendum ad orationem inducti-
respondentium est, qui neque contra uni- vam.
versalem propositam habet instantiam, Ad synogisticas vero orationes quali-
ut possit contra eam instare. si non po- ter respondendum sit nunc dicimus. Ob-
nit sive concedit, palam est quia proter- servandum igitur quod quaecumque ora-
vit. Est enim in disputationibus proter- tiones falsum syllogizant sive argumen-
va responsio, quae est syllogismi corru- tationes, solvendum est respondenti eas
 LIBER VIII TOPTCORUM,
sive per interemptionem ejus propter
quod fit sive sequitur falsum : non enim
solvit falsum syllogizatum, qui interimit
falsum quod est inpi-ccmissis : neque ite-
rumsolvit, etiam si falsum est quod inte-
rimitur : habebit enim aliquando oratio
sive argumentatio plura falsa : et tamen
non omnia ista falsa sunt causa falsitatis
conclusionis. Cujus exemplum est, ut si
quis dicat eum qui sedet in eo quod se-
det, scribere : ex hoc enim sequitur in-
conveniens : accidit enim Socratem se-
dere, et sequitur sive accidit ex his So-
cratem scribere, quod est falsum : inte-
rempto ergo falso, hoc est, Socratem
scribere, nihil magis soluta est oratio :
quia non dicitur et interimitur illud pro-
pter quod oratio falsa est, quamvis fai-
sum sit axioma (hoc est, assmnpla pro-
positio) quod interimitur: et hoc ideo est,
quia non propter hoc interimitur illud
propter quod oratio sive argumentatio
falsa est : quia si ahquis sit sedens et non
scribens, patet quod in isto non tenet so-
lutio : quare non conveniet solutio quae
data est : quare non debuit quis interime-
re Socratem sedere, sedpotius debuit hoc
interimere, quod est sedentem in eo quod
sedet, scribere non enim omnis qui se-
det, scribit in eo quod sedet. Ille ergo
solvit omnino argumentationem syllogi-
sticam, qui interimit id propter quod est
falsum in minori propositione, et non in
majori : novit autem solvere vel solutio-
nem qui scivit quoniam propter hoc ora-
tio fuitfalsa. IIujus autem simile et exem-
plum in mathematicis est in his lineis,
quae falso circulo scribuntur, ut si di-
cam, quod lineae ab eodem centro circuli
ductae ad circumferentiam sunt sequales,
et describantur linese curvae a centro ad
circumferentiam ductae, et inferatur quod
istse non sunt cequales : non enim in ta-
libus argumentationibus sufficit instare,
et ostendere quod sit falsum : ut propter
hoc quod Hnese curvse sunt inaequales,
ubi rectse a centro ad circumferentiam
ductae sunt aequales. Sic enim assignando
causam falsitatis, erit manifestum utrum
TRACT. II 511
praevidens quis respondentium vel non
preevidens causam falsitatis, attuht in-
stantiam contra universalem vel argu-
mentationem syllogisticam.
CAPUT V.
De ratione ad orationem non conclusam.
Est autem sive contingit orationem
prohibere concludi, hoc est, problema
sive conclusionem prohiberi ne conclu-
datur : quia idem est qusestio, problema,
et concbisio. Haec autem prohibitio etiam
ne concludatur, contingit quadrupliciter.
Hoc enim contingit, aut quia respondens
ostendit in quo est falsum, propter quod
non concludit, ut paulo ante dictum est.
Aut secundo modo ad interrogantem in-
stantiam, hoc est, impedimentum ferre,
ne procedat ad conclusionem, ut quae-
rendo intellectum interrogative proposi-
torum, vel quaestiones laterales juxta
propositum propinquas inquirendo , et
contra respondentem quasi improperan-
do ; seepe enim non solvit respondens
quidem, ut causam falsitatis ostendat,
sed ut faciat quod interrogans non possit
longius proferre sive usque ad conclusio-
nem orationem intendere propter multa
quaesita. Tertium autem impedimentum
est ad interrogata sive ad interrogantem
proposita contradicere : accidit enim ex
interrogatis non tieri (hoc est, non sequi)
quod volumus : eo quod non bene, hoc
est, debito modo vel ordine vel diminute
interrogata sunt : et addito ahquo (hoc
est, debito ordine) vel eo quod diminu-
tum est, accidit fieri conclusionem inten-
tam : tale igitur omissum respondens di-
cere debet contra interrogata de suo of-
ficio. Si ergo interrogans non potest pro-
pter a se omissa in amplius (hoc est,
usque ad conclusionem) suam orationem
producere, tunc a respondente ad inter-
rogantem (hoc est, contra interrogantem)
erit ferenda instantia cum objurgatione
opponentis. Si autem sit impedimentum
interrogantis, et non interrogati, ita quod
512 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
interrogans potest quidem procedere ad
conclusionem : tunc rcspondcntis est
quserere instantiam ad interrogata, ut ex
ista parte impediat conclusionem , ne
aliud propter eam pati videatur. Quarta
autem et pessima (quse maxime aftligit
opponentem) instantia est, quse est ad
tempus : prolixius quidcm eniin respon-
dentes, talibus orationibus instant, ad
quse disputare pluris est temporis quam
sit prsesentis exercitationis, quse est circa
principale propositum : et hoc est, quod
ante dictum est difficultatis majoris as-
sumptio : et his modis impeditur operans
obviative disputans, ne deveniat ad con-
clusionem intentam.
Epilogaliter ergo dicendo, sicut dictum
est prius, instantise fiunt quatuor modis.
Comparando autem istas instantias ad in-
vicem, dicimus quod inter istas instantias
sive impedimenta non est solutio oratio-
nis non concludentis, nisi prima tantum,
ut in antehabito capitulo determinatum
est. Rehquse vero tres dictse instantise
non solutiones sed prohibitiones et im-
pedimenta qusedamsuntconclusionum ne
fiant contra respondentem, quiprohibere
debetne ahudabopponente pati videatur.
CAPUT VI.
De incre/patione orationis ex parte iiten-
tis ea in generali ex parte orationis in
generali, etc.
Increpatio vero orationis sive increpa-
bilis oratio est ahquando et secundum
ipsam orationem, et etiam ex parte uten-
tis ea, et quando interrogatur non eadem
quse ad propositum debet interrogari se-
cundum qualitatem propositi quod inten-
ditur, et ad quod debet esse disputatio,
vel in illo sensu in quo est interroganda :
plerumque enim respondens qui interro-
gatur in disputatione , causa est quod
non bene disputatur oratio sive positio :
eo quod ipse proterviens non concedit ea
ex quibus p]ane erat disputare ad oratio-
nem propositam : et tunc fit increpabihs
oratio ex parte utentis ea: cum enim dis-
putare sit opus duorum, opponentis et
etiam respondentis, non est in altero tan-
tum bene sumere, hoc est, ad debitum
finem deducere commune opus in quo
uterque juvandus est ab altero. Unde ah-
quando necessarium est opponenti conari
rationibus ad eum qui dicit , hoc est,
contra eum qui dicit, quod proculdubio
tunc non rcspondet secundum veram ra-
tionem responsionis , quamvis quidem
contra opponentem, quando et is qui
respondet et vicem agit respondentis
obscrvat eum, ut dicat obviando con-
traria interroganti sive opponenti, et ni-
titur contrariari opponenti, etnonjuvari
ad inquisitionem positionis : et prsecipue
quando dicit opponenti contraria, sua-
dens ea per rationem, quia sic sit vel vi-
deatur esse probabilis : tales enim re-
spondentes sic gravantes ipsos opponen-
tes, faciunt quae sunt ad exercitationem
certativse et colluctativse, et non diale-
cticee, quse ex probabilibus sunt ad pro-
blema sive ad positionem terminan-
dam.
Quoniam autem hujusmodi orationes
ex parte respondentis et ex parte oppo-
nentis sunt propter gymnasium sive
luctam et certamentum, et propter expe-
rimentum quod respondens de viribus
opponentis vult accipere, et non sunt
inquisitivse propter doctrinam de posi-
tione faciendam , palam quoniam ad
compescendum respondentem non so-
lum verum est syllogizandum opponenti,
sed etiam falsum, ut et falsa aliquando
concludat contra respondentem : nec
semper per vera prsesyllogizandum est
opponenti, sed aliquando per falsa, ut
et ex falsis a respondente datis ahquando
procedat contra respondentem . Ssepe
enim contingit, quod vero posito, inte-
rimere id necesse est disputantes sive
opponentes : quia per illud ipsi respon-
dentes impediunt disputationem : et tunc
quia verum non interimitur per verum,
sed per falsum, oportet in syllogismo
 LIBER VIII TOPICORUM. TRACT. II 513

protendere et proponere falsa'. Quonlam (quantum ad impedimentum disputatio-

et falso posito, non potest hoc interimi, nts) sive respondendo^ sive interrogando
nisi per falsa deducendo ad inconveniens, fiat hoc, scilicet prave litigare : nam sic-
oportetetiamtunc protendere falsa : nihil ut qui opponit litigatorie (hoc est, ad
enim prohibet in probabilibus alicui fmem litis) prave litigat, sic etiam ille
respondentium aliquando videri ea quae qui htigatorie respondet, sicut ille qui
non sunt (hoc est, quae falsa sunt) magis non in respondendo concedit quod vide-
quam videantur ea quee sunt vera. Sicut tur, et quod est prohabile, neque suscipit
quod sol sit monopedalis, magis alicui assentiendo quidquam ejus quod interro-
videtur, qaam quod sit major habita- gans vult inquirere ad propositam faciens
tione : propter quod argumentatione positionem.
facta ex falsis, qucT illi responderi A'i- Manifestum ergo ex his quae dicta
dentur, magis erit suasus ut compesca- sunt, quoniam non simiHter, hoc est, ex
tur quam sit adjutus. eadem causa increpandum est, et per se
Propter quod argumentatione facta ex sive secundum se orationem interrogan-
falsis ad doctrinam sive docendum est tem sive opponentem : sed alia de causa
oratio aliquando male syllogizata ex par- increpatur opponens^ et aha respondens :
te opponentis:quia opponentem quitrans- nihil enim prohibet ahquando orationem
fert et refert disputationem obviativam quidem pravam esse, interrogantem vero
ad respondentem, si bene se in disputan- ut contingit (hoc est, quantum disputa-
do habere vult, debet transferre dialecti- tio et oratio permittit) optime contra re-
ce et non litigatorie, ut etiam ex probabi- spondentem disputare secundum modum
libus ad positionem disputet, et non ad et legem dialecticse disputationis. >"am
contentionem se transferat : sicut etiam contra discolos respondentes non est for-
oportet geometram disputare geometri- te possibile statim, nisi prius compesca-
ce : et hoc quidem oportet opponentem tur per cavillationes , quales quis sive
observare, sive falsum sit, sive verum ahus opponentium vult facere syllogis-
quod concludendum est contra proposi- mos : sed oportet eum facere tales, qua-
tum. Quales autem dialectici sunt syllo- les contingit facere ad compescendum di-
gismi quibus uti debet opponens, dictum scolum.
est prius in primo libro hujus scientiae. Quoniam autem indefmitum est sive
Quoniam autem pravus socius est, qui incertum et indeterminatum , quando
impcdit commune opus, palam est quod contraria opponenti vel respondenti, et
in oratione (hoc est, in disputatione) pra- quando ea qu« sunt in principio sunt in-
vus est qui impedit disputationis proces- convenientia , ad intentum propositum
sum debitum : ubi enim quod proponi- faciunt vel proponunt homines disputan-
tur in dlffinitionibus, est commune qui- tes ad invicem opponens et respondens :
dem opus et opponenti et respondenti : plurimi etiam ea prius sunt renuentes et
certantibus autem his opponente et re- negantes , postea concedunt et ponunt
gpondente et ad victoriam contra se invi- hsec, ut ssepe fit in prohabiHbus : et hoc
cem conantibus, non est possibile eveni- fitideo,quia lespondentes plerumquesub-
re utrique idem quod intendit. Certanti- audiunt ad perversum intellectum audi-
bus enim duobus ad invicem, plures uno ta, referendo ea quse interrogantes inter-
vincere est impossibile : ambo vincere rogant a principio, et ex hoc necesse est
non possunt, sed unus vincet, et alter pravas fieri disputationes. Et causa hu-
cedet sive succumbet. Nihil autem chtTert jus est ille c|ui respondet, hsec quidem li-

* Verum non potest interimi per verum, nec niens. Ex hoc colligitur quod multa falsa sunt
falsum per falsum, nisi d.;cendo ad inconve- probabiliora veris. P. J.
n 33
 514 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

tigiosa concedens, alia autem talia quce tunc patet quod est diminuta et defi-
faciunt ad propositum non concedens. ciens, et deficit in necessariis, et maxime
Sic ergo ex parte utentium oratione est quando addita sunt pejora ad proban-
increpanda oratio. Et manifestum est, ut dum, et minus probabilia quam conclu-
diximus, quoniam non simiiiter incre- sio. Rursum quarta causa increpationis
pandum est et orationes et interrogantes. est, si talis sit oratio, quod non fiat ex
ea syllogismus ad proposilum, nisi qui-
CAPUT VII busdam ablatis : quia tunc abundat su-
perfluis , quse esse non possunt causa
Dequinque increpationibus orationis se- conclusionis. Nam quandoque opponen-
cundwn se. f^s sumunt plura interroganda , quam
necessaria sunt ad propositum : et pro-
Per se autem sumptaj orationis non in pter hoc tunc non fit syllogismus conclu-
usu opponentis vel respondentis quinque dens, eo quod heec sunt : quia causa con-
sunt increpationes. Prima quidem sum- clusionis esse non possunt . Amplius
pta est in oratione secundum quod est cau- qninta causa increpationis est, si ex im-
sa conclusionis, quando talis est oratio, probabilioribus ct minus credibibbus
quod ex interrogatis propositionibus non quam sit conclusio, fiat syllogismus : aut
concluditur aliquid, nec propositum, nec ctiam fiat ex veris, sed plurima opera
aliud omnino : cum sint vel falsa, vel sive labore indigentibus ad manifestari
improbabilia plura eorum, vel omnia in satis , quam conclusio ad demonstran-
Quomodo quibus Bst conclusio : prajmissaj enim dum : hoc enim est axioma assumptum,
sum'cauS quantum extrema, materialiter se habent ut prsedictum est.
^nduSo^ ad conclusionem, et quantum ad mo- Ad intelligentiam eorum qua? dicta
modo' X'^' dium, ut causa efficiens habent se ad sunt et explanationem, notandum est
effectiva, couclusionem, et conclusio est in ipsis ut quod non oporlet dicere, quod syllogismi
effectus in causa materiaii uno modo, et dialectici et ad propositum fiant ex omni-
ut effectus in causa efficiente alio modo. bus sive quibuscumque propositionibus :
Et quando neqae ablatis quibusdam, nc- et non oportet dicere syllogismos simili-
que additis , neque etiam his quidem ter (hoc est, sequaliter) esse probabiles et
ablatis, his vero additis fit ex ipsis aliqua verisimiles : naturaliter enim ex ipsa na-
conclusio : talia enim non possunt aliquo tura propositionum quaedam earum quse
modo esse causa conclusionis : et ideo quasruntur sive interrogantur, sunt faoi-
est hoc, quia omnes formae syllogisticae liora quibusdam et probabiliora, et quse-
repugnant^ nec servant aliquem ordinem damdifficilioraelimprobabiliora. Propter
medii vel extremorum, nec per dici de quod qui connexuerit sive proposuerit
omni, vel dici de nullo confirmantur : et syllogismos ex propositionibus maxime
ideo merito sunt increpanda. Secunda probabilibus in quantum convenit secun-
autem increpatio sive causa increpationis dum propositam materiam (Iioc est, in
est, si oratio talis sit quod ex ea non quantum permittit proposita materia)
fiat syllogismus ad propositum : peccat hspc bene disputat : et non dicitur esse
enim^ eo quod caret fine debito : vel increpanda oratio, quia etiam argumen-
etiam si non fiat syllogismus dialecticus, tum ex probabilibus procedere constat.
et ex talibus probabilibus, et de quibus Manifestum est etiam ex dictis, quod
prius in primo hujus scientise libro di- non est eadem causa increpationis in ora-
ctum est. Tertia autem increpatio sive tione secundum quod est ordinata ad
causa increpationis est, si oratio talis est propositum ostendendum, et in oratione
quod syllogismus ad propositum ex ea secundum quod perse sumitur ad conclu-
non fiat, nisi quibusdam additis ; quia sionem quamcumque similiter ordinata :
 LIBER VIII TOPICORUM, TRACT. II 315

nihil eiiim prohibet per se quidem ora- deatur facere ad conclusionem per ali-
tionem esse vituperabilem, et tamen ad quem locum sophisticum, et non facit,
problema esse laudabilem : et hoc maxi- tunc est philosophisma, non syllogismus :
me tit, quando obviative disputatur ad et non erit demonstratio sive arg-umen-
ahquid, ad cujus positionem vel fictio- tatio ostensiva. Est autem philosophisma
nem intenditur et proceditur ex datis a dictum syllogismus demonstrativus. Ar-
respondente, Rursum e contrario etiam gumentum autem dicitur syllogismus
nihil prohibet orationem quidem per dialecticus, eo quod argumentum est ra-
se esse laudabilem, ad problema autem tio rei dubiae faciens fidem : fides autem
esse vituperabilem : quia non facit ad proprius effectus est syllogismi dialecti-
propositum : et hoc fit quando oratio ci : quia opinio rationibus juvata fit fides,
ex pluribus et verioribus conclusa est, ut dicitur in tertio de Anima^. Litigato-
et facile potest probari, sed tamen im- rius autem syllogismus d\d\wv sophisma.
pertinentibus ad propositum. Erit au- Aporisma autem dicitur syllogismus dia-
tem aliquando sive contingit quandoque, lecticus contradictionis, qui maxime est in
quod oratio conclusa pejor est quam non obviativis disputationibus, et est graecum
conclusa : et quidem hoc fit, quando hsec nomen compositum ab i. id est, sine,
quae conclusa est, ex fatuis conclusa est, et tJj-.ic. quod est apparitio, ut communi-
hoc est, valde improbabilibus : cum pro- ter dicitur, quia per ipsum ad utramque
positio non conclusa non sit hujusmodi, partem arguitur, et neutra apparet prius
quod ex fatuis possit concludi, sed talis quam alia : melius tamen dicitur a -opia,
quae adsuam probationem talibus indiget quod est conturbatio, quia inter utram-
quse sunt probabiliora et vera : et maxi- que partem contradictionis conturbatur.
me tunc est mala illa oratio, quse ex fa- Si vero fiat aliquis syllogismus diale-
tuis concluditur : quando etiam peccat, cticus^ in quo ex utrisque propositionibus
ita quod conclusio non est in assumptis ostenditur quod videtur, et estprobabile,
ad syllogismum propositionibus sicut ef- ita quod propositiones preemissae non si-
fectus in causa efficiente. Eos autem op- mihter probabiles esse videantur, nihil
ponentes qui per falsa verum concludunt prohibet id quod ostenditur, quod est
non justum est increpare : nam falsum conclusio, magis et magis esse probabile:
quidemper falsum necessaria consequen- sed si talis fiat sjdlogismus in quo una
tia contingit syllogizare : verum autem propositio videtur et est probabilis, illa
per falsa quandoque contingit. Hoc au- autem rehqua propositio sit neutro modo
tem jam olim manifestum est et deter- se habens, nec probabdis, nec improba-
minatum in Prioribus Anahjticis. bilis : aut etiam si una propositionum
Quoniam autem hsec ita determinata videatur et sit quidem probabihs, illa
sunt de diversitate orationis syllogisticse, autem non videatur, eo quod non proba-
dicemus etiam ex incidenti arguentes in bilis sit, vel improbabilis^ conclusio quae
his diversificari. Dioemus ergo quod ora- sequitur, similiter erit vel neutra, vel pro-
tio, quae est demonstratio, sic ostensive babilis vel improbabihs. Si autem propo-
est dicta alicujus determinatae conclusio- sitio magis sequatur alterum, et probabi-
nis oratio, si aliud aliquid est intermix- litatem vel improbabilitatemcum reliqua
tum tali conclusioni, quod ad conclusio- sit probabihs, tunc sequitur etiam con-
nem probandam vel cavendam nullo mo- clusio vel magis se habens ad hoc ad
do se habet, non erit syllogismus de illo quod niagis se habens estpropositio.
sive ex illo sicut ex causa conclusionis, Est autem quoddam circa orationes vel
sed erit non causa ut causa. Si autem vi- <^irca argumentationes peccatum, quod

* Aristoteles, In 3 de Anima, tex. com. 137.

 S16 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

tamen idem cum aliquo prpedicatorum longitudine et superfluitate latere facit

est, quia est de genere incrcpandse ora- causam consequentia? circa quam est ora-
tionis : hoc autem peccatum est, quando tio? cum enim plurima prsemittuntur,
quis ostendit per longiora sive plura, nescitur ex quibns illorum sequitur con-
quod prsemissis inest per pauciora sive clusio. Et quod illa sit nequitia et malitia
majora : et per talia minora qu» insunt orationis, patet in opposito : quia oratio
orationi (hoc est, argumentationi) sicut palam et manifesta in bonitate uno qui-
prGemissse insunt conclusioni quantum ad dem modo publicissimo (hoc est^ com-
extrema : quia aliter conclusio non se- municatissimo) dicta, si sit conclusa ita
queretur ex prcemissis nisi prsemissge es- evidenter ut nihil oportet ahud, hoc est,
sent in conclusione : utriusque enim me- amphusdubitare vel quaerere. Uno autem
dietas prsemissarum est conclusio qua aho modo quo etiam maxime dicitur bo-
major extremitas concluditur de minori. nitas orationis, quando taha sunt in prse-
Hujus exemplum est, ut si probandum missis, ex quibus sicut ex prsemissis vel
sit quod una opinio magis cst vera vel principiis necessarium est conclusionem
certa quam altera, si ahquis ad hoc pro- esse. Est autem per conclusiones (hoc
bandum petiit vel assumpsit, quodsingu- est, per probatas et notiores propositio-
larium sive esse idem de se prsedicatum nes) conclusum sive conclusa. Amphus
magis est verum vel certum, et assump- autem nequitia sive mahtia orationis est,
sit ad hoc pro minore propositione, quod si deest in prsemissis quod valde proba-
in opinione est idem de se opinabile, et bile est,hoc est, probabilius conclusione^
concludit per hoc quod magis est opinio sicut in prsemissis dictum est : sed hsec
(in qua idem est de se) certa, quam iha malitia, quando diminuta et longior est,
in qua est aliud quoddam de alio opina- quam debeat esse oratio, etc.
tum, et sic format syllogismum. Omne
idem de se praedicatum^ certius est quam CAPUT YIII
ubi aliud de alio praedicatur. Opinio quse
idem de se opinatur, est in qua idem de Be modis falsse omtionis.
se prsedicatur. Ergo est certior quam illa
quse ahud de alio opinatur. Et hoc sufficit Sic igitur habitis causis et modis incre-
ad propositi ostensionem. Ubi autem hoc pandse orationis dicemus de modis falsse
opinabile sive ad hanc propositionem orationis : et vocamus orationem aro-u-
opinabilem (quod id quod dicitur de se, mentationem, sicut priusdicilur. Dicimus
magis est verum et certum) quse fuit pro- igitur quod falsa dicitur talis oratio qua-
positio major, potitum est etiam opinio- drupliciter. Uno quidem modo et primo,
nem eamdem de se magis veram esse, quando per orationem videtur concludi
quse superflua sunt et longiorem debito quod non concluditur : et hsec oratio est
facientia ratiocinationem orationi : et po- falsa, quia caret forma, et peccat in for-
stea ex omnibus illis concluditur, quod ma. Hasc autem oratio vocatur sylloo-is-
eamdem opinionem de se certiorem esse mus apparens de num'ero litio-iosorum et
quam aliam : quando enimhabetur, quod sophisticorum : nec hic ponit, quia ad
omne de se prsedicatum est verius alio dialecticum pertineat, sed potius nume-
quodam, et quod opinio de se prsedicata, rum facit in modis falsse orationis, ne in-
non oportet assumere opinionem ejusdem sufficiens videatur esse divisio. Oratio
de se maxime veram esse : quia conclusio autem dicitur secundo falsa sive argu-
habetur sine illo : et ideo peccatum est mentatio, quando concluditur, non ta-
et nequitia increpandse orationis : quse men ad propositum : et ha?c magis est
enim posset esse major nequitia orationis vana quam falsa, quia vanum est quod
sive argumentationis, quam quse sua est ad finem quem non concludit. Pecca-
 LIBER VIII TOPICORUM. TRACT. II 317

lum hoc est maxime in syllogismis qui ablalivo ponens, hocest, per alia a veris
sunt ad impossibile ad quod ducunt : et (hoc est, ex falsis) oportet esse demon-
ideo ex isto propositum non potest pro- strationem sive ostensionem : quia si ve-
bari. Aut tertio modo oratio sive argu- rum per falsum aliquod interimitur,
mentatio dicitur falsa, quando quidem oportet aliquod positorum (hoc est, praB-
concludit ad propositum^ sed non ex pro- missorum concessorum) non esse omni-
priis, hoc est, secundum propriam con- no, propter quem est hujus interemptio-
clusionis disciphnam sumptis, sicut fecit nis veri demonstratio, hoc est, ostensio
Brisso in circuli quadratura. Hoc autem vel probatio.
peccatum est^ quando in medicinali con- Et ne aliquis dicat quod non oportet
clusione sumitur communis propositio, interimere verum per falsum positum in
quse non est medicinalis, videtur tamen praemissis,quiaverumperfalsumprobatur,
alicui medicinalis esse : aut quce non etideo interimi non oportet per falsum :
geometrica, videtur tamen alicui geome- dicimus quod si verum concludatur per
trica : aut quce non est dialectica sive falsa et quse valde stulta sunt, hoc est,
probabilis, videtur tamen alicui esse dia- improbabilia sunt pluribus etiam secun-
lectica, sive verum vel falsum est, quod dum sensus meditantibus, talis oratio erit
accidit in conclusione per improprias pejus quoddam, quam ille quifalsumper
propositiones syllogisticas. Alio autem falsum syllogizat : non enim sequitur
modo et qitarto dicitur oratio falsa sive tale verura ex talibus falsis, nisi syllogis-
argumentatio, si per falsa syllogizetur, et mo formali et nonprobante : nec erit os-
est peccans in materia : conclusio autem tensio propter quid, sed quia tantum,
per falsa syllogizata, quandoque quidem sicut in Prioribus Analyticis dictum est.
erit falsa, quandoque erit vera. Nam fal- Modus autem solvendi orationes falsas
sum semper quidem per falsum concludi- secundum omnes istos quatuor modos
tur : verum autem contingit per non ve- est. Quare palam jam ex dictis est^ quod
ra concludi, ut dictum est prius. Quod P/-/;;io modo volenti solvere, prima con-
autem oratio sive argumentatio hoc mo- sideratio est orationis per se acceptae ha-
do falsa sit, magis est peccatum dicentis benda, ut consideret si concludit et solvit
(hoc est, respondentis) quam orationis : dicens, quod non concludit, quia pec-
quia nisi falsa daret respondens, dialecti- cat in forma. Secunda consideratio est
cus exfalsis non procederet. Et adhuc ne- in secundo modo orationis falsse, ut
que semper tale peccatum est dicentis si- consideret utrum verum vel falsum con-
ve respondentis, sed quando, hoc est, ali- cludat ad propositum. Tertia vero in ter-
quando : sed tunc non est peccatum di- tia oratione falsa est, ut consideret ex
centis, quando quidem latet eum esse qualibus quibusdam praemissis concludit,
falsum : eo quod falsa per se sive secun- utrum etiam ex propriis vel impropriis
dum se accepta, pluribus veris recipimus secundum propriam disciplinam : nam si
magis et magis probabilia esse : et hoc concludat ex falsis, sed probabilibus, ra-
fit, si opponens aliquod verum interimit tionalis est oratio quantum ad dialecti-
ex his falsis concessis a respondente, quse cum, qui ex probabilibus procedit, sive
maxime probabilia videntur, et pro veris veris, sive falsis. Aliquando si non pro-
sunt concessa : quia hoc peccatum non bat et procedit quidem ex existentibus
est indialecticis : cum enim sit probabile (hoc est, veris) sed improbabilibus, pra-
falsum, non est peccatum concedere va est oratio quantum ad dialecticum. Si
quando latet ; nam cum talis est demon- autem procedit ex falsis et valde impro-
stratio, hoc est, ostensio interimens ali- babilibus et stultis, palam quoniam tunc
quod verura, oportet quod sitaliorum ve- oratio est prava : aut simpliciter, quia
rorum, groecismus, hoc est, genitivum pro stulta sunt : aut prava est adpropositum^
 S18 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

quia nihil probat, cum consequentia in ta- exemplum est, ut si dicam, homo currit,
libus causam non habeant. erc:o homo currit : velin svnonimis, gia-
dius incidit, ergo spatha incidit, et hujus-
CAPUT IX. modi.
Secimdo modo petitur id quod est in
De impedimento ejus qiiod est petere id principio, quando id quod particulariter
quod est in principio, vel petere con- habet probare aliquis, petit universaliter
trarium. in suo toto universali, cum pars a suo toto
non sit diversa, quamvis etiam non omni
Quia autem jam in preehabitis dictum modo cum ipso sit idem. Cujus exem-
est, quod indeterminatum est quando op- plum est, ut qui conatur ostendere, quo-
ponentes ponunt contrarium, velid quod niam contrariorum est una et eadem di-
est in principio, et quibus modis petitur sciplina, petit quod omnium oppositorum
oppositum. Dicimus ergo primum, quod est una disciphna. Et attende quod in dubium. Removei
Quid est pe- quomodo petit interrogans id quod est nraedicatis essentiaUbus quaemagisinsunt
tere princi- . . . . , ^ . ^ . ^ p -i
piumsecun- m prmcipio, et quando petit contrarmm, superioribus quam mienoribus, aut non
dum verita- . •i-r, • ••! •• • c • i
tem. secundum veritatem quidemm Posteno- msunt supenoribus nisi per mtenora, vel
7'ihus Analyticis dictum est : sed hic di- inferioribus nisi per superiora, est iste
cendum est hocsecundum opinionem. Et bonus processus, et non est petitio ejus
dico secundum veritatem, quando per quod est in principio : sed in accidenti-
ignotius et eeque ignotum similiter peti- bus prsedicatis quse prius insunt inferiori-
tur id quod est in principio. Secundo buS;, et posterius superioribus^ si inferius
autem petitur id quod est in principio, petatur in superiori^ peteiur in ignobilio-
quando per id quod est idem vel ceque ri quam ipsum sit : et ideo in talibus est
notum vel ignotius quoad nos, petitur petitio principii, sicut patet in exemplo
Differentia id quod cst iu principio. Adhucautcm inducto quod est accidentalepraedicatum.
inter petere , it^^i i • t-i • ti !••• .... j
principium, notandum, quod dicitur id quod est m Est autem mtalibuspetitio pnncipii quod
et petere id . . . . ... . . -, ■ • i • i i ■ i
quod est in prmcipio pcti, ct nou prmcipmm m se, videtur, quia id particutare vei speciaie
principio. .. ...... , .j
sed peiitur id quod est in prmcipio m- quod oportebat per se quidem sumptum
volutum in alio frequenter ut in toto vel ostendere, petitur in toto cum aliis plu-
in parte vel converiibiU vel hujus ah- ribus particularibus in illo toto conten-
quo. tis.
Modos autem ejus quod est petere id Tertius modus est, si quis idem quod
quod est in principio,determinantes dici- universaliter est ostenderein proprosito,
mus, quod aliquispetere videtur id quod petit hoc pariiculariter : qui modus con-
est in principio quinque modis. Manife- versus est ad praecedentem, quia tolum
stissime quidem in primo modo contingit tale, maxime secundum quodut integrum
petere id quod est in principio, si quis ex suis partibus consideratur^ non est ni-
idem quod monstrare oporiet, petat in si suse pariiscompositae potesias, autuni-
eodem nomine et re, non est facile latere versahier integraiur ex suis pariibus,
respondentem.Inunivocis autem (hocest, quando non essentia, sed simpHciter est.
in synonimis) in quibus est nomen idem, Cujus exemplum est, ut si proponat os-
et ratio diffinitiva eadem orationis sive tendere de omnibus contrariis in"toio ah-
rationis complexsead nomen, magislatet. quid, et petit hoc in aliquibus : videtur
Removet £t hoc intelligendum de his in quibus enim id quod in pluribus in toio accepiis
aeque nota sunt nomen et diffiniiio : quia oportebat osiendere, hoc idem in parti-
in loco a difhnitione (prout difiinitio est bus extra totum divisum sumptis petere.
principium et causa cognoscendi diffini- Rursus cjuartus modus, qui conversus
tum) non est petiiio principii. Hujus tertii est, si quis dividens petat in parii-
 LIBER VIII TOPICORUM,
bus quod propositum est, conjunctim
esse demonstrandum. Ut si oporteat con-
junctim ostendere medicinam esse scien-
tiam sanativi et a?grotativi, ot inferat ex
hoc, quod medicina est scientia sanativa,
et oegrotativa : quia totum copulatum non
est suge partes simul acceptee.
Aut etiam quintus modus est in con-
vertibilibus, si quis eorum quse ad invi-
cem se consequuntur convertibiliter, al-
terum petat ex ne^essitate esse, et ex illo
concludatrebquum. Ut si oporteat osten-
dere, quod diameter est incommensura-
bilislateri, petat quod latus est incommen-
surabile diametro : horum onim unum
convertitur cum alio, et habent eamdem
probationem, et ceque ignotum cst unum
Removet sicut aliud. Atteude tamen quod si unum
per aliud etiam accidens esset notius al-
tero ,tunc per illud possct inferri rebquum ,
et non esset petitio principii, sed locus a
convertibili, et caetera.
CAPUT X.
De modis petendi contrarium.
'■ TEqualiter autem in numero cum quin-
"" que modis petitionis principii sunt quin-
'■ que modi petitionis contrarii, ita quod
"■ omne oppositum sive disparatum di-
catur contrarium. Nam primwn (hoc
^ Contrarium cst, primo modo) pctit contrarium, siquis
,' opposito
pro^^omnT
di- pctiit
,. secuudum
1 • afllrmationem
• et nega-
,
'■ sparato. tioucm : hsec emm maxime opponuntur.
i Secundo modopetitur contrarium, si quis
B petat contraria secundum oppositionem
i- contrarietatis dicta. Ut si quis petat bo-
i- num et malum idem, hoc est, unum in
altero. Tertius vero modus est, si quis
debeat probare aliquid universaliter, et
petiit contradictionem universaHs in par-
I- ticulari particulariter. Ut si aliquis ad
r probandum sumpserit contrariorum unam
TRACT. II 519
esse disciplinam, et probet alteram, et
non esse eamdem disciplinam sanativi et
segrotativi : tunc enim petit quorumdam
contrariorum non esse eamdem discipli-
nam, et sic petit contradictoriam ejus quse
est omnium contrariorum esse eamdem
disciplinam. Aut cjuartus modus est con-
versus tertii, si aliquis volens probare
quorumdam contrariorum ut sanativi et
segrotativi eamdem esse disciplinam, ten-
taverit sumere in universali contradictio-
nem. Rursusj^ean/^^.ymodus, si quis petat
contrarium ei quod ex necessitate acci-
dit : eo quod haec sunt (hoc est, contra-
rium conclusionis) ex necessitate jam in
prsemissis, et per consequentiam : hic
enim petit contrarium in contrario. Aut
etiam modo alio, qui tamen ad istum re-
ducetur : ut si quis non petat vere oppo-
sita vel contraria, petat tamen duo dis-
parata talia, ex quibus erit consequens
opposita contradictio. Istis ergo modis
contrarium petiturin contrario.
Quia jam diximus qualiter petitur id
quod est in principio, et qualiter petitur
contrarium in contrario, ostendamus dif-
ferentiam istorum ad invicem secundum
quod faciunt malitiam in oratione argu-
mentativa. Dicimus igitur quod id quod
est contraria recipere, differt ab eo quod
est in principio petere tantum : quoniam
hujus quod est in principio petere^ est
peccatum relatum ad conclusionem : eo
quod nos ad conclusionem aspicientes di-
cimus abquem petere quod est in princi-
pio, quando petit idem quod in conclu-
sione debuit concludere. Contraria autem
sunt et petuntur in se invicem in propo-
sitionibus praemissis, in eo quod proposi-
tiones se habeant ad invicem aliquo mo-
do dictorum quinque modorum, de qui-
bus diximus quod contrarium petitur in
contrario.
 520 D. ALB. MAG. ORD. VRJED.
TRA€T4TUi§l
QUALITER DL\LEGTIGA
CAPUT I.
De docuinentis ad exercitationem perti-
nentihus, et formalihus, et rationalihus.
Jam autem tradita est dialectica secun-
dum quod est ad inquisitionem et ad se-
cundum philosophiam disciplinas, et tra-
dita etiam jam est dialectica secundum
quod est ad obviationem tam ex parte
opponentis, quam ex parte respondentis.
Nunc igitur ultimo traditur secundum
quod est aliquid ad exercitationem et me-
ditationem quce est aclus memorise : et
frequenter sunt idem ad exercitationem
et ad meditationem talium orationum
qu» valent ad exercitium. Primum qui-
dem et formaliter exercitativum confe-
rens ad documcntum est, quod oportet
assuescere, ut sciat uti conversivo syllo-
gismo, ut etiam sciat converti tales ora-
tiones disputatas : sciendo enimuti syllo-
gismis conversivis, etiam ad hoc quod di-
citur, magis habebimus nos idoneos, et
exibebimus nos magis paratos, et in pau-
cis sumptis orationibus plurcs habebimus
Quid sit nti oratioucs ad propositum facientes. Ratio
syTiogSBo. autem bujus est, quia converti vel syllo-
gismo conversivo uti, est aliquem transu-
mentem conclusionem primi syllogismi
jam syllogizati in alterum syllogismum et
in oppositum conclusioni, et id opposi-
tum ponere cum reliquo, vel altera prse-
missarum interimere unum eorum prse-
missorum qufe data sunt in priori syllo-
gismo : quia siconclusio non est vera, et
oppositum conclusionis cum altera pr.T-
III
EST AD EXERGITANDUM.
missarum syllogizatur, oppositumalterius
primi syllogismi necessario sequetur : et
hoc quidem estnecessarium, si hoc con-
cedatur, quod omnibus praemissis cum
prima conclusione positis et concessis ne-
cesse fuit conclusionem esse vel sequi ex
praemissis : tunc enim oppositum sequi-
tur opposito conclusionis posito cuni al-
tera prsemissarum.
Dando autem documenta secundum
quod exercitativum est ad positionem de-
terminandam, dicimus quod ad omnem
positionem respondentis considerandum
est ar^^umentum temiinans eam ad affir-
mationem : quoniam sic est ut ponitur,
et arguens ad negativam, quoniam non
sic est ut ponitur. Postquam autem ad
utramque partem disputatum est, tunc
quserendum est invenire solutionem : sic
enim frequenter faciendo simul accidit ad
interrogandum sive opponendum et re-
spondendum exerceri : et si ad syllogis-
mum disputandum ad nullum alium ha-
bemus, ad nos ipsos tamen sic exercitare
nos habebimus.
Aliud autem documentum est, quod
argumentis sic ad utramque partem in-
ductis, alternatim ponderatis, eligenduni
est quse sunt ad eamdem opinionem ar-
gumenta magis valentia, sive ista sint ad
affirmativam opinionis, sive ad negati-
vam hoc enim ad cognoscendum de
quolibet multum confert idoneitatem, ad
arguendum ad quodlibet propositum ma-
gnum habet per exercitium adjutorium :
quoniam idoneus est aliquis per exerci-
tium ad arguendum, et quoniam sic est
affirmative, et quoniam non sic est nega
 LTBER YIII TOPICORUM,
tive. Nam ex talibus documentis accidit
observationem, et facultatem ex observa-
tis accidit fieri : et etiam habet adjuto •
rium ad cognoscendum de quolibet se-
cundum philosophiam speculalive piu-
dentiam, hoc est, providentiam, ut in
quolibet provideatur quid verum et quid
falsum sit : et posse inspicere in singulis
quse utrinque (hocest, ad utramque par-
tem contradictionis) de unoquoque acci-
dit dicere ex hypothesi (hoc est, suppo-
sitione) hoc est, ex talibus propositioni-
bus quae supponuntur ut eis utamur tan-
quam principiis : hoc enim ad heec qua?
dicta sunt, non parvum est instrumen-
tum : ex isto enini reliquum est et reH-
ctum et causatum, nos ratione eligere al-
terum contradictorum, quodcumque est
Qui sint bo- id quod i cst
ni ingenii, et , . ..
verum.i. Oportet i autem
• •
ad
undedicatur nujus eiectionem aiiquem esseboni mge-
niisecundum virtutem naturae rationalis :
esse autem boni ingenii est posse ex in-
genio ehgere verum in quolibet, et fuge-
re falsum : quia qui nati sunt bene, hoc
est, quibus bene innatum est^ hoc pos-
sunt bene facere : quia ingenium dicitur
intus genitus, et hic est qui subtiles habet
spiritus et expeditas animales operatio-
nes, et bonani rationem collativam : nam
qui amant verum tanquam naturse suee
applicabile,et qui odio habent falsum quod
profertur tanquam naturse suee inimicum,
facile discernunt per artem juvantem na-
turam optimum in omnibus.
Aliud autem documentum, quod eum
qui exercitatus esse voluerit, oportet
scire orationes disputativas valentes ad
eaproblemata quce sa?pe incurrunt : hsec
enim communia sunt et ad multa valen-
tia, et maxime de propriis propositioni-
bus quibus utimur ad ilia alia tanquam
principiis : quia istse sunt constructiones
et valent ad multa : in his propositioni-
bus ssepe contendunt ipsi respondentes
cum opponentibus, quia in muHis valont
problematibus.
Amplius autem documentum aliud est,
1 Hoc idem Jiabetur in 3 de Auima, com. 4
TRACT. III
521
quod oportet terminorum (hoc est,diffini-
tionum et principiorum) idoneos esse,
ita quod multas diffmitiones multorum,
el m:ilta princip'a memoriter retineat,
et in probabilioribus et in primis sive
prioribus oportet essc promptum : hsec
enim, ut dicit Aristoteles, minima sunt
quantitate, et maxima potestate, et per
talia fiuntmulti svlloofismi '. Tentandum
autem maxime est praecipue memoriter
retinere, in quse sicut in principia saBpe
incidunt in multis problematibus sermo-
nes, hoc est, argumentationes disputan-
tium, qucmadmodum in geometria ante
opus theorematum circa eiementa (hoc
est, principia) oportet geometram exerci-
tatum esse : eo quod in illa sicut in prin-
cipia incidit theoreraatum demonstratio ;
et quemadmodum in numeris ante gene-
rationem proportionabilium numerorum
oportetaliquem promptum se habere circa
capitales numeros ex quibus oriuntur,sic-
ut patet in principio arithmeticse : hoc
enim multum confert ad id quod est alium
numerum ex capitali numero multiplica-
tum et generatum cognoscere. Similiter
autem in orationibus rhetoricis proposi-
tiones utiles et allegationes scire oportet
et principia velut in memoriali thesauro
reponerCj et statim ut reminiscentia re-
dit ad ipsa, faciunt eadem memorari, et
magis inter alias faciunt propositiones
syllogisticse (hoc est, universales et com-
nmnes) per quas est decursus syllogisti-
cus : eo quod illas determinatas secundum
numerum inspiciunt exercitantes : non
syllogisticse autem singulares sunt, quse
non sunt determinatte secundum nume-
rum, et ideo memorari non possunt. In
talibus autem memorabilibus magis in
memoria reponendum universalem, quam
orationem, hoc est, totam argumentatio-
nem : nam esse mediocriter idoneum
principii et hypothesis (hoc est, positio-
nis) est difficile, hoc est, difficile est esse
aliquem idoneum etiam mediocriter circa
propria principia cujuslibet et proprias
de principiis.
322 D. ALB. MAG.
propositiones : et ideo communes me-
moriter sunt retinendae.
CAPUT II.
Circa quas orationes maxime exercitan-
dum.
Amplius maxime studendum volenti
exercere, quod unam orationem sive
unam argumentationem faciat plures et
plurimas si fieri polest, et quod hoc fa-
cere assuescat : lioc autem quod una ora-
tio plures fiat opponentibus, erit obscu-
rissime sive latentissime celando a pro-
posito abscedentibus universalia et altio-
ra proposita. Hujus documentum (quod
multae liant argumentationes et proposi-
tiones) fiet si quisquani opponentium
plurimum abscedat abhis particularibus
circa quae sivequorum est oratio, hoc est,
circa quse vel de quibus tunc disputatur :
quia sic abscedendo latenter plurimfe in
prosyllogismis fmnt propositiones, et
syllogismi multorum mediorum : et ideo
potentes orationum plurium erunt illi op-
ponentes, quimaxime et ex consuetudine
pati possunt : memoria enim passiva et
receptiva positio, et assuetudo est quoe-
dam accidentia assuescendo patiens : et
ideo qui his est passus memoria et as-
suefactione, per ipsam receptionem taUs
habitus potentissimus erit ad faciendum
talia. Hujusautem exemplum est, ut haec
sit proposita, quod nonest unacontrario-
rum disciplina, abscedit in hoc commu-
nissimum, quod non est una plurium di-
sciplina : sic enim discedendo habebit^
quod in his quee sunt ad aliquid, non est
una disciplina, et in conjugatis erit simi-
liter, et in omnibus quce sunt plura, sta-
ti m habebitur, quod non est una disci-
plina.
Oportet autem in tah documento ad
multiplicandas facere memorationemora-
tionum, quee maxime sunt universaliter
sive universales : quia in illas maxime
est abscedendum, quamvisipse opponens
fuerit disputans particulariter, hoc est.
ORD. PIL^D.
ad particulare : sic enim possibile est
unam orationem facere pluresinprosyllo-
gismis. Similiter autem esl etiam in en-
thymematibus rhetoricis, quod plures
fiunt orationes abscedendo a causa par-
ticulari in universalem : et tunc plures
erunt loci rhetorici a nomine et circum-
stantiis negotii sumpti. Eumdem autem
opponentem oportet quam maxime fugere
sive abscedere in universale^ et multos
oportet syllogismos sive prosyllogismos
ferre, et semper opponentem oportet con-
siderare circa quas disputat, si inpluri-
bus orationibus disputantur : nam omnes
particulares orationes in universalibus
disputatse sunt, et non e contrario uni-
versalis in particularibus : et etiam in
particularibus orationibus inest demon-
stratio universalis : quia particulare per
universale demonstratur : et non est pos-
sibile quidquam demonstrare nisi per
universale : quia sine universaU non est
aliud possibile syllogizari.
CAPUT HI.
Ad quod utendum et quo exercitio uten-
dum hoc vel illo.
Cum autem exercitatio sit et in inducti-
vis propositionibus et in syllogisticis sive
universahbus, exercitatione inductivarum
propositionum utendum est ad rudes et
imperitos qui secundum sensum judicant,
exercitatione autem syllogisticarum pro-
positionum siA^e universalium utendum
est ad eruditum respondentem, qui judi-
cat secundum intellectum. Et quidem
tentandum est a syllogisticis orationibus
sive argumentationibus accipere proposi-
tiones, quae propositiones ideo sunt et
dicuntur, quia pro aliis concludendis
poni possunt, et istae sunt universales.
Ab inducti\ds autem particularibus ten-
tandum est sumere similitudines et para-
bolas : sic enim multae valde fiunt ora-
tiones : in his enim et taHbus utraeque in-
ductivae et etiam syllogisticae exercitativae
sunt, hoc est, ad proprium exercitium
 LIBER VIII TOPICORUM,
deductae. Omnino autem et universaliter
loquendo ad exercitationem disputautium
tentandum, quia ad hoc exercitantur,
quod possint tentare proponere et alTerre
syllogismum de aliquo quocumque con-
cludendo, aut solutionem de dubio, aut
propositam universalem ex qua in syllo-
gismo uti aiiquis possit, aut instantiam
contra universalem : quoniam aliquando
instantiaj solutionis sunt, sive recta ra-
tione quis dixerit deproposito, hoc est,
vere, sive non recte^ hoc est, false : et si
aliquis hoc apud. seipsum sive alteri dixe-
rit contra quem disputat, et circa quid,
hoc est, quidquid hic dixerit uterque,
hoc est, opponens et respondens : quia
prompte posse afTerre propositiones et
syllogismos et insiantias et solutiones
contra objectorum, sunt ea ex quibus
etiani potestas talia facile faciendi. Est
autem exercitium causa talis facilis pote-
statis. Dicit enim Yictorinus in sua Rhe-
Nota dic- torica, quodnatura
tura Victo- ^ facit habilem, ars ve-
rini. ro potentem, usus vero sive exercitium
facit facilem : et maxime exercitium circa
propositiones syllogisticas et circa in-
stantias talem facit polestatem.
Est enim ut simpliciter dicatur^ sive
universaliter, dlalecticus exercitativus et
propositivus et instantivuSj et ad hoc
exercitatur ut haec prompte facere pos-
sit. Est autem proponere, unum quoddam
universale facere^ et quse sunt piura in
particularibus, oportet unum omnino in
universali sumere, ad quod est disputa-
tio : quia ad singulare non est disputatio
syllogistica. Instare autem omnino (hoc
estj universaliter) quod unum est in uni-
versali facere plura in particularibus, per
quee instantia fertur. Aum instans aut di-
vidit primo universale in particularia^
aut interimit universale per particulare,
hoc quidem particulare dans, illud autem
in quo particulare non est, non dans, et
per iliud quod non est dans, eorum quee
posita sunt inuniversali, interimitur uni-
versale instando contra ipsum.
Ultimo autem isti tractatui adjungen-
dum, quod non est disputandum de om-
TRACT. III 523
ni eo ad quod orationes possunt reduci,
neque ad quemlibet, hoc est, contra
quemlibet exercitandum, quia non ad
discolam omnia negantem ; quia si exer-
citatur contra discolos omnia negantes,
necesse est pravas fieri disputationes.
Nam contra eum qui discolus est, et om-
nia negando omnino tentat videri profu-
gere disputationem, justum quidem est
tentandum omnino syllogismum facere,
sed nec hoc pulchrum proponenti diale-
ctico : eo quod non oportet dialecticum
ftatim ut per disputationem impeditur
ab aliquo, statim consistere ad bellum
disputando contra quoslibet discolos : si
enim contra tales disputaverit, necesse est
laboriosum sermonem disputationis ac-
cidere,
,. ,
quia laboriosum
,
est omnia
.,].
quce Laboriosum
est omnia
discoius nesrat,
.
probare
. .
: nam,
liii
.
oppo- quee disco-
lus negat,
nentes qui exercitati sunt, abstinere non probare.
possunt a disputatione certatoria^ slve
contraria (hoc est, quin disputent in con-
trarium ejus quod dicit discolus), et sic
prava ilt disputatio.
Oportet autem et factas habere oratio-
nes et argumentationes ad hujusmodi
discolorum interrogationes appropriatas
et ordinatas, et cum hoc universales, in
quibus quidem minimis quantitate et nu-
mero, et maxima? potestate, eo quod
sunt pluresrespectu aliarum, abundantes
per memoriam habebimus utiles ad plu-
rima concludenda. Hse vero sunt propo-
sitionesuniversales, adquas difficillimum
est abundare continuo sive statim : et
ideo oportet in memoria stantes et para-
tas habere in hoc libro : propter facihta-
tem enim disputationis positee sunt :
quia sunt de numero orationum quae de-
risibiles sunt, cum uno verbo signandus
sit ordo vel potius inveniendus. Si autem
sunt de exemplis, suntmagis derisibiles :
quia exempla, ut in pluribus, non pos-
sunt per praesentem scientiam disputari :
et quia inutile est talibus immorari, cum
etiam ipse Aristoteles dicat, quod exem-
plis sic utimur ut sentiat qui discit : et
aliquando exempla sunt falsa et ad posi-
524 D. ALB. MAG. ORB. PR^D.

tionem aliorum supposita : et eum mul- dicunt finem : et ideo de talibus non cu-
tum disputantur, illi qui determinant, ramus.

■-»■^0 ■
 LIBER
ELEiNGHORUM
TRACTATLS
DE PRJ^MITTENDIS.
CAPUT I.
De qiio sit tvactandum in hoc lihro.
In hoc Elenchorum sophisticorum li-
bro, de syllogismo litigatorio agendum
est ad completionem logicae scientiae, se-
cundum quod logica dicitur a X6yo; quod
est ratio, et non a Xovo; quod est sermo.
„ . quid
Ralio .. Bicit enim Isaac, quod ^
ratio est virtus
secundum coUaliva, facicns coire causam m causa-
causa pro |um, ' sccundum quod causa sumitur in
causa con-
sequentis et communi pro causa consequentiae et non
pro causa ^ . .
consequen- ^^q causa consequeutis, sicut causa est
tise. i ^ ,, . .
qu£e causat decursum syllogisticum per
dici de orani et dici de nullo : sic enim
loo-ica est scientia de ratione argumenta-
tiva. Sed quia omnis argumentatio ad
svllogismum reducitur, crit logica hoc
modo dicta de syllogismo, cujus quidem
principia remota (quae sunt praedicata et
subjecta) in libris de Unicersalibus et
I
1
Prsedicamentis et Sex principiis jam de-
terminata sunt ex antecedentibus et dif-
fmitionibus eorum secundum potestatem
ipsorum, et per consequentia sunt deter-
minata in libro Divisionum. Principia
vero propinqua syllogismi et ingredientia
substantiam ipsius, in libro Periherme-
nias jam determinata sunt cum modo
compositionis, sive sine modo : et quia
syllogismum non constituunt nisi per
consequentias quas habent ad invicem,
eo quod pcr consequentias ordinem ha-
bent antecedendi et consequendi et repu-
gnandi ex quo consideratur inventio
medii, in eodem libro determlnatum est
de consequentiis enuntiationum ad invi-
cem. Forma vero ipsa syllogistica quan-
tum ad modum et figuram et medii or-
dinem, et etiam potestas syllogistica
prout ex tali causata forma et ordine
(ordo enim pars est potestatis) determi-
nata sunt in Priorihus Analyticis. Et
cum forma heec referri et salvari non
526 D. ALB. MAG.
pOssit, nisi vel in materia necessaria,
quse causara consequentiae et consequen-
tis continet intra se, vel in materia pro-
babili quae intra se liabet causam conse-
quentise ex habitudine locali quse locus
dicitur^ et quid de consequente per com-
munia in omnibus vel in pluribus inven-
ta, vel in materia quse videtur habere
causam consequentise et consequentis, et
non habet vel non sufficienter habet : ct
cum de ipsa prout primo modo refertur
ad materiam, in Posteriorihus Analijticis
jam determinatum sit, in Topicis autem
etiam dictum sit de ea prout secundo
modo refertur ad materiam : restat nunc
determinare de ipsa prout refertur ad
materiam quse apparet esse : heec enim
proxima materia syllogismi est prout est
in voce : hanc enim habct syllogismus
sophisticus, quamvis non sit, sed appa-
reat^ prout ipsa materia (quae est propo-
sitiones) refertur ad figuram. Quia igitur
quantum ad vocem propositiones habct
in quibus salvatur forma syllogismi,
oportet ostcndore quahter forma syllo-
gismi ad hanc refertur materiam : et tunc
quoad relationem formse syllogisticse ad
materiam consummatum crit negotium
logicum sive syllogisticum.
Adhuc autem cum logica prsedicto mo-
do dicta dividatur in scientiam differendi
sive inveniendi, et scientiam judicandi,
sicut in partes objectivas : et tradita sit
in Topicis ut scientia differendi, in Prio-
ribus autem tradita est sicut scientia ju-
dicandi : apparens * autem nec perfecte
sit scientia differendi, nec perfecte scien-
tia judicandi, etsi imitetur utramque :
ideo oportet hanc scientiam tradi in dif-
ferendo primo, et judicando secundo, si-
ve primo per formam compositionis, se-
cundo autem per formam resolutionis
ejus quod compositum est. Et ideo duos
libros in hac scientia necesse est intro-
duci, quorum primus sit de dissertivis
per formam, secundus autem resolutivus
* Logica sophistica habet partes duas secun-
dum imitationera, non tamen perfecte, scili-
ORD. PR.ED.
ct per formam resolutionis ad dijudican-
dum quod videbatur csse ad formam syl-
logismi compositam.
Adhuc autem cum omne quod tradi-
tur, si incomplexum est, per priora ne-
cesse est illud notificare per divisionem :
si autem potestas ejus determinari debet,
cum omnis potestas superioris sit, eo
quod in tot vel tot potest partes, oportet
quod sic determinentur per divisionem.
Siautem complexum determinari debeat,
oportet quod in onme unum alteri de-
tcrminetur, quod fieri non potest, nisi
colligendo unum cum altero, ut ante-
cedens, vel consequens, vel subjectum
et praedicatum de illo : oportet enim in
hoc uti colligendi arte et conferendi :
quia in omni arte syllogistica necessa-
rium est, in qua major extremitas pro-
batur incsse minori. Hac igitur necessi-
tate modus noster erit diffinitivus et
divisivus et collectivus : qui modus in
omni arte logicae praedicto modo dictae
necessarius est, quia de his tribus tan-
quam integrantibus consistit logicum ne-
Adhuc autem cum alius modus sit
gotium.
scientiae et alius artis (eo quod scientia
sit collectio principiorum tendentium ad
passionem de eodem subjecto proban-
dam, ars autem sit collectio principio-
rum quae sunt regulae operum ad eum-
dem finem operationum tendentium)
oportet nos in hoc opere tenere et for-
mam scientiae in probandis passionibus
de subjecto et subjecti partibus, et mo-
dum artis in docendo regulas operatio-
num ad finem sophistarum tcndentium,
qui est gloria in apparente sapientia.
Hos ergo modos per totum librum istum
tenebimus.
Sicut autem in aliis Peripateticorum
principem sequimur Aristotelem^ et hunc
explanabimus, qui, sicut dicitur, causa
efficiens fuit in hoc negotio : quamvis
enim hanc Zeno quidam de sophisticis
cet inventivam et judicativam. P. J.
 LIBER I ELEXCHORUM,
tradiderit, non tamen ita ad scientiam et
artem redegit, quemadmodum et Aristo-
teles.
Et erit noster fmis (ad quem nostrum
opus terminabitur) talem scientiam de
sophisticis consequi et disserendis et ju-
dicandis : ex hoc enim et scientiarum du-
bia sol\Tintur, et cavebitur ab errore qui
ex sermone vel ex re posset incidere. Fi-
nis autem intentionis erit, quod ex hoc
ratio perficiatur secundum actum colli-
gendi talia quse videntur esse et non
sunt : peccat enim sophisticus contra dia-
lecticum syllogismum : et ideo continue
hoc opus post opus Topicorum est ordi-
nandum. Sic igitur patet de modo proce-
dendi in hoc opere, et causa efficiente, et
fine : de materia autem continue dice-
mus.
CAPUT IL
De quibus tractandum est et cjuot sunt
soj)histici elenchi.
De sophisticis autem elenchis qui vere
secundum formam elenchi sunt, quamvis
peccent in materta secundum quod ma-
teria est propositiones ad rem significan-
dam relata, slc falsa peccat propositio,
eo quod in ea signum signato non
aequatur : similiter autem et de his qui
videntur elenchi , quamvis in veritate
Paraiogismi
unde Qican- j^q^ gjjj^ eleuchi,'scd suut rparalofjismi
O a
tur.
Trapa quod cst juxta, et Xoyo; quod est ra-
tio sive ratiocinatio, secundum quod ra-
tio cadit in difanitione argumenti, quan-
do dicitur quod argumentum est ratio rei
dubie faciens fidem : sic enim ratiocina-
tione paralogismi videntur elenchi^ sed
non sunt, qui peccant in forma syllogis-
mi, et nulla res ilhus habet nomen, cu-
jus non habet formam, cuni omnis deno-
minatio sit a forma : sed propter simili-
tudinem quam habet ad elenchum, dici-
tur paralogismus , hoc est, conjugatio
propositionum juxta syllogismum per si-
militudinem facta, cum tamen conse-
quentiam syllogismi non habet ex vera
TRACT. I
527
medii et extremorum positione in modo
et fio-ura naturali et reali. Dicemus in hoc
libro, incipientes ab his quse prima sunt
secundum naturam eorum , et ordinem
naturalem eorum qu£e sunt dicenda. Inci-
piemus enim a quaestione, an est sophi-
sticus elenchus, quae secundum naturam
prima est inter quaestiones quatuor, quae
de scibilibus fieri possunt, an est, quia
est, quid est, et propter quid est.
Incipiemus igitur a metis, quae primae
sunt secundum naturam : quia quamvis
meta sit ultimum sicut ad quod ducit so-
phista, tamen haec est primum in inten-
tione ejusdem : primum autem in inten-
tione est primum secundum naturam,
quia ipsum est causa eorum omnium
qua^ sunt ad finem illum. Adhuc autem
de soi^hislicis elenchis tractantes incipie-
mus a peccantibus in forma syllogismi,
qui secundum naturam sunt primi : eo
quod per eos etiam cognoscuntur pec-
cantes in materia. Si enim dicam sic :
omnis statua est naturalis : statua Hercu-
lis est statua : ergo statua HercuHs est
naturalis . Ante hunc paralogismum et
principium cognoscendi ipsum esse pa-
ralogismum, est iste alius qui sic fit :
omne aes est naturale : statua est aes : er-
go statua est naturale. Qui peccat in for-
ma : et omnibus his tribus modis incipie-
mus secundum naturam a primis. Primo
tamen incipiemus a quaestione, an est
paralogismus sive sophisticus elenchus.
Removet
Et quod dicimus de sophisticis elen- dubium.
chis nos tractaturos, et non de sophisti-
cis syllogismis, ideo dicimus, quia sophi-
sticus elenclms plus dicit quam sophisti-
cus syllogismus, cum clenclius se habeat
ex additione ad syllogisnmm, et sophi-
sticus elenchus ex additione se habet ad
sophisticum svllo^ismum. .Et quod dici- Removet
^ . ' . .° ^ . dubiura.
mus de sophisticis elenchis pluraliter, et
non sophistico elencho singulariter, ideo
est, quia multi et in pluralitate tales sunt
sophistici elenchi : substantia enim et
esse rei et totum est ex una tota et sola
causa : et ideo unum est esse et bonum :
corruptio enim est omnifariam, ut dicit
 o28 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
Aristoteles et itleo melius in plurali dici-
tur de sophisticis elenchis, quam de so-
phistico elcncho : corruptio enim elen-
chi in uno modo non consistit, sed in
multis et partitis ad unum modum non
Quomodo reducibilihus. Quod autem diximus so-
intelligen-
clum est syl- phisticum elcnchum pcccare in materia,
logismum
sophisticum inteUigendum est quod dictum est de ma-
peccare in
materia, et teria secundum vocem scihcet et rei
quomodo
Iiabet mate- naturam et conjugationem naturalem re-
riam uno
modo et alio
rum significatarum in oratione : et mate-
modo non.
riam quidem secundum vocem hahet pa-
ralogismus peccans in materia : et sic
syllogismus est verus proximam et es-
sentialem materiam habens syllogismi :
realiter autem secundum quod ea quse
sunt in voce, sunt ad rem significandam,
non habet materiam : et ideo non est
syllogismus, cum materiam non habens,
per consequcns et forma reali sit necesse
carere : vocahter igitur syllogismus est,
et non realiter : sionificatio enim sermo-
nis adjacet falso,sicut tigura hominis ad-
jacet mortuo : nam statim cadunt vel
corrumpuntur a figura quse cadunt ab
esse : quamvis figura comitetur et con-
sequens sit esse, sicut dicit Aristoteles
in quarto Meteoronim.
De his igitur dicemus incipientes a
queestione an est talis sophisticus elen-
chus, sicut diximus. Quod enim sit, sic
probatur. Quoniam ergo alii quidem sunt
veri syllogismi veram materiam et ve-
ram formam realitcr habentes secundum
naturalem et realem medii positionem,
ahi autem cum non sint veri syllogismi,
videntur tamen esse syllogismi per ali-
quam causam apparentiae. et similitudi-
nis ad veros syllogismos, manifestum est
ex nunc dicendis : hoc enim fit in omni-
hus rebus et animatis et inanimatis : un-
de quemadmodum hoc fit in aliis a syllo-
gismis, quod aliquid videtur esse et non
est, ita fit et in orationibus syllogisticis.
In hominibus enim ahi quidem habent
bene habitum unde laudentur, ut nobiles
et pulchri, sicut sunt secundum verita-
tem : alii autem in veritate quidem non
habent talem habitum, videntur etenim
per compositionem exteriorem habere
tribuahter hoc quod non habcnt sibi ap-
parenter tribuentes et inflando se per
extensionem ad magna quse non habent,
procedentes et fmgentes se exterius ut
videantur esse quod non sunt. Et sic
pulchri sunt, alii quidem propter deco-
rem quem habent in veritate, alii autem
cum non sint in veritatedecori, videntur
tamen esse decori, componentes se exte-
rius, ut videantur esse quod non sunt. Et
hoc non tanlum est in animatis, sed
etiam inanimatis similiter est : nam ho-
rum quae sunt inanimata, haec quideni
sunt argentea verc secundum formam et
materiam argenti : illa vero sunt aurea
vere. Illa autem non sunt vere argentea
vel aurea, sed secundum sensum appa-
renter, ut lithargyria quidem (hoc est,
de spuma et faece argenti facta) et stan-
nea videntur in sensu in superficie ar-
gentea : aurichalchea vero felle croceo
canino tincta , videntur in superficie
quantum ad primum intuitum esse au-
rea.
Eodem vero modo et svlloofismus et
elenchus hic quidem vere est, ille autem
non vere est syllogismus et elenchus :
videntur autem esse propter imperitiam
distinctionis. Nam imperiti speculantur
non in profundum veritatis, sed id quod
in supcrficie apparet prima facie, velut
louiie distantcs. Xam svlloorismus in ve-
ritate est ex quibusdam principiis sive
propositionibus positis et ordinatis debi-
to ordine, et terminis et propositionibus
positis et concessis, ut dicatur diversum
quid quod est exnecessitate consequentife
evenire vel accidere. Diversum dico ab
his quae posita sunt : et si posita sunt^
tunc ipsa posita sunt mater et positio
eorum confert eis formam. Et si ex ne-
cessitate accidit, tunc pra?miss?e erunt
causse conclusionis, et excluditur non
causa. Et si diversum est quod sequitur,
excluditur petitio principii. Et si posita
sunt in ordine terminorum, excluduntur
paralogismi peccantes in forma. Et si
posita sunt per concessionem veritatis.
 LIBER I ELENCHORUM,
excluduntur peccantes in materia. Elen-
chus autem verus est syllogismus cum
contradictione conclusionis. Et sic uter-
que tam syllogismus , quam elenchus,
vere concludit : quod non facit sophisti-
cus : ergo sophisticus videtur esse syllo-
gismus et elenchus, non autem est in ve-
ritate.
Sophistici enim hoc non faciunt, quod
ex necessitate concludant, tamen hoc fa-
cere videntur ob muUas causas, quae se-
cundum omneslocossophisticos determi-
nabuntur, quorum locorum sophistico-
rum facientium, quod non concludunt ex
necessitate, aptissimus est ad decipien-
dum per causam apparentiae, et publicis-
simus est, qui fit per nomina, per quae
est aequivocatio. Et dico aptissimwn pro-
pter convenientiam cum syllogismo, non
propter hoc quod habet multiplicitatem
actualem, quae magis nata est decipere
quam potentialis vel phantastica, sicut et
potentialis magis decipit quam phantasti-
ca. Puhlicissimus est idem quod com-
muniter : quia est in incoraplexo quod
in plus et pubhcum magis est, quam
quod est in complexa oratione : et quia
est in nomine, majorem habet apparen-
tiam quam fallaciae contradictionem.
Ratio autem et causa majoris appa-
rentiae in loco sophistico qui fit per no-
mina, haec est, quod non est (hoc est,
non contingit) disputare ahquos ferentes
vel conferentes ipsas res ad invicem : ali-
quando enim res sunt absentes, et ali-
quando non sunt res de quibus disputa-
tur, sed in disputando utimur nominibus
notse significationis pro rebus : et quod
accidit in nominibus, etiam in rebus quo-
que arbitramur accidere : et hoc frequen-
ter falht. Huic autem simile est, quod lit
in ratiocinantibus in computis numero-
rum sive computantibus, in quo non qui-
Ubet numerus cuilibet numerato appli-
cabihs est, sicut nec quodhbet nomen
cuihbet rei est appHcabile : et ideo non
est simile quoad hoc quod id quod acci-
dit in nominibus, accidat etiam in rebus.
Nam nomina quidem in eodem idiomate
n
TRACT. I
529
finita sunt : et per consequens oratio-
num multitudo finita est quoad nos, cum
sint posita a nostra constitutione : nostra
enim institutio quoad nos infinita esse
non potest : quia quod a nobis in quo-
dam numero finito institutum est, quoad
nos infinitum esse non potest : res autem
cum sint non a nobis , sunt infinitee
quoad nos.
Et si ahquis objiciat de quahbet ora- objectio.
tione per dictum suum, et de dicto ite-
rum suae veritatis : si enim Socrates cur-
rit, Socratem currere est verum : et si
Socratem currere est verum, Socratem
currere esse verum est verum, et sic in
infinitum. Dicendum quod hoc oratio- soiuUo.
num muhitudinem non facit infinitam
quoad nos, nisi secundum rationem, et
non secundum naturam : quia omnes il-
lce orationes de eodem sunt : et quia
prsedicato modo res in nullo quoad nos
excedunt nomina et orationes, necesse
est si omnes res nomine vel oratione de-
beat signiflcari in disputando , quod
unum nomen et una oratio plures res si-
gnificet, et sic sit nomen vel oratio am-
bigua, in cujus rei sumatur significatio-
ne. Quemadmodum igitur ilh qui in
computationibus non sunt prompti nu-
meros proportionales ferre, expeUuntur
et vincuntur et decipiuntur a scientibus
ferre tales numeros : quod maxime pa- Sciemia ri-
, , ■ ■ j.- •iZ. • j- r^ thimoman-
tet m scientia quae rithiniomantia Griece, tia.
Latine autem pugna numerorum voca-
tur, in qua docetur, quaUter numerus
capit numerum : eodem modo fit etiam
in orationibus : quia qui nominum virtu-
tis in plura significando ignari sunt, pa-
ralogizantur et decipiuntur, et ipsi secum
disputantes apud se, et etiam audientes
aUquos secum disputantes. Ob hanc ergo
causam et alias (quae adhuc in aUis faUa-
ciis dicendae sunt) patet, quod est aUquis
syUogismus sophisticus et elenchus appa-
rens, et non existens secundum rei veri-
tatem, quamvis substantiam syUogismi
habeat secundum vocem.
Et si forte aUquis objiciat, quod in objectio.
nuUa scientia idem est quaesitum et sup-
 530 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

posilum ut subjectum : oportet enim de prima, ex quibus ordinem et rationem

subjecto et quid est et quia est, relinque-
re et supponere. Si ergo subjectum hu-
jus scientiee est sophisticus elenchus, vi-
detur quod an sit, non debeat inquiri et
probari. Jam autem inquisivimus de eo
Soiutio. an sit, et probavimus eum esse. Ad quod
dicendum, quod quia non manifestum
est eum esse cum non esse videatur, de
bonitate doctrinse fuit probare eum esse.
Non enim hsec scientia accipit eum esse
et stabiUtum a prima philosophia, sicut
alise scientiae, quarum subjectum certum
est : et ideo a qusestione an est, in hac
doctrina oportuit incipere.
ordinisaccipiunt omnia alia etin subjecto
et in principiis. Adhuc autem scire ea
quorum simul sciendi modus est et scien-
di gratia. Ex his accipitur quintum opus
sapicntis, quod est ordinare unumquod-
que et non ordinari ab aliquo : quod ha-
bet ex hoc, quod scit prima quae capita
sunt et radices et principia in omnibus. Et
quia hsec sunt opera sapientis in seipso vel
in his quaj suse subjacent sapientia? et non
adahum, ideo in tahbus non est appetitus
sophistse : quia non est gloria nisi in his
quee ad ahum sunt : quia per gloriam fit,
ut dicitur in Topicis, quod nuUo con-
sciente non festinaret in esse : et ideo in

rAPTTT TTT tahbus non potest sophista simihs esse

sapienti.
conferendo et dispu-
Cujus est uti sijllogismo, et propter h^c ^d alterum autem
determinantur genera disputationum. ^ando opus sapientis: m quo vera gloria
est (ut ad unum universahter sit com-
Quoniam autem in quibuBdam qui so- prehendere) in unoquoque opus scientis
phista? sunt, magis operse pretium esse et sapientis est, cum respondet, non
sive utile et sestimatum pretium sui ope- mentiri quidem eum de quibus novit : et
ris et sui laboris, videri esse sapientes cum opponit, proprium opus sapientis est
propter gloriam, quam esse vere sapien- ipsum respondentem sibi mentientem
tes et non videri : eo quod gloriam appe- manifestare posse per ea de quibus novit.
tunt et laudem si sapientes appareant co- Causa enim qua non mentitur, nec men-
ram hominibus : est enim sophistica ap- tiri videtur, est quia ipse solus per pri-
parens sapientia, et non existens verasa- ma quse causa sunt et non habent priora
pientia. Et quia sophista copiosus est ab ante se novit : omnes autem ahi scientes
apparente sapientia et non existente, hic sciuiit ex secundis, et ideo ahquando
tahs appetit syllogismum sophisticum, mentiuntur. Secundum enim habet fidem
quamvis sit sophisticus plus quam ve- facere ex primo, et non e converso. Et
rum : et ideo tractandum est de ipso, ex hoc quod prima novit quse potissima
quod habeat instrumentum quo suum sunt et super omnia aha influunt, suum
actum exerceat, et ad proprium veniat est omnia aha quse dicuntur, examinare
finem : sed quia appetit videri esse sa- ad prima, et videre si vera sunt vel non,
piens in opere proprio sapientis, oportet et sic suum est manifestare mentientem.
inducere hic de opere sapientis, ut scia- Et hoc habet ad aiterum, primum docen-
tur in quo sophista simihs cupit esse sa- do, secundum autem opponendo : et ideo
pienti : cupit enim in disputatione sophi- haec appetit sophista. Hsec autem opera
sta magis sapientis opus videri facere, sunt sapientis, hoc quidem in eo quod ex
quam vere facere et non videri. facultate propria potest dare verissimam
Est autem opus sapientis multiplex in propositionem orationi, id autem opus
opussapien- gg g^ a,d ahum. In se quidem cognoscere habet in eo quod potest judicando eam
eiderati. difficilhma, ct quse difficile est homini sumere, et concedendo vel negando ap-
scire, sive scire quse raro sciuntur et a probare vel improbare.
paucis. Adhuc autem scire altissima et Cum ergo hoc sit opus sapientis ad
 LIBER I ELENCHORUM,
alterum, necesse est eos qui volunt sive
appetunt agere sophistice, et gioriam de
opere sapientis habere, quserere genera
earum quai dicuntur et vocantur dispu-
tationos : quia in aliis opus sapientis non
habet gloriam. Et quia in omnibus prin-
cipia ordinat et dat sapiens, non quserit
in unica disputatione sophistica opus sa-
pientis : et ideo non in specie, sed in ipso
genere disputationis quserit et appetit
opus sapientis : hoc enim cst sibi pre-
tium suo opere. Nam hujusmodi potestas
tradendi et sumendi talem orationem in
apparentia, qualem tradit et sumit sa-
piens, in omni disputatione faciet sophi-
stas videri sapientes, cujus apparentise
sunt sophistse desiderium habentes.
Ut ergo epilogaliter concludatur, jam
manifestum est, quoniam est hujusmodi
genus disputationum, quod ad alterum
est, in quo sophista appetit videri simi-
hs esse sapienti. Et quoniam illi quos
vocamus sophistas, talem qualem dixi-
mus dandi et sumendi apparentiae ora-
tionem , appetunt potestatem , oportet
igitur nos tradere quot species sophisti-
carum disputationum per numerum me-
tarum quse sunt fines penes quos distin-
guuntur sophisticse disputationes, et opor-
tet determinare ex quot numero fallaciis
consistit potestas dandi et sumendi ora-
tionem, et consistit potestas tahum dis-
putationum : et adhuc oportet determi-
nare quot sunt partes negotii : quia duo
Kbri erunt, unus dandi, alter sumendi
orationem potestatem docens. Et adhuc
propter bonitatem doctrinse determinare
oportet de aliis quse ad hanc artem suf-
fragantur, ut de cautelis dandi et sumendi
sophisticas orationes : his enim dctermi-
natis perfectum erit istius scientise nego-
tium.
CAPUT IV.
De generibus disputationum.
Incipientes a disputatione in qua so-
phista opus appetit sapientis apparenter.
TRACT. I
531
dicemus quod disputationum sunt qua-
tuor genera, scihcet doctrinales, dialecti-
cse, tentativse^ litigiosse : quee genera pe-
nes suos fines distinguuntur: eo quod dis-
putatio motus est, cujus motor est op-
ponens, mobile autem quod movetur, est
respondens : finis autem motus qui est
terminus motus, habitus est, quem aut
facere aut experiri intendit opponens in
respondente. Et quia omnis motus fine
suo sive termino et distinguitur et speci-
ficatur et determinatur et nominatur,
ideo etiam disputatio sic est distinguen-
da. Hsec autem dicuntur ^ ffenera et .non Removet
dubiurr..
species : quia unaqusequc earum dispu-
tationum plures habet sub se species. Et
quia ad ahud tendit conatus opponentis,
et ad aliud conatus respondentis in plu-
ribus earum, ideo etiam genera et non
genus dicuntur proprie.
Doctrinales quidem dicuntur quae ex
propriis principiis sunt uniuscujusque
disciplinse : quia si etiam sunt ex com-
munibus, illa in qualibet scientia ne-
cesse est appropriare^ et ex eis procedere
sicut ex propriis, et non sunt ex his quse
respondenti videntur, hoc est, quia re-
spondenti videntur : quia cum ipsa sint
nota, doctrinalis non interrogat nec ex-
pectat consensum respondentis : et ideo
procedit, sive respondenti videantur, sive
non : quse si etiam negaret respondens,
probari non possent : cum sint prima et
immediata. Unde in tahbus oportet re-
spondentem discentem sive disciplinali-
ter accipientem credere et probationem
per syllogismum ab opponente non re-
Dialecticse autem disputationes sunt,
quirere.
quse sunt ex probabihbus collectivse con-
tradictionum (hoc est^ ad utramque par-
tem contradictionis opponentes) non qui-
dem ad redarguendum ut sophista facit
ad metam ducens redargutionis, sed ut
ad utramque partem contradictionis dis-
putans eligat, quod verius est de utra-
que parte contradictionis.
Tentativge autem disputationes ex his
communibus vel propriis quse videntur
 532 D. ALB. MAG.
respondenti, et quse necessarium est sci-
re eum qui simulat vel dicit se habere
scientiam(hocest,quibusnescitisprocerto
accipitur experimentum ignorantiae) ct
quibus scitis non propter hoc habetur
experimentum scientiae : et heec sunt com-
munia ; quia ilhs nescitis ignoratur ars
sive scientia, ct iUis scitis non sequitur
quod propter hoc sciatur ars vel scientia.
Quomodo autem tentativa sit circa taha,
determinatum est in ahis quae de Topi-
cis jam habita sunt : si tamen circa pro-
pria tentat aliquando demonstrator et
singula propria, tunc acciperet experi-
mentum scientiae, quae si nescirentur, ne-
sciretur ars, et quibus ?citis etiam ipsa
consequenter scitur ars.
Litigiosse autem disputationes , quee
sunt ex his quse videntur probabiUa per
locum sophisticum, non sunt autem vere
et secundum esse probabilia : syllogizant
enim ad minus syllogismura verum fa-
ctum secundum formam et materiam,
quam svllogismus quserit in oratione :
procedunt enim ex duabus propositioni-
bus secundum vocem communicantibus
in termino uno, quod est medium duo-
rum terminorum, in quibus a se invicem
differunt propositiones : et haec est vera
quantum ad vocem forma et materia
syllogismi, quando in qualitate et quan-
titate debitis ad modum alicujus figurae
combinantur : ct ideo syllogizant vere
hacveritate syllogismi sophistici, quam-
vis non veritate probantis syllogizent.
cSufficientia
pc . .. Istarum autem disnutationum
J sufli-
disputaiio- cientia penes terminos et iines accipitur :
quia disputans movendo respondentem,
aut intendit facere habitum, aut experiri
si vere inest sibi habitus quem dicit esse
factum. Si autem intendit facerehabitum,
tunc ille habitus aut est necessarius et
immobihs, et sic est doctrinalis : aut est
vincens cum ex probabihbus per neces-
sariam consequentiam, et tunc est diale-
ctica deficiens a necessitate consequentis
quse est in doctrinah, et retinens necessi-
tatem consequentiae : aut intendit facere
habitum qui videtur et non est, qui qui-
ORD. PRvED.
dem generatur ex his quee sequuntur in
voce, et ideo in re sequi videntur et non
sequuntur : et tunc est disputatio htigio-
sa. Si autem intendat experiri habitum
quifactus dicitur esse, erit disputatio ten-
tativa.
Et notandum, quod penes idem vide- p^g^^^.gj
tur esse divisio syllogismi et divisio dis- dubium.
putationis quantum ad materiam : et ta-
men syllogismus dividitur in Topicis, et
disputatio dividitur hic : quia cum syllo-
gismus et maxime syllogismus probans,
per prius et posterius dicatur de demon-
strativo et dialectico et htigioso, syllo-
gismus dialecticus medius est ut mutans
quantum materia permittit demonstrati-
vum : cum autem mutatur htigiosus : et
sic ut medium refertur ad utrumque, et
sic in consideratione ipsius omnes diffe-
rentiae syllogismi considerantur. Propter
quod in scientia de syllogismo dialectico
conveniens fuit syllogismum in suas di-
videre differentias : quia ahter nesciretur
cum quibus ut extremis syllogismus dia-
lecticus communicat. Disputatio etiam
dicitur per prius et posterius de generibus
disputationum, sed per prius dicitur de
disputatione litigiosa. In his autem quse
per prius et posterius dicuntur^ commu-
ne quidem est in uno^ et in aliis est se-
cundum proportionem ad illud : nec sciri
possuntmodi secundorum, nisi cumprin-
cipali : et ideo hic conveniens fuit distin-
guere modos disputationum.
Si auteni quis contra hoc objiciens di- objectio.
cat, quod haec divisio syllogismi debuit
poni in libro Posteriorum, et noninlibro
Topicoriim, Dicimus quod hoc esset ve- soiuiio.
rum^ si syllogismus non divideretur, nisi
vere probans : quia tunc syllogismus non
esset vere syllogismus : nunc autem quia
dividitur ut inferens, quahs supponitur ex
scientia WhYi Priorum, ideo competentius
dividitur in libro Topicorum, in quo de
syllogismo agitur, qui communicat cum
aliis duobus svllooismis.
Et si quceratur, quare non determina- Dubitatio.
tur genus disputationis ad quod sicut
subjectum pertineat paralogismus disci-
 LTBER I ELEXCHORUM,
soiutio. plinee ? Dicendum quodhsec qucestio fal-
sum supponit : pertinet enim paralogis-
mus disciplinse ad tentativam disputatio-
nem, secundum quod tentat in propriis
sumens opposita principiorum, quse si
concedat respondens, accipitur experi-
mentum ignorantige ipsius.
Dubitatio. Adhuc autem si quaeratur, quare non
determinatur proprius syllogismus tenta-
soiutio. ijygg disputationis ? Dicendum quod non
est aliquis nec potest esse proprius syllo-
gismus tentativse disputationis : si enim
tentat circa communia, tentat per syllo-
gismum dialecticum : siverotentat circa
propria excommunihus, adhuctentat per
syllogismum dialecticum propriis adapta-
tum ut si circa hoc tentet, quod est trian-
gulum habere tres angulos aequales duo-
busrectis, sic procedat : omne proprium
inest universaHter ei cujus est proprium :
habere tres duobus rectis aquales, est
proprium triangulo : ergo inest ei uni-
versahter. Adhuc si tentat ad experimen-
tum ignorantiae circa communia, sumit
syllogismum sophisticum potestate in
materia : proponet enim propositiones
falsas, quas si concedit respondens, satis
habetur experimentum ignorantiseipsius.
Et sic patet quod nullus est syllogismus
de his qui dictisunt, quo non aliquando
utatur tentator : et ideo non est aliquis
syllogismus speciaHter tentativus.
Sic autem determinatis et distinctis ge-
neribus disputationum, ut accipiamus
illam quam intendimus, de demonstrati-
vis quidem disputationibus in Analyticis
Posterioribus dictum est : de dialecticis
autem et tentativis in aliis (hoc est, in h-
bro Topicorum)ssitis dictum est, etin uni-
versah, et in particulari secundum singula
problemata : de agnosticis autem et liti-
giosis disputationibus nunc in scientia
hujus libri dicemus.
CAPUT V.
De quinque metis.
Quia finis est ad quem omnia quae in
TRACT. I
533
disputatione sunt referuntur, primo su-
mendum est quot sunt numero quae con-
jectant tanquam metas et fines, hi qui
proponeado et respondendo in disputa-
tionibus ad se invicem determinant, et
velut a prsecuHnis dentium decertant in
se invicem se exacuentes. Haec autem sunt
ad quae se invicem deducere et protrahere
volunt, quinque numero. Primum qui-
dcm quod maxime intendunt, est redar-
gutio, utsi sibiipsi contradicere cogatur :
hoc enim maximam reputant gloriam, si
alter alterum hoc facere cogat. Secundum
autem est aperte falsum, ut si alter alte-
rum ad se cogere possit ut aperte falsum
dicatvel concedat. Tertium autem est
inopinabile^ si scihcet violentia argumen-
tationisadhoc deducatur, quod dicat ino-
pinabile contra suam propriam^ vel om-
nium vel sapientium opinionem existens.
Quartum autem, quod minus praehabitis
intendunt, est solcBcismus, ut scihcet sal-
tem incongrue et contra grammaticae re-
gulas aliquid dicat. Quintum (quod prae
omnibus minus intenditur a sophista op-
ponente) facere vel cogere sophistam nu-
gari : nugari autem facere, est cogere,
respondentem faciU repetitione idem di-
cere frequenter. Singulum autem eorum
quae metas esse dicimus, non attendit so-
phistatantum secundumveritatem cogere,
quod si sit aliquod quod dixit, et coga-
tur praeconcessum dicere quod non sit,
vel cogatur falsum dicere, vel inopina-
bile, vel solcecismum, vel nugari, et sic
negare quod concessit : sed si non potest
ahud, cogatur ad hoc, quod horum ah-
quid pati videatur.
Attendendura autem hic, quod per Ad quam
quodUbet quorum potest, primum in- dpituer"inl
tendit sophista redire et inferre redargu- cere^ophi-
tionem : ut si ad falsum ducat, inferat ^***
quod non sequitur falsum nisi ex falso,
et sic hoc quod concessit respondens sit
falsum, et ideo cogatur negare praecon-
cessum, etsic redarguatur. SimiUter si
ad inopinabile ducat, et inferat quod ino-
pinabile non nisi ex inopinabiU sequitur,
et sic quod inopinabile sit praeconcessum,
 534 D. ALB. MAG.
et sic idem negare cogatur quod prsecon-
cessit. Similiter si ad soloecismum ducit,
intendit quod nihil signaverit in prsecon-
cesso, et sic quod prseconcessit negare
cogatur. Et idem est in nugari, quia per
hoc improbare vult quod prseconcessit :
quia inutilefuit, et sic prseconcessum sit
negandum. Exquo patet, quod in omni-
bus aliis intendit primum : ipsum autem
primum intendit principaliter : et ideo
loci sophistici qui sunt fallacise, non po-
nuntur nisi ad redargutionem. Ad alias
autem metas ahse vice ponuntur, et non
fallacise.
Obieciio. ^^ autem ahquis objiciat et dicat quod
quicumque concedit contradictoria, eo
ipso dicit oppositum esse falsum^ et e con-
verso : et sic omnis redarffutio ducitur ad
falsum : et sic falsum et redargutio non
Soiutio. sunt metse diversse. Dicendum c^uod hcet
tahs dicat falsum, nontamen dicit falsum
prout est meta secundum se. Dicit enim
falsum secundum quod falsum est in com-
paratione ad prccconcessum, quia impos-
sibile est contradictoria esse simul vera.
Quando autem falsum secundum se est
meta, est falsum non relatum adprsecon-
cessum, sed simphciter et aperte falsum :
et hoc non est verum in contradictoriis,
quia ssepe utrumque contradictoriorum
est possibile : et tamen ambo simul esse
vera non possunt.
Aiia objec- Simihtcr si ahquis objiciat quod omne
*'°" inopinabile est falsum, et ideo falsum et
inopinabile sunt meta una. Dicendum
quod falsum est : quia ssepe falsum et
etiam impossibile est opinabile : sicut
solem esse majorem terra, necessarium
est et demonstrativum : et contradicto-
rium ejus est impossibile, et tamen est
opinabile pluribus : et hoc sufficit ad hoc,
quod sit opinabile : omne enim quod
pluribus opinabile est, opinabile est et
non convertitur.
Aiia objec- ^^ ^®^*^ *5^^^ objiciat de soloecismo,
Soiiuio quod non estde intentione logici, Dicen-
dum quod est secundum quod impedi-
mentum verse significationis in oratione
perfecta : sic enim est meta, quia logi-
ORD. VBJED.
cus sophista intendit hoc modo qui dictus
est, convenientiamin oratione : secundum
autem quod vitium est in consignificatis
orationis, sic estde intentione grammati-
ci. Cum autem barbarismus sit vitium in
dictione, et sic vitia annexa barbarismo
sicut et soloecismo, nontamen potest ac-
cipi' meta juxta ea : quia non sunt in ora-
tione perfecta quse est conclusio syllogis-
mi, sed in dictione, cujus conversio non
est per svllogismum aut metam, intendit
ducere sophista per syllogismum, sicut
jam dictum est.
Simihter si objiciatur de eo quod est Aiia objec-
facere nugari : quia si penes inutilem re-
petitionem accepta estmeta, videtur quod
etiam penes omissionem ahcujus neces-
sariorum vel utihum debeat esse meta :
et sic sex metae esse videntur. Dicendum soiutio.
ad hoc, quod meta est in oratione perfecta,
ut dictum est : si autem ahquid utihum
in oratione dimittatur, jam non erit ora-
tio perfecta ad significandum id quodpo-
nit respondens, etsic non potest esse me-
ta.
Sufficientia autem numeri metarum sufficientia
hoc modo accipitur.
inconveniens conclusioCum: conclusio
enim meta sit ""Tanlm.
autem
oratio perfecta : aut ergo erit inconveniens
in re, aut in oratione. Si in oratione :
aut erit penes substantiam vocis, aut
penes accidentia, quibus vox ad vocem
adjicitur. Et penes accidentia inconve-
niens est soloecismus. Penes substantiam
autem : aut penes vitium in abundantia,
et sic est nugatio : aut penes diminutio-
nem, et non erit vitium in oratione per-
fecta quse est conclusio : quia subtracto
ahquo necessariorum non remanet oratio
perfecta. Si autem est inconveniens con-
clusio in re : aut erit in re absolute, et
sic est falsum : aut in comparatione
ad respondentem : et hoc duphciter : aut
enim refertur inconveniens ad responden-
tis positionem, et sic est inopinabiie : aut
refertur ad prseconcessum vel prsenega-
tum, et sic est redargutio. Et sic patet
quod dubium esse poterat de metis vel
de finibus htigiosarum disputationum,
 LIBER I ELENCHORUM,
quae quamvis sint secundum quod sunt
termini actus disputantis, tamen fmes
esse non possunt bene intendentis nisi
per accidens, ut scilicet apparente eo quod
est inconveniens, redeant ad veritatem.
Reraovet
dubium.
Tamen scias, quod ut vitia sunt fines
sophistae, qui in victoriam videtur conse-
qui et gloriam. Non enim inconveniens
est, quod vitium sit tlnis corruptse inten-
tionis. Intentio autem sophistse corrupta
est, cum mcta proprie loquendo non sit
finis, sed terminus ad quem ducere cona-
tur opponens respondentemj ut victus vi-
deatur : et talis meta bonum per se esse
non potest : et si est bonum, est bonum
per accidens, ut dictum est per singula in
communi.
Epiiogus Ex dictis patet quod sophistse maxime
™uaTi™te*n-
ditdtducerevoluut
■• vidcri rcdarguentes,i quia
■ i i • in
o redar-
J
sophista. gutione videtur esse gloria. secundo
autem appetunt aperte falsum aliquid
monstrare dicere respondentem, quia ex
hoc videtur opponens gloriosus coram
audientibus. Tertium autem quod inten-
dit, est deducere respondentem, quod di-
cat aliquid preeter opinionem et maxime
suam vel omnium. Quartum autem est
soloecismo uti facere respondentem : hoc
autem est facere secundum locutionem
sive orationem perfectam in accentibus
orationis facere barbarizare sive incon-
grue loqui. Ultimum autem quod inten-
dit, est frequenter idem cogere dicere nu-
gando.
CAPUT YI.
De modis arguendi ad reductionem, quas
sunt fallacige in communi.
Modi autem arguendi sive per quos ar-
guitur ad redargutionis metam ducen-
do, sunt duo, scilicet secundum apparen-
tiam acceptam in dictione, secundum
quod dictum est idem quod voce littera-
ta et articulata pronuntiatum est sive
prolatum : et alii modi sunt extra dictio-
nem secundum rem accepti, secundum
quod res ipsa enuntiata substat dictioni sive
TRACT. I 535
Uictio hic
capitur pro
prolationi : omne enim quod dicendo pro- omni eo
tur.
fertur, hoc vocatur dictio : unde hoc mo-
do et oratio dictio est : forma enim di- quod dicen-
do profer-
ctionis hoc modo acceptaprolatio est : et
quee una continua prolatione profertur,
una dictio : et quae pluribus, plures est
dictiones.
Ea autem in modis illis quse secundum
dictionem faciunt phantasiam sive appa-
rentiam, sex sunt numero. Sunt autem
in dictione modi illi, scilicetqui nunc di-
centur, scilicet eequivocatio, amphibolo-
gia, compositio, divisio, accentus, figura
dictionis. Quod autem tot sint et non
plures^ fides est et per inductionem et per Sufficientla
syllogismum. Per inductionem quidem : fallaciarum
in dictione
quiacummodus arguendiindictione non ostenditur
faciat apparentiam nisi cum oratione syl- tionem.
logismi topici, convenientia illa aut erit per induc-
in dictione, aut in oratione. Tertia enim
convenientia quse posset esse et in dictio-
ne et in oratione, differt a convenientia
quse est in oratione. Si autem est in ora-
tione : aut erit secundum materiam di-
ctionis tantum, aut secundum formam
tantum, aut secundum utrumque, mate-
riam et formam. Si enim secundum ma-
teriam tantum, estfallacia accentus : quia
in duabus dictionibus diverso accentu
prolatis, et in aliis quae sunt in voce eis-
dem existentibus, non est nisi materia
una. L"t si dicam persona, media corre-
pta, et persona, media circumflexa. Si
autem est secundum formam tantum,
cum terminatio sit de forma dictionis, erit
fallacia figurse dictionis. Si autem est
secundum utrumque simul, erit aequivo-
catio, quse et in materia et in forma ha-
bet eamdem vocem. Et sic patet indu-
cendo : quia in voce incomplexa sic est,
et similiter in voce complexa : et non
sunt plures, et sunt tot : ergo sunt sex
modi. Si enim sit convenientia in voce
complexa : aut erit secundum materiam
et formam, et sic est amphibologia : aut
secundum formam tantum^ et sic erit ite-
rum figura dictionis : quia eadem est
terminatio orationis et dictionis, cum
omnis oratio ad dictionem terminetur :
 536 D. ALB. MAG.
aut in materia tantum, et sic compositio
et divisio : si enim una continua prola-
tione pronuntietur , erit composita :
et si diversis prolationibus pronuntietur,
erit divisa : nec conveniunt nisi in mate-
ria tantum oratio composita et divisa.
Probationu- Per svllojiismum autem probatur hoc
meri falla- j i . i
ciarum in modo
dictione per ,
:i
quandocumuue
• -i
eisdem
■i
nommi-
• •^
syiiogis- nus vet orationibus non idem si^niiica-
raus, apparentia m dictione lit aliquo
istorum sex modorum : sed in omni
fallacia in dictione decipiente non idem
eisdem nominibus vel orationibus si-
gnamus : ergo omnis modus arguendi
deceptorie in dictione fit aliquo istorum
sex modorum. Sic ergo fides est, quod hi
et tot et non plures sint modi arguendi
sophisticein dictione.
Cum autem dicitur eisdem nominibus
vel orationibus non idem signari, debet
accipi idem et eadem oratio large, id
est, secundum quod habet unitatem sive
identitatem in omnibus, materia scilicet
et forma et terminatione, sive in materia
tantum, sive in fovma terminationis tan-
tum, sive in duobus ipsorum : quaecum-
que enim identitas sit in his, sive in om-
nibus ut in aequivocatione et amphibolo-
gia, sive in duobus ut in accenlu et
compositione et divisione, in quibus ter-
minatio eadem, sive in terminatione sola
ORD. PILED.
ut in figura dictionis, sufficit ad eamdem
dictionem et eamdem orationem, secun-
dum quod hic sumitur eadem dictio vel
oratio : sed non potest esse fallacia penes
materium eamdem et diversam termina-
tionem : quia quorumcumque in voce et
syllabis per omnia est materia eadem,
oportet esse terminationem et figuram
terminationis eamdem.
Et attende quod quamvis res prior sit
nomine et oratione apud instituentem
nomen et orationem, et sic id quod su-
mitur ex parte rei, debeat praecedere id
quod sumitur ex parte dictionis, tamen
in disputatione secundum quod disputa-
tio est diversa putatio inter duos, sermo
sive vox est prior apud respondentem :
quia per hunc percipit conatus respon-
dentis : et hoc modo fallaciae in dictione
sunt ante fallacias extra dictionem.
Si autem aliquis quserat, cum habea- Dubitatio.
mus locum sophisticum quando eodem
nomine plura signilicamus, quare non
habeamus alium locum sophisticum,
quando idem diversis nominibus signifi-
camus ? Dicendum quod hoc esset nu- soiutio.
gatio : loci autem sophistici non muhi-
phcantur nisi ad redargutionem : et ideo
non est locus sophisticus attentus penes
hoc.
 LIBER I ELEXCHORUM,
TRii€TiiTUJ§^
DE FALLAGIA
CAPUT I.
De paralogismis sequivocationis.
Quia multiplicitas actualis est ante
multiplicitatem potentialem et phanta-
sticam,eequivocatio autem et amphibolo-
gia dicunt multiplicitatem actualem,
Cceteree autem fallaciae in dictione dicunt
multiphcitatem vel potentialem vel
phantasticam, ideo prius agendum de
aequivocationis et amphibolog-iae paralo-
gismis. Et quia sequivocatio in dictione,
amphibologia autem in oratione, ideo
prius de modis paralogismorum a?quivo-
cationis, quam amphibologise est agen-
dum.
tio unde. Incipientes igitur de modis aequivoca-
tionis, dicimus quod sccundum aequivo-
cationem decipientes orationes sunt hu-
jusmodi, quales nunc dicemus. Cum enim
sequivocatio ab eequa vocatione dicatur,
erit modus primus et principalis, quando
vox sic aequaliter ad plura significata
refertur, quod ad unumquodcpie refertur
sequaliter, et non signiticat unum prin-
cipaliter et aliud secundario, sicutmodum
aliquem principalis significati : talis
enim dictio cequaliter plura significat
secundum diffinitionem aequivocationis
in Prgedicamentis datam, quod sequivoca
sunt, quorum solum nomen commune
est, ratio autem substantiae significatae
diversa : et secundum hos modos para-
logismorum concluditur sophistice, quo-
niam discunt scientes, sic formando pa-
ralogismum : Grammatici discunt :
TRACT. II
537
II
IN DIGTIONE.
Grammatici sunt scientes : ergo scientes
r
discunt. Ut autem ostendatur multiplici- Quon cdoest
discere
tas esse aequivocationis, patet quod dis- «quivocun.
cere est aequivocum, et in majori et in
conclusione : discere enim sequivoce di-
citur ad uti disciplina et ad accipere di-
sciplinam. Dicimus enim eum discere qui
secundum intellectum considerando ac-
tualiter utitur disciplina^ et movetur ab
habitu ad actum : et hoc discere est ad
habitus radicationem : et sic verum est,
quod Grammatici et scientes discunt.
Cum autem dicitur disciplinam alicujus
ignorati accipere, tunc falsum est quod
Grammatici discunt : quia Grammatici
scientiara non accipiunt hoc modo ; etiam
falsum est quod scientes discant. Patet
ergo quod iste est primus modus aequi-
vocationis, quia discere aequaliter se ha-
bet ad duo ista signiflcata, uti disciplina,
et accipere disciplinam.
Rursus secundus modus aequivocationis
est, quando non aequaliter una voxplura
significat, sed unum principaliter, et
aliud secundario, per quem modum so-
phistice concluditur, quoniam mala sunt
bona, sic formando paralogismum : quee-
cumque expediunt, bona sunt : mala
expediunt : ergo mala bona simt. Pro-
batio minoris : quia incisio membri pu-
trescentis mala est, quia poenalis : et
tamen expedit ut corpus non putrescat
ex membro putrido. Probatur autem in
paralogismo esse talis multiplicitas :
quia expediens duplex est (hoc est, duo
significat), scilicet id quod necessarium
est si debeat haberi corporis sanitas,
sicut membri incisio : et sic id quod
 538 D. ALB. MAG.
est malum, expediens est frequenter :
plerumque enim in malis accidit aliquid
expediens esse. Et secundo modo princi-
paliter in his quee in se bona sunt, dice-
mus esse expediens, sicut expedit virtuti
studere et ditari et philosopliari, et hu-
jusmodi : tamen expediens dicitur prin-
cipaliter in bonis, et secundario in malis
quibusdam, eo quod conferunt ahquando
mala secundum ahquid.
Amphus terlius modus est, ex eo quod
dictio ahqua secundum se sumpta, signi-
ficat unum solum et modo uno signih-
candi, sed conjuncta cum aha dictione
in oratione eadem, modos significandi
accipit plures, et secundum hoc sophisti-
ce concludetur eumdem sedere et stare,
et eumdera laborare infirmitate et sanum
esse, sic formando paralogismum pri-
mum : quicumque surgehat, stat : se-
dens surgebat : ergo sedens stat. Secun-
dus autera sic forniatur : quicuraque
sanahatur, sanus est : laborans sanaba-
tur : ergo hiborans sanus est. Quod
autem in orationihus muhiphcitas sequi-
vocationis sit, sic ostenditur. Fiat enira
vis in hoc quod dicitur, surgebat et sana-
hatur : haec enim quia sunt praeteriti
imperfecti temporis, includunt in se pree-
Prsetentutn ^ ^ . . ^
iraperfen-
tum includit seus tcmpus, ct sic iu se duo hahent
praesens. tcmpora, prseteritura in parte, et prae-
sens : unde si ponatur praeteritum quod
in se non includat prsesens, et dicatur,
quicumque surrexit, stat, falsa est lo-
cutio. Siraihter si dicitur sic : quicuraque
sanatus fuit^ sanus est, falsa est proposi-
tio. Quando autem prgBteritura iraper-
fectum ponitur, tunc sunt verse in uno
sensu : quia prseteritum imperfectura
dicit actura incoraplctura includentem in
se prcesens ad quod continuatur actus.
Quod autem in tahbus sit muUipUcitas
sequivocationis, patet ex hoc quod la-
borantem, quod formatur a prseterito
iraperfecto, quodhbet facere aut pati, hoc
est, adjunctura verbo activae vel passivse
significationis, de prseterito non signifi-
cat unum, sed plura : sed ratione duo-
rum temporum quae in se claudit, aU-
ORD. PR^ED.
quando significat praesens quod nunc
instat, ut dicat eum qui nunc laborat, et
sic falsa est, qui laborat sanus est : quia
sequeretur quod nunc laborat, et nunc
sanus est. Quandoque autem significat
prseteritam^ ut cum dicitur, qui lahorabat
prius sanus est nunc, et haec vera est. Et
sic est etiara de ista, qui sedebat, stat.
Et sic patet quod est hic muhiphcitas
sequivocationis in dictione quidem una,
sed ex conjunctione dictionis ad aham,
quae si per se poneretur, non esset sequi-
voca : unde sanabatur laborans et non
laborans secundura diversos sensus, et
sanus est non laborans in hoc sensu,
quod sanus est laborans, non nunc in
prsesenti in quo sanus est, sed laborans
prius in prseterito in quo non sanus
fuit.
Hi ergo
^ tres modi sunt secundum aequi-
^- _ sufficn lia
specierura
vocationera ad quos omnes raodi sequi- «q.uivoca-
vocationis reducuntur. Et sufficientia
. . tionis.
eorura patet ex ipsa divisione : omne
enim quod plura significat, aut significat
omnia principahter, aut unum prius et
aha ex consequenti, aut significat ea
secundum se, aut ex conjunctione cum
ahquo.
Aldentur insufficienter positi modi objectio.
aequivocationis : quia ex diversa signifi-
catione casus vel numeri videtur prove-
nire sequivocatio, sicut si dicam : qui-
cumque sunt Episcopi, sunt sacerdotes :
isti asini sunt Episcopi : ergo isti asini
sunt sacerdotes. Hic enim modus ex
diversitate consignificationis casus et
nuraeri proveniens, sub nuho inducto-
rum modorura videtur contineri. Et soiutio.
dicendum, quod hic modus sub primo
modo prius inducto continetur : quia
diversa significatio communiter sumitur
ad significationem et consignificationem :
quaravis enira dictio principahter si-
gnificet hoc quod dicit in recto, taraen
significat etiara hoc quod dicit in obh-
quo, quaravis
,.
non prirao, sed ex con- Quoraodo
Sequentl. ffiquivocalio
■jj j corarouniiis
Llnd.e patet quod ahter sumitur in sumitur hic
■^ mentis.
sophisticis Elenchis sequivocatio, et in praedica-
 LIBER I ELENCHORlxM,
Prsedicamentis. In praedicamentis enim
sumitur prout impedit aliquod poni in
genere uno praBdicamenti, et hoc non
facit nisi ex diversa principali significa-
tione in re significata : liic autem su-
mitur prout est principium decipiendi,
et hoc facit ex diverso modo consia^nili-
candi, et ex diversa significatione princi-
pali sequaliter : et ideo magis large
sumitur hic sequivocatio quam ibi.
CAPUT II.
De solutione duhiorum quie sunt circa
ssquivocationem .
Dubitationes autem qujB sunt circa dicta
de «quivocationcsunt plures : sed de qui-
Dubitatio bus curandum est, sunt quinque. Quarum
prjma est, an una dictio possit plura si-
secunda. gnificarc ? Secunda, si plura significat,
Tertia. qualiter illa significat? Tertia, an una di-
ctione semel posita contingat ununi et
Quarta. eumdcm uti aequivoce ? Quarta de distri-
butione quoe adjungitur dictioni sequivo-
Quinta, *-'*• Quiuta, qusB sit causa apparentiae in
dictione aequivoca?
Ad primam Ad primam istarum qusestionum sic
nein obje- objicitur : omnis dictionis perfectio est
sua significatio : ad hoc enim est insti-
tuta et inventa : sed unius perfectibilis
non est nisi una perfectio : ergo unius
dictionis una est siffnificatio : non eroo
ahqua dictio actualiter plura signiticat.
Perfectio di- Scd hoc facile solvitur distinguendo per-
piex. " fectionem dictionis : est enim perfectio
dictionis ut dictio est, et est perfectio di-
ctionis ut signum est. Prima est dictionis
substantialis : ethaec est continua synaba-
rum et litterarum in dicendo prolatio : et
tales perfectiones plures una dictio habe-
re non potest. Perfectio autem dictionis
ut signum est, accidentahs est : quia ac-
cidit dictioni signum esse : unde signatio
quae est ex relatione dictionis ad signifi-
candum, perfectio est accidentahs : et ta-
les perfectiones una dictio potest plures
habere : quia plura uni et eidem possunt
TRACT. 11 S39
accidere : et sic continoit
o unam dictionem
actuahter plura significare.
Secundo quaeritur, guahter una dictio Objectiones
^_ _ ^ _ . . ad secun-
dubita-
actu plura significat? utrum scilicet si- damtionem.
gnificet ea discreta et discrete sub copula-
tione, et copulata ad unam vocem aequa-
liter, vel significet ea sub disjunctione,
quod potentia ad eamdem vocem relata
sit, ut vel unum dicat vel alterum, ut sic
utrumque possit significare ? Quod autem
sub disjunctione plura significet, non vi-
detur : quia si plura sub disjunctione si-
gnificaret, non esset oratio multiplex, in
qua ponitur dictio aequivoca, sed vel
simphciter vera, vel simphciter falsa : si
enim in omni sensu vera est, simpliciter
vera judicatur : et si in omni sensu falsa
est, simphciter judicanda est falsa. Cu-
jus exemplum est, quia cum dicitur, ca-
nis curritj si haec dictio, ccmis, sub dis-
junctione dicit sua significata, idem est
dicere, canis currit, quod latrabile vel
marinum vel coeleste sidus currit : istae
enim aequipollent : sed haec semper vera
est, vel semper falsa, et nunquam distin-
guenda, latrabile vel marinum vel coe-
leste sidus currit : ergo nunquam erit di-
stinguenda aequipollens sua, quae est, ca-
nis currit : hoc ergo falsum est : ergo
dictio aequivoca sua significata non dicit
sub disjunctione. Adhuc disjancta non
dicuntur una dictione, nisi potentia dicat
unum, vel ahud, utrumque potens dice-
re : ergo secundum hoc aequivocatio non
faceret multiphcitatem actualem, sed po-
tentialem : quod tamen falsum est.
Si autem dicatur quod plura significet
sub copulatione discreta et discrete iha
significando, videtur contrarium : quia
secundum hoc omnis oratio in qua poni-
tur dictio aequivoca supponens respectu
verbi singularis numeri, erit incongrua,
et sic haec erit incongrua, canis currit,
sicut haec, latrabile et marinum currit,
quodfalsum est.
Adhuc autem ahud videtur sequi in-
conveniens : quia si significet significata
sub copulatione, tunc hcet conversimin-
ferre dictionem aequivocam ex quohbet
 540 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
suo significato, et e converso quodlibet
significatum ex dictione sequivoca, sicut
infertur pars copulationis ex tota copula-
tione : et sit sicut sequitur, Socrates et
Plato currunt, ergo Socrates currit : ita
sequitur, canis currit, ergo latrabile cur-
rit, quod falsum est : ergo sequiA^ocum
non dicit significata discreta per modum
copulationis copulata in una voce impor-
tata.
Adhuc autem idem sequitur inconve-
niens quod superius dictum est, scilicet
nulla oratio in qua ponitur terminus
cequivocus est distinguenda, sed vel sim-
pliciter vera, vel simpliciter falsa : quia
si pars copulationis est falsa, copulativa
similiter est falsa. Et similiter si oratio
in qua ponitur diclio aequivoca, pro parte
significationis est falsa, tota est faisa :
hoc autem falsum est : ergo dictio aequi-
voca non significat sua significata pcr
modum copulationis.
Quod vox Ad hoc dicendum, quod terminus oequi-
gnificat sua vocus siguificata sua dicit discreta, et
copuiative. quodlibet illorum actu significat et per
modum copulationis : aliter enim propo-
sitio in qua ponitur terminus aequivocus
in prsedicato vel subjecto, non faceret
propositionem universalem, eo quod esset
de pluribus prsedicatis, quod falsum est :
quia dicit Aristoteles in libro Periherme-
nias, quod si haec dictio, tunica, impo-
natur ad significandum hominem et
equum, qui sic dicit, tunica est alba :
aut dicit^ quod homo est albus, et equus
est albus : aut nihil dicit : constat autem
quod non nihil dicit : ergo duo dicit,
quod bomo est albus, et quod equus est
albus, et sic plures estpropositio, etplura
dicit actu. Hujus signum est^ quia si
unus proferat hanc vocem, canis, et duo
audiant, unus intelligit latrabile, et alter
intelligit marinum : et cum non possint
intelligere nisi quod actu significatur in
voce, constat quod utrumque in voce si-
gnificatur actu et per modum copulatio-
nis, ita quod et hoc et hoc. Unde dictio
aequivoca ad sua significata medio modo
se habet, partim ut totum universale, et
partim ut totum integrale. In hoc enim
quod non constiluitur in multiplicitate
aequivoca, nisi ex omnibus significatis si-
mul congregatis, se habet ad sua signifi-
cata ut totum integrale : in hoc autem
quod infertur ex parte suse significatio-
nis et non infert eam, habet se ut totum
universale, Et per hoc patet quod facile
est solvere ad objecta.
Dicendum enim ad primum^ quod lo-
cutio in qua ponitur terminus sequivocus
supponens verbo singularis numeri, non
est incongrua : quia cum constructio re-
ferenda sit ad intellectum, eo modo ad
intellectum referenda est quo signa in
voce. In dictione autem aequivoca plura
significantur in voce una singulariter :
et sic secundum intellectum illius vocis
supponit verbo singularis numeri, ut
plura in una voce singulari coadunata.
Ad aliud dicendum, quod dictio aequi-
voca infert quandoquesuum significatum,
sed non infertur ex eo. Et hujus causa
est, quia ad illud se habet sicut totum
universale : eo quod tota vox salvatur in
qualibet parte suae significationis, sicut
totum universale salvatur in quafibet sua
parte, et ideo infertur ex qualibet sua
parte : sed non infert eam, sicut nec to-
tum universale partem suam infert : eo
quod pars sua non est in ipso nisi in po-
tentia : ex potentia autem nihil actualiter
inferri potest.
Si quis autem objiciat quod copulati- objeciio.
va infert partem suam : si enim Socrates
currit et Plato disputat, sequitur, ergo
Socrates currit : et sic videtur sequi, ca-
nis currit, ergo latrabile currit. Dicen- Soiutio.
dmn quod ea quae antecedunt ad abquid
inferendum, dupliciter contingit antece-
dere, sciHcet vel ita quod totum antece-
dens referatur ad totum consequens, ut
cum dico, si homo est, animal est : vel
sic quod non quidem totum, sed pars
ejus antecedentis ad consequens refera-
tur, sicut cum dico, Socrates currit et
Plato disputat, ergo Socrates currit. Ista
enim consequentia non est nisi ex parte
antecedentis, scilicet gratia hujus quod
 LTBER I ELENCHORUM,
est, Socrates currit : et alia pars est ad
consequens non causa, et non facit ad
consequentiam : et ideo ex parte non pot-
est inferri copulativa. Et quod ex parte
significationisinfertur totavox sequivoca,
hoc estj ideo quia liabet in lioc naturam
ipsius universalis, quod tota vox refertur
ad quamlibet partem significationis : et
ideo sequitur, latrabile currit, ergo canis
currit : licet non sequatur, Socrates cur-
rit, ergo Socrates currit et Plato dispu-
tat : quamvis e converso sequatur, So-
crates currit et Piato disputat, ergo So-
crates currit.
objectio. Si quis autem objiciat dicens, quod si
pars copulative est falsa, tota est falsa.
Soiutio. Dicendum quod si intelligatur ratione co-
pulationis, verum est : si autem intelli-
gatur ratione copulatorum, est faisum :
dictio autem sequivoca plura significat ut
copulata, et non rationc formalis copu-
lationis : et ideo cum in una signitica-
tione est falsa, non est in toto falsa : et
ideo ratione ex ea pars infertur, et ra-
tione partis vera esse videtur pro parte
et non pro toto. Et per hoc patet solutio
ad omnia queesita.
Ar^umenta Tertio quseritur, an una dictione se-
^duw[ltk)"
nem. "^c^ posita contingit uti eequivoce ? Vide-
tur autem quod sic : ex quo enim dictio
sequivoca plura signiticat actu et discreta
sub copulatione, ita quod hoc et hoc,
tunc videtur quod proferens eam in om-
ni sensu suo potest uti ea, et sic utitur
sequivoce. Adhuc si aliquis dictionem
aequivocam proferat, eam diversi audien-
tes prolationem, accipiunt in diversis si-
gnilicatis ; non autem sic accipiunt eam
pro diversis significatis, nisi proferens
eam uteretur pro diversis proferendo :
ergo utitur dictione semel prolata et se-
mel posita aequivoce.
In contrarium autem hujus est quod
dicit Boetius, quod termino semel posito
non contingit uti sequivoce.
Ad hoc dicendum, quod uti dictione
semel posita dicitur dupliciter, scilicet se-
cundum intellectum referentem vocem ad
plura signitlcata, et secundum prolatio-
TRACT. II
541
nem solam sine intellectuah relatione vo-
cis ad significata. Et primo quidem mo-
do non contingit una dictione semel po-
sita uti sequivoce : quia dicit Aristoteles
quod scire quidem plura possumus^ in-
telligere autem minime : et ideo per
unum et eumdem actum intelligendi non
contingit dictionem semel acceptam re-
ferri ad plura distincte significata. Secun-
do autem modo contingit unica prolatio-
ne termino semel prolato uti eequivoce
a diversis audientibus, ut dictum est :
contingit etiam ab uno et eodem bis
utente secundum duplicem actum intelli-
gendi uti uno termino aequivoce. Et sic
patet hujus qusestionis solutio.
Quarta qutestio est de distributione Argumenta
termini eequivoci : quserit enim si adve- "'liJbifaUo'-"
niat ei signum distributivura, utrum di- "^™-
stribuatur pro omnibus suis signiticatis,
vel pro uno tantum ? Videtur quod pro
omnibus, ex quo continet in se omnia
sua signiticata per medium copulationis,
qua ratione distribuetur pro uno, eadem
ratione distribuetur pro quolibet : ergo
pro omnibus distribuetur. Adhuc ut to-
tum universale se habet ad sua signitica-
ta : sed totum universale pro omnibus
contentis sub uno distribuitur : ergo et
vox sequivoca pro omnibus significatis
suis, quae inea continentur ut partes sub-
jectivee, distribuetur.
In contrarium hujus est, quod unius
distributi tantum una est distributio :
plura autem forma et ratione sunt in ter-
mino sequivoco : ergo pluribus et non
una distributione distribuctur.
Ad hoc dicendum , quod terminus
sequivocus dupliciter potest determinari
a signo distributivo : potest enim deter-
minari ratione partium significatarum in
unitate et communitate vocis : et sic una
distributione pro omni sua distribuitur
significatione. Si autem ratione significa-
torum respiciatur a distributione , non
posset una distributione distribui pro
partibus cujuslibet significati. Et per hoc
patet Solutio qUSesiti. Argumenta
Q. , .. ., ad quintam
umto quseritur, quce sit causa appa- dubitatio-
nem.
 542 D. ALB. MAG. ORD. PILED.
rentiae in dictione cequivoca ? Yidetur
enim nulla esse, quia ex quo plura actu
significat, videtur illa distincte signiflca-
re, et non unum in alio.
In contrarium autem est, quod si cau-
sam apparentise non haberet, non deci-
peret : decipit autem aliquem : ergo habet
causam apparentiae.
Ad hoc autem dicendum, qnod causam
apparentise habet unitatem vocis secun-
dum materiam et formara substantialem
quse est dictionis ut est dictio : ex hoc
enim credit aliquis, quod significata sint
unum : causam autem non existentia? ha-
bet diversitatem signiticatorum. Et attende
quod ad terminum sequivocum non debet
addi signum universale ad hoc ut sit pa-
ralogismus, sed ad hoc ut paralogismus
videatur esse svllou;ismus : et ut sic sub
figura syllogismi decipiat^ debet addi si-
gnum universale : quia sine signo uni-
versali non fit svllnoismus.
o cumhocverbo, videt, ex supposito : et
CAPUT III.
De inodis amphibologise.
Ratio ordi- Q^i'^ amphibologia multiplicitatem fa-
nis. cit actualem in oratione ex diversa con-
structione : et ideo post aequivocationem
modos ponemus amphibologiee. Et se-
quentes Aristotelem quinquemodos simul
ponemus. Quorum primus est multiplex,
ex eo quod oratio principaliter plura sive
multa significat, quorum primus modus
est : Vellem accipere pugnantes : et debet
sic formari paralogismus : quoscumque
vellem me accipere, vellem quod me ac-
ciperent : pugnantes vellem me accipere :
ergo vellem quod pugnantes me accipe-
rent, quod falsum est. Haec enim multi-
plicitas est secundum amphibologiam ex
eo quodiste accusativus, ?we, potest con-
strui cum infinitivo ex parte ante,et pot-
est construi cum eodem ex parte post :
et in primo sensu vera est, in secundo
autem falsa.
Secunda ratio est : Putas quod quis
scit, hoc scit ? quse oratio exemplum est
secundi modi amphibologiae, scilicet quia
oratio per se significat unum solum, et
adjuncta aliquando plura significat. Et
paralogismus sic est formandus : quod
quis scitj hoc scit : grammaticam scit
aliquis : ergo grammatica scit. Nam in
tali oratione et scientem et scitum contin-
git ut scientem significari : quia hoc pro-
nomen, hoc, potest heec significare : quia
hoc pronomem, hoc, potest significare
scientem, et tunc construitur cum verbo
ex partesuppositi, et ante verbum poni-
tur : et sic est oratio falsa. Potest etiam
significare scitum, et tunc construitur ex
parte appositi : et tunc est vera.
Tertius modus est, ut : Putasne quod
quis videt^ hoc videt? columnam aliquis
videt : ergo columna videt. Formatur au-
tem paralogismus, sicut jam habitam
est : et patet multiplicitas ipsius ex hoc
quod hoc pronomen, hoc, potest construi
sic est nominativi casus, et construitur
ex vi suppositi. Yel potest construi cum
verbo eodem ex parte appositi, et est ac-
cusativi casus, et construitur exvi tran-
sitionis : et sic patet multiplicitas.
Qaartus est : Putasne quod tu dicis
esse, hoc tu dicis esse ? dicis autem lapi-
dem esse : ergo tu lapis dicis esse. Et
patetmultiplicitas istius ex eo quod hoc
prononem, hoc, potest esse nominativi
casus, et construi cum supposito verbi
quasi determinantis suppositum sub hoc
sensu, putas quod tu existens dicis esse?
Yel potest esse accusativi casus et con-
strui cum dicis ex parte post exvi transi-
tionis, et sic columnam vel aliud dicis
esse. Facile autem est in omnibus talibus
multiplicitatem invenire ex diversa con-
structione.
Quintus modus est in oratione syllo-
gismi primse orationis : ex eo quod in
primo non est distincta multiplicitas ut
in ista distincta intelligatur et esse in
prima : et haec est oratio : Putas est, sive
contingit, tacentcm dicere ? Et potest sic
formari paralogismus : contingit Socra-
tem dicere : Socrates esttacens : ergocon-
 LTBER I ELE^XHORUM,
tingit tacentem dicere. Duplex est hujus
oratio , quia significat tacentem dicere, et
hunc tacentem : hsec enim oratio potest
significare haec duo, hoc scilicet, tacens
dicit : et sic construitur hoc participium,
tacens , cum verbo dicere infinitivo ex
parte ante ex vi suppositi. Potest etiam
significare hoc, tacens dicitur : et sic
construitur cum eodem verbo ex parte
post : quia hoc (quod est tacentem dicere)
dicitur ut quoddam de numero dicibilium.
Hi igitur sunt modi amphibologiee, ad
quos omnes modi deceptionum (qui pro-
veniunt ex diversa constructione dictio-
nis cum dictione in eadem oratione) re-
ducuntur. Et causa apparentise in eis est
identitas orationis secundum formam et
materiam : causa autem non existentise
est significationis actualis diversitas.
CAPUT IV.
De solutione dubiorum quss sunt circa
modos amphibologise.
Est autem primo notandum, quod
quamvis in fequivocatione et amphibolo-
gia identitas vocis secundum formam et
materiam sit causa apparentise, et diver-
sitas significationis sit causa non existen-
tise, et sic unam et eamdem causam vi-
deantur habere causam apparentiae et
non existentiee, et per consequens una
jEquivoca-
videtur esse fallacia : tamen una non est
tio et am-
phibologia fallacia : tum quia una estin dictione, et
licet conva-
niant, non altera in oratione : tum etiam, quia una
tamen sunt
una tallacia est in diversa sententia, et aUa in diversa
specie.
significatione. Sententia proprie dictionis
non est, sed orationis. Et ideo conve-
nientia quam habent in causa apparen-
tiee et in causa non existentise, est con-
venientia in genere et non in specie, et
non facit convenire sequivocationem cum
amphibologia, nisi in hoc quod utraque
causat multiplicitatem actualem, et non
in modo fallendi speciali.
Quod am- Adhuc autem secundum notandum,
philologia
nonsitgene-
ralis lalla- quod quamvis in omni fallacia in dictione
cia, sed spe-
cialis. sit ambiguitas substantiae, et sic amphi-
TRACT. II
343
bologia videatur generaHs ad omnes falla-
cias in dictione, tamen quia ambiguitas
amphibologiffi est una et eadem ratione
ex diversa construendi habitudine, et ta-
lis ambiguitas in nulla alia fallacia in di-
ctione est^ quia accentus et figura dictionis
et aequivocatio suntin dictione, et non in
oratione, compositio autem et divisio
non sunt in una oratione secundum ma-
teriam, ideo amphibologia est speciaHs
et non generahs fallacia,
Adhuc tertio notandum, quod licet in
taUbus modis (quod ahquis scit, hoc scit)
sit multiphcitas ex consignificatione di-
versi casus nominativi et accusativi, ex
quo in prcehabitis diximus provenire
sequivocationem : tamen principahter et
primo sunt istae orationes secundum am-
phibologiam : quia in tahbus quiehbet
oratio significat unumsolum, et conjuncta
una cum aha ex diversa significatione
efficitur dubia sententia : unum sisrnificat
haec oratio,omne quod quis scit, et unum
solum significathsec^ hoc scit : conjuncta
autem ex diversa habitudine constructio-
nis pronominis cum verbo, fit dubia sen-
tentia : et quod est ibi sequivocatio, est
ex consequenti.
Quarto notandum est hic, quod quam-
bologiae
dum
Notaamphi-
mo-
vis amphibologia dicaturprovenire ex di-
versa habitudine principahter, tamen toteles.
quQin non
etiam provenit ex ambiguitate sententiae ponit Aris-
quae provenit exproprioet transumptione
sumpto : ut quidquid ridet, habet os :
pratum ridet : ergo pratum habet os.
Quamvis enim idem modus in genere sit
construendi transumptum et proprium,
tamen pro utroque est ambiguitas senten-
tise, secundum quod sententia ad intelle-
ctum refertur : et hoc sufficit ad amphibo-
logiam : quia dubiam in oratione una
secundum formam et materiam facit sen-
tentiam. Sed tamen non ponitur ab Ari-
stotele istemodus, quiausitatus est etma-
nifestus : quia fere omnes utuntur para-
boUs. Adhuc notandum quod ponens
dubiam sententiam, aut intendit decipere
per eam, aut tantum exempUficare. De
muhipUci primo modo oportet quod pro-
344 D. ALB. MAG. ORD. PR^ED.
ponentes eam forment in modo etfigura :
quiaaliter non deciperet. Secundo autem
modo distinguendum est : quia aut est
manifestamuUiplicitas, et tunc non opor-
tet nisiproponere. Secundo autem modo
debet deducereutmanifesta fiatejus mul-
tiplicitas.
CAPUT V.
De tnbus modis in qidhus conveniunt
sequimcatio et aniphibologia.
Sed qaia aequivocatio et amphibologia
operantur multiplicitatem actualem, mo-
di earum in multis conveniunt, quodnon
est in aliis fallaciis, nisi in compositione
et divisione : sed in his per omnes modos
manifestum est : quia sicompositio fallit,
divisio solvit, et e converso : et ideo in
iUis convenientiam et differentiam non
oportet assignare, sed in eequivocatione
et amphibologia assignata jam ditferentia
modorum aequivocationis et amphibolo-
gise, consequens est assignare in quo con-
veniunt.
Dicamus igitur quodtres sunt modi se-
cundum cequivocationem in dictione, et
juxta iUo tres sunt modi in oratione se-
cundum amphibologiam. Unus quorum
et primus est, quando dictio secundum
£equivocationem, vel oratio secundum
amphibologlam, principaUter signiticat
plura. Et hujus exemplum in aequivoca-
tione, ut piscis eequivocum adpiscem ve-
rum, et adpiscem pictum : etcanis a?qui-
vocum ad latrabUe, et marinum. Et hu-
jus exemplum in amphihologia supra
positum est in hac oraUone, veUem me
accipere pugnantes, sicut patuit per an-
tedicta : et ideo hoc repetere non opor-
tet.
AUus autem est quando soUti sumus
per sinUUtudinemtranslationis indictione
vel oratione sic dicere, quodunum dictio
vel oratio significat proprie, aUud autem
per simiUtudinem translationis secunda-
rio et improprie, de quo exemplificare
non oportet : quia muUae et notse sunt
parabolae et indictione et oratione.
Tertius vero modus est, quando dictio
vel oratio compositae aUae dictioni vel
orationi plura significant : separatae vero
dictio et oratio significant simpUciter, hoc
est, unum et non plura. Et hujus exem-
plum est in amphibologia, ut haec oratio,
scit saeculum, per se significat unum :
conjuncta vero alii orationi, ut huic,
quodcumque scit aliquis, hoc scit, plura
significabit : eo quod iste terminus^ sse-
culum, in nominativo conjunctus verbo
ex parte suppositi unum generat sensum,
et in accusativo constructus cum eodem
verbo ex parte post, aUum sensum gene-
rabit, sicut supra patet de hac oratione,
quodcumque scit aUquis, hoc scit : gram-
maticam scit aliquis ; ergo grammatica
scit : quae isti orationi per omnia simiiis
est. Nam horum sive harum orationum
utrumque si contingit, unum signiiicat.
Dico autem si contingit : quia potest ad-
jungi orationietunura signiUcantiet plura
significanti, et accipere ex ipsa adjun-
ctione multiplicitatem : ambo autem sive
orationes simul junctae significant plura.
Et hoc, sciUcet quodcumque scit aUquis,
hoc scit : hoc enim non est multiplex :
quando autem in paralogismo additur,
saeculum scit aliquis, statim est multipli-
citas ex adjuncto : quia ex adjunctione
accipit, quod verbo sciendi potest con-
strui ante velpost, quod sine hujus con-
junctione non habet : significat enim aut
sseculum ipsum scientiam habere, si ex
parte suppositi cum verbo construatur :
aut signiticat alium scientiam habere sae-
culi sive de saeculo, si iste terminus, sgs-
culum, sit accusativi casus et cum verbo
sciendi ex parte appositi construatur.
Epilogaliter ergo dicendo, amphibolo- Reprehen-
gia et,a?quivocatio
. ,. •. circa
commumter . ,
hos sio quoruni-
dam.
tres sunt modos. Quod autem quidam di-
cunt et scire et sseculum multipliciter
dici, et ex hoc causare multiplicitatem,
falsum est, nisi scire cum adjuncto sibi
in hac oratione, saeculum scit, intelliga-
tur : quia aJiter nonesset adpropositum.
 LIBER I ELENCHORUM,
Si forte hac oratione secundum se sumpta
quaeratur, utrum sit multiplicitas vel
non, etiam si alii non adjungat ? Dicen-
dum quod non est multiplex.
objectio. Si autem quis objiciat^ quod adhuc in
oratione illa, sseculum potest construi
cum verbo ex parte suppositi, vel ex
soiutio. parte appositi. Dicendum quod hoc fal-
sum est, quia si construatur ex parte
appositi, nihil est quod supponitur verbo,
cum omne verbum tertiae persona; exi-
gat suppositum vel finitum vel infinitum,
constat quod cum nuUum habeat suppo-
situm quando iste terminus, sseculum,
construitur cum eo ex parte appositi,
oratio erit incongrua : et sic in hoc
sensu nec vera nec falsa est : et sic perit
multiplicitas ejus.INon enim potest excu-
sari quin exigat, nec est exceptte actio-
nis : et hoc scitur esse verum.
ot^esiio. Et si objicitur, quod sic se habet infini-
tivus ad accusativum exigendo ipsum ex
parte ante, sicut indicativu^ tertiee per-
Soiutio. sonoe ad nominativum. Hoc patet esse
falsum, quia infinitivus non necessario
ante se exigit accasativum, ut patet in
pluribus, ut scio metere, volo currere.
Indicativus autem de necessitate exigit
nominalivum ante se pro supposito, et
nisi habeat eum certum et delerminatum,
non est oratio perfecta ad verum vel fal-
sum significandum, et talis imperfecta
oratio non potest esse multiplex. Propter
quod patet quod ista oratio, scit Sceculum,
ex seipsa non est multiplex, nisi ahi ad-
jungatur. Sic ergo de amphibologia et
modis communibus amphibologise et
aequivocationis determinatum sit.
CAPUT VI.
De tribus modis compositionis.
De potentiali multiplicitate post actua-
lem multiplicitatem determinandum est,
quce hcet sit in compositione et in divi-
* Et sic patet quomodo difTerenter sunt pro-
nuntiaiidte propositioues de sensu composito,
u
TRACT. II
d4d
sione et accentu, et compositio et divisio
sint in oratione, accentus autem in di-
ctione : tamen de compositione prius est
agendum, quia in accentu (in diversis
pronuntiationibus acuti et gravis et cir-
cumfiexi accentus) non remanet eadem
forma dictionis secundum quod prolatio
forma dictionis est : et ideo magis refer-
tur ad diversitatem In oratione autem
sive composita sive divisa dictiones se-
cundum formam et materiam remanent
esedem, et ideo magis respiciunt unita-
tem : et sic compositio ordinanda est an-
te accentum, et compositio ante divisio-
nem, sicut habitus ante privationem.
Et ideo in hac multiplicitate primo da-
raus modos compositionis, qui sunt tres.
Quorum primus provenit, quia aliqua
dictio in oratione est composita cum ah-
quo, et tamen non dividitur id quod est
in oratione : et tales sunt hse duae ora-
tiones, ut posse sedentem ambulare, et
posse non scribentem scribere. Si quis
enim dicat istas orationes, componens
accusativumcum infinitivo, et dicat eas
dividens eumdem accusativum cum eo-
dem infinitivo, non idem significabit,
sed multiplex secundum compositionem
et divisionem : si enim componit accu-
saiivum cum infinitivo, tunc significat
idem quod hsec oratio, quod habet ali-
quis possibihtatem ut non scribens scri-
bat, et est falsa. Si quis autem non com-
ponat accusativum cum verbo, tunc si-
gnificat quod qui nunc non scribit, ha-
bet possibilitatem ut scribat : et hsec est
vera. Composita ergo est falsa, divisa
vera. Divisa sic pronuntianda est, verum
est non scribentem, scribere posse, ita
quod punctum suspensiAnim ponatur ad
scribentem, et ?^uh'mieva.\nv scribere pos-
se. Composita autem oratio sic pronun-
tiatur, verum est non scribentem scribe-
re posse, ita quod suspensio ponatur ad
scribere, et sic falsa est '.
Secundus modus provenit ex hoc
35
et propositiones de sensu diviso.
546 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
quod aliquid componitur cum aliquo in
oratione eadem posito, et dividitur etiam
ab aliquo posito in eadem oratione : et
hujus exemplum est, discere nunc litte-
ras, siquidem didicit quas scit^ et forma-
tur sic paralogismus : proponatur ista^
quicumque scit litteras, didicit illas, ex
hac enim elicitur ista quse est multiplex,
quicumque scit litteras nunc didicit il-
las. Si enim componatur hoc adverbium
nunc, cum hoc verbo didicit, et divida-
tur ab hoc verbo scit, sic est falsa. Si
autem componatur cum hoc verbo,.yc^7,
et dividatur ab hoc verbo, didicit, vera
est oratio : et sic composita falUt^ et di-
visa solvit, quicumque scit Htteras, ali-
quando didicit illas, et in praeterito tem-
pore usque nunc didicit illas : et quicum-
que scit Htteras, didicit illas : sed iste scit
litteras : ergo nunc didicit illas.
Tertius modus est, quando componit
cum ahquo in oratione posito, sed sub
intellectu in eadem oratione : et hu-
jus exemplum est quod dicitur , quod
unum solum potest ferre, plura potest
ferre : sensus enim compositionis est se-
cundum quod continua et composita est
prolatio inter hsec duo, umim solum,
cum hoc verbo infmitivo, ferre , sic,
quod potest ferre unum solum, ita quod
nihil amplius plura potest ferre : sic
enim composita est et falsa : et sic dictio
exclusiva respicit infinitivum ferre : quia
quod sic unum solum potest ferre^ et nihil
amplius, non potest ferreplura : quia sic
dictio exclusiva ponit formam suam circa
hunc terminum, unum, et excludit id
quod est oppositum uni ab infinitivo su-
per quod ponitur posse vel possibile : et
ideo quod sic unum solum potest ferre,
non potest plura ferre. Si autem discon-
tinua et divisa sit prolatio inter haec duo,
unum solum, tunc dictio exclusiva exclu-
ditur ab isto termino, unum, et conjun-
gitur cum participio subintellecto quod
est ens vel existens solum, potest ferre :
et hoc est verum : et ideo divisa est vera,
composita falsa.
Sunt autem qui exemplum istius tertii
modi aliter distinguunt ex compositione :
dicunt enim quod hsec oratio, quod
unum solum potest ferre, plura potest
ferre, potest reddi subjecto conjunctim
vel divisim. Si reddatur ei conjunctim^
tunc falsa est sub hoc sensu : illud enim
quod potest ferre unum solum, non pot-
est conjunctim cum hoc ferre plura. Si
autem divisim reddatur ei , oratio est
vera sub hoc sensu : quia illud quod
potest ferre unum solum divisim, non
potest
ra. conjunctim vel cum hoc ferre plu-
Dicunt adhuc alii, quod hsec oratio,
quod ununi solum potest ferre , plura
potest ferre, non est multiplex, sed sim-
pliciter falsa : nec ponitur ideo quod sit
multiplex, sed quia sequiturex multiplici
sic , quod unum et ahud potest ferre,
unum solum potest ferre : ergo quod
unum solum potest ferre, plura potest
ferre. Pluribus etiam modis haec oratio
potest distingui ex compositione et divi-
sione : sed primus modus rationabihor
videtur.
GAPUT VII.
De tribus modis divisionis.
Secundum divisionem vero sive falla-
ciam divisionis dabimus tres paralogis-
mos juxta tres modos compositionis se-
cundum eumdem ordinem. Primus ergo
modus erit, quando ahquid dividitur ab
ahquo in oratione posito, et cum nullo
componitur in eadem oratione posito : et
de hoc duo sunt exempla sic, quinque
sunt duo, et tria : et formatur sic : quae-
cumque sunt duo et tria, sunt quinque :
duo et tria sunt duo et tria : ergo duo sunt
quinque, et tria sunt quinque, quod fal-
sum est. x\dhuc alia oratio : quaecumque
sunt duo et tria, sunt paria et imparia :
quinque sunt tria et duo : ergo quinque
sunt paria et imparia. Adhuc autem pe-
nes eumdem moSum accipitur et haec
oratio, quae est majus esse aequale et for-
matur sic : quod est majus, est tantum-
 LIBER I ELENCHORUM,
dem et amplius : sed quod est tantum-
dem, est sequale : et quod est amplius,
est insequale : ergo quod est tantumdem,
est gequale et inaequale.
Cura autem in his orationibus sit mul-
tiplicitas in hoc quod eadem oratio se-
cundum materiam in omnibus his divisa
et composita non eadem significat, sed
aliud, in omnibus his significat divisa et
composita. Exemplum autem quod est
quando aliquid in eadem oratione com-
ponitur cum aliquo, et divisiim ab isto
componitur cum aliquo in eadem oratio-
ne posito, ut ego te posui servum entem
liberum : et est in hac oratione multipli-
citas, ex eo quod hoc participium, entem,
potest componi cum hoc noia.'me,servwn,
et sic est oratio composita ct vera : vel
dividi ab illo et componi cum hoc nomi-
ne, liberimi, et sic est divisa et falsa :
et hoc juxta secundum modum composi-
tionis.
Exemplum autem ejus quod est tertius
modus compositionis (scilicet quod divi-
sum ab aliquo in oratione posito compo-
nitur cum aliquo non in cadem oratione
posito, sed sub subjecto intellecto) est
hoc : quadraginta virorum, centum reli-
quit divus Achilles : et est hcec mullipli-
citas ex eo quod haec dictio, centum, pot-
est componi cum isto termino, virorum,
et tunc est adjectivum ejus et est casus
genitivi : et sic oratio est composita et
vera sub hoc sensu, centum virorum re-
liquit divus Achilies quadraginta . Vel
iste terminus, centum, potest addi ad
hunc terminum, reliquit : et tunc com-
ponitur cum hoc termino subintellecto
quocl est virorum : et sic est divisa et
falsa sub hoc sensu, quod de nuraero
quadraginta virorum, centum reliqait di-
vus Achilles, quod est irapossibile. Isti
ergo sunt modi compositionis et divisio-
nis.
TRACT. II
547
CAPUT VIII.
De exclusione duhiorum quae sunt circa
fallacias compositionis et divisionis.
Attendendum est autem quoad solutio-
nem dubiorum quee sunt circa has duas
fallacias, quod multiphcitas potentialis
in oratione, non facit nisi unam falla-
ciam, quDB est accentus : et quamvis ea-
dem videatur causa apparentiae in com-
positione et divisione, quae est identitas
orationis secundum materiam in compo-
sita oratione et divisa, tamen compositio
et divisio sunt fallaciae distinctae : et hoc
est propter duas causas, scilicet quia non
eadem causa apparentiae , sed diversa.
Alia autem est, quia non est aliquid
commune in uno cum quo illae duee fal-
laciae nominari possint. Unde quantum
ad constitutionem unius loci sophistici
non est simile de multiplicitate potentiali
et actuali in oralione : oratio enim in
qua multiplicitas est actualis, non habet
nisi unam causam apparentiae : oratio
autem in qua est multiplicitas potentia-
lis, duas habet causas apparentiae : et
hoc patebit in sequentibus.
Adhuc notandura, quod non est siniile
de multiplicitate potentiali in dictione et
oratione : quia in dictione per accentum
non est nisi una causa apparentiae : in
oratione autem multiplici ducC sunt cau-
sae apparentiae, et ideo duae fallaciae.
Adhuc autem notandum , quod licet
semper siraul sint corapositio et divisio
in oratione quantum ad hoc quod si
compositio fallit, divisio solvit, et e con-
verso : tamen non ita sunt siraul, quod
generaliter sit quod hoc quod componi-
tur cum uno, dividatur ab alio in eadem
oratione posito, sicut patet in modis tri-
bus compositionis, et in tribus modis di-
visionis in ante habitis paulo ante posi-
tis : nec etiam omnis compositio falsa fa-
cit fallaciam compositionis^ sicut patebit
in sequentibus.
 348 D. ALB. MAG.
Dubilatio.
Si autem quis quserat, quse sit propria
causa apparentiae compositionis, et qute
propria causa divisionis, et quae propria
causa non existentiae compositionis, et
Solutio. quee divisionis ? Dicendum quod propria
causa apparentiae compositionis est iden-
titas orationis materialis divisse ad com-
positam, et e converso identitas materia-
lis compositse ad di^^isam est causa ap-
parentise specialis in divisione . Causa
autem non existentiae est diversitas in
formali oratione et divisa et composita,
sicut patet per antedicta.
Dubitatio.
Si autem quferitur penes quid acci-
piantur modicompositionis et divisionis?
«folutio. Satis patet per praedicta : quia divisum
ab aliquo in oratione posito : aut non
componitur cum aliquo in eadem posito,
et sic est primus modus : aut componi-
tur cum aliquo : et si componitur, aut
componitur cum aliquo in oratione po-
sito, aut non posito, sed subintellecto. Et
primo modo est secundus modus, altero
autem modo tertius tam in compositione
quam in divisione.
Dictum Sunt tamen qui dicunt , quod nihil
orum-
qudam.
componitur cum aliquo vel dividitur ab
illo, nisi adjectivum verbi vel nominis :
et hoc divisum a suo substantivo sua
dependentia exigit ut cum altero compo-
natur : quia per se stare non potest. Sed
ad hoc dicendum, quod licet non possit
esse per se, nisi componatur cum aho
secundum constructionem : potest tamen
esse per se et dividi secundum prolatio-
nem. Disjunctio autem in prolatione facit
divisionem^ sicut et continua prolatio fa-
cit compositionem secundum quod hic
intenditur de compositione et divisione.
Argumen- Adhuc specialiter circa primum mo-
tum circa
dum compositionis notandum est : ilKus
pri
dummum mo'
com
positionis. enim modi exemplum est posse non sc ri
bentem scribere : et haec vera esse vide-
tur et in sensu compositionis et in sensu
divisionis. In sensu enim divisionis, se-
cundum quod dividitur accusativus ab
infmitivo, significatur quod ille qui nunc
non scribit, potest scribere : et hoc est
verum. In sensu vero compositionis, se-
ORD. PR^D.
cundum quod accusativus componitur
cum infinitivo eodem, nihil ahud signi-
ficatur, nisi quod praedicatum dicti possit
inesse subjecto : et hoc est non scriben-
tem scribere posse : et hoc iterum verum
est. Adhuc eadem extrema manent, hoc
est, idem praedicatum et idem subjectum
in sensu compositionis et in sensu divi-
sionis : et mancntibus eisdem extremis
Soiutio,
semper manet eadem falsitas et eadem
veritas.
Sed ad hocdicendum, quod diversus
est sensus in compositione et divisione
orationis primi modi compositionis : et
non est verum quod in sensu composi-
tionis non significet aliud quam quod
prsedicatum dicti possit inesse subjecto :
significatur enim quod praedicatum dicti
actualiter insit subjecto, quod est non
scribentem : ethoc est possibile.Est enim
sensus compositionis, non scribentem
scribere est possibile, hoc est, dictum is-
tius propositionis, non scribens scribit,
est possibile, quod esse non potest, cum
propositio sit impossibilis : et ideo dictum
oportet esse impossibile. Xec etiam sunt
eadem extrema, quae sunt praedicatum et
subjectum. In sensu enim compositionis
subjiciturtantum accusativus, non scri-
benteni, etpraedicatur hoctotum,scribere
est possibile : et sic diversa sunt extrema
compositae orationis et divisae.
Adhuc ulterius quasritur in secundo
modo in quo divisum ab uno componitur ^u^^^^
Circa secun-
cum alio. In hoc enim videtur esse du- sitionis.
plex compositio, et duplex divisio ex
duarum causarum altcra oportet quod
proveniat, aut scilicet quod sint in ora-
tione una determinatio et duo determi-
nabilia, aut e converso duae determina-
tiones et unum determinabile. Prioris mo-
di exemplum est, ut quidquid vivit, sem-
per est : hic est una determinatio qua^ est
hoc adverbium, semper, et duo determi-
nabilia, scilicet quod dico vivit, et hoc
verbum, est : et in hoc exemplo quod
supra tactum est, quadraginta virorum,
centum reliquit divus Achilles. Si autem
una fit determinatio, duo vero determi-
 LIBER I ELENCHORUM, TRACT. II 549

nabilia, considcrandum est si illa deter- cundum autem quodparsejus adquod re-
minabilia sic se liabent ad invicem, quod fertur, contine profertur cum relatione
unum sit pars alterius, aut non. Et si et non ut totum, sic est oratio divisa,
unum est pars alterius, tunc non contin- secundum quod fit quredam pausatio par-
git ibi duplex compositio et duplex divi- va inter hoc quod dico^ aliud, et hoc
sio. Si autem nonse habent ad invicem quod dico, quam, sic, omne aliud^ quam
ut totum, sive quod unum sit pars alte- animalquod etSocrates suntduo, dilTerta
rius, sed sunt diversa vel disparata, tunc Socrate.
accidit multiplicitas ex prcepositione vel Si vero sint duo determinabilia et sic
postpositione determinationis. Ex prai- se habeant, quod neutrum sit ut totum
positione sic, non unum hominem sedere respectu alterius, sicut si sint duo sub-
sequitur ad istum hominem sedere : hic stantiva, vel duo verba ad quae determi-
enim est mutiplicitas ex hoc, quodnega- natio referri possit : tunc semper acci-
tio potest referri ad totum vel adpartem. dit multiplicitas ex interpositione deter-
Ex postpositione autem determinationis minationis, ut hic, quidquid vivit sem-
accidit multipUcitas^ ut hic, omne aliud per est : tunc enim non esset oratio mul-
quam animal quod et Socrates sunt duo, tiplex, si pr£eponereturvel postponeretur
differt a Socrate : quia htec determina- determinatio sic, semper quidquid vivit,
tio, quod, potest determinare hoc totura, est : vel sic, quidquid vivit, est semper.
aliudquam animal, vel partem ejus, sci- Quando ergo sic est, quod determinatio
Iicet animal. ponitur inter determinabilia : tunc consi-
Generaliter ergo loquendo quando una derandum est utrum illa determinabilia
est determinatio et duo determinabilia, se habent in oralione secundum ffique,
quorum unum se habet ut totum, reli- ita quod neutrum sit principalius in ora-
quum ut pars : tunc dicendum, quod tione, aut unum est principalius alio. Si
oratio dicitur composita ex compositione autem unum est principalius alio, tunc
determinationis cum illo determinabili determinatione composita cum principa-
quod se habet ut totum, et ex divisione liori dicitur oratio composita, et ad divi-
ejusdem ab illo dicitur omnino divisa : sionem ejusdem determinationis ab illo
et secundum quod dividitur ab illo, non debet dici divisa. Et hujus causa est, quia
componitur cum aliquo alio, ut hic^ non determinatio de natura sua antecedens
unum hominem esse, sequitur ad omnem et dependens est ad alterum, et princi-
hominem esse, ita quod punctum suspen- palius magis natum est suscipere suam
sivum statim ponatur post negationem dependentiam, quam quod minus est
sic, non, unum hominem esse, sequitur principale. Si vero ita se habeant, quod
ad omnem hominem esse : hoc enim mo- neutrum sit magis principale, ut hic,
do est oratio divisa, secundum quod est posuiteservum entemliberum : tunc con-
prolatio discontinua inter illud totum et siderandum est quod illorum magis ha-
negationem praecedentem. Si autem con- debetnaturam determinabilis,ethoc sem-
tinue pronuntietur, sic est composita. Si- per erit prsecedens determinationem : na-
militer autem quod subsequitur determi- tura enim determinabilis est semper prae-
natio, uthiCj omne aliud quam animal cedere determinationem suam ut subjec-
(quod et Socrates sunt duo) differt a So- tumpreecedit formam:ettuncex composi-
crate : secundum enim quod haec determi- tione determinationis cum magis deter-
natio, quod, hic est pars totius relati^ minabili dicitur oratio composita^ et a
continue profertur cum toto hoc, aliud divisione ejusdem ab eodem dicitur di-
quam animal, sic est composita sub Iioc visa.
sensu : omne aliud quam animal, quod Si vero accidat duplexcompositio, vel
et Socratessunt duo, ditfert a Socrate : se- duplex divisio, eo quod unum est determi-
 550 D. ALB. MAG.
nabile et duse determinationes : tunc
accidit multiplicitas solum ex inter-
positione determinabilis inter duas de-
terminationes, ut hic : quinquaginta vi-
rorum, centum reliquit divus Achilles :
si enim determinabile prseponatur, non
est oratio multiplex sic, virorum quin-
quaginta, centum rehquit divus Achilles :
vel etiam postponatur, ut hic, quinqua-
ginta,centumvirorum rehquitdivus Achil-
les : adjectivum enim et substantivum
semper volunt simul coordinari imme-
diate. Quando ergo determinabile ponitur
inter duas determinationes, consideran-
dum est quse illarum magis habeat deter-
minationis, et ex compositione iUius cum
determinabili debet dici oratio composi-
ta, et ex divisione ilhus ab eodem debet
dici oratio divisa : et hsec determinatio
quae magis habet naturam determinatio-
nis, semper erit sequens determinabile :
eo quod de natura determinationis est,
semper sequi suum determinabile, cum
naturahter sit posterior ipso. Et ex hoc
patet, quod non omnis propositio falsa
facit fallaciam compositionis, nec omnis
divisio falsa facit fallaciam divisionis.
Et ex his tribus modis facile videtur de
compositione et divisione si aliquid de-
terminabihum duorum aherum se ha-
beat ut totum, et alterum ut pars, vel
non, et an sint duo determinabiha et duae
determinationes, vel duo determinabiha
et una determinatio, vel unum determi-
nabile et dua3 determinationes. Et haec
dicta sint de faUaciis compositionis et di-
visionis.
CAPUT IX.
De eocclusione duhiorum circa modos com-
positionis et divisionis.
Dubitatio. Dubitatur etiam de modis compositio-
niset divisionis, et primo de tertio modo
compositionis et divisionis, quando scih-
» Categorematke. Syncategorematice. — I. De-
rivantur has voces a gra^co y.axrjopito, id est,
ORD. PR^D.
cet compositum cum ahquo in oratione
posito et divisum ab isto componitur cum
ahquo, non in eadem oratione posito,
sed subintelleclo : ex hoc enim posset
videri aUcui, quod istse fallaciae essent ex-
tra diclionem, cum non in voce sed in re
prout est intellecta proveniant. Et ad soiuiio.
hoc dicendum, quod non ideo dicitur fal-
lacia, quod cum subintellecto compona-
tur, vel dividatur, sed principaUter est
faUacia, quia in prolatione dividitur ab
eo cum quo componebatur, et per conse-
quens ipsum necesse est componi vel di-
vidi cum aUquo vel ab aUquo subinteUe-
cto.
Adhuc autem quamvis
^ Quomodo
dicendum . sit accusaiivus
in primo paralogismo, quod provenit ex potest dividi
hoc muUipUcitas, quod accusativus pot- et quomodo
est dividi ab infinitivo, vel componi
cum eodem : tamen sciendum est, quod
accusativus non potest dividi ab infinili-
\o, ita quod infinitivus non semper exi-
gat accusativum sicut indicativus nomi-
nativum : et ideo non potest dividi ab
ipso quantum ad constructionem, potest
tamen dividi ab ipso quantum ad conti-
nuae prolationis interpositionem : et hoc
facit muHipUcitatem.
Adhuc notandum, quod Ucet prius in-
ducta exempla de muhipUcitate compo-
sitionis data sint, tamen haec simpUciter
vera, quicumque scit Ulteras, aUquando
didicit iUas : et hsec simiUter falsa^ sciens
discit Utteras : nec ideo ponuntur, quod
muUipUcessint: quia ponitur oratio vera,
ut ex ea eUciatur muUiplex : et ponilur
oratio falsa, quia sequitur ex muUipUci;,
sicut in ante habitis patuit informatioprae-
dictorum modorum.
Adhuc autem notandum, quod in hac
oratione, quodunum solum potest ferre,
plura potestferre, principaUter falUt com-
positio, et solvit divisio ex consequenti :
tamen hoc sequitur,quod dictio exclusiva
potest teneri syncategorematice ', sicut
tenetur in sensu compositionis : vel cate-
accuso, apud dialecticos fere idem est ac prae-
dico et discrte affirmo, hiuc y.ax-/iY(5pvi,ua, id est
 LIBER I ELENCHORmi,
gorematice, sicut tenetur in sensu divi-
sionis : et hoc non est inconvenicns, quod
in una oratione plures sint causae fallen-
di, una scilicet principaliter, altera au-
tem consequenter.
Adhuc autem circa hanc orationem,
quinque sunt duo et tria, notandum est,
quod cum copulat semper similium sit^
vel orationem copulat orationi,veldictio-
nem dictioni, et non orationem dictioni
vele converso: et sic licetoratio videatur
esse falsa,tam divisa quam composita:ta-
mennonestita,quoduterque sensu sitfal-
sus: sed sensus compositionis est verus^et
sensus divisionis est falsus : et copulatur
terminus cum termino, tam in sensu
compositionis quam in sensu divisionis :
in sensu tamen compositionis totum co-
pulatum redditur subjecto, partes copu-
latae divisim. Secundum enim quod hsec
(duo et tria) conjunctim proferuntur, est
composita : secundum autem quod divi-
sim, est divisa. Et ideo compositio et di-
visio sunt passiones orationis existentis
in voce, et non in intellectu : et si ali-
quando tanlum uno modo proferatur actu
quoad constructionem, potest tamen di-
versimode proferri in proferendo : et ex
hoc causatur multiplicitas compositionis
et divisionis.
prasdicatuni, et xaTr,yopr;[jia-tK(JJc, id est preedi-
cabiliter (existens) adeoque categorematice esse
dicitur quod simul affirmari potest quod sit :
syncategorematice, quod compraedicari potest ;
et perpossibilitatem tantum quod existat, si
physice loquamur.
Hinc infinitum categorematicum, apud Aristo-
telem et interpretes, est illud quod simplici-
ter et actu est infinitum, et in quo omnia actu
reperiuntur quae ad infinitatem spectant.
Infinitum syncategorematicum seu potentia
est, ex quod aliud et aliud sumitur, et id quod
sumitur, semper finitum est ; sicut et illud
quod fit perappositionem nunquam potest esse
actu existens, secundum omnia quaj addi pos-
sunt ; et sic illud infinitum nunquam ponetur
categorematice, in rerum natura, ut pluribus
interpretes probant ex Aristotele.
II. Logice loquendo vocabitur illud categore-
TRACT. II
551
CAPUT X.
De fallacia accentuset modisejus duohus.
Quomodo
De fallacia vero accentus consideranti-
.. accanlus
diversimo-
bus prius occurrit determinandum quaii-* ds consi"
ter accentus sit de 1-consideratione logic^ deratur a lo-
1 •IX* Sico et
et sophistse, et qualiter de consideratione grammati-
grammatici. Sciendum quod accentum
considerare in genere et sub differentiis
specialibus accentuum gravisetacutietcir-
cumflexi^facitaddiscretionemsignificatio-
nis in dictione : per accentum enim debi-
tum et discretum cognoscitur significa-
tio dictionis, vel remissio significationis :
ut si dicam legere, media correpta, vel
legere, media producta. Propter quod
etiam in determinatione casuum variatur
accentus, ut primse declinationis conse-
quentis in e protiuctam, et sic de aliis,
et sic facit ad bonum discretse significa-
tionis in dictione, et ideo sic non opera-
tur fallaciam. Sed consideratio accentus
sub confusione ad unum vel plures, vel
gravem vel acutum, generat confusio-
nem, et ideo operatur deceptionem in di-
ctione : etefficitur sic locus sophisticus,
et est de consideratione sophistse, et est
instrumentum ejus.
Quamvis autem sit fallacia penes ac- Quare ac-
. , r 11 • centus tacit
centum, non tamen potest esse taliacia nonautemsio
faiiaciqm :
alia quiE ac-
cidunt litte-
ma, seu vox categorematica, quae adjuncta soli aut^^icfioS'
verbo est orationem et sensum perfectum facit
ut « Isaias est « : addoque quod, Lorino teste-
rem per se significat. Syncategorema est, quod
adaliura nominativum anecti debet, ad hoc ut
possit in orationis compositionem venire ; ut
« hic liber est Joannis, etc. » Hinc priora a
Fonseca vocantur dicibilia.
Applicatio. I. Categoremata principalius spe-
ctantur a logica, cum hsec propinquius ad de-
monstrationem servire possint, quam syncate-
goremata.
II. Qufevis quantitas dividi potest in infi-
nitum syncategorematice tantum.
III. Hoc ipso quia quovis numero Deus majo-
rem creare potest, nunquam creabilis erit nu-
merus categorematice infinitits.
Cf. Reeb, Thesauriis Philosophorum.
 552 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
penes alia quse accidunt syllabcT, vel lit-
tera3, vel dictioni : penes accenlus onim
diflerentiam dictio manet eadem secun-
dum materiam, quamvis non secundum
formam, et sic potest habere convenien-
tiam cum syllogismo et elencho, et ex
illa convenientia accipere potest causam
apparentiee : variata autem in libris vel
numero litterarum, tunc amittit conve-
nientiam illam, et per consequens cau-
sam apparentiae.
In tempore autem variata syllaba vel
dictio retinet eamdemmateriam,et estea-
dem quantum ad pronuntiationem : et
ideo sensum non variat, nec facit multi-
plicitatem potentialem : ut si dicam ca-
put, prima longa vel brevi : vel si aliquid
variat, hoc erit eequivocatio et non accen-
tus : quia accentus vult habere eamdem
materiam et diversum modum proferen-
di. Similiter autem et spiritus qui accidit
dictioni, neque diversiticat dictionemse-
cundum materiam, neque secundummo-
dum proferendi : ut si dicam hominem
cum aspiratione, et ominem sine aspira-
tione : in utraque enim est eadem pro-
latio sicut idem modus proferendi :
quando autem nomen est idem secundum
materiam et secundum prolationem, et
diversa sig-nificata, tuncest sequivocatio.
Quam faiia- Numerus autcm litterarum si aliquam
^wt"rmme^' causabit fallaciam, illa est fallacia ligurse
"^ruml^et*" dictiouis. Spiritus autem et tempusdiver-
'Cs^^et^tem- ^um causabunt eequivocationem.
pus.
Tamen Antiquorum quidam dixerunt,
quod deceptio causata a spiritu et tem-
pore, reducuntur ad falkiciam accentus,
sicut haec : bonum est viros justos pen-
dere : sed pendere est pati pcenam: ergo
bonum est justos viros pati poenam. Et
hoc dictum non est inconveniens. Alii ta-
men dixerunt, quod quando productio et
correptio temporum causant diversum
accentum, quod tunc causant aequivoca-
tionem potius quam accentum : quia sic
neque diversificant dictionem quantum
ad materiam, nec quantum ad formam
sive modum proferendi.
licet diver-. Licet diver-
Attendendum autem, quod. sus nume-
si casus causent aiqmvocationem, ut m rusautca-
,-,..,. .. sus possint
prce habitis dictum est : tamen diversus causare
. . sequivoca-
accentus non potest causare aequivocatio- tionem,
tamen tii-non
•"
nem : quia ■accentu diversa
m diverso . est
. centus.ac-
versus
prolatio : nec potest esse aequivocatio,
quia nomen variatur. In diversis autem
numeris et casibus idem manet nomen
secundum prolationem, licet varietur
significatum quoadmodum significandi :
et hoc causat eequivocationem. His habi-
tis ponendi sunt modi decipiendi secun-
dum accentum in dialectis.
Qui sunt sine scriptura poematum, non
est idoneum facere sophisticam oratio-
nem : quia statim accentus dictionis ma-
nifestatur diversitas. In scripturis autem
Auctorum et maxime in poematibus, in
quibus diversitas pronuntiationis non est
adeo manifesta, magis est idoneum
sophisticam facere orationem. Et dabi-
mus de hoc duos modos in poeticis.
Primo quando sub uno accentu pronun-
tiantur duse dictiones quae divisos habent
accentus ; ut, metuo longas pereunte no-
ctes Lydia dormis. Est enim multipbcitas
ex hoc quod metuo^^voxA est una dictio,
uno pronuntiatur accentu : prout autem
oratio me tuo, duobus accentibus habet
pronuntiari. Aliud autem exemplum est:
Heu ! qui nam tanti cinxerunt aithera
nimbi : et de diversitate acuti accentus et
gravis in una voce:si enim hoc ipsum quod
dictitur, quinam, acuto accentu in fine
pronuntietur, tunc valet tantum quanlum
cur, etest una dictio, et est ac si dicatur :
Heu ! quinam tanti cinxerunt aethera
nimbi : si autem gravi pronuntietur, tan-
tum valet quantum quia, vel quantum
valet ??am,ethabet aliam significationem.
Ergo circa accentum hujusmodi (quales Objectio,
dictsesunt) fmnt hujusmodi orationes so-
phisticse. Ex modis autem inductis vide-
tur, quod accentus non sit fallacia divisa
a compositione et divisione. Compositio
enim et divisio fallacieeex hoc proveniunt,
quod dictiones divisae conjunctim profe-
runtur, vel e converso compositae profe-
runtur divisse. Sed hoc nihil est, quia
^ in Solutio.
 LIBER I ELENCHORUM,
accenlu duae proferuntur, vel una ut duae.
In compositione autem semper manent
dictiones distinctse, sive compositse, sive
divisae proferantur.
Ulterius notandum in illis modis, quod
licet in speciali in duobus modis inductis
duae diversae sint causae apparentiae : in
speciali tamen non sunt duae fallaciae :
quia est unum commune univocum am-
bobus, quod est communis causa appa-
rentiae^ a quo causatur una tantum falla-
cia : et hoc est apparentia unius significati
propter unitatem dictionis secundum
materiam : et ideo non sunt duae fallaciae,
seduna.
Xotandum etiam, quod licet diversae
fallaciae coincidantinunam, tamen multi-
plicitas unius non est multiplicitas alte-
rius, et causa multiplicitatis unius non
est causa multiplicitatis alterius, sicut
patet in compositione, et divisione, et
amphibologia : possunt enim coincidere
in eamdem orationem, sed tunc habent
ordinem ad invicem,tunc enimper prius
accidit in oratione compositio et divisio,
et per posterius amphibologia, ut ex hoc
sophismate : omne quod est verum sciri
a te est verum : hoc enim est multiplex
secundum compositionem et divisionem,
et est divisa secundum quod discontinua
est prolatio inter haec duo, a te scihcet,
et oryme qiiod est venan, sub hoc sensu :
omne quod est verum : et fiat pausatio :
et inferatur illud residuum, a te sciri est
verum ; et sic estfalsa. Composita autem
est secundum quod cst continua prolatio
unius cum altero sic : omne quod est
veruni sciri a te, est verum : et sic est
vera. Et sic posterius accidit multiphci-
tas secundum amphibologiam : eo quod
hoc nomen, omne, potest construi cum
hoc verbo, sciri, et sic est falsa, et est
sensus : omne sciriate quod est verum,
est verum : vel potest construi cum hoc
verbo, est, et sic est vera, et est sensus :
omne illud est verum, quod est verum
sciri a te.
Simiiiter est de aequivocatione et ac-
centu, quod coincidunt in unam oratio-
TRACT. II
553
nem, non tamen modus fallendi unius
est modusfaUendi alterius secundum or-
dinem hunc : ita quod prius est in tali
oratione fallacia accentus, et postea per
distinctionem accentus accidit aequivoca-
tio : ex eo quod potest esse nomen vel
adverbium : et sic est in multis.
Patet ergo quod diversae fallaciae coin-
cidunt in unam orationem : non tamen
ita quod causa et modus fallendi in una,
sit causa et modus fallendi in alia. Duo Q^°{"^J°
autem modi qui positi sunt de fallacia ^'^^^'^^(.cgif;
accentus, sumuutur penes duas accentus 'gf;,t®iif|"'
variationes : potest enim variari unus in
plures, vel e converso, et sic est modus
primus, ut hic : quidquid Deus fecit in-
vite, fecit invitus : sed vinum fecit in
vite: ergo vinum fecit invitus. Potest etiam
variari a dilTerentia accentus ad difTeren-
tiam aliam, et sic est secundus modus.
Et unitas vocis secundum materiam quam
aliquis credit unitatem debere esse accen-
tus, est causa apparentiae : diversitas au-
tem signiticationis sub accentu causa est
non existentiae, Et haec de accentu dicta
sint.
CAPUT XI.
De fallacia figurie dictionis et de modis
ejusdem.
Circa fallaciam figurae dictionis primo
dictionis est in in quofitfl-
notandum, quod . tigura
. . gura dictio-
simihtudine terminationis : propter guod nis prind-
. ,. . T • paliier, et
prmcipahter. est in dictione^ et.per dictio- quare sio
., . dicatur.
nem posterms et peraccidens moratione :
et quia per se est in dictione, ideo dicitur
figura dictionis et non figura orationis.
Ideo etiam Hcet aliae multipHcitates diver-
sas, fallacias causent in dictione et ora-
tione, haec tamen multipUcitas et in di-
ctione et in oratione non operatur nisi falla-
ciam unicam. Causa autem apparentiae in
hac fallaciaestsimihtudo figurae dictionis:
et causa non existentiae est, quod non
idem est insignificatione, ut idem inter-
pretamur in dictione propter terminatio-
 od4 D. ALB. MAG.
Dupiiciter nis similitudinem. Et ideo duas liabet
differt hsec . . , .
faiiaciaab diiierentias ad alias lallacias in dictione.
in dictione Una quarum est, quia in aliis idem se-
cundum vocem ut idem secundum rem
interpretamur : hic autem non idem sed
simile secundum vocem ut idem intcr-
pretamur. Alia vero, quia in aliis fallaciis
in dictione, in voce significatur aliquid
quod non creditur significari : in ista au-
tem et simili figura vocis non significatur
quod creditur significari.
Dicamus igitur quod orationes quse
fiunt secundum figuram dictionis, acci-
dunt quando aliquid non idem in signi-
ficando similiter (lioc est, propter similem
vocis significationem) similiter significare
cum alio interpretatur, et lioc fit duobus
modis. Uno quidem modo in genoribus
consigniticatis, formam naturae et essen-
tiae significantibus, ut si interpretatur
masculinum esse fcemininum, vel e con-
verso foemininum masculinum, propter
terminationis similitudinem, ut musa et
Catilina : vel genus quod est inter haec
(quod est neutrum) interpretatur ut alte-
rum illorum, ut scaranum et dominium,
vel scamna et foemina vel vir. Sive et
secnndo modo in generibus significativis
prsedicamentorum propter similitudinem
terminationis interpretatur quantum in
quale, vel e converso, aut interpretatur
dispositum ad passiones ut faciens, et si-
militer de generibus aliis^ ut prius in
Prsedicarnentis est determinatum. Con-
tingit enim id quod non est facere (hoc
est, quod non est in gcnere actionis sive
factionis) significare dictione (hoc est,
figura vel similitudine terminationis in
dictione) velut (hoc est, similiter) quia sit
eorum (hoc est, de numero eorum) quae
sunt facere, hoc est, in genere factionis.
Cujus exemplum est, ut vigere secundum
figuram dictionis in terminatione, simili-
ter dicitur ei quod est secare : et propter
id videtur alicui^ quod sit ejusdem gene-
ris praedicamenti sicut et aedificare et
operari : quamvis non ita sit : quia hoc
quidem quod est vigere, quale quid dicit
et affectum secundum actum vitse et
ORD. PR^D.
passionem dicit , illud vero quod est se-
care, dicit simpliciter facere, et non
quale vel affectum passionis secundum
actum aliquem. Eodem autem modo est
in aliis quando permutatur genus in ge-
nus, velspecies in species praedicamenti.
Attendendum tamen est, quod quam-
vis similitudo in figura vocis sit pro certo
causa apparentiae in fallacia figurae di-
ctionis, et quamvis forte in tali oratione
nomen sit idem : ut quidquid vidisli heri,
vides hodie : heri vidisti album : ergo
hodie vides album : tamen est figura di-
ctionis : quando enim dicitur similitudo
figurae vocis esse causa apparentiae, non
accipitur vera semper, sedper similitudi-
nem quae creditur et apparet in verbo vel
nomine phantastice : quia fallacia muUi-
plicitatem phantasticam operatur : appa-
ret autem, quod quid significetut quale,
et sicfieri fallacia figurae dictionis.
Adhuc notandum, quod licet similis
figura dictionis maxime sit penes simili-
tudinem in iine dictionis, tamen etiam
potest esse in medio et principio et in
tota dictione,ut haec : cujuslibet hominis
asinus currit : ergo asinus cujuslibet ho-
minis currit, quod potest esse falsum : et
ha?c, omuium oppositorum eadem est
disciplina : ergo eadem disciplina est
omnium oppositorum. Et variatur haec,
quod simililudo vocis est principium
fallendi in fine, vel in principio, vel in
medio, vel etiam in tota dictione. Para-
logismi auteni juxta primum modum
figurae dictionis ex commutatione gene-
ris consignificati provenientes, sic habent
formam. Uno quidem modo quando duo
genera similes habent terminationes :
quiasecundumgrammaticam genera per
terminabiles litteras et syllabas distin-
guuntur, ut si dicam, musa est fceminini
generis , ergo et poeta. Vel sic : secari
cst passivi generis : ergo et operari et
loqui est passivi generis : quod falsum
est. Alio modo formari possunt ut in
eumdem modum sic, quod ponatur ge-
nus commune accidentale in oratione in
principio, etsub isto accipiatur aliud ge-

LTBER I ELENCHORUM,
nus tanquamutrumquesignificet, et alte-
rum ex duobus inferatur : ut quemcum-
que diligis, ille est amicus tuus : puellam
diligis : ergo puella estamicus tuus.
Juxta secundum autem modum sic
possunt formari. Uno quidem modo, ut
dictum est, quando duee dictiones ejus-
dem terminationis ponuntur in oratione,
et propter illam similem terminationem
arguitur illa esse ejusdem generis preedi-
camenti : ut amari est pati : ergo et ope-
rari. Secundo autem raodo potest for-
mari quando nomen unius generis
prsedicamenti ponitur universaliter, et
sub illo sumitur res alterius prsedicamenti
ac si sit ejusdem generis : ut quidquid
vidisti heri, hodie vides : heri vidisti al-
bum : ergo hodie vides album. Tertip
modo potest formari ita quod primo po-
natur nomen signiticans rem alicujus
generis sine universalitate, et inferatur
I nomen rei alterius generis : ut iste dat
unum solum denarium : et non habet
unum solum : ergo dat quod non habet.
Solum enim significat relationem : quod
autem significat solum quod quidam
dicunt prsetermittere universalem in qua
sit causa apparentiee sic : qusecumque
sunt ejusdem determinationis, sunt ejus-
dem generis : secare et vigere sunt ejus-
dem determinationis : ergo sunt ejusdem
generis. Iste enim modus in aliis fallaciis
in dictione non observatur.
(,^y Ex omnibus autem his patet, quod
rentjEeinhac causa apparentisB in ligura dictionis est
similis tlguratio vel ejusdem dictionis ad
seipsam, vel unius dictionis ad alteram.
Ejusdem ad seipsam ut hsec, omnium
oppositorum est eadem disciphna : ergo
eadeni disciphna est omnium opposito-
rum. In qua heec dictio, eadem, stans
confuse est simiiis ad seipsam stantem
determinate pro una disciphna. Ad aham
autem, ut Catihna et musa sunt ejusdem
terminationis : ergo ejusdem generis.
Sitnilis fiyn-
ratio dictio- Scias autem, quod ista similis figura-
num
cUer dupii-
fit. Wq duphciter
^ fit. Uno quideni
^ modo,
535
TRACT. II
quod dictiones simihs figurse in termina-
tione exprimuntur in oratione, ut secare
et vigere, et musa et scamma et poeta
et nauta et hujusmodi. Aho autem mo-
do quando non exprimuntur, sed conti-
nentur simihter figurata in ahquo genere
posito, ex aho sicut partes inferuntur :
et hoc duphciter, scihcet quod figurata
intelliguntur secundum genus consigna-
tum vel secundum genus prfedicamenti
prioris. Exemplum est, ut quemcumque
vides, est amicus tuus : pueUam vides :
ergo pueha est amicus tuus. Sub hoc
enim signo, quemcumque, multa conti-
nentur in a desinentia quse sunt mascu-
hni generis, ut nauta, poeta, pincerna,
et hujusmodi, per quse ahquis credit,
quod propter similem terminationem
etiam puelhi sub eodem contineatur. Ah-
quando autem est secundum commuta-
tionem prsedicamenti prsedicabilis : ut
quidquid vidisti heri, vides hodie : heri
vidisti album : ergo hodie vides album.
Multa enim neutrorum habentia eam-
dem terminationem, continentur sub hoc
signo, quidquid, ut scamnum, pomum,
vinum, acetum, et hujusmodi, propter
quorum configurationem potest credi
etiam album contineri sub ipso, et inferri
ab ipso.
Tahs etiam fallacia figurse dictionis ex
commutata specie quantitatis in aham
fit : ut quandocumque sedisti, fuisti
homo. Probatio : heri cum sedisti, fuisti
homo, et ante heri, et pridie^ et peren-
die, et sic de aliis, et quandocumque.
Contra : quandocumque sedisti, fuisti
homo : ergo multoties fuisti homo :
quandocumque enim dicit tempus sub
continuitate : et sic partes ejus sunt heri
et pridie et perendie, et hsec commutan-
tur in quotiescumque quod dicit nume-
rum : et simihs figura in quotiescumque
et quandocumque, causa est deceptio-
nis.
Sic etiam fit mutatio singularis in plu-
rale secundum unam spcciem discretse
quantitatis mutatam in aham sic : quod-
 06 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
x^ \»

cumque novit aliquis, novit inveniendo : ncs hujusmodi figuram dictionis acci-
et plura novit aliquis vel nulla novit piuntur modi tres figurae dictionis qui su-
aliquis : ergo novit inveniendo : et pe- perius dicti sunt.
 LIBER I ELENCHORUM,
TRACTATUS
DE FALLAGIIS
CAPUT I.
De his qme in communi prxmittenda
sunt.
Antequam de fallaciis extra dictionera
specialiter secundum singulas fallacias
determinelur, in communi de omnibus
prsenotandum est, quod non est in falla-
ciis extra dictionem aliquod unum uni-
Non potest
sum inuine-
yoce participatum
r r ab omnibus, ' penes
rus faiiacia-
rum extra (.yjug
^diversam participa
J^ ^ tionem
dictionem
per aUquoQ
gumi detemiinatio numeri fallaciarum
comraune extra dictionem^ sicut est unum commu-
UQivocum
^'s- ne quod est sermonis identitas, vel in
parte vel in toto, quae diversimode par-
ticipata determinat numerum fallaciarum
in dictione. Et hoc ideo, quia hoc quod
est causa apparcntiae in falhiciis in di-
ctione, non potest esse causa apparenti»
m fallaciis extra dictionem : et ideo
cum unitas vocis tam in materia quam
in forma sit causa apparentise in sequi-
vocatione et amphibologia et figura di-
ctionis fallaciis^ et in eis sit causa non
existentise diversitas rei significatce : non
potest fieri quod unitas vocis in materia
et forma, et diversitas rei significatae sit
causa apparentise et non existentiee in
aliqua fallaciarum extra dictionem. Nec
iterum potest fieri e converso, scilicet
quod diversitas in voce sit causa non
existentiee, et unitas in re sit causa appa-
rentise : quia talis complexio nuUam
habet similitudinem cum syllogismo et
elencho : sicut si dicam, omnis gladius
incidit vel quidam, unicus est sensus : ex
TRACT. III
557
III
EXTRA DICTIONEM
hac enim complexione nihil infertur :
quia caret et medio et extremis in dis-
spositione syllogismi et elenchi positis.
Nec iterum fieri potest, quod identitas
vocis in parte vocis (hoc est, secundum
materiam) et diversitas in parte altera
vocis sit causa apparentise et non exi-
stentise : quum hsec sit causa in tribus
aliis fallaciis in dictione^ compositione,
et divisione, et accentu. Et sic relinqui-
tur quod causa apparentiiBe in fallaciis
r
extra dictionem sit unitas rei secundum
possit
^ unam partem, et diversitas rei secundum
alteram partem sit causa non existen-
tiae.
Penes ergo hujusmodi unitatem sic unitas ex
potest sumi numerus falUiciarum extra '^"nume^ruT
dictionem penes tria quae faciunt unita- extra^^dlctT-
tem sive identitatem : aut enim ista est ficknttl^"!-
unitas substantige, et facit idem : aut uni- ^"""^«"^-
tas quantitatis, et facit aequale : aut uni-
tas quaUtatis, et facit simile. Si est penes
unitatem qualitatis quse facit simile, haec
erit altero duorum modorum : aut enim
erit similitudo in ipso significato, aut in
modo signitlcandi. Si est in ipso signifi-
cato, eo quod communicant in significato
aliquo : tunc est fallacia secundum non
causam ut causam : in illa enim proposi-
tio quse non est causa, apparet causa con-
clusionis : quia communicat et similis
est cum propositione quae est causa ejus-
dcm conclusionis in significato termini
alicujus. Si autem sit similitudo in modo
significandi, sic unitas similitudinis est
causa apparentiae in fallacia secundum
plures interrogationes ut unam : in hac
enim propositione, plures apparet esse
558 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
una, quia coramunicat cumuno in modo
significandi, eo quod interrogatio facta
ex affirmatione et negatione proprie non
una est^ ut haec, estne homo aniraaL vel
non ? et ideo quando proponuntur dute
interrogationes diversse, propter modura
significandi similera putatur, quod illa
sit una interrogatio, et sic interrogatio
coraposita ex affirraatione et negatione
putatur una, et sic quod plures interro-
gationes sint una. Si autera fiat apparen-
tia penes unitatem rel quae est eequalitas,
sic unitas est causa apparentiee in falla-
cia petitionis principii : ibi enira con-
vertibilitas raedii cura altero extremo-
rum facit apparere, quod mediura cura
extremis ordinatur sicut notius ut faciat
cognoscere conclusionem, cum sit aeque
isnotum vel minus notura conclusione.
Si auteni fiat penes causara unitatis
quae est identitas : tunc non potest esse
causa apparentiee idera in genere, spe-
cie, et nuraero : et quia quandoque ap-
paret aliqua istarum identitatum esse
causa apparentiae, tunc semper contingit
fallacia accidentis et non alia.
Et ideo sic dicendum est : Idem aut
est idem accidentis ad subjectum, aut
antecedentis ad consequens, aut absoktti
et simpliciter dicti ad eamdem dictionem
cum determinatione. Et primo quid.em
horum trium modorum est fallacia acci-
dentis. Secundo vero modo identitas est
causa apparentiee in faliacia consequen-
tis. Si vero identitas tertio raodo dicta
est causa apparentise, hoc contingit duo-
bus modis : quia aut est determinatio
quse infert sirapliciter, et hsec deterraina-
tio Yocatur proprii : aut quae non infert.
Si prirao modo unitas absoluti et deter-
minati sit causa apparentise, sic fit ialla-
cia secundura ignorantiara elenchi :
identitas enim talis absolute dicti et de-
terminati facit apparere, quod quidquid
stat cum uno, possit stare cum aho :
identitas autera deterrainationis non
inferentis suura absolutura est causa
apparentiae in faHacia secundum quid et
simphciter :^quia illa identitas facit cre-
dere, quod de quocuraque dicitur secun-
dum quid, dicatur et de eodera simpUci-
ter.
Alio modo consuevit dici^ quod acci- ^ijg g^fg
pitur numerus fallaciarum extra dictio- '^jaciarum
nem secundum ea quae faciunt causam ""^nera°"°
non existendi : diversitas enira rei ali-
qua est non existenti per quara diversi-
tatera deficit a syllogisrao et elencho.
Si enim sit defectus ille ex parte ma-
teriae, sic est faliacia secundum plures
interrogationes ut unam facere : quia in
illa accipitur propositio plures, cum in
svUogismo et elencho propositio simpli-
citer una sit accipienda. Si autera defi-
ciat ex parte formae, hoc erit dupliciter :
aut enira deficit ab elencho, aut a syl-
logisrao. Si ab elencho, tunc est igno-
rantia elenchi quse infert ex veris et vera,
sed non infert conclusioncm. Si vero
deficit a syllogismo, hoc contingit du-
phciter : aut enim deficit a syllogismo
per impossibile, aut a syllogismo osten-
sivo. Si ab eo qui est per irapossibile,
sic est non causa ut causa : quia in non
causa ut causa non vere interiraitur hy-
pothesis, quamvis interimi videatur. Si
vero deficit ab ostensivo, hoc contingit
tripliciter : raedium enim aut est pe-
nitus diversum, aut partim idem et
partim diversum. Si penitus idera^ sic
est petitio principii. Si autem penitus
diversum, tunc nulla est causa apparen-
tise : et ideo nulla fallacia. Si autem
partira sit idera et partim ditTerens,
tunc identitas quara habet cum extremo,
aut est essentialis, aut accidentalis.
Dico autem essentialiter ambo esse
eadem, quando unum de altero pree-
dicatur, ut albus dentes, et albus. Si
medium habet cum extremo identitatem
essentialem, ita quod unum de altero
praedicatur, hoc contingit tripliciter :
medium enim aut erit antecedens ad
conclusionem, aut est consequens ad
eamdem sive illatum ex conclusione.
Si est antecedens : aut erit argumen-
tum aflirmativum, et sic illa non est
fallacia : quia antecedens affirmatum
 LIBER I ELENCHORUM. TRACT. III 5o9
infert consequens : aut est negativum,
et sic est fallacia consequentis a de- CAPUT II.
structione antecedentis. Si autem sit
consequens ad id quod infertur ex ip- Qiise siait fallacise extra dictionem et
so : tunc iterum aut est argumentum
affirmativum, et sic est fallacia conse- quis ordo.
quentis a positione consequentis : aut Ilis ita praemissis, patet quod eorum
negativum, et sic non est fallacia : quia locorum sophisticorum quae sunt extra
consequens negatura infert antecedens dictionem sive paralogismorum, species
negatum. Si autem identitas medii cum
sunt septem. L^na quidem species est et
extremo sit accidentalis : aut ergo illa
prima, quoe dicitur fallacia secundum ac-
identitas provenit ex additione determi- cidens. Secunda vero in eo quod aliquid
nationis^ et sic est faliacia secundum dicitur simpliciter et ahsolute et sine de-
quid et simpliciter : aut provenit ex tcrminatione, et non simpliciter, sed di-
comparatione mutua extremorum adcitur quo, et hoc dico propter conditio-
invicem et ad tertium, et sic est fallacia nem determinationis quae id quod sim-
accidentis, in qua medium cum uno pliciter dicitur, contrahit adpartem sub-
extremorum non habet nisi acciden- jectivam^ aut ubi quantum ad conditio-
talem identitatem : et hoc provenit ex nem ad partem in loco, aut quando
comparatione medii ad extrema. quantum ad conditionem et partem ad
Safficientia Alfarabius levius innuit numerum fal-
earumaem partem in tempore, aut ad ahquid dici-
faiiaciarum laciarum cxtra dictionem sic : falhicia ex- tur quantum ad conditionem ad aliquem
pianior

Aitarabio' ^^'^ dictioncm peccat contra syllogismum respectum. Tertia autem species est fal-
et elenchum, aut in materia^ et sic est lacia secundum ignorantiam elenchi.
fallacia secundum plures interrogationes Quarta vero species est secundum con-
ut-unamj ut dictum est : aut in forma quae sequens. Quinta vero est fallacia secun-
est in ordine propositionum vel termino- dum quod in principio sumere. Sexta
rum. Si in propositione, aut secundum vero species est secundum quod est
quod propositio causa est conclusionis, non causam ut causam ponere. Septima
et sic est non causa ut causa : aut secun- vero est secundum quod est plures in-
dum quod princip!um notius est quam terrogationes utunam facere.
conclusio, et contra hoc peccat petitio Ordinari autem possunt dupliciter. Uno ordo faiia-
, . , . ciarum ex-
principii. Si autem in ordine termino- quidem modo sic quod priores sunt qnx tra diciio-
... ,, nem.
rum, sic est peccans contra hoc fallacia peccant contra prmcipmm syllogismi,
accidentis : si autem non peccat contra vel elenchi formam^ quam illas quse pec-
proposit ionis formam vel terminor um, et cant in materia : et inter peccantes con-
tamen peccat contra formam syllogisti- tra principium quod est medium jungens
cam : tunc oportet quod peccet contra extrema, et sic primus locus est failacia
consequentiam ipsam secundum quod accidentis : aut peccant contra principium
unum sequitur ex altero, et hoc est aut secundum quod est inferens, aut contra
contra id quod unum perfecte sequitur principium quod est probans. Si contra
ex altero, et sic contra hoc peccat fallacia principium secundum quod est inferens :
consequentis : aut secundum quod infe- aut perfecte, aut imperfecte. Minus pec-
rens imperfecte infertconsequens,et sic est cando recedit qui peccat contra inferens
fallacia secundum quid et simphciter. Si imperfecte : et sic secundum est secun-
autem peccat contra elenchum, etsicest dum quid et simpliciter. Peccans autem
ignorantia elenchi. Et hcec acceptio pla- contra elenchum est tertia^ quia minus
na est et vera. recedit a consequentia : non enim peccat
contra consequentiam^ sed contra iilatum
 560 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

quod non est vera contradictio. Quarta dentis et figuram dictionis : cum in omni
autem fallacia consequentis quee totam paralogismo figurse dictionis inveniatur
pervertit consequentiam : et sic quarta etiam fallacia accidentis, quamvis non
est consequentis fallacia. Si autem pec- sit verum econverso, quod in omni pa-
cat contra principium probans, tunc ma- ralogismo accidentis sit etiam fallacia fi-
nifestum est magis contractum : et sic gurae dictionis.
peccat in hoc quod est esse causam con- Et ad hoc sciendum, quodfallacia figu- in quo con-
clusionis : et sic sexta est non causa ut rpe dictionis secundum veriorem opinio- ^cfa^u^ra
causa. Ultima est plures interrogationes nem consistit in simili terminatione di- quare'^sic'
ut facere, quse
unam materise peccat contra dispo- ctionis primo, et in simili terminatione ''^"'^'
sitionem syllogismi. orationis consequenter : propter quam
Aiiusmodus Potest etiam aliter sumi ordo fallacia- quidem similem terminationem puiatur
^"tiinem
eisclem. in ™^ cxtra dictiouem secundum quosdam esse simile significatum in similiter ter-
siCj quod scilicet illse sint priores^ in qui- minatis explicite vel implicite : fallacia
bus major est unitas causa apparentise, et autem tit et defectus ex diversitate signi-
iilae posteriores in quibus est minor uni- ficationis in similiter terminatis vel pro-
tas causa apparentise omnibus. Ergo po- latis. Secundum tamen quorumdam opi-
steriores sunt non causa ut causa^ et plu- nionem signum in modo signandi ap-
res interrogationes ut una : quia in illis plicando se significato habet se per mo-
(ut superius habitum est) causa unitatis duni (igurse, quia ambit et continettotuni
non est nisi similitudo : et sic est non significatum, sicut figura ambit et conti-
causa ut causa prior quam plures inter- net figuratum : et secundum hos metapho-
rogationes ut una : quia major, est con- rice dicitur figura dictionis a figura qufe
venientia similitudinis in participando in estterminatio quanti : et tunc illius signi
significato, quam sit convenientia inpar- sive figurae duplexcomparatio est : potest
ticipando in modo significandi. Fallacia enim accipi comparatio signi ad utentem
autem accidentis omnibus prior est in signo, et potestaccipicomparatio signi ad
ordine fallaciarum ut fallacige sunt, quia signatum. Et siquidem primo modo com-
plus habet de virtute decipiendi. Secun- parationis accipiatur, tunc identitas fa-
clo autem secundum quid et simpliciter ciens apparentiam erit in dictione : etsic
propter identitatem inferentis imperfecte erit fallacia figuree dictionis : quia falla-
ad illatum, quodestquasiidentitas partis cia in dictione quse causam apparentice
ad lotum. Et tertia secundum ignorantiam habet in dictione, et causam non existen-
elenchi propter causam dictam. Et quar- tiae in ipsa rei diversitate, si accipiatur
ta est secunduraconsequens propteriden- similitudo et identitas exparte significati
titatem antecedentis ad consequens quae ad signum comparati, tunc identitas rei
substantialis est. Quinta autem petitio erit causa apparentise, quod medium sci-
principii, quia ibi est identitas fequali- licet ex parte idem est alteri extremo, et
tatis siA^e quantitatis in convertibihtate. putatur propter hoc extremum idem esse
extremo, vel quia accidens est idem rei
hoc non sit verum : et sic
GAPUT III. est fallacia cum
subjectee, accidentis.

De his quse dicenda sunt de fallacia ac- Pernotandum est etiam quid vocetur
cidentis. res subjecta, et quid vocetur accidens as-
signatum rei subjectee et accidenti inesse.
Inter fallacias ergo extra dictionem Ad hoc satis competenter dicunt aliqui,
primo occurrit determinare de fallacia quod subjectum est medium quod in pri-
accidentis. Primum autem videndum est, ma propositione subjicitur secundum pri-
quse sit dilTerentia inter fallaciam acci- mae figurse dispositionem : accidens au-
 LIBER I ELENCHORUM.
tem subjectum minoris propositionis
quod accidentaliter convenit medio :acci-
dens autem quod significatur et rei sub-
jectse et accidenti inesse, est praedicatum
majoris propositionis, quodest major ex-
tremitas, ut hic : homo est species : So-
crates est homo : ergo Socrates est spe-
cies. Hic enim accidens homini est So-
crates : accidens quod et rei subjectee et
accidenti assignatur sive concluditurincs-
se, est species, quae concluditur de Socra-
te per hoc quod Socrates est homo.
1 faiiacia Et secundum hoc in fallacia accidentis
ccidentis , i i •i i i
3t fiupiex est duplex accidens quoad omnes modos
ejus, scilicet unum quod accidit rei sub-
jectae, et hoc est idem quod extraneum :
et alterum quod assignatur rei subjectae
et accidenti inesse, et concluditur in con-
clusione de accidente, et hoc est id quod
non est necessarium in concludendo, si-
ve quod non est necessarium minori ex-
tremitati inesse in comparatione ad ali-
quid tertium, sicut cum dico, ergo So-
crates est species.
Accidens Ad hoc autcm quod hoc bene intelliga-
up ici er. ^^^^ oportet scire quod accidensrei sub-
jectee dupliciter potest comparari. LTno
modo prout res subjecta accipitur ut sub-
stantia substans secundum se firmans in
se, et occasionis modo causans ut alte-
rum sit in potentia, et sic accidens rei
subjectae est vere accidens^ et unum de
quinque pra?dicabilibus quse Porphyrius
ponit, etunum de quatuor preedicatis quse
ponit in Topicis Aristoteles, et hujus
exemplum est, ut cum dicitur, homo est
albus, vel albuni est homo. Abo modo
dicitur accidens rei subjectse secundum
quod subjecta est, et hoc est omne illud
quod extraneum est subjecto in quantum
stat sub forma tabs praedicati, ut cum
dico, homo est species, homo non potest
stare sub tali forma prsedicabibs, nisi ac-
cipiaturhomo secundum se, et non se-
cundum quod stat pro partibus suis su-
bjectivis, sive secundum quod accipitur
in partibus suis subjectivis : et ideo So-
crates accidit homini, etest extraneum ab
ipso homine sic stantesub forma pra^di-
u
TRACT. III
561
cati : et quando infertur,ergo Socrates
est species, per hoc quod Socrates acci-
dit homini, assignatur omnem speciem
accidentis huic Socrati, et rei subjectae
huic homini (prout in Socrate est) ines-
se : et ideo est fallacia accidentis.
Secundum hoc igitur in omni modo
fallacia? accidentis est duplex accidens,
unum scibcet in essendo quod dicitur rei
subiectae inesse, et alterum in conse-
quendo quod dicitur inesse et accidenti
et rei subjectae.
Secundum hoc i^itur dicere oportet, Quot modis
quod in prcedicato considerandum pri- acvidemis.
mae propositionis, et in subjecto mino-
ris : praedicatum enim majoris, aut est
consequens, aut antecedens, aut conver-
tibile^ aut per accidens conveniens sub-
jecto. Consequens, ut homo est animal:
animal est genus : ergo homo est genus.
Quamvis enim animal sit substantia ho-
minis, tamen ut stat secundum se per
intentionem qua genus est, non est sub-
stantia hominis, sed accidit homini qua-
si rei : et ideo accidit etiam accidenti
animabs quod est homo : quia animal
secundum quod est in homine et sub-
stantia hominis, non est genus : et sic est
fallacia accidenlis in pra?habito paralo-
gismo. Simibter est si praedicatum sit ut
antecedens, sicut si dicam : homo est
Socrates : homo est species : ergo Socra-
tes est species. In quantum enim subje-
ctum stat sub taU praedicato, multa acci-
dunt ei quse non accidunt ei secundum
quod absolute sumitur : et in omnibus
talibus est fallacia accidentis. Si auteni
est preedicatum convertibile, tunc est sic:
homo per se est risibile : Socrates est ho-
mo : ergo Socrates per se est risibile.
Yel sic : triangulo per se convenit habe-
re tres angulos aequales duobus rectis :
isosceles est triangulus : ergo isosceb per
se convenit habere tres angulos eequales
duobus rectis. Secundum enim quod
triangulus secundum se acceptus est, sic
substat huic praedicato quod est habere
tres aequales duobus rectis : et sic accidit
 362 D. ALB. MAG. ORD. PRtED.
iriangulo isosceles : et ideo quando as-
signatur isosceli inesse, assignatur idem
accidenti et rei subjectse inesse. Sic etiam
fit assumendo vel medio consequens sic :
triangulo per se accidit habere tres aequa-
les duobus rectis : triangulus autem cst
figura : ergo figurse per se accidit habere
tres aequales duobus rectis. Et sic fit fal-
lacia accidentis in praedicatis essentia-
Ubus vel antecedentibus vel consequenti-
bus.
In accidentalibus fit sit : cognoscis
Coriscum : Coriscus est veniens : crgo
cognoscis venientem. Secundum tertice
figurse dispositionem : secundum enim
quod medium (quod est res subjecta) est
in se, accidit ei venientem esse, et secun-
dum quod stat sub forma prsedicati (quod
est cognosci) iterum accidit ei. Potest
tamen accidere oppositum : et ideo quan-
do cognosci concluditur de veniente, as-
signatur rei subjectse et accidenti inesse.
Idem est liic : homo currit : Socrates est
homo : ergo Socrates currit : Socrates
enim accidit homini indefinite stanti sub
forma cursus sive preedicati : et ideo
quando sub homine sumit Socratem, su-
mit accidens : ct quando concludit, ergo
Socrates currit, assignat idem et acciden-
ti et rei subjectae inesse. Sed boniis est
syllogismus si sic dicamus : omnis homo
currit : Socrates est homo : ergo Socrates
currit. Quia homo secundum quod stat
sub forma cursus, essentialiter et sub-
stantialiter stat propartibus distributum:
pro partibus fit ergo distributio : et sic
Socrates vel quidam homo non accidit
ei : sed substantialiter stat sub ipso^ et
ideo quod est in medio, oportet quod
insit parti medii. Sic ergo scitur quid res
subjecta, et quid accidens, et quid assig-
natum rei subjectae et accidenti inesse.
Deciaratio Alii dixerunt (quod tamen ad idem re-
ciT^et^rao- dit) quod accidens in fallacia accidentis
dorum ejus ^^^ ^^^ accidcns secundum quod ex op-
secundum
alios.
posito dividitur contra substantiam, sed
accidens a quo nominatur fallacia acci-
dentis cst medium quod accidentahter sc
habet ad extrema per modum qui dictus
est : et tale accidens in praemissis syllo-
gismi ahquando subjicitur, et ahquando
prsedicatur secundum diversarum figu-
rarum dispositionem . Et ideo etiam
quamvis praedicati sit inesse quod est ac-
cidentis simpHciter, non dicitur haec fal-
lacia praedicati : quia accidens non ac-
cipitur hic pro eo quod alii inest, sed
pro eo quod ad aliud sicut extremum
actualiter se habet et extranee, et quod
non est necessarium in consequendo.
Propter quod etiam non dicitur fallacia
medii : quia non est fallacia ex medio,
sed ex medii ad extremum accidentali
habitudine : propter quod dicitur fallacia
accidentis, quasi fallacia accidentalis ha-
bitudinis ad extremum.
Haec autem accidentalis habitudo (ut
dicunt) potest considerari in argumento
negativo et in argumento aftlrmativo. Si
in argumento affirmativo consideretur^
considerari debet si medio (secundum
quod medium idem est alteri extremo-
rum ) possit inesse oppositum alterius
extremi : quia si sic est, tunc est fallacia
accidentis, ut hic : homo currit : Socra-
tes est homo : ergo Socrates currit. Pla-
num enim est, quod huic medio quod
est homo (secundum quod homo est in
Socrate ut idem) potest convenire non
currere. Et ideo est fallacia accidentis.
In negativa autem argumentatione con-
siderandum est, si medio prout est idem
uni extremo, potest convenire alterum
extremum vel non : si enim sic est, tunc
est fallacia accidentis : ut homo non cur-
rit : Socrates est homo : ergo Socrates
non currit. Constat enim, quod homini
secundum quod est idem Socrati, potest
convenire currere quod est oppositum ad
non currere. Horum autem neatrum est
in bono syllogismo : si enim affirmative
syfiogizetur sic : omnis homo currit ; So-
crates est homo : ergo Socrates currit :
oppositum ejus quod est non currere,
non potest convenire medio, hoc est, ho-
mini prout est idem minori extremitati,
hoc est, Socrati, si major vera essc sup-
ponatur. Similiter in negativo : nullus
 LIBER I ELENCHORLM, TRACT. III 563

homo currit : Socrates est homo : ergo quando multa eidem subjecto accidunt
Socrates non currit : major extremitas (hoc est, ac^identaliter insunt) hoc est,
non potest convenire medio, prout est multa ut extrema ei uni, scilicet medio
idem Socrati, si prima sit vera : et ideo
accidentaliter insunt, quse insunt ut ma-
cum in omni bono syllogismo probetur jor extremitas in omni tigura, non neces-
idem rei subjectae et accidenti inesse, non
se inesse omnibus praedicatis quae sunt
tamen est fallacia accidentis : quia me-
in prima et in sccunda figura medium :
dium ibi per se se habet ad extrema nonmedium enim in prima figura praedicatur
accidentahter. in minori propositione , et in secunda
Ex his patet quare fallacia accidentis
figura praedicatur in utraque propositio-
dicatur fallacia medii. Si autem alterum
ne : in minori enim propositione semper
deberet dici, competentius diceretur fal-
ponitur subjectum per accidens subjecti
lacia medii, quam fallacia praedicati. Ex
vel medii : et tamen praedicatum non
hoc iterum patet, quare non dicitur fal-
semper dicit accidens, quia si semper di-
ceret accidens, tunc in prima figura me-
lacia subjecti et accidentis : eo sciHcet
quod non denominaturab accidente quod dium semper esset accidens in paralogis-
opponitur subjecto, quia nunquam hoc mis accidentis, quod non est verum :
quoniam in quibusdam paralogismis e
subjicitur in propositione, sed potius de
re subjecta : sed dicitur ab accidente contrario accidit, ut hic : omnis aqua est
quod est accidentahter se habere mediumnaturalis : balneum est aqua : ergo bal-
ad extremum in comparando medium ad neum est naturale. Vel sic : omne ses est
inferendum alterum , quod utrique et naturale : omnis statua est ses : ergo om-
accidenti et medio inesse assignatur. nis statua est naturalis.
In tertia vero figura per hoc quod di-
CAPUT IV. citur, prsedicatis, intelligimus minorem
extremitatem. Per hoc autem quod dici-
De fallacia accidentis quantum ad cau- mus, de quo, accipimus medium : quia
sam apparentiae et causam non exi- figura prcedicatur minor extremitas de
stentiae. medio. Et sic generahter loquendo quia
multa eidem accidentaliter insunt, non
Ergo dicamus quod secundum acci- necesse est in consequentia omnibus pree-
dens (hoc est, secundum fallaciam acci- dicatis in prima et secunda figura, et ei-
dentis) paralogismi sunt quantum ad cau- dem de quo prgedicantur haec ut de sub-
sam apparentiae, quando in syllogismo jecto, omnia qua^ sic praedicatis insunt,
dialectico similiter inesse, quod hcet as- accidentibus inesse : quia quando multa
signatum fuerit in majori extremitate et accidentahter insunt alicui medio, ita ut
in consequendo rei subjectae (hoc est, secundum quod medium est idem uni
medio quod subjicitur in majori proposi- extremo, possit ipsi medio oppositum al-
tione) et accidenti, hoc est^ minori extre- terius extremi convenire : et in negativo
mitati quae est ut accidens subjecti sive svHogismo secundum quod medium re-
medii, de qua praedicatur in minori pro- movetur ab uno extremo, possit eidem
positione : tunc enim propter hoc quod medio inesse ahud extremum : tunc enim
medium in parte idem est cum extremo quando ita est, necesse est omnia praedi-
altero, videtur extremum extremo inesse cata conclusionum inesse praedicatis in
per hoc quod inest medio : ct hoc non minori propositione, et ei de quo praedi-
est necessarium . In tahbus enim sic cantur^ hoc est, subjectis in minori pro-
extremum inest medio, quod oppositum positione : non tamen e contrario. Et
ejus potest esse, sicut in antehabito ca- hoc quidem dico propter tertiam figu-
pitulo dictum est . Nam quoniam ali- ram : in hac enim quamvis preedicatum
 564 D. ALB. MAG.
propositionis majoris insit subjecto mi-
noris^ non tamen necesse est inesse prse-
dicato ejusdem . Cujus exemplum est
hoc : homo est albus : homo est niger :
ergo album est nigrum. Licet enim al-
bum in majori propositione insit homini,
quod est subjectum minoris propositio-
nis, non tamen necesse est inesse in eo
quod est prsedicatum ejusdem.
Hoc autem probatur deducendo ad im-
possibile : quia si hoc dicam necessarium
esse in consequendo, sequitur quod om-
nia sic erunt eadem. Hoc autem sic pro-
batur : quia si omnia quee eidem acci-
dunt, necesse esset inesse prsedicatis et
de quibus praedicantur subjectis, seque-
retur quod cum superiori accidunt oppo-
sita quorum utrumque inest ipsi supe-
riori, tunc sequeretur quod etiam esset
oppositum in opposito : sed quaecumque
sunt uni et eidem eadem, inter seipsa
sunt eadem : et cum omnia sint eadem
in ente, omnia erunt eadem inter se. Si-
cut si dicam : ens est substantia : ens est
accidens : ergo accidens est substantia.
Vel sic : substantia est ens : accidens est
ens : ergo accidens est substantia. Et sic
est de omnibus oppositis sive disparatis
in suo communi : et sic sequitur omnia
esse eadem.
Quomodoin Notandum ergo, quod cum in omni
logismo^ac- paralogismo accidentis oporteat ad mi-
oponet"esse nus cssc tria, assignatum scilicet, et res
modoSnve" subjecta, et accidens, generaliter in omni
niantur iiia. fig^ra assiguatum accidenti et rei subje-
ctee est major extremitas. Ad invenien-
dum quid sit res subjecta et quid acci-
dens, considerandum est in minori pro-
positione quse semper continet rem sub-
jectam et accidens : tunc enim in minori
propositione aut subjectum est accidens,
et prsedicatum res subjecta : aut e con-
verso prffidicatum accidens, et subjectum
res subjecta : termini enim minoris pro-
positionis non nisi tripliciter se possunt
habere ad invicem, scilicet aut sicut su-
perius et inferius, aut sicut subjectum
et accidens,aut sicut duo accidentia dis-
parata ad invicem se habent. Si se ha-
ORD. PR^D.
bent sicut superius et inferius, sive supe-
rius praedicetur de inferiori^ sive e con-
verso, nihil difTert quantum ad fallaciam
accidentis : quia, sicut in antehabitis
istius fallaciee dictum est, et superius ac-
cidit in inferiori, et inferius accidit in
superiori : unde utrumque iliorum pot-
est esse accidens et reliquum res subje-
cta, et semper erit fallacia accidentis si
idem assignatur et rei subjectae et acci-
denti inesse. Si autem termini minoris
propositionis se habent ut subjectum et
accidens : tunc id debet dici res subje-
cta quod est vere subjectum, et accidens
id quod inesse dicitur illi. Si autem ter-
mini rainoris propositionis se habeant ut
duo accidentia disparata, tunc illud quod
magis inter accidentia habet naturam
subjecti, debet dici res subjecta, et reh-
quum debet dici accidens, et hoc semper
est minor extremitas : quia de subjecto
debent probari passiones : minor autem
extremitas semper est de qua major pro-
batur sive concluditur extremitas, et ideo
est loco subjecti : et sic patet generahter
quid sit subjectum, quid accidens, et
quid assignatum subjecto et accidenti.
De formatione CA PUT A'.paralogismi ac-
nwdonnn
cidentis.
De formatione autem paralogismorum
fallaciee accidentis exempla primo po-
nenda sunt, et postea ostendenda est for-
matio et modus formationis. Est autem
exemplum AristoteUs tale : si ab homine
Coriscus est alter, ipse est alter a se : est
enim homo, ut sic formetur : ab homine
Coriscus est alter : Coriscus est homo :
ergo Coriscus est alter a seipso. Haec
enim formatio sufficit ad deceptionem :
et tunc in prima propositione hoc totum,
Coriscus est alter, est major extremitas :
et ab homine est medium quod subjici-
tur in majori propositione : et assumitur
minor, Coriscus est homo, et non habet
idem subjectum cum majori ; et quando
 LIBER I ELEXCHORUM,
infertur, ergo alter est Coriscus a se, non
subjicitur idem, sed potius minor extre-
mitas : et sic habet paralogismus simili-
tudinem cum vero sylloffismo in fio^ura.
Aliter autem si sic formaretur : Coriscus
est alter ab homine : Coriscus est homo :
ergo Coriscus est alter a seipso : idem
erit subjectum majoris et minoris pro-
positionis, et etiam conclusionis , quae
non est dispositio alicujus figurse. Si au-
tem sic formetur ; ab homine Coriscum
esse alterum est verum : Coriscum esse
hominem est verum : ergo verum est
Coriscum esse alterum a se : non valet
formatio propter hoc quod secunda figu-
ra non est in affirmativis.
Similiter si sic formatur, sicut quidam
dicunt esse formandam : omne quod est
tuum, est tuus pater : iste canis est tuus :
ergo est tuus pater. Ista domus est tua :
ista domus est opus : ergo est tuum opus.
Debet enim in figura accidentis unum
attribui duobus, scilicet accidenti et sub-
jecto, sicut in praehabitis dictum est :
cum autem dicitur in majori^ ista domus
est tua^ tuum esse quodest accidens, at-
tribuitur subjecto, quod est domus : et
quando assumitur in minori, ista domus
est opus, aliud accidens quod est esse
opus, attribuitur eidem : et cum infer-
tur, ergo ista domus est tuum opus, ei-
dem subjecto attribuitur utrumque dicto-
rum accidentium, quod non competit,
sed in conclusione deberet concludi ma-
jor extremitas de minori : et si ita dica-
tur, hoc verum est quando concluditur
syllogistice , et causa non syllogisticae
conclusionis est, ut signiiicetur quod as-
signatum est accidenti et subjecto, insit
subjecto per rationem accidentis : unde
cum dicitur, iste canis est tuus, et est pa-
ter, intelligitur quod in quantum est pa-
ter, est tuus : et ut hoc significetur, sic
concluditur, ergo est tuus pater.
Contra quid
peccat para- gg^j omnibus his dimissis, dicendum
accfd ™"^ est quod paralogismus accidentisnon pec-
cat contra syllogismum in quantum syl-
logismus est, sed contra dialecticum syl-
logismum in habitudine topica sive locali
TRACT. III
565
constitutum : et ideo secundum habitudi-
nem sufficit formare syllogismos. Paralo-
gismus autem accidentis cum duo in se
habeat, accidens scilicet quod divisim
subjecto attribuitur, et assignatum quod
etiam subjecto divisim attributum est in
majori propositione, intendit paralogi-
zans hsec duo conjunctim concludere de
eodem : et ideo divisim prceponenda sunt
in pro^missis, et conjungenda in f onclusio-
ne : et de quantitate et qualitate propositio-
num non est curandum quoad modum
syllogismi, necetiamde dispositione ter-
minorum in figura completa, sed de ap-
parenti locali dispositione ad inferendum
conjunctim quoddivisim estpropositum,
sicut hic : tu es in aere : aer est in turri :
ergo tu es in turri. Tu cognoscis Cori-
scum : Coriscus est veniens : ergo tu cog-
noscis venientem. Causa enim apparen-
tice inhacfallaciaestidentitas accidentiset
subjecti apparens.et identitas medii in par-
te cum extremis apparens, propter quam
creditur, quodquidquid attribuitur medio,
attribuatur extremis. Et causa non exi-
stentise est diversitas veraistorum. Sic
ergo, ut dictum est, formandi sunt para-
losrismi.
Et non ponuntur nisi duo modi : quia Quot sunt
potest attribui assigna- ranaciffi"^
: aut quibus
duo sunt
tum enim attribuitur accidenti, et
putatur attribui per accidens subjecto :
aut e converso attributum subjecto, attri-
buitur accidenti per subjectum. Exeni-
plum primiest : Coriscus est alter abho-
mine : Coriscus est homo : ergo Coriscus
est alter a seipso. Exemplum secundi :
Coriscus est alter a Socrate : Socrates est
homo : ergo Coriscusestalter abhomine.
Est autem hic notandum generaliter, Faiiacia
quod quando ipsi , medio comparato
•
uni accijemisfit
.. tiimexveris
extremorumpotest convenire oppositum quam ex
alterius extremitatis (quamvis forte pro-
positio sit vera) potest tamen esse falsa :
et sic conclusio non sequitur ex prsemis-
sis : et ideo conclusio paralogismi acci-
dentis et fallacia fit tam ex veris quam
ex falsis, ut, iste est bonus et est clericus,
ergo est bonus clericus. Iste est malus et
 566 D. ALB. MAG.
est civis, ergo est malus civis, et hujus-
modi.
Propter exemplum quod ponit Aristo-
teles de ista, Coriscus est alter ab homine,
et quod ponitin uno paralogismopro prse-
missa, et in ahero pro conclusione, no-
tandum quod meo judicio hsec falsa cst,
Coriscus est aUer ah homine : quia aUer
notat diversitatem, et in termino circa
quem ponit diversitatem, notat diversi-
tatem formalem : et tunc patet quod pro-
positio est falsa : et cum dicitur, Goriscus
est alter a Socrate : Socrates autem homo:
cum medio comparatur homo, hoc est,
Socrati attrihuitur homo : sicenimpotest
convenireCorisco alterum esse a Socrate,
quum non sit idem cum Socrate.
ideniitas Notandum etiam, quod in syllogismo
logismo du- houo duplcx est medii identitas : una
plex.
scihcet medii comparati ad extrema, et
hsec identitas ahquam admittit diversita-
tem : sic enim medium in parte est idem
extremitati, et in parte diversum. Aha
est identitas medii secundum quod me-
dium est acceptum secundum suam suh-
stantiam secundum quod est his positum
sive iteratum in prsemissis, et haec ideu-
titas non admittit diversitatem, quinimo
sicut ponitur inuna, secundum eamdem
significationem dehet poni in aUera, si
honus debeat esse syllogismus, in quo
habitudo locahs est dialectici syllogismi.
Et contra hanc identitatem medii pec-
cantparalogismi istiusfallaciae. Undeiden-
titas medii secundum substantiam iterati
facit apparentiam : diversitas autem ejus-
dem secundum rationem facit defectum,
ut hic : homo est species : Socrates est
homo : ergo Socrates est species. Hic
enim idem medium quod est homo se-
cundum substantiam bis positum est sive
iteratum : diversimode autem sumptum
est secundum rationem, quia in prima
stat homo secundum se, in secunda au-
tem stat pro supposito. Hic ergo est unus
modus accidentis ex diversitate medii di-
versiticati secundum rationem.
Secundus autem modus est, quando
consequens medii sumitur, etihi assigna-
ORD. PR.ED.
tur accidens medii, ut hic : homo est
species : homo est substantia : ergo sub
stantia est species. Et ahi multi modi
juxta hos possunt formari secundum
compositionem antecedentis et conse-
quentis, vel subjecti et propriae passio-
nis, vel substantiae et accidentis, ut prius
dictum est.
Quod autem quidam dicunt hoc : trian-
gulus habet tres sequales duobus rectis :
isosceles est triangulus : ergo isosceles
habet tres : esse sophisticum syllogi-
smum quoad demonstrationem, etbonum
syllogismum quoad dialecticum : nihil
est, sed bonus est syllogismus sunphci-
ter, hcet non demonstrativus, nec sophi-
sticus, cum non sit in eo defectus.
CAPUT VU
De praeambulis ad sciendum de fallacia
secundum quid et simpliciter.
Ut facihus intehigantur ea quae de fal-
lacia secundum quid et simphciter dicen-
dasunt, prtenotandum est, quod sicut
dicit Aristoteles in secundo Topicormn,
quod secundum quid, et quando, et ubi
dicitur, et simphciter dicitur, et non est
ibi ahcrua
T. Nota qus
fallacia. Determinatio enim determina-
quffi apponitur ad simphciter, aut habet j;^^^"jS'^;,^"'|^
se ex additione ad simphciter, aut non. <^''«';^«J^<i"*
Si habet se ex additione ad ipsum sim-
phciter, considerandum est quid addat ad
simphciter : aut enim addit rem ahquam
prius non intehectam in dicto simphciter,
aut non addit rem sed rei discretionem
tantum, ita quod eamdem rem significat
discrete, quam simphciter dictum signi-
ficat indiscrete, ut dicitur homo simphci-
ter, et tamen discrete dicitur unus homo
vel solus homo. Et si discretionem ejus-
dem rei addit tantum, tunc sequitur suum
simpUciter, ut cum dicitur unus vel so-
lus homo currit, sequitur, ergo homo
currit. Si autem determinatio secundum
quid addit rem ahquid quod non intelh-
gitur in eo quod est simphciter, consi-
derandum est utrum sit determinatiopro-
 LIBER T ELENCHORUM,
pria ipsi simpliciter, aut nonpropria, sed
aliena. Si enim propria, tunc ex ea ite-
rum sequitur id quod est simpliciter, ut
in Topicis dictum est, ut cum dicitur :
homo albus currit : ergo liomo currit.
Albus enim est determinatio bominis se-
cundum totum, et sic propria toti. Siau-
tem est determinatio impropriatoti sini-
pliciter accepto, considerandum utrum
illa determinatio sit privans totum sim-
pliciter acceptum, aut diminuens. Si est
privativa rationis quod est simpliciter,
sicut homo mortuus, vel homo pictus :
vel ens in opinione sive opinabile, ut
chimsera quae solum in opinione est : vel
in aptitudine, ut homo futurus : vel so-
lum inpreeterito, ut Ceesar fuit homo :
tales autem determinationes privativai
sunt ejus quod est simpliciter : et ideo ex
talibus determinationibus non infertur
simpliciter : non enim sequitur, est iiomo
mortuus : ergoesthomo. Neque sequi-
tur^ est homo pictus : ergo est homo. Vel
estens opinabile : ergo est ens. Vel est
ens in aptitudine vel in futuro vel in pree-
terito : ergo est ens.
Si autera est diminuens^ tunc determi-
nat secundum partem, et tunc conside-
randum est utrum determinet ad partem
ex quainfertur totum, ut est pars subje-
ctiva vel per modum subjectivte partis
sumpta, sicut pars in modo. Si est ad
partem ex qua non infertur totum, est
sicut pars integrahs sumpta, utparsin
quantitate, vel pars in loco, vel parsin
tempore. Sicut bene sequitur : est homo :
ergo animal : ita bene sequitur : legit
bene : ergo legit. Legit aUquando : ergo
legit. Legit alicubi : ergo legit. Quia istse
determinationes non diminuunt totum vel
denominationem totius. Si autem est de-
terminatio ad partem diminuentem to-
tum vel denominationem totius^ tunc vo-
catur determinatio impropria, et tunc est
trahens ad partem materialem sive inte-
* Nota quod istae vocantur determinationes
partium conrinientium totum, ut inquit D.
Albertus 5 Physicor. super tex. comm. 2, aut
TRACT. III
567
gralem, ex qua non infertur totum : et
tunc considerandum est utrum sit ad par-
tem denominantem totum secundum for-
mam quamdicit determinatio, aut non.
Et si est ad partem a qua denominatur
totum secundum formam quam dicit de-
terminatio ' : tunc iterum bene sequitur
a secundum quid ad simpliciter, ut est
crispus secundum caput : ergo est cris-
pus, sequitur : et est simus secundum na-
sum : ergo est simus. Est aquilus in na-
so : ergo est aquilus. Quia atahbus par-
tibus secundum tales formas totum deno-
minatur^ et est in privationibus et habi-
tibus naturabbus. SimiUter et etiam in
acquisitis, ut est videns secundum ocu-
lum : ergo est videns. Est csecus secun-
dum oculum : ergo est ca?cus. Est rectus
in ambulando secundum pedes : ergo est
rectus. Est chiudus secundum pedem :
ergo est claudus. Est mancus secun-
dum manum : ergo est mancus. Et
hujusmodi causa est, quia formas vel pri-
vationes a quibus fit denominatio, sunt
istorum membrorum sive partium in
quantum organa sunt totius corporis : et
ideo ab eis llt denominatio totius. Si au-
tem sit determinatio ad partem inlegra-
lem et secundum formam quse non est in
ipsa secundum quod est organum totius,
sed secundum quod est pars materiahs
tantum, ut cum dicitur, est albus den-
tem vel secundum dentes, vel niger se-
cundum pedes : tunc non potest inferri
simpKciter : ut ^Ethiops est albus secun-
dum dentem : ergo esl albus : non se-
quitur. Vel cygnus est niger secundum
pedes : ergo est niger. Et sic fit etiam
in relatione ad aliquid^ sicut cum dico :
bonum est uti diaeta tali loco infirmo :
ergo bonum est uti diteta tali. Bonum
est secari ne putrescat corpus : ergo bo-
num est secari. Utile est projicere merces
in mare tempore tempestatis : ergo utile
est projicere merces, et sic in omnibus
accidentia copulata secundum modum Burlaei
in Universalibus, cap. de accidente. P. J.
 368 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
facile est videre^ quod est quod infert
simpliciter et quod non.
Penes quid His liabitis, adliuc praenotandum est
distinauun- i ,• i•
lur fajiaciae quod peues causam apparentioe diversae
uersee. (jig|ingu^j^l^j. failacise, et non penes cau-
sani non existendi : quia etedem causae
non existendi possunt esse in diversis fal-
laciis, ut dicit Aristoteles, et non potest
esse una causa apparentiee in diversis
fallaciis. Unde sciendum quod identitas
dicti secundum quid ad dictum simplici-
ter secundum rem, est causa apparentiae
in hac fallacia, scilicet quia in dictione si-
millimum est^ et quia re proximum esse
videtur. Dico autem dicti, non quod lisec
fallacia in voce vel dicto sit secunduni
. quod est in voce vel diclo, sed secundum
quod dictio rei subjacet et significatur in
eo quod est in re. In omnibus enim falla-
ciiset in dictione et extra dictionem opor-
tet sermonibus uti : sedille sermoinfalla-
ciis extra dictionem sumitur prout sermo
subjacet rei, in fallaciis in dictione sumi-
tur sermo prout res subjacet sermoni : et
ideo principium deceptionis est in ser-
mone in fallaciis in dictione, in fallaciis
autem extra dictionem sumitur prout est
in re et refertur ad sermonem.Unde cau-
sa apparentiae in hac fallacia tota incom-
pleta est, quia dictum secundum quid et
dictum simpliciter sunt valde simiiia se-
cundum vocem rebus subjacentem : et
quod non videntur multum differre se-
cundum rem et causam non existentise,
est diversitas rei significatse in dicto sim-
pliciter et in dicto secundum quid.
Adhuc autem notandum, quod haecfal-
lacia quce vocatur secundum quid et sim-
pliciter, una est fallacia, quamvis a duo-
bus nominata : quia quamvis in compo-
sitione et divisione sint duse fallacise, et
non una : et quamvis in locis dialecticis
sint duo loci, unus a parte^ et alter atoto :
tamenfallacia secundum quid et simpH-
citer non est nisi unica fallacia et non
duse, et non unaduplex, ut quidam dixe-
runt. Et hujuscausa est, quia principium
decipiendi sive causa apparentise (penes
quod fallaciee habent distingui) est unum,
hoc est, similitudo in dicto secundum
quid et simphciter dicto, et proximitas
secundum rem, quodidem est, sive con-
sideretur habitudo dicti secundum quid
ad dictum simpliciter, sive si consideretur
e converso habitudo dictisimpliciteraddi-
ctum secundum quid. Et hoc non est idem in
fallacia compositionis et in fallacia divisio-
nis : sed in failacia divisionis principium
decipiendi est identitas orationis ad coni-
positam secundum materiam vocis, et
etiam infallacia compositionis principium
decipiendi est identitas orationis compo-
sitse ad divisam secundum materiam : et
hcec non sunt eadem si debite pronuntie-
tur composita oratio, et si debite pro-
nuntietur divisa : sed formalem habent
differentiam in una vocis materia quae
est elementa vocis : quia pronuntiationes
et distinctiones habent diversas, sicut in
antehabitis est manifestum. Sic autem
non in hac fallacia : quia sive procedatur
a secundum quid ad simpliciter, sive e
converso, semper similitudo dicti secun-
dum quid ad dictum simpliciter, est cau-
sa apparentiae.
Loci autem dialectici non sic distin- penes aiiud
guuntur, sed potius penes ditferentias tur^io"c1"so-
maximarum. Alia autem esthabitudo par- q^anfioci
totum, et alia
tis ad habitudines totius ad partem : 'i'*'®'^""-
quas exprimunt et dicunt
maximae : et ideo confirmant locos sive
habitudines locales : et ideo non est si-
mile de locis dialecticis et de locis sophi-
sticis.
CAPUT YIL
De fallacia secundum quid et simplici-
ter, et differentia quid et secundum
Dicentes igitur de faUacia secundum
quid.
quidetsimpUciter, et Aristotelem sequen-
tes primum ponemus universalem cau-
sam deceptionis in hac fallacia. Dicit
enim Aristoteles quod haec fallacia lit se-
cundum quod hoc quodcumque dicitur
simpliciter, dicitur quo (hoc est^ non cum
 LIBER I ELENCHORUM,
determinatione contrahente ad partem) et
non proprie, hocest, cum determinatione
propria quee infert simpliciter, sed con-
trahitur cum detcrminatione impropria
quse non infert simpliciter dictum : et est
causa universaUter deceptionis in hac
fallacia secundum quod frequentissime
fit, quando quod particulariter dicitur
(hoc est, determinatione non propria
contractum) ad partem sumitur ut sim-
phciter dictum, hoc est, ut cum determi-
natione propria, quae infert simpliciter.
Et sic universaliscausa decipiendi in hac
fallacia est simiUtudo dicti secundum
quid ad dictum simpUciter : eo quod de-
terminatio impropria accipiturutpropria.
Hoc autemprimo ostenditur in processu
a dicto quo vel quid ad dictum simplici-
ter, ut si aUquis sic arguat : quod non
est simpUciter (sicut non ens) opinabile
est, hoc est, in opinione est^ ut chima^ra
est : ergo quod non est, est. Et sic for-
matur paralogismus : quod in opinione
est, est : sed quod non est simpUciter, ut
chimaera est, in opinione est : ergo quod
non est, est. Causa autem defectus sive
non existentiae sive falsilatis est diversi-
tas dicti quid et dicti simpliciter : non
enim idem est esse aliquid quidem dictum
et esse simpUciter dictum.
Aut rursus procedendo a negatione ad
affirmationem sic, ut ex eo quod non est
aUquid, inferat esse simpUciter, ut dicat:
asinus non est homo : ergo non est sim-
pUciter. Et causa falsitatis est : quia non
est idem aUquid nonesse quid, et aUquid
non esse simpUciter : non enim idem est
non esse hominem, et non esse simplici-
ter. Tamen aUcui decepto videntur haec
esse eadem : eo quod dictum quid et di-
ctum simpliciter, proxima sint in dictione
relata ad rem, propter deceptionis simi-
Utudinem proprise ad non propriam, et
maxime : quia parum secundum rem dif-
ferunt aUquid aUquando esse quid (hoc
est, determinatum ad partem) et esse
* Ly a quo est nota partis subjectivae, sed ly
secunclum quid est nota partis integralis, ut di-
TRACT. III 569
aUquando simpliciter : et in negatione
simiUter parum ditTerre videntur aUquid
aUquando non esse^ et non esse simpU-
citer.
Et sicut diximus parum differre aU-
quid esse quid et esse simpUciter, simili-
ter parum differunt etiam id quod ali-
quando dicitur secundum quid, et aU-
quando simpUciter : est enim ad aliquid
esse secundum quid. hoc est, est quid
quod contrahitur a communi ad par-
tem aUquam materialem vel integralem :
aut adpartem subjectivam, ut homo, vel
asinus : vel ad partem in modo, ut le-
gere bene vel male : vel in tempore, ut
aUquando, vel heri : vel in loco, ut aU-
cubi, vel in foro: vel ad aUquid, ut divi-
tias esse malas abutenti, vel aliquid tale.
Esse tamen secundum quid proprie dicit
contractionem secundum partem mate-
rialem sive integralem •. Et liujus exem-
plum est, ut si aliquis sic arguat : ut si
Indus vel ^Ethiops (cum sit simpUciter
niger) albus est dentes, sive secundum
dentes : est ergo albus et non albus. Et
formetur sic paralogismus : Indus est ni-
ger : ergo non est albus. Et in hac argu-
mentatione nulium est peccatum. Et ad-
datur, Indus est albus secundum dentes :
ergo est albus. Et hoc est peccatum se-
cundum quid ad simpUciter. Et posteain-
feratur, ergo est albus, et non est albus.
Et hoc peccatum est idem quod prius, et
est argumentum a contrario, quod secun-
dum quid inest, ad alterum contrarium.
Aut si aUo modo arguat quis a duobus
contrariis, quorum utrumque quo (hoc
est, secundum aUquam partem materia-
lem) inest : ut si pica est alba in pectore
et nigra in cauda, quod pica est simpUci-
ter alba et nigra : et sic simpliciter insunt
picse contraria. Yel etiam si scutum sit
dimidium album et dimidium nigrum,
quod scutum sit simpliciter album et ni-
grum : et sic scuto simpUciter insint con-
traria actu, quodest inconveniens.
cit in cap. sequenti.
 570 D. ALB. MAG.
Objectio
Si quis objiciat, quod in hoc paralo-
pnma.
gismo (est opinabile : ergo est) magis vi-
detur esse fallacia consequentis quam
fallacia secundum quid et simpliciter : eo
quod valet e converso, est : ergo est opi-
Secunda.
nabile. Eadem etiam est objectio de alio
paralogismo. Hic enim (asinus non est
homo : ergo non est) videtur esse pro-
cessus a destructione antecedentis, qui
processus facit fallaciam consequentis, et
non fallaciam per quid et simpliciter.
Solutio pri-
11)86. Sed haec solvere non est difllcile : quia
non est inconveniens in eodem paralo-
gismo plures esse causas et modos dece-
ptionis : unde opinabile distinguendum
est : hoc enim dicitur aequivoce, commu-
niter, et proprie. Communiter quidem di-
citur opinabile omne id quod cadit vel
cadere potest in opinione : et sic sumpto
opinabili, est (in paralogismo illo qui
appositus est) fallacia consequentis, sicut
probat objectio. Proprie autem dicitur
opinabile non ens nisi in opinione, sicut
chimsera : quia sic opinabile per formam
opinabihtatis opponitur aho modo enti,
quam in opinione : et sic inparalogismo
iilo est fallacia secundum quid et simph-
citer, quia non sequitur : est ens in opi-
nione : ergo est : quia hircocervus et mi-
notaurus est ens in opinione : et non se-
quitur quod simpUciter sit hircocervus
sive tragehaphus vel minotaurus : et hoc
modo est fallacia secundum quid et sim-
pUciter, si proprie sumatur opinabile : et
Solulio se
cundse. sic inducitur hic. Simihter insecundo pa-
ralogismo et estfallacia consequentis, et
fallacia secundum quid et simphciter, se-
cundum quod procedit a determinate non
existente ad simphciter non existens : et
secundum hoc est exemplum in hac falla-
cia.
AUactio.
obje- Si quis autem objiciat, sicut in prse-
cedenti fallacia objectum est, quod isti
paralogismi deficiunt et in modo et in
figura : et sic non videntur esse paralo-
gismi, quia simihtudinem non habent
Solutio. cum verosyllogismo. Bona est rdsponsio,
quae in antehabitis posita est, scihcetquod
peccat hsec fallacia contra syllogismum
ORD. PR^D.
probantem dialecticum, ct non contra
syllogismum simpliciter ; quia (ut in prin-
cipio hujus libri determinatum est) etiam
sophisticus simpliciter est syllogismus
simpUciter : eo quod habet modum et
figuram : quamvis non sit syllogismus
probans in dialectica : et ideo paralo-
gismi formantur sufficienter, quando in
eis exprimitur habitudo localis, quamvis
non disponantur in modo et figura.
Si quis autemparalogismosita format,
primum quidem sic : omne quod est opi-
nabile, est : chimaera est opinabile : ergo
chimaera est. Et secundum sic : omne
quodnon est homo, non est : asinus non
est homo : ergo asinus non est. Non erit
conveniens formatio : quia in utroque
paralogismorum prima erit figura : et sic
videtur poni peccatum in materia plus
quam in forma : cum fallacia ista faciat
peccatum in forma, et non in materia.
Possunt ergo sic formari : omne ens est :
chimaera est ens opinabile : ergo chimaera
est. Hsec enim videtur esse prima figura,
et propter similitudinem quae est inter
ens simpliciter et ens opinabile, videtur
quod illud quod subjicitur in majori,
praediceturin minori : et sic apparet prima
ligura. Secundus autem potest fomari sic:
omne quod non est ens, non est: asinus
non est ens homo : ergo asinus non est.
Quia enim baec duo, ens, et nonenshomo,
simifia sunt, videtur quod subjectum ma-
joris sit etiam praedicatum minoris : et sic
apparet ibi figura prima. In hoc tamen
parva vis est : quare responsio primo po-
sitaveraest : et hoc dicit causam, quia
materiaparalogismorum non est ponenda
in modo et figura, sed solum in habitu-
dine locah.
Scias autem quod paraloorismi isti for- paraiogismi
mati sunt ,secundum
. processum ab, eo ciae
nujuspossunt
falia-
quod1secundum, guid
. , ad1 simpliciter
. ,. . : eo fieriasecun
dum quid-
quod causa deceptioms est similitudo ter, etecon-
dicti secundum quid ad simpficiter di-
ctum : sic enim frequentius et magis pro- verso.
prie secundum causam deceptionis assi-
gnatam fit processus in hac fallacia. Pot-
est tamen e converso fieri, scificet se^
 LIBER I ELENCHORUM,
cundum processum a simpliciter ad se-
cundum quid : ut .Ethiops est niger :
ergo est niger secundum dentes. Vel
cygnus est albus : ergo est albus seciiu-
dum pedes. Et sic causa deceptionis
esset similitudo dicti simpliciter ad di-
ctum secundum quid. A simpHciter autcm
ad secundum quid contingit procedere et
aflirmando et negando. Sed cum proce-
ditur a simpliciter a quo sive secundum
quid negando : tunc tit fallacia secundum
quid ad simpliciter : et causa apparentia
non est alia, sed eadem cum ea quce est
a secundum quid ad simpliciter, quando
processus fit affirmando, utpatet hic : est
opinabile : ergo est. Et hic : non est :
ergo non est opinabile. Inhis enim pro-
cessibus eadem est causa deceptionis. Si
autem a simpliciter ad secundum quid
processus sit affirmative, hic non potest
fieri nisi altero duorum modorum : aut
enim fit processus a simpliciter ad quid
ad partem integralem sive materialem,
aut ad partem alio modo dictam, scilicet
subjectivam, aut in modo, aut in tem-
pore, aut in loco, vel hujusmodi ad par-
tem aham. Si sit ad partem integralem :
tunc habet causam deceptionis non eam-
dem quam habet processus a secundum
quid ad simpliciter, sed potius aliam quse
sumitur a similitudine processus a toto
integro ad suam partem : sicut si dicam,
est albus, ergo est albus secundum pe-
dem : in quo processu non est eadem
causa deceptionis, quseestin processu a
parte ad totum : ([uia cum dicitur, est
albus pedem, ergo est albus : causa de-
ceptionis est similitudo dicti secundum
quid ad dictum simpliciter. Cum autem
e converso fit sic : est albus : ergo est
albus secundum pedem : causa deceptio-
nis est, quia creditur quod sicut totum
integrale infert suampartem, ita simpli-
citer inferat suum secundum quid : et
hoc non est necessarium. Instantia :
cygnus est albus simpliciter : et tamen
non sequitur, est albus secundum pedem.
Si autem sit processus a simpbciter ad
partem quse est per modum partis subje-
TRACT. ITI
571
ctivae, non videtur habere aliquam appa-
rentiam, sicut legit : ergo bene legit, vel
aliquidhujusmodi. Est sanum : ergo tunc
vel ibi estsanum.
Et sic patet quod processus a simpli •
citer ad secundum quid, et multiformis
est, etaliquando aliam habet apparentiam
quam processus a secundum quid ad
Removet
dubium.
simpliciter, aliquando nullam : et ideo
raro contingit : et ideo de tali processu
non ponuntur exempla, nec abAristotele,
nec ab aliis Philosophis : cum ea quoe
similia, dialecticis frequenter contingere
debeat ad minus.
CAPUT VIII.
Iti qidbus facile est videre deceptionem
secwidum quid et simpliciter, et in
quibus difficile.
Hujusmodi autem deceptionem quce
est secundum quid et simpliciter , in
quibusdam quidem facile est conside-
rare^ in quibus, scilicet id quod est se-
cundum quid, privans vel diminuens est
id quod est simpliciter :ut est homo mor-
tuus vel pictus : ergo est homo. Vel e
converso negative : non est homo : ergo
non est homo mortuus, vel homo pictus.
Vel si procedat a parte materiaii quaj
non infert suum totum secundum deno-
minationem. Ut si abquis opponentium
sumat a respondente ^thiopem esse ni-
grum simpliciter, et objiciens dicat, quo-
niam ^Etbiops dentibus albus, et inferat
ex hoc, quoniam albus et niger : tunc
enim redarguendo respondentem puta-
bitur disputasse, quoniam albus et non
albus est, et quoniam niger et non niger
est : et hoc syllogistice putabitur fecisse,
cumpcrfecerit interrogationem admixtam
redargutionis disputationem deducendo.
In hac enim meta maxime perfecta est
disputatio sophistica. Hoc enim facile
videtur, quia sicut pars integrabs non
infert suum totum^ ita denominatio partis
non infert denominationem totius : et
similiter e converso denominatio totius
 372 D. ALB. MAG.
non infert denominationem partis : sic-
ut aEthiops est niger : ergo est niger
secundum dentes. Yel negative : cygnus
non est niger : ergo non est niger secun-
dum pedes. Unum enim est motivum in
hac fallacia, sive fiat processus a secun-
dum quid ad simpliciter, sive e converso
a simpliciter ad secundum quid. Et hu-
jus causa est, quia secundum quid non
movet secundum se, nec etiam simplici-
ter secundum se : quia sic essent duae
fallacise : sed unum movet secundum
convenientiam similitudinis ad alte-
rum.
In quihusdam autem latet, et non est
facile considerare : et hoc contingit fre-
quenter in illis in quibus quando quo di-
citur quid, sive secundum quid. Videtur
etiam sequi simpliciter illud idem dici :
in illis enim non facile est considerare,
utrum contrariorum vel diversorum quae
sunt secundum partes diversas eidem
proprie, hoc est, simpliciter vel secun-
dum propriam determinationem sit assig-
nandum. Fit autem hujusmodi difficul-
tas in his in quibus secundum partes
diversas similiter sive a^quahter sunt con-
traria vel diversa, a quibus secundum
partcm integralem fit denominatio, sive
secundum quid, sicut diximus de scuto
dimidio albo et dimidio nigro : videtur
enim in talibus, quod aut ambo simpU-
citer insint contraria : aut quod conce-
dendum sit, quod neutrum insit contra-
rium : sicut si scutum dimidium sit al-
bum, et dimidium nigrum.
objectio. Et si ohjiciatur, quod omnis color vel
albus, vel niger, vel medius : ergo omne
coloratum vel est album, vel nigrum, vel
medio colore coloratum^ a conjugatis :
scutum autem est coloratum : ergo vel
est alhum, vel nigrum, vel medio co-
Soiutio. lore coloratum. i\on valet argumentum :
quia cum dicitur : omnis color vel est
albus, vel niger, vel medius, distribuitur
color secundum partes subjectivas per
differentias coloris divisas. Cum autem
dicitur, omne coloratum, etc, habet co-
loratum aliam divisionem quam color :
ORD. PILED.
dividitur enim quantitatis divisione ejus
in quo est : et ideo potest esse parlim
album, et partim nigrum, et neutrum
simpliciter : et sic conjugatum non ejus-
dem divisionis cum principaU : propter
quod non tenet tahs processus.
Ex omnibus autem quce dicta sunt, Duo sunt
j. . . „ , roodi hujus
accipitur quod duo sunt modi istms tai- laiiadee.
laciae. Unus quidem, quando proceditur
a quo quod est nota pariis subjectivce ad
simpliciter. Alius autem, quando proce-
ditur ab eo quod est secundum quid
quod est nota partis integralis ad simpU-
citer.
Et si objicitur, quod a parte subjectiva objecUo
ad totum afiirmando est bonus processus,
sicut ab inferiori ad superius. Dicendum Soiuiio.
quod hoc verum est, quando quo sive
pars determinata est determinatione pro-
pria^ quae infert suum totum sive simpli-
citer : eo quod intellectu et actu est in
iUo. Quando autem determinatur deter-
minatione non propria : sicut bonum est
est mactare patres in TrivaUis : ergo bo-
num est mactare patres. Yel pluit in
AngUa : ergo pluit. Yel in aUquo taU
quod diminuit vel privat rationem ejus
quod est simpUciter : tunc non est ab
inferiori directo ad superius : quia supe-
rius privatur vel diminuitur et toUitur ab
inferiori per talem determinationem : et
tunc incidit faUacia.
Et attende quod formaU differentia non
sunt plures modi hujus faUaciae quam
duo qui dicti sunt, a quo ad simpUciter,
vel argumentum quid ad simpUciter :
quia quamvis muUa sint tota siA^e sim-
pUciter, ut universale^ integrale, potesta-
tivum, in quantitate, in modo, et hujus-
modi : tamen omnia reducuntur in mo-
dum duorum, sciUcet universaUs et inte-
graUs sive materiaUs : et ideo non fit
processus, nisi vel a quo ad simpUciter,
vel a secundum quid ad simpUciter : et
sic duo sunt modi in genere : in speciaU
tamen muUis modis variari possunt,
sicut in antehabitis dictum est.
 LIBER I ELENCHORUM.
CAPUT IX.
De his qiise prseambula siint ad sciendum
fallaciam secundum ignorantiam elen-
chi.
fslla-
ciareelenchi
Qua Circa fallaciam autem quse vocatur
ponitur post
fallaciam ignorantia elenchi, quee post fallaciam
secundum
secundum quid et simpliciter ponitur, eo
quid et sim-
pliciter. quod est cum duplici determinatione ,
quum illa quse est secundum quid et
simpliciter sit cum una, prcenotandum
est quid sit ignorantia elenchi : et tunc
potest cognosci causa apparentise in ipsa,
et causa non existentise, quce in speciali
accepta, et sub differentia specifica et
propria, substantialiter et in specie con-
stituunt locum sopliisticum sive falhi-
ciam.
Notandam est quod quamvis ignoran-
tia sit multarum divisionum tam ex parte
rei ignoratse, quam ex parte ignorantis,
quam etiam ex parte modi ignorandi :
tamen in iUa communitate in qua ambit
omnia sic et tot modis dictam ignoran-
tiam dividentia, non sumitur hic, quando
dicitur ignorantia elenchi.
Nola raulti-
plicem divi-
Ex parte ignorati dividitur in univer-
sionem ig-
norantiee. salem et particularem^ quam quidam
vocant ignorantiam juris et facti : quia
ignorantia juris est ignorantia universa-
Hs regulantis in partibus : ignorantia au-
tem facti est ignorantia particularis vel
ahcujus circumstantiae particularis, quse
vix in partibus est evilabiUs.
Ex parte autem ignorantis dividitur in
ignorantiam invincibilem, et in ignoran-
tiam vincibilem : et in ignorantiam cujus
nos causa sumus, et in ignorantiam cu-
jus nos non sumus causa. Ignorantia in-
vicibiUs est duplex. Est ex natura^ ut
morionis ignorantia. Morio autem dici-
tur, qui fatuus est per vitium complexio-
nis melanchoUcae. InvincibiUs autem ex
accidentC;, sicut ignorantia insani ex vul-
nere vel aUo accidente casus vel impul-
sus aUcujus. Ignorantia autem cujus nos
causa sunius, duplex est, ex facto sciUcet
TRACT. III
573
iUicito sive turpi, ut ignorantia iUius qui
inebriatur : vel ex venereis incidit in
amentiam quaj Ipwc Greeco nomine apud
medicos vocatur, et quadrupUccs male-
dictiones, ut dicit Aristoteles in II Ethi-
corum. Ignorantia autem cujus nos non
sumus causa, est sicut ignorantia quse
est ex infirmitate accidcntis. Dividitur
etiam in ignorantiam affectatam sive vo-
luntariam, sicut ejus qui non vuU discere
cumpossit: et ignorantiam non affecta-
tam, sed contingentem ex eo quod cir-
cumspici non possit in singularia in qui-
bus sunt actus, sicut sunt ignorantiae me-
dicorum et divinantium in astris, qui
frequenter ignorant : quia omnia cir-
cumspicere non possunt consideranda,
in quo sunt actiones juvantium vel im-
pcdientium ad divinandum vel juvan-
dum infirmum : et tales sunt igriorantiae
judicis et advocatorum in examinando
causas, et ea quae juvant ad considera-
tiones causarum.
Divisio autem ignorantiae in modo
ignorantiae duplex est, sive in duo, sci-
Ucet ignorantia negationis quae proprie
vocatur nescientia, quando honio penitus
nihil scit de re, nec in universaU, nec in
particulari, nec in agere scientia vocata :
et in ignorantiam malae sive pravae dis-
positionis : et haec quando pravae aUquis
est dispositionis ad aUquid sciendum. Et
haec est triplex secundum scientiam quae
ab Aristotele in secundo Priorum dividi-
tur in tria, sciUcet scire in universali per
communia, et scire in propria natura per
propria, et scire in agere per compara-
tionem principiorum ad conclusionem.
In omnibus enim his contingit aUquem
prave esse dispositum, vel per hoc quod
concipit contraria principiorum pro prin-
cipiis, sicut fecit HeracUtus : vel quia
male accipit propria vel communia pro
propriis, ut iUe qui putat fel esse mel,
quia non videt nisi per communia, quod
sciUcet mel est croceum humidum visco-
sum : vel quia male adaptat principia ad
concludendum, vel sine modo et figura,
vel sine habitudine consequentiam pro-
 574 D. ALB. xAIAG. ORD. PRJED.
bante per causara vel localem habitudi-
nem.
Omnibusautem dictisignorantiis omis-
sis sola dicitur hic ignorantia malse dis-
positionis ad scire praecipuein agere quod
est in conclusione inferenda secundum
probationem propositi , et sccundario
prout est male dispositus ad scire in pro-
pria natura, et tertio prout est male dis-
positus ad scire in universali, et praeci-
pue in majori propositione prout in ipsa
est principium decursus syllogistici. Ex
his enim causatur male contradicere per
syllogismum ex impossibili vel falso pro-
ductum ad contradicendum, et in syllo-
gismo ad impossibile. Dicit enim Aristo-
teles quod si svllogismus per ordinem
prsemissarum ad conclusionem est bo-
nus, erit etiam syllogismus ex opposito
conclusionis cum altera pra?missarum ad
interemptionem alterius prsemissarum
bonus : et si alter est vitiosus, erit etiam
reliquus vitiosus . Unde ignorantia ex
his quee exiguntur ad hoc quod ex op-
posito conclusionis sequatur oppositum
ejus quod credit respondens quem oppo-
nens redarguere intendit, est ista quae vo-
catur ignorantia elenchi, sive contradi-
ctionis syllogismus.
Eienchus His sic notatis, sciendum quod elen-
quid, et quo- . ^
ii-.odo habet chus est syllogismus contradictionis : et
qusedara ex _ ' "-^
syiiogisnio, ideo habet gusedam quae sunt syllo£fismi,
ei qucedam ^ ^ . a
ex coiiiradi- et quaedam quae sunt contradictionis pro-
clione. . ^ . ^
pria. Ex syllogismo habet, quod sit ex
quibusdam positis et dispositis in modo
et figura, et quibusdam habitudinibus
quae sunt causae : vel topice inferens con-
sequentiam, et probans id quod illatum
est, omittere considerare vel omnia quee
dicta sunt, vel aliqua, A'el aliquod ipso-
rum, quia hoc fit ex omni oratione syllo-
gistica, ideo hoc non facit fallaciam spe-
cialem. Ea autem quae sunt contradictio-
nis propria, sunt quatuor, scilicet quod
sit ad idem, secundum idem, et similiter,
in eodem tempore : et haec in syllogismo
contradictionis inconsiderate omittere ,
specialem modum inducit deceptionis. et
ideo facit specialem fallaciam, quce vo-
catur ignorantia elenchi , et non igno-
rantia syllogismi, nisi forte per conse-
quens et non primo.
Notandum etiam quod svllogismus Syiiogis-
,. . . . , , '11 '""^ contra-
contradictionis sive elenchus est duplex. dictionis si-
Lj nus quidem
T- ■ 1 syllogizans
11 • oppositum-x lilatae
-11 X ^"^ dupiex.
elenchus
conclusionis ex oppositis principiis. Alius
autem ex opposito conclusionis cum al-
tera praemissarum concludens oppositum
alterius praemissae. Et uterque vocatur
elenchus in fallacia quae dicitur ignoran-
tia elenchi.
CAPUT X.
De diffcrcntia inter faUaciam secimdwn
qirid et simpliciter, et ignorantiam
elenchi.
His habitis, considerandum cst de
causa apparentiae in hac fallacia et de
causa non existentiae. Sciendum ergo,
tise in hac
quod causa apparentiae in hac fallacia est Quae sit caa-
ssfallacia,
apparen-et
illorum quae concluduntur apparens con-
tradictio, quia per hoc quod ea quae con- quaetiae.
causa
nonexisten-
cluduntur in duobus svllogismis, appa-
rentesse contradictoria, videtur esse elen-
chus, sed secundurn veritatem non est
elenchus. Causa autem defectus sive non
existenticC est defectus veri svllogismi
sive contradictionis. Unde ditTerentia est
DifFerentia
inter hanc
inter hanc fallaciam et praecedentem quae
' fallaciara et
est secundum quid et simpliciter. Qui-
dam assignantes differentiam dixerunt tem secun-
dam.
quod haec est differentia inter fallaciam dum quos-
praeceden-
secundum quid et simpliciter^ et ignoran-
tiam elenchi, quod paralogismi fallaciae
secundum quid et simpliciter, semper ac-
cipiuntur cum determinatione unica : pa-
raloo-ismi autem fallaciae secundum jo^no-
rantiam elenchi, accipiuntur cum deter-
minatione duplici. Cujus contrarium in
praehabitis est determinatum : quia Aris-
toteles dicit, quod cum contraria aequali-
ter insunt alicui secundum diversas me-
dietates, ut scuto quando dimidium est
album et dimidium nigrum, in eo quod
est secundum quid et simpliciter, duae
sunt determinationes secundum quid :
 LIBER I ELENCHORUM,.TRACT.
sicut cum dicitur, scutum est album se-
cundum medietatem, et est nigrum vel
non album secundum mcdictatem : ergo
est album etnigrum, et albumet non al-
bum.
Aiia opinio. Alii autcm dixerunt, quod in hoc est
diflerentia, quod paralogismi hujus falla-
cise semper fmnt cum determinatione
propria quae infert suum simpliciter :
paralogismi autem fallacise secundum
quid et simpliciter semper fiunt cum de-
terminatione impropria quse non infert
suum simpliciter. Sed hoc videtur incon-
veniens esse, quia si utraque prsemissa
potest inferre suum simphciter : et sic in
conclusione concluditur oppositum de
oppositio : et sic conclusio semper erit
falsa : et cum bene inferatur conclusio ex
determinatione propria, erit conclusio
bene syllogizata. Et quia falsum non se-
quitur nisi ex falso, oportet quod ahqua
prcemissarum, vel ambae sint falsae : et
sic paralogismi istius fallacife erunt veri
syllogismi, peccantes in materia et non
in forma : et sic non erunt apparentes
syllogismi vel paralogismi.
opinio
ctoris.au- Unde scicndum quod tres dilferentiffi
sunt inter fallaciam secundum quid est
simpliciter, et fallaciam secundum igno-
rantiam elenchi. Una quidem quse jam
paulo ante dicta est, quia paralogismi
ignorantise elenchi semper procedunt cum
determinatione duphci : paralogismi au-
tem fallaciee secundum quid et simpKci-
ter aliquando procedunt cum una deter-
minatione, et aliquando cum duplici,
sicut in objectione dictum est. Alia au-
tem differentia est, quseetiamjam habita
est, quod paralogismi fallaciae secundum
quid et simpliciter procedunt cum de-
terminatione propria, paralogismi autem
istius fallaciae procedunt cum determi-
natione duplici et impropria. Et ad id
quod objectum est contra hoc quod di-
cunt, quod in paralogismis fallaciae igno-
rantise elenchi ambae praemisse verae sint,
et non habent in se contradictoria nisi ap-
parenter, et ideo non inferuntur ex eis
contradictoria nisi apparenter. Procedit
III
575
autem objectio ac si veracompositio con-
tradictoriarum esset in praemissis : et
ideo non concludit. Tertia autem ditTe-
rentia sequitur ex his duabus, quod sci-
hcet paralogismi fallaciae secundum quid
et simpHciter, semper peccant in conse-
quendo et probando : paralogismi falla-
ciae secundum ignorantiam elenchi nun-
quam peccant in consequendo vel pro-
bando, sed semper contradicendo.
Adhaec autem meUus intelHgenda no-
tandum est, quod cum opposita accipitur
in paralogismis horum paralogismorum
cum determinatione, aut utrumque oppo-
sitorum accipitur cum determinatione,
aut alterum tantum, considerandum
utrum sit determinatio propria, aut non
propria. Si accipitur alterum opposito-
rum cum determinatione propria, tunc
nuUa in tali processu fit fallacia, sed erit
peccatum in materia : quia ahera praemis-
sarum est falsa : sicut si dicam, ^Ethiops
est albus secundum caput : et est niger :
ergo albus et non albus : quia ex hoc al-
bus secundum caput quod est simplici-
ter : et cum hac stare non potest^ quod
sit niger simpUciter : et sic ex conse-
quenti sequitur vera contradictio, quod
est albus et non albus. Si vero ista de-
terminatio fuerit impropria, tunc fit
fallacia secundum quid et simpliciter,
et non ignorantia elenchi, sicut hic :
Indus est albus dentes, et est niger :
ergo est albus et non aibus : proce-
ditur enim ab albedine secundum dentes
et ad albedinem simpliciter, et incidit
fallacia secundum quid et simpliciter.
Si vero accipitur utrumque opposito-
rum cum determinatione, hoc potest fieri
tripliciter : quia aut utrumque accipitur
cum determinatione propria : aut alte-
rum cum propria, et alterum cum im-
propria : aut utrumque cum impropria.
In duobus autem dictis modis, primo
scilicet et tertio nunquam accidit fallacia
secundum ignorantiam elenchi, sed falk-
cia secundum quid et simpliciter : si enim
utrumque accipiatur cum determinatione
impropria, talis est processus: cygnus est
576 D. ALB. MAG.
niger secundum pedes : et non est niger
secundum reliqua corporis, sicut per
alas. Yel sic : Socrates est niger secun-
dum pedes : et non nigcr secundum
pedes : ergo est niger et non niger.
In hoc enim processu fit fallacia secun-
dum quid est simpliciter, ex utraque de-
terminatione procedendo ad simpliciter.
Exemplum autem ejus quod est unum op-
positorum esse cum determinatione pro-
pria, et alterum cum impropria est : So-
crates est albus secundum caput : et est
niger secundum oculos vel pedes : ergo
albus et non albus : hic enim proceditur
a determinatione impropria ad simpHci-
ter. Bonus autem est processus in ahera
parte a propria determinatione ad simph-
citer.
Si autem utrumque accipitur cum de-
terminatione propria : tunc consideran-
dum est utrum illa quibus adduntur de-
terminationes sint vere contradictoria. Si
sunt vere contradictoria et determinatio-
nes proprife ; tunc nunquam incidit faha-
cia secundum ignorantiam elenchi : sed
aUquando cum altera parte processus in-
cidit fallacia consequentis, et ahquando
nuUa incidit faUacia, sed peccatum est in
materia tantum, sicut patet si sic proce-
ditur : a est dapluii ad b et non est
duplum ad c, ergo duplum et non du-
plum. Duae enim istae determinationes,
quarum una est ad b, et ahera significa-
tur per hoc quod dicitur ad c, adduntur
duobus vere contradictoriis, quae sunt
duplum esse et nonduplum esse : etbene
sequitur ab una parte ab inferiori ad su-
perius : sicut, est duplum ad b sequitur,
ergo est duplum. In ahera autem parte
processus, quia negativus est, non sequi-
tur : cum enim dicitur, non est duplum
ad c, ergo non est duplum, proceditur a
destructione antecedentis sive ab inferiori
ad superius negando quod causat faha-
ciam consequentis. Quandoque in tah
processu nuha ht fahacia, sed tantum est
peccatum in materia, ut hic : Socrates
est albus secundum caput, et est niger
secundum manus : ergo est albus et non
ORD. PR.^D.
albus : hic bona infertur contradictio ex
consequenti : sed una prcemissarum est
falsa quaecumque contingit, quia ahera
non stat posita ahera quacumque.
Si autem ea quibus adduntur verse de-
terminationes, non sint vere contradicto-
ria, sed apparentia tantum : tunc semper
incidit fahacia secundum ignorantiam
elenchi, sicut hic : a est duplum ad b, et
A non est duplum ad c : duplum ad b non
est contradictorium ad non duplum ad
c, et ideo quando infertur a esse duplum
et non duplum, non infert veram contra-
dictionem, sed ignorat eam secundum
hanc contradictionem : quia contradictio
debet esse ad idem et secundum idem :
quia
i- ij^norantia
<^ elenchi, ut dictum est, cat
'" q."o pe^-
ignoran-
non peccat in conseqnendo sive in con- ''» eienchi.
sequentia syhogistica, sed in contradi-
cendo tantum. Ex his accipitur ditTeren-
tia inter fahaciam secundum ignorantiam
elenchi, et fahaciam secundum quid et
simphciter.
Adhuc tamen objici potest : quia cum objectio.
in fahacia secundum quid et simpliciter
sit unum quid et uimm simphciter, in
ignorantia autem elenchi sint duo quid
et duo simphciter, et unum sit pars duo-
rum, nec faciat numerum pars cum suo
toto, videretur forte ahcui, quod fahacia
secundum quid et simphciter non debe-
ret facere numerum fahaciarum cum
ignorantia ehmchi, sed deberet esse pars
ipsius. Et ad hoc dicendum, quod quid soiutio.
et simphciter non facit fahaciam figurse
dictionis, sed habitudo ejus quod est quid
ad id quod est simphciter. Est autem aha
habitudo unius ad unam, et aha habitu-
do duorum ad duo vel ad unum : habi-
tudo enim unius ad duo, est habhudo
subduph : habitudo autem duorum ad
unum, est habitudo duph : et sic duse
sunt habitudines medii ad integrum, et
integri ad dimidium : et sic etiam aha
habitudo duorum quid ad duo simphci-
ter^ etaha habitudo unius quid ad unum
vel duo : et sic penes habitudines distin-
guuntur istse fahaciae., et ideo differentes
sunt et faciunt numerum.
 LIBER I ELEXCHORUM, TRACT. III 577

Est adhuc notandum, quod tam haec betur id quod est in conclusione, sicut
fallacia quam fallacia secundum quid et ignotum vel minus notum probatur per
simplicitcr, solvitur comparando conclu- aliud notum vel magis notum : ita quod
sionem ad praemissas secundum contra- contradictio sit secundum idem, et ad
dictionem verce contradictionis : sed dif- idem, et similiter, et in eodem tempore.
ferunt in hoc, quod in hac fallacia com- Eodem autem modo per omissionem ali-
paratur contradictio vera conclusionis ad cujus harum conditionum contingit men-
contradictionem apparentem in prsemis- tiri contradicendo de aliquo.
sis, quae defectum habet verae contradi- Unde quidam secundum ignorantiam
ctionis in utraque parte contradictio- elenchi videntur quidem arguere contra-
nis : in fallacia autem secundum quid dictionem, sed non agunt omittentes ali-
et simpliciter comparatur contradictio quam conditionem sive aliquid ex his
vera quae est in conclusione ad apparen- quse dicta sunt, et prsecipue de quatuor
tem contradictionem in prsemissis, quod conditionibus ultimis dictis quae sunt se-
non habet etfectum verae contradictionis, cundum idem, et ad idem, et similiter,
nisi in altera parte contradictionis : et et in eodem tempore. Et hoc manifestum Quandocon-
ideo differt hsec ab illa. est in exemplis. Si enim quis sic arguat: pecca^Sa
, ,-11 -1 , nonadidem.
duo sunt unms duplum qu\dem : et non
CAPTTT XT ^^^^ duplum trium : ergo duo sunt du-
plum et non duplum. Peccat : quia

De causa imiversali fallacix secundum o^^ittit hanc conditionem ad idem : non

ignorantiam elenchi, et manifestatione enim duplum et non duplum comparan-
ipsiusper exempla. . ^ur ad idem : sed duplum ad unum, et
non duplum ad tria.
De fallacia iiritur secundum imoran- Aut si sic arguat, quod idem eiusdem Quando pec-
C" o • j 1 j 1 cat.quianon
tiam elenchi determinantes dicemus, sit duplum et non duplum, sed non sscundum
quod paralogismi qui fiunt secundum observet quod secundum idem sit du-
ignorantiam elenchi, causam habent in plum et non duplum, ut si aliqua super-
hoc quod non determinatur in processu ficies quadricubita sit dupla bicubitaj
ad contradictionem quid est vere syllogis- secundum longitudinem, et non sit du-
mus,et quid est vere elenchus. Utrumque pla ad eamdem secundum latitudinem,
enim oportet determinare, quia elenchus et sic concludat quod idem eidem sit
est contradictionis syllogismus ; et ideo duplum et non duplum, manifestum est
et syllogismus est, et contradictionis est. quod omittit hanc conditionem secun-
Unde paralogismus secundum ignoran- dum idem : nam secundum longitudi-
tiam elenchi fit secundum diminutionem nem est duplum, secundum latitudinem
rationis syllogismi et elenchi : ratio enim vero non duplum : et ita non secundum
contradictionis sive elenchi est, quod idem affirmat et negat.
elenchus est vera contradictio unius et Aut etiam tertio modo si arguat, quod Quandopec-
ejusdem, non nominis tantum, sed rei, idem ejusdem, et secundum idem sit '^^i^uter."
et nominis non synonimi, sed ejusdem duplum et non duplum, sed nec sequitur,
nominis : quia non est contradictio si ut si arguat, quod in triangulo rectan-
dicam, gladius incidit : et dicam, ensis gulo latus oppositum recio angulo di-
non incidit : ex his quse data sunt ex mensionaliter non est aequale duobus
prsemissis ex necessitate consequenticB ac- lateribus aliis, et virtualiter sive pote-
cidens, non connumerato eo quod erat in stative sit aequale duobus lateribus aliis :
principio, in conclusione, sed alio in quia quadratum ejus est aequale duobus
conclusione et in praemissis accepto, ita quadratis aliorum duorum laterum :
quod per id quod est in praemissis, pro- ergo est aequale et non aequale : non
II 37
 578 D. ALB. MAG.
sequitur ; quia non affirmat et negat
similiter ; sed negat dimensionaliter^ et
affirmat virtualiter esse aequale. Vel sic :
homo est species : nullus liomo est spe-
cies : ergo homo est species, et non spe-
cies. Non contradicit : quia non similiter
sumitur homo in preemissis in affirman-
do et negando.
Quando pec-
cat, quia
Aut etiam quarto si arguere videatur
non in eo- affirmationem ad idem et ejusdem et
dem re.
tempo-
secundum idem et similiter, sed non in
eodem tempore simul, ut si aliquis
primo exhibeat manum clausam, quam
statim aperiens, sic arguat : manus
mea est clausa : et dicat aperiens, quod
manus mea est aperta ; ergo est aperta,
et non aperta : vel clausa, et non clausa.
Non enim affirmat et negat idem ad
idem, et secundum idem, et similiter, et
in eodem tempore, sed in diversis, et
non simul : et hoc non est inconve-
niens.
Quod sit Istis enim quatuor modis et non aliis
tantum qua
tuor modi
fit ignorantia elenchi : quod sic proba-
paralogis-
morum hu- tur. Si enim defectus syllogismi ct con-
jus lallacise.
tradictionis hic non erit nisi per deter-
minationem adjunctam : aut ergo deter-
minatio est adjuncta ad utramque
contradictionis partem, aut ad alteram.
Si ad alteram tantum : aut illa deter-
minatio est propria, aut impropria. Si
impropria : tunc impeditur contradictio,
et cum contradictione syllogismus : sed
est ibi fallacia secundum quid et simph-
citer, et nullus modus ignorantiae elen-
chi, sicut patet ex praidictis : quia igno-
rantia elenchi peccat contra contradi-
ctionem et non contra syllogismum. Si
autem illa determinatio fuerit propria :
tunc est contradictio ex consequenti :
sicut si dicam, Socrates est albus secun-
dum caput, et est niger : ergo est albus,
et non albus : quod est contradictio ex
consequenti : et non impeditur contra-
dictio simpliciter, sed qusedam, quse est
ex consequenti. Si autem utraque pars
sumatur cum determinatione : tunc aut
additur utrique parti determinatio ea-
dem, aut diversa. Si additur utrique
ORD. PRiED.
parti contradictionis determinatio ea-
dem : tunc non impeditur contradictio,
sive sit determinatio propria, sive non
propria. Ut si dicam : Socrates est al-
bus secundum caput, et non est albus
secundum caput.
Si autem utrique parti addatur deter-
minatio diversa, hoc contingit uno trium
modorum : aut enim erit utraque deter-
minatio impropria, aut altera propria et
altera impropria, aut utraque propria.
Si utraque fuerit impropria : tunc impe-
ditur tam syllogismus quam contradictio
sola : et ideo in tali processu incidit
fallacia secundum quid et simphciter.
Similiter autem fit si una sit propria, et
altera impropria : adhuc enim impeditur
tam syllogismus quam contradictio, et
incidit fallacia secundum quid et simpli-
citer. Si autem utraque determinatio
fuerit propria, considerandum est utrum
illae determinationes addantur oppositis,
scihcet affirmationi et negationi, ratione
alterius termini, subjecti scihcet vel prse-
dicati, vel ratione compositionis. Si ad-
duntur ratione alicujus termini, hoc
contingit altero duorum modorum : aut
enim adduntur ratione termini ad quem
fit comparatio, aut ratione ilUus termini
qui comparatur. Si ratione termini ad
quem fit comparatio, tunc impeditur ra-
tione illius termini sive contradictionis
quae est ad idem. Si vero addantur ra-
tione illius qui comparatur, tunc impe-
ditur comparatio penes aham contradi-
ctionem quae est secundum idem. Si
autem determinationes addantur non
ratione alicujus termini, sed ratione
compositionis^ hoc contingit altero
duorum modorum : aut adduntur com-
positioni ratione significationis, aut
ratione consignificati temporis in com-
positione. Si adduntur ratione significati
in compositione : tunc impeditur contra-
dictio penes hanc conditionem quae est
similiter, sicut in exemplo supradicto,
latus oppositum angulo recto est duplum
ad alterum duorum reliquorum laterum
trianguli, hoc est, duorum aequahum
 LIBER I ELEXCHORUM, TRACT. III 579

laterum virtualiter : et non est duplum aut verbum substantivum. Si prsedicatur

dimensionaliter : ergo est duplum, et verbum adjectivum, nunquam affirma-
non duplum. Ilic enim deficit contra- tiva de preedicato infinito infert negati-
dictio ratione illius conditionis qusB est vam de praedicato finito, ut patet hic ;
similiter. Hic enim adduntur propri» video non album : ergo non video al-
determinationes ad utramque partem bum : semper enim in tali processu est
contradictionis ratione significati suarum fallacia consequentis. Si autem preedi-
compositionum : quia adverbium deter- cetur verbum substantivum : aut hoc
minat verbum ratione suae significatio- erit prsesentis temporis, aut alterius,
nis. Si vero adduntur determinationes praeteriti scilicet vel futuri. Et si praedi-
proprice ratione consignificati temporis cetur verbum substantivum alterius
ad utramque compositionum opposito- temporis quara pra?sentis : tunc nun-
torum, sic impeditur contradictio ra- quam tenet, sed semper est fallacia
tione consignificati temporis : et sic consequentis, ut hic : fuisti non albus :
paralogismus secundum defectum hujus ergo non fuisti albus. Similiter hic :
conditionis quae est in eodem tempore. eris non albus : ergo non eris albus.
Et sic contra elenchum in quantum Si autem praedicetur verbum substanti-
elenchus est, contingit peccare quatuor vum prsesentis temporis : tunc conside-
modis : et ideo non sunt nisi quatuor randum est in termino sibi adjuncto :
modi paralogismorum istius falla- aut enim ille est absolutae significationis,
ciae. aut respectivae. Si respectivae, cujusmo-
di sunt relativa : tunc nunquam tenet
CAPUT XII. ^^^'s processus, sed semper incidit falla-
cia consequentis : ut est non simile :
Utriim vere opposita concliidantur bi crgo non est simile. Vel est non duplum :
paralogismo secundum ignorantiam ergo non est duplum. Si autem termi-
elenchi. nus infinitivus additur verbo substantivo
praesentis temporis, et fit absolutae signi-
objectio. Ex dictis oritur quaestio. Videtur enim ficationis, sic semper tenet : et in hoc
quod paralogismi secundum ignorantiam solo modo intelhgitur regula inducta,
elenchi semper concludunt vere oppo- quod affirmativa de prsedicalo infinilo,
sita. Dicit enim Aristoteles in secundo infert negativam de praedicato finito :
libri Perihermenias, et in fine primi ut est nonhomo : ergo non est homo.
Priorum, quod ad affirmativam de Videtur tamen. quod ista duo non objectio
praedicato infinito sequitur negativa de possunt simul stare, hoc est duplum,
praedicato finito : sicut, hoc est non et hoc est non duplum : quia quando prima.
duplum : ergo hoc non est duplum. aliquid sequitur ad aliud, cum quocum-
Cum igitur paralogismi ignorantiae elen- que non potest siare consequens, cum
chi concludant, hoc est duplum, et non eodem non potest stare antecedens : sed
duplum : concludent et has, est duplum, ad istam, est non duplum, sequitur,
non est duplum : et sic concludunt vere non est duplum : quod sic probatur :
opposita, quia si possunt inferre antece- quia quando aliquid sequitur ad aliud
dens, possunt etiam inferre consequens. apposita aliqua determinatione utrobi-
soiutio. ^^^ ^^ ^^^ dicendum, quod non est que, aut eadem remota utrobique^ ad-
generaliter verum, quod affirmativa de huc sequitur ad illud : sequitur autem, a
praedicato infinito possit inferre nega- non est duplum respectu d, ergo non est
tivam de praedicato finito. In omni enim duplum respectu b : adhuc sequiturunum
propositione praedicatur aliquod ver- ad alterum : et sic habetur propositum
bum : aut ergo verbum adjectivum, quod sequitur : a est non duplum : crt^o
 580 D. ALB. MAG. ORD. PR^ED.
non est duplum ; et sic istee duse : a est
duplum, et a est non duplum, simul
stare non possunt : sicutnec istse, quod a
est duplum, et a non est duplum.
secunda. Adhuc privata forma a termino abso-
luto, sequitur privatio ejus a quolibet
subjecto illius termini, ut hic est non
homo : ergo non est iste homo, nec ille
homo, et sic de aliis : ergo similiter
privata forma termini respectivi, sequi-
turprivatio ejus a quolibet supposito ad
quod ponit respectum : et sic sequitur^
est non duplum : ergo non est hujus vel
istius vel illius duplum : et sic ulterius
sequitur^ est non duplum : ergo est nul-
lius duplum : sed ad hanc : a est nullius
duplum, sequitur hsec : ergo non est
duplum : ergo a primo ad ultimum se-
qui videtur : est non duplum : ergo non
est duplum.
Soiutio pri- Ad hsBC autcm dicendum, quod non
sequitur : a est non duplum : ergo non
est duplum. Ad hoc autem quod primo
objicitur, dicendum est quod quando ab-
quid sequitur ad aliud cum determina-
tione utrobique posita, ad antecedens
scihcet et consequens, quod eadem de-
terminatione remota, adhuc sequitur ad
illud, si eadem determinatio est omnino
antecedentis et consequentis : sed hoc
non est in proposito : quia cum dicitur
in prsemissa : a non est duplum respe-
ctu B, hsec determinatio respectu b est
determinatio propria quse potest inferre :
sequitur enim ; a est non duplum re-
spectu B : ergo estnon duplum. In con-
clusione autem est determinatio impro-
prie : non enim infert suum simpliciter
quod non sequitur : a non est duplum
respectu b : ergo non est duplum : sed
est ibi fallacia consequentis.
soiutio se- Ad id autem quod objicitur de priva-
°""^^' tione termini absolutce significationis et
termini respectivse significationis, dicen-
dum quod non est simile ; quia in priva-
tione termini absolutse significationis et
termini respectivae signilicationis intelli-
gitur actualiter universahs negatio :
quod patet ex hoc quod sequitur ; est
non homo : ergo non est hic homo, vel
ille, et sic de singulis : et ratione iUius
negationis actuaUter intellectae in priva-
tione sequitur : est non homo : ergo non
est homo : et non sequitur ex privatione
nisi per accidens : non enim sequitur
ratione privationis, sed ratione negatio-
nis intellectse in privatione : sed in ter-
mino respectivo non est ita : quia illa
salvatur respectu unius tantum ; sequi-
tur enim : est non duplum respectu b :
ergo est non duplum : et ideo privatio
ilhus (cum non intelligatur in illa uni-
versahs negatio) non potest inferre ne-
gativam : sicut bene sequitur : a est
non duplum : ergo a non est duplum.
Hanc fallaciam violentiam facientes
posuerunt esse extra fallacias extra di-
ctionem, et inter fallacias in dictione ;
propter duas rationes, scihcet quia pec-
cat contra dictionem, sicut fallaciae in
dictione ; fit enim fallacia in dictione ;
eo quod eisdem nominibus vel orationi-
bus non idem significamus ; ad contra-
dictionem autem requiritur identitas no-
minis et identitas rei. Et iterum quia
contradictio orationum est affirmativse
et negativae ; et ideo dicebant hanc falla-
ciam esse fallaciam in dictione.
CAPIJT XIII.
De prseambulis ad cognoscendum falla-
ciam secundum petitionem principii.
De fallacia secundum petitionem ejus
quod est in principio^ in primis notan-
dum est, quod principium prout hic su-
mitur, est preemissa in syllogismo diale-
ctico. Idem autem quod est in principio
secundum causam materialem et efficien-
tem, aliquo modo est conclusio. Sicut
autem in ante habitis hujus logicee.habi-
tum est, nam conclusio materialiter con-
ficitur ex majori extremitate quae est
prgedicatum majoris propositionis, et ex
minori extremitate qua3 est subjectum
minoris propositionis. Et sic materiali-
ter conclusio est in principiis syllogismi
 LTBER I ELENCHORUM,
conclusioni prsemissis. Et hoc modo
quando conclusio probanda petiturut per
se necessarium ex prseniissis, tunc peti-
tur id quod est ex principio : quia pree-
positio ex notat causam materialem mo-
tam per causam efficientem : et hoc
modo Aristoteles saepe vocat hanc falla-
ciam petitionem ejus quod est ex princi-
pio. Quia autem hsec prseposito, in, no-
tat continentiam, et causatum continetur
intra suam causam, et principiatum con-
tinetur intra suum principium, et non e
converso, et medium conjungens ex-
trema per suam mediationem est effi-
ciens causa quare extrema conjungantur
in conclusione : ideo quando conclusio
petitur in praemissis ut principia sunt
conclusionis, tunc conclusio ut in causa
petitur in preemissis : et ideo secundum
hanc rationem vocatur tunc heec fallacia
petitio ejus quod est in principio : et sic
hsec duo nomina^ scilicet quod vocatur
petitio ejus quod est in principio, et pe-
titio ejus quod est ex principio secun-
dum Aristotelem. xVdhuc autem dicitur
petitio principii.
idem potest
peti Quphcj-
Potest autem_
peti
^
idem duobus mo-
ter. dis : aut enim est idem nomine et re,
sive translatione ad alterum re vel no-
mine, ut si sic arguatur : aliquis homo
currit : ergo homo currit. Et tunc inter
inferens et illatum et probans et proba-
tum nulla est diversitas : et tahs modus
arguendi non cadit in arte : et haec pro-
prie vocatur petitio principii, et non ejus
quod est ex principio, vel ejus quod est
in principio, et nulla est fallacia : et ideo
non vocatur hsec fallacia ab Aristotele
petitio principii : quia praepositio in vel
ex aliquam notat diversitatem : nulla
enim potest dari causa apparentiae et
causa non existentiae in tali argumento :
ideo proprie loquendo haec fallacia peti-
tio principii non potest appellari : sed
dicitur petitio ejus quod est in principio,
vel petitio ejus quod est ex principio.
Causa iffitur apparentise in hac fallacia,
Causa appa- ° ^ ^. .
rentiae in est apparcus diversitas conclusionis et
nac fallacia ^^
etcausanon t
praemissae ahcuius. •
Causa autem non
existentiae. -^
TRACT. TTI
581
existentiae est omnimoda secundum rem
identitas conclusionis ad praemissam.
Deficiente aut ahero istorum deficit a ra-
tione fallaciae.
x\dhuc autem notandum, quod syllo-
gismus infcrens tantum potest inferre
idem ex eodem, et non peccabit nec in
fiijura nec in modo, ut hic : omnis homo
currit : omne animal rationale mortale
cst homo : ergo omne animal rationale
mortale currit. Et ideo hsec fallacia con-
tra svllogismum inferentem non peccat.
Sed in syllogismo probante qui est syllo-
gismus contractus ad materiam dialecti-
cam vel demonstrativam, exigitur quod
aliud sit probans et notius, et aliud pro-
batum et ignotius. In petitione autem
ejus quod est in principio, petitur pro-
bandum in probante ut in ipso acceptum
ut idem ipsi : et ideo haec fallacia peccat
contra syllogismum probantem ad pro-
positum.
^ est petitio
Adhuc notandum, quod ^ prin-
*■ . . titio sit pe-
Qu» princi-
cipii
^ secundum veritatem^ . .et est X pii secun-
petitio '^uro verita-
principii secundum opinionem. Secun- tem.
dum veritatem est petitio principii quando
aliquid probandum et non per se notum
petitur in eo quod est per se accipiendum
et per se notum,''sicut quando primapro-
batur causa per eflectum : effectus enim
non est per se notum, sed per aliud pro-
bandum : et causa est probans et nota
per seipsam : et postea effectus probatur
per causam : tunc enim secundum veri-
tatem effectus probatur per eftectum :
quia quod est probans principium, est
probans principiatum : et quod est prin-
cipium principii, est principium princi-
piati : et tunc in tali processu est petitio
princJpii secundum veritatem : causa
enim non probatur per effectum, nisi
forte demonstratione quia, et non quid,
et propter quid : et hoc est ut si dicam :
luna est in capite vel cauda draconis : et
interponitur terra : ergo luna deficit : et
tunc est petitio principii secundum ve-
ritatem, quia idem probatur per idem
secundum veritatem.
 382 D. ALB. MAG. ORD. PRvED.
Quee sit pe- ....
titio princi- Secundum aulem opinionem petitio
pii secun- principii est,
dura opinio- ^ .
quando id quod non est na-
nem. tuui osteudi per se, ostenditur per ideni;
quia aestimatur esse aliud propter inten-
tionem aliam quam habet in qua sestima-
tur notius esse et probabilius illo : sicut
effectus in causa acceptus probabilior aes-
timatur quam in seipso : et causa in efTe-
ctu accepta, aliquando probabilior est
quam in se, secundum viam sensus ad
minus : et sic causa ostensa per effectum
ostenditeffectum, etperconsequensosten-
ditur effectus per seipsum : et hoc quidcm
si sit in intentionibus diversis (in quibus os-
tendens et ostensum, probabilius ct minus
probabile) nullumpeccatum estin opera-
tis : quia diversisviissecundumintellectum
et secundum sensum nihil prohibet
utrumque, scilicet ostendens et ostensum,
probabilius et minus probabile esse reh-
quo. Propter quod omnes fere loci dia-
lectici circulares sunt. Esset tamen hoc
peccatum in demonstrativis, quia de-
monstrationes non sunt circulares.
De petitione ergo ejus quod est in
principio vel ejus quod est ex principio
intenditur hic secundum quod est in opi-
nione, et peccat contra syllogismum dia-
lecticum : sed petere principium secun-
dum quod praemissa principium dicitur,
nullum fit peccatum, quum in dialecticis
unum possit probari per alterum, et e
converso, ita quod totus salvatur syllo-
gismus dialecticus. Fit tamen hic pecca-
tum contra syllogismum dialecticum, se-
cundum quod in eadem via intellectus
vel sensus id quod probandum est, peti-
tur sine probatione in eo quod assumitur
ad probationem ejus quod est proban-
dum : quia si secundum diversas vias hoc
fieret, nullum penitus essetpeccatum con-
tra syllogismum dialecticum.
Unde petitio ejus quod est in princi-
pioin duplici est intentione, inintentione
scilicet vitii vel defectus cavendi in dia-
lecticis : et quoad hoc in fine octavi
Topicoriim dictum estde ipso. Est etiam
ex apparentia ejusdem quod videtur di-
versum in intentione loci decipiendi et
sophistici : et sic determinatur de ipso
hic.
CAPUT XIV.
De modis paralogismorum secundum
quod petitur id quod erat in principio.
His autem sic praenotatis, non diffi-
cile determinare de fallacia secundum
petitionem ejus quod est in principio :
parologismi enim qui fiunt in eo quod
sumitur sine probatione, sive petitur id
quod in principio erat, fiunt quidem sic
quoad modum formationis quoties con-
tingit petere id quod est in principio. Hoc
aulem in fine octavi Topicorum jam de-
terminatum est. Fit enim quinque mo-
dis.
Primus quidem modus est, quando ^"™^^ ™°"
diffinitum petitur in diffinitione, vel e
converso. Ut si quseratur, utrum homo
currit, et sumatur hoc animal rationale
mortale currit, et inferatur^ ergo homo
currit. Dubitatur enim de inhserentia
praedicati in subjecto, et seque ignotum est
utrum inhseret prsedicatum diffinito, vel
diffinitioni, et neutrum natum est notifi-
cari per alterum : quia non differt nisi
per implicitum et explicitum : et sic unum
petitur in altero.
Secundus autem modus est, quando secundus
particulare petitur in universali actuali- "° "^'
ter distributo pro partibus : quia sic uni-
versali sumpto, particulare actualiter pe-
titur et sumitur in illo. Ut si quffiratur,
utrum omnium contrariorum eadem est
disciplina, quod est particulare unum in
genere oppositorum contentum, et suma-
tur ad probandum, quod omnium oppo-
sitorum eadem est disciplina : Iioc enim
idem quod concluditur, petitur in prie-
missis : quia ex quo universale actu pro
particularibus distributum est, univer-
sale non est extra particulare, et parti-
culare est in universali.
Tertius modus est conversus istius, Teriius mo-
quando umversafe petitur m particulari.
Ut si quaeratur, utrum omnium opposi-

LIBER I ELENCHORUM.
torum est eadem disciplina, et sumatur
ad probandum sic : omnium contrario-
rum est eadem disciplina, et omnium
private oppositorum est eadem disci-
plina, et omnium contradictoriorum est
eadem disciplina, et omnium relative op-
positorum est eadem disciplina. Sicut
enim in universali actualiter distributo
petitur particulare, sic in omnibus parti-
bus petitur universale actualiter distribu-
tum in ista.
*S^r Quartus autem modus est, quando
conjunctum petitur in divisis, quod non
ratione conjunctionis, sed ratione con-
junctorum est in illis. Ut si quseratur,
utrum medicina est scientia sani et eegri,
et petatur quod medicina est scientia
sani : et medicina est scientia aegri : ergo
medicina est scientia sani et segri. Nihil
enim aliud est medicinam esse scientiam
sani, et medicinam esse scientiam eegri,
quam medicinam esse scientiam sani et
segri.
Quintus
niodus. . Quintus
. modus est, quando unumcor-
relativorum petitur in altero, non ut ter-
minus ad quem finitur relatio, sed ut
ratio qua utrumque est in altero perintel-
lectum. Sicut si quseratur, ulrum Socra-
tes sit pater Platonis, et sumatur ad pro-
bandum, quod Plato est fibus Socratis,
ergo Socrates est pater Platonis. Horum
enim unum non estnatumprobariperreli-
quum, Omnes autem inducti paralo-
gismi causam habent apparentiae per
quam videntur probante syllogismo ali-
quid arguere, quamvis non arguant :
quia videntur diversum assumere, quod
idem est : et non arguunt, quia idem est
quod videtur esse diversum : unde ex
hoc in probante syllogismo deficiunt,
quod non possunt inspicere quid in pro-
bante et in probato sit idem et diver-
sum.
SufGcientia Sumitur autcm numerus istorum mo-
hujuscJee.
laiia- uorum
... sic : quia ,
petitio .ejus
. quod est m
prmcipio secundum opmionem respon-
dentis sumitur, aut sine associatione sui
cum altero, aut cum associatione sui ad
alterum. Si primo modo : aut accipilur
583
TRACT. III
in seipso, aut in suis partibus. Si in se
ipso petitur : aut manet idem nomine et
re, aut manet idem re et non nomine. Si
petitum manet idem re etnomine, sicest
primus modus. Si autem petitur cum as-
sociatione ad alterum, sic est secundus
modus : quod enim deberet ostendi par-
ticulariter, petitur universaliter secun-
dum opinionem respondentis. Si autem
petitum petatur in se, non in suis parti-
bus : tunc petitum, aut habet partescon-
junctas per copulationem, et sic est quar-
tus modus. Si autem petatur in partibus
distributis, sic est tertius modus. Si au-
tem petatur non manens in eodem no-
mine^ sic est quintus modus : quia tunc
petitur in eodem quod ad convertentiam
dicitur cum ipso, et facile est hujusmodi
accipere.
Sciendum autem quod T^ ad _ hoc quod
T- Removet
dubium.
petatur id quod est in principio, oportet
quod conclusio secundum se totam peta-
tur in suis praemissis, vel altera preemis-
sarum. Cum autem nullum totum secun-
dum se totum sit in aliqua partium sua-
rum, ideo licet pars subjectiva inferat
suum totum, tamen totum peti non pot-
est in parte subjectiva : et ideo nullus
modus petitionis ejus quod est in princi-
pio, sumitur penes modum illum.
Sciendum etiam quod duo modi qui
accepti sunt juxta totum distributum in
suas partes quando totum petitur in par-
tibus, vel e converso partes in toto, in-
telliguntur de toto quod in partes distri-
buitur, et de toto in quo partes copulan-
tur, sicut est in modo quarto.
Sciendum etiam quod in eodem argu-
mento cadunt locus sophisticus, qui est
petitio ejus quod est in principio, et lo-
cus dialecticus : contingit enim, quod
quantum ad opponentem notius sit ma-
jorem extremitatem dici de medio quam
de minori extremitate : et hoc modo op-
ponenti notior est prsemissa quam con-
clusio. Contingit etiam quod in eodem
argumento quoad respondentem notior
sit conclusio quam proemissa ; et sic quan-
tum ad respondentcm petitur id quod est
 o84 D. ALB. MAG.
in principio, et quantum adopponentem
est Lonus syllogismus diaiecticus. Unde
semper considerandum est utrum major
extremitas notior sit de medio, quam de
minori, vel e converso : si enim notior
sit de medio, semper est bonus syllogis-
mus dialecticus. Si autem notior sit de
minori extremitate quam de medio^ sem-
per est petitio ejus quod est inprincipio.
CAPUT XY.
De prseambulis ad inteUigendum falla-
ciam consequentis.
Ad intelligendum ea quoe de fallacia
consequentis dicenda sunt , sciendum
primo quid sit antecedens et quid conse-
quens, et quce et quot sint consequentia?.
Antecedens Dicamus igitur, quod antecedens est, quo
posito vel necessario vel probabiliter in-
fertur consequens ex ipso . Necessario
quidem, quando consequens intellectu et
actu est in antecedente secundum primum
modum dicendi per se, secundum, vel
quartum. Ut si homo est, animal est :
in isto antecedente, homo est, hoc conse-
quens, animal est, actu et intellectu est,
quod est diflinitivum ipsius. Secundus
autem modus dicendi per se, sicut si di-
catur :"si linea est, recta est vel curva :
linea enim est diffinitiva ejus quod est
rectum vel curvum. Vel sic : si numerus
est, par vel impar est : numerus enim
est in diffinitione paris et imparis. Secun-
dum quartum autem modum, sicut si
dicam : si animal decollatum est, interiit
propter decollationem : et generaliter in-
ter propriam causam et suum effectum.
Probabiliter autem, quando positis ad-
junctis alicujus infertur hoc cui adjuncta
sunt illa ex ipso, ut si comptus vel pollu-
tus est, adulter est. Yel si loquitur cum
divite pauper, petit aliquid ab illo. Yel
ambo amici, si ejusdem ambo inimici, vel
aliquid hujusmodi quse perspicere est
solertise.
Consequen- . , . .
tia antece- Consequeus autcm est id quod sic m-
dentis ad ^ _, . ,••
consequens fertur cx antecedeute. Consequentia au-
et e conver- . -i i
so. rauiti- tem vel aroumentatio extrahitur ab ha-
plex es:. ^
ORD. PRJED.
bitudine antecedentis ad consequens, et e
converso ab habitudine consequentis ad
antecedens : et haec multiformis est. Est
enim secundum primam divisionem sim-
plex et composita. Simplex, quando ex
simplici antecedente infertursimplexcon-
sequens^ ut si sic dicam : si homo est,
animal est. Composita est, quando ex Consequen-
una consequentia infertur alia, et ha-cest
inter opposita. Et est duplex. Una qui-
dem quando ex antecedente infertur con-
sequens, et ex opposito antecedentis in-
fertur oppositum consequentis : et heec
est inter contraria. Ut si justitia est vir-
tus, injuslitia est vitium. Et si fortitudo
virtus vel laudabilis, timiditas est vitium
vel vituperabilis. Et haec vocatur conse-
guentia in ipso : quia in ipsis terminis
tia in con-
cst, et ordine terminorum eodem. xVIia Consequen-
autem est, quando ex antecedente sequi- <ra"o.
tur consequens, et ex opposito conse-
quentis sequitur oppositmn antecedentis :
et haec est inter opposita contradictorie
sic : ut si homo est animal, non animal
est non homo. Et hujus causa est, quia
consequens negatum est pars subjectiva
antecedentis negati, sicut antecedens af-
firmatum est pars subjectiva consequentis
affirmati : non animal enim pars est non
hominis : et ideo sicut antecedens aftir-
matum infcrt consequens, ita e converso
consequens negatuminfertantecedens ne-
gatum : et utraque istarum vocatur con-
sequentia ex contrario vel antecedentis
vel consequentis.
Est autem alia divisio consequentiae Aiiadivisio.
quam innuit Boetius in suis Topicis, hanc
scilicet, quod consequentia alia est neces-
saria et non probabilis, ut in demonstra-
tivis : alia est probabilis et non necessa-
ria, ut in dialecticis : alia necessaria et
probabilis, sed non per idem medium :
alia est nec necessaria nec probabilis, sed
tantum suspicionem faciens, ut in rheto-
ricis et poeticis.
Et sicut consequentia communiter di- Quomodo
.. 1 .-, , . ,. consequens
citur de omninus hujusmodi consequen- capiiurcom-
•, / i. ^- • i f ^^ • muniter in
tus, ita consequens (prout dicitur fallacia laiiaciacon-
,• , , sequentis.
consequentis quae peccat contra conse-
 LIBER I ELEXCHORUM,
quentiam) communiter dicitur ad omne
liujusmodi consequens, eta quo non con-
vertitur consequentia. Propter quod in
omni fallacia consequentis necessario sunt
duae consequentiee. Una quidem conse-
quentis ad antecedens, et altera conversa
istius antecedentis scilicet ad consequens^
quae aliquando est vera, et aliquando
HuffaHada^'^^^^^- ^^ ^^^^ ^^ '^^^ semper incidit de-
tTirnoT ^^c^^S' ^^eo dicitur ha?c fallacia conse-
ameceden- quentis et non antecedentis. Si enim sit
consequentia simplex, non fallit in ante-
cedente inferendo consequens, sed fallit
in consequente ex quo creditur inferri
antecedens. Ut si homo est, animal est :
hsec consequentia non fallit, sed conversa
illius fallit, si inferatur, ergo si animal
est, homo est. Si autem sit consequentia
composita e contrario, tunc antecedeus
efficitur consequens, et tunc iterum fallit
illud quod fuit antecedens, sed per nega-
tionem factum est consequens. Ut si dica-
lur, si honio est, animal est : ergo si non
homo est, non animal est. Ibi enim pro-
ceditur a destructione antecedentis quod
per negationem factum est consequens :
et ideo praecipue incidit haec faUacia dum
aut proceditur a destructione anteceden-
tis, aut a positione consequentis : non
enim minus commune a magis communi
infertur^ cum tantum potentia et non
actu sit in ipso : sed magis commune in-
fertur ex minus communi, eo c[uod actu
est in ipso.
objectio. Si autem aliquis dicat, quod etiam ex
Soiudj. pari infertur, et e converso, Dicendum
quod hoc verum est : sed ista consequen-
tia est hona, et non inducit fallaciam.
Unde patet quare haec fallacia dicatur
fallacia consequentis et non antecedentis.
Causa autem apparentiae in hac fallacia
est identitas antecedentis cum conse-
quente, quod vel necessario vel probabi-
liter vel suspicabiliter est in ipso : ex qua
creditur quod sicut consequens infertur
ex antecedente, ita e converso consequens
inferat antecedens. Causa vero defectus
sive non existentise est diversitas conse-
quentis ab antecedente in quo non est
TRACT. III 080
antecedens, nisi in potentia : et ideo non
potest inferri ex ipso.
CAPLT XVI.
De fallacia consec^uentis et modis ejus
His ita praehbatis de fallacia secundum
consequens, dicimus quod ille apparens
elenchus qui est secundum consequens
generaliter, quantum ad causam apparen-
tiae fit, eo quod respondentes putant con-
verti consequentiam consequentis ad an-
tecedens, quae vera consequentia est, in
eam quae est antecedentis ad consequens.
Quod fallit frequenter : nam cum hoc
antecedens, scilicet verum (quod infert
consequens ex necessitate consequentiae
positionis vel rei) illud sit quod est con-
sequens ad ipsum : et ideo cum illud sit,
scilicet consequens^ putant ipsi respon-
dentes et alterum quod est antecedens
esse ex necessitate consequentiae antece-
dentis ad consequens : et hoc non est
necessarium : non enim «jeneraliter ve-
rum est, quod si posito antecedente poni-
tur consequens, quod etiam e converso
posito consequente ponatur antecedens.
Unde etiam ex hoc causa sumitur, quod
ex sensu, hoc est, sensibihbus accidenti-
bus communibus non propriis acceptis
per sensum fiunt fallaciae, sive deceptiones
fiunt circa opinionem componentem ac-
cidens circa subjectum.
Tales enim saepe suspicati sive opinati
sunt mel esse fel, communia melli et
felli accipiendo, aestimantes quod sicut
ad subjectum sequitur commune accidens
sive praedicatum, ita e converso ad com-
mune praedicatum sequitur subjectum .
Si enim est mel, est rubeum, hoc est,
aliquid rubeum. Et putaverunt c con-
verso sequi : si est rubeum, est meL Sed
inferebant : sed fel est rubeum : ergo fel
est meL Haec deceptio fit ideo^ quia ru-
beus color et praedicatum commune, se-
quitur mel ut antecedens et subjectum.
Et formatur sic paralogismus : si mel
est, rubeum est : sed hoc sicut mel est
586 D. ALB. MAG.
rubeum, demonstrato felle : ergo fel est
mel.
Et hoc est in naturalibus eodem modo :
quia quoniam accidit goneiali coniequen-
tia per pluviam terram madidam iieri,
putant e converso sequi, quod si terra
madida sit, pluisse sit : et hoc non est
necessarium^ quia ex alia causa potest
esse madida : unde consequens non de
necessitate infert antecedens. Et potest
sic formari paralogismus : si terra est
madida, depluta est : sed perfusa aqua
terra est madida : ergo est depluta. In
utroque enim istorum paralogismorum
est falhicia consequentis a positione con-
sequentis, et uterque istorum fiunt in
consequentia materia? necessarise.
Similiter autem in materia in quam
consequentia conversanon estnecessaria,
sed probabilis vel suspicabilis tantum,
sicut in rhetoricis demonstrationes (hoc
est, probationes sive ostensiones ) quge
sunt secundum signa communia non
propria : fiunt enim ex adjunctis prsedi-
catis alicui subjecto, quee dicuntur a Tul-
lio communiter accidentia : volentes
enim ipsi rhetores ostendere sive pro-
bare, quoniam ahquis est adulter, illud
praedicatum commune quod communiter
adjunctum est adultero, sive communiter
accidens est adultero, accipiunt, ut quo-
niam compositus est et ornatus et comp-
tus, et saepe respicit ad uxorem alterius :
aut quonlam in nocte videtur errabundus :
ex quo suspicio generatur, quod sit adul-
ter et latro. Heec autem accidentia com~
munia pluribus subjectis quam soli adul-
tero insunt sive accidunt, quibus non
inest praedicatum conversse consequentiae,
quod est adulterum esse : et ideo hoc
prsedicatum non de necessitate infertur
ex ilio. Et potest sic formari paralogis-
mus : si ahquis est adulter , ipse est
comptus et politus : sed iste est comptus
et politus : ergo est adulter. Yel sic : si
aliquis est fur, iste est errabundus de
nocte : sed iste est errabundus de nocte •
ergo est fur. Sciendum quod in his tah-
bus, sicut dicit Boetius,locus ab adjunctis
ORD. VRJEB.
sive communiter accidentibus , quando
adjuncta accipiuntur propria, quia ista
sunt signa et icota, concludit in prima
figura, ut hic : qusecumque habet lac in
mammillis absque confricatione mam-
millarum cum sale et urtica, peperit :
hgec sic habet lac in mammillis : ergo
peperit. Dico autem absque confricatione
mammillarum , quia dicit Aristoteles
quod si virgini vel etiam viro habenti
mammillas magnas cum sale vel urtica
confricentur mammill», hic habebit in
mammiliis : sed tenue erit et modicum
et non sufficiens ad locandum. Si autem
sint signa et adjuncta in secunda figura
quae communia sunt prsedicata, ut esse
pallidam, et adjunctum ad ea quse pepe-
rit, ut dicit Aristoteles in fme secundi
Priorum, et solum accipiatur unum tale
accidens vel adjunctum : tunc praedica-
tum communius erit, quam quod possit
inferre subjectum : et tunc erit fallacia
consequentis. Et ideo sidebeat esse locus
a communiter accidentibus, tunc oportet
quod tale adjunctum accipiatur cum cir-
cumstantiis personoe : quia cum multis
talibus acceptum erit proprium, et infe-
ret subjectum, quod solum unum adjun-
ctum inferre non poterit : quia in his
verum est^ quod de diffinientibus et dif-
fmitione dicit Aristoteles, quod scihcet
partes sunt in plus, et totum in seque :
et sic arguitur in rhetoricis et in physiog-
nomicis, et aliis scientiis demonstrativis,
sicut in astronomia, et in aliis in quibus
ex signis demonstratur.
Sciendum etiam quod tales consequen-
tise non sunt necessarise secundum neces-
sitatem antecedentis et consequentis :
quamvis satis necessariae sint ad facien-
dam aestimationem judicio vel suspi-
cioni : et hoc vocatur hic consequentiae
necessitas : quia, sicut dicit Boetius ge-
neraliter loquens de omni argumento,
argumentum est ratio rei dubise faciens
fidem, fidem vocans quamcumque cre-
dulitatem.
Similiter autem alius modus istius fal-
laciee est etiam in syllogisticis, quae sim-
 LIBER l ELENCHORUM,
pliciler syllogistica sunt et syllogistice
concludunlur, sicut Melissi ratio se ha-
bet, qua mundum probat esse ingenera-
tum et duratione inlinitum, sive qua pro-
bat ipsum universum sive mundum dici
infinitum, sumens probans universum es-
se ingenitum, boc est, non generatum,
et per consequens esse seternum, sive in-
iinilum secundum durationem : non enim
ponit creationem : quia ponit ex nibilo
nihil iieri : sed qusecumque liunt, ponit
tieri per generationem ex principio ma-
teriali : omne enim quod factum est^ po-
nit factum esse ex principio materiali,
quo indiget ad hoc quod sit aliquid. Et
arguit sic : si ahquid factum est, babet
principium : universum sive mundus non
est factus : ergo non habet principium.
Et potest sic formari paralogismus : om-
ne quod factum est, habet principium :
mundus non est factus : eri^o non habet
principium. Et est a destructione antece-
dentis, et hoc non est ex necessitate acci-
dere : non enim necessarium est secun-
dum consequentiam, quod si omne quod
factum est, habet materiale principium,
etiam e converso quidquid habet mate-
riale principium, et ipsum sit factum. Et
est instantia hujus consequentise^ velut si
febris in febricitante est, calor est : et ta-
men non necesse est, quod si aliquis ca-
hdus est, febriat sive febricitet.
objectio. Videtur tamen hoc non esse ad propo-
situm : cum enim secundum 3IeHssi ra-
tionem debeat ostendi, quod haec conse-
quentia non valet, mundus non est fa-
clus, ergo non habet principium : mani-
festatur istam non valere^ mundus habet
soiuiio. principium, ergo est factus. Hujus autem
duplex est ratio^ quod scihcet peccatum
consequentise Melissi non manifestatur in
se^ sed in consequentia quee antecedit
Melissi consequentiam. Una quidem :
quia eadem est bonitas, et idem pecca-
tuni alicujusconsequentise sive argumen-
ti et sui conversivi : et ut hoc ostendatur,
manifestatur maUtia consequentiae Mehs-
si in sua conversa. Secunda autem ratio
est, quod hoc fit ut innuatur, quod idem
TRAGT. III
587
modus in substantia est arguendo a po-
sitione conseque
tecedentis . ntis et a destructione an-
Ex his quae dicta sunt, patet tres esse
modos fallacise consequentis. Primus Prim»s «'o-
modus est cura convert itur consequ entia
secundum habitudines locales facta. Ut si
est homo, est animal : ergo si est animal,
esthomo. Et est a positione consequen-
tis. Simibter autem et hic : si non est
animal, non est homo : ergo si non est
homo, non est animal : beec enim conse-
quentia etiam est a positione consequen-
tis. Simibter et hic : si est mel, est ru-
beuni : ergo si est rubeum, est mel : sed
fel est rubeum : ergo fel est mel. SimUi-
ter hic : si pluit, terra est madida : ergo
si terra est madida, pluit. In omnibus
enim his putatur consequentia converti
quse non convertitur : et ideo incidit pec-
catum secundum consequens.
Secundus modus est, quando putatur seouiidus
consequentia converli propter , adjuncta
1-4 moJus.
sive circumstantias inhaerentes alicui per
se : et hoc praecipue fit in rhetoricis. Ut
si est adulter, est comptus. Vel si est la-
tro, est errabundus de nocte. Ergo si est
comptus, est adulter. Vel si est errabun-
dus de nocte, est latro. Haec enimest fal-
hicia consequentis : quia hsec consequen-
tia bona est : si est adulter, est comptus :
quia adulter habet aliquam de circum-
stantiis adulterorum : sed non sequitur e
converso : quia non est necesse si habet
aliquam de circumstantiis adulteri, quod
sit adulter : sicut bene sequitur, si est
homo, est coloratus : sed non sequitur e
converso, si est coloratus, quod sit ho-
mo. Similiter hic, si aliquis furatus cst
aliquid, non est illud lucratus nec acco-
modavit : ergo si non est lucratus nec ac-
comodavit, furatus est.
Tertius modus est, quando quis putat Tertius mo-
consequentiam converti secundum oppo-
sitiones factam, ut est in argumentatione
MeKssi : ut si est factum, habet princi-
pium suce durationis (et intelligitur de
facto per generationem vel artis factio-
nem), ergo si non est factum per genera-
 S88 D, ALB. MAG.
tionem vel artem, non habet principium:
sed mundus non est factus : ergo mundus
non habet principium : ergo mundus est
infinitus duratione, hoc est, ab seterno.
^lelissus enim peccabat secundum con-
sequens in prima illatione : haec enim
consequentia recta est : si est factum,
habet principium : quia omne generatum
natura vel arte, habet principium mate-
riale : quia ex nihilo nihil t"it. Sed non
sequitur, si non est factum, non habet
principium : quia fit argumentum a de-
structione antecedentis^ et ponit conse-
quentiam in ipso in contradictorie oppo-
sitis : cum in talibus semper sit ponenda
consequentia e contrario.Ut si estfactum,
habet principium : ergo si non habet
principium, non est factum. Ilaec est
consequentia bona.
ubicumque Et cx preedictis patet quod paulo ante
consequen- dictum
tis, ibi sunt est, quod ^ ubicumque > est conse-
du£e conse- quens, scmper est duplex conseguentia :
quentise. ^ . ^ . . i-i , .
quia de substantia cujuslibet paraiogismi
est principium motivum et principium
defectus in omnibus fallaciis, tam in di-
ctione quam extra dictionem. Cum igitur
in fallacia consequentis recta consequen-
tia sit principum motivum suae apparen-
tise, fallacia autem sitprincipium defectus
sive principium non existentiee, oportet
duplicem esse consequentiam ubicumque
est fallacia consequentis, scilicet illam
quae convertitur, et illam in quam con-
vertitur. Unde patet quod in talibus ar-
gumentis : animal currit : ergo homo
currit : ergo Socrates currit : non est
sophisma consequentis, sed anteceden-
tis.
Quod duo Dicunt tamen quidam, quod duo sunt
tantum sint i. i • t • r ii
modi hujus modi paralogizaudi m laltacia consequen-
^cund^ra^^ tis : tit cnim■•
hsec fallacia cum putamus
Quosdam. i* „
consequentiam converti qufe non conver-
titur : sed super eosdem terminos non fit
nisi tribus modis : aut enim utraque con-
sequentia est necessaria, aut altera tan-
tum, aut neutra. Si utraque sit necessa-
ria, tunc nulla est deceptio. Si autem
una sit necessaria et altera non, tamen
respondens videt unam consequentiam
ORD. PR.ED.
esse necessariam et credit etiam conver-
sam illius esse necessariam : tunc decipi-
tur et est primus modus consequentis a
positione consequentis. Si autem neutra
sit necessaria, tunc accipit unam esse
probabilem, et credit propter hoc suam
conversam esse probabilem : tunc decipi-
tur, et fit secundus modus : sicut fit etiam
in aro-umentis rethoricis : et sic sunt duo
modi fallacise consequentis.
Et si quffiratur, quare non fiunt diver- objectio.
si modi penes positionem consequentis
et destructionemantecedentis? Dicww/isti Soiutio.
quod hi duo modi sunt unus modus in
substantia, modo tantum diiferentes, ut
dictum est in ante habitis.
CAPUT XYII.
De prseiimbalis ad fallaciam secimdum
non caiisam iit causam intelUgendam.
.
Ad intelligendum autem ea quae de syiiogismus
fallacia secundum non causam ut causam ostensif-^s
dicenda
est sunt, sciendum
syllogismu est quod duplex ^^ biie"^'
s, ut in Prioribus dictum
est : est enim quidam syllogismus os-
tcnsivus, qui habet conclusionem unicam
ex duabus propositionibus et tribus ter-
rainis syllogizatam : ut omnis homo est
animal : Socrates est homo : er<io So-
crates est animal. Syllogismus autem ad
impossibile est, qui conclusum aliquid
ostensive reducit syllogistice ad aliquid
impossibile manifestum : et propter hoc
interimitur altera prsemissarum quaecum-
que est illa quse est causa illius impossi-
bilis quod conclusum est : etpropter hoc
iste syllogismus semper habet duas con-
clusiones. Ut si quseratur, si homo est
asinus?Et si concedatur, quod sit asi-
nus : syllogizetur in contrarium sic : nul-
lus asinus est animal rationale mortale :
homo est asinus : ergo homo non est
animal rationale mortale. Sed hoc est
falsum : ergo homo non est asinus. Et sic
interempta est haec praemissa, homo est
asinus. Hic enim syllogismus est inquar-
to primae figurae. Unde sciendum quod
 LIBER I ELENCHORUM,
fallacia secundum non causam ut causam
semper fit in syllogismo ad impossibile :
faliacia enim secundum non causam ut
causam fit quando non causa ut causa
pouitur : propterea videtur sequi impos-
sibile, cura non propter ipsam sequatur,
sed etiara praeter ipsam nihilominus ac-
cidit idem irapossibile, Cujus exemplum
est, ut si queeratur, an Brunellus vel
quidam asinus sit liorao ? et si concedatur
quod quidam asinus sit homo, arguitur
in contrarium sic : nullus asinus est ani-
mal rationale raortale : homo est asinus :
quidam asinus est homo, vel Brunellus
est homo : ergo horao non est aniraal
rationale mortale. Sed hoc est irapossi-
bile : ergo et hoc, Brunellus vel quidam
asinus non est horao. In tali enira argu-
mentatione est non causa ut causa : quia
interiraitur haec quse videtur esse causa
impossibilis illius quod sequebatur, et
non est causa ejus, haec scilicet, Brunel-
lus sive quidara asinus est horao : sine
ipsa enira ex aliis positis sequitur irapos-
sibile : et erit syllogisraus in quarto pri-
mge, ut dictum est.
objectio, Cum autem secundum Aristotelem in
octavo Topicona7i,(iusedsLm sit oratio fal-
sa, eo quod ex ipsa nulla penitus sequi-
tur conclusiOj qute secundum ipsum ibi-
dem est syllogismus apparens : aUa est
oratio falsa,inqua aliqua sequitur conclu-
sio, sed non ad propositura, quae accidit
in syllogismis ad impossibile : et sic vi-
detur, quod omnes modi apparentiura
syllogisraorum cadant sub raodo primo
figurce dictionis, et soli paralogismi illius
fallaciae qui accidunt in syllogismis ad im-
possibile, cadunt sub secundo modo fi-
gurae dictionis : et sic videtur quod para-
logismi istius fallaciae non sunt syllogis-
mi apparentes, et per consequens, quod
non causa ut causa non sit fallacia, cum
causam apparentiae nonhabeat.
soiutio ^^'^ dicendura est ad hoc, quod pro
certo noncausa ut causa est fallacia, et
syllogisraus apparens qui fit secundura ip-
sam. Dicitur enim syllogismus apparens
dupliciter, sciiicet specialiter, et genera-
TRACT. III
589
liter. Specialiter dicitur syllogismus ap-
parens, qui peccat contra consequentiam
syllogismi ostensivi : quia hoc modo pri-
ma oratio dicitur falsa in VIII Topicorum,
et hoc raodo oratio falsa non coraprehen-
dit sub se syllogisraos apparentes : non
enim comprehendit paralogismos secun-
dura petitionera principii^ nec etiam pa-
ralogismos fallaciae secundum non causam
ut causam : eo quod peccant contra quam-
cumque consequentiam sive cujuscumque
syllogismi ostensivi. Generaliter autem
dicitur syllogismus apparens, qui peccat
contra quaracuraque consequentiam sive
cujuscuraque syllogisrai consequentiam :
et hoc modo syllogismus apparens com-
prehendit sub se paralogismos omnium
fallaciarum^ tam in dictione quam extra
dictionem : omnes enim peccant contra
ahquam alicujus syllogismi consequen-
tiam : et hoc modo paralogismi hujus lo-
ci sunt S3"llogismi apparentes. Peccat au-
tem haec fallacia contra syllogismura dia-
lecticura : quaravis enim syllogismus os-
tensivus sit proprie de usu dialectici ad
concludendum ex probabilibus suum pro-
positum, cura et syllogisraus ad irapossi-
bile in casu sit de usu dialectici, quando
scilicet ex dictis a respondente potest
concludere aliquod manifeste falsura, cu-
jus falsitati non potest objicere respon-
dens, et sic contra syllogismum dialecti-
cum in tali casu, de usu dialectici exi-
stentem, peccat haec fallacia.
Adhuc autem notandura, quod causa
universalis decipiendi in hac fallacia se-
cundum Aristotelem est, cura assumitur
iilud quod causa consequentiae non est,
velut propter illud, sicut propter conse-
quentiae causam fiat redargutio quae cau-
sa deceptionis in oranibus est locis so-
phisticis sive fallaciis. In omnibus enim
praemissae videntur esse causae redargu-
tionis, et tamen non sunt causae.
ri 1 . , 111-- Quomodo
Sed sciendum quod dupliciter est ac- non causa
ut causa ca-
cipere non causani ut causam. Lno qui- pjatur dupii-
dera raodo, quod ipsa ablata et aliis ciicrcundum Gt SG"
adhuc reraanentibus sequitur conclusio : dum est in
,. .,
et sic dicitur m. hac
, p ], .
lallacia non causa ut omnibus
laciis. fal-
 590 D. ALB. MAG.
causa. Alio autem modo generaliter di-
citur non cau?a, ex qua non sequitur
conclusio, licet sequivideatur : et sic non
causa sumpta ut causa conclusionis est in
omnibus fallaciis : si enim sic arguitur :
omnis canis est latrabile : marinum est
canis : ergo marinum est latrabile. Neu-
tra istarum propositionum est causa con-
clusionis : verum tamen altera istarum
ablata, adhuc ex aliis residuis eadem se-
quitur conclusio.
Quod ista Sciendum quod fallacia ista sive locus
fallacia non . i . ,• . • •j
possit acci- iste sopnisticus non potest accidere m
dGrc in syI* • >
logismis syllogismis ostensivis, nec peccat contra
osensivis. gyHQgigjj^un^ osteusivum, sed solum con-
tra syllogismum ad impossibile, ut dicit
Aristoteles in secundo Priorum : quia
idem est non propter hoc accidere fal-
sum, et esse non causam ut causam. Ad
hoc autem intelligendum distinguendum
est : quia si accipiatur propositio qu£e
non est causa conclusionis cum proposi-
tionibus quae sunt causse conclusionis
ejusdem quantum ad illationem ipsius :
aut communicabit illa propositio cum
pra^missis qaee sunt causse, in aliquo ter-
mino : aut non communicabit cum eis in
aliquo termino. Si non communicabit
cum eis in aliquo termino : tunc non erit
fallacia et locus sophisticus, quia defuit
apparens : quia quamvis illa propositio
sit non causa, non tamen est non causa
ut causa : quia cum nullo est ea quse sit
causa : et de tali dicitur in secundo Prio-
rum, quod est manifestior modus syllo-
gismum accidere non propter hoc. Cujus
exemplum positum in secundo Priorum
est, ut si debeat ostendi haec, diameter
est costae asimeter, et sumatur ab oppo-
nente oppositum hujus a respondente da-
tum per hypothesim cum ratione Zenonis
sic : diameter est costse consimeter, in
quolibet stadio sunt infmita spatia : sed
intmita non contingit pertransire : ergo
non contingit pertransire aliquod sta-
dium. Sedhoc est impossibile : ergo hy-
pothesis est impossibilis, ex qua sequitur,
hsec scilicet, quod diameter est commen-
surabilis costee. In hac enim argumenta-
ORD. PR.ED.
tione non communicat hypothesis quae
est non causa, in aliquo termino cum
propositionibus quae sunt causae con-
clusionis : et ideo non est hic apparentia
nec locus aliquis sophisticus.
Si autem propositio assumpta commu-
nicet cum his quae sunt causa conclusio-
nis in aliquo termino, per quam com-
municationem videtur esse causa, hoc
non potest fieri nisi altero duorum mo-
dorum : uno scilicet modo, quod per il-
las propositiones intenditur concludi ali-
quod falsum tantum directe^ ita quod ibi
sit status : aut ulterius intenditur pro-
cedere et concludere, scilicet ex falsitate
illius conclusionis interimere aliquam
positionem sive hypothesim factam a re-
spondente prius eoncessam. Si quidem
primo intenditur per tales propositiones
concludi falsum ut ubi sistatur, hoc pot-
est fieri duobus modis : aut enim ex re-
liquis propositionibus ab isto falso as-
sumpto sequitur conclusio de necessitate
consequentiae, aut non sequitur ex illis.
Si non sequitur ex illis, tunc non est
haec fallacia facta, sed causa quare non
sequitur ex reliquis, est alia fallacia sive
in dictione, sive extra dictionem. Si au-
tem sequitur conclusio de necessitate il-
lationis ex reliquis : tunc nulla penilus
erit fallacia : quia licet sit non causa^
non tamen est non causa ut causa : quia
in hac fallacia consistit tota apparentia pe-
nes illam propositionem quae est non cau-
sa, quae ad consequentiam conclusionis
est assumpta : et sic non est in talibus
argumentis : apparentia enim in hu-
jusmodi argumentis est necessitas conse-
quentiae : non existentia vero est in pro-
positione assumpta : et talis apparentia
et talis non existentia causat aliquam fal-
laciam specialem. Si autem in tali pro-
cessu intendatur conclusio falsa, et ex il-
lius falsitate intendatur interimi aliqua
hypothesis prius posita sive concessa :
tunc incidit illa fallacia quae non causa
vocatur : et tunc accidit ilJius fallaciae
peccatum, non in primo argumento, sed
in secundo, quando scilicet a falsa con-
 LIBER I ELENCHORUM,
clusione procedit, et contingit falsam esse
hypothesim, ut patet in exemplo quod
dat Aristoteles et sumitur de Phsedro
Platonis, quod a nohis in consequenti
capitulo ponetur. Unde cum pluribus
modis se propositio (quse est non causa)
habere non possit, et penes nullum mo-
dum potest fieri nisi penes ultimum, pa-
tet, quod non causa ut causa non potest
fieri nisi in syllogismis ad impossibile :
et peccat contra secundum argumentum
et non contra primum, et quantum ad se-
cundam et non contra primam.
objectio Si autem aliquis contra hoc objiciens
dicat, quodnon propterillud accidere est
idem quod non causam ut causam esse :
non propter hoc autem accidere potest
incidere in syllogismis ostensivis : ergo
et non causa potest accidere in syllogis-
mis ostensivis : ergo et non causa ut
causa potest accidere in syllogismis os-
tensivis. Probet autem quod non prop-
ter accidere, possit accidere in syllogis-
mis ostensivis, sic : accidere ahquid
quod sit non causa conclusionis tanquam
ut causa, contingit dupliciter, sciHcet
ita ut propositio sumpta quse est non
causa, communicet cum praemissis in ali-
quo termino : aut non. Exemplum ejus
quod non communicet in aliquo termino,
est sicut si dicatur : omnis homo currit :
Socrates est homo : ergo Socrates cur-
rit. Exemplum autem ejus quod commu-
nicet in aliquo termino, est sicut si dica-
tur sic : omnis asinus est animal : omnis
homo est animal : ergo omne rudibile est
asinus vel animal. Manifestum est igitur,
quod in istis syllogismis ostensivis contin-
git propositionem non causam ut causam
esse, et ac si esset causa : et per conse-
quens in syllogismis ostensivis contingit
accipere non causam ut causam et inci-
Soiutio. dere hanc fallaciam. Si, inquam, sic ali-
quis objiciat, dicendum quod verum est,
quod in hoc processu in primo argu-
mento sumitur propositio quae est non
causa : sed tamen ista fallacia non habet
ab hac demonstrari propter causam quse
jam ante dicta est.
TRACT. ITl
Causa apparentiae in hac fallacia 591
est causa appa-
convenientia illius propositionis, quse causa non
,, . eYistentiae
non est causa in aliquo termmo cum in hac fai-
propositione, quee vere se habet ut neces-
saria ad illationem conclusionis : propter
illam enim convenientiam ?putatur quod
non causa sit causa illationis. Causa autem
falsitatis sive non existentiae est diversitas
et differentia ejusdem propositionis, quse
non causa est, ad propositionem quae
vere est causa illationis sive conclusio-
nis.
CAPUT XYIII.
De fallacia secunditm non caiisam iit
causam.
llis habitis, facile est determinare de
failaciis secundum non causam ut cau-
sam quantum ad generalem causam de-
ceptionis : tunc enim in his fiunt cum ad
propositiones praemissas sumitur adjun-
ctum praemissis aliquod de numero propo-
sitionum quod in veritate non est causa
illationis sive conclusionis : et sic assu-
mitur illud cum praemissis velut propter
illud (sicut propter causam illationis) fiat
redargutio, hoc est, falsi illatio, contra
hypothesim respondentis. Accidit autem
hujusmodi paralogismus sive fallacia ad
impossibile syllogismis, in quibus per
falsum contrarium vel contradictorium
interimitur positio sive hvpothesis prius
conclusa per ostensionem falsitatis ali-
cujus praemissarum : in svUogismis enim
ad impossibile necessarium est semper
aliquid interimere eorum qucC posita sunt
in syllogismo priori : et ideo necessa-
rium est in his multiplicari propositiones
inter quas latenter inducitur illa quae est
non causa ut causa. Si ergo ea proposi-
tio quae est non causa ut causa, enume-
retur in necessariis sive inter necessarias
propositiones quaenecessariae sunt ad illa-
tionem falsi, ex quo debet hypothesis
respondentis interimi, sive in interroga-
tionibus, quia propositio dialectica inter-
rogatio est, ut determinatum est in pri-
592 D. ALB. MAG. ORD. VRJED.
mo Topicorum : et enumeretur inter eas
in argumento ad quod accidit sive se-
quiiur impossibile : hoc enim est argu-
mentum secundum et non primum, quod
scilicet ex falso illato destruit hypothe-
sim, videbitur decepto respondenti ssepe
fieri redargutio quanlum ad illationem op-
positi ipsius hypothesis qua redarguitur
respondens propter hoc : cum tamen non
fiat propter hoc. Et sic ut causa movet
ad decipiendum, et ut non causa princi-
pium est falsitatis, quia non est propter
illud, fit illatio : sed eo ablato uberius se-
queretur impossibile.
Hujus autem exemplum est, ut dica-
mus, quod propositum oppositi sit os-
tendere animam et vitam non esse idem
ad concludendum falsum necessarium
sumere falsas propositiones, ex quibus
necessario scquitur falsum illud quo ter-
minatur hvpothesis dicens animam et vi-
tam esse idem. Et arguitur sic : Anima
et vita sunt idem ; sed omne quod con-
trariatur corruptioni, est generatio : vita
autem contrariatur morti, et per conse-
quens contrariatur corruptioni, quia
mors etiam corruptio est : ergo vita est
generatio, et per consequens viA^ere est
generari. Sed hoc est falsum, quod scih-
cet vivere sit generari : ergo et primum
falsum est, quod scihcet anima et vita
sint idem. Et hoc dicit Aristoteles non
eodem ordine, sed obscuriori sic : Ut
quoniam, supple, sic ostenditur, quoniam
anima et vita non sunt idem per opposi-
tum falsum : nam si corruptioni genera-
tio est contrarium generahter, et suman-
tur generatio et corruptio prout sunt
motus oppositi in terminis (quia penes
terminos dicitur motus oppositus vel
contrarius motui) tunc sequereturj quod
alicui corruptioni (quse est mors vivi sive
dissolutio) erit contrarium qusedam ge-
neratio, quse non potest esse nisi vita :
mors enim est corruptio, et est* contra-
rium vitse : quare sive ergo vita erit qua3-
dam generatio, et vivere erit generari.
Hoc autem est impossibile : non ergo
idem est anima et vita. Et hoc non est
sjdlogizatum ex hacpropositione : anima
et vita sunt idem. Cujus probatio est,
quia idem impossibile sequitur ex aliis
propositionibus sumptis et praemissis,
etiamsi aliquis opponentium non dicat
(hoc est, non cum prsemissis ponat) hanc
propositionem, anima et vita sunt idem,
sed solum dicat et ponat in prsemissis vi-
tam esse contrarium morti : et hanc,
quod mors et corruptio, et corruptioni
sit contrarium proprium generatio. Et
sic hsec, anima et vita sunt idem, fuit
non causa illationis videhcet et non esse:
quia communicat cum ista, vita et mors
sunt contraria, in termino in utroque
idem significante.
Patet etiam ex his, quod hujusmodi
rationes non simpliciter (hoc est, in to-
tum) sunt insyllogizatae, quia prima con-
clusio falsi vere syllogizata est ex prse-
missis falsis : sed quantum ad proposi-
tum sunt insyllogizatse, hoc est, ad hypo-
thesim interimendam : eo quod hypothe-
sis est impertinens ad alias propositiones
assumptas : propositio autera imperti-
nens non destruit alteram, eo quod est
impertinens ad illationem. Et haec diffi-
cultas non discernendi causam veram il-
tationis ab ea quae est non causa ut causa
cum sumpta est, quia plurimum idcm la-
tet non minus ipsos interrogantes sive
opponentes, quam in ipsos responden-
tes : et hoc est exemplum non causse ut
causse.
Sunt autem in hoc exemplo proposi- utrum ista
1 . ,. . ,. . , propositio
tiones multipiices quse sic distmii-uendae sit vera,
. 1? . , ^ mors et vita
sunt : cum emm dicitur, quod niors et sunt conira-
vita sunt contraria, distinguendum est :
quia mors potest dicere motum dissolu-
tionis animse a corpore, vel terminum
dissolutionis ejusdem : et sic non est cor-
ruptio, sedtunc est corruptum esse. Pri-
mo modo mors et vita non sunt contra-
ria : quia quod corrumpitur, quamdiu
corrumpitur, adhuc vivit : contraria au-
tem simul in eodem esse non possunt.
Si autem secundo modo esse dicatur
mors terminus dissolutionis : tunc vita
et mors iterum non sunt contraria, sed
 LIBER l ELENCnORU>[.
opposita ut privatio et habitus : et sic sionem ostendendam, sed potius ut ex
omni modo ista est falsa, mors et vita illa inferaturhypothesisper syllogismum
sunt contraria, et est simpliciter falsa : secundum.
unde etiam supra in argumentatione non
debuit interimi ista, anima et vita sunt
idem, sedhfec, mors et vita sunt contra-
ria. De modis fallacise secundum non causam
Ex post inductis autem sequitur, quod
haec fallacia non accidit in syllogismo
ostensivo. L^nde hic : omnis homo est
animal : et sol est in cancro, vel sol est
maior•> terra : ero^o
o Socrates currit : non
est fallacia secundum non causam ut
causam : quia haec propositio^ sol cst
major terra, nec est causa conclusionis,
nec potest esse causa. In fallacia autem
non causse ut causa, propositio quae est
non causa, communicat cum ea quse est
causa : et ideo potest esse causa.
ohjectio. Objiciet autem fortasse aliquis contra
hoc dicens, quod revera in dicto exem-
plo duse sunt argumentationes, quarum
prima est ostensiva falsi, secunda intcri-
mens hypothesim. Prima enim est hoec,
anima et vita sunt idem : cuilibet corru-
ptioni contrariatur generatio : sed mors
est Corruptio : ergo morti contraria gene-
ratio : ergo vivere generari. Hoc est ar-
gumentum primum et est ostensivum
falsi illius, quod vivere est generari. Se-
cundura aulem quod est ad interimen-
dum hypolhesim, est tale : haec conclu-
sio,vivere estgenerari, est falsa et impos-
t ibiHs : ergo hypothesis ex qua sequitur,
scilicet quod anima et vita sunt idem,est
impossibiHs : et patet quod in prima ar-
gumentationc inter pramissas ponitur
illa propositio quse est non causa : et sic
in syllogismo ostensivo erit non causa ut
causa : et non ponitur in secundo argu-
mento : ergo non est in syUogismo ad
Soiuiio. impossibile, sed in ostensivo. Sed adhoc
secundum ea quae dicta sunt in capite
anteriori^ dicendum quod quamvis pro-
positio quae est non causa ut causa^, pona-
tur inter praemissas prioris argumenta-
tionis, quee revera ostensiva est : non
tamen ab ipsa debet denominari : quia
finaHter non ponitur ad primam conclu-
n 38
TRACT. III 593
CAPUT XIX.
ut causam.
Modi autem fallaciae secundum nume-
rum formationis eorum multiplicandi
sunt. Sunt autem duo modi. Unussecun- modiDuosunt hujus
dum quod non causa potest communi- faiiacise.
care in aliquo termino cum propositioni-
bus quae sunt causae conclusionis : sicnim
in nuUo communicaret cum eis, tuncnon
possetesse non causa ut causa : si autem
in altero communicat hypothesis sive
proposilio quoe non est causa, cum pro-
positionibus quae sunt causoe conclusio-
nis falsae : aut communicabit in subjecto,
aut in prsedicato.Et penes istascommuni- Primus mo-
cationes duoformantusmodi paralogizan-
di : unus sciHcet quando non causa ut
causa in subjecto communicat cum pro-
positionibus quee sunt causa, ita quod in
aliqua propositionum quae sunt causai,
sumatur subjectum hypothesis : et sic
est unus et primus modus fallendi : sicut
enim ista hypothesis, omnis lapis est ani-
mal, estsupposita : itaconcludatur, quod
omnis homo est lapis, sic : omnis mar-
garita est lapis : omnis homo est mar-
garita : ergo omnis homo est lapis.
Hoc est impossibile : sed non sequitur
propter hypothesim : ipsa enim remota,
adhuc sequitur idem impossibile.Et hunc
modum ante finem secundi Priorum po-
nit Aristoteles in terminis generaHbus
ponens hanc hypothesim, omne b est a,
si ergo c sumatur sub b, non quidemut
inferius sub superiori ut homo sub ani-
maU, sed ita quod in syllogismo fiat c
subjectum ejus quod est b^ et d sumatur
sub c, ita quod fiat subjectum ejus eodem
modo sicut prius, sic : omne c est b, om-
ne d est g, sequitur quod omne d est b:
quse quamvis falsa sit,nontamen falsaest
vel sequiturpropter hypothesim : et iste
 594 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

est modus primus. Et est planum illud si sumatur tam subjectum quam prsedica-
ponatur in terminis specialibus, quod a tum ab illis propositionil)us quae sunt syl-
sit animal, b lapis, c margarita,D autem logismi ad impossibile : tunc non incidit
homo : tunc enim est hypothesis : om- hsec fallacia, quia tunc ex ipsa hypothesi
nis lapis est animal, qua supposita con- de necessitate sequitur falsum quod con-
cluditur^ omnis homo est lapis, sic : om- cluditur sicut ex propositionibus s^dlogis-
nis magarita est lapis : omnis homo mi. Et exemplum quidem inductum suf-
margarita : ergo omnis homo lapis. Et ficit ad utrumque istorum modorum : si
hoc quidem est impossibile : sed non enim sumatur syllogismus ad impossibile
accidit propter hypothesim. penes communicationem in hoc termino,
secundus
niodus. Si autcm prsemissee ostendentes impos- vita, tunc potest vita praedicari, et anima
sihile communicentpraedicatohypothesis, subjici inhypothesi : et sic destruit exem-
siceritsecundus modus, et est exemplum pkim secundo modo : quia tunc conjun-
tale : sit enim hypothesissicut prius^ quod gitur syllogismus ad impossibile prsedi-
omnis lapis est animal : qua supposita cato hypothesis. Yel potest hoc quod di-
concludatur animal esseinanimatum,sic : co, riYa, subjici, et anima prsedicari : et
omne corpus est inanimatum : omne ani- tunc respondet exemplo primo modo :
mal est corpus : ergo omne animal est quia tunc syllogismus ad impossibile
inanimatum. H«c conclusio est impos- conjungitur subjecto hypothesis. Sicergo
sibilis : sed non sequitur ex hypothe- sunt duo modi secundum hanc fallaciam.
si. Hypothesi enim remota adhuc se- Est autem sciendum hic, quod quidam
quitur eadem conclusio. Aristoteles au- quaerunt de orationibus istis quas dicit
tem in fme secundi Priorum ponit de hoc Aristoteles non simpliciter esse insyllo-
generales terminos^ quod hypotliesis sit, gizatas, si sunt quantum ad primam
omne b cst a, et sumatur e supra a, ita conclusionem vel quantum ad secundam:
quod sit prsedicatum ejus,et a subjectum, et dicunt quod orationes istce simpliciter
et supra e eodem modo sumatur f, ita insyllogizatae sint : et si debeant reduci
quodr preedicetur, et e subjiciatur in syl- ad formam syllogisticam, sic debent for-
logismo: etarguatursupposita hypothesi, mari : omne quod contrariatur corruptio-
sic : omncB estA, haecesthypothesis : om- ni, est generatio : vita contrariatur cor-
neEest f^ omne a est e, ergoomne a est f. ruptioni, per hoc quod contrariatur mor-
Hsec enim conclusio falsa est : non tamen ti quse est corruptio : ergo vita est gene-
sequitur propter hypothesim : et ideo hy- ratio : ergo vivere est generari. Quod
pothesis est non causa ut causa. Et filsum est, quia quod vivit non genera-
hoc planum est in terminis speciali- tur, sedgeneratum est jam.
bus, sicut dictum est, si per a in- Et respondent ad hoc et dicunt quod
telligatur animal, et per b lapis, per f prima falsa est : dicunt enim non genera-
vero inanimatum, per e autem corpus, et tionem solamcorruptioniesse contrariam,
deducatur sicutpaulo ante dictum est. sedetiam creationem per quam sicut per
Sic ergopatet quodduo modiparalogi- generationem exiitres et mutatur de non
zandi sunt secundum hanc fallaciam. esse ad esse. Sed hoc nihil est : quia si
Unus, quando syllogismus ad impossi- contraria accipiantur creatio etcorruptio,
bile communicat subjecto hypothesis : et tunc oportetquodnatasintfiericircaidem,
alius, quando idem syllogismus commu- quodsubjicibilesitcreationietcorruptioni.
nicat cum prsedicato hypothesis. Et non Unde hoc quad dicunt non est physicum.
possunt esse plures : quia si propositio Ideo dicunt ahi, quod hcTC est falsa,
sive hvpothesis communicaret cum pro- mors et vita sunt contraria : non enim
positionibus syllogismi ad impossibile in haec, mors scilicet et vita opponuntur
utroque termino, ita quod hypothesis contrarie, sed ut privatio et habitus. Sed
 LIBER I ELEXCHORLM,
secundum hanc responsionem non vita-
tui% quin adhuc sequatur conclusio falsa,
sic : omne quod privative opponitur cor-
ruptioni, est generatio : vita privative
opponitur corruptioni, quia morti qute
est corruptio : ergo vita est generatio :
ergo vivere est generari. Etiam ut prius,
et intermitur hypothesis.
Ideo dicunt alii, quod hsec est falsa,
mors est corruptio : et dicunt rationem
hujus esse : quia nihil quod sequitur ut
terminus et fmis ex ahquo motu vel ex
ahqua mutatione, potest dici motus iste
vel ista mutatio, ita quod motus vel mu-
tatio prsedicetur de isto : ad generatio-
nem enim animalis sequitur vita : et ideo
ipsa vita non est generatio : sicut enim
ante dictum est, illud quod generatur non
vivit, sedquando vivit, jam generatum
est. Eodem etiam modo est de corruptio-
ne : prius enim corrumpitur animal et
post corruptionem sequitur mors, et tunc
est animal in corrupto esse. Cum ergo
corruptio qusedam sitmutatio, ad quam
sequitur mors, non potest mors esse cor-
ruptio : et ideo falsa est propositio quae
dicit quod mors est corruptio : et ex ista
propositione falsa cum aliisprsemissis fal-
sis sequitur conclusio falsa. Non sequi-
tur enim, si mors et vita sunt contraria,
ergo vita est generatio, nisi aut ponatur,
aut intelligatur haec, mors est corruptio :
et hoc est idem ei quod ante dictum est
in distinctione propositionum. Unde sic-
ut supra dictum est, istse orationes s\\-
logizatee sunt quantum ad conclusionem
primam falsam : necessario enim sequi-
tur ex preemissis conclusio falsa, et est
bonus syllogismus ostensivus ostendens
falsum ex falsis : sed quantum ad secun-
dam conclusionem : quae tamen princi-
paliter est intenta, simpliciter sunt insyl-
logizatae istae orationes : non enim ex
impossibili conclusione sequitur hypothe-
sim simpliciter esse interimendam : quia
hypothesis simpliciter non est causa con-
clusionis impossibilis : et sic quantum ad
istam conclusionem qaae est principaliter
intenta, sunt istae orationes insyllogizatae :
TRACT. Ui 593
et sic ad propositum sive ad intentum
insvlloffizatae.
Attendendum etiam, quod■ _conse- Nota
inter dupU'
cem conve-
quens sivefaUaciam consequentis et non *■ nientiam in-
quentis et
causam ut causam convenientia est : pri- ciam conse-
mo auidem, quod sicut in fallacia conse- faiiaciam
quentis semper sunt duse consequentiae, ut cauaae.
una bona, et altera mala : sic etiam in
non causa ut causa duae sunt duorum ar-
gumentorum consequentiae, una bona
quae est ostensiva falsi, alia mala quae ex
falso est interemptiva hypothesis. Secun-
do in hoc^ quod sicut in consequento
quaedam est consequentiarum reciproca-
tio, ut ab antecedente ad consequens, et
e converso, et ita in non causa ut causa est
quaedam reciprocatio ab hypothesi ad fal-
sum conclusum, et a falso ad hypothesis
interemptionem. Sic ergo de paralogismo
secundum consequens et de eis qui sunt
secundum non causam ut causam deter-
minatum sit.
CAPUT XX.
De prseambulis ad sijllogizandum falla-
ciam secundum plures interrogationes
ut unam.
Ad intelhgendum fallaciam secunduni
plures interrogationes ut unam^ praeno-
tandum est et accipiendum ex Topicis,
quid sit interrogatio, et in quo differt a
propositione etenuntiatione. Interrogatio
enim (ut in Topicis est dictum) est pro-
positio probabilis cum nota interrogatio-
nis proposita. Enuntiatio autem (ut in
Perihermenia est dictum) est oratio
enuntians aUquid de aliquo. Propositio
autem (ut in primo Priorum) est oratio
enuntiativa alicujus de aliquo pro altero,
in ordine ad formam argumentationis et
preecipue syllogismi posita secundum
principium ex quo fit illatio consequen-
tis quae est conclusio, secundum quod
conclusio est medio vel mediis probata
enuntiatio vel propositio. Et sic patet quod
interrogatio addit supra» propositionem
dialecticam, quae probabilis est, modum
.596 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.
interrogandi, et assensumrespondentis su-
pracompositionem sipreedicatuminsitsub-
jecto : sicut cum dicitur, estne hoec vera^
currit homo ? vel putasne currit homo ?
velesthomoanimal, vel aliud aliquid tale
hujusmodi.
QutB autem differentia interrog^ationis
sit, quando nota interrogationis ponitur
ad compositionem, et quando ad totam
propositionem sive super consensum re-
spondentis, in primo Topicorum satis di-
ctum est ' : si enim sic quseratur, currit-
ne homo ? nota interrogationis ad com-
positionem ponitur : et talis oratio voca-
tur qusestio. Si autem sic dicam^ putasne
homo currit ? nota interrogationis non
ad compositionem fertur: quiaista expres-
se affirmant: sed nota interrogationis con-
sensum respondentis in compositionem
expectat : et ideo talis interrogatio non
est quaestio, sed propositio in qua pro-
pter non necessariam inhserentiam prs-
dicati in suhjecto quaeritur, an respondens
consentiat ? Qua?stio igilur et conclusio,
ut dicit Boetius, secundum suhstantiam
non differt, sed modo ; quia quod est
in duhitatis qua?stio, hoc idem prohatum
uno medio vel plurihus, et illatum cx
illis, efficitur conclusio. Sed etiam modo
non suhstantia differt interrogatio a pro-
positione : quia interrogatio estpropositio
cumnota interrogationiscadente superto-
tam propositionem quae non est de consen-
surespondentis.Sicetiammodosolodiffcrt
enuntiatio a propositione et interroga-
tione : quia enuntiatio simpliciter indicat
vel enuntiat ahquod preedicatum de ah-
quo subjecto : propositio autem est ea-
dem enuntiatio, quando suh forma argu-
menti primi syllogismi pro altero ponilur
quod infertur secundum hahitudinem
principii ex isto. Unde conclusio se ha-
het ad propositionem sicut illatum et
principiatum ex illo : propositio autem
se habet ad conclusionem sicut inferius
* Forte innuit hic illam difTerentiam quam
ponit Philosophus 1 Topicorum, cap. 3 in line,
inter propositionem dialecticam et problema
dialecticum. *
et principium ipsius : enuntiatio autem
suhstantia est propositionis et interroga-
tionis et conclusionis sine talihus modis
acccpta.
His visis rememoranda sunt quae in Enuntiatiq
Perihermenia de unitate et plurahtate d?e/Ijuid.'
onuntiationis dicta sunt. Dictum est enim
ihi, quod simpliciter una est enuntiatio,
in qua simpliciter unum de uno enuntia-
tur, hoc est, unum praedicatum de uno
suhjecto non voce tantum, sed rei veri-
tate : quia si sufliceret unitas vocis, tunc
propositio in qua subjicitur vel pra^dica-
tur nomen tequivocum, esset una simph-
citer : et hoc falsum est, sicut in Periher-
menia est ostensum : et ideo ad unitatem
propositionis requiritur et rei unitas sig-
nificata in praedicato et suhjecto , et
etiam quod sermo referatur ad unum,
etiamsi ipse sermo sit plures, sicut patet
in hac, homo est animal rationale mor-
tale, quae una est, eo quod praedicatur
unum de uno : quia rationale mortale
referuntur ad simpliciter unum, quamvis
plura sermone : quia sequens differcntia
est in praecedente sicut actus in potentia :
actus autem et potentia unum et idem
constituunt, et ad unum et idem referun-
tur.
Quamvis autem multiplex sit unitas, ut
dicit Aristotoles in\ primx philosophix^ ,
et Boetius in libro de Cnifafe et Uno,
scilicet unitasanalogiae, et unitas generis,
et unitas speciei, et unitas in numero^ :
et haec unitas in plura dividitur, diffmi-
tionis scilicet, et diffiniti, et indivisionis
per proprium accidens : et unitas acci"
dentis et subjecti generaliter , ut dicit
Boetius^ in ea in quibus non invenitur
diversitas in numerando. Cum tamen di-
citur , propositio vel interrogatio vel
enuntiatio una, in communi sumitur ad
omnes istas unitates. Unde haec est una,
substantia est ens : et haec una, homo est
animal : et haec una, Socrates est homo :
2 Aristoteles, In lOprimse philosophiae, tex.
coni. 1.
3 Ununi numero tripliciter : cf. 1 Topic. cap.
 LIBER I ELE^XHORUM;
et liJEc una, homo cst animal rationalc
mortale : et Iktc una, homo est risihile :
juidw-opo-
iiio plures.
et hoec ,una,
. homo
. est albus. A privatio
"^ ne
autem hujus umtatis m pra^dicato vel in
suhjecto vel in utroque dicitur propositio
plures : quia scilicet vel unum dc pluri-
bus^ vel plura de uno , vel plura de plu-
rihus vel annuntiantur vel proponuntur
vel interrogantur, sicut in his exemplis :
Socrates et Plato currunt. Yel Platolegit
et disputat. Yel Socrates et Plato legunt
jnid piures et disputaut. Et quando unum de pluri-
tiones^^ut bus, vcl plura de uno, vel plura de plu-
ribus, sub unica nota mterrogationis in-
terrogantur : tunc enim plures interroga-
tiones ut una : et dicitur plures propter
plura interrogata : et dicitur ut una
propterhoc quod suh unica nota interro-
gationis ponuntur , sicut patet in his
exemplis, estne Socrates et Plato animal?
Legitne Socrates et disputat ? Et Socra-
tes et Plato leguntne et disputant ? In
omnibus enim his est plures interroga-
tibnes ut una.
Causaappa -
rGnii36 in Et idco unitas notee interroorandi
o sive
hactaiiacia. modi interrogandi, eo quod formahs est
in interrogatione (quia facit interrogatio-
nem potentia actu interrogationem) est
principium motivum sive causa apparen-
tiae in hac fallacia :propter unitatem enim
modi putat aliquis etiam intcrrogatum
esse unum : et causa non existentiee sive
defectus sive falsitatis est diversitas sive
pluralitas interrogatorum sub una nota
interrogationis : et ex his duobus consti-
tuitur locus sophisticus, qui dicitur ct est
fallacia secundum plures interrogationes
ut unam.
Raiionomi- Ex his patere potest, quare fallacia
nis hujus i . i. ., -, . .
faiiaciae. ncec clicitur secuudum plures mterroga-
tiones ut unam, vel secundum plures
enuntiaiiones ut unam : peccat enim
lia?c fallacia sicut et omnes aliae extra
^ dictionem contra ordinem propositionum
in syllogrismo dialectico, quae ordine lo-
cahs habitudinis se hahent ad conclu-
sionem. Quia igitur dialectica propositio
est interrogatio et per modum interroga-
tionis proponenda respondenti, ideo me-
TRACT. 111
597
lius dicitur fallacia secundum plures in-
terrogationes ut unam, quam secundum
plures propositiones ut unam. Et hujus
ratio est, quia propositio dialectica primo
omnium interrogatur, quam proponatur :
et sic causa apparentiae primo apparet in
interrogatione, et per consequens in pro-
positione : ah eo ergo in quo primo appa-
ret, recipit denominationem, et non ab
eo in quo apparet posterius.
Adhuc autem notandum, quod plura
contingit interrogare dupliciter : sicut
etiam plura contingit signiticari duplici-
ter : aut enim plura interrogantur per
modum unius in dictione vel oratione
una : et tahs interrogatio non causat
hanc fallaciam quee dicitur secundum
plures interrogationes ut unam, sed po-
tius fallaciam sequivocationis vel amphi-
holoi?i8e vel alterius fahacise in dictione.
Si autem plura interrogantur, ut plura
significantur per modum plurium sub una
nota interrogationis proposita, illud so-
lum facit hanc fallaciam quae dicitur plu-
res interrogationes ut una. Lt, estne hoc
et hoc homo, demonstratis Brunello et
Socrate ? ha?c enim plura referuntur ad
unum quod est una demonstratio in isto
nomine . Ita cum dicitur^ suntne ista
homo, vel in his hoc et hoc ? oportet '^p^ura^ad^
enim sempcr quod plura in hac fallacia s^nt^referri
ad unum aliquod referantur, scilicet vel '" iac?a.'^'
ad unum propositionis, vel generis, vel
speciei, vel numeri, veldemonstrationis :
quia talis unitas in principium motivum
est aliquo modo quse credere facit unam
dandam esse responsionem.
Adhuc observandum, quod licet tria
possint esse interrogata, vel quatuor, vel ,
forle plura : tamen Aristoteles vocat
hanc fallaciam secundum duas interroga-
tiones ut una. Tum quia ita frequenter
fit. Tum quia magis latet et decipit in
duabus quam in plurihus. Tum quia, ut
dicit Pythagoras , principium omniuni
jjluralitatum est dualitas . Tum etiam
quia major numerus ponit minorem et
non e converso.
Ex his autem patet, quia quee uniun-
598 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

tur ut plura, aut uniuntur in demonstra- elenchus. Cujus exemplum est, ut putas
tione una, aut in aliqua forma : quia hic et hic est homo ? demonstratis So-
omnis demonstratio est respectu alicujus crate et Platone : et si dixerit, hic et hic
formse. Ut cum dico demonstrato uno est homo, inferat opponens : hic et hic
Cceco et altero vidente^ suntne ista cseca est homo : ergo hic et hic est unus homo :
vel videntia ? una demonstratione uniun- ergo qui percusserit hunc et hunc, ho-
tur : et postea in aliqua forma : quia in- minem ct non homines percutiet : et hoc
telligitur ista animalia vel corpora. Quan- inconveniens obviat danti unam respon-
doque etiam una interrogatio tit de par- sionem, ut dixisset^ iste est homo, et
tibus ejusdem contradictionis, ut estne ille est homo. Aut rursum si plura in
Socrates animal, vel non ? Quandoque plurali numero quserantur de pluribus
etiam de partibus est diversarum con- pluraliter significatis : ut si demonstratis
tradictionum : et sic fit deceptio secun- pluribus plurabler significatis (quorum
dum plures interrogationes ut unam, et qua^dam sunt bona et qu«dam non bona)
maxime propter notam unicam interroga- qua?ratur, utrum omnia ista sunt bona
tionis, ut dictum est. Sic ergo intelli- aut non bona ? utrum enim dixerit re-
gendum est de fallacia secundum plures spondens, hoc est, quamcumque partem
interrogationes ut unam. contradictionis dederit : aut accidit ei
falsum apparens evidenter, hoc est, ma-
CAPUT XXL nifeste falsum et hoc videbitur ei facere
opponens deducendo eum ad manifeste
De fallacia secundum plures interroga- falsum : aut est (hoc est, contingit) quod
tiones ut wiam. videbitur eidem respondenti facere elen-
chum. Si enim dicat, quod sunt bona,
His praenotatis, dicendum quod para- statim infert, ergo non bona sunt bona,
logismi qui fiunt in eo quod opponentes quod est apparens falsum : aut elenchum
sophisticepluresinterrogationes ut unam faciat ei dicens, ergo htec nonbonasunt,
faciunt, vel unam faciunt : quia faciurit quse tu dixisti quod bona.
formaliter, quod una nota est interroga- Quandoque autcm in assumptis qui-
tionis, et si materialiter plura sint quse busdam et suppositis et in talibus elen-
interrogantur : propter quam notam chus fiet verus, ita quod respondens du-
unius interrogationis latet ipsos respon- citur ad contradictionem : ut si quis con-
dentes materiafiter plures esse interroga- cedat et supponat simifiter (hoc est ,
tiones : et ideo unius interrogationis secundum similitudinem unam) unum in
assignatur responsio una ab ipsis respon- singulari et plura in plurali dioi diftini-
dentibus. In aliquibus ergo interrogatio- tione simili : nam secundum illam sup-
nibus facile est videre, quoniam interro- positionem si caecum est id quod nonha-
gatio est plures, et quia non una respon- bet visum, natum autem habere : tunc
sio est reddenda, ut quando plura quse- etiam caeca erunt quae non habent visum,
runtur de uno , ut quando quaeritur , nata autem sunt habere visum : demon-
utrum terra mare est aut ctelum ? quae stratis ergo duobus quando hoc qiiidem
ut plara non unica de uno quseruntur. unum habet visum, illud autem aliud
In aliquibus autem aliis quae in uno ali- non habet visum, sed est caecum, inter-
quo uniuntur vel uniri videntur, una rogato suntne ista caeca vel videntia ? si
apparet : et ipsi respondentes concedunt, unam dederit responsionem vel affir-
quod una sit interrogatioj et unicam dant mando vel negando, inferet respondens^
responsionem : et ideo vel ad interroga- quod ambo erunt videntia,velambocaeca,
tum non respondent,uteisfalsuni obviat; quod impossibile est.
aut redargui videntur, et videtur eis fieri Attendendum tamen hic^ quod si duo-
 LIBER I ELENCHORUM,
bus demonstratis, uno caeco, et altero vi-
dente, quffiratur utrum ista sunt cseca
vel videntia ? si respondeatur una re-
sponsione,sive quod sunt cseca, sivequod
sunt videntia, non accidit elenchus con-
tradictionis : et cum suppositione, quod
sicut caecum est aptum natum videre et
non videns, ita cseca apta nata sunt vi-
dere et non videntia : quia non ducitur
respondens ad oppositum suae respon-
sionis : sive enim inferat quod sunt Cceca,
sive quod sunt videntia, nihil est con-
tradictionis, nisi forte ex consequenti, ut
scilicet inferat, ergo ista sunt ceeca : et
dicat ulterius, ergo non sunt videntia :
et tu dixisti, quod videntia : vel e con-
verso si dicat, quod sunt videntia : ergo
non sunt caeca : tu autem dixisti, quod
sunt videntia. Si autem respondeat ne-
gative et dicat, non sunt ca?ca : tunc pot-
est accidere elenchus sic : non sunt
caeca : ergo hoec et hcec non sunt caeca :
ergo illud demonstrato caeco est videns :
et tu dixisti^ quod est caecum : et talia
facile est reducere ad elenchum.
Scias autem quod haec suppositio,
quod similiter sit dicere in singulari
sicut in plurali per responsionem, falsa
est : quia ex hoc prohatur, quia ex ipsis
coassumptis veris propositionibus sequi-
turfalsum, et falsumnon sequitur nisi ex
falso :si respondeat enimad hanc,suntne
ista caeca vel non ? unica responsione, et
dicat quod ista sunt caeca : tahter ergo
respondenti contradictoria sequuntur ista :
ista sunt caeca^ et ista non sunt caeca :
est aftirmatio falsa, etnegatio vera secun-
dum eum. Similiter ista sunt contraria :
ista siint apta videre non videntia, et ista
sunt apta nata videre videntia : et affir-
mativa falsa, et negativa vera. Similiter
istae sunt contradictoriae eidem : ista quae
sunt apta nata videre, vident : etistasunt
apta nata videre, et non vident : et est
affirmativa falsa, et negativa vera. Sed
ex ista negatione quae vera est respon-
denti , sequitur negatio primae contra-
dictionis quae falsa est cum suppositione
hoc modo : si ista sunt apta nata videre,
TRACT. TII 599
et non vident : et similitef est in singulan
et in plurah, ergo ista sunt caeca : sed
haec conclusio est respondenti falsa : et
falsum non sequitur nisi ex falso : ergo
aliqua praemissarum fuit falsa : non ista,
ista suntapta nata videre, et non vident :
ergo rehqua, ista sciUcet quod eodem
modo sit divisio in singulari et in plu-
rah.
Ratio autem qua probatur suppositio
falsa esse, est quiapeccat secundum figu-
ram dictionis : similis enim est huic,
quodcumque tu scis, vel inveniendo vel
addiscendo scis : sed ista scis, demon-
stratis duobus quorum unum invenit et
alterum didicit : ergo illa vel addiscendo
vel inveniendo scis. Similis enim est ta-
hs tlguratio in singulari et in plurali : et
ideo facitcredere, quod sit idem sive posi-
tum in singulari sub hoc signo, quidquid
vel quodcumque sive positum in plurali
sine signo eodem : cumtamen hoc modo
sit verum.
inodi hujus
De modis autem hujus fallaciae dicen- Qtiot sint
fallaciae.
dum, quod sunt tres : quia aut qucerun-
tur plura de uno, ut cum dicitur, estne
terra mare et coelum ? aut unum de plu-
ribus, ut cum dicitur, estne hic et hic
homo? aut plura de pluribus, ut cum
dicitur, utrum istasintvidentiaautcaeca?
demonstrato uno vidente, et alio caeco.
Posset tamen dici, quod isti tres modi
reducuntur ad duos quorum unus est
modus, quando plura ut unum in singu-
lari numero interrogantur de uno : vel
unum de pluribus singulariter subjectis,
ut estne hic et hic homo ? vel estnc ani-
mal hoc ethoc? secundus autem quando
plura de pluribus interrogantur in plu-
rali : et tuuc non elTugiet contradictio-
nem qui concesserit simpliciter in singu-
lari et plurali dari diftlnitiones, ut ante
dictum est.
De fallaciis ergo extra dictionem hoc
modo determinatum sit : sufhcit enim
hoc quod dictum est, adintellectum ejus
quod in suis elenchis dixit Aristoteles,
et hoc solum queerimus propter rudium
600 [). ALB. MAG. ORD. PR^D.

informationcm. Non onim quisvimus hic tiam eorum quai non proptcr se, sed pro-
subtilom do quolibct assignare rationem ter alia inquiruntur, quorum dalur mo-
et indagationem : quia videtur nobisquod dus generalis in locis, qua? potius sunt
magis impediat quam expediat ad scien- modus quam philosophia.

>CrQ9<
 LTBER I ELENCHORUM,
TKACTATUS
DE REDUGTIONE FALLAGL\RUM
CAPUT L fallaciis : et sic ad ignorantiam elenchi
De reductione omniiim fallaciarum.
Ad sciendum qualiter omnes loci so-
phistici sive fallaciae reducuntur in igno-
eFenchuiu- rantiam clenchi, oportet prsescire, quod
rommunis*
alia scecia- iignorautia
• . i elenchi , •
• dupliciter
i dicitur,
i • i sci-
lis. licet ab ignorantia elenchi secundum
quod syllogismus est contradictionis, ut
scilicet ignorentur ditferentise sive con-
ditiones et syllogismi et contradictionis
communiter : et sic ignorantia elenchi
non est specialis fallacia, quia non habet
speciale principium deceptionis. Et hoc
modo omnes fallaciee peccant secundum
ignorantiam eienchi : secundum prius ta-
men et posterius : quia fallacice in di-
ctione principalius peccant contra elen-
chum, quam contra syllogismum : eo
quod in fallacia in dictione unitas sermo-
nis est causa apparentiae : diversitas au-
tem in re signata est causa non existen-
tiae. Ad contradictionem autem requiri-
tur rei identitas, quoe non est in fallaciis
in dictione. Contra syllogismum autem
peccant ex consequenti^ quia syllogis-
mus aliquo modo in forma vocali salvatur
in unitate vocis. Ignorantia autem elen-
chi specialis (ut in ante liabitis dictum est)
est ignorantia differentiarum sive condi-
tionum quatuor, quse ad contradictionem
requiruntur, quee sunt idem, et ad idem^
et similiter, et in eodem tempore : et sic
specialem habet apparentiam decipiendi :
et sic specialis est fallacia dividens hoc
commune quod est fallacia sive locus so-
TRACT. lY
601
IV
L\ 1GN0RANTL\M ELENGHL
phisticuSjin tredecim cum aliis duodecim
non reducuntur aliai fallacice ; sed ipsa
cum aliis duodecim reducitur in ignoran-
tiam elenchi communiter dictam.
Quamvis quidam dicant quod igno- Aiia opinio.
rantia clenchi sempcr cst contra onines
conditiones elenchi et generales et spe-
ciales, sed differenter : quia uno modo
ignorantia elenchi est contra conditiones
elenchi secundum se : alio autem modo
est contra conditiones elenchi ex conse-
quenti. Et quando est contra conditiones
elenchi secundum se, tunc est specialis
fallacia, in quam alise non reducuntur.
Quando autem est ignorantia elenchi ex
conscquenli, tunc est generalis. Dici-
tur enim aliquis ignorare elenchum se-
cundum se, quando ignorat aliquam vel
aliquas conditiones contradictionis. Di-
citur autem ignorare elenchum ex conse-
quenti, sicut quando eo quod nomen est
verum,credit rem esse unam : et ex consc-
quenti, quia putat nomen esse unum et
rem unam, credit medium syliogismi essc
unum re et nomine : et quia putat me-
dium esse unum, ex consequenti credit
syllogismum esse unum et verum : et
quia putat syllogismum esse unum,
quando concludit contradictorium posi-
tioni respondentis, credit elenchum esse
unum et verum : et sic ex consequenti
ignorat elenchum. Et hoc in idem redit
cum eo quod dictum est in priori distin-
ctione.
Dicunt etiam alii, quod elenchus in
communi dicitur ignorari secundum se,
et ex consequenti dicuntur ignorari con-
 602 D. ALB. MAG.
diiiones ejus communes et proprice :
quando enlm apparens elenchus secun-
dum quamlibot fallaciam proponituv,
primo pulatur esse clenchus cum non sit :
et cum dicit quod ist» sint omnes condi-
tiones elenchi, sic ignoratur elenchus
primo, et conditiones elenchi ignorantur
ex consequenti : et quocumque istorum
modorum dicatur, in idem redit : sed id
quod primo dictum est, expeditius est et
verius ad distins^uendum ij^norantiam
elenchi specialiler dictam ah ignorantia
elenchi generaliter dicta.
His ita distinctis, notandum quantum
ad generalem reductionem omnium falla-
ciarum in ignorantiam elenchi, quodmo-
dificatio syllogismi est dispositio propo-
sitionum in figura et qualitate et quanti-
tate et habitudine medii reah ad extrema
ad necessitatem illationis conclusionis.
Modificatio Et ideo duplexest
r modificatio, ' sicut du-
syllogismi
tracu^^s^cm" ^^^^ ^^* necessitas illationis conclusionis.
cei Iraola.
ei incon- Quaedam enim est causata a simphci
-i
dine terrainorum in figura, et a quali-
tate et quantitate et ordine duarum pro-
positionum ad inferendum conclusio-
nem : et heec vocatur utilis conjugatio
determinata in arte libri Prionim secun-
dum syllogismi generationem et medii
inventionem et potestatem inferendi con-
clusionem : et immodificatio privans
hanc modificationem, est privatio ordi-
nis terminorum vel ordinis propositio-
num in debita qualitate et quantitate et
debito situ ad inferendam conclusionem:
et haec vocatur inutihs conjugatio deter-
minata in hbro Priorum. Est etiam mo-
dificatio non simpliciter sive universalis
syllogismi, sed ad propositum et realis
syllogismi ct in materia speciali : et hoec
est secundum habitudines reales princi-
piorum sive praemissarum ad conclusio-
nem. Et haec est duplex. Una quidem
secundum habitudines locales, quae exigi-
tur ad syllogismum dialecticum in mate-
ria probabili : et contra hanc peccat im-
modificatio, quae est privatio habitudi-
nis locahs, quando videtur esse et non
est : et haec modificatio determinatur in
ORD. PR^D.
Topicis : et immodificatio pertinet ad
Imnc librum qui dicitur sophisticorum
Elenchorum : quia ex eisdem principiis
non potuit determinari vera hahitudo lo-
calis et existens, et apparens et non exi-
stens : et ideo oportuit esse diversas scien-
tias ad determinandum hujusmodi immo-
dificationes : propter quod diversos opor-
tuit esse libros adhuc unius scientiae, quae
topica dicitur in communi. Alia autem
modificatio specialis in materia necessa-
ria et demonstrativa est, quee determina-
tur secundum habitudinem medii, quod
est causa immediata realis et essentialis
non tam conclusionis quam rei conclusae,
quae determinatur in libro Posteriorum
analyticorum. et ex defectu ejusdem ha-
bitudinis causatur immodificatio, quae
(ideo quia ex defectu eorumdem prin-
cipiorum constituentium habitudinem
causae ad affectum causatur) determina-
tur etiam in eodem libro Posteriorum,
or-
et vocatur talis deficiens syllogismus fal-
sigraphus, deficiens a modo habitudinis
causae ad effectum.
Adhuc autem notandum, quod est syl-
logismus sive ex quantitate et qualitate
et situ propositionum, sive etiam ex ha-
bitudinelocaliexnecessitateconsequentiae
inferens ; et est syllogismus ex quantitate
et quaUtate etsituterminorum et proposi-
tionum, et habitudine locali ex necessitate
et inferens et probans et notificans sivecer-
tificans : et secundum haec duo sunt iterum
duae modificationes, et oppositis his duse
immodificationes: et de modificatione syi-
logismi inferentis tantum jam dictum est,
et de ejus opposita immodificatione. Mo-
dlficatio autem syllogismi probantis sive
notificantis, sive etiam certificantisestta-
lis, quod habitudo principiorum ad con-
clusionem per priora simpliciter vel
priora quoad nos certificet et probet et no-
tificet et non per idem : et hunc modum
non servat petitio ejus quod est in prin-
cipio. Unde quamvis talis paralogismus
de necessitate inferat, tamen non probat
nec certificat : et ideo est immodifica-
tus.
 LIBER I ELENCHORUM
His ita determinatis, patet quod aut
dividendum est (sicut divisim deterniina-
lumestde ipsis) apparentes syllogismos et
apparentes elenchos, aut reducendum est
omnes adelenchi ignorantiam generaliter,
etdocendumqualiter reducantur genera-
liter et specialiter : utrumque enim do-
cendumestsi ars debeat esse completa.
Et quod diximus sic aut sic esse tra-
dendum sub disjunctione, intelligimus
quod et hoc et iilud sit docendum. Et
cum habita sit doctrina qualiter divisim
generantur et docentur, subjungendum
est qualiter generaliter et specialiter in
ignorantiam elenchi reducuntur : hoc
enim faciendum est his qui fallaciam
ignorantiae elenchi generaliter dictam fa-
ciunt commune principium fallendi in
omnibus fallaciis : et hoc faciunt omnes
qui bene sapiunt in fallaciarum principia
scientiam sive cognitionem.Est enim sive
contingit omnes dictos modos et species
resolvere in elenchi diftinitionem igno-
ratam : eo quod in qualibet ignoratur
aliqua conditio elenchi in quantum est
syllogismus contradictionis : et hoc gene-
rahter. Primum quidem considerando si
modi immodificati sunt secundum defe-
ctum habitudinis locahsinferentis syllo-
gismi et probantis : si enim hoc sit, quod
deficiat in modo inferentis et probantis
syllogismi ignoratur elenchus in ahqua
conditione syllogismi inferentis et pro-
bantis : et etiam contradictio, et sicigno-
ratur elenchus per consequens : oportet
enim in syllogismo inferente et probante
ex his quae posita sunt, debito ordine
habitudinis localis vel habitudinis causee
accidere de necessitate illationis conclu-
sionem, sic quod ex necessitate locali vel
causali accidat conclusio, et non tantum
videatur apparenter accidere et non ac-
cidat secundum rem. Hoc autem deficit
in omni fallacia in qua videtur accidere
conclusio ex pramissis : sicut enim jam
ante dictum est, fallaciae in dictione pec-
cant contra hoc quod est syllogismum
esse ex quibusdam, quia n:ultipttx (s
vel actuvel potentiavel secundum phan-
■ TRAGT. IV 603
tasiam. Multiplex autcm dico sive si-
gnificatione, sive suppositione, ut in
figura dictionis. Et si iste syllogismus est
non ex quibusdam positis, et sic immo-
dificati sunt paralogismi secundum me-
dium reale simpliciter, principalius tamen
peccant contra elenchum, ut innuit Ari-
stoteles, qui dicit quod peccant contra
elenchum, et non negat quin peccent
contra syliogismum, quamvis non ita
principaliter sicut contra elenchum. Et
quamvis forte habent aliquo modo ea
quae sunt de syllogismo secundum vocem
et quantitatem et qualitatem et ordinem
propositionum, non tamen habent hoc
rcaliter : quia medium non est unum se-
cundum rem, sed multa aliquo modo, et
variatum, non secundum eamdem signi-
ficationem acceptum in praemissis. Simi-
liter est fallacia secundum ignorantiam
elenchi, qui licet immodificatus possit
dici, quia habet terminos quatuor, cum
syllogismus verus non habeat nisi tres,
ut patet : a est duplum respectu b, et
est non duplum respectu c, ergo duplum
et non duplum : hic quatuor termini sunt
A, B, c, duplum et non duplum : tamen
in hoc non est vis, quia duo sunt syllo-
gismi in elencho : sed constat quod im-
modificatus est talis paralogismus quan-
tum ad elenchum; et hoc facile est vi-
dere in omnibus aliis.
Sciendum quod quia immodificati sunt,
per consequens etiam sunt infigurati :
quamvis enim figuram vocalem habeant,
non tamen habent figuram realem : quia
vel medium est multiplex et non debite
se habet ad extrema, sicut in fallaciis in
dictione : vel secundum rem indebite ac-
cipitur, ut in faliaciis extra dictionem : et
sic non habet figuram realem. Ex his
quae dicta sunt, satis patet de generali
reductione in ignorantiam elenchi : et hoc
est quod dicere intendimus.
 604 D. ALB. MAG.
CAPUT II.
De reductione sequivocationis et amphi-
bologise in igtiorantiam elenchi, et si-
iniliter compositionis et divisionis et
accentus.
Deinde in reductione in ignorantiam
elenchi, specialiter considerandum est
secundum speciales partes sive difTeren-
tias sive conditiones diffmitionis syllogis-
mi et elenchi : et videbitur quod contra
speciales conditiones et differentias pec-
cant loci sophistici speciales : nam illi
loci qui sunt de numero illorum locorum
qui sunt in dictione, hi quidem sive ali-
qui vcl quidani peccant secundum duplex
in nomine vel oratione, ut sequivocatio,
vel oratio amphibologica, et similis figu-
ratio in figura dictionis : eo quod uno
nomine et una oratione (propter unitatem
vocis quse causa est apparentiee in his tri-
bus faliaciis) consuetum est hoc aliquid
(hoc est, determinate unum) significare :
et plura significantur in his tribus fallaciis
una secundum formam prolationis et se-
cundum materiam quse est nomen et
oratio : et sic incidit ignorantia elenchi,
cum res diversa significetur : eo quod con-
tradictio requirit rem eamdem significare.
Hoc dicimus communiter ad significatum
ct consignificatum et ad modos signifi-
candi et quantum ad suppositionem et
modos supponendi. In om.nibus enim his
sub uno nomine vel oratione plura signi-
ficantur secundum rem^ vel plura signi-
ficantur, vel plura supponuntur, vel plu-
ribus modisinuno nomine vel oratione.
Uno dico secundum formam et materiam.
Et in his tribus causa apparentisB est in
unitate sermonis, et causa defectus est in
rei diversitate primo et per se : et ideo
tres isti loci sophistici simul unam et si-
milem habent reductionem.
objeciio. Et si dicat aliquis, quod figura dictio-
nis non habet multiplicitatem, quia non
Soiutio. respondetur in ea per distinctionem, Di-
cimus quod hoc est falsum : quia multi-
ORD. PR^D.
plex phantasticum simpliciter multiplex
est et in sophisticis, quamvis secundum
se non sit simpliciter multiplex : et re-
spondetur ad ipsum per distinctionem sic,
cum dicatur non significare vel supponere
plura secundum quod unum supponit et
videtur supponere plura : propter similem
quidem significationem videtur suppo-
nere unum in re, cum sint plura quse ac-
cipiuntur sub ipsa. In sequivocatione au-
tem et amphibologia actu plura signifi-
cantur. Et attende quod multiplex phan-
tasticum in reduclione magis conjungitur
his quse habent multiplex actuale, quam
his quae habent multiplex potentiale :
quamvis in reductione magis conveniat
cum potentiali, quam cum actuali : eo
quod sicut in actuali multiplici appa-
rentia est prima in unitate principiorum
secundum materiam et formam, et diver-
sitas in re est causa defectus por quam
ignoratur elenchus : ita est in figura di-
ctionis similis figuratio in sermone causa
deceptionis. Causa autem defectus est in
ipsa diversitate per quam deficit ab elen-
cho, et ignorat elenchum. Sic autem non
est in multiplicitate potentiali : in hac
enim una est oratio vel dictio secundum
quod unitas orationis vel dictionis secun-
dum materiam tantum et non secundum
formam prolationis et perposteriusdiver-
sitas in re significata etnon primo inre :
et ideo figura dictionis magis in redu-
cendo in ignorantiam elenchi similis est
multiplicitati potentiali, et magis similem
cum sequivocatione et amphibologia ha-
bet reductionem, quam cumcompositione
et divisione et accentu.
Compositio autem et divisio sive locus
sophisticus compositionis et divisionis re-
ducuntur in ignorantiam elenchi per pri-
mam causam sui defectus : eo quod dcii-
ciunt in hoc quod in compositionc for-
mali non est eadem oratio composita et
divisa, et in accentu sub diversitate ac-
centus prolatum nomen formaliter diffe-
rens. Quamvis enim omnes fallaciae in
dictione proveniant^ eo quod eisdem no-
minibus vel orationibus non idem se-
 LIBER I ELE^XHORUM,
cuiidum rem significamus, ut in ante ha-
bitis dictum est : tamen in diversis di-
versa est nominis vel orationis identitas :
in cequivocatione enim et amphibologia
et figura dictionis eisdem nominihus vel
orationihus secundum materiam et for-
mam prolationis non eadem significamus :
in compositione autem et dlvisione et ac-
centu eisdem nominihus vel orationihus
secundum materiam, et non eisdem se-
cundum prolationis formam non eadem
signilicamus : et idem hic dicemus, quod
in compositione et divisione et accentu
est oratio et nomen differens non secun-
dum materiam, sed secundum formam.
Oportehat autem tam in syllogismo
quam in elencho etiam heec omnia, scih-
cet et orationem et etiam rem eadem esse
et secundum materiam et secundum for-
mam prolationis^ si deheat verus elen-
chus vel verns syllogismus fieri : et si non
sit eadem oratio vel nomen secundum
formam prolationis et secundum mate-
liam vel secundum utrumque^ ignoratur
elenchus : quia elenchus est unius et ejus-
dem, non nominis tantum vel rei tantum,
sed rei et nominis, ut in primis dictum
est. Et patet quod ignoratur. Cujus pro-
batio est, quia si ahquis respondentium
ponat tunicam non esse vestem, et fa-
ciens elenchum syllogizet tunicam esse
tunicam, et non syllogizet eam esse ves-
tcm, quod negavit respondens : opponens
tahs tahter respondenti non contradicit,
et ignorat elenchum : quia contradictio
debet esse ejusdem reiet nominis, et ipse
non idem nomen syllogizavit : quamvis
etiam verum sit iUud, quod tunica esttu-
nica ; tamen notihcante syhogismo non
est hoc syUogizatum : quod manifestum
est ex hoc, quod adhuc facto syllogismo
et conclusio quod tunica est tunica, re-
spondens indiget interrogatione,quoniam
vel utrum idem significant quantum ad
eum qui interrogat ut inferat conclusio-
nem de tunica : cum positio respondentis
fnerit de veste. Dicitur autem tunica et
vestis idem : quia derivantur ab eodem :
vestis enim est quod vestit^ hoc est, tegit :
TRACT. IV 60o
tunica autem dicitur quasi tegica, eo
quod tegit. Sic ergo fallaciae in dictione
peccantes secundum muhiplex, in igno-
rantiam elenchi reducuntur.
CAPUT III.
De speciali reductione fallacise acci-
dentis in ignorantiam elenchi.
Paralogismi autem qui fiunt secundum
accidens quoad reductionem specialem in
ignorantiam elenchi, manifesti fiunt qua-
hter reducuntur, diftinito syllogismo.
Nam eamdem diffinitionem quae est syl-
logismi, oportet fieri etiam ipsius elen-
chi : sed oportet iUi diffinitioni adjacere
per additionem ipsam contradictionem :
et hoc ideo est, quiaelenchus addit supra
syllogismum : quia elenchus non tantum
est syUogismus, sed est syllogismus con-
tradictionis : et sic sunt duo constitutiva
veri elenchi : ita in diffinitione oportet
utriusque rationem et syllogismi et con-
tradictionis conjungere. Cum igiturgene-
rahs sit reductio paralogismorum : quia
immoditicati sunt, et immodificatus syl-
kigismus non ex necessitate fit secundum
ahquid et moditicatus. Tamen speciaHter
et accidentis fallacia, paralogismus est
immodificatus : quia ex extranea habitu-
dine medii ad extrema deficit ah illatione
necessaria : quod patet in exemplo para-
logismi accidentis : quia consequentia
hsecnon est necessariapropter extraneam
habitudinem medh ad extrema : si sic di-
catur : cum hoc sit, necesse est hoc esse.
Sicut cum homo sit, necesse est animal
esse. Hoc autem album est^ quod est ho-
mo vel animaL Ergo necesse est animal
esse alhum. Hoc enim non est necessa-
rium per syHogismum quocumque modo
formetur paralogismus. Si enim sic for-
metur : si homo est, necesse est animal
esse : sed homo est alhus : ergo necesse
est animal esse album. Sicenim formato
syHogismo quamvis bonum videatur ar-
gumentum^ tamen si sic formetur : ne-
cesse est animal esse, si homo est : scd
606 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
homo est albus : ergo necesse est animal
esse album : hic aperte est fallacia acci-
dentis. Potest etiam formari sic : si homo,
necesse est animal esse : sed animal al-
bum est : ergo necesse est hominem esse
album : tunc incidit in fallaciam conse-
quentis et accidentis : quia nihil prohibet
in eadem oratione vel paralogismo plures
esse modos fallendi, ut in ante habitis
dictum est, et in sequentibus ostendelur.
Patetigitur quod paralogismus acciden-
tis reducilur, quia ignoratur hujus con-
ditio elenchi, quod est necessaria syllo-
gismi consequentia : propter extraneam
et accidentalem habitudinem medii ad
extrema.
Hoc autem non tantum fit in dialecti-
cis, sed etiam in demonstrativis : sicut
cnim in dialecticis necessaria non est ta-
lis illatio, in qua medium extranee se
habet ad extrema : ita neque in demon-
strativis si triangulus habet tres angulos
sequales duobus rectis, accidit autem
triangulo figuram esse, vel accidit ei pri-
mam figurarum rectilinearum esse, vel
accidit triangulo principium compositio-
nispoligoniarum figurarum esse : eo quod
omnis iigura poligonia sivemultorum an-
gulorum in tot angulos resolvitur, quot
numero habet angulos : et si resolvitur
in triangulos onmis poligonia figura, se-
quitur quod triangulus est principium
compositionis omnium poligoniarum rec-
tilinearum ligurarum : et sic accidit
triangulo principium esse : accidit ergo
triangulo et figuram esse et primum esse
et principium csse. Non lamen potest
nccessaria et per se illatione concludi
passio et trianguli de his quae accidunt
triangulo : si enim sic formetur syllogis-
mus : omnis triangulus habet tres angu-
los sequales duobus rectis : sed triangu-
lus est figura per primum vel princi-
pium : ergo figura vel primum vel prin-
cipium habet trcs angulos gequales duo-
bus rectis. Sedestibi faUacia accidentis
et ignorantia elenchi : quia ignorat quod
facit consequentiam per se et necessa-
riam : hoc enim est id quod est proprium
subjectum et prsecisa causa passionis, ut
in Posterioribus determinatum est, cui
passio convenit omni et semper et secun-
dum ipsum.
Et si dicatur, quod hsec illatio est ne- Objectio.
cessaria, sive formetur syllogismus in
prima figura, sive in tertia, in quibus ex
affirmativis proceditur syllogizando : si
enim sic syllogizet afiquis : omnis trian-
gulus habet tres angulos sequales duobus
rectis : figura est triangulus : ergo figura
habet tres aequales duobus rectis : neces-
saria videtur illatio. Eodem modo si for-
metur in tertia fiorura sic : triano^ulus ha-
bet tres angulos eequales duobus rectis :
triangulus est figura vel primum vel
principium : ergo figura vel primum \q\
principium habet tres angulos sequales
duobus rectis : illatio iterum videtur esse
necessaria : et ita videtur quod non im-
pediatur illatio necessaria : non ergo vi-
detur quod per hanc reducatur paralogi-
smus accidentis. Ad hoc solvendum se- Soimio.
cundum Aristotelem dico, quod iste mo-
dus peccat contra syllogismum denion-
strativum, et non contra dialecticum :
quia non concludit passionem de eo quod
proprium et pra?cisum subjectum est
passionis, et cui secundum ipsum conve-
nit passio : demonstratio enim talis pas-
sionis non potest esse de subjecto quod
est figura vel primum vel principiura,
sed est de his in quantum sunt triangulus
cui secundum seipsum talis convenitpas-
sio.
Et ideo si elenchus est aliquis vel qui-
dam syllogismus, non erit verus et de-
monstrativus elenchus, qui fit de sub-
jecto quod non^habet tres angulos gequa-
les duobus rectis, secundum accidens,
hoc est, gratia alterius quod accidit ipsi :
quia illi per se non convenit, sed per al-
terum. Si autem secundum hoc aliquis ObjecUo.
objiciat dicens, quod secundum hoc par-
ticularis demonstratio semper fit secun-
dum paralogismum accidentis : ut si sic
arguatur : omnis triangulus habet tres
angulos aequales duobus rectis, isosceles
est triangulus : ergo habet tres aequales
 LIBER I ELEXCHORUM,
duobus rectis : quia isosceles non est per
se subjectam et causa praecisa passionis.
Soiutio. Dkendum est quod in particulari demon-
stratione et si non subjiciatur per se subje-
ctum, subjicitur tamenid in quo intellectu
et actu ponitur per se subjectum passio-
nis : quia in isoscele actu et intellectu
subjicitur triangulus : sed quando subji-
citur id cui per se non convenit passio,
nec ponitur in ipso, huic non convenit
passio nisi per accidens : et hoc est tigu-
ract primum et principium, quorumneu-
trum ponit triangulum : quia per conse-
quensnon ponitur antecedens, quamvis e
conv^rso antecedens ponat consequens :
et ideo argumentatio talis tota est per
accidenSj et est in demonstrativis para-
logismus accidentis.
Talis autem paralogismus non contem-
nendus est tanquam levis, quia secun-
dum hunc in operativis artifices qui or-
dinare habent in artificiis,et omnino sive
universaliter scientes et sapientes ab in-
sciis arguuntur : inscii enim quando vo-
lunt arguere contra sapientes, maxime
secundum accidens faciunt syllogismos,
ut dicantur sapientes secundum illam sa-
pientise determinationem in sexto Ethi-
corum, quod sapientia est virtus artis et
scientise : secundum hoc enim sapiens
est in quabbet arte, cujus experientia il-
lius artis ordinare convenit de artificio,
et ejus causam reddere. Sapiens enim si
dicat tantam columnam tanto capitello
subjiciendam esse, statim argui potest,
quod tantee columnse accidit lapidera vel
stillum esse : ergo tanto capitello tantus
lapis vel stillus subjtciendus est.Qui vero
de numeso sapientium non possunt divi-
dere quid cui per se et secundum ipsum
conveniat, et quid per se non sit secun-
dum ipsum, sed per aliud et per acci-
dens : aut concedunt interroganti sive op-
ponenti quod concludunt : aut quando
dividere non possunt, etiamst non con-
cedunt, tamen concedere videntur ; et
hoc in sophisticis inconveniens : quia
non vult sophista videri reprehensus vel
repar^^udus. Sic igitur patel qualiter se-
TRACT. lY
607
cundum specialem modum paralogismus
accidentis et in demonstrativis et in dia-
lecticis in ignorantiam elenchi reduca-
tur.
CAPUT IV.
De reductione fallaciae secundum quid et
simpliciter, et fallacise secundum igno-
rantiam elenchi, et fallacise petitionis
principii, et fallacise secundum non
causani ut causani.
Paralogismi autem qui liunt per locum
sophisticum qui dicitur secundum quid
et simpliciter, in eienchi ignorantiam re-
ducuntar ex hoc quod ignoratur elenchus
in quantum elenchus est, in hoc quod in
eis non de eodem et secundum idem est
affirmatio et negatio, cum in contra-
dictione potissimum requiratur, c|uod de
eodem et secundum idem sit affirmatio et
negatio. Quod autem in paralogismis fal-
laciae secundum quid et simphciter non
sit affirmatio et negatio de eodem, pro-
batur ex hoc, quod secundum quid albi
negatio propria est secundum idem quid
secundum quod afbum dicitur non esse
aibum, ut Indum esse aibum secundum
dentem, Indum non esse atbum secun-
dum dentem, opposita sunt secundum
affirmationem et negationem : et simpii-
c.ter albi sive dicere aliquid simpiiciter
esse album, hujus negatio est simpliciter
non esse album, ut liujus quod dico cvg-
num esse aibum, negatio est cygnum non
esse aibum : sed secundum quid esse al-
bum, non habet oppositam neg^ationem
simpliciter non esse album : nec e con-
verso simpliciter album esse, non habet
negationem oppositam secundum quid
non album esse. Si ergo aliquis oppo-
nentium accipit ut simpiiciter, quod a
respondente non nisi secundum quid ai-
bum esse datum est, non ad idem refert
affirmationem et negationem : ct sic non
facit elenchum sive contradictionis syllo-
gismum. Yidetur tamen facere elenchum
esse : eo qnod ignoretur quod sit elen-
 608 D. ALB. MAG.
chus secundum hanc elenchi conditonem,
quod est de eodem esse affirmationem ot
negationem.
objectio. Et si aliquis objiciendo dicat^ quod
cum sic arguatur dato a respondente,
quod Indus non est albus : Indus est al-
bus dentem : ergo est albus : el tu dedis-
ti, quod non est albus : istee sunt vere
contradictorise, Indus est alhus, et Indus
non est albus : et sic vera estcontradictio
in talibus paralogismis. Et addat adhuc,
quod cum dicitur, Tndus non est albus,
Indus est albus^ affirmatio et negatio sit
de eodem subjecto : et sic est vera con-
soiutio. tradictio. Dicendum quod non est vera
contradictio : quia in hac, Indus non est
albus, subjicitur Indus secundum se : in
hac autem, Indus secundum dentes est
albus, non subjicitur Indus secundum se,
sed contractus ad partem sui materialem,
ut ad dentem : et sic contradictio non est
de eodem ut de eodem sive circa idem,
nec est de eodem subjecto : et sic peccat
contra elenchum : in processu autem a
quid ad simpHciter incidit fallacia secun-
dum quid et simphciter. Et quamvis sic
peccet talis paralogismus contra elen-
chum, si comparetur conclusio ad id
quod datum est a respondente : tamen
si eadem conclusio comparetur ad prse-
missas svllogismi in quibus debet esse
sicut causatum in causa secundum neces-
sariarn illationemet consequentiam, pec-
cabit etiam contra syllogismum, ut supra
(in loco ubi de paralogismis secundum
quid et simpliciter agebatur) dictum est:
et sic etiam ignoratur syllogismus^ et ig-
noratur elenchus : et haec est duplex ra-
tio reductionis horum paralogismorum.
Manifestissimi autem sunt quoad redu-
ctionem paralogismi qui prius cum de
ignorantia elenchi ageretur, dicti sunt
fieri per difrmitionem omissam vel igno-
ratam ipsius elenchi. Hi enim reducun-
tur in ignorantiam elenchi, non sicut
idem ad seipsum, sed sicut speciale ad
generale : eo quod generaliter accipitur
ignorantia elenchi secundum quod in ip-
sum alii loci sophistici reducuntur : in
OnD. PR.ED.
talibus paralogismis fit phantasia vel de-
ceptio per apparentiam et non existen-
tiam secundum omissionem rationis si-
ve diffmitionis elenchi secundum ah-
quam parabolam vel differentiam po-
nendam in ratione clenchi. Et dividen-
tibus et determinantibus sic, ut dictum
est, communibus ratio reductionis in
omnibus locis sophisticis ponenda est :
et hsec est diminutio sive omissio et igno-
rantia rationis elenchi secundum quod
diffmitur ut syllogismus contradictionis.
\\\\ autem paralogismi qui fiunt in eo
quod sumitur vel petitur hoc quod erat
in principio sumptum vel positum secun-
dum quod principium est praemissa in
qua petitur conclusio et non probatur :
et etiam paralogismi qui fmnt in fallacia
secundum non causam ut causam, eo
quod inter prsemissas ponitur pro causa
conclusionis, quod non est causa illatio-
nis ejus : manifesti fiunt quoad reductio-
nem per diffmitionem syllogismi et elen-
chi secundum quod syllogismus est ct
elenchus. Secundum enim rationem diffi-
nitivam elenchi secundum quam elen-
chus syllogismus est, oportet accidere
conclusionem sive sequi, eo quod haec
sunt, ita quod prsemissse sint causa prop-
ter quam sequitur conclusio : et ab hoc
diftinitio syllogismi deficit non causa, et
sic ignorat elenchum. Et rursum in syl-
logismo probante et certificante oportet
quod conclusio sequatur ex talibus in
quibus non est exprimere id quod in
principio ponitur, quia nihil probari pot-
est per idem et seipsum : eo quod non
probatur nisi vel ignotum per no-
tum, vel minus notum per magis no-
tum: et hanc particulam elenchi in quan-
tum syllogismus est, non habent, sed
ignorant paralogismi qui sunt generati
secundum petitionem ejus quod est in
principio. Has autem duas fallacias non Hemovet
causam sciiicet et petilionem prmcqui m
reducendo conjungimus, quod secundum
ignorantiam ejusdem particulcT diflini-
tionis elenchi reducantur. Et ideo etiam
reductionem petitionis ejus quod est in
 LIBER I ELENCHORUM,
principio, reductioni fallacise consequen-
tis prseordinamus.
CAPUT V.
De reductione fallacise accidcntis in
ignorantiam ele?icki.
Paralogismi autem qui sunt secundum
consequens, per hoc reducuntur in igno-
rantiam elenchi, qui sunt partes acciden-
tis, non quidem verce partes subjectivoe
vel integrales, sed sunt partes quasi suh-
jectivse in hoe quod aliquam habent si-
mihtudinem cum partihus suhjectivis :
posita enim parte ponitur totum, et non
e converso, toto posito ponitur pars :
ita est in antecedente et consequente,
quod uhicumque consequens est, ihi est
antecedens : et non convertitur, quod
uhicumque sit antecedens, ihi sit conse-
quens. Nam consequens accidit semper,
hoc est, uhicumque est consequens, ihi
est antecedens : sed non convertitur,
quod si antecedens sit, consequent sem-
per sit : et hcec quidem videtur esse in-
Aiia
sitio expo-
et est tentio Aristotelis. Aliter autem dixerunt
aniiquoruiB quidam antiquiores quod, sicut dictum
quorum- ^ _ ^ _ ^
dara. est supra in generatione paralogismorum
consequentis, uno modo antecedens acci-
dit consequenti, et aUo modo e converso
consequens accidit antecedenti : tertio
modo unum convertihilium accidit reU-
quo : propter quod accidens commune
est ei quod antecedit, et ei quod sequitur
et ei quod convertitur : et ideo necesse
est consequens sive id quod sequitur,
partem esse accidentis : cum accidens
commune sit ad heec tria. Et quod haec
sit intentio Aristotelis quando dicit con-
sequens esse partem antecedentis, patet
ex hoc quod unus locus sophisticus non
potest esse pars alterius quantum ad ha-
hitudinem inferendi : quia si hoc modo
esset pars alterius quantum ad hahitudi-
nem inferendi, et non faceret numerum
cum ipso, idem sequeretur si esset pars
integralis ejus : unde oportet quod con-
sequens sit accidentis a parte termino-
TRACT. IV 609
rujn in quihus hahent fieri accidens et
consequens, et non a parte ipsarum ha-
hitudinum : sicut locus a specie non est
pars loci a genere : quamvis ea quorum
sunt istse hahitudines, sic se haheant,
quod unum est pars alterius suhjectiva :
et hoc consequens est pars suhjectiva al-
terius. Et sic consequens est pars acci-
dentis a parte terminorum, in quihus
fmnt accidens ct consequens, et non a
parte hahitudinum ipsarum qua3 sunt
consequentis ad inferendum. Hahitudi-
num autcm dico sophisticarum : omne
enim consequens accidit, sed non con-
vertitur : eodem enim modo verum est
quod antecedens accidit, ut quod conse-
quens accidit, et quod convertibile acci-
dit, ut in prcehahitis in generatione para-
logismorum accidentis dictum est. Sic
ergo patet quahter consequens est, quasi
suhjectiva pars accidentis.
Ne autem aliquis credat propter hoc
quod consequens est pars antecedentis^
quod non faciat numerum cum eo insti-
tuendo locum sophisticum specialem,
ideo assignanda est diflerentia dicendo,
quod differt ah accidente consequens :
quia accidens quidem est in uno solo su-
mere, consequens autem semper in plu-
rihus. Ethoc est dictum Aristotelis quod
triphciter exponitur, et semper hene et
satis convenienter. Uno quidem modo,
quod accidens semper est in una conse-
quentia : quoniam accidens est suhjecti,
et accidens consequens ad suhjectum, et
accidens relatum ad utrumque, ut in ante
hahitis de accidente determinatum est.
Consequens autem est in duahus vel plu-
rihus consequentiis, sive a positione con-
sequentis, sive a destructione anteceden-
tis procedatur. Aho autem modo quia
accidens est in uno solo medio^ quod
extranee et accidentahter se hahet ad
extrema : consequens autem in plurihus :
quia illatio consequentis est semper ah
eo quod est in plurihus : et ideo non de
necessitate ponit et infert consequens. Alii
autem exponendo dicunt, quod accidens
est in uno, hoc est, in terminis converti-
39
610 D. ALB. MAG. ORD. PR^ED.

bilibus qui sunt ununi in subjecto. Cujus per se. Hoc patet, quia nix et cygnus
exemplum est, ut si idem (hoc est, con- sunt in alio idem, ita quodutrumque per
vertibilia secundum subjectum) ponantur accidens et non unum per aliud respicit
esse rubeum humidum et mel, sic quod albi prsedicationem : et tamen nix et
omne rubeum humidum sit mcl ; sicut cygnus non sunt idem: sed homo et ani-
e converso, omne mel est rubeum humi- mal sunt in substantia idem, et unum
dum. Et si idem in subjecto per conver- est per aliud et non per accidens : et
tibihtatemponantur esse albus et cygnus, ideo homo est animal. Et sic formatur
ita quod omne album sit cygnus : sicut e paralogismus : nix est alba : cygnus est
converso, omniscygnus est albus. Adhuc albus : ergo nix est cygnus.
enim incidit in talibus fallacia accidentis Aut rursum in alio exemplo, sicut in
sic : idem est mel et rubeum : tu cogno- Melissi ratione, ipse MeUssus hsec duo
scis rubeum: ergo tu cognoscis mel. Vel idem esse accepit, scilicet quod factum
sic : idemest album et cygnus : tu cogno- est et principium habet, in eo quod est
scis album : ergo tu cognoscis cygnum. terminatum sive tlnitum esse. Et forma-
Et cum dicitur, quod consequens semper tur sic paralogismus : quod factum est,
in pluribus est (hoc est^ in terminis non terminatum est : quod habet principium,
convertibilibus) quia a non convertibili, terminatur sive finitum est: ergo omne
sed ab eo quod est in pluribus, accipit factum habet principium. Idem enim se-
inferentiam consequens : nam in conse- quitur factum, existens idem cum eo
quente quse uni et eidem sunt eadem, quod habet principium, propt-er id quod
illa probamus per paralogismum conse- idem esse ponuntur in eo quod est esse
quentis sibi invicem esse eadem. Ex tali terminatum sive finitum : et sic fit para-
enim et propter talem apparentiam et logismus consequentis ex affirmativis in
defectum fit secundum consequens appa- secunda figura. IVon solum autem iit hoc
rens elenchus. In consequentis enim modo paralogismus consequentis, sed
allacia medium est in plus utroque ter- etiam quando convertitur consequen-
minorum : quia quando aliquid est idem tia quae conversionem non habet, sicut
alteri, illud alterum sequitur ad ipsum : patet in hoc paralogismo : quee aequalia
et si duo quce non sunt sibiinvicem eadem sunt, eamdem magnitudinem accipiunt :
esse dicantur in tertio, sicut homo et ergo quae eamdem magnitudinem acci-
asinus in animali, illud tertium erit con- piunt, cequalia sunt. Duo et tria eamdem
sequens ad utrumque illorum : et si ter- magnitudinem accipiunt, si utrique duo
tium illud fuit medium ad inferendum addantur. Ergo duo cum duobus et tria
unum istorum de alio, tunc erit medium cum duobus sunt sequaha, quod falsum
inferens in plus et illatum in minus : et est : quia duo cum duobus sunt quatuor,
ita semper erit fallacia consequentis : ut et tria cum duobus sunt quinque. 31elis-
homo est animal : et asinus est animal : sus enim sumit quia quod factum est,
ergo homo est asinus. Et est a positione habet principium, quod etiam e converso
consequentis : eo quod medium in falla- sit, quod omne quod principium hahet,
cia consequentis semper erit consequens sit factum. Melissus enim in hac ratione
non convertibile. Non enim generaliter probat sive probare videturid quod prin-
verum est, quodquaecumqueuniet eidem cipium habet, factum esse, et quod fa-
sunt eadem, quod ipsa sunt eadem : sive ctum est, principium habere, in eo quod
quae in uno et eodem sunt eadem, quod sunt idem vel eadem in hocquod est ter-
ipsa sunt eadem : non enim generaliter minatum sive finitum esse : et ab illo
hoc verum est, si sint eadem in uno sumit inferentiam, quod sint eadem ex
secundum accidens, et non ita, quod aftirmativis in secunda iigura.
unumparticipetilludper alterum et aliud Similiter ergo arguit, ac si sic arguat
 LIBER I ELEXCHORUM,
in his : sialiqua aequalia facta suiit, quod
non sequitur : quia eamdem magnitudi-
nem accipiunt : ergo quce unam sumunt
magnitudineui, aequaiia facta sunt, quod
non sequitur. Quare patet quod sumit
consequens et arguit a positione conse-
quontis. Sic ergo patet qualiter conse-
quens est pars accidentis : et quoniam
accidentis fallacia in ignorantiam elenchi
reducta est, manifestum est quoniam et
iste paralogismus qui secundum conse-
quens est, reductus est in ignorantiam
elenchi ut pars ejus : et iste communis
modus est cum accidente reductionis con-
sequentis in ignorantiara elenchi. Redu-
ctio tamen paralogismi consequentisetiam
aliter speciali modo perspicienda est : et
quia specialiter ignorat elenchura secun-
dum illud difrinitivum inelenchi diffmi-
tione positum, quod est, quod syllogis-
mus est oratio in qua quibusdam positis
ailud accidit ex necessitate : contra hoc
enim peccat paralogismus consequentis :
quia non habet debitam terminorum po-
silionem : eo quod consequensponit pro
antecedente, et e converso : cum tamen
consequens non necessario ponat antece-
dens, quamvis antecedens ponat conse-
quens. Iloec est sententia Aristotelis de
reductione consequentis in ignorantiam
elenchi a nobis secundum duos Commen-
tatores lideliter exposita : et sunt in ea
adhuc dubitationes plurimse.
CAPLT YI.
De solutione dubionoii qux su/if circa ea
quss dicta sunt.
Dubitatio Est autem dubitatio primum de hoc
^'""'^" quod siconsequens pars accidentis est,sive
integralis, sive subjecliva, nun deberet
consequens cum accidente facere nume-
rum : quia pars cum toto non facit nu-
merum : consequens ergo cum accidente
non facit nisi unum locum sophisticum.
Secunda. Adhuc autcm videntur opposita et non
simul posse stare, quod accidens in uno
solo aliquando, consequens autem sem-
TRACT. IV
611
per in pluribus, et quod tamen conse-
quens sit pars accidentis : quia plura
nonsuntpars unius, sed potius e con-
verso unum est pars eorum quse sunt
Sed ad hoc dicendnm est, quod sicut soiutio pri-
plura.dictum est, non dicitur consequens
ant^
pars accidentis, quodsitvere pars vel in-
tegraUs vel subjectiva, sed quia quam-
dam simihludinem habet partis subje-
ctivae : quia ubicumque est consequens,
ibi est accidens : sed non convertitur :
cujus ratio incommuni est, quodinfalla-
cia accidentis medium sive inhcerens est
in plus quam extrema illata : et ideo
accidit, quod id quod est in plus, accidit
ei quod est inminus, et e converso, Cum
ergo in fallacia consequentis semper
prius attribuatur ei quod est in plus, et
aliud idem postea attribuatur ei quod
est in minus, semper attribuitur aliquid
rei subjectae, et postea accidenti, et hoc
facit paralogismumaccidentis. Patet ergo
quod in omni paralogismo consequentis
coincidit et est paralogismus accidentis :
quandocumque enim dissimihter altri-
buitur rei subjectee et accidenii, fit falhi-
cia accidentis. Ubicumque iffitur est con- ubicumque
. ^ o esl faliacia
sequens,
^ ,
ibi est accidens
.
: sed non con- ronseiuen-
tis. iOi est
vertitur,quod ubicumquesit accidens, ibi
^ . ^
faiiacia ac-
cideinis. sed
sit consequens : quia sicut in ante habitis "«"versc.
« ^^^-
de accidentedictumest, accidensinmultis
terminis est et convertibihbus et non con-
vertibiUbus.
In terminis autem convertibilibus, ut
cum dicitur : homoest risibile : risibile
est proprium : ergo homo est proprium.
Et patet quod hoc est accidens, et non
consequens : quia secundum consequen-
tiam terminorum naturalem non conver-
titur. Est etiam accidens in terminis non
convertibilibus, et hoc modo in terminis
se habentibus ut excedentia et excessa :
album currit : musicum album : ergo
musicum currit. Et est accidens hic et
non consequens : quia consequentia na-
turalis non est e converso : et sic iterum
est sine consequente. Est etiam in ter-
minis non convertibilibus quee se ha])ent
 612 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

ut in plus et in minus : et hoc duplici- terminorum. Cum autem non fit nisi in
ter, scilicet ita quod termini sint diver- uno terminorum, sed non convertibi-
sorum generum vcl unius et ejusdem lium, in eodem genere se ut inferius et
generis, ut superius et inferius. In termi- superius habentium, nonin debitis ligura
nis diversorum generum : ut hic : omne et modo dispositis : et sic ratione termi-
ses naturale : statua ads : ergo statua est norum quibus accidens lit, consequens
naturalis. Hic iterum est accidens sine est pars accidentis : et sic accidens est in
consequente : quia naturalis consequentia una sola consequentia, et consequens in
terminorum non est e converso. consequentiis pluribus : vel accidens est
In terminis autem non convertibilibus in uno solo convertibili, et consequens
ejusdem generis non in debita figura et semper in pluribus, quia infert a conse-
modo dispositis dupliciter : quia medium quente : et semper est in pluribus : quia
comparatur ad utrumque extrcmorum, i^ quod in plus est, semper consequens
ut ad unum ut ad suppositum, et ad alte- est : quod autem in minus, est accidens. Solulio 86
cundffi.
rum ut essentia simplex. Dico autcm non Et quocumque modo dicatur, semper
debito modo in figura : quia si in talibus erit verum quod dictum est, quod scili-
terminis debita figura et debitus modus cet consequens est pars accidentis : et
sumitur, nulla incidit fallacia, sed fit ve- tamen accidens in uno solo, consequens
rus et bonus syllogismus. Dico autem autem in pluribus semper : quia licet
figuram indebitam etmodum, quando in accidens in pluribus generibus sit termi-
prima figura aut major est particularis, norum, tamen accidens est aliquando in
aut minor negativa, aut in secunda figura uno solo, quando scilicet est in conver-
ambse sunt affirmativse ex quibus proce- tibilibus. Hoc autem modo consequens
dit. Si ergo medium comparetur ad unum est nunquam in uno solo : quia inter
ratione suppositi, et ad alterum ratione consequentia convertibilia, consequentia
essentise, fitfallacia accidentis sic : ani- semper est bona : et patet quod hoc
mal est genus : homo est animal : ergo modo ut pars subjectiva consequens est
homo est genus. Hic etiam est accidens accidentis duphciter, ratione scificet
et non consequens : quia consequentia terminorum in quibus sunt et accidens
non convertitur. !Si autem comparetur et consequens : et quia semper ubi est
medium ad utrumque extremorum in consequens, semper ibi est accidens : sed
ratione suppositi, et non sit in debita non convertitur, quod semper ibi sit
figura et materia, sic fit fallacia acciden- consequens, ubi est accidens. Et quia
tis et coincidit cum ipsa fallacia conse- non est vera pars, nec ratione habitudi-
quentis semper in tali easu : ut quando num inferentium est pars, ideo non se-
arguitur ex majori particulari vel minori quitur quod non debeat facere numerum
negativa in prima figura, vel ex utraque cum ista fallacia quse est secundum acci-
negativa in secundafigura in terminis in dens.
eodem genere se habentibus ut superius Secundum consequens ergo decipimur,
et inferius. Ut omnis homo est animal : ut dictum est paulo ante, quando ea
omnis asinus est animal : ergo omnis probabamus esse eadem sibiinvicem,
asinus est homo. E converso non sequi- qusecumque uni et eidem sunt eadem
tur : et sic patet quod ubicumque est secundum accidens et non per se : nec
consequens, ibi est accidens: sed non e ita, quod unum per aliud sit idem ilH :
converso ubicumque est accidens, ibi quia tunc credimus quod quaecumque
etiam est consequens : et sic consequens sunt eadem consequenti, putamus ea-
dicitur quasiparsaccidentis. Et hoc etiam dem esse antecedenti : ideo quod vide-
modo dici potest, quod consequens est in mus quod quae sunt eadem antecedenti,
uno, accidens autem in pluribus modis sunt eadem consequenti : quando enim
 LTBER I ELENCHORUlVt
unum est de duobus, fit dispositio secun-
dse figurae ex affirmativis ; ut cygnus est
albus : nix est alba : ergo cygnus est
nix. Et sic est in Melissi ratione, quod
principium habere et factum essc unum
sunt in eo quod est terminatum esse : et
ideo creditur quod sicut omne factum
habet principium creationis, sic omne
quod habet principium, sit faclum : et
hoc non est verum secundum consequen-
tiam, ut in ante habitis dictum est. Simi-
liter autem in aHo paralogismo : quae
enim sequalia facta sunt, eamdem magni-
tudinem accipiunt : ideo putamus e con-
verso quae eamdem magnitudinem acci-
piunt, sequaha esse facta, cum hoc non
sit verum frequenter, ut in praehabitis
dictum est. Sic ergo inteUigendum est
quod in prcehabitis de consequente di-
ctum est.
CAPUT VIL
De rediictione fallacise secundum plures
interrogationes ut unam in ignoran-
tiam elenchi.
Paralogismi autem qui fiunt in eo
quod aliqui plures interrogationes ut
unam faciunt, in eo reducuntur in igno-
rantiam elenchi, quod in paralogismis
ilUs non enodamus, id est, manifestamus
propositionis (quae elenchi est proprium)
diffinitionem : nam propositio quae sub-
stantiahs est syllogismi et elenchi, pro-
positio est secundum diffmitionem veram,
qua unum proedicatum de uno subjecto
est. Quod ex hoc probatur, quod ea-
dem diffinitio est unius soUus rei et sim-
pUciter sine discretione vel nota discre-
tionis posita : eo quod unum non addit
ad rem cui opponitur rem aUquam vel
formam rei aUcujus, sed modum discre-
tionis tantum, qui modus totus in nega-
tione consistit : et hoc patet quod unum
est indivisum in se et ab aUis divisum :
indivisum autem in se negatio est, ad
Quam conseguitur divisum esse ab aliis :
Unum nihil ^ ,,.
reaie addit
seuper rm.
et sic realitcr non addit unum super rem
TRACT. IV G13
quae una dicitur esse : et ideo modo di-
scretionis differt una res a re, et non re.m
aUquam addit. Una igitur et eadem est
(liffmitio unius rei et simpUciter rei, ut
liominis, et unius tantum hominis non
singularis, sed unius per discretionis no-
tam indivisi. Similiter autem est etiam
in aliis. Si ergo una tantum propositio
est, quae unum praedicatum de uno sub-
jecto assignat, tunc eUam simpliciter
pi'opositio erit illa, quae talis est interro-
gatio. Quoniam autem syllogismus ex
propositionibus est, quae simpliciter pro-
positiones sunt, et omnis elenchus est
syllogismuSj sequitur quod elenchus ex
necessariis erit propositionibus. Si autem
propositio est unum de uno, manifestum
est quod qui hoc ignorat et omittit, in-
cidit in ignorantiam elenchi quoad omis-
sionem hujus particulae, quod propositio
elenchi non est una de uno : quia fiunt
interrogationes plures ut unam vel in
unam.
Ex omrUbus autem praeinductis palet.,
quod paralogismi qui sunt secundura
ignorantiam elenchi, omnes reducuntur
in ignorantiam elenchi, quoniam est in
eis apparens et non vera contradictio,
quae erat proprium elenchi, et sicprinci-
paliter peccant contra elenchum : non
quin etiam peccent conlra syllogismum,
sed ideo quia possunt peccare coatra
elenchum, nihil peccando contra syllo-
gismum : possunt enim impedire con-
tradictionem, non impediendo syllogis-
mum. Ut si dicatur a respondente, canis
est latrabile, et arguatur sic in contra-
rium : nullus piscis est latrabile : quidam
piscis est canis : ergo quidam piscis non
est latrabile : est syllogismus in quarto
primae, et non impeditur : et tamen non
contradicit : et similiter est in aliis falla-
ciis in dictione. Alii autem paralogismi
qui fmnt secundum fallacias extra dictio-
nem, in ignorantiam elenchi reducun-
tur, quia peccant contra syllogismi difli-
nitionem : quia illi etsi peccant contra
dictionem ut fallacia secundum quid et
simpliciter, ut in ante habitis dictum est,
614 D. ALB. MAG.
et ignorantia elenchi : tamen dicuntur
peccare contra syllogismum, quia non
peccando contra dictionem possunt im-
pedire syllogismum : ut si detur a re-
spondente, quod nullus homo est genus,
et arguatur in contrarium sic : animal
est genus : homo est animal : ergo homo
est genus. Istse enim, nuUus homo est
genus, et homo est genus, A^ere contra-
dicunt : et tamen syllogismus non valet
impediente fallacia accidentis. Et sic est
in ahis fallaciis extra dictionem genera-
literloquendo,conclusioenimparalogismi
habet duas comparationes : unam qui-
dem ad prsemissas ex quibus sequitur et
in quibus est ut efFectus in causa, et sic
impedit syllogismum : aliam autem ad
defectum respondentis contra queni ar-
guitur, et quem sophista opponens in-
tendit redarguere a loco sophistico ar-
guens : et quoad utramque comparatio-
nem omnes paralogismi peccant contra
elenchum.
Et attende quod affirmatio et negatio
orationes sunt, et fallaciiP in dictione
peccant contra elenchum : ideo Aristote-
les paralogismos fallaciarum in dictione
t^^&v^B^TV^
ORD. PR.ED.
frequentius vocat oi'ationes : et quia
paralogismi fallaciarum extra dictionem
peccando contra syllogismum, non pec-
cando contra elenchum, ideo vocat illos
frequentius paralogismos, quasi appa-
rentes syllogismos. Sic etiam figura di-
ctionis peccabit contra syllogismum
mutando quid in quale, quando tit ex
collatione propositionum ad invicem et
ad conclusionis consequentiam : et pec-
cabit contra elenchum comparando con-
clusionem ad redargutionem responden-
tis : quia si respondens concedat quid,
et opponens arguat de quali, non con-
tradicit.
Et sic est in eo quod est secundum
quid et simpliciter, in eo qui est secun-
dum ignorantiam elenchi specialem, se-
cundum quod elenchus consistit in qua-
tuor conditionibus contradictionis, quse
sunt idem, et secundum idem, et sim-
pliciter, et in eodem tempore : sic enim
ignorantia elenchi impedit contradictio-
nem. Si autem conclusio comparetur ad
prfemissas, tunc impedietur syllogis-
mus.
 LIBER I ELENCHORUM,
TRACTATUS
QUALITER EX LOCO SOPHISTIGO
QUl NON POTEST
CAPUT I.
Qualiter hoc fit in locis sophisticis in
distinctione,
Determinatis autcmhis de generatione
paralogismorum secundum singulas fal-
lacias, et reductione eorumdem in igno-
rantiam elenchi : quia non redarguitur
perlocum sophisticum in quo fallacia si-
ve deceptio per fallaciam non generetur :
redargui autera videtur in quo generatur
deceptio : ideo in hoc tractatu ostende-
mus qualiter ex principio motivo (quod
est fallacia) patitur quis deceptionem, et
generatur in ipso in hoc quod decipitur
fallacia quae sui apparentia principium
est deceptionis.
Dicimus ergo quod fallacia sive de-
ceptio talis fit in his quidem locis sophi-
sticis qui secundum dictionem sunt. Et
primo secundum a?quivocationem et
orationem amphibologicam, cum ab
aliquo decipitur per multiplex eequivoca-
tionis vel amphibologise, et non potest
dividi sive distingui quod multipliciter
dicitur : eo quod vocis incomplexse uni-
tas, scilicet nominis vel verbi, vel unitas
orationis in amphibologia, credere facit
unitatem significationis et rei significatae
sub dictione vel oratione, et non valens
distinguere decipitur. Qusedam autem
sequivocorum non est idoneum (hoc est,
non est facile) dividere, et prsecipue quae
sunt aequivoca secundum analogiam, et
TRACT. V 61o
V
GENERATUR DECEPTIO IN EO
DISTINGUERE.
in his maxime prima qu(E aliorum sunt
principia, ut unum, et ens, et idem :
quia in his et nomen unum et significa-
tum unum et in uno, sed modis quibus-
dam illius quidem significatum importat
multa, et unum, et ens, quod significat
substantiam, et non significat accidens,
nisi quia est modus unius et entis quod
est substantia : et hunc modum est diffi-
cile videre. Et idem est etiam de illis
qui idem est efTectus unius. In aequivocis
autem quae sunt casu et fortuna aequivoca,
eo quod nomen diversis institutionibus
significat multa, eo quod talium nomen
unum est, et ratio substantiae aperte
diversa, facile est videre distinctionem.
In his autem locis sophisticis quae sunt
secundum compositionem et divisionem,
fallacia sive deceptio generatur in eo,
siA^e ex ista apparentia, quod oratio se-
cundum materiam notissima, nihil pu-
tatur dilTere, quando est composita
secundum formam in distinctione proba-
tionis, et quando est divisa per distin-
ctionem inferendo, sicut patet in pluri-
mis distinctionibus in quibus est compo-
sitio fallens vel divisio fallens. Similiter
est causa deceptionis in dictione una
secundum materiam, non una autem
secundum formam prolationis : in his
unitas materia? causa est motiva : de-
ceptio autem generatur ex hoc quod quis
nescit distinguere, quod aliquid signi-
ficaturacute vel remisse prolata, sicutin
his deceptionibus quae sunt in paralo-
gismis secundum accentum. In his
G16 D. ALB. MACt. ORD. PRiED.
enim propter unitatem materialem vocis
non aliud videtur significare remissa
gravi scilicet accentu, et intensa «ive
acuto accentu prolata : in nuUo enim
vel non in pluribus oratio (in qua talis
distinctio ponitur) aliud significare vi-
detur : diversas enim istse fallacia? de-
ceptiones generant propter diversitatem
motivorum sive apparentiarum quae sunt
in ipsis.
Horum autem paralogismorum qui sunt
secundum tiguram dictionis, vel in ter-
minatione, vel in signiticatione, vel in
suppositione, difficile est alicui imperito
dividere, hoc est, per distinctionem com-
prehendere, quae similiter vel in figura
terminationis vel in modo suppositionis
similiter dicuntur, et quae sunt ista quae
diversae ab illis vel consignificant, licet
diverse terminentur : vei quee diverse ab
illis significantur, ut sic unum significe-
tur quid, et aliud quale vel quale quid :
vel quae non eodem supponuntur, ut spe-
ciem unius praedicamenti vel generis mu-
tat in alia. Qui enim potest hoc facere,
quod sic distinguat quae unam habent
appellationis sive dictionis signitlcatio-
nem, ita quod pene dividat, hoc est, quae
pene in figura dictionis similia sunt, illi
proprie est videre verum. Sicut gratia
exempli dicimus, quod omne quod in
communi praedicatur vel subjicitur^ hoc
opinamur hoc aliquid significare, et in-
telligimus ipsum gratia suppositi poni,
et unum aUquid, sicut in Prsedicamentis
dictum est : quia substantiae nomen se-
cundum appellationis figuram videtur
hoc aliquid significare : talia enim signi-
ficant formam sive materiam quae com-
municabilis est suppositis, et per modum
concreti dicuntur secundum figuram vo-
cis, ut homo, corpus, substantia, ani-
mal : et ideo in ipso nomine inclinatio-
nem ad substantiam suppositam signifi-
cant, propter quod hoc aliquid videntur
significare : ahquando tamen significant
ipsam essentiam : et ideo difficile est dis-
tinguere. Qui distinguere scit ea quae
pene similia sunt, cum tamen diversa
sunt, maxime sciet annuere sive dare in
talibus quod dandum est, et negare
quod negandum est : hoc autem maxi-
me est in transcendentibus et in gcne-
ralissimis , sicut patet quod unum et
substantia quae est genus, maxime vide-
tur sequi hoc ahquid : et etiam ipsum
ens maxime videtur sequi hoc aliquid :
quia hoc aliquid maxime est unum, et
maxime substantia, et maxime ens : un-
de si aiiquis in taHbus distinguat signifi-
catum a supposito, et maxime annuit per
distinctionem quid pro nomine accipia-
tur, maxime potest videre verum.
Propter quod etiam patet, quod hic
qui secundum figuram dictionis ponitur,
ponendus est in his locis sophisticis qui
sunt secundum dictionem : quamvis in
aliquibus conveniat cum locis sophisticis
qui sunt extra dictionem. Et hoc proba-
tur tribus rationibus. Primo quidem pro-
batur hoc ex hoc, quoniam haec fallacia
quae secundum figuram dictionis est, ma-
gis fit per deceptionem his quae cum aliis
considerant, quam his quae per se apud
seipsos considerant. Apud se autem con-
siderat aliquis, quum non utitur sermo-
ne considerato apud seipsum : apud
alium autem inquirens et considerans,
oportet quod sermone utatur : quia con-
sideratio quse est cum aliis, fit per ora-
tiones, in quibus propter figuram dictio-
nis incidit deceptio : consideratio autem
quse est per se,quando aliquis apud seip-
sum considerat , non minus est per
ipsam rem, quam per sermonem : quin-
imo multo magis per rem ipsam consi-
deratam, quam per seipsum considera-
tam.
Deinde secunda ratione accidit ali-
quando falli etiam per seipsum conside-
ranti : sed hoc fit quando rem conside-
rat in ipso sermone significatam, et non
considerat eam absolutam a sermone : et
ideo propter figuram sermonis etiam
apud seipsum consideranti accidit figura
sive deceptio : et sic iterum a sermone
causatur apparens et non existens dece-
ptio et faliacia generata in decepto.
 LIBER I ELENCHORUM,
Amplius adhuc tertia ad idem ratio
est : quia lisec fallacia liabet apparentiam
et motivum ad deception.em quam gene-
rat ex similitudine non quidem signiHcati
vel consignificati vel suppositi, quia in
illis est dissimilitudo : sed ex similitudine
quae est in figura dictionis. Hsec autcm
similitudo attenditur in dictione et figura
dictionis, secundum quod figura dictio-
nis in ante habitis (ubi locuti sumus de
fallacia figurte dictionis) est exposita.
Haec autem probatio, ut diximus, facta
est, ne credatur hsec fallacia ponenda
esse inter fafiacias extra dictionem, cum
quibus habet convenientiam in duobus :
quorum unum est : quia sicut in locis
sophisticis extra dictionom prsemissee fre-
qucnter sunt vene, et non est aliquis de-
fectus in eis, ut patet in figura acciden-
tis : animal est genus : homo est animal:
ergo homo est genus : hic autem ambse
prsemissae sunt verae, et defectus est in
comparando prsemissas ad conclusiones :
ita est in fallacia figurse dictionis : non
enim est defectus in prsemissis, sed in
comparando praemissas ad conclusionem,
ut patet hic : musa et poeta sunt ejusdem
terminationis : ergo sunt ejusdem gene-
ris. Yel sic : iste non dat nisi quod ha-
bet, et non quod non habet : non autem
habet unum solum : ergo non dat unum
solum . Alia convenientia est in hoc,
quod in ahis paralogismis figurae dictio-
nis frequenter coincidunt loci sophistici
cxtra dictionem, ut accidens et conse-
quens.
Zeno posuit ^^ ^^*^^ ^'^'^^ ^^^'^'^ fallaciam inter lo-
guSktio- ^^^ sophisticos extra dictionem posuit,
"t?a^d1ctio'^' ^*^^ erravit, sicut paulo ante probatum
"^™- est : quia ipsa fallacia fit et apud se con-
sideranti, et cum alio. Quamvis in omni
sermone quo disputamus cum alio, fiat
omnis fallacia secundum quod sermo in-
strumentum est quo utimur disputando :
tamen sermo non semper est causa falla-
ciae. In fallaciis enim extra dictionem
causa et motivum ad decipiendum, non
est sermo, sed res, quamvis sermone ut
TRACT. V 617
instrumento utamur ad exprimendum
rem illam.
CAPUT H.
Qualite)' generatur deceptio per fallacias
extra dictionem.
Ad sciendum autem qualiter gcneratur
fallacia quae est deceptio in respondente,
prtenotandum est, quod licet in omni fal-
lacia tam in dictione quam extra dictio-
nom, generetur deceptio ex hoc quod dis-
cerni non possunt ideni et diversum : in
fallaciis quidem in dictione, ex hoc quod
non potcst discerni idem in sermone et
diversum in re : in fallaciis autem extra
dictionem, eo quod non potest discerni
idem et diversum partim secundum rem
et partim secundum sermonem : tamen
in fallacia accidentis specialiter facit de-
ceptionem, eo quod non potest discerni
specialis quaedam identitas et speciahs
quaedam diversitas, hoc est, quod discer-
ni non potest identitas medii ad extrema
vel inter accidens et subjectum, et inter
antecedens et consequens : et hoc modo
per idem et diversum non decipiunt nisi
dute fallaciae, scilicet fallacia accidentis,
et fallacia consequentis.
Hoc modo praenotato dicimus, quod in
his quae sunt secundum accidens deceptio
fit in respondente sive fallacia : eo quod
ipse respondens non potcst dijudicare
idem et diversum, et non potest dijudi-
care muHa et unum : neque potest divi-
dere quaelibet secundum quae insunt prfe-
dicationibus (hoc est, praedicatis) et rei
subjectae accidere : haec enim tria in di-
versis paralogismis accidentis necesse est
discernere eum qui non decipitur. Haec
enim triaponit Aristoteles, etpossunthic
referri ad idem et ad diversum. Si ad idem
intentum illa referantur, tunc sequens
est determinatio quaedam praecedentis^
ita quod idem diversum determinetur
per multa et unum, et multa et unum de-
terminentur per ea quae insunt praedica-
tis : et putantur per hoc etiam subjectis
618 D. ALB. MAG. ORI). VRMD.

inesse: potestenim intelligiperidem et di- ctum, quod scilicet unum per alterum
versum identitas accidentis ad subjectum specificetur, est probabilius.
sive medii ad extrema : medium enim con- Similiter autem generatur fallacia sive
venit utrique extremo : et in hac conve- deceptio in paralogismis secundum con-
nientia est idem : secundum tamen quod sequens : pars enim qucedam accidentis
in fallacia accidentis convcnit uni extre- est consequens, ut in antehabitis de con-
mo, secundum hoc convenitei oppositum sequente dictum. Tamen sciendum, quod
alterius extremi, ut in preehabitisdefalla- fallacia consequentis non peccat penes
cia accidentis dictum est : et in hoc con- omnes prsedictas conditiones quae sunt
sistit diversitas : qui enim habet identita- idem et diversum, ot unum et multa,
tem, et hanc diversitatem considerare et quoecumque insunt prcedicatis et rei simi-
discernere non valet, decipitur. Potest liter inesse : sed peccat tantum penes
etiam per unum et multa intendere acci- duas ex illis : penes enim hanc, quod
dens et subjectum : subjectum enim et impotens est quis judicare, quod quae-
accidens secundum quod comparantur ad cumque prsedicatis insunt, omnia hsec si-
accidens quod eis simihter inest, sicut ad mihter et rei subjectse inesse, non decipi-
accidens quod sequitur subjectum et ac- lur aliquis secundum consequens , sed
cidens, sic sunt unum : et non solum penes hoc quod impotens est dijudicare
unum est idem alteri, sed in tertio sunt inter idem et diversum, et unum et mul-
unum : secundum autem quod idem sub- ta : eo enim decipitur quis secundum
jectum et accidens comparantur ad ali- consequens^ quod nescit dijudicare iden-
quid ( quod eis dissimihter inest ) sunt titatem antecedentis ad consequens, quse
multa, et non solum est unum diversum consistit in hoc quod ubicumque est an-
ab altero : et hoc specificatur per verbum tecedens, ibi necesse est esse consequens:
sequens : eo enim ipso quod aliquis im- et inter divisionem antecedentis ad con-
potens est discernere quse simihter attri- sequens, quae consistit in hoc, quod non
buunlur rei subjectse et accidenti inesse est necesse esse antecedens, ubicumque
simpliciter, eo ipso impotens est discer- fuerit consequens : et iterum quis in hoc
ncre inter unum et multa : et sic per heec decipitur : quia nescit discernere inter
tria verba intenditur unum magis speci- antecedentis necessitatem et consequen-
licatum. tis. Amplius autem, sicut in ante habitis
dictum est, consequens semper in pluri-
Possunt etiam per haec tria verba in- bus esse videtur : et probatur sic, hoc
tendi diversa genera paralogismorum ac- est, probari videtur secundum apparen-
cidentis : per hoc enim quod dicit unum tiam : si enim hoc consequens ab illo an-
et multa, dicunt quidam intendi paralo- tecedente non separatur, putatur quod
gismos accentus, qui procedit a divisis nec ab illo quod est consequens, separe-
ad conjunctum : ut canis est tuus, et est tur alterum quod est antecedens : et sic
pater : ergo est tuus pater. Per hoc au- generatur deceptio : quia hcet antece-
tem quod dicitur idem et diversum, di- dens non separetur a consequente, tamen
cunt intendi paralogismos in quibus in- consequens semper separetur ab antece-
fertur aliquid modo syhogistico, ut hoc : dente : eo quod in pluribus est.
musicum est nigrum : album est musi- In his autem paralogismis qui fiunt
cum : ergo album nigrum. Cum autem secundum diminutionem et omnes elen-
dicitur, neque qusehbet prsedicationibus chi : simihter autem in his paralogismis
omnia hsec et rei subjectse accidere, di- qui sunt secundum quid et simphciter,
cunt intendi paralogismos accidentis, qui generatur deceptio et fallacia^ ut dicit
communem faciunt deceptionem secun- Aristoteles, in eo quod pene, hoc est, in
dum utrumque modum. Prius tamcn di- eo quod quis nescit distinguere inter
 LIBER T ELENCHORUM, TRAGT. V 619

identitatem simpliciter et veram identita- Quamvis autem hsec causa communis sit
tem partialem quce est secundum quid. in omnibus locis sophisticis quinque qui
Similiter autcm in ignorantia elenchi de- dicti sunt, aliam tamen et aliam hoc
ceptio fit : eo quod quis nescit detcrmi- quod (hctum est penc, notat in divcrsis
nare inter opposita sumpta simpliciter, identitatem : partiaHs enim identitas in
et sumpta cum determinationibus pro- his dupliciter est : quoedam enim est
priis quae inferunt suum simpliciter. In identitas partialis alicujus dicti cum de-
fallacia enim secundum quid et simplici- terminatione ad dictuni simpliciter sine
ter concedimus universaliter sive simplici- determinatione : et hoec est duplex : quia
ter conclusionem^ quod nihil consigniii- est determinatio impropria, et est deter-
cet quid(hoc estjSecundum quid)aut quo- minatio propria penes idcntitatem dicti,
modo, aut quo loco, aut ut nunc : et ideo non tamen propria determinatione : et
decipimur. dictum simpliciter dccipit in fallacia se-
Similiter fit deceptio in his paralogis- cundum quid et simpliciter. Est autem
mis qui sumunt id quod est in principio identitas dicti cum determinatione pro-
in eo quod pene : quia enim videmus pria ad idem dictum simphciter : et sic
quod illatio illius syllogismi est necessa- decipit ignorantia elenchisi fuerit partia-
ria, putamus quod sit probans syllogi- Hs identitas. Alio modo fit partialis iden-
smus simpliciter, cum tamen non sit : et titas propositionis plures quse est una :
ideo deceptio fit in co quod pene partia- et penes hoc decipit fallacia secundum
lem identitatem pcr ipsum putamus in plures interrogationes ut unam. Si au-
toto esse idem, cum sit diversum.Simili- tem adhuc tertio modo sumatur partialis
ter autem in non causis et causis decipi- identitas, quando scUicet aliquid videtur
mur in eo quod pene : quia videmus, syilogismus, ct non est : hoc contingit
quod ex quibusdam praemissis conclusio dupliciter, scilicet aut penes syllogismum
sequitur necessario, sicut in s^dlogismo notificantem, et sic peccat petitio ejus
vero ; ideo putamus nuUam esse falla- quod est in principio: aut penes syllogis-
ciam, vel etiam propter partialem con- mum in eo quod non probat, et sic deci-
venientiam non causae cum propositionc pit non causa ut causa : quia contra ta-
quse est causa, putamus non causam esse lem peccat identitatem partialem.
causam simpliciter : et fit iterum decep-
tio in eo qui quod pene idem est, nescit CAPUT III
distinguere ab eo quod simphciter est
idem. Eodem modo generatur deceptio Q^^Qd ^adem principia sunt apparentis
in omnibus paralogismis quicumque fue- syllogismi et sophistici.
rint secundum plures interrogationes ut
unam : in his enim fit deceptio in quod Dictum est in ante habitis, quod so-
pene, quando quis nescit distinguere in- phisticus syllogismus dividitur in appa-
ter propositionem quse est una, et inter rentem syliogismum qui peccat in forma,
propositionem quae est plures : propter ^t apparet esse syllogismus et non est :
partialem convenientiam quffi est inter ^t in eum qui peccat in materia et est
^^^^^" syllogismus. Unde posset aliquis credere,
In his omnibus locis sophisticis quin- quod alia principia essent in hac arte de-
que fit fallacia deceptionis in eo quod terminanda secundum qute est sophisti-
pene : eo quod in istis non substantiali- cus syllogismus peccans in materia qui
ter discernimus neque propositionis ne- est syllogismus, quce essent prater prin-
que syllogismi veri diffmitionem propter cipia tredecim fallaciarum qua3 sunt
prsedictam causam quaj est convenientia principia syllogismi apparentis peccantis
partialis unitatis ad unitatem simphciter. in lorma, qui videtur esse syllogismus et
 620 D. ALB. MAG. ORD. PR.f:D.

non est syllogismus : ideo oportet nos qui peccant in materia, oritur ab ista
hoc capitulum inducere, quod secundum qu» est deceptio eorum qui peccant in
eadem principia tit uterque syllogismus forma. Dico autem exponendo per divi-
sophisticus peccans in materia et peccans sionem sophisticum elenchum et sophi-
in forma : et non oportet alia et alia re- sticum syllogismum dupliciter. Non enim
qui rere, secundum quae fiat peccans in solus ille dicitur sophisticus elenchus vel
forma apparens syllogismus, et alia se- syllogismus sophisticus, qui videtur elen-
cundum quae fiat peccans in materia qui chus esse vel syllogismus et non est, eo
Ratio com- est svllo2:ismus.
munis, quod ". "^ .
Et huius ratio in . com- cruod
t
neccat
r
in forma svllosrismi
. >„
et^ ^elen-
eadem sint muui est, quia quando aliquis decipitur chi : sed etiam dico illum sophisticum
pnncipia , '^ ^ ^- ^- . . ^ .
syUogismi per svllogismum peccantem in materia, elenchum et svllo2:ismum qui est quidem
peccantis inj**^..^ . . .-o ii^
forma, et hoc nou fit nisi quia concedit propositio- et elenchus et svUoj^ismus, quia peccat in
peccantis in ^ , , . . " r i i p i •
materiatan- nem aliquam falsam vel ad mmus impro- materia tantum, ex falsa vel talsis propo-
babilem, quse videtur esse vera : non au- sitionibus procedens : sed videtur non
tem videtur eidem vera, nisi quia vide- esse conveniens rei propositae : eo quod
tur ei sequi ex veris vel ex vera, cum non est ex falsis vel ad minus improbabili-
sequatur ex illa vel ex illis : non autem bus : quia ille peccat contra dialecticum, .
videtur sequi, cum non sequatur nisi per qui ex probabilibus procedit.
apparentiam alicujus loci sophistici sive gunt autem hi vel tales syllogismi qui
fallaci» : falsum ergo pro vero accipit non simpliciter arguunt:quianon arguunt
per aliquem locum sophisticum ; et sic propter quid, sed quia : et tales syllogis-
deceptus utitur falso pro vero insyllogis- j^i monstrant ignorarites : quia assump-
mo sophistico peccante in materia : etsic ^o aliquo falso quod ut verum acceptum
deceptio sive fallacia syllogismi sophi- ^^^ pgj. apparentem syllogismum, quod
stici peccantis in materia.oritur a princi- faisujn eirca communia ahcujus scientia?
pio syllogismi sophistici peccantis in for- gst, si hoc concedit respondens, statim
ma : sed non oportet quod principium monstratur esse ignorans circa ea, qui-
sophisticae deceptionis sit in eodem syl- ijug ignoratis ignoratur ars : hoc autem
logismo quipeccatinmateria, sedinsyl- (ut diximus a principio) hujus scienti»
logismo praecedente iUum qui per syllo- proprium erat tentativffi disputationis :
gismum apparentem
r 1 •videtur
1 •probare pro- 1 et licet sit talis svHogismus
J o sophisticus
r Q>io°>?do
tentativa
positionem lalsam videri veram per lo- et non dialecticus.tamen tentativa secun- ^offiodo
cum aliquem sophisticum. Et sic patet dum unum modum est pars dialecticse, et di^iectiS.
quod eadem et tot sunt prmcipia sylio- secundum alium modum est pars sophi- pars^sophi-
gismi sophistici peccantis in forma et sticce : secundum enim quod utitur syllo-
peccantis in materia : sed tamen non gismo dialectico, est pars dialecti cae : se-
immediate, quia mediante syllogismo cundum autem quod tentativa, utitur syl-
peccante in forma efficiuntur etiam prin- logismo sophistico,et est pars sophistic^.
cipia syllogismi peccantis in materia. Unde idem syllogismus est et tentativus
Quoniam igitur habemus exjam deter- et ^ophisticus : tentati^iis quidem, in
minatis in ante habitis, secundum quot quantum sumit experimentum de igno-
et quae principia (quae sunt loci sophi- rantia respondentis : sophisticus autem
stici secundum deceptionem activam et in quantum ordinatur ad deceptionem
passivam quse est in respondente) fiunt respondentis, hoc est, in quantum ordi-
apparentes syllogismi qui peccant in for- natur ad generandum in respondente fal-
ma : habemus igitur originaliter secun- sum habitum, ut falsum sumat pro vero
dum quot et quae principia fiuntsyllogis- per syllogismum apparentem secundum
mi sophistici, qui scilicet peccantin ma- locum aliquem sophisticum.
teria : quia scilicet haec deceptio eorum Haec autem tentativa potest syllogizare
 LIBER I ELENCHORUM,
falsum ex falso, ut dictum est : et erit
syllogismus ad respondentem qui est
propter ignorantiam respondentis qui dat
sive concedit talem orationem falsam
propter ignorantiam : quia falsum vide-
tur ei verum propter deceptionem factam
in ipso per aliquem locum sophisticuin.
Sophistici autem elenchi peccantes infor-
ma, etsi syllogizent contradictionem ve-
ram qua redarguatur vere respondens,
tamen non faciunt manifestum aliquem
respondentem, si ignorant sive ignoran-
tes sunt : hoc enim non sumit experi-
mentuni ignorantioe : nam non solum
ignorantem^ sed etiam scientem, et pa-
riter aliqui opponentes impediunt his ora-
tionibus sive syllogismis sophisticis qui
peccant in forma, et videntur syliogismi^
cum non sint : eo quod difficiles sint ad
soivcndum. Faciles autem sunt qui pec-
cant in materia : peccantes enim in ma-
teria, statim solvuntur per interemptio-
nem falsi vel improbabilis : sed non sic
peccantes in forma : oportet enim resol-
vere conclusionem eorum in praemissas
et comparare prsemissas ad conclusionem.
et ostendere quare ex preemissis non se-
quatur conclusio : et hoc est difficile. In
quo etiam periti non soluni ignorantes
impediunlur : et ideo orationes non sunt
apertge accipere experimentum ignoran-
tiee.
Quoniam autem habemus syliogis-
mos sophisticos eadem via eorumdem
principiorum quibus habemus apparen-
tes elenchos vel apparentes syliogis-
mos, manifestum est ex inductis et
ex dicendis. Ex inductis quidem, sicut
prsedictum est : quia falsa propositio quc^
pro vera accipitur in sophistico, conclusa
est ut apparenter vera in syllogismo ap-
parente. Ex dicendis autem : nam secun-
dum eadem principia deceptionis videtur
audientibus syllogismum apparentem syl-
logizare iiie qui opponit : cum tamen non
syllogizet sic et secundum eadem princi-
pia videbitur respondenti, hoc est, ei qui
debet ad propositionem respondere. So-
phistici syllogismi peccantes in materia,
TRACT. V 621
videntur syllogizare tanquam ex vera
cum non sit vera : eadem enim decep-
tione deceptus respondens dat falsam ut
veram, qui prius audiens syllogismum
apparentem, dedit sequi eam quae non
sequebatur in syllogismo probante ut vi-
debatur illa quae falsa est, quam ut veram
accepit in syllogismo peccante secundum
materiam ; propter quod erunt syllogismi
falsi (hoc est, ex falsis peccantes in mate-
ria) originaliter per haec principia decep-
tionis omnia, aut qusedam per quce est
syllogismus apparens. Dico autem om-
nia, aut qusedam^ propter compositio-
nem et divisionem et accentum, inquibus
non nisi materialiter est vox eadem : quse
vero profertur, formaliter distinguitur di-
videndo eam vel componendo, vel etiam
in accentu prolata dictio acuitur vel gra-
vatur : et sic in prolatione multiplicitas
ejus facilius percipitur, quam in non pro-
lata: quodenimipserespondensnoninter-
rogatus ab opponente, apud se pertra-
ctans arbitratur dandum propter identita-
tem sermonis aut rei, hoc etiam per ea-
dem principia deceptus dabit interrogalus
ab opponente, et ponet ipsum tanquam
verum per ea quse vera videbantur, pro-
latum in quibusdam orationibus, sicut
quse sunt secundum compositionem et
divi-sionem et accentum interrogare in
prolatione quee deest (hoc est, quse est
causa defectus) et falsum apparere in uno
^ensu, ut m his quaj secundum dictio-
nem sive proLationem : quia ipse distin-
ctione dictionis in his apparet, in quo
sensu fals» sunt orationes. Et hoc etiam
^ccidit in orationibus quse ducunt ad so-
Ifficismum : hoc enim ipsa prolatione
mamtestatur.
Si ergo paralogismi qui sunt secundum
apparentem elenchum, sunt qui prsede-
terminati sunt secundum principia trede-
cimfaliaciarum, manifestum est quoniam
propter eadem principia et tot erunt syllo-
gismi sive paralogismi falsorum elencho-
rum(qui ducuntur sophistici peccantes in
materia) secundum eadem, et tot secun-
dum quse et quot etiam est apparens elen-
622 D. ALB. MAG.
chus peccans in forma. Hoc autein proba-
tur etiam per inductionem : apparens enim
elenchus peccans in forma est secundum
particulas et differentias constituenles
verum syllogismum, quee quando defi-
ciunt^ sunt principia apparentis elenchi :
nam quando singulum de numero illa-
rum particularum veri syllogismi deerit
secunduni veritatem, quamvis videatur
non deesse, tunc non fit elenchus verus :
sed videbitur elenchus qui fit sic per de-
fectum ratioftis syllogismi^ sed est appa-
rens elenchus. Et hoc apparet inducendo
in non causa ut causa in paralogismo qui
fit ad impossibile : in illo enim fit non
ut causa, qui deficit in eo quod est con-
clusionem accidere propter orationem
praemissam : non enira accidit propter
eam quse non causa est. Qui autem duas
interrogationes ut unam fecit, deficit
propter deceptionem orationis sive pro-
positionis, quam non sumit quando non
unam sumit, ut in ante habitis probatum
est. Ille autem apparens elenchus qui est
secundum accidens, decipit propter idem,
quod ut idem assignatur rei subjectse et
accidenti similiter inesse, cum hoc in
syllogismo bono idem et simile esse de-
beat, quod non habet accidentis paralo-
gisraus : et hujus pars est paralogismus
qui est secundum consequens : et ideo
per defectum ejusdem particulse deficit et
decipit.
Amplius oranes paralogisrai qui sunt
secundum faUacias in dictione, decipiunt
propter hoc quod contingit non in re sic-
ut in oratione, accidere : non enim idem
est secundura rem quod est sub eadem
voce. In elencho autem vero idem est
aut re aut noraine : non nomine tantum
de ignorantia elenchi decipit propter hoc
quod deficit in his quse sunt de univer-
sali contradictione quse sunt, quod fit
secundum idem et ad idem et similiter et
in eodem tempore : sic ignorantia elen-
chi secundum quod in aliquo istorum
deficit secundum singulum istorum defi-
ciens. Araplius autera paralogismus pe-
titionis ejus quod est in principio, deficit
ORD. PRiED.
et decipitper defectum illius quod in diffi-
nitione elenchi ponitur, connumerato illo
quod est accipere in principio.
Quapropterper inductionemhabebimus
omnia secundum quod numero fmnt para-
logismi in forma pcccantes : nam illi se-
cundum plura quae enumerata sunt, non
fiunt : secundum autem principia quae
dicta et inducta sunt, erunt et fmnt om-
nes paralogismi et non secundum aha,
et fmnt tot et eadem fmnt svllogismi so-
phistici in materia peccantes.
Quod autem dictum est paulo ante,
quod sophisticus elenchus qui est appa-
rens elenchus, videtur esse elenchus ct
non est, quamvis hoc verum sit de eo
qui peccat in forma, tamen est ad ali-
quem elenchus ahquando, quamvis non
simpliciter sit elenchus. Est enim sophi-
sticus elenchus non simpliciter elenchus,
ged ad afiquem potest elenchus esse ali-
quando, et ad aliquem potest esse syfio-
gismus similiter : nam si respondens id
qugd sequivocum nomine dicitur unum
significare, et si non sumat eum qui se-
cundum similem formam unius orationis
est vel dictionis est in figura dictionis ct
unum nomen, si non sumat similiter in
alio loco sophistico in dictione unum si-
gnificare, sed distinguat ipsum multipex :
tunc tales argumentationes neque exi-
stunt simphciter elenchi, neque erunt
elenchi ad eum respondentem qui inter-
rogatur : quia tunc non redarguitur ne-
que decipitur. Si autem respondens su-
mat unum nomen singulare vel in figura
dictionis, unum significare propter unita-
tem figurse dictionis : tunc tales argumen-
tationes quidam erunt elenchi et syllo-
gismi ad eum, hoc est^ contra eum qui
ut respondens interrogatur : quia tunc
ille decipitur et redarguitur. Simpliciter
autem non erunt elenchi et syllogismi :
quia peccant contra formam syllogismi
et elenchi : eo quodnon sumpseruntunum
significatura vere, sed apparens unum
propter serraonis unitatem. Et siraihter
secundum reliqua in aUis fallaciis pec-
cantibus contra formara elenchi.
 LIBER I ELENCHORUM,
CAPUT IV.
Quod non oportet requirere determinalio-
ncni in hac arte de paralogismo disci-
plinse in propriis scientiis facto.
Cum autem secundum principia quce
sunt loci sophistici, jam de duplici syllo-
gismo sophistico quantum ad genera-
tionem et reductionem determinatum sit,
secundum quse principia locorum sophi-
stica arguunt omnes qui elenchis sophi-
sticis utuntur, non oportet alia principia
tentativce sumere vel invenire in hac scien-
tia, secundum quse generenturparalogismi
proprii in unaquaque disciplina : quia illi
sumi et determinari non possunt sine
omnium (hoc est, uniuscujusque eorum
quae sunt propria scibilia) scientia propria.
Sic autem omnium sive uniuscujusque
propriam scientiam tradere, non est
unius alicujus specialis artis vel scientiee.
Infinitse enim sunt fortasse sive quodam-
modo scientife propriw, quse dividuntur
secundum propria subjecta et proprias
passiones etpropria principia, quae quoad
nos infinita sunt secundum polentiam :
quia propria scibilia secundum materia-
lem divisionem sunt infinita, sicut et res
infimas olim in scientia ista diximus in-
finitas : de qualibet enim una re multa
sunt scibilia, quorum etiam aliquando
scientia non est inventa : infinita autem
hoc modo non est per scientiam pro-
priam pertransire : et ideo talem scien-
tiam de paralogismis disciplinae non
oportet quserere : et si scientiae sunt de
propriis scibilibus infmitse, manifestum
est quod et demonstrationes (per quas
accipiuntur scientife infinitae) sunt infini-
tae : quia propria scientia effectus est pro-
priae demonstrationis. Tamen secundum
proprias scientias erunt et proprii elen-
chi et veri elenchi : quod ex hoc proba-
tur, quia qusecumque est demonstrare
ostensiva demonstratione, negata con-
clusione et proposito opposito conclu-
TRACT. V 623
sionis erit vel continget redarguere eum
qui ponit contradictionem veri conciusi,
sive verse conclusionis, ut dictum est :
et ideo sicut sunt conclusiones infinitse
secundum propria scibilia, ita elcnchi
secundum proprias contradictiones erunt
infiniti et ad unam propriam scientiam
non reducibiles.
Cujus modi est in geometria si aliquis
in propriis scibilibus posuit diametrum
quadrati commensurabilem per contraria
principiorum illius scibiiis, quod diame-
ter est incommensurabilis^ arguet illum
quis sive aliquis vera demonstratione
concludens oppositum ejus quod iste
dixit, scilicet quod diameter est incom-
mensurabilis, et sic faciet verum elen-
chum contra disciplinse proprise paralo-
gismum.
Propter quod illos qui determinare de-
bent de propriis paralogismis uniuscu-
jusque discipfiuffi, oportebit omnium pro-
priorum scibilium esse scientes : quia
tales paralogismi liunt per opposita pro-
priorum principiorum. Cujus probatio
est per inductionem, quia alii tales para-
logismi sive falsi elenchi secundum ea
quse in geometria sunt propria principia
et secundum proprias scibihum in geo-
metria conclusiones, quarum oppositum
proprium concludit elenchus : alii vero
tales paralogismi disciplinae erunt secun-
dum ea qua? sunt propria medicinse :
alii vero tales paralogismi erunt secun-
dum ea quse sunt propria aliarum disei-
plinarum elenchi : et cum veri elenchi
sint sic in infinitis, non solum ipsi veri
elenchierunt sic infiniti, sed et falsi (hoc
est,ex falsi, principii, facti), similiter veri
erunt sic in infinitis scibilibus et scien-
tiis, quod secundum unumquemque ve-
rum elenchum fit syllogismus oppositus,
si accipit opposita veri elenchi, ut secun-
dum geometriam fit falsus geometricus
elenchus : secundum autem medicinam
litelenchus medicinahs. Dico autem expo-
nendo secundum artem sive scientiam pro-
priam elenchum qui est secundum illius
artis propriaprincipia, etfalsum elenchum
 624 D. ALB. MAG.
qui est per opposita principiorum illius
artis.
Ex his igitur quse dicta sunt, manife-
stum est quod in hac arte non omnium se-
cundum unamquamque scientiam pro-
priorum elenchorum, sed eorum tantum
qufe secundum dialecticam (quse inqui-
sitiva est et ad omnium metKodorum spe-
cialium principia hahet) sumendi sunt in
hac scientia loci sophistici : hi enim com-
munes sunt ct foi-mas dant omnibus, sic-
ut et ipsa dialectica modum in commu-
nibus, dat omnibus scientis, ut dicit Ari-
stoteles in iii primae philosophise ' /nam hi
communes sunt sicut ct ipsa dialectica
communis est ad omnes artes et ad om-
nem potentiam. Dico autem artem habi-
tum demonstrativum actus vel operatio-
nis : potentiara autem habitum non ne-
cessarium ad actum non stantem, sed sic
et sic oporari potentem, ut est rhetorica,
oeconomica, pohtica, et ahte hujusmodi
potentiae. Adhuc autem cum elenchum
qui ost socundum unamquamque disci-
plinam uniuscujusque scientis in ista di-
sciplina est considerare : quia opposito-
rum eadem est disciplina, sive sit elen-
chus qui cum non sit (hoc ost, falsus et
ex falsis sit) videtur tamen propter for-
mam elenchi quam habet, quia peccans
in materia habet formam : et cum est ve-
rus et ex veris, habet adhuc ista scientia
dicore quare est elenchus verus elenchus
qui est ex propriis suorum principiorum,
et habet considerare propria scientia et
illum qui est ex oppositis principiorum
proprioe disciplinge.
Eum autem qui ex communibus, quia
circa singula inveniuntur apparentia pro-
babiha, et sub nullam artem cadit spe-
cialem et propriam, est considerare dia-
lecticorum : quod non tantum dialectici
est considerare verum elenchum qui est
ex propriis quge videntur probabilia circa
Diaieciica siugula. Sic i euim dialectica dicta com-
communis • x • .•
ad topicam munis est ad scientiam topicam et sophi-
cam. sticam. Hujus autem ratio est, quia si ex
Cf. etiam 2 Metaphys. tex. com. 16.
ORD. mJED.
dialecticis habemus ex quibus principiis
communibus sunt probabilos syllogismi
in quolibet probabili problemate, habe-
bimus etiam ex quibus locis sophisticis
sunt apparenter probabiles elenchi : et
hoc patet per elenchi diffmitionem : quia
elenchus est syllogismus cum additione
contradictionis : unde supposito opposito
conclusionis sjdlogismi ad contradicto-
rium fit elenchus : propter quod elonchus
aut unus aut duo svllogismi. Si enim
syllogismi jam actu concludontis acci-
piatur oppositum, et concludatur oppo-
situm prioris s^dlogismi : tunc elenchus
ille est duo syllogismi. Si autem opposi-
lum accipiatur simpliciter dati a re-
spondente absque eo quod sit conclu-
sum: tunc elenchus est unus tantum
syllogismus.
Universaliter ergo concludondo ex de-
terminatajam arte habemusin communi
principia secundum qusB sunt omnes
elenchi hujusmodi (hoc est, qui sunt
circa communia) quse suntmodus omnium
propriorum. Si autem hoc habemus se-
cundum quod sophistici elenchi sunt ex
falsis qui oriuntur ab eisdem principiis
quse sunt elenchorum apparentium, qui
peccant in forma : tunc etiam habemus
solutiones talium elenchorum, et non
oportet artem specialem inveniri ad solu-
tiones tahum. Nam horum elenchorum
qui sunt ox falsis (et ideo dicuntur so-
phistici, quia oriuntur ex apparentibus
elenchis) instantice solutiones sunt eorum.
Dico autemhic instantiam propositionem ^^^°^^
de qua scitur quae interimenda sit. Sic
enim solvitur falsum quandointorimitur.
Sophisticorum autom poccantium in
forma ahae solutiones sunt, quse in se-
cundo libro hujus scientiae determinabun-
tur : quia illi elenchi artem specialom re-
quirunt suae solutionis, sicut etiam in
hoc primo libro ars specialis determinata
est suae generationis.
Habemus autem ex praeinductis se-
cundum quae principia fiunt etiam appa-
 LIBER I ELENCHORUM, TRACT. V
625
rentes elenchi qui peccant in forma, ex
quibus etiam oriuntur sophistici elenchi CAPUT V.
peccantes in materia. Apparentes autem
elenchos dico, non cuilibet propriae scien- De errore dividentmm orationes sophisti-
tise, sed talibus quae circa communia
cas, quod sint qusedam ad nomen et
sunt, sicut est dialectica et sophistica.
qusedam adintellectum.
Infinita enim sunt si quis consideret
sive considerare velit secundum quae Quia autem quidam , . fuerunt
. qui , j
vo- quoramdam
oppositio
propria appareant principia quibuslibet lentes orationum sophisticarum reddere de princjpiis
propriis scientiis vel artibus vel poten- principia, diviserunt orationem dicentes, rum oratio-
tiis. 1 • 1 j 1 nnm.
quod orationum quaedam suntadnomen,
Propter quod manifestum est, quo- quaedam autem ad intellectum : inten-
niam dialecticae est (quae circa communia dententes omnem illam orationem esse
est) posse facultatem et exhis habitum ha- ad nomen, in qua ex ahqua causa appa-
bere sumere secundum quse principia fit rentiae unus opponens vel respondens oratio ad
ex communibus factus elenchus et verus,
qui est elenchus, sive sit apparens elen- mine referre intellectum
potest signilicatum, unum no-
et alter adopponens vel """^®"
chus qui est sophisticus elenchus, et se- respondens per defectum (qui est causa
cundum quae principia fiat apparens elt;n- falsitatis) potest intellectum referre ad
chus, vel etiam secundumqufe principia aliud quod est in re diversum ab illo quod
fiat elenchus vel syllogismus tentativus. significatur in nomine quocumquemodo :
Syllogismus enim sophisticus peccans in et sic omnis oratio in qua est fallacia, est
materia, est tentativus circa communia : oratio ad nomen : et omnis in qua non
quia illum qui fingit se scire communia, est apparentiafallacise, est oratio ad in-
tentandum proponendo aliquod falsum tellectum. Etquiatales orationes frequen- Oratio ad
commune, et ex ipso cum quibusdam tius sunt in sophisticis, ideo ab his dice- quid.
aliis faciendo syllogismum : quem si ad- bant oriri principia paralogismorum.
mittendo concedat tanquam sit verum, Propter quod hic iste error non est
manifestum est quod ignorat communia : probandus. Unde dicimus quod non est
etsic per syllogismum litigiosum peccan- recta et vera differentia orationum so-
tem in materia accipitur experimentum phisticarum in hoc quod quidam dicunt
Tentativa
uno modo
ignorantiae.
° Talis autem tentativa uno esse has quidem ad nomen, illas autem
estparsdia-
lecticae, aiiu
modo cst pars
i^ . dialectics
_ e^ et alio modo alias ad intellectum esse disputatas ; haec
modo pars est pars sophisticae : secundum enim enim divisio non est per opposita, quod
eoijhisticae. ^ J^ _ _
quod tentator utitur dialectico svllogimo, inconveniens est opinari, sicut per oppo-
secundum hoctentativaestparsdialecticae. sita divisas alias quidem orationes esse ad
Secundum autem quod utitur syllogismo nomen, alias autem oppositas his esss ad
sophistico, sic est pars sophistica? : etideo intellectum, sed non easdem dicere esse
ideni syllogismus potest esse tentativus et et ad nomen quantum ad unum et ad
sophisticus : tentativus in quantum su- intellectum quantum ^ _
ad alterum. Quid ^ ., .,
^ Quid sit ora
mit experimentum ignorantiae responden- enim est non ad intellectum esse oratio- tionem esse
tis, sophisticus autem in quantum ordi- nem, sed ad nomen, nisi hoc quod ^ cruando
T teiiectum,
sed ad no-
non ad in-
natur ad decipiendum respondentem et sive aliquando ille qui putatur interro- ™^"-
ad generandum in ipso respondente fal- gari, sive opponens, interrogando non
sum habitum. utitur nomine sive significato per nomen
ad illud idem quod is qui interrogatus
est, sive respondens dedit sive con-
cessit : sed respondens referens dedit, et
opponens illud idem ad aliud referens,
n
 626 D. ALB. MAG.
respondentem videtur redarguere hic se-
cundum aptitudinem apparentise et non
existentise sive defectus qui est in omni
fallacia. Idem autem hoc est ad nomen
commune, quando opponens utitur op-
posito ratione ea ad intellectum,in quo de-
dit sive concessit eam respondens. Unde
unam et eamdem orationem contingit esse
ad nomen et ad intellectum : opposita au-
tem non sunt in eodem simul : divisio
ergo haec non est per opposita.
Hoc autem probatur tam in orationi-
bus multiplicibus quam in non multipli-
cibus : in multiplicibus quidem sic : si
enim aliquis orationem in qua est nomen
aequivocum (quod plura significa) unum
putet significare, ita quod interrogans
sive opponens, et interrogatus sive
respondens putent illud nomen unum
significare, et referunt intellectum ad
idem, verbi gratia sicut forte ens
Ensetunu m al
g^ uuumog ct csetera analoga plura si-
an a. i tiones contingit esse ad nomen : quod ex
gnificant : quia inistis magis latet aequi-
vocatio et magis putantur unum signifi-
care, quam aequivoca casu et fortuna :
sed etiam respondens sit aliquis, verbi
gratia, Socrates et Zeno sit interrogans
sive opponens qui unum omnia putat esse
et unum significare, sicut et Socrates : et
ideo ad unum idem referunt intellectum :
qusestio, utrum haec oratio ad nomen aut
intellectum orationis interrogate est dis-
putata? Constat quod est adintellectum.
Similiter autem est in aliis multiplicibus
qusecumque plura in nomine vel in ora-
tione significant. Si vero aliquis oppo-
nentium et respondentium putet illud no-
men vel orationem plura significare, et
in uno sensu det respondens, et in alio
sensu utatur ea obviando opponens, palam
est quod hsec oratio non est ad intelle-
ctum disputata.
Primum inconveniens quod est contra
eos qui hanc dant divisionem, est quod
hcBC divisio maxime est circa orationes
multiplices, quse sui aptitudine sunt ad
nomenet ad intellectum disputabilei^: ora-
tiones autem sophistic» sunt etiam circa
orationes non multiplices : et sic divisio
ORD. PILED.
est insufficiens. Deinde aliud inconve-
niens est, quod heec divisio est circa
quamlibet orationem : omnis enim ora-
tio et dio-nitas demonstrata, et si in
se unum significet, potest tamen pu-
tari plura significare : et contingit quod
terminis in ea positis ad unum utitur
opponens, et ad aliud utitur eis respon-
dens, sicutpatetin hoc quoddicitur, quod
totum est majus parte, potest opponens
uti toto et parte in uno genere totius et
partis, et respondens in alio : non enim
in ipsa oratione est, quando non est mul-
tiplex, quod fit ad nomen vel ad intelle-
ctum : sed est in eo sicut in causa, quod
respondens se habet in usu orationis ali-
quo modo ad ea quse interrogantur ab
opponente, scilicet quod intellectum ad
idem ad quod opponens refert, non ad
aliud referendo. Deinde alia ratione du-
cente ad inconveniens probatur idem :
quia scilicet (ut probatum est) omnes ora-
hoc probatur, quia secundum istos nihil
ahud est esse orationem ad nomen, nisi
non esse orationem ad intellectum in hoc
loco : et secundum istos quamlibet con-
tingit esse non ad intellectum : ergo om-
nem orationem contins^it esse ad nomen :
autdet oppositum, scilicet quod qusedam
sunt orationes quse nec sunt ad nomen,
nec ad intellectum : sed hoc est incon-
veniens secundum istos quia hi di-
cunt quod omnes sunt vel ad no-
men vel ad intellectum : et dividunt ora-
tionem sicper immediata dicentes, quod
omnes orationes vel sunt ad nomen vel
ad intellectum, et dicunt nullas alias esse
orationes quae nec ad nomen sunt nec ad
intellectum.
Attamen quamvis sic dicant quantum
est de aptitudine orationis quicumque
sunt apparentes sj^llogismi (in eo peccan-
tes, quod multiplex dicitur nomen vel
oratio) de numero illorum sunt qui de
ipsius orationis aptitudine sunt ad no-
men disputabiles. Et dico aliqui, quia in
omnibus paralogismis (hoc est, qui ha-
bent actualem vel potentialem multipli-
 LTBER I ELEXCHORUM, TRACT. V 627

cilatem) aliqui tamen de se non sic ha- phisticus apparens syllogismus contra-
bent, ut paralogismi figura? dictionis qui dictionis.
non habent veram multiplicitatem : et Propter quod causa hujus divisionis
ideo de se tantam habent aptitudinem ut quse dataest, aut erit insyllogismo quan-
disputentur ad nomen sicut alii : nam tum ad essentiales differentias syllogimi,
propter figuram dictionis inconvenienter aut erit in contradictione quantum ad
dictum est, quod Eequaliterde aptitudine essentiales differentias contradictionis :
sua sint omnes disputabiles ad nomenpa- in ratione enim elenchi cum ratione dif-
ralogismi, vel orationes quge sint secun- finitiva svllogismi oportet adjacere con-
dum fallaciam quse est in dictione : sed tra<lic1ionem, si debeat per omnia essen-
sunt quidam paralogismi in dictionis tialia elenchusdiftiniri. Quandoque autem
multiplicitate, qui non sunt solum adno- per defectum qui est in utrisque, erit ap-
men, quod respondens vel opponens ad parens elenchus, scilicet et in defectu syl-
tales paralogismos sic se habeat, quod in- logismi et in defectu contradictionis, et
tellectumnonrefertautadidemaliquomo- aliquando per defectum qui est in altero
do : sed in eo sunt ad nomen, quod ipsa istorum, scilicet aut in syllogistico aut
interrogatio (hoc est, interrogata propo- in contradictione. Ouod autem est appa-
sitio) quantum est desuiaptitudine habeat rens elencbus per defectum in utrisque,
hoc quod ad nomen disputetur : et tales et in svllogismo scilicet et in contradi-
sunt qui de se plura significant, hoc est, ctione,probatur per exemplum. Est autem
multiplices sunt actuali vel potentiali in amphibologico paralogismo, qui est de
multiplicitate. Sic igitur probatum est, eo quod est tacentem dicere : si enim de-
quod talis divisio non est per opposita tur a respondente, quod non est velcon-
data. " tingit talem dicere, secundum quod ac-
Idem autem probatur, scilicet quod cusativus, /ffce«^em, construitur cumin-
haec divisio quae data est, inconveniens tinitivo, dicere, ex parte ante, sive ex
est : quia non est per differentias essen- parte suppositi : quia sit vera hfec, non
tiales parelencho. Unde omnino inconve- contingit tacentem dicere : et tunc ab
niens est disputare de elencho, non prius opponente concludatur affirmative secun-
de syllogismo disputando. Elenchusenim dum quod idem accusativus cum eodem
essentialiter componitur ex syllogismo et infinitivo construitur ex parte post sive ex
adjecta contradictione : et ideo quod ne- parte appositi sic : contingit Socratem di-
cessarium svllogismi est differentia essen- cere : Socrates est tacens : ergo contingit
tialis, illud nomen est difTerentia essen- tacentem dicere : non est contradictio et
tialis elencho vel parelencho : unde om- peccatum contra syllogismum, sed contra
nino inconveniens est disputare de elen- contradictionem : quiaaffirmatio et nega-
cho quantum ad difTerentias essentiales, tio non sunt secundum idem. Dico
ita quod non prius disputetur de syllogis- autem gratia exempli, si ^st paralo-
mo quantum ad difTerentias : quia syl- gismus factus secundum figuram di-
logismus est in ratione elenchi : et hoc ctionis de eo quod non habet aliquis
est omnino, quia elenchus est syllogis- dare, sic : si aliquis dat ut conclu-
mus : et ideo difTerentige essentiales syl- sionem primo, iste non dat ut non ha-
logismi sunt etiam differentise essentiales bet, et arguatur contrarfum sive opposi-
elenchi: propter quod oportetde syllogis- tum sic : iste dat unum solum : et non
mo prius quantum ad difTerenfias essen- habet unum solum : ergo dat quod non
tiales disputare, quam de syllogismo habet : hic est defectus tam in syllogis-
elencho quantum ad differentias : quia mo quam in fallacia figurae dictionis, et
syllogismus est in ratione elenchi. Est non valet consequentia : et est defectus a
enim hujusmodi falsus elenchus sive so- contradicfione : quia ist® non sunt con-
628 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

tradictorise : iste non dat ut non habet, sed in respectu ad opponentemet respon-
et iste dat quod non habet. dentem, vel generaliter loquendo per
Paralogismus autem factus de eo quod comparationem ad ipsum utentem : tunc
est poema Homeri sive carmen esse cir- non sunt opposita, etpotest unaet eadem
culum, peccabit contra syllogismum oratio esse ad intellectum, et esse non ad
tantum : et formetur ut detur a respon- intellectum, sicut unum et idem potest
dente, quod nullum poema est figura, et esse duplum et non duplum respectu di-
ab opponente in oppositum arguatur sic: versorum,velunuspotest essepateretnon
omnis circulus est figura : poema Ilomeri pateresse comparatus ad diversos: sedsic
est circulus : ergo aliquod poema est illi non accipiebant orationem esse ad in-
figura. Hic enim in veritate contradicit tellectum, et non essead intellectum. Iste
conlusio positioni respondentis : sed syl- igitur est intellectus Aristotelis, et a no-
logismus non valet, quia medium est bis expositus est : non est in eo ahquid
sequivocum. Elenchus autem qui in neu- dignum dubitatione, de qua sit curan-
dum.
tro peccat, nec in contradictione scihcet,
nec in syllogismo, si debitas utrique col-
ligit differentias, verus estsyllogismus. CAPUT VI.
Ex omnibus autem his colUgitur, quod
istffi diiTerentiae ad nomen esse vel ad in- De destructione inductse divisionis ex
tellectum esse orationem non sunt diffe- hoc qiwd est fallacia.
rentiee essentiales nec orationi syllogisticae
nec orationi contradictionis : et ideo non Cura autem ideo inducta divisio ostensa
sunt substantiales differentise elenchi : ni- sit esse impropria : eo quod nec est per
hil ergo valent ad divisionem orationis immediata nec per proprias differentias,
de qua fit elenchus vel parelenchus, et adhuc ex his quse hic dicemus, ostende-
sic male introducuntur. tur esse falsa . Redeamus ergo ( quia
Attendendum autem, quod inconve- digressionem fecimus) ad id unde sermo
niens secundum istos est unam orationem venit prius, scilicet an hsec divisio con-
esse ad intellectu m et non ad intellectu m : veniens sit, quod omnis oratio sit ad no-
men vel intellectum . Dicebant autem
quia isti ponebant has differentias esse
essentiales orationi : una enim oratio auctores hujus divisionis, quod orationes
non suscipit differentias plures essen- doctrinales sunt ad intellectum : oratio-
tiales conclusionis. Et adhuc si dican- nes multiphces sunt ad nomen. Et hoc
tur istae differentiee esse accidentale s : probatur esse falsum : quaeramus enim,
tunc adhuc oratio simul et semel et utrum orationes (qua3 in disciphnis sive
secundum idem non potest esse ad intelle- scientiis disciplinalibus sunt) sint ad in-
ctum et non ad intellectum, cum nihil tellectum vel non. Et si dicunt ilh, quod
simul et semel secundum idem suscipiat sint ad intellectum , tunc procedendo
opposita.Illi autem dicebant, quod hae dif- arguatur in contrarium sic : et si cui
ferentiae (esse ad intellectum et non esse (hoc est, aUcui) respondenti plura videtur
ad intellectum) sunt differentiae orationis sio-nificare : triano-ulus enim sio-nificat
secundum id quod est oratio et non per re- triangulum compositum ex portionibus
spectum ad opponentem etrespondentem : circuh sive arcubus, et iile habet tres ali-
et ideo apud eos inconveniens est unam quando majores tribus vel duobus rectis,
et eamdem orationem simul esse ad no- et significat triangulum rectilineum, qui
men et adintellectum, sive ad esse intelle- habet tres aequales duobus rectis, inter-
ctum et non esse ad intellectum. Si au- rogatus respondens dedit sive consensit,
tem esse ad intellectum dicatur in ora- quod triangulus habet tres aequales duo-
tione, non secundum ipsam orationem, bus rectis : et dedit hoc considerans
 LIBER I ELENCHORUM,
triangulum, non ut hanc figuram trilate-
ram rectilineam , de qua concludebat
opponens, quoniam habet tres aequales
duobus rectis, qusero utrum iste oppo-
nens vel respondens ad intellectum dispu-
tat vel non ? Et constat quod non : cum
non referant intellectus suos ad idom. Ex
hoc autem relinquitur, quod aliqua ora-
tio est , ad quam nusquam illi ad in-
in yisione
vera di- tellcctum diccbant : et sic divisio falsa,
unum divi- quia uuum dividentium
dentiura non -^ cadit sub altero,
cadit
alterosub quod m vera divisione accidere non pot-
est.
Amplius e converso etiam accidere
probabimus sic, si plura quidem signifi-
cet nomen vel oratio : ille autem qui
respondet, non intelHgit illam multipUci-
tatem^ neque putat illud nomen vel ora-
tionem plura significare, et dat eam in
sensu in quo accipit eam opponens,
quaero quomodo hoc ad intellectum
disputavit ? Constat eos ad intellectum
(secundum illos) disputare, qui referunt
intellectum ad idem : isti autem ad idem
referunt intellectum. Dicebant autem isti,
quod oratio multiplex est ad nomen :
ergo iterum falsa est divisio cum oratio
ad nomen existens cadat sub opposito
membro, quod est orationem esse ad in-
tellectum.
Si forte aliquis dicit, quod opponens
et respondens semper referunt intellectum
ad idem, et quoad eos est oratio ad in-
tellectum, hcet ipsa oratio muUiplex in
se considerata sit ad nomen, ideo opor-
tet hic intelligi, quod (sicut dicit cavilla-
tor) nisi sic inteUigatur, quod ipse oppo-
nens in omni oppositione vel interroga-
tione muUipUcis det divisionem, hoc est,
orationis muUipUcis distinctionem , ut
ipse respondens sitnon deceptus muUipU-
citate, ferat inteUectum suum in idem
cum opponente, sive interroget aUquis
opponentium. Ut gratiaexempU dicamus,
si est tacentem dicere vel non ? quod est
muUiplex secundum amphibologiam : et
dicat aut quod est quidem ut non in uno
sensu, est autem ut sic in sensu aUo. Si
aUquis respondentium distinctam ab op-
TRACT. V 629
ponente orationem de uno modo, in aUo
sensu neget eam, et opponens disputet
ad utramque partem : quaero igitur, si
h»c oratio non ad inteUectum disputat ?
Conslat quod sic, quia oportet quod op-
ponens et respondens referant inteUectus
suos ad idem. Quamvis ergo videatur
oratio de numero earum orationum (quse
ad nomen sunt) esse : tamen ad intelle-
ctum est disputata : et sic eadem oratio
ad nomen et ad inteUectum est : non ergo
est genus aUquod orationum quod sit ad
inteUectum, quod non possit esse ad no-
men : nec e converso : et sic divisio iUa
falsa est. Sed secundum istos hae quidem
orationes muUipUces sunt ad nomen : et
jam ostensum est quod non omnes hu-
jusmodi elenchi sunt ad nomen. Dico au-
tem elench os conclu siones in quibus est
afhrmatio et negatio, sed etiam per con-
sequens non omnes apparentes elenchi
sunt ad nomen, si ad nomen est oratio
quae est muUiplex. Sunt enim quidem
apparentes elenchi qui non sunt secun-
dum divisionem,hoc est, secundum mul-
tiplex in dictione : quia sunt apparentes
elenchi qui sunt secundum faUacias extra
dictionem, ut iUi qui secundum accidens,
et reUqui secundum aUas faUacias extra
dictionem, qui non peccant secundum
muUiplex.
Si autem aUquis probet sive approbet
hoc quod dictum est, debere dividere
seu distinguere opponentem ipsum mul-
tiplex, quando opponit, sicut in hoc
exemplo quando dico, estne tacentem di-
cere ? et dicere quod haec oratio sic (hoc
est, uno modo) est vera : iUa autem ora-
tio sic (hoc est, aUo modo) non est vera :
quamvis sic dicat : tamen hoc est pri-
mum inconveniens contra iUum qui sic
dicU, quod hoc approbet. Quandoque
enim ipsi opponenti non videtur ipsum
interrogatum simpUcUer significare :
cum tamen sil muUiplex, eo quod muUi-
pUcUas ejus latet opponentem : quia tunc
improbabUe est , quod ipse opponens
distinguat quod nescit, vel non putat esse
secundum inconve-
muUiplex. Deinde
630 D. xVLB. lAlAG. ORD. PILED.
niens est, quod secundum lioc opponens
erit docens : quia distinctio cum fiat ad
sciendum, opusest docentis : et sic oppo-
nens in sophisticis erit docens, quod est
inconveniens : quia sic non celaret inten-
tionem a respondente : sic enim distin-
guens manifestum facit ei respondenti,
qui neque considerat multiplicitatem, et
docet eimi quomodo res se habet de qua
disputatur, cum respondens neque sciat
illud, neque opinetur esse multiplex,
sive quoniam alicui in uno sensu et ali-
cui in alio sensu videatur : hoc enim di-
cere est docentis et non celantis. Et si
quis objiciat quod opponens sophista vult
videri sapiens, et sic debet usurpare opus
docentis in his in quibus opus illud nun
est contra suam intentionem quae est vi-
deri arguere respondentem. Distinguere
autem est contra intentionem sophistee :
quia instruit respondentem ut caveat sibi
de redarsutione : et ideo non est suum
usurpare opus illud nisi in casu aliquo,
ut in sequentibus ostendetur.
Deinde adhuc ahud inconveniens est
contra istos qui dicunt ad nomen esse
multiplices orationes :quia quid prohibet
hoc, scihcet orationes esse ad nomen vel
ad intellectum pati, hoc est, recipere a
respondente , A^el facere opponentem,
sicut patet in hoc exemplo, quod interro-
get aUquis opponentium dicens : putasne
aequales sunt unitates in binariis et qua-
ternariis ? haec enim non est multiplex,
et tamen potest ahquis eam considerare
dupliciter. Si enim aUquis consideret bi-
narios secundum se, tunc negabit eam :
quia duo tantum binarii sunt in quater-
nario, et sunt in ipso quatuor unitates,
et duo et quatuor sunt inaequaha : et sic
hsec est falsa, sequales sunt unitates in
binariis et quaternariis : quia unitas qua
binarius est binarius, est una : et alia
unitas qua ahus binarius est unus bina-
rius, est alia : et sic unitates binariorum
non sunt nisi duee, et unitates constitu-
entes quaternarium sunt quatuor. Si au-
tem consideret aliquis unitates binario-
rum et combinationem rationis : tunc
prima unitas cum secunda facit binarium
unum, et e converso secunda cum prima
facit binarium secundum, et tertia cum
quarta facit tertium, et quarta cumterlia
facit quartum : et sic sunt duae aequitates
constituentes quaternarium : et sic con-
siderans concedit hanc , aequales sunt
unitates in binariis, quaternariis unitati-
bus in quaternario. Sunt autem binarii
hi quidem uno modo accepti secundum
combinationem acceptam sic uniti, hoc
est, ex unitatibus compositi. Illi autem
binarii qui sunt secundum rationum com-
binationem uniti, non sunt sic ex unita-
tibus diversis uniti, sed ex rationibus di-
versis unitatum earumdem : et sic ista
oratio potest duplicari ad nomen, si op-
ponens referat intellectum ad ahud : non
ergo sola oratio multiplex est ad nomen,
ut isti dicunt.
Aliud autem exemplum de eodem est,
ut si opponens aliquis interroget dicens,
putasne contrariorum una est disciphna
vel non ? Sunt autem contraria haec qui-
dem nota, illa vero aha contraria sunt
ignota : et sic respondens referendo ad
nota, concedet hanc propositionem : op-
ponens autem referendo intellectum ad
ignota, disputat in contrarium : et quia
non referunt intellectum ad idem : con-
stat quod ad nomen disputatur oratio,
cum tamen non sit multiplex : propter
quod videtur ignorare ille qui dicit oppo-
nentem debere distinguere : et approbat
hoc esse verum, quoniam ahud est do-
cere quam disputare : distinguere enim
actus est et opus docentis : disputare
(hoc est, diversa a respondente putare)
est actus et opus sophistae, ut paulo ante
dictum est. Et videtur etiam ignorare,
quod oportet docentem in disciplinahbus
non disputare vel interrogare : quia si
neget respondens, non hahet per quid
probet : et ideo suppositionibus utitur
docens et per se notis. Sed docentem opor-
tet manifestum facere quod supponit per
distinctionem vel aUter , ut intelhgat
respondens. lllum autem (qui opponens
vel disputans est) oportet interrogare et
 LIBER I ELENCHORUM, TRACT. V 631

celare propositum : et ideo nihil facere de syllogismis falsse orationis secundum

per quod faciat manifestum quod inter- omnem modum falsse orationis. Satis
yuomodo rogat. Et hoc est verum de opponente enim dictum est de syllogismo peccante
duin/quod sophisticc, ct dc opponeute dialectice ad in forma, quo nihil penitus syllogizatur :
wrfdXt exercitationem vel obviationcm : illum propter hoc quod non valet consequen-
enim non oportet distinguere vel docere : tia. Satis etiam dictum est de syllogismo
sed si disputat ad inquisitionem veri, ad impossibile qui est secundum non
distinguere potest, et per consequens causam. Satis etiam dictum est de illo
docere, ne inquisitio veri impediatur. modo fallaciae orationis quse syllogizat ad
Amplius ut respondentes dicant (hoc propositum, sed ex falsis communihus
est, concedant) vel negent, ahquid pro- circa quae est dialectica : dictura est enim
bare (hoc est, probando cogere) non est de syllogismo peccante in materia. Nunc
monstrantis sive docentis, eo quod non igitur restat dicere de eo qui syllogizatur
interrogat consensum respondentis, sed ex communibus et veris : non tamen
est ejus qui sumit experimentum, hoc sunt propria.
est, tentatoris : quia ille non procedit Dicamus igitur, quod syllogismorum
nisi ex concessis a respondente : et hoc sophisticorum et litigiosorum unus est
est quia tentativa est dialectica qua?dam : apparens nec syllogizatus, sicut ille qui
et ideo sicut dialectica interrogat con- peccat in forraa: alter autera syllogizatur,
sensum respondentis : et quia est dia- q^i quideni est ex falsis comraunibus, de
lectica quaedara et pars dialecticffi , de quibus (ut prcedictum est) est dialectica
omnibus inspicit inquirendo circa com- tentativa: tenlativa enirapars estdialecti-
munia omnium, quibus ignoratis ignora- ca.Et si ahquando vera sit conclusio talis
tur scientia, et quibus scitis non neces- syllogismi, tamen sophisticus est syllo-
sario scitur scientia : et ideo non consi- g-ismus. Cujus ratio est, quia Ucet sit ejus
derat ignorantera, sed nescientera et dis- svlloo-isnii deraonstrativi qui est propter
siraulantera se scire. quid, hoc est, per causara propter quid, qi'cS-
Ex his autera concluditur, quod qui taraen in hoc deceptorius est : quia non pj.tam alku-
secundura rem considerat comraunia est ex propriis, sed ex comraunibus circa^c^lulfonemet
secundum probabilitatem et fidem et propria, cum deberet esse ex propriis : et "priis^iiFius'
opinionem, est dialecticus : si autem facit o-eneraliter loquendo syllogismi qui non paraiogis-
hoc secundum necessitatera et veritatera, sunt secundum propriam syllogismorura ""*■
est raetaphysicus, utin IV;jr«/7z*/j/a7o5o- viam, et ex propriis illius scibilis, sunt
phise dicit Aristoteles : qui autera hoc paralogisrai et non vere syllogismi : quia
facit apparenter secundura deceptionera, videntur esse secundum artera, in hoc
est sophista. quod concludunt propriara artis conclu-
sionera : et taraen in hoc non secundura
CAPUT YIL artem sunt, quia sunt ex communibus,
licet sint circa propria disciplinae. Ex hoc
De syllogismo litigioso et sophistico apparet quod talis falsus syllogisraus dif-
quid et ex quibiis circa propria. fert a falsigrapho, quia falsse descriptiones
(ex quibus fmnt falsigraphi) non sunt h-
His ita habitis, unus raodus fallaciae tigiosi syllogismi, sed veri : quia sunt ex
orationis est (ut inYlII J(0/)/c6>;"wmdictura propriis et oppositis propriorura. Tales
est) quando syllogizatur propositura ex enim falsigraphi sunt secundum ea quse Ejusdem ar-
veris^ non autem per propria : et de tali sunt sub arte eadem : et ejusdem artificis considerare
syllogismo qualis sit et quam differen- est considerare eos, qui considerat verum p^um Itlie-
Mim,
tiam habeat ad ahos syllogismos, nunc syllogismum demonstrati\Tira in arte illa. mo"strau-
dicendum est ut corapletus sit tractatus Et ideo non pertinent ad sophisticam et
 (332 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

ad hanc scientiam quae de sophisticis est quod omnis proportio incipit ab eequa-
elenchis : unde tales paralogismi falsigra- litate, et reducitur ad ipsam : tunc est
phi ad scientias pertinent disciplinales. invenire lineam aequalem arcui : et ex il-
Neque iterum ad sophisticam pertinent la si ducatur in seipsam, fiet quadratum
si qua fallacia est descripta in disciplina- eequale alicui circulo. In hoc tamen non
libus circa vel contra verum quod ex est vis, quia exemplum non ponitur, ni-
propriis concludit in ipsis, sicut ad sophi- si ut sciatur quod Hippocrates quadravit
sticam non pertinet Hippocratis quadra- circulum : et ille syllogismus non est liti-
tura, quae circulum quadravit per lunukis giosus. Sed bene ille est litigiosus, qui
hoc est, circuli partitiones ad modum lu- ex communibus non propriis alicujus
nularum factas : et iste modus est in geo- scientiae, circuli probavit quadraturam
metria, in scientia quae vocatur propor- sic : ubi est invenire raajus et minus, ibi
tio arcus ad chordam, quando invenitur est invenire aequale : sed circulo est inve-
arcus cequalis chordee, secundum quod nire majus ct minus quadratum : ergo
Ratio qua docet Ptolemaius in Almagesto. Diclt circulo est invenire cequale quadratum :
"iuaSft^ enim Hippocrates : si inveniatur chorda nam si sic quadretur circulus, hoc est,
circuium. jgq^^^iis ^^j.(.^i g^l ill^ («Ijqj.jJj^ jjjl^g q^^- ffiquale circulo quadratum esse probetur :
drati in scriptura in circulo:sic enim qua- tamen quia talis syliogismus non est se-
tuor arcus erunt aequales quatuor qua- cundum rem, hoc est, ex propriisrei sci-
drati lateribus, et totus circulus toti cir- bilis, ideo sophisticus est : quia apparet
culo : et quadravit circulum ex propriis facere scientiam propriam et ex propriis,
geometriae : et ideo ad geometriam per- et non facit : ea enim qua? sumit ut prin-
tinet : nec est litigiosus, quamvis sit ex cipia, communia sunt et logica, qua in
falsis : quia probatum est in geometria, multis sunt et non sunt propria : propter
quod figura poligonia circulo inscripta, quod ille syllogismus qui est de his sive
quamvis in angulis multiplicetur in infi- talibus communibus circa propria disci-
tumet lateribus, tamen ad capacitatem plinai apparensfacere scientiam propriam
circuli non proveniet, cum tamen plus et non faciens, est oratio litigiosa quan-
et plus in angulis multiplicata, plus et tumadhoc, quod non est ex propriis'.
plus semper accedat ad circuli capacita- Cujus ratio est, quia etiam ille syllogi-
tem. smus secundum rem est apparens syllo-
Ratio ejus- Attcntc autcm, quod quidam aliter for- gismus, qui si est ex communibus, circa
.leri^seculi- niant
dum atios.
rationem Hippocratis dicentes, propria est apparens syllogismus : et qui
quod Hippocrates posuit, quod hneae apparet fidem facere de re secundum sua
exeuntes ab eodem puncto et ad idem principia propria accepta : et si hoc est,
punctum terminatae sunt aequales : arcus quamvis sit syllogismus (hoc est, ad for-
autem et chorda ab eodem puncto exeunt mam syllogismi syllogizatus) tamen est
et ad idem terminantur : ergo sunt litigiosa oratio, in quantum non est ex
aequales. Sed hoc falsum est, quia quih- propriis, sed ex communibus : et hoc
bet in disciplinis videt, quod duae lineee, ideo est, quia est apparens secundum
quarum una est curva et alia recta (licet rem, hoc est apparens secundum pro-
exeant ab eodem puncto et ad idem ter- priam scientiam facere secundum rem :
minentur) valde sunt inaequales. Sed hoc propter quod sequitur^ quod sit fallax et
verum est, quando arcus et chorda pro- injustus : fallax quidem, quia non facit
portionatae lineae sunt, et quae proportio- quod facere apparet : injustus autem^
nata ad aequalitatem deducibiha sunt : eo quia non est ex propriis disciplinae.

• Ratio qua Hippocrates quadravit circulum cus litigiosus , sed bene ratio Brissonis fuit
fuit syllogismus falsigraphus et non sophisti- litigiosus syllogismus.
 LIBER I ELENCHORUM,
Et hoc probatur simili exemplo: quem-
admodum enim ista injuria, quee in
certamine est, quamdam speciem habet
secundum formam resistentise, et secun-
dum illam est injusta ratio quando oppu-
gnat justo : sic in contradictione (hoc
est, in disputatione et syllogismo ad con-
tradictionem ducente) injusla contentio
(quse non habet illa ex quibus ut propriis
Nota simiii- fit redargutio) litigiosa est : nam et illis
in certaminibus ilii qui omnino et omni
modo per justa et per injusta vincere vo-
lunt, omnia et ad se pertinentia et ad se
non pertinentia apprehendunt, ut ex pro-
Sophisticus priis et alienis adiuventur : et similiter
et litigiosus* •'
T' finT ^^^ litigiosi sunt, qui communia appre-
Un-i?Snt1ir" heuduut, quse ad se ut propria non per-
tinent : finibus enim intentis et propriis
distinguuntur sophisticus et litigiosus,
quamvis subjecto idem sint et secundum
hoc.
Ergo syllogismi et homines qui ob vi-
ctoriam ipsam tak^s sunt, ut per commu-
nia vincant^ sunt litigiosi homines, et
syllogismi eorum sunt litigiosa? oratio-
nes. Qui autem homines et syllogismi ta-
les sunt propter gloriam apparentis sa-
pientiae, quae est in divitiis sive copiosi-
tatc apparentis sapientise, sunt homines
sophistici et sophisticae orationes. A
principio enim hujus sciontiae dictum est,
quod sophista vuh videri copiosus ab
apparente sapientia : nam sophistica est
qusedam scientia indicativa ejus qui ha-
bet eam ab apparente sapientia, sicut in
ante habitis dictum est : propter quodisti
sophista? appetunt eam quae est apparens
demonstratio, apparentem faciens scien-
tiam vel sapientiam : et hsec est illa de-
monstratio sive syllogitmus, qui est ex
Liiigiosi et communibus circa propria. Et ideo quia
sopliistae
.... . . .
non diffe- non dilTerunt litio^iosi et sophistee, nisi
„ ""."n' "isi ... .
nnibus pro- finibus, idco in orationibus eisdem se-
cundum substantiam et subjectum sunt
htium amatores, et sophistse : sed non
sunt propter eadem, sive propter eum-
dem finem et litigiosi et sophistae : et
ideo etiam oratio eadem subjecto erit
quidem sophistica et litigiosa, sed non
TRACT. V 633
secundum idem, hoc est, ad eumdem fi-
nem, sed in eo quidem quod est propter
victoriam apparentem (hoc est, quiaquae-
rit apparere quod vincat) est Utigiosa : in
eo vero sive quod est propter apparentem
sapientiam, qua copiosus vult videri, est
sophistica : nam sophistica est apparens Syiio^is-
. mus qui est
quaedam sapientia, non auteni existens. exnibuscommu-
i, . ,. 11- • circa
Sic erffo patet quahter svilosrismus qui est propna, est
. • *". , I- • • litigiosus de
ex communibus circa propria, et litigio- sophisticus.
sus est et sophisticus. Qualiter autem
idem se habeat ad dialecticum syllogis-
mum, nunc dicemus.
Litigiosus autem est talis syllogismus,
qui quodammodo in materia se habet ad
dialecticum, sicut falsigraphus se habet
ad geometricum : et hoc est, quia in hoc
quod paralogizabat ex eisdem (hoc est,
ex communibus) quae sunt dialecticae :
velut etiam falsigraphus paralogizabat ex
eisdem (hoc est, ex propriis) quae sunt
geometriae : quia si proprium est princi-
pium geometriae, ex quibus demonstrat,
est etiam oppositum proprio proprium
geometriae, ex quo fit falsigraphus : et
dicitur falsigraphus, et non litigiosus :
quia falso describit figuras, ex principiis
tamen et conclusionibus propriis quae
sunt sub arte et propria sunt artis. Syl-
logismus autem qui est ex communibus
quae sunt sub dialectica, est circa aha
quam circa propria quse sunt sub arte :
et hoc quidem jam ante erat manifestum,
quod ille erat Ktigiosus, ut jam dictum
est de quadratura facta per lunulas, quia
erat ex propriis, non erat htigiosa : Bris-
sonnis autem quae est per communia,
dictum est quod erat litigiosa.
Adhuc autem differentia est inter istos
svllogismos, quod hunc quidem qui est
falsigraphus, non est monstrare nisi ad
geometriam tantum : quia est ex propriis
geometriae quae propria sibi soli conve-
niunt et non alii : et ideo ad aham scien-
tiam transferri non potest : quamvis enim
in Posteriomm hbris dictum sit, quod
demonstratio ahquando est de genere in
genus, si magnitudo numerus quidem
est : tamen hoc non verum est, nisi de
634 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
scientia subalternante ad scientiam subal-
ternatam ; subalternans autem et subal-
ternata scientia non differunt sicut alia
et alia scientia, sed sicut scientia conti-
nens et scientia contenta. Aliquando au-
tem syllogismum qui est ex communibus
circa propria, contingit transferre adplu-
res apud eos scientes quicumque non
sciunt quid ex propriis principiis est pos-
sibile in qualibet scientia, et quid impos-
sibile est accidere ex illis : quia illi utun-
tur communibus : tunc enim ille qui est
ex communibus per coarctationem com-
munium, aptabit ad id quod est in abis
scientiis, sicut principia communia coar-
ctantur et aptantur ad propria, sicut ex
communibus^ et Antiphon quadravit ex
communibus, sicut et Brisso, sicut supe-
rius dictum est.
Vel in alio exemplo, si quis dixit non
esse melius vel bonum post ccenam de-
ambulare per Zenonis rationem, et dicat
hoc per syllogismum ex communibus
qui est non medicinahs, quia non ex pro-
priis medicinae, eo quod communis est
per communia sic : in quolibet spatio
sunt infinita : intinita autem non con-
tingit pertransire : ergo impossibile est
post coenam ambulare. Impossibile autem
facere non est bonnm. Ergo non est bo-
num post ccenam ambulare. Hse ergo
sunt differentiae falsigraphi ad litigiosum
qui est ex communibus circa propria.
Hoc autem quod diximus (quod liti-
giosus se habet ad dialecticum quodam-
modo sicut falsigraphus ad geometricum)
intelligendum est quodammodo et non
omni modo : si enim omnino et omni
modo se haberet litigiosus ad dialecticum,
sicut falsigraphus ad geometricum : tunc
oporteret, quod sicut falsigraphus peccat
contra geometricum et nunquam est
geometricus, ita semper peccaret litigio-
sus qui est ex communibus circa propria
contra dialecticum, et nunquam esset
dialecticus : hoc autem falsum est, quia
sic litigiosus nunquam esset de illis sive
de numero illorum qui sunt dialectici :
hoc autem falsum est, quia in superiori-
bus hujus capituli dictum est, quod qui-
dam de tahbas syUogismis qui est ex
communibus circa propria, est syllogiza-
tus, et habet conclusionem veram : et
tunc si ista conclusio sequitur ex veris,
erunt praemissae verae et conclusio vera, et
consequentia vera : et cum sint ex com-
munibus quae sunt circa singula, erit talis
syllogismus vere de numero syllogismo-
rum dialecticorum.
Attendendum autem, quod non opor- Removat
tet ulterius determinare de alio syllo- '^"^'"'°-
gismo. Quamvis enim in Topicis dictum
sit, quod quidam est syllogismus appa-
rens qui peccat in forma : et quidam
syllogizatus ex falsis, qui peccat in ma-
teria potius quam in forma, qui vocatur
syllogismus apparens ex apparentibus
probabilibus : quia jam determinatum est
de peccante in forma et de peccante in
materia, satis scitur peccans in utroque
per sua componentia. De syllogismo au-
tem ex communibus circa propria in To-
picis determinari non debuit : quia illi
qui in Topicis habiti sunt peccare contra
syllogismum dialecticum, sunt sophistici
in veritate ; hic autem de quo hic loqui-
mur, non est sophisticus nisi secundum
quid, et ad quemdam non topicum syllo-
gismum, et non simpliciter : hic autem
est litigiosus et sophisticus, ut dictum
est, respectu fmium diversorum : etquam-
vis aliquando concludat verum ex veris,
est tamen aliquo modo sophisticus, in
quantum apparet facere £4:ientiam ex
propriis quam non facit, ut dictum est.
Nec oportet hic determinare hujus syllo-
gismi principia, cumsit dialecticus: prin-
cipia autem dialectici syllogisrai determi-
nata sunt in Topicis.
Adhuc autem intelligendum est, quod
iste syllogismus qui est ex communibus
circa propria, peccat contra demonstrati-
vum, in hoc quod est excommunibus,
quiacommunia accipit ex propriis : nec
tamen in iUis communibus quae per se
sunt, peccat, quia communia accipit
vera : peccare autem in communibus
est, quando pro communibus (quce debe-

LIBER I ELENCHORUM,
rent esse vera vel saltem probahilia) ac-
cipiuntur falsa vel improbabilia : et si ita
lieret, peccaret contra dialecticum. Unde
contra deraonstrativum in propriis pcccat
falsigrapbus. Per communia autem con-
Ira demonstrativum peccat ille qui est ex
communibus circa propria.
objeciio. Et si quis objiciat, quod omnis syllogis-
mus sophisticus peccatcontradialecticum,
Soiutio. et sic non est dialecticus, Dicendum
quod hoc est verum de syllogismo qui
simpliciter est sophisticus : hic enim
peccat contra dialecticum : iste autem
nonest sophisticus, nisi quodammodo, et
non simpHciter : et ideo contra dialecti-
cum non peccat : non enim sophisticus
est, nisi in hoc quod videtur facere scien-
tiam, cum tamen non faciat : ex commu-
nibus enim non fit scienlia, sed solum
fides et opinio.
Quod faisi- Scieudum estquodfalslCTaphus quam-
graphusnon . . ,. o r t.
sit litigio-
8U8, et quid
vis sit aliquo
....
modo fallax et iniustus, non
requirat liii- tamcn cst litigiosus
^ : quia
■*■ esse fallacem
giosus. .
et mjustum, non est tota causa hujus,
quod syllogismus sit litigiosus : sed opor-
tet addere, quod fallax sit et injustus et
circa omnia, et sic ad hoc quod abquis
syllogismus sit litigiosus, nonsufficit hoc
solum, quod intendat gloriam de appa-
renti sapientia, sed addendum est quod
hoc faciat circa communia et in commu-
nibus.
Q"°™odo Attendendum etiam, quod falsigraphus
pius et de- et...
monsirati-
dcmonstrativus sunt circa eadem prin-
^
tircaeaT ^^V^^ incomplexa, sed non sunt circa
?rincipia
quomodo
et eadem complexa,n
^ isi dicantur secundum
"on- praesentiam esse principia demonstratio-
nis, et secundum absentiam esse princi-
pia falsigraphi : sicut nauta per praesen-
tiam est causa salutis navis, et secun-
dum absentiam causa periculi navis.
CAPUT YL
De tentativis syllogismis.
Quiaautemjam ante determinatum est
de dupHci htigioso et tentativo syllogis-
mo : de uno quidem cst qui ex commu-
635
TRAGT. V
nibus et falsis, qui est tentatio circa
communia : syllogismus enim qui est
circa communia et non arguit secundum
rem^ monstrat ignorantiam, ut in prtcha-
bitis dictum est. Et quia etiam jam paulo
ante determinatum est de syllogismo li-
tigioso, qui est ex communibus circa
propria, qui est tentatio circa propria: et
etiam quia jam seepe dictum est, quia
tentativa est quffdam dialectica : ideo
nunc determinare oportet de syllogismo
tentativo (ut perficiatur doctrina de syllo-
gismo) ex quibus scilicet et quabbus est
principiis tentativis, et qualiter convenit
cum syllogismo dialectico, et qualiter
ditTert ab eo. Determinabimus igitur,
quod tentativa est scientia communis
omnium etnon determinati generis ali-
cujus, et tamen tentativa est dialectica
queedam.
Dicimus igitur quod non est dialecti-
cus syllogismus necessarius circa ahquod
determinatum genus subjecti, quia circa
syllogismum ex probabiHbus : tamen
utens qui est ad omne problema acciden-
tis et generis et proprii et diftinitionis et
ejusdem et diversi determinandum, non
est circa genusaliquod subjecti necessa-
rius, sed est circa omnia in quibus sunt
istse intentiones, genus, accidens, pro-
prium, diffinitio, et idem et diversum, in
quibus est habitudo medii probabiHs ad
inferendum conclusionem ex probabiH-
bus : et talis syHogismus non ostensivus
aHcujus generis determinati. Et Hcet ita
sit non circa genusdeterminatum, tamen
non est taHs quaHs est scientiae univer-
salis syllogismus : universalem autem
scientiam quae de omnibus est, dicimus
metaphysicam siveprimamphilosophiam.
Tria igitur ostendere intendimus^ scilicet
quod tentativus et dialecticus non sunt
aHcujus generis subjecti determinati, et
quod non est ostensivus aHcujus passio-
nis determinatae de aHquo : et tertio cum
taHs sit, quod tamen non propter hoc est
sicut scientia quae theoriae universaHs est,
sicut prima philosophia.
Quod autem non sit dialectica utens
636 D. ALB. MAG. ORD. PRtED.
alicujus generis subjecti determinati, ex
hoc probatur, quod dialectica talis est
inquisitiva, et interrogativa est de com-
munibus : communia autem de quibus
inquirit (quee sunt accidens, et genus,
proprium, et diffmitio, sicut hoc est, an
insit ei aliquid ut accidens \e\ genus yel
proprium vel diffinitio) non sunt in uno
aliquo genere subjecti determinata : ergo
dialectica utens dialectico syllogismo,
non est circa aliquod quod sit determi-
natum subjectum. Adhuc si daretur,
quod essent omnia sub ente sicut sub uno
genere, non sequeretur adhuc, quod
possibile esset omnia esse sub eisdem
principiis : omnia enim quaB sunt sub
eisdem principiis, diffmitiones esse non
possunt : eo quod nec ea quae sunt sub
eodem genere, eisdem principiis deter-
minari non possunt : sicut patct in sub-
stantiis intelligibilibus et corporaHbus, et
substantiis corruptibilibus et incorrupti-
bibbus : et de his quaesunt in quantitate,
patet in continuis et discretis, quae ad
idem constitutivum sui esse principium
reduci non possunt, sed continua fluunt
a puncto sicut a suo principio, discreta
autem ab unitate. Ens enim non genus
constitutivum alicujus generis, prius est
eo cujus est genus. Nunc autem cum di-
viditur ens in substantiam et accidens,
ens simpliciter non est ante substantiam :
quia simpliciter ens non est nisi substan-
tia : nec ea in quae dividitur ens per
differentias, cosequseva exeunt de ente
cum dividitur in substantiam et accidens :
substantiaquidem est ens, accidens qui-
dem erit modus quidam entis per poste-
rius : et idem genus esse non potest.
Dialectica igitur cum sit inquisitiva in-
tentionum et praedicatorum quffi insunt
omnibus, non potest esse alicujus generis
subjecti determinati : nec potest esse os-
tensiva alicujusdeterminatse passionis vel
praedicati de aliquo subjecto : sed circa
subjectum inquirit quid insit ut genus,
quid ut accidens, quid ut proprium, quid
ut diffinitio. Nec tamen propterhoc est
ut universalis et theorica scientia, omni-
bus dans subjectum particularibus scien-
tiis et omnibus dans passiones. Diale-
ctica enim circasubjectum est inquisitiva
quid insit ut praedicatum hoc, vel quid
non insit : eo quod et constructive et
destructive quaerit quid insit et quid non
insit. Scientia autem quae est universaHs
theoria (quae vocatur metaphysica) de
omnium principiis est secundum verita-
tem et entitatem et necessitatem. Diale-
ctica vero ex probabilibus inquirit quid
insit ut praedicatum universale, neque
secundum quod intentio est, generale
accipit ut genus, et accidentale ut acci-
dens, et appropriabile ut proprium : et
haec omnia ex probabibbus et probabiU-
ter inquirit.
Propter quod ex dictis sequitur, quod
nuUa ars vel scientia alicujus determina-
tae naturae in subjecto vel passione mon-
strativa sive ostensivavel demonstrativa,
est interrogativa consensus respondentis,
vel etiam utriusque partis contradictio-
nis : quia haec sola interrogatio quando
interrogatur consensus in utramque par-
tem contradictionis, quodcumquerespon-
dens eligit, ut in illam obviando disputet
opponens : non enim est possibile in par-
ticularibus scientiis (quae de determina-
tosubjecto determinatam monstrant pas-
sionem) utrumlibet, hoc est, utrum re-
spondenti cuilibet partiumcontradictionis
dare : sed unam ab ipsa re sive natura
rei datam respondentem oportet dare,
sive velit, sive nolit : in talibus enim de-
terminatis scientiis non fit syllogismus ex
utrisque sive ad utramque partem con-
tradictionis. Dialectica autem circa om-
nia interrogativa est utriusque partis
contradictionis, et per consequens etten-
tativa, cum sit dialectica quaedam.
Si autem dialectica ostendit aliquando
aHarum methodorum principia, ut in
primo Topicorum dictum est, non tamen
propter hoc est taHs quaHs prima phdo-
sophia : quia etsi ostendataliarummetho-
dorum principia, non tamen ostendet
omnia principia, ut est id, de quolibet
affirmatio vel negatio vera, et de nullo
 LIBER I ELENCHORUM,
simul : et etiam propria principiasua (in
quantum est docens qusedam determinati
subjecti scientia, de subjecto suo deter-
minatse passionis oetensiva) non interro-
gabit : quia illa requirere et supponere
oportet :nam si haec principia interrogata
non daret respondens, sed negaret ea
universaliter, non haberet opponens dia-
lecticus, ex quibus principiis amplius
disputaret ad instantiam respondentis,
sive contra respondentem : omnem enim
disputationem interrogativam regulari
oportet principiis primis et propriis.
jectio. Et si tu dicis, quod haberet syllogis-
mum ad impossibile sicut et metaphysi-
cus, qui syllogismus ad impossibile pro-
aiutio. bat prima principia. Dicendum quod
proprium est argumenti dialectici (cuni
utraque pars contradictionis in dialecticis
probabilis sit) ut ex neutra sit deductio
ad impossibile.
Ex dictis igitur concluditur, quod dia-
Jectica non est generis determinati : et
ideo neque tentativa est generis ahcujus
determinati. Cujus probatio est^ quod
tentativa non est talis, quod sit deter-
minati generis, qualisest geometria, quse
est determinati generis entis ahcujus,
quia est de continuo immobili : sed est
talis qualis est dialecticaex communibus,
quam habeat et non sciens aliquis pro-
pria alicujus generis determinati. Est
enim experimentum simile etiam non
scientis propria quando tentat per com-
munia : est, dico, nesciens experimen-
tum sumere : cum quis nescit rem ex
propriis, sed ex communibus ad propria,
et illa sunt communia : communia enim
sequuntur ad propria, et non e conver-
so : quia propria non sequuntur ad com-
munia, nisi negatione communis, in
quantum qusecumque talia sunt, qus
gcientem quidem nihil prohibet non
scire aliquam artem : quia communibus
scitis nihil prohibet nescire artem, sed
eum qui nescit communia, necesse est
io-norare artem : quia communibus non
scitis non scitur ars, sed ignoratis com-
munibus ignoratur ars.
TRACT. V
637
Propter quod manifestum est, quoniam
tentativa nullius est determinati generis
vel passionis disciplina sive scientia : eo
quod ipsa de omnibus est, ut dictum est.
Et bene dico, quod est de omnibus, quia
est de communibus circa propria : quia
omnes artes quae sunt determinati gene-
ris, utuntur communibus quibusdam
prsedicatis, ut est inesse, ut accidens, ut
genus, etinesseut proprium, et inesse ut
diftinitio, et non tantum artes^ sed etiam
omnes sine arteper studium nituntur sua-
dere ex communibus ; propter quod om-
nes etiam idiotae sine arte acquisita per-
suadentes, utuntur dialectica, secundum
quod ex communibus persuadent : et
utuntur tentativa naturaUs industriae, se-
cundum quod usque ad quid nititur ab
aho experiri an ignoret vel non de ali-
quo. Omnes enim abquid ponuntiantes
conantur dijudicare illud per communia,
et dijudicant communia : talia enim
communia nihil minus sciunt idiotse,
quamvis videantur valde extra artem di-
cere, eo quod nesciunt ea ordinare ad
formam syllogismi sicut artem habentes.
Ex quo patet quod sermocinantes arguunt
exprobabilibus, et idiotse et artem ha-
bentes : nam idiotse sine arte participant
per naturalemindustriamillud commune,
de quo artitlcialiter est dialectica, et arte
svllogistica tali participant et dialecticus
et tentativus.
Quoniam autem sunt multa haec com-
munia sciUcet^ et sunt determinata et
propria in singulis scientiis , patet et
quod non sunt illa communia talia quae
sunt ut natura qusedam determinata, ut
genus quoddam determinatum subje-
ctum, de quo est determinata scientia :
sed sunt coramunia non secundum rem,
quse sit natura vel genus, sed sunt com-
munia velut negationes sunt communes,
quse non re^ sed intentione et ratione
communes sunt : quia negatio secundum
rem nihil ponit determinatum in natura
vel genere, sed intentione sola et ratione.
Aha autem non sunt taha communia
quse sunt in singuhs artibus. Sunt enim
 638 D. ALB. MAG. ORD. PR/ED.
talia, scilicet communia, sed propria cui-
libet arti et naturae generis, ex quibus
est scientiarum unaquseque : et est (sive
contingit) ex his communibus quee sunt
circa singula, de omnibus etiam propriis
experimentum sumere : et contingit de
his communibus esse quamdam artem
quae tentativa vocatur. Ex his communi-
bus circa propria, et illam artem non
contingit esse talem, quales sunt scien-
tise demonstrativse determinatae, quales
illae scientiae disciplinales quae demon-
strant determinatas passiones circa sub-
jecta determinata : illoe enim potius sunt
Tentativa scieutiee quam artes. Ista autem potius
est poiius • <• X 1, L ■ 1
ars quam ars quam scientia : et hoc est ideo, quia
scientia. ... . n • / • , dem propriis necesse est sciri communia: '"^^3°"^'^"^
titigiosus syllogismus (qui est ex commu-
nibus circa propria) non est sic se ha-
bens omnino ut falsigraphus se habet ad
geometricum : quia si sic omnino se habe-
ret, tunc esset ex propriis sicut falsigra-
phus : nunc autem ex communibus est,
quamvis sit circa propria : non enim est
paralogismus determinati cujusdam ge-
neris ut falsigraphus, sed est paralogisti-
cus ex communibus circa propria : unde
talis litigiosus erit circa orane genus pro-
prium ex communibus, ct non erit ex
principiis determinati generis cujusdam.
Loci ergo ducentes ad redargutionem,
qui sunt de sophisticis elenchis, hi sunt
qui dicti sunt : quoniam dialectici (qui
est circa probabilia et apparenter proba-
bilia considerare) est de his, et habere
facultatem, quod possit ista facere et re-
darguere videri ex illis, non difficde est
videre, secundum quod dialecticus com-
muniter accipit talia communia conside-
rans : quia illa methodus circa proposi-
tiones et praedicata communia proposi-
tionum omnem habet hanc speculatio-
nem, sciUcet de his quse apparent proba-
bilia. Et sic de elenchis quidem apparen-
tibus in quantum ducunt ad redargutio-
nem, dictum est.
Est autem notandum, quod scitis qui- ^^^^\Pl
quia ex propriis sequuntur communia, "^°".®j'^?
et communia sunt principia propriorum : ^^^^IH^I
sed non propter hoc ignoratis propriis pr"°p'4"",^
ignorantur communia, sed possunt sciri nonecontr
communia ignoratis propriis : sed hoc
verum, ignoratis communibus ignoran-
tur propria : et ideo per communia con-
tingit experimentum accipere de igno-
rantia propriorum, et non e converso,
per ignorantiam propriorum accipitur
experimentum de ignorantia commu-
nium. Alia quse dicta sunt plana sunt
omnia secundum expositionem quae po-
sita est, si dihgenter attendatur.

LTBER I ELEiNCHORUM,
TRACTATUS
DE DEDUGTIONE AD QUATUOR
INOPINABILE, SOLCEGISMUM
CAPUT L meta est sophisticae disputationis), tunc
De deductione ad falsum et nugationem.
Quia autem de sophisticis elenchis se-
cundum quod ad redargutionem- ducunt
jam satis dictum est, nunc qualiter re-
spondens ad alias quatuor metas ducen-
dus sit, determinemus. Et primo quali-
ter ad falsum et inopinabile ; hae enim
duse metae conveniunt : quia omne ma-
nifeste falsum est inopinabile, et omne
inopinabile ad minus alicui est falsum,
et sic quasi convertibilia sunt falsum et
inopinabile.Nec ergo oportetdeterminari
hic speciales modos arguendi ad falsum
et inopinabile : quia modi arguendi qui
sunt per locos sophisticos ad redargu-
tionem, sunt etiam per consequens ad
inopinabile et ad falsum . Non ergo
oportet hic determinare nisi modos in
terrogandi , quibus respondens compe-
tentius ducitur ad falsum et ad redargu-
tionem.
secundus fl- Ostendamus igitur qualiter in aliquo
nissophistae , . . ,. . . . .
est ducere '.renere sophisticse disputationis contmgit
ad inopina- ^ ^ ^ j i •
biie : pri- ostenderc quod respondens dederit, et
mus autera "• . , . .
ad redar- qualiter coutmo^it orationem ad mopma-
gutionem. ^ ° • / • ...
bile ducere : hoc enim (sicut a pnncipio
istius libri dictum est) fuit secundum sive
secundus finis sophisticse voluntatis, cum
primus et principaliter intentus fuerit re-
dargutio. Si enim opponens responden-
tem intendat ducere ad falsum manife-
stum (quia solum manifeste falsum hoc
639
TRACT. YI
VI
METAS, SCILICET FALSUM,
ET NUGATIONEM.
falsum dicitur secundum quod falsum
primuni quidem quod est observandum,
est quod opponens non omni modo, sed
quodammodo caute interroget : quia per
interrogationem quodammodo factam ma-
xime hoc accidit quod citius et facilius
ducatur ad concedendum falsum . Pri-
mum igitur est, quod ad nullum dcter-
minatum propositum interroget : quia ad
nullum determinatum propositum inter-
rogare et proponere venalivum est ho-
rum ut concedat falsum vel inopinabile :
quia tunc etiam respondens non scit ali-
quod determinatum ad quod respondeat,
et vane (hoc est, non ad determinatum
aliquid) dirigit responsionem : et sic vane
dicentes sive respondentes magis et faci-
lius peccant^ aperte falsum vel inopina-
bile concedendo : vane autem dicunt et
respondent, quando nihil determinatum
habent propositum ad quod suam diri-
gant responsionem. Quod autem dixi-
mus, quod non ad certum aliquod debet
opponens opponere , sic intelligimus,
quod ad respondentem celare debet suum
propositum : quamvis ipsi opponenti cer-
tum sit ad quid intendat : quia aliter im-
pediret seipsum nesciendo quid propone-
ret, aut ad quid tenderet : sed si hoc ne-
sciat respondens, minus cavebitet citius
concedit falsum ad quod ducere intendit
opponens respondentem.
Et secundum est, quod opponens de-
bet interrogare multa : quamvis etiam
apud eum determinatum sit propositum
 640 D. ALB. MAG. ORD. PRJED.
suum ad quod disputat : hoc enim facile
est opponenti facere in his in quibus
abundat syllogismis et rationibus : quod
facile est in his quee apparent probabilia :
quia ista in multis sunt et facile inve-
niuntur : multis enim sic interrogatis
confunditur respondens, et facilius con-
cedit falsum et inopinabile.
Tertio autem utile est opponenti, quod
ea quse videtur dicere respondenti^ videa-
tur probare et approbare et commendare
suam responsionem, preecipue in ahis
quae non sunt de principali proposito :
hoc enim facit, quod respondens confidit
de opponente, et minus cavet sibi ab
ipso : et sic confert idoneitatem, ut op-
ponens respondentem facihus ducat ad
concedendum inopinabile vel manifeste
falsum.
Quarto considerandum est opponenti,
quod si interrogatus sive respondens di-
cat sive concedat, vel neget bene respon-
dendo ahquid eorum quee interrogat op-
ponens, debet opponens latenter transfe-
rendo se ad materiam ignotam respon-
denti ducere respondentem . Si enim
aperte hoc faceret, caveret ipse respon-
dens '. Ad talem autem materiam ducat,
ad quam ipse opponens argumentari sit
idoneus et non respondens : in tali enim
translatione ad materiam ignotam re-
spondenti , ipsi respondentes possunt
nunc (post translationem factam) minus
Isedere ipsos opponentes bene responden-
do quam prius fecerit in materia nota
respondenti . In tah enim translatione
exiguntur opponentes a respondentibus
quid hoc ad quod se transferunt, faciat
ad id quod in principio est interrogatum.
Removet Quamvis enim (sicut in YIII Topicorwn
dictum est) beec etiam sit cautela diale-
ctici, tamen nihil prohibet etiam esse so-
phistce : sed dialectici est ut abundet in
dialecticis^ sophistae autem ut abundet in
apparentibus.
Quintum autem elementum (hoc est,
principium opponentis) veniendi aut ad
' Hanc cautelam ponit etiam Philosophus Topic. cap. 14, et vocat eam sophisticara.
falsum aliquod aut inopinabile quod
concedat respondens, est quod nullam
statim in principio oppositionis ponat in-
terrogalionem quam intendit : sed debet
confiteri, quod ob hoc sive propter hoc
veht interrogare causa disciphnae^ sive
quod discere veht inquirendo veritatem :
haec enim consideratio locum facit argu-
mentationis ducentis ad falsum vel ino-
pinabile : quia respondens intendit ad
eum et minus impedit eum qui minime
promovet ad inquisitionem.
Sciendum autem, quod hcet finis dia-
lecticae disputationis sit fides vel opinio,
et finis sophisticae disputationis debeat
esse oppositum finis dialecticse disputa-
tionis, et falsum non opponatur opina-
bih vel credibih : tamen falsum finis so-
phisticee disputationis est, quia sophista
non tantum est contrarius dialectico, sed
etiam demonstratori : et sic falsum est
finis ejus, non tamen omne falsum, sed
manifeste falsum est finis etmeta. Et haec
quidem elementa quge dicta sunt quinque
sunt communiter ducentia ad falsum et
inopinabile.
Est autem unum elementura sive do-
cumentum, quod divisim ducit ad fai-
sum, hoc scihcet, quod ad mentientem
autem (hoc est, falsum dicentem) osten-
dendum, primus modus sophisticus est
ducere respondentem ad taha ad quse op-
ponens abundet orationibus. Est autem
sive contingit bene hoc facere, si laten-
ter fiat : et est sive contingit non bene
hoc facere, si fiat non occuhe sed mani-
feste, quemadmodum paulo ante dictum
est. In istis enim propter abundantiam
opponentis minus cavere potest quin con-
cedat manifeste falsum.
Rursus autem elementum sive docu-
mentum, quod dicat ahquid divisim du-
cens ad impossibile sive quod est extra
opinionem, unumquidem elementum sive
documentumestconsiderare, sivequodop-
ponens consideret, ex quo genere secta-
rumphysicarum estrespondens quidispu-
 LIBER 1 ELENCnOROI, TRACT. V 641

tat respondendo : et viso de qua secta so- divitias et honores privatos, qui sunt in
phisticorum sit, vel Stoicorum, vel Peri- dignitatibus. Aerhi gratia, in publico
pateticorum, vel Heraclitorum. Et deinde quidem dicunt eligere se magis bene
interrogare aliquid quod sit de opinione mori propter bonum virtutis, quam male
ilUus sectae de qua est : quia id quod hi Yivere et voluptuose : et hoc dicunt
dicunt de quorum secta est, et quod est aperte : quia hoc est virtutis et honesta-
ex pluvibus illorum (hoc est, in quod tis, ut dictum est in tertio Ethicontm,
plures illorum consentiunt) erit inopina- quod forti vel mors tah salute est ehgen-
bile aliis : singulis enim sectis est ali- tior. Et dicunt secundo exemplo ad idem
quid tale inopinabile, cum ipsis sit extra- inducto, quod agere juste (hoc est^ in
opinio aii- ncum. Opinio autem alicujus notorum eo quod juste est acquisitum) melius
secunduin secuudum philosophiam in quantum opi- eligunt quam affluere multis divitiis pra-
phiarr. est nio, est sic suis probabile : in quantum ve acquisitis : sed apud se propter con-
^^° '' autem extranea, sic aliis est improbabi- cupiscentiam volunt his contraria.
hs : et sic quamcumque viam tenet, ad Usus autem hujus documenti est, quod
aliquid improbabile aliquibus ducetur. ille qui dicit se opinari secundum volun-
Tertium autem talium modorum so- tates privatas, ducatur ad manifestas
phisticorum quoad usum, est singulo- opiniones : quia sic dicet inopinabile
rum sumere positiones, quae sint extra- contra illas : et eum (qui dicit se opinari
neae opiniones, ut dictum est in proposi- secundum has quge manifestae sunt) du-
tionibus, ita quod proponantur in pro- cendum est ad absconsas voluntates :
positionibus qu« interrogantur ab quia sic dicet inopinabile contra seip-
opponente. Solutio vero quae respon- sum : utriusque enim sive ex utraque
denti observanda est horum modorum parte quodcumque ehgat, necessarium
(hoc est, his modis) competens fertur est extra vel contra alicujus opinionem
ostendere (hoc est, quod respondens os- dicere aliquorum : aut enim dicet con-
tendat) quoniam inopinabile ad quod du- traria ad manifestas opiniones, si conce-
cit opponens vel ducere videtur, non ac- dit absconsas voluntates : aut ad obscu-
cidit propter orationem sive oppositio- ras voluntates dicit contraria, si concedit
nem opponentis : sed quia concedit hoc, manifestas.
quia est-de secta tali qua^ hoc dicit : ille Tertio autem sciendum documentum
enim qui contendit (hoc est, contendendo est, quod plurimus locus est quo faciat
se opponit) ad metam sophisticam du- respondentem ahquid extra opinionem
cendo, semper vult hoc quod accidat vel alicujus dicere, et quod faciat id quod
accidere videatur, propter suam oratio- scriptum est, Callicem dicere faciendum
nem vel oppositionem quam interrogat. in libro Platonis (qui dicitur Gorgias,
Amplius autem secundum documen- eo quod ad discipulum suum Gorgiam
tum sive elementum divisim ducens ad nomine scriptum est) quod scilicet vete-
inopinabile, est ducere ad contrarias res Philosophi omnes arbitrati sunt acci-
opiniones sumptas ex voluntatibus, quas dere contraria (hoc est, aliorum opinio-
sciUcet finaUter apud se latenter volunt, nibus inconvenientia inevitabiUter) quod
et manifestis opinionibus quas dicunt se ducatur respondens in aUquid quod sit
manifeste opinari, propter veritatis ho- secundum necessarium, hoc est, natura-
norem, quam se honorare simulant. lem rationem, et in aUquid quod sit se-
Non enim communiter homines et volunt cundum legem cuitus divini sive deorum
fmaUter apud se et dicunt ex veris se sive justitiae gentium aUquarum : et di-
veUe : sed exterius dicunt se veUe deco- cunt veteres justitiam, quee est leges ta-
ratissimas oraUones, sed apud se in ocul- les positas esse, bonum esse : et hunc vel
4i
to qute videntur prodesse ad deUcias vel hunc deum colere, vel sic vel sic juste
n
642 D. ALB. MAG.
vivere : contraria enim ssepe contingit esse
naturam (hoc est, naturalem rationem)
et leges positas a gentibus : et ideo con-
tingit ssepius contraria esse naturalem ra-
tionem et leges sic positas : et aliquando
contingit justitiam secundum leges posi-
tas esse bonum secundum opinioncm
observantium leges illas, et hoc idem
contingit secundum naturam sive natura-
lem rationem esse non bonum.
Usus autem documenti hujus est, quod
oportet eum respondentem qui dicit
aliquid esse bonum secundum naturam,
ab opponente duci, et obviare secundum
legem, hoc est, quod secundum legem
hoc non sit bonum : et sic dicit inopina-
bilelegi. Ad eum autem respondentem
qui dicit secundum legem aliquid esse
bonum, oportet obviare et ducere eum
in aHquod quod est bonum secundum
naturam : et sic dicit inopinabile secun-
dum naturalem rationem. llt autem in-
telligatur quid secundum naturam est
opinabile, et quid secundum legem opi-
nabile, scicndum quod Antiquis erat id
secundum naturam opinabile, quod se-
cundum naturalem rationem homini per
naturam insitum erat verum : secundum
legem vero erat opinabile, quod in pluri-
bus ad cultum commune conferens esse
videbatur, ut ahquando fdios sacrificare,
et patres mactare, quod est contra ratio-
nem naturalem et naturalem pietatem.
Propter quod quia hic scriptus Calhces
antiquus hoc dixit, manifestum est quo-
niam et alii Antiqui, scihcet qui sunt
quodammodo istius documenti, et etiam
isti qui nunc sunt modernis et nostris
temporibus, conabantur aut redarguere,
hoc est, ad metam redargutionis respon-
dentem eum cogere, aut dicere quod ah-
quo modo erat secundum naturam vel
leges extra opinionem.
Quarto autem documento sive elemen-
to divisim ad opinabile ducendo notan-
dum est, quod qucEdam interrogationes
sive qutedam interrogata habent quam-
cumque viam affirmationis vel negatio-
nis, ehgat respondens improbabilem di-
ORD. PRiED.
versis respectibus responsionem. Ut si
quseratur, utrum sapientibus ponentibus
leges aut patri dihgenti per naturam,
obedire oporteat, si dissentiant ? Et
utrum oporteat expedientia ad rem fami-
Harem facere, vel justa secundum legem
communem facere, si dissentiant ? Et
utrum oporteat magis injuriam pati, et
hoc melius est, quam juste alicui noce-
re ? Si enim dicatur in primo exemplo,
quod oportet obedire patri aut legibus,
sempcr ducitur ad inopinabile aut pluri-
bus aut sapientibus ponentibus leges. Et
si dicatur, quod oportet obedire patri,
ducetur ad inopinabile sapientibus. Et si
dicatur in secundo exemplo, quod opor-
tet semper expedientia facere, ducetur ad
inopinabile virtuosis, qui dicunt dam-
num esse neghgendum et sustinendum
propter justitiam servandam : et e conver-
so ducitur, si dicit oppositum. Et simih-
ter est in tertio exemplo : quia muUi
opinantur injuriam non sustinere esse
mehus, quam juste nocere : quod sapien-
tes opinantur e converso, mehus esse
injuriam sustinere quam nocere.
Oportet autem adhuc intendere quinto
documento, et considerandum est quod
ad ducendum respondentem ad inopina-
bile, ut ducatur ad ea quae pluribus ju-
dicantibus secundum sensum, et quae
sapientibus judicantibus secundum ra-
tionem sunt contraria secundum opinio-
nem. Nam si quis respondentium dicat
ahquid quod sit opinabile secundum sa-
pientes, ut ea quge circa rationem rectam
sunt opinabiHa, dicanturadea qu» pluri-
bussunt opinabiHa, illis ratione recta de-
terminata sunt inopinabiha, ut solem esse
multo majorem terra. Si autem dicat ad
opinabiHa ut plures, dicantur ad ea quae
sunt opinabiHa sapientibus, qui opinan-
tur ea quae opinabiha sunt his quae sunt
instituta in ratione recta : et sic semper
cogetur dicere aHquid quod est contra
opinionem ahorum. Dicunt enim hi qui
sunt sapientes (quod etiam ex necessitate
rectrTe rationis verum est) bonum justum
essc et secundum virtutum perfectum ac-
 LIBER I ELENCHORUM,
tum. Pluribus autem in fortuna beatitu-
dinem ponentibus improbabile est regem
et alios divites et injustos non esse feli-
ces.
Istud tamen documentum sive elemen-
tum convenit cum antecedente : idem
enim est ad ea (quae sic secundum plu-
res et sapientes improbabilia sunt) du-
cere, cum eo quod est in eo quod secun-
dum naturam sive secundum naturalem
rationem et secundum legem, quae est
opinio plurium, et contrarietatem opina-
bilitatis ducere, quod sapientes opinan-
tur secundum naturam, plures autem
secundam legem. Nam lex statuta est
opinio plurium secundum sensum judi-
cantium. Sapientes autem opinantur se-
cundum naturam rectae rationis de uno-
quoque, et dicunt omnia et opinantur
secundum veritatem. Et ea quidem (ut
epilogaliter dicatur) documenta quse sunt
extra opinionem (hoc est, ad metam ino-
pinabilis ducentia) ex his quse dicta sunt
locis sive elementis et similibus oportet
quaerere.
GAPUT II.
De prseambulis ad intellectum eorum
quibus aliquis ducitur ad metam
nugationis.
Ad intellectum autem eorum quibus
aliquis ducitur ad metam nugationis,
praeintelligendum est^ quod nugatio est
inutilis repetitio ejusdem ex eadem parte
orationis, sicut ex parte prsedicati vel ex
parte subjecti. Si enim idem simul po-
natur ex parte subjecti, et iterum repe-
tatur expartepreedicati, non erit nugatio.
Ad hoc autem intelligendum (quod ejus-
dem repetitio facit nugationem) notan-
do^repSo ^^"^ ^^^ repetitio ejusdem, aut fit sub
* ejusdem
parie ea- eodcm uomine, aut fit manente eadem
irfack nul habitudinc nominis, aut sub diversa ha-
gatione ro,et]3^^(jine. Si fit uianente habitudine, sic
mjanao non.
semper est nugatio, quod est ejusdem
repetitio inutilis, et exterminari non pot-
est^ sive sit repetitio ejusdem manente
TRACT. VI 643
copulatione, sive fiat sine copulatione :
ut homo homo currit : vel homo et
homo currit : vel homo currit currit :
vel homo currit et currit. Si autem di- Repetitio
versa sit habitudo sic, quod unum fit ejustlem a
dem extre-
subjectum vel praedicatum et alterum mi parte ejus-
sub noa
tudine, di-
facit nuga
determinatio ejus, non est nugatio, ut versa liabi-
homo homo, homo est, humanus vet tionem.Vide in c. 4.
Removetur
rationalis homo : A^^el homo currit currit, dubium.
hoc est, continue vel velociter currit :
non est nugatio, sicut in V Topicorum,
ubi dicit Aristoteles quod quidam secun-
dum levitatem assignaverunt proprium
ignis dicentes, quod ignis est corpus
levissimum corporum : ibi enim fit ejus-
dem repetitio sub habitudinis diversis :
quia corpus ibi ponitur cum recto ut de-
terniinet dependentiam verbi ex parte
appositi : sed ponitur corporum in obli-
quo ad determinandum excessum et re-
spectum superlativi : nec increpat Aris-
toteles hoc proprium quod sit iterum
nugatio, sed ideo quia ejusdem repetitio
in diversa habitudine conturbat audien-
tem : et ideo non est optime assignatum
proprium, sed tamen est proprium. Et
hic intellectus accipitur ex quodam ca-
pitulo quod est epistola de Caloagaton,
quod est idem quod de bono bono, hoc
est, perfecto bono.
Si autem repetatur idem sub diverso
nomineetex eadem parte orationis, hoc
fit aut sub nominibus synonimis, aut sub
non synonimis. Si fit sub synoriimis :
aut hoc fit ad repraesentandum idem se-
cundum idem, aut repraesentandum aliud
et aliud. Si primo modo fit, semper est
negatio. Sisecundo modo, ut si unum sit
ut nomen rei, alterum ut pronomen vel
cognomen ejusdem, non est nugatio, ut
Marcus Tullius Cicero Augur Scaevola.
Illa enim sunt pronomina vel cognomina
vel agnomina Marci Tullii : sicut et hic,
Boetius Annius Severinus. Primum
enim est necessarium, et alia adduntur
causa explanationis. Si autem sit ad
repraesentandum idem et eodem modo :
tunc semper est nugatio. Si autem repe-
titur idem sub diversis nominibus non
644 D. ALB. MAG.
synonimis : hoc non potest esse nisi per
intellectum unius in altero : et hoc opor-
tet^ quod sit altero duorum modorum
quo intelligitur unum in altero : aut
enim unum intelligitur in altero, ita
quod actu et intellectu est in illo : aut
ita intelligitur unum in altero, quod po-
situm est in ipso : sicut quod est depen-
dens, intelligitur in eo quod secundum
rem dependet ad ipsum, sicut subjectum
intelligitur in passione per se. Si primo
modo unum in alio intellisratur, tunc se
habent ad invicem sicut superius et infe-
rius : et sic superius erit pars essentialis
inferioris, inferius autem pars subjectiva
superioris. Et tunc altero duorum modo-
rum contingit : aut enim additur superius
inferiori, aut e converso inferius additur
superiori. Si superius addatur inferiori :
tunc semper fit nugatio : eo quod supe-
rius et potentia et actu et intellectu re-
petitur in inferiori : quare est inutilis
repetitio. Si autem e converso inferius
addatur superiori, hoc dupliciter tieri po-
test : aut enim fit haec additio ad aliquid
unum figurandum quod ex inferiori et
superiori constituatur conjunctum ex
utroque, aut additur inferius superiori,
ut superius ex inferiori specificetur.
Priori modo semper est nugatio : quia
illud unum quod constituitur, satis im-
portatur per inferius : et inutilis est re-
petitio superioris. Si autem secundo
modofiat^ non est nugatio : quia repeli-
tio inferioris non est inutilis, ut animal
homo. Si autem unum intellisratur in
alio potentia, hoc iterum potest esse du-
pliciter : quia aut unum intelligitur in
altero sibi cosequeevo, aut unum intelli-
gitur in altero quod est posterius illo. Si
est unum in altero sibi coaequaevo : tunc
hoc est sicut unum correlativorum est in
altero, quod additum illi non facit nuga-
tionem : quia additur non inutiliter^ sed
ad determinationem respectu relativi, ut
cura dicitur duplum dimidii. Si autem
additur sicut posterius priori, sicut addi-
1 Considera liic quomodo vult siniitatem esse
ORD. PILED.
tur passio in qua passione potentia intel-
ligitur sul)jectum, hoc dupliciter fieri
potest : quia passio aut est convertibilis
cum suo subjecto, aut inconvertibilis.
Si convertibilis, sic semper est nugatio
in additione : quia inutiliter repetitur
subjectum in nomine passionis, ut cum
dicitur simum nasus. In simo enim in-
telligitur nasus : et nihil est simum nisi
nasus quidam '. Si autem non est con-
vertibilis, sed inminus quam subjectum :
tunc ad determinandum subjectum addi-
tur proprietas subjecto, et tunc est nu-
gatio : ut cum dicitur nasus simus : et
sic facile patere potest quando repetitio
ejusdem ex eadem parte orationis facit
nugationem, et quando non.
Adhuc autem praenotandum est, quod
ars ducendi ad nugationem consistit in
hoc quod unum per intellectum est in
alio. Ex hoc enim contingit ejusdem
iteratio et inutilis multiplicatio. Sed plu-
ralitas modorum .intelligendi unum in
alio est triplex : quia unum scilicet intel-
ligitur in alio ut prius in posteriori : et
hoc dupliciter, vel tanquam superius in
inferiori, ut animal in homine, vel ut
subjectum in passione, ut nasus in simo,
et unum in aho ut in coeequsevo ad quod
determinatur respectus ejus, ut unum
relativum in alio : quorum trium exem-
pla sunt : Socrates est homo : homo est
animal rationale : ergo Socrates est ani-
mal rationale. Quia in homine intelligi-
turanimal rationale. Et nasus est simus :
simus autem quidam nasus : ergo si-
mus est nasus nasus. Duplum est dimi-
dii : et duplum est dimidii duplum : ergo
duplum est duplum dimidii duplum :
quia in dimidio intelligitur duplum.
Prasnotandum etiam, quod apud so-
phistam deductio ad nugationem est vio-
lentior et magis intenta quam deductin
ad solcecismum.
passionem cum naso convertibilem.
 LIBER I ELENCHORUM,
CAPUT IV.
De facere nugari respondentem vere et
apparenter.
His habitis, planum est determinare
secundum Aristotelem de facere nugari
respondentem : quiaquiddicamus nugari,
jam monstravimus per singulos modos
ejus, in quibus vel conlingit vel non
contingit nugari. Omnes autem hujus-
modi orationes hoc quod est nugari
volunt facere, supposita quadam suppo-
sitione, hac scilicet, supponatur quod
nihil difFerat nomen per se, vel dictio-
nem per se, vel orationem, hoc est, eam-
dem dictionem, vel nomen dicere in ora-
tione apposito sibi eo quod in nomine
vel dictione intelligitur. Ut si dicam,
duplum dimidii duplum : et supponatur^
quod si aliquid intelligit in alio quod
appositum sibi in oratione adhuc intelli-
gitur in illo : et hoc non est verum : un-
de suppositio est falsa : quia cum relati-
vum per se ponitur, utrumque relativo-
rum importat : ut cum dicitur duplum,
unum importat per suum principale si-
gnificatum, alterum ut ad quod deter-
minatur ejus respectus, ut dimidium :
quando autem apponitur in oratione,
tunc determinatus est respectus ejus : et
ideo correlativum tunc non intelligitur in
illo : unde quamvis in principali signifi-
cato non varietur dictio per se in ora-
tione posita, tamen in secundario signi-
ficato variatur per se in oratione posita,
cum tamen appareat non variari. Ideo
nugatio est meta sophistica^ et intellectus
unius in alio locus est sophisticus, du-
cens ad metam illam. Secundum ergo
suppositionem quce apparentiam habet
sophisticam, cum dicitur duplum per se,
et cum dicitur duplum dimidii in oratio-
ne, idem est secundum apparentiam
in significatione tam principali quam
secundaria. Si ergo sic est : tunc est du-
plum dimidii duplum : et si iterum dimi-
dium in duplo posito in oratione intelli-
TRACT. VI 645
gitur, erit idem si ponatur in oratione :
et sic erit duplum dimidii duplum dimi •
dii. Et rursum tertio si pro duplo (quod
in oratione positum est) duplum dimidii
ponatur explicite : tunc erit dictum sic,
dimidii dimidii et dimidii duplum : et sic
in infinitum : quia nunquam stabit quam-
diu in oratione ponitur duplum. Et hoc
etiam patet in his quse non sunt relativa
secundum se, sed secundum sua genera,
ut si dicatur : Putasne concupiscentia est
delectationis concupiscentia ? Est enim
suum genus quod est appetitus ad ali-
quid. Dico ergo, quod concupiscentia est
delectationis : deducatur ad nugationem
sic : Hsec autem concupiscentia scilicet
est appetitus delectationis : ergo concu-
piscentia est appetitus delectationis : quia
in appetitu intelligitur delectatio, et ap-
posita appetitui in oratione adhuc intel-
ligitur in illo, ut dicit suppositio.
Sunt enim hujusmodi orationes ad
nus-ationem ducentes : omnes enim illae
orationes, quee sunt in ad aliquid sive in
relativis utroque modo dictis qugecumque
scilicet plura vel secundum genera dicun-
tur ad aliquid, sed non solum in illis quse
secundum seipsa ad aliquid dicuntur, et
ad idem et unum per se in oratione posita
assignantur, ut appetitus alicujus appe-
titus, et concupiscentia alicujus concu-
piscentia, quse secundum genus est ad
aliquid, et duplum alicujus duplum quod
secundum ipsum quod est, ad aliquid est :
et duplum dimidii, in oratione positum :
et generaliter sive oratio quorumcumque
substantia sive hoc ipsum quod sunt cum
non sit ad aliquid, tamen secundum
genera sunt aliquorum, ut habitus, aut
passiones, aut aliquid hujuscemodi, quae
sunt eorum quorum sunt praedicatorum
de his ut genera de speciebus quando
in oratione designantur (hoc est, desi-
gnata ponuntur) sicut designantur in per
se posito nomine.
Cujus quidem exemplum est in pas-
sione numeri qui estabundans sive impar
numerus. Est enim abundans, sive im-
par numeru§ numerum medium habens,
646 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
abundans et in oratione posita passione
abundante^ adhuc intelligitur in ipsa
subjectum quod est numerus : est ergo
abundans numerus, numerus medium
habens. Aliud exemplum est, si simum
ut passio cavitas et curvitas naris vel
nasi. Est igitur naris cavitas : quia in
cavitate in oratione posita adhuc intelligi
supponitur. Est igitur naris sima naris,
naris cava. Sic ergo vera fit nugatio.
Ad hunc etiam modum reducitur nu-
gatio quae fit in verbis primae et secun-
dae personse, in quibus determinatus
intelligitur nominativus : quia agere et
pati substantiae nominativi est proprium,
ut dicit Priscianus : et est exemplum
sic : ego lego : sed in lego intelHgitur
ego : ergo ego ego lego, et hujusmo-
di.
Videntur autem opponentes aliquando
facere nugationem sive nuo^ari facere
respondentes, cum tamen non sint vere
facientes nugari ipsos respondentes, et
ita faciunt nugationem apparentem : et
hoc fit eo quod cum interrogant non ad
interrogatum cum his quae interrogant,
si hoc quo intelligitur aliquid aliud, si-
gnificet aliquid idem per se dictum et
in oratione, aut nihil significet idem per
se et in oratione positum : et sic inter-
rogando omittunt suppositionem superius
positam. Yerbi gratia, ut duplum utrum
idem per se et in oratione significet, aut
diversum, si datur aliquid aliud in duplo
significari, sed omittendo hoc et non in-
terrogando, statim dicunt conclusionem :
et videtur, quod tunc nugationem fa-
ciant : eo quod nomen idem sit per se
positum et in oratione : et ideo videtur
idem significare per se et in oratione,
cum tamen hoc non sit verum, eo quod
hoc non concessit respondens.
CAPUT IV.
Qualiter respondeiis ducitur ad solaecis-
mum, vel videtur duci.
Quafiter autem aliquis ducatur vel
duci videtur ad solcecismum, nunc ulti-
mo inter metas sophisticas determinan-
dum est : nec oportet nos hic diffinire
solcecismum : quia quale quid secundum
diffinitionem sit soloicismus, dictum est
prius ubi de metis sophisticae disputa-
tionis est determinatum. Est autem
et hoc quod aliquis videatur duci ad
soloecismum tripliciter : contingit enim
aUquando in veritate hoc facere, quod
respondens in veritate ad soloecismum
ducitur : et est vel contingit hoc non
facientem in veritate, tamen videri face-
re : et est vel contingit ahquando in
verilate facientem et ad solacismum
ducentem non videri facere, eo quod la-
tet soloecismus. Hujus autem exemplum
est : quia quemadmodum. Cecilianus
dicit grammaticus, si ficus est secundae ^^^^^_
CU3.
decbnationis, qui secundum quartam
declinationem et foemininum genus dicit
ficus maturas soloecismum quidem facit
in veritate secundum illum Cecilianum :
non autem videtur pluribus qui dicunt
ficus esse secundae declinationis fcemini-
ni generis : et sic aliquando facit et non
videtur facere. Qui vero dicit ficos matu-
ros, videtur quidem secundum plures et
non facit soloecismum. Eodem modo est
in alio exemplo : si enim finis est mas-
cuhni generis et non dubii generis se-
cundum quosdam grammaticos : tunc
qui dicit certam finem, secundum illos
soloecismum facit : secundum alios au-
tem qui dicunt dubii generis esse finem,
non facit : et sic patet, quod afiquando
fit soloecismus, et afiquando fieri videtur
et non fit, et afiquando fit et non fieri
videtur.
Et si ita est, manifestum est ergo,
quoniam et ars quaedam sophistica hoc
potest facere, hoc est, dat potestatem ut
facultatemhabeat faciendi : et hanc artem
in sophisticis oportet determinare et tra-
dere propter duas causas, quarum una
principafis est : quia infinitis modis
incongruitas fit in oratione et inconcin-
nitas secundum destructionem : et hanc
infinitatem oportet ad artem secundum
communia restringere et afia : quia nisi
 LIBER I ELENCHORUM,
hoc tradatur, ars videbitur ad gramma-
ticum et non ad sophisticum pertinere.
Tradenda igitur est hfec ars in sophisti-
cis : eo quod multse orationes non coUi-
gentes syllogistica coUectione syllogis-
mum non concludentes eum secundum
veritatem , videntur tamen syllogizare
syllogismum per aliquam apparentiam ,
sicut in elenchis sophisticis per apparen-
tiam aliquam syllogizari videtur quod non
syllogizatur.
Attendendum autem secundum artem
secundum quam (it apparens soloecismus,
quod omnes peue (hoc est, ut frequentius)
apparentes soloecismi fiunt secundum
hoc, hoc est, secundum neutrum genus.
Dico autem pene : quia aliquando fmnt
secundum hoc, hoc est, secundum mas-
culinum vel foemininum : ut quidquid
vides, videtur a te : magislrum vides vel
dominum : ergo magistrum vel dominum
videtur a te . Fiunt autem apparentes
soloecismi quando casus neque indicat
mascuUnum,neque fcemininum^ sed neu-
trum : quia in neutro genere semper
sunt tres casus similes, sciHcet nomina-
tivus, accusativus, et vocativus. In aliis
autem generibus masculinis etfcemininis
aliquando sunt omnes dissimiles quando
sunt adaptatse formae, et aliquando ha-
bent nomina secundae decHnationis duos
dissimiles, dativum scilicet et ablativum,
nomina foeminina quando sunt primae
declinationis , habent nominativum et
vocativum et ablativum similes : sed ta-
men hoc non habent cum confusione
casuum relationem ad mascuhnum et
fcemininum, vel ut generahter dicatur, ad
diversa genera, sicut neutrum. Unde tota
facilis causa est apparentis soloecismi, ex
qua clam ut ex loco sophistico argui
potest apparens soloecismus, est simul et
in uno habere confusionem generis cum
confusione casus : et habent in se cau-
sam non hanc simul masculinum et foemi-
ninum, sed solum neutrum : et ideo
secundum neutrum aptissime fit apparens
solcecismus quantum ad casum et genus
per quae arguitur ut medium apparens
TRACT. VI 647
solcecismus. Nam si dicatur sic : quid-
quid vides, hoc videt : pueHam vides :
ergo puellam videt : statim quideni ap-
paret soloecismus in casu de quo conclu-
ditur soloecismus et non latet : sed in
casu per quem concluditur ut per medium
opportunius accipitur in neutro, ut per
se patet : quia quidquid in majori est
neutri generis, et in minori hoc sumptum
sub quidquid est neutri generis : unde
casus per quos concluditur, non ita fre-
quenter judicat masculinum genus vel
fcemininum, sed.neutrum frequentissime
tales casus confusos, per quos apparens
solcccismus coucluditur , indicat : nam
articularibus pronominibus distinguuntur
genera,masculinum, foemininum, etneu-
trum, ut hic masculinum significat, hxc
autem designat fcemininum, huc vero vult
ratione sua neutrum significare.
Ssepe autem significant et illa utraque
genera masculinum et fcemininum : quia
mascuhnum et fcemininum sunt genera
formata, et in uno formato non conclu-
ditur aliud per designationem : sed neu-
trum significat essentiam informem, quce
utrique formato subjacet : et ideo in illo
frequenter alia designantur confuse : et
ex illa confusione cum confusione casus
arguitur apparens solcecismus. Hujus au-
tem exemplum est, ut si queeratur, quid
est hoc in neutro genere ? continue re-
spondetur foemininum genus, ut Caliopea
est haec : et continue respondetur mascu-
Hnum, ut quid est hoc ? et dicitur con-
tinue, Coriscus est hic : et etiam respon-
detur neutrum, ut quid est hoc ? et dici-
tur, Hgnum est hoc : et cum hac confu-
sione generum habet semper etiam con-
fusionem trium casuum, nominativi sci-
Hcet, et accusativi, et vocativi. Sed mas-
cuHni et fceminini aHquando differunt
casus omnes, si fuerint forma? adaptatee:
et si aHquos habent sirailes, nonapti sunt
iUi ad faciendum soloecismum : quia non
sunt apti ad supponendum verbo vel ap-
ponendum, sicut tres casus neutri gene-
ris : quia accusativus frequentissime
apponit verbo maxime transitive : sed
648 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
nominativus supponit : alii autem casus
non ita : et ideo confusione nominativi
et accusativi frequentius sunt casus ex
quibus arguitur apparens soloecismus .
Neutrius autem generis casus alii quidem
ditferunt, alii autem non differunt : quia
tres semper habent in forma dictionis
una, nominativum, et accusativum, et
vocativum : et cum hoc habet generum
confusionem, ut dictum est : et per hoc
maxime arguitur soloecismus. Quamvis
autem (sicut dictum est) in neutro sint
confusi tres casus et genera, tamen dis-
tinguibiles sunt per aliud et aliud verbum
substantivum , ut cognoscatur vitium
soloecismi.
Dato ergo ssepe a respondente hoc, sci-
licet genere neutro in nominativo casu,
syllogizant opponentes, quasi dictum sit
hunc in masculino et accusativo casu.
Simihter autem faciunt inaUis generibus,
quod syllogizant aUum casum pro aho,
ducendoad solcecismum. Et causa appa-
rentise est et fit paralogismus : eo quod
hoc (quod dicit genus neutrum) commune
fit plurium casuum : quia simiUter ter-
minantur in hoc nominativus, accusati-
vus, et vocativus : nam hoc in neutro
significat quandoque, hoc est^ nominati-
A^um : quandoque autem significat hunc,
hoc est, accusativum et vocativum. Et
si quis velit distinguere sigillatim, opor- nomen substantivum, et album nomen
tet quodpermutatim perverbumsubstan-
tivum determinetur, ita quod cum est
(cui supponit) significet hic in nominativo vero in voce : et ideo configuratio vocis
casu esse : aut verbo substantivo infinito
(cui supponit) significet hunc in accusa-
tivo. Yerbi gratia ut demus^ hic est Co-
risGus, et hunc esse Coriscum. In primo
enim hic est nominativi casus , et in
secundo hunc est accusativi casus : et in nuUa coincidente fallacia, ut dictum est,
foemininis nominibus simihter, ut hanc
esse Caliopeam, et haec est Caliopea : coincidente, et aUquando
primo enim significat hanc in accusativo,
secundo significat hsec in nominativo : et faUacia. Exemplum primi jam positum
sic neutram habent et generum et casuum
confusionem. Sic ergo in omnibus quae
simiUter se habent, et est, hoc est, ver-
bum indicativum, et esse, hoc est, ver-
bum infinitivum, faciet differentiam et
generum et casuum. Ex quo etiam patet
quod diximus, quod si et in aliis casibus
aliquando confusio est, illi non ita sunt
apti ad supponendum et apponendum
verbo substantivo et indicativo et infini-
tivo : et hoc ut frequentius : fit enim
solcecismus sine casus confusione, ut
cujuscumque est scientia, illud est : veri
est scientia : ergo verum est : hic est
soloecismus absque casus et generis con-
iusione.
Comparatur autem soloecismus secun-
dum aUquid in causa apparentiae et causa
non existentiae, faUaciae figurse dictionis :
quia sicut in figura dictionis simiUtudo
vocis est causa apparenti*, et diversitas
rei causa non existentiae : ita in solce-
cismo similitudo vocis in casibus est causa
apparentife, et inconcinnitas constructio-
nis cumverbo est^ causa non existentiee.
Ideo quodammodo soloecismus (qui est in
his confusis casibus) simiUs est elenchis
dictis secundum similia in figura dictio-
nis, qui dicuntur simiUter in voce : non
simiUa autem sunt in rebus. Nam quem-
admodum iUi solcecismi qui sunt secun-
dum figuram dictionis, dicuntur facere
apparentem elenchum in rebus diversis
in simiiitudine figuree vocis, sic et hi in
casibus.Et hujus causa est, quia homo
adjectivum, et aUa omnia nomina sunt et
res : res quidem in significato, nomina
potest facere credere idem significatum et
eamdem esse constructionem, et sic in-
ducit ad paralogismum figurae dictionis
et solcecismi. Hoc tamen non ideo dictuni
est : quia non possit fieri soloecismus
imo et aUquando potest aUqua fallacia
in terminis
Eequivocis vel ad solcecismum cooperante
est. Exemplum secundi est, ut quisquis
et omnis Christianus est Catholicus : hcec
mulier est Christianus : haec est congrua :
quia nomen substantivum non requirit

LIBER I ELENCHORUM,
convenientiam in genere secundum con-
structionem, sed adjeclivum solum : ergo
hsec mulier est Catholicus : ubi ex falla-
cia accidentis coincidit solcecismus .
Exemplum tertii est : omnis canis esl
iracundus : marina bellua est canis : ergo
marina bellua est iracundus.
Epilogando ergo quce dicta sunt in hoc
capitulo, dicimus quod manifestum est,
quod ex dictis casibus confusis in neutro
genere ut frequentius tentandum syllogi-
649
TRACT. YI
zare solcecismum. Epilogando etiam ea
quse dicta sunt ab initio libri, manifestum
est quod heec sunt secundum quinque
metas diversiticatae species agonisticarum
disputationum, et hs sunt partes spe-
cierum secundum quinque metas , et
modi speciales secundum quemlibet
locum sophisticum, qui dicli sunt in prae-
habitis : et sic habetur fmis earum quan-
tum ad metas.
650 D. ALB. MAG. ORD. PRJED.

TRACTATUS VII
DE CAUTELIS OBSERVANDIS OPPONENTI.

commune hoc ex his quae in octavo To-

CAPUT I. piconan de cautelis hujusmodi determi-
nata sunt, hoc primum speciale dicen-
De cautelis smnptis ex parte orationis. dum et adjiciendum est.
Est ergo primum documentum sive
Quia autem ea qua? sunt de esse artis elementum oppositi ex parte orationis
sophisticse secundum quod inventiva est, considerandum, quod est orationis lon-
jam (quantum ad determinationem prin- gitudo : longa fit autem, quando multa
cipiorum inveniendi locos sophisticos ) interrogantur : tunc enim difficile erit
satis dictum est, in hoc septimo tractatu respondenti multa simul conspicere et
Removet
tangemus hreviter ea quae faciunt ad hene dijudicare. Et quamvis idem elementum dubium.
esse artis inventivae in sophisticis, quae dixerimus esse etiam et ad ducendum ad
sunt cautelce docentes opponentem caute falsum et inopinahile, tamen alio fine
opponere, ut fmem a se intentum conse- est ad falsura, et ad alium hic : quia ad
quatur. Et hoc faciemus triphciter, scili- falsum est, secundum quod inter multa
cet inspiciendo in modos qui sumuntur facilius conceditur falsum quam inter
ex parte orationis, et in modos qui su- pauca[: hic autem facit ad difficile judi-
muntur ex parte respondentis, et in mo- cium eorum quae sunt ad conclusionem,
dos qui sumuntur ex parte opponentis. et quae non, et per hoc minus cavetur
Sunt autem quinque ex parte orationis, conclusio.
sex autem ex parte respondentis, septem Secundum elementum est, quod festi-
vero ex parte opponentis. netur respondens ad cito respondendum,
Ex parte igitur orationis sive argu- et urgeatur ut cito respondeat : nam re-
mentationis sophisticae, quse non parum, spondentes qui sunt tardioris et grossioris
sed multum differt ad constituendum
ingenii, quum festinant ad responden-
finem sophisticae disputationis, si quo- dum, minus possunt praevidere conclu-
dammodo (hoc est^ in quemdam modum) sionem, et ex quo consequatur, vel non
ordinentur vel lateant, sive in quemdam
sequatur.
modum latendi et occultandi a respon- Est tertium documentum et contentio,
dente conclusionem ordinetur : quia ad hoc est, quod contentiosis verbis et pro-
latentem a respondente. conclusionem brosis respondens ad iram provocetur :
minus perspicit : et ideo in ea aptius red- respondentes enim conturbati per talia
arguitur : velut etiam in dialecticis minus possunt concernere multas vel
disputationibus accidit, quando opponens plures interrogationes propositas : quia
obviative disputat conlra protervum impedit ira animum ne possit cernere ve-
respondentem : hoc igitur commune est rum, Elementum autem hoc quod provo-
dialectico et sophistse opponenti . Hoc cat ad iram^ est contentione dicere sibi,
autem communi sic habito, demde post quod sponte velit injuste agere, et impe-
 LTBER l ELENCHORUM,
dire disputationem, ct quod ista sit con-
suctudo sua, quod circa omnes disputa-
tiones et circa omnia disputabilia impu-
dens sit et protervus.
Amplius quartum elementum sive do-
cumentum est interrogationes sive pro-
positiones diversorum syllogismorum
sive prosyllogismorum permutatim po-
nere, ut propositiones quse faciunt ad
conclusionem unius syllogismi, permu-
tentur et ordinentur ad conclusionem al-
terius syllogismi : et utile est sic permu-
tare interrogationes sive ad idem (hoc
est, ad eamdem conclusionem) aliquis
habeat plures propositiones plurium syllo-
gismorum ex diversis mediis ad idem or-
dinatis, sive plures habeat plurium sylio-
gismorum ad oppositas conclusiones,sic-
ut syliogismi dialectici probabiiiter sunt
ad opposita sive contraria, ut quoniam
affirmatio, et quoniam non lit negatio ;
tunc enim accidit respondenti simul ad
plura interrogata et permutata facere ob-
servationes judiciorum : et hoc non
facile est respondenti : quia pluribus et
inordinate propositis credere est difficile :
quia pluribus intentus minor est ad sin-
gula sensus.
Quintum autem documentum est,
quod omnino sive universaliter omnia
quce ad occultationem facientia in VIII
Topicorum dicta suntprius, sunt etiam
utiba ad agonisticas sive sophisticas dis-
putationes : quia etiam dialecticus obvia-
tivus talibus utitur contra protervum re-
spondentem. Et ratio hujus est, quia oc-
cultatio conclusionis et celatio facta ab
opponente, occultandi propositum re-
spondenti causa est : latere autem est
causa fallacise, hoc est, quod facilius fal-
latur respondens. Hoc autem documen-
um non spe ciale est, sed generale. Ha^c
ergo sunt elementa sumpta ex parte ora-
tionis, vel quatuor si specialia sumantur,
vel quinque si generale specialibus con-
tinetur : et non est in eis difficultas de
qua sit curandum.
TRACT. VII 651
CAPUT II.
De cautelis sumptis
tis. ex parte responden-
Circa cautelas autem sumptas ex parte
respondentis notandum est, quod si re-
spondens concedat omnia quse proponit
opponens, tunc opponens non indiget
cautelis quibus inducatur respondens ad
concedendum propositum opponentis :
sed si neget, tunc indiget cautebs quibus
inducatur : et ideo ad hoc solum dantur
cautelffi et non ad aliud.
Ad abnuentem autera sive negantem
respondentem omnia quaecumque oppo-
nenti videantur esse ad orationem sive ad
conclusionom sui propositi, primum ele-
mentum sive documentum est, quod tunc
interroganti ex negatione ejus quod in-
tendit interrogandum, ac si vclit contra-
rium ejus quod intendit : tunc enim (quia
magis videtur probabile quod intendit
quam opposilum propositi, aut etiam
esse ex aequo) debet facere interrogatio-
nem oppositi cum proposito quod inten-
dit. Et hujus ratio est, quia quando du-
bium estrespondenti quid velit sumere op-
ponens, utrum scilicet oppositum ipsius^
minus giaves fiunt respondentes oppo-
nentibus, quam quando non est dubium.
Secundo autem elemento observan-
dum opponenti, quod quando aliquis re-
spondentium dederit aliquam universa-
lem, non in se sed in pluribus sive parti-
cularibus pluribus ipsi opponenti indu-
centi singularia, saepe observandum quod
interroget universalem, sed audacter
utendum, etiam non concesso a respon-
dente. Et hujus ratio est, quia etiam ipsi
respondentes aliquando putant se de-
disse in universali quam dederant inpar-
ticularibus pluribus : et etiam audienti-
bus assidentibus (coram quibus iit dispu-
tatio) putantur et videntur data esse uni-
versalia, propter memoriam inductionis
quam dedit hic respondens in pluribus
particularibus : et videtur eis stulte in
652 D. ALB. MAG.
eis dedisse universalia velut non interro-
gata sint universalia.
Tertium autem elementum sive docu-
mentum est, quod utendura est talibus
in quibus non nomine ipso significatur
universale concessum in particularibus,
sed similitudine : quia concesso univer-
sali in aliquibus particularibus, conces-
sum erit in omnibus similibus : talibus
enim uti expedit ad celandum proposi-
tum : quia scilicet similitudo vel simila-
tio facit et operatur ad latere : eo qiiod
magis latet quod in simili, quam id quod
in seipso proponitur.
Quarto autem documento ad sumen-
dum facilius concessum a respondente
propositum sive propositionem, oportet
ipsum opponentem cum proposito cum
distinctione contrarium admittentem sive
conjungentem inquirere propositum. Et
hoc intelligendum quando contrarium
minus est probabile quam propositum.
Verbi gratia, si propositum sit opponen-
tis probare, quoniam patri per omnia
oportet obedire, sumat hoc sub contra-
rii disjunctione sic, utrumomnia qusecum-
que praBceperint, oportet obedire paren-
tibus : aut omnia qucecumque prsecepe-
rint, oportet inobedire, hoc est, non obe-
dire, hoc est, utrum in omnibus oportet
obedire parentibus, aut in nullis : quia
tunc ex probabilitate contrarii ejus con-
ceditur propositum.
Et quinto documento oportet quaerere
sub disjunctione contraria secundum rem
et non in propositionibus contrariis^ ut
saepe valet queerere, utrum multa conce-
denda esse vel pauca, ut multos esse in
vico centum et paucos esse in ci^^tate : in
talibus enim documentis magis videbun-
tur multa esse concedenda, quam pauca :
quia contrariis per disjunctionem juxta
se appositis, et majora et roagna viden-
tur et pejora et meliora hominibus re-
spondentibus, quam si seorsum divisim
ponerentur : quia contraria juxta se per
disjunctionem posita magis elucescunt.
Sexto autem elemento sive documento
valde (quantam ad efficaciam) et saepe,
ORD. PILED.
hoc est, frequenter facit videri redargui
respondentem ab opponente, sophistica
calumnia opponentium sive interrogan-
tium, scilicet cum nihil praesyllogizantes
de praemissis sive probantes non faciunt,
praemissarum interrogationem tanquam
a respondente easdem requirentes hoc
quod uhimum est, hoc est, conclusionem :
sed accipiunt ipsum et dicunt ipsum con-
clusive (hoc est, tanquam conclusum sit
per prsemissa) et concessum in aliquibus
prwhabitis, velut ipsam per paemissas
svllogizaverint, ita scilicet quod sumat
preemissas sibi valentes ad propositum
suum calumniando sibi dicens esse con-
cessas : et tunc non sumat hoc quod va-
let ad praemissarum probationem, et hoc
quod est praemissa tanquam concessum
in ahquo praehabitorum sibi esse conces-
sum. Hoc est intelligendum in hoc casu,
quando quaedam ab opponente interro-
gata jam sunt et non omnia quse valent
ad praemissarum probationem : tunc
enim opponens debet calumniari respon-
dentem, et dicere sibi esse concessum pro-
positum syllogismi^ et uti eo audacter et
non interrogare hoc et hoc. Hae igitur
sunt cautelae ex parte respondentis ac-
ceptee^ et sunt vel quinque, vel sex si
penultima in duas dividatur : et non est
in eis difficultas de qua sit curandum.
CAPUT m.
De cautelis siimptis ex parte opponentis.
Ex opponente autem sive ex parte op-
ponentis sumuntur cautelae sic^ quod so-
phistice quantum ad cautelas obsers^andas
opponenti observandum est, quod posito
ab opponente aliquo inopinato vel falso,
debet opponens probare (hoc est, appro-
bare) et commendare hoc quod dicitur
respondens respondere : et dicere quod
optimi dicit vel respondet, proposito
jam illo quod opponenti videtur a prin-
cipio, hoc est, eo quod intendit, et debet
facere interrogationem talium quae con-
veniunt ei quod proposuit ex principio,

LIBER I ELENCHORUM,
hoc est, quee sunt falsa et inopinabilia :
et dicere post commendationem respon-
sionis, utrumne tibi videturhoc esse con-
cedendum vel non?tunc enim propter
commendationem et conlidjntiam oppo-
nentis de responsione, minus cavet sibi
respondens ab opponente. Et tunc ne-
cesse est unum trium accidere (si sit in-
terrogatio facta ab opponente et conces-
sum a respondente de aliquo eorum ex
quibus ilt syllogismus) aut elenchus ve-
rus^ ut inopinabile sive falsumfieri, aut
elenchi simile. Cum enim respondens dat
id cujus oppositum concludit opponens :
tunc necesse est elenchum fieri, quia
per syllogismum contradictionis conclu-
ditur oppositum dati a respondente. Cum
autem non dat quod proponit opponens :
tunc cum syllogizat opponens falsum in
quod consensit respondens, necesse cst
sibi dare falsum vel inopinabile quod se-
quitur ex falso vel ex inopinabih dato a
respondente. Cum autem non dat op-
positum, videtur tamen dedisse falsum
propositum propter commendationem
opponentis : tunc lit sive sequitur aU-
quid simile elencho : quia videbitur duci
ad oppositum dati, quamvis non duca-
tur : eo quod oppositum non dedit, sed
dedisse videbitur.
Amplius autem in secundo elemento
sive documento considerandum est op-
ponenti quemadmodum fit in rhetoricis
et accusationibus, quod similiter faciant
contra respondentem in apparentibus
elenchis, In rhetoricis enim consideratur
si accusatus nunquam fecerit contrarium
boni et honesti : et si hoc aliquando fe-
citj prsesumitur quod etiam fecerit illud
de quo accusatus est. Ita etiam hic con-
siderandum si respondens concesserit
contrarium ei quod nunc affirmat : et sic
conferendo quoddam conc^ssum ad hoc
concessum facilius videbitur redargui :
si autem ipse non concesserit aliquando
contrarium, considerandum utrumaliqui-
bus eorum Philosophorum (de quorum
secta se esse confitetur) contradicat talem
sustinendo positionem. Et si hoc inve-
653
TRACT. VII
niri non potest^ nec in ipso, nec in secta
eorum, de quibus esse se profitetur, con-
ferendum est hoc quod dicit ad eos qui
videntur esse hujus opinionis quahs est
ipse raspondenj : utrumne ifii aliquid
contrarium dixerint. Et si hoc iterum
non invenitur, conferendum est dictum
respondentis ad similes sibi in opposito,
utrum erit ad omnes aut ad plures eo-
rum : et ex contrario dicto illorum faci-
Hus convincitur respondens.
Amplius autem tertio elemento vel do-
cumento observandum est opponenti id
quod saepe faciunt respondentes : saepe
enim cum redarguuntur (hoc est, redar-
gui videntur) faciunt (hoc est, lingunt)
dupliciter, si viderint quod debeat eis ac-
cidere redargui, hoc est^ quod redarguan-
tur : et dicunt se in uno sensu hoc dixisse,
in alio aulem non. Et hac cautela est in-
terros^antibus etiam utendum : et hoc
quandoque faciendum est contra respon-
dentes instantes, hoc est, resistentes eis
quando scilicet praesenserint quod re-
spondens videt multipliciter ahquo inter-
rogatus ab ipsis : tunc enim debet pree-
venire respondentem et distinguendo
multipliciter dicere, quod si sic (hoc est,
[n hoc sensu) accipiatur multipliciter, ac-
cidit vel sequitur conclusio : sic autem
non, hoc est, in alio sensu acceptum,non
accidit velsequitur conclusio. Ethoccon-
firmatur : quoniam sic sumpsit multiplex
et distinxit, et sicfacit Cleophon in JJan-
drobulo suo, qui a discipulo (cui scripsit)
nominavit eumdem : sic enim respondens
minus cavebit sibi ab opponente, et faci-
hus decipietur.
Oportet autem quarto documento ipso
opponentes aliquando ab oratione pro-
posita absistentes sive recedentes ad
aliam materiam se transferendo^ refiqua
argumenta in illa materia non proposita
incidere, hoc est, incidendo per diversa
distinguere : et si prsesenserit opponens,
quod respondens in eis videt multiplicita-
tem, oportet sive opportunum est, quod
opponens prius respondenti (hoc est, an-
tequam respondens instat) instare alicui
 654 D. ALB. MAG.
eorum argumentorum in alia materia : et
sic procedere respondentem instando et
distinguento : quia tunc iterum respon-
dens confidens de opponente, minus ca-
vebit sibi in proposito.
Conandum etiam quinto documento
quandoque et ad alia se transferre sive ad
aliam materiam ab eo quod dictum est
propositum, in quaopponens plusabundet
argumentis respondentibus ipsis quid ad
quod se transfert opponens extra positum
sumentibus (hoc est, concedentibus fieri)
vei ratiocinantibus fieri, hoc est, sive ve-
lit sive nolit respondens : et hoc faciendum
in tali casu si aliquis opponentium non
habeat argumentari sufficienter sive suf-
ficiens et argumenta et efficacia argu-
mentata. Et hoc documentum confirma-
Lycophron tur. pcr.auctoritatem Lycophron, •i qui sa-
quomodo • • i r -1
laudavit picns mmusicis hoc tecit : proposito enun
^ '^^™' sibi existente extollere si ve laudare lyram ,
et non habente eo efficacia argumenta ad
hoc, laudavitetextulit tibiam et tibicines,
etintulit quod melior sit musica fidium
sive chordarum quam fistularum, sicut
in Ovidio magno dicitur, quod multo ma-
gis excolenda sit lyra. Sed in 'tali trans-
latione ad eos respondentes quandoque
exigunt ab opponentibus quid hoc faciat
adpropositam, et quid perhocintendant,
ad quod conantur in ilia materia argu-
mentari : oportet assignare causam ali-
quam non recte intentam. Dictis enim
ab opponente in quodam directe intentis
causis, observabit se respondens audila
illa causa, dicere contradictionem, hoc
*S^>9<£~-"
ORD. PR.ED.
est, dicere aliquid ex quo possit argui
contradictio, quse contradictio quantum
ad principalem intentionem universaliter
accidit in elenchis agonistice : sed assi-
gnabit pro causa aliquid commune vei
universale, ut hic, scilicet quod causa est
translationis : quia intendit hoc quoddixit
respondens negarein aliquo quodnon est
de proposito, aut quod intendit id aut
aliud a proposito quod negavit respondens
aflirmare, vel aliud aliquid tale commune,
quod non est determinata causa trans-
lationis : sicut si intcntum sit, quoniam
contrariorum eadem disciplina, non dicat
hoc expresse essecausam translationis.
Sexto autem documento consideran-
dum opponenti, quia non oportet conclu-
sionem praeintentam praiinterrogare ut
propositionem, sed sumere, et quasdam
conclusiones oportet non interrogare sim-
pliciter, sed uti eis audacter^ ut aperte
veris et concessis sive confessis ab omni-
bus : quia si interrogarentur, magis eis
resistit opponens. Hae igitur sunt cautelae
sumptse ex parte opponentis : et non
est in eis quidquam dignum dubitatione
nec numeruscertus intalibus : quia mul-
tse similes possunt assignari. Dicamus
igitur epilogando, quod ex quibus locis
sophisticis trahuntur interrogationes, et
quomodo (quantum ad cautelas) est in-
terrogandum in agonisticis sive sophisticis
exercitationibus sive disputationibus ad
finem exercitii ordinatis, satis quantum
ad propositam intentioncm dictum est.
Ex his enim facile est multa invenire.
 LIBER II
ELENGHORUM.

DE INTENTIONE ET UTILITATIBUS ET APPARENTI SOLUTIONE

SIVE RESPONSIONE.

jam habita s't, quando in supariori libro

CAPUT I. ostensura est,qualiter fallacia sit in nobis
quantum ad singulas fallacias.
De i)ite}itione et ictililatibus incommuni. Haec enim primo determinantes dici-
mus, quod de responsione quge est appa-
In hoc secundo libro qui ad dialecti- rens secundum sophistam solutio, et quo-
cum pertinet quantum ad solutionem modo oportet vere solvere, et quid opor-
syllogismi peccantis contra syllogismum tet vere solvere et quarto ad quam utilita-
dialecticum, eo quod ejus est determinare tem : itaquod haec quatuor referantur ad
sjdlogismum dialecticum, et manifestare quatuor,in quibus totum consistit quodin
peccatum quod fit contra eumdem, ad hoc secundo libro intenditur, scilicet de
sophistam autem ad discretionem oratio- responsione quge est apparens solutio quae
nuni quse dignse sunt solvi et quse sunt est ad hominem solutio,et quomodo opor-
despiciendae ad solvendum non idoneoe tetsolverecompleta et perfecta solutione,
et quantum ad apparentem et incomple- qua ostenditur qualiter sequitur conclusio
tam solutionem, quia quantum ad com- et qualiter non ut respondeatur elencho
pletam solutionem magis est dialectici et consequeatise syllogismi, haec enim est
considerare de solutione quam sophistae: perfecta solutio : ct quidoportet solvere,
primo manifestandum ad quas utilitates hoc est, quid in orationibus sophisticisdi-
sit, et qua necessitate introducatur : cum gnum est solutione : et quid non dignum,
causa falsitatis orationum sophisticarum sed despiciendum : et ad quam utilita-
 656 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

tem : circa quatuor hsec complebiturnos- prompta solutione habeat se respondens,

Quare utiii- tra iu hoc secuudo intentio. Sed utiiita- quod in omnibus videatur esse exercita-
litas prapo- . .
natur in tcs prsepoumius, quia illae suut tmcs ne- tus, et in nuiio obviando scibiiium videa-
gotii illius : et non potest sciri in quid diri- tur se inscie habere. Et hunc tinem ha-
gatur intentio tractantis, nisi prsesuma- bet respondens in quantum respondens
tur et praedeterminetur fmis : haec igitur sophistice, et habet liunc finem commu-
(post haec quse inprimo libro determinata nem cum sophistice opponente. Haec au-
sunt) dicenda sunt. tem probatio est per oppositum ejus :
Ab utilitate igitur incipiendum est. Di- quia si nec respondens qui communicat
cemus ergo quod utiles sunt solutiones cum opponente in sophistica oratione,
orationum sophisticarum, ad philoso- spernit orationes sophisticas et non soivit
phiam quidempropter duo. Primum au- eas^cum ex arte soivendi in qua deficit, ni-
lem duorum est,quiaorationessophisticae hii habeat faciiitatis determinare (hoc est,
sunt in dictione, aut extra dictionem : ora- ad determinandum) de vitio earumdem
tiones autem sophisticae in dictione sol- orationum,quod est in voce vei figura,vel
vuntur per distinctionem muhiphcitatis. in consequentiasyilogismi, vei in contra-
Sccpe autem ea quse secundum multiplex dictioneeienchi, suspicionem dat audien-
in dictione fmnt (quando bene distincta tibus, quodvideturesse gravis sive rudis
sunt) melius nos habere faciunt ad philo- et maii ingenii, vei gravis socius in dispu-
sophiee intellectum, scire per distinctio- tando :nonquiaiioc verum sit semper
nem quoties (hoc est, in quo sensu) sin- secundum naturam essegravem, vei gra-
uulura dicilur : et utiie est ad hoc ut scia- vis ingenii : sed videtur hoc propter ar-
bus quae in piiiiosopiiia simiiiter in re- tis soivendi iniperitiam. Ad hoc ergo
bus, et in voce simiiiter, et quae aut in cavendum utilis est haec ars de opposito
voce et rebus dicuntur : quia simiiitudo ejus quod dictum est, hoc est, de peritia
vocis causa apparentiae est, dissimiiitudo artis soivendi : videbitur enim gioriam
autem in re est causa defectus : et scire habere de bonitate ingenii.
hoc facit ad philosophiam. His ergo utiiitatibus consideratis, tra-
Secundo autem utiies sunt ad piiiloso- ctandum est quomodo ipsis respondenti-
phiam : quia utiies sunt solutiones adeas bus obviandum sit opponentibus per re-
quaestiones, hoc est, dubitationes, quae sponsionem et veram soiutionem ad hu-
sunt per eumdem apud seipsum quaeren- jusmodi sophisticas orationes : et hoc
tem, etin seipso dubitantem^ ul caveat quidem manifestum est quantum ad iioc
deceptionem, ne apud seipsum decipia- quod sciatur quae sunt iilae orationes,
tur : nam qui ab aliquo disputante facile quibus per responsionem et solutionem
paralogizatur et decipitur sophistica ora- est obviandum : siquidem (hoc est, certe)
tione, etiamipse, hoc est, a seipso saepe recte diximus prius in praecedenti libro,
patitur : etquodfacitcavere deceptionem^ ex quibus iocis sophisticis sunt paraio-
facit ad phiiosophiam : vaient ergo soiu- gisnii quibus est respondendum : et
tiones sophisticarum orationum ad phiic- etiam diximus sufticienter superabundan-
sophiam : et istas utilitates orationis so- tias cauteiarum, et aiios iocos ad aiias
phisticae proprias deceptio sophistica (quae metas faisi et inopinabiiis et nugationis
est in in opponentis oratione) non habet : et soicecismi ducentes, quae superabun-
opponens enim et respondens in oratio- dant super iocos sophisticos ducentes ad
nibus suis intentiones habent diversas et redargutionem,quae dicuntur inveniendo
lines in istis. fieri : quia interrogando proponuntur :
Tertium vero et reiiquum ab his utiii- quia opponens inquirit consensum re-
tatibusadhuc est utiiis soiutio orationis
spondentis.
De his ergo istis de causis tractaudum
sophisticce ad gioriam, hoc est, quod ex
 LIBER 11 ELENCIIORUM,
est : sed quia circa hoc aliquis errare
posset, ideo error iste primo excluden-
dus : posset enim aliquis putare, quod
idem essct aliquem sumentem ab oppo-
nente sophistica videre subvitio orationis
sophisticpe, et solvere orationem sophis-
et quum hoc satis videatur per
ticam :
doctrinam primi libri, timc doctrina is-
tius Hbri superflueret. Et quod idem non
sit solvere vitium, et interroganti ex fa-
cultate artis posse obviare veh^citer, hoc
est verum. Cujus ratio est, quia manife-
stum est, quodscimus uno modo (compo-
sitionis scilicet) sicut procedit opponens,
s«pe transpositum per resolutionemigno-
ramus : quia quod componitur, resolvere
o
io-noram us : solvendo autem procedit
recte solvens.
Amplius ad idem aliaratio esthujusar-
tis solvendi probans necessitatem : quia
quemadmodum in disputationibus oppo-
nentium citius et tardiusposse objicerefit
exercitatione cujusdam artis specialis in
mente ad opponendum : sic etiam in aliis
sophisticis orationibus se habet exerci-
citius et tardi us :
tium artis ad solvendum
propter quod si hoc est, quamvis mani-
festum quidem sit nobis quod sit vitium
sophisticce orationis, immediati autem
simus exercitium in arte solvendi non
habentes temporibus exercitio debitis
(quia meditatio est frequens reditus men-
tis super idem, et sic meditatio pertinet
ad exercitium) fallimur frequenter : ne-
cessaria igitur est ars solvendi in hoc ut
caveaturne fallamur.
Tertia autem ad idem ratio est, quia
de talibus sophisticis orationibus accidit
sicut in descriptionibus figurarum geo-
metricarum : nam et illic in figuras sol-
ventes figuram per resolutionem, quan-
doque exdefectu artis componendi, com-
ponere easdem figuras rursus non possu-
mus ex defectu artis componendi : sic
accidit in elenchis e converso. Scientes
1 Et sic palet quomodo ars solvendi oratio-
ues sopliisticas convenit aliquo modo in tine
cum dialectico, et aliquo modo cum sophista.
11
TRACT. I 657
enim secundum quid orationem sophisti-
cam convertere (hoc est, secundum quoe
principia et locos convertatur apparens
elenchus ab opponente) solvere per reso-
lutionem eamdem sophisticam dubita-
mus : et ideo necessariaest ars specialis
solvendi : sicut necesse est ars conjectandi
tales (ex his quse dicta sunt) sophisticas
orationes.
Et sic patet quomodo ex determinalis
in primo libro hujus videre possimus
orationessophisticas adobviandum oppo-
nenti : non tamen ex ibi determinatis
possimus recte solvere, et ex solutione
recta velociter obviare opponenti : hoc
enim specialis artis exercitio fit quia^ si-
cut dicit Yictorinus^ natura habiles facit,
ars potentes, usus autem exercitii facit
promptos. Sic ergo patet quod ars ista
solvendi necessaria est, etquodinqui-
busdam eumdem finem habet cum dia-
lectico, et in quodam eumdem finem cum
sophista, in quantum est ad gloriam, ne
in nullo imperitus esse videatur, et quod
divisos in quibusdam habent fines oppo-
nens et respondens : et sic etiam diversos
fines habent ars opponendi et ars respon-
dendi. Et in hoc differt a dialectico nego-
tio vel arte : nuiain dialecticis et oppo-
nens etrespondens habenteumdem finem
ad quam tendant, qui est fides et opinio,
ad quoe tendunt tam opponens quam re-
spondens '.
CAPUT II.
De probatione, quod apparens solutio
allquando magis eligenda est, et quae
sit apparens solutio.
Primum autem de apparenti solutione
determinandum est,hocest, quod quando
disputatur ad gloriam apparentis sapien-
tise^ magis est eligenda apparens solutio
quam vera : quia per illam magis so-
Ars opponendi et ars solvendi liabent diversos.
tlnes in sophisticis, non auteni in dialecticis.
P. J.
42
638 D. ALB. MAG.
phistice respondens consequitur gloriam
in judicantibus et audientibus, quam per
veram: eo quod magis considerant appa-
rentia quam vera ilh in quorum opinione
quserit gloriam sophista : eo quod ihi
non sunt sapientes, sed commun'ter et
secundum sensum judicantes. llrJe sicut
sophistam opponentem ad qujerendam
gloriam apud judices audientes dicimus
quandoque magis ehgere oportere proha-
hiliter (hoc est, apparenler) syllogizare
quam vere aperte (eo quod per apparen-
tem syhogismum magis consequitur
gloriam apud communiter judicantes qui
secundum apparentiamjudicant),sicetiam
respondenti quserenti gloriam apud tales
quandoque magis ehgendum est proba-
hihter (hoc est, apparenter) solvere quam
vere solvere sive secundum verum : tales
enim ad ahos queerunt gloriam, qui ve-
rum judicium de rehus diflicihhiis non
hahent, sed apparentia in superficie ju-
dicant.
Hujusautemprobatioest, quiaomnino
et omni modo ipsi respondenti quserenti,
quod non videatur vinci ab opponente,
contra htigiosos opponentes obstandum
est per apparentem responsionem, ne
vincere videatur opponens. Dico autem
obstandum contra opponentes, non quod
sint in veritatearguontes, sed obstandura
contra cos ut apparentes arguere : quia si
assistcntibus opponens admittatur adhuc
ut videatur arguere assistentibus, tunc
statim consecutus est gloriam in opinione
assistentium : et hoc impedire debet re-
spondens. Non enim dicimus ipsos oppo-
nentesin sophisticis syhogizare secundum
veritatem, cum syhogismi eorumpeccent
vel in forma vel in materia vel in utro-
que^ propter quod corrigendi sunt ab
ipso respondente per apparentem solu-
tionem, ne videantur assistentibus syho-
gizare apparente syHogismo. Hoc autem
probatur sic : quiasi verus elenchus est
contradictio non Gequivoca, neque ahqua
aha fahacia impedita, nihil opus est re-
spondenti dicere cequivocationera vel am-
phibologiam vel aham faUaciara, ut dis-
ORD. mJEb.
tinguendo ostendat in quo sensu verum
concludit elenchum, et in quo non con-
chidit : quia distinctionem sic deducere
ad sensum in quoconcludit et in quo non
concludit, et manifestare peccatum falla-
ciae impedientis, et vere solvere : et hoc
ideo quod opponens non vere concludit,
sed probat secundum apparens et non
existens : et ideo non oportet manfestare
quahter vere concludit et quahter non,
per veram solutionem : sed obviandum
est respondenti condividendo (hoc est,
statim in ipsa interrogatione opponentis
dividendo) et ostendendo, quoniam non
sequitur propter muUiplex, vel propter
non bonam et veram ordinationem prse-
missarum ad conclusionem in his in qui-
hus non est multiplex : nec in fahaciis
extra dictionem, nisi quia conclusio vi-
detursimihs elencho apparenter, et non
vere est similis. Unde apparens solutio
est divisio muUiphcitatis in dictione vel
oratione^ vel divisio conclusionis ab or-
dine debito ad prsemissas in communi
absque eo quod particulariter deducatur
solutio ad sensum in quo sequitur, et ad
sensum in quo non sequitur : quia hoc
esset vere solvere.
Non ergo est cavendum respondenti
redarguiper veram solutionem, sed per
apparentem solutionem cavendum est ut
redargui videatur : quia sic statim impe-
ditur, ne apud audientes gloriam conse-
qui videatur : et hac de causa per appa-
rentem solutionem hoc faciendura est :
quia interrogare amphibologica vel aequi-
voca quse sunt secundum aequivocatio-
nera, et interrogare aha qusecumque sunt
secundum ahas obtusiones sive obscura-
tiones fahaciarum et deceptiones, et ve-
rum elenchum obnubilat ne videri vel
discerni possint, et arguentem vere et
non vere arguentem dubiura faciunt, hoc
est, utrum vere arguatvel non: et quam-
diu hoc dubiura est, gloriam non conse-
quuntur : unde per veram solutionem
obsistendura non est, quiaista manifestat
in quo sensu vere arguit : et sic ahquid
gloriee est consecutus opponens. Hujus
 LIBER II ELEXCHORUM. TRACT. I 659

autem ratio est, quia licet in fine conclu- diviso per diclionem distinctionis deter
sionis (hoc est^ post conclusionem fa- minantis, in quo sensu sequitur conclu-
ctam ab opponente) diceret ponenti non sio, et in quo non sequitur, necesse est
negare per contradictionem id quod affir- respondentem dicere, vel sic est affirma-
mavit prius respondendo, sed eeqaivoce tive, vel non sic est negative : et sic vi-
esse aftirmant et negant : etsi (sive quam- detur aliquo modo conclusus ipse re-
vis) forte maxime etiam in idem ferunt spondens, etaliquid gloriee super respon-
intellectum opponens et respondens : ta- dentem consequitur opponens.
men propter multiplex positum in ora- Si enim aliquis putet eum elenchum
tione, dubium est assistentibus si redar- (qui secundum sequivocationem est sive
gutus est respondens : et sicnibil glorioe sit multiplex a?quivocationis) aliquo
consecutus est opponens. Ex ipsa enim modo esse elenchum : tunc non erit sive
multiplici confusione dubium est, si ve- continget ipsum respondentem ebgere
rum dicit nunc opponens : et ideo non illam redargutionem quae est quodam
utendum est ad ipsum opponentem vera modo redargutio : et sic opponens ali-
solutione, sed apparenti. quid gloriae videtur consequi, et respon-
Si vero ipse opponens esset dividens dens abquid haberet confusionis vel ha-
sive distinguens multiplex sequivocum, bere videretur : quod omnino cavendum
vel aliud ut amphibologicum, vel alterius est respondenti per apparentem solutio-
fallaciae in dictione, vel etiam dividens nem. IIujus autem causaest, quiainsin-
conclusionem a praemissis, et ostendens gularibus, hoc est, in singularibus sensi-
qualiter non debitum ordinem habent bilibus per distinctionem acceptis,necesse
prsemissae ad conclusionem, sicut lit in est opponentem si contradicere debeat
fallaciis extra dictionem: tunc manifeslus respondenti, et respondentem ad redar-
esset opponens, etnon dubius esset eb^n- gutionem deducere idem nomen, et de
chus : sciretur enim statim in quo sensu eodem negare quod dixit (hoc est, affir-
sequitur, et in quo non sequitur : et iiii mavit) respondens : quia aliter non re-
quirequirunt(hoc est, interrogandooppo- darguet opponens respondentem, et e
nunt) nunc quidem et non distinguendo converso idem nomen quod negavit re-
multiplex interrogant : prius autem spondens, necesse est affirmare opponen-
quando non distinguendo multiplex in- tem : quia aliter non redarguit. Et ad hoc
terrogant, sunt et videntur litiii-iosi : et non debet respondens deducere opponen-
si distinguendo multiplex interrogarent tem : et ideo contra opponentem non est
respondentes, necesse esset respondentes utendum vera solutione quse ad oratio-
interrogatum ab opponente dicere, vel nem est, sed apparenti quge ad hominem
sic vel non sic determinate : et tunc est.
oporteret veram solutionem respondere. Hoc autem iterum patet per exclusio-
Nunc autem quoniam non bene, hoc nem cavillationis quorumdam errantium
est, aperte distinguendo multiplex in- in his. Xam ut quidam cavillantes corri-
terrogant ipsi inquirentes, necesse est ut gunt quidem contradictionem et redargu-
opponens gloriam consequi videatur, ut tionem quam videtur facere opponens
respondeat aliquid respondens qui inter- respondenti, nihil prodest ad evitandum
rogatur per apparentem solutionem in apparentem redargutionem. Dicunt enim,
sui responsionem, quce tamen adhomi- quod aliquo in communi interrogato ,
nem est, et non ad orationem respon- bene possunt de ipso concedi contradi-
dendo corrigens vitium sive deceptio- ctoria pro diversis suppositis •: dicunt
nem propositionis interrogatae ab oppo- enim, quod tunc non eumdem Coriscum
nente, et non dat veram et determina- aiunt sive concedunt esse musicum et non
tam solutionem. Et hoc est ideo, quia musicum : sed dicunt hunc Coriscum
G60 D. ALB. MAG.
esse musicum^ et hunc alium Coriscum
esse non musicum dicunt, et sic pro di-
versitate consignatorum in aequivoco no-
mine, quod est Coriscus, Coriscum in
communi voce dicunt esse musicum et
non musicum '. Sed per hoc non vitatur
apparens redargutio : nam quantum ad
apparentem redargutionem erit eadem
oratio sophistica ad hoc deducens, quod
putemus Coriscum esse musicum et non
musicum, et quod dicamus hunc Coriscum
esse musicum et non musicum. Quod
autem eadem oratio sit ad redargutionem,
ex hoc probatur : quia illae ambse ora-
tiones simul (hoc est, simpliciter) idem
de eodem affirmant et negant : unde per
talem distinctionem quam ponunt, non
vitatur apparens redargutio. Sed fortasse
non idem significatoratiodicens Coriscum
esse musicum, vel hunc Coriscum esse
musicum et non esse musicum : quia li-
cet quoad redargutionem apparentem
idem sint illae orationes, tamen ia hoc
ditTerunt quod non idem signiticant ; et
hoc ideo est, quia nec iUic nisi in com-
muni confusione vocis proponebatur
sequivocum ad aliquod multiplex idem :
sed diversum significat ipsum nomen.
Per dictam ergo cavillationem non im-
peditur apparens contradictio,
Alia etiam cavillatio quam quidam
ponunt, non valet ad impediendum ap-
parentem redargutionem. Dicunt enim
idem in una oratione contradictionis ,
sicut in affirmativa dicunt debere hunc
de quo aliquid affirmatur, simpliciter, hoc
est, communi voce dicere Coriscum : illi
autem de quo negatur, aliquid debere
ahquidaddi, ut aliquem aut hunc Co-
riscum non esse musicum : et quidem
probatur statim inconveniens esse : nihil
enim rationis potest esse propter quam
magis alteri aliquid addendum sit quam
alteri : utroUbet enim aUeri ahquid ad-
dere nihil differt, hoc est, nihil differentise
habet secundum rationem : non enim
difTert, sicut jam patuit.
1 Ex quo patet quod hoc nomen, Coriscus,
ORD. PR.ED.
Cavillationes ergo illae nihil prosunt ad
impediendum apparentem contradictio-
nem :. sedpotius sic dicendum, quod quia
multiplici non assignato dubium quidem
est (ei qui non determinavit in communi
et in universali multiplex) utrum ipse
respondens redargutus sit vel non, quando
deducitur ad negandum quod sub eadem
voce concessit : ideo cum concessum sit
in disputationibus dividere sive distin-
gueremultiplex,manifestum quando sim-
pliciter sine distinctione contingit dare
(hoc est, concedere) multiplex non de-
terminantem ipsum respondentem (hoc
est , non distinguentem in universali)
peccatum est : quia obviabit apparens
redargutio, quae ut caveatur, distinguen-
dum est multiplex in communi : et hoc
est apparens et ad hominem solutio im-
pediens apparentem redargutionem. Pro-
pter quod et si sive quamvis non ipse
respondens videatur redargutus : quia
scit iu quo sensu dederit , tamen ista
disputatio ex parte respondentis qui de-
ducitur ad hoc quod sub eadem voce
neget quod ante concessit, redargutse
disputationi vel orationi est similis.
Accidit autem Scepe, quod ipsi respon-
dentes etiam videntes in oratione amphi-
bologiam vel aliud multiplex, pigrescunt
sive pigri fiunt dividere ipsum et osten-
dere, quoniam multiplex est quod inter-
rogatur sive proponitur ab opponente :
eo quod etiam in una disputatione in pa-
ralogismis frequenter talia proponuntur,
et pigrescunt respondentes hoc toties
quotiesproponitur distinguendo dividere^
ne ad omnia proposita ab opponente vi-
deantur graves et impeditivi sive proter-
vi esse : deinde dissimulata multiplici-
tatis distinctione^ et non putantibus ipsis
respondentibus propter hoc fieri oratio-
nem ad redargutionem apparentem du-
centem, ssepe dum cavent respondentes,
obviabit eis improbabile apparentis re-
dargutionis . Quare sive propter quod
(quoniam datum sive concessum et lici-
dictum de pluribus est aequivocum.
 LIBER IT ELENCHORUM,
tum est respondenti miiltiplex dividere
sive distinguere, et sic ostendere ipsum
multiplex impedire apparentem contra-
dictionem) non est pigritandum distin-
guere sive dividere et ostendere multiplex
redargulionem impcdiens , quemadmo-
Transferre duni prius paulo autc dictum est. Et in
se ad alie- .
nas quses- jsta.scntentia
tiones, po- . .
sic
.
exposita
^
nulla est dubi-
tius impedit tatio, nisi quis sc transfcrrc velit ad
bonam doc- ,. . multiplicia sunt, convenit simpliciter re-
trinam, alieuas qucEstiones : et hoc nos non con-
quam ei pro-
ficiat. suevimus tacere , quia potms impcdit
bonam doctrinam quam promoveat.
CAPUT. IIL
Et est probatio, quod in apparenti solu-
tione multiplex est ostendendum.
Quod autem in apparenti solutione in
responsione ad hominem est multiplex
sic assignandum et ostendendum, ad im-
pediendum apparentem redargutionem ,
sic prohatur. Si enim quis opponendo
interrogantium duas interrogationes ut
unam faceret, et una concessa aUam re-
darguendo concluderet : tunc manifestum
est quod non propter multiplex sequivo-
cationis vel amphibologiae iieret paralo-
gismus, sed potius propter plura ut unum
interrogata : sed tunc fieret vel elenchus
verus, vel non, sed parelenchus : et ideo
ad cavendum elenchum vel parelenchum
pportet dividere plura interrogata ut
unum. Similiter ergo in multiplici sequi-
voco in quo sunt actu plura vel in quo
multiplici multiplex est ostendendum, ut
videatur fieri elenchus vel parelenchus :
quid enim differt interrogare propositio-
nem qua? plures est, scilicet si Callias et
Themistocles musici sunt ? in qua unum
de pluribus interrogatur, quam si am-
bobus dictis existentibus diversis in re,
nomen sequivocum datum esset, et sub
illo nomine unum de pluribus interroga-
retur. Constat, quod quantum ad apparen-
tem elenchum nihil differret : cujus ratio
est , quia si lisec plura significet uno
sequivoco nomine, constat quod plura
TRACT. 1
661
(hoc est, propositionem quse plures est
vel unum de pluribus) mterrogavit.
Si ergo non rectum est probare sive
approbare sumi a rcspondente unam re-
sponsionem ad duas interrogationes
propter pluralitatem interrogatorum :
tunc manifestum est quoniam etiam nuUi
eorum quse tequivoca vel universahtcr
sponderc, hoc est, unam non distinctam
responsionem dare simpliciter sine distin-
ctione : nec etiam hoc convenit etiamsi
de omnibus quse in sequivoco continen-
tur, in omni sensu verum sit quod vide-
licet quseritur, ut volunt quidam errantes,
quod quando in omni sensu verum est,
una debeat dari responsio : cujus ratio
est, quia nihil differt hoc quod sub uno
nomine sequivoco aliquid quseratur de
pluribus, vel si de pluribus quseratur sub
diversis nominibus. Verbi gtatia, ut si
quceratur Callias et Coriscus, utrumdomi
sint ? sive ambo simul sunt domi prae-
sentes, ct do utroque verum est, quod
domi est : sivenon ambo simul suntdomi
praesentes, sed de uno verum est, quod
domi est, et de altero non est verum.
Nihil autem differre dico quoad interro-
gationem quce est plures : utrinque enim
haec sive in utroque sensu vera sit sive in
altero, semper est plures propositio, et
propositiones quoe sunt plures : non enim
propterea efficitur propositio vel inter-
rogatio una quae plures est, quod de
pluribus idem verum est dicere. Et hoc
probatur deducendo ad inconveniens :
quoniam possibile de mille aliis inter-
rogatis, utrum verum sit dicere vel non
sit verum dicere de eis idem, attamen de
nuUo eorum (quamvis uniformiter con-
venit eis aliquid vel non convenit) re-
spondendum est una responsione : si
enim una datur responsio, tunc interimi-
tur disputare : quia qusesito de omnibus
dicitur, sic est vel non est : et sic fmis
est disputationis : et hoc est inconve-
niens : ergo de multiplici una non est
danda responsio. Hoc autem quod de
pluribus una datur responsio, simile est
662 D. ALB. MAG.
ei tanquam si pluribus unum nomen sit
positum, qao quodlibet significalur in
illo. Per distinctionem ergo manifestan-
dum multiplex (quod ut simpiiciter est
interrogatum) ad apparenlis redargutio-
nis impedimentum.
Si ergo non oportet ad duas interroga-
tiones unam responsionem et simplicem
dare : tunc a simili manifestum est, quo-
niam neque in tequivocis multiplicibus
danda est una simplex responsio, ut una
simplici responsione dicatur aftirmative
vel negative : eo quod sic unam dans
responsionem, non respondit, sed dixit
quaedam impertiuentia ad multiplex : et
sic unum voce dixit^ sed qviserenti nec
oratione respondit , sed quodammodo
non solvendo ncc respondendo sine
distinctione ipsi respondentes concedunt
multiplex : eo quod lateat cos inconve-
niens quod accidit.
Sicut ergo diximus paulo ante in anle
habitis istius rationis, quoniam elenchi
qaidem apparentes videnlur esse qui non
sunt : co quod in forma peccant eodem
modo, et solutiones ad orationem, quas
diximus quandoque magis oportere ferre
contra opponentes in agonisticis disputa-
tionibus ad impedimentum glorige oppo-
nentis , quam veras. quse ad orationes
sunt solutiones, et qase sunt in obviatione
respondentis cum obviat opponenti ad
duplex, distinguendo scilicet et osten-
dendo duplex , ut preediximus : quia
oslenso multiplici obviatur opponenti, nc
procedere possit. Quse autem sit proposi-
tio una vel plures, in Perihermenia est
requirendum. In prgehabitis autem su-
perioris libri scitur, quis sit syllogismus
probabilis sive apparens et non existens :
non enim hic dicimus syllogismum pro-
babilem eum qui est ex probabilibus ut
est dialecticus, qui licet probabihs sit in
materia, tamen in consequentia necessa-
ius est, sicut cum dicitur, quod omnis
mater diligit : Medea est mater : ergo
Medea diligit. Quae consequentia neces-
saria est si prima universalis esse pona-
tur: quia dialectica propositio universahs
ORD. PR.ED.
esse conceditur, siprobabilis sit, quamvis
in ahquibus habeat instantiam. Sed pro-
babilem hic dicimus syllogismum, qui
videtur per locum sophisticum esse pro-
babihs , quamvis per causam defectus
non inferat ex necessitate.
CAPUT IV.
De decem cautelis sive elenchis qidbus
utendum esl in apparenti solutione.
His autem sic determinatis (per quae
scitur quod solutio apparens ahquando
utilis est, praecipue ad hominem et ad
opponentem, ne gloriam consequi videa-
tur), danda sunt elementa apparenliae
responsionis, quae decem sunt.
Etprimum quidem est, quod si respon-
dcnti interrogatio probabilis proponatur
in his quse sibi probabilia videntur, con-
veniens est esse respondentem dicentem
sic, hoc est, in quantum sic probabilis
est, concedo eam : quia sic neque sim-
pliciter concedit cam , nec simpliciter
negat eam : et sic non fiet ad se (hoc est,
contra se) elenchus sive videbitur fieri.
Secundum autem elementum est, quod
si sit positio vel interrogatio et in hoc
praevideat, quod si simpliciter concedat
cam per opponentem cogatur dicere im-
prohabilia : tunc non debet respondere
per sic, sed lioc in tali casu addendo
maxime sic videri, hoc est, sic videtur :
quia hoc ipsum videri signum est falsi-
tatis : quia timetur in positione si con-
cedatur. Istae ergo duse cautelae sive ele- ^^^1°''^^
menta sumuntur per diflferentias positio-
nis ad quam est respondendum , quae
licet in Topicis per tres ditferentias divi-
datur, probabilem scihcet, improbabilem,
et neutram, quia ibi per contrarietatem
formarum et differentiarum positio divi-
ditur : tamen hic non dividitur nisi per
duo : quia non per contrarias formas,
sed per privationis et habitus oppositio-
nem hic dividi positio subintelligitur : et
sic positio neutra sub positione impro-
babili continetur, et medium habet in-
 LIBER II ELEXCHORl M, TRACT. I 663

difTerens vel otiosum : considerata autem parabola ad illud sic : omne animal fm-
per se opponuntur ut privatio et habi- dens ungulam, culinos non habens, ha-
tus, et medium non habent, quia sit in- bet cornua: et inferatur sic : sus est ani-
differens, eo quia quod non est bonum, mal findens ungulam, non habens culi-
cst malum. nos ; ergo habet cornua. Tunc responden-
Tertia cautela sive elementum est per dum est, quoniam universale non sump-
ea quse in Topicis determinata sunt, quo- sit ut datum est, hoc est, sub simililu-
modo et quibus modis petitur idquod est dine in qua proposuit : quoniam simili-
in principio. Putant autem assistentes tudo non potest esse ad multa : et quando
coram quibus opponens quaerit gloriam, sumit aliud, non potest esse vera per
quod quando aliquid positioni est propin- similitudinem ad ahud : et sic iterum ap-
quum, quod id interimendum sit tan- parenter instat opponenti. Nam ssepe fit
quam non probans, eo quod idem sit elenchus apparens, quia ad debittp simi-
cum proposito, vel idem esse videatur : litudinis universale non sumilur secun-
tunc id si ad probandum propositum ab dum proportionem : quia enim in bove et
opponente assumatur, interimendum est, ariete oriuntur cornua, eo quod superio-
et non assumendum vel concedendum ut rum dentium materia transit in cornua,
probans propositum : et dicendum de ta- putalur quod in porco qui lindit ungulam,
libus, quod sunt qugedam de his similia similiter cornua debeant oriri : et tunc
velut sunt a petitione quod in principio non bene assumpsit pro universali pro
est assumpta : hoc enim maxime ht per quo datum fuit universale : quia probove
petitionemprincipii, quaecumsyllogismo datum fuit et arieto, et ille assumpsit
inferentemaximamhabetconvenientiam: pro porco. Si autem ab opponente pro-
eo quod infert de necessitate sicut syllo- hibeatur, nec qui respondet possit venire
gismus : quamvis non probet, eo quod ad hoc, quoniam non bene ostensum est
idem per idem non potest probari. hoc quod non possit ostendere quod non
Quarta autem cautela sive elementum bene in ostendendo assumptum est uni-
est, quod quando quis sive aliquis oppo- versale, dicente et fortiter asserentc op-
nentium probaverit sive approbaverit ad ponente, quod ipse bene et pro quo de-
assumendum aliquid per quod probetur buit, assumpsit universale : tunc respon-
propositum, quod sicut consequens ex denti obvianti ei qui opponit, eadem via
posito necessarium est accidere, ex ipsa eumdem contra opponentem secundum
positione quam interrogat opponens : est dictam determinationem de opponente,
autem falsum vel inopinabile ; et hoc vi- dicendo scilicet econtra et asserendo quod
det respondens : tunc idem dicendum est non bene assumpsit, hoc est, opponens
quod prius, scihcet quod petit id quod non probat, sed asserit unum se bene
est in principio : quia quee ex necessitate assumpsisse, et respondens asserit con-
accidunt et sequuntur ex posito, vide- trarium, tantumvalet assertio responden-
buntur assistentibus et audientibus ejus- tis sicut opponentis. In his ergo (hocest,
dem esse positionis cum proposito etpe- in his qua3 proprie non in parabola su-
titioni in proposito. muntur universalibus et propriis nomi-
Amplius quintum elementum est, nibus) necesse est respondentem respon-
quando ab opponente in interrogatione dere, vel simpliciter verum est, vel fal-
sua universale sumitur non ipso no- sum est, vel divisim distinguere si est
mine, sed parabola (hoc est, obscurono- multiplex.
mine sub aliqua similitudine parabolica) Sextum autem elementum est, si pro-
sicut est universale in naturis, quod ponatur oratio truncata quam subintelli-
omne animal carens dentibus superiori- gendo aliquid subinteUigimus, et non
bus, habet cornua. Sumatur ergo sub plane et perfecte proponatur cum deter-
664 D. ALB. MAG.
minatione intellectus qncm facere debei,
sicut maxime contingit in multiplici se-
cunJum amptiibologiam : propter hoc
aliquando accidit vel accidere videtur
elenchus. Yerbi graiia, sicut si propona-
iur in constituiione genitivi, qui Hcei pro-
prie consiruatur secundum virtuiem pos-
sessoriam, iamen infinitas habetalias ha-
biiudines secundum quas vel pariitive
vel formabier vel in designaiione essen-
iiae vel secundum aham habiiudinem
construitur. Cujus exemplum, si sic in-
terrogeiur : Putasne quidquid esi Da-
naum sive Grsecorum, est possessio Da-
naum ? et dicat respondens, ulique : prop-
ter hoc quod genitivus proprie est in ha-
bitudine possessoria : inferat opponens :
tunc simihter est in aliis genitivi habiiu-
dinibus, ei iunc inferai : sed homo est
animalium : ei dicimus respondentes uii-
que, hoc concedendo ut pariitivam ha-
bei et nonpossessoriam consiruciionem :
et inferat oppbnens : ergs» homo posses-
sio animahum. Si, inquam, truncata
consiruciio proponaiur, non debei re-
spondere respondens, nisi determinetur
habiiudo constructionis : quia hominem
dicimus partitive animalium esse : quo-
niam ipse homo animal est : et sic dici-
mus Leandrum esse Lacedaemoniorum,
quia est Lacedsemonius. Manifestum est
igiiur ex diciis, quoniam in quibus ex
amphibologia obscurum esi ex dictis quod
proponitur, non est simpUciier conce-
dendum a respondente nisi prius deter-
mineiur.
Septimum autem esi elementum sive
documentum quando inierrogatio oppo-
neniis refertur ad duo, quorum unum
est aniecedens, et alterum consequens :
sic enim duo sunt in interrogaiione op-
poneniis, quorum aUerum quando est ut
antecedens, necesse est alterum esse,
quod est consequens : quia hoc sequi-
tur ex antecedenie: et cum alterum sive
reliquum est inierrogatum ut consequens,
tunc non est ex necessitate hoc quod est
aniecedens : quia non necessario sequi-
tur ex consequente : iunc prius (hoc est.
ORD. PR.ED.
melius et convenientius) oportet dare re-
spondentem id quod minus est, hoc est,
ad quod minus indiget rationibus, et ex
quibus minus habei raiiones opponens
ad inferendum reliquum, et hoc est con-
sequens : quia ex illo non potest inferre
antecedens : quia daio illo difficilius erit
opponenii syllogizare de pluribus antece-
dentibus inferendis ex illo.
Octavum auieni elemenium, quod si
coneiur opponens ad coniraria, et huic
quidem uni est conirarium, ilH auiem
non est contrarium, si oraiio vera sit
quam interrogat opponens, tunc debet
dicere respondenS;, quod huic quidem esi
conirarium sicut ct illi : sed nomen dicat
non esse positum alterius contrariorum,
et ideo non videatur habere conirarium.
IVonum elementum sive documentum
est in his inierrogaiionibus ab oppo-
nente factis quse sunt secundum opinio-
nem plurium, ei quee habeniur quasi pro
communibus animi concepiionibus : quia
quiedam quse sunt de numero eorum
quee dicunt plures et habent pro com-
muni animi conceptione, et dicunt eum
meniiri qui non concedit illa : qua?dam
auiem non sunt talia ut sunt ea queecum-
que diversi utrinque, hoc est, ad utram-
que pariem, veram scilicet et falsam opi-
nantur. Yerbi graiia in exemplo : quia
uirum corrupiibilis vel immortaUs sive
incorrupiibilis sit anima animalium, non
deierminaium esi muUis Philosophis.
Pyihagoras enim dixii omnem animam
animaUum immorialem esse. Stoici au-
tem ianium animam hominis immoria-
lem esse concedebani. In inieriogaiioni-
bus ergo in quibus dubium est utro mo-
do sokat dici proposiium, uirum sciUcet
accipiend?e sint ut communes animi con-
ceptiones et suppositiones : eo quod iUi
vocant conceptiones et veras opiniones
affirmativas, et etiam vocant conceptiones
toias (hoc est, universales negationes)
hoc est, quse universaUier negaiee verae
sunt, ut hsec, diameier est incommensu-
rabihs sive non esl commensurabUis,
quae esi negaiio univcrsaUier vera. Am-

LTBER IT ET.EXCHORLM,
plius in omni oo universaliter cujus in-
teiTOgaliones utrumque, scilicet aftirma-
tionem et negationem opinantur : in hoc
tamen aliquis respondentium maxime la-
tebit ne sibi videatur fieri elenchus trans-
ferens nomina : ut si opponens accipiat
pro uno, respondens dicat se concessisse
pro alia opinione : nam quia tunc du-
bium est audientibus utro modo se habet
veritas positionis illius, non opinabitur
opponens sophisma sive sophisticum
elenchum agere contra respondentem.
Quia vero in tali positiono utriusque et
ad afllrmationom et ad nosrationem di-
versi opinantur, non putabitur ab audien-
tibus montiri respondens in tali transla-
tione si se transferat ad aliter opinantes :
nam talis translatio faciet orationem in-
terrogatam ab oppononto videri ab au-
^O^
665
TRACT. T
dientibus sine eloncho qui fiat rospon-
donti .
Decinium autem et ultimum documen-
tum est, quod quascumque aliquis ro-
spondentium intorrogationum prcesense-
rit esse faciendas ab opponente, prius-
quam eas interrogatas proponat oppo-
nens, insurgendum est rospondenti con-
tra opponontos, et praedicendum sibi il-
lud, quod hoc vol illud vult interrogare :
quia sic obnubilat opponentem, ne ve-
nire possit ad propositum intorrogatio-
nis, ot impodit ne interroget. Tsta sunt
igitur olomonta vel cautelse vel docu-
menta apparentis rosponsionis : et non
est in eis quidquam quod dignum sit du-
bitationo si sic accipiantur ut oxposita
sunt : ot in ipsa expositione ostensum est
penes quid accipiuntur.
666 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
TRit€TATUj§i
DE REGTA SOLUTIONE
CAPUT L
Quoe in communi et qualis sit falsss ora-
tionis recta solutio.
Jam habitis sufficienter his quse ad ap-
parentem solutionem videntur pertinere,
de recta solutione dcterminandum est,
quee ideo recta solutio vocatur, quia cum
solutio communiter secundum analogiam
de apparenti et recta solutione dicatur,
recta solutio est, quee per prius est vera
et habet ea quae habere debet omnia qucC
de natura sunt verae solutionis.
Dicamus igitur quoniam est recta so-
lutio manifestatio falsi syllogismi, in
communi accepta recta solutione. Dico
autem manifestatio falsi syllogismi so-
cundum quamlibet interrogationem, hoc
est, secundum quemcumque modum in-
terrogationis sive propositionis acci-
dat falsum, sive in materia ut in propo-
sitionibus, sive in consequentia conciu-
sionis ex indebito ordine propositionum
ad conclusionem, vera et recta solutio
semper est falsitatis et esse falsitatis
manifestatio, cum sufficienti pertracta-
tione et ostensione qua de causa et quo-
modo sit falsus syllogismus. Et haec so-
lutio erit circa communia falsi syllogis-
mi : quia sophista et dialecticus sunt
circa communia : et ideo intenta in hac
scientia recta solutio non curat de falsi-
grapho, qui est circa falsam orationem :
60 quod accipit opposita propriis princi-
piis in qualibet disciplina. Falsus autem
syllogismus (cujus falsitatis manifestatio
II
FALSARUM ORATIONUM.
est vera in hac scientia manifestatio) fit
dupliciter : aut enim fit uno modo si syl-
logizatum est falsum (hoc est, conclusio
falsa) ex falsis propositionibus eorum,
sicut per causam : non enim syllogizatur
falsum nisi ex falso : quamvis apparen-
ter quodcumquo falsum sequatur vel se-
qui videatur ex veris, sicut accidit in
(igura dictionis, et secundum quid et
simpliciter, et aliquando in fallacia acci-
dentis, ut dictum est in libro priori hu-
jus scientise. Aut secundo modo cum in
veritate secundum formam syllogismi
dialectici non est syllogizatum : quia non
est syllogismus qui non habet formam
syllogismi : videtur tamen secundum
aliquem locum sophisticum esse syllogis-
mus ut qui peccat in forma, et sub illa
parte duo comprehendit figurae orationis
syllogismi, scilicet quae nihil syllogizat^
cum tamen syllogizare videatur, et quse
non syllogizat ad propositum quse est
secundum non causam ut causam.
Et sequitur ex liis quse dicta sunt,
quod solutio recta est dupliciter. Est
enim ut dictum est, recta solutio appa-
rentis syllogismi correctio falsitatis, se-
cundum quamcumque videlur interroga-
tionum sive quemcumque modum falsita-
tis syllogismi et interrogationibus sive
propositionibus. Propositiones enim liic
vocamus interrogationes^ sicut et in To-
picis. Propter quod accidit sive sequilur
ex dictis in diffmitione solutionis verse,
quod orationes quse in materia peccant,
eo quod sint ex falsis, sed syllogizatse
sunt, quia formam habent syllogismi to-
pici, interimentum aliquem sive interi-
 LIBER II ELEXCHORUM,
mendo falsum, et ostendendo et pertra-
ctando causam falsitatis solvere: apparen-
tes autem orationes sive rationes svllo-
gisticas qute in forma peccant et appa-
rentes syllogismi sunt vel esse videntur,
cum non sint in rei veritate, accidit sol-
vere aliquem dividentem. Dividendo au-
tem dupliciter scilicet dividendo multi-
plex si est in propositionibus vel in con-
clusione, vel dividendo apraemissis et os-
tendendo causam falsce consequentise ex
indebito ordine et formaprsemissarumad
conclusionem, sicut acciditin fallaciis ex-
tra dictionem qure peccant contra conse-
quentiam syllogismi.
Rursum quoniam orationum sive ra-
tionum syllogismorum ex falsis, hee qui-
dem veram (quia verum sequitur ali-
quando ex falsis vel ex falso) illse autem
falsani habent conclusionem, oportet
etiam orationes sive argumentationes
quse falsam habent conclusionem, sive
quae secundum conclusionem falsae siint,
duobus modis solvere, hoc est, per du-
plicem interemptionem : quia duplex est
in eis falsum, scilicet falsum causans,
quod est in prsemissis, et hoc solvilur
per interemptionem praemissarum : et
falsum causatum quod est in conclusio-
ne, et hoc solvitur per interemptionem
conclusionis : unde solvitur, et in eo
quod interimitur aliquid eorum quae in-
terrogata sunt ex praemissis, et etiam in
eo quod ostenditur conclusio sic se ha-
bere, sed falsa esse. Eas vero orationes
ex falsis syllogizatas qaae veras habent
conclusiones, contingit solvere uno mo-
do, in eo scilicet quod quid (hoc est, ah-
quid praemissarum) interimitur : quia
talium conclusio est vera.
Propter quod recta solutione volenti-
bus solvere falsam orationem syllogisti-
cam, priraum quidem perspiciendum si
oratio qua? solvenda est, syllogizata est,
ita quod formam syllogismi habeat, et
cum hoc peccet in materia : aut nou sit
syllogizata, sed peccatum habeatin for-
ma. Deinde considerandum si est svllogi-
zata et peccat in materia habens formam
TRACT. II 667
syllogismi, utrum vera sit conclusio prce-
missis vel aliqua praemissarum vel amba-
bus existentibus falsis, vel conclusio sit
falsa sicut et prcemissae, quatenus hoc
considerato vel dividentes multiplex, vel
conclusionem a praemissis, et resolvendo
ad praemissas secundum ordinem et for-
mam syllogismi, ut interimentes praemis-
sas vel conclusionem, solvamus falsam
orationem, causam falsitatis ejus osten-
dendo, hoc est vere solvere, vel sic uno
modo vel alio solvamus falsam oratio-
nem. Non enim sunt nisi duo modirectae
solutionis, sicut dictum est prius. Et Ren?oret
quamvis in ante habitis dictum sit, quod
divisio est etiam apparentis solutionis
modus, hoc tamen est aliter et aliter :
quia divisio quae est distinctio, completa
est, qua multiplex ostenditur et pertra-
ctatur in quo sensu est verum, et in quo
non est verum, cura deductione ad con-
clusionem, et ostenditur, quoduno modo
sequitur, et alio modo non sequitur, ille
est modus verae et rectae solutionis.
Sic habita recta solutione, in com-
muni oportet scire quod in sophisticis
plurimuni ditfert mox interrogatam sive
propositam statira sine mora solvere,
vel non statim, sed cum mora et delibe-
ratione solvere orationem propositam :
nam praevidere sive statim videre solu-
tionem rectam est difllcile, tamen contin-
git per artis exercitium seu per vacatio-
nem et otium et deliberationem videre
rectara solutionem falsarum orationum :
et ad hoc est ars sive exercitatio.
CAPUT II.
De solutione paralogismoriim oeqiiicoca-
tionis et amphibologise.
His habitis de solutione recta in com-
muni adaptabimus ea quae dicta sunt
primo ad solutiones paralogismorum in
dictione, et postea ad eos qui sunt secun-
dum extra dictionem. Et inter paralogis-
mos in dictione primo adaptabimus et
appropriabimus paralogismos secundum
668 D. ALB. MAG. ORD. PRvED.
sequivocationem et amphibologiam : quia
istae duse fallacise sunt secundum multi-
plex actuale, et non diiferunt in causa
apparentia? et causa non existentiae. Nec
obstat, quod una sit in dictione et altera
in oratione : quia unum modum habent
in manifestatione falsitatis falsi syllogis-
mi.
Dicimus igitur, quod horum paralo-
gismorum qui sunt secundum aequivoca-
tionem et amphibologiam sive apparen-
tium elenchorum, alii quidom habent
causam falsitatis syllogismi vel parelen-
chi in praemissis, alii autem in conclusio-
ne : in proemissis quidem sicut illi qui
habent interrogaiionem aliquam sive
propositionem plura signiticantem, hoc
est, multiplicitatem actualem operan-
tem : alii autem habent conclusionem
muliipliciter dictam eadem actuali mul-
tiplicitate, ut patet exemplariter in eo
paralogismo, quod est tacentcm loqui :
conclusio est duplex, et debet sic for-
mari paralogismus : contingit Socratem
loqui : Socrates est tacens : ergo contin-
git tacentem loqui. Hsec enim conclsuio
multiplex est secundam amphibologiam :
eo quod accusativus, tacentem, potest
construi cum hoc verbo infinitivo, loqiii,
ex parte ante, ut scihcet verbo supponat.
et sic est locutio falsa sub hoc sensu,
contingit quod tacens loquatur, quod
falsum est : vel idem accusativus potest
construi cum eodem verbo ex parte post,
ut scilicet eidem verbo apponat, et sic
est vera sub hoc sensu, contingit quod
aliquis loquatur tacentem, hoc est^ de
tacente, ita quod tacens est materia lo-
cutionis, ita quod locutio est de tacente.
Et sic patet quod conclusio est duplex,
quae est contingit tacentem loqui.
In eo vero paralogismo ejusdem falla-
ciae qui est, quod non contingit scientem
una interrogationum praemissarum con-
scire,est duplex secundum hanc formatio-
nem. Quicumque sciunt ahqua, illa non
consciunt : scientes sciunt aliqua : ergo
scientes non consciunt. Haec enim prae-
missa, quicumque sciunt ahqua, illa
non consciunt, est multiplex secundum
amphibologiam : eo quod hsec dictio,
illa, potest esse nominativi casus et
construi cum hoc verbo, consciunt, ex
parte ante supponendo verbo : et sic est
vera sub hoc sensu^ quicumque sciunt
aliqua, hoc est, aliquas res, illse res sci-
tae non consciunt, hoc est, non cum ip-
sis sciunt : quia scita sciuntur, et non
habent scientiam sicut ipsi scientes. Vel
potest esse accusativi casus et construi
cum eodem verbo expartepost, hoc est,
apponere verbo : et sic est falsa sub hoc
sensu, quicumque sciunt aliqua, illa non
consciunt, hoc est, de quibus habent
scientiam, illa non consciunt ipsi scien-
tes : et hoc est falsum, quia scientes
consciunt omnia ista de quibus habent
scientiam. Patet igitur quod in hoc para-
logismo major interrogationum praemis-
sarum est amphibologia : et haec solutio
est manifestans causam falsitatis syllogi-
sn\i, quare scihcet falsum concludit, Et
duplex ex ejus distinctione manifestatur
causa falsitatis syllogismi : et quando
quidem est hoc, in utroque sensu est fal-
sum : et non tantum sic est duplex, sed
etiam tertio modo est : et tunc significat
vere duplex, hoc quidem in uno sensu
ens (hoc est^ verum) illud vero in aho
sensunonens, hoc est, falsum. Haec igi-
tur distinctio sic pertractata in communi
est vera solutio.
Sed ad perfectionem solutionis consi-
derandam notandum, quod ilhs paralo-
gismis quibus in fine (post conclusionem
factam ab opponente) est multiplex, noi^
accidit elenchus vel contradictio respon-
denti, nisi prius ipse opponens sumpse-
rit contradictionem per suppositionem
respondentis, quod non est elenchus nisi
respondens prius concesserit contradicto-
rium ejus quod concluditur, ut patet in
eo paralogismo qui est concludens, quod
sit vel contingit ahquem videre eum qui
est caecus, ita quod csecum accusativus
construatur cum infinitivo videre ex
parte post : quod autem sine contradi-
ctione accepta a respondente, ut putas
 LIBER II ELENCHORUM,
contingit caecum videre ? et dante re-
spondente, quod non contingit csecum vi-
dere,inferat quod aliquisvidet Ccecum:ergo
contingit csecum viderc : non fit elenchus
sive contradictionis syllogismus. Quibus
vero paralogismus multiplex est in inter-
rogationibus sive prcemissis, non est ne-
cesse prius negativam dare responden-
tem ad hoc quod fiat elenchus : et hoc
ideo est, quia elenchus non est proprie
contradictio ad hjEc sicut ad prsemissas :
sed propter prsemissam ut propter causam
efticientem fit conclusio : sed contradi-
ctio fit ad conclusionem contradicentem
positioni respondentis.
Solvendo igitur duplex quod est in
principio sive in pra?missis sive in con-
clusione et non nomen multiplex in
sequivoco vel oratio ut in amphibologia,
sic distinguendo respondendum est in
perfecta et in omni data solutione, di-
cendo quoniani est ut sic, hoc est, in
uno sensu esl verum : est autem ut non
est, hoc est, in alio sensu est falsum. Ut,
verbi gratia, in hoc paraiogismo, est ta-
centem loqui, dicendum est quoniam est
ut sit hoc quod est verum, si accusativus
cum verbo loqui construatur ex parte
appositi post : est autem ut non est ve-
rum in alio sensu, in quo idem accusati-
vus constrtiitur cum verbo supponendo
sibi ex parte ante. Et simiiiter est in
sequivocatione, ut patet in hoc exemplo :
putas quod expediunt facienda ? et di-
cente respondente, quod sic, inferat : sed
mala ut pcenalia aliquando expediunt, ut
aduri, vel secari : ergo facienda. Respon-
dendum quoniam expedientia ceqaivoca
sunt : et ideo sunt quoedam expedientia
facienda semper, ut bona et semper uti-
lia : et sunt quaedam expedientia non
semper facienda, ut mala et damnosa et
pcenalia : quia expedientia sunt multiplex
secundum eequivocationem.
Ad perfecte autem solvendum notan-
dum, quod si in fine post communem
solutionem datam adliuc lateat, eo quod
non sufficienter adaptata sit solutio :
tunc oportet ipsum respondentem per
TRACT. II
669
determinationem et pertractationera cor-
rigere solutionem in communi datam, ut
si inferat opponens concludendo , ergo
est tacentem loqui : dicat respondens,
non est tacentem loqui simpliciter et sine
distinctione, et adaptet distinctionem ad
supradictam in communi datam distin-
ctionem, quod est hunc aiiquem loqui
tacentem, hoc est, quod quis ut Socrates
loquitur tacentem^ hoc non est tacentem
loqui, secundum quod accusativus cum
verbo , loquitur , construitur ex parte
post, et non ex parte ante : sic enim suf-
ficienter adaptata est solutio et deter-
minat in quo sensu sequitur conclusio
et in quo non.
Et simiiiter pertractanda et adaptanda
solutio in his paralogismis quae nmitiph-
citer dictum habent in propositionil)us,
dicendo quoniam sic scientes consciunt,
si pronomen illud construitur cum verbo,
consciunt, ex parte ante et non post, ut
paulo ante dictum est, et sit accusativus
casus : quia scientes ista de quibus ha-
bent scientiam, non consciunt ipsis : non
enim idem est in tali solutione dicere,
quoniam non est conscire scientes illa
quae sciunt in communi, et quoniam sic
(ad sensum propositum determinando)
non est vel contingit conscire illa quce
sciunt. Et tamen quia in sophisticis sunt
istse solutiones, non est omnino receden-
dum ab apparenti solutione : sed oppo-
nenti omnino obstandum apparenter a
respondente, etiamsi simpliciter et in uno
sensu s)dlogizet. Et dicendum quod ipse
opponens non rem (qu.am dixit respon-
dens dando et concedendo quod qusesivitj
negavit (hoc est^ negando conclusit) op-
poaens : sed nomen tantum negavit, hoc
est^ negando et contradicendo conclusit,
et propter hoc non est elenchus quod fe-
cit : quia elenchus est non nominis tan-
tum, sed rei et nominis. Sic ergo recta
solutione solvenda sunt quse secundum
sequivocationem et amphibologiam : et
sic intelligendo dicta Aristotelis, non est
in eis quidquam dubitationis.
670 D. ALB. MAG.
CAPUT IIT.
De solutione paralogismorum secundum
compositionem et divisionem.
Ex his autem quae dicta sunt, manife-
stum est quomodo solvendum est etiam
eos paralogismos , qui sunt secundum
compositionem et divisionem : quia si
diA^isa (hoc est, divisim prolata oratio) et
composita (hoc est, composite prolata)
aliud et ahud significat : eo quod licet
materiahter una sit, tamen formaliter di-
versa est, ut in priori hujus scientia3 hbro
determinatum est. Si ergo conclusa est
composita et falsa, dicendum est contra-
rium, quod scihcet divisa est vera : et si
divisa conclusa est falsa, iterum dicen-
dum est contrarium, quod scihcet com-
posita est vera. Et hoc in exemphs ma-
nifestetur, oportet scire quod omnes fm-
jusmodi orationes quse sunt secundum
compositionem vel divisionem sunt talcs-
putasne quo vidisti tu hunc percussum,
hoc percussus est hic ? Et debet sic for-
mari paralogismus : quocumque vidisit
hunc per ahquem vel ab ahquo percus-
sum, hoc percussus est hic : sed oculo
vidisti hunc ab aliquo percussum : ergo
oculo percussus est hic. Major enim mul-
tiplex in hoc paralogismo secundum
compositionem et divisionem, ex eo quod
hfEC determinatio, qiw, polest componi
sive continue proferri cum hoc verbo, vi-
disti, cum quo naturahter componitur :
et sic est composita et falsa, sub hoc
sensu, quo vidisti aUquem percussum ab
ahquo, ille sive iho percussus est : hoc
enim falsum est. Vel potest dividi ab^hoc
verbo, vidisti, et continue proferri cum
hoc participio percussus : et sic est divisa
et vera, sub hoc sensu, quo percussum
vidisti ahquem, illo sicut instrumento
percussionis percussus est. Aha auteni
oratio quge penes istam formationem est,
haec estj et quo percussus est^ hoc tu vi-
disti : et formatur sic : quo percussus est
ahquis, hoc vidisti ipsum percussum :
ORD. PR^D.
sed gladio vcl baculo percussus est aU-
quis : ergo baculo vidisti ipsum percus.-
sum. Et est hic multiphcitas in prajmissa
et in conclusione. In preemissa quidem,
eo quod hsec dictio, quoj potest componi
cum hoc verbo^ vidisti, et est composita
et falsa : vel dividi ab illo, et componi
cum participio, j^ercussum, et est vera
sicut prius. Et simihter dicendum est de
conclusione, sicut patet cuihbet intuenti.
Oportet enim addi ad hanc orationem
(quo percussus est, hoc tu vidisti) addi
ipsum percussum : vel non incidit mul-
tiphcitas compositionis et divisionis : un-
de cum dicitur, quo percussus est, hoc
tu vidisti, subintelhgitur ipsum percus-
sum esse.
Quamvis autem sic per distinctionem
cujusdam multiphcis solvantur hujusmo-
di orationes quee sunt secundum compo-
sitionem et divisionem, tamen non vere
sunt muhiphces, ita quod habeant actua-
lem muhiphcitatem in una voce, quse
naturahter et formahter una est signifi-
cativa : sed habent ahquid dubiarum in-
terrogationum sive propositionum quae
est secundum potentialem multiphcita-
tem : et hoc est duphciter secundum
compositionem : non enim est vere du-
plex compositum : quia non nisi poten-
tia divisum est, quod est compositum. Si
enim dividatur , divisa non est eadem
formahter omnino cum composita. E
hujus probatio est, quia sicut est in di-
ctione multiphci secundum diversos in-
teUectus , sic est in oratione divisa et
composita : dictio autem diversificata se-
cundum accentus, non est eadem dictio
formahter forma prolationis. Siquidem
hoc est : quia certe etiam malum cujus
prima longa est, pomum signiUcat : et
malum cujus prima brevis est, privatio-
nem boni significat, secundum diversum
accentum vel tempus et breve prolata
formahter aUud et aUud sunt et signifi-
cant : sed in scriptis quidem, in quibus
non est prohitio, idem nomen est, cum
eisdem scribatur elementis, et etiam in
scriptis jam grammatici signa diversa
 LIBER II ELENCHORUM, TRACT. II 671

faciunt, acutum vel gravem accentum de- minatione cum hac determinatione, in
notantia^ et per consequens diversa pro- Pirceo : et sic est divisa et falsa : quia sic
latione nomen esse pronuntiandum : pro- Iia?c determinatio, i)i Sicilia, retorquetur
lata autem in diverso accentu dictio, con- ad hoc quod dico naves coexistentes^ sub
stat quod formaliter non est una : quod hoc sensu, tu vides in Pirseo, in Sicilia :
autcm vere multiplex est sub una mate- sive tu ens in Pireeo, vides naves coexi-
rialiter et formaliter voce prolata, habet stentes in Siciiia : quod est contra hoc
significata : propter quod cum dictio quod positum est : quia positum est.,
composita et divisa formaliter non sit quod tu ens in Sicilia, videas naves coe-
oratio una, patet quod non est duplex xistentes in Pirteo. Dico autem hanc ora-
quod est secundum compositionem et di- tionem magis esse compositam quam di-
visionem multiplex. Et ex hoc manife- visam, quando posterior determinatio re-
stum etiam est, quod non omnes elenchi fertur ad participium ens : quia posterior
sophistici peccant secundum duplex quod determinatio magis habet naturam deter-
est vere duplex sic ut actualem habeat minationis quam prior, licet posterior
multiplicitatem, sicut quidam errantes ponatur , quamvis utraque istarum de-
dicunt. terminationum in oratione Euthydemi
Patet igitur qualiter recta solutione praecedat determinabile secundum vocem,
dividendum ei qui respondet secundum tamen secundum intellectum posterior
prolationem et prolationis distinctionem. determinatio sequitur ipsum ut naturali-
Non enim idem est oculis videre percus- ter sibi adjuncta.
sum, et dicere videre oculis percussum. Similiter distinguendum est hoc si di-
Haec autem solutio omnibus talibus pa- catur in formatione syllogismi : qui-
ralogismis aptatibilis est, sicut etiam pa_ cumque videt naves nunc coexistentes in
tet in ea quse est cujusdam Euthydemi Pirceo ens in Sicilia, est extra Siciliam :
sophistse oratio, quee est hsec : qua?ratur sed opposito modo est vera et falsa. Si
enim, putasne vidisti t u unc coexisten- enim participium ens componatur cum
tes in Pira?o naves, in Sicilia ens ? Est hac determinatione, in Sicilia, sic est
autem Piraeus portus navium in Graecia, falsa et composita sub hoc sensu, qui-
qui contemplatur ab existente in littore cumque ens in Sicilia , videt naves
maris ex opposito in Sicilia. Et formatur coexistentes in Pirseo, est : et divisa est
sic paralogismus : quicumque videt na- vera : quia sic hsec determinatio, m S«ci-
ves nunc coexistentes in Piraeo ens in Si- lia , retorquetur ad hoc determinabile
cilia, est extra Siciliam : sed tu ens in quod dico, naves coexistentes , et est
Sicilia, vides naves nunc coexistent^s in sensus : quicumque ens in Pirceo, videt
Piraeo : ergo tu existens in Sicilia, ens naves nunc coexistentes in Sicilia, est
extra Siciliam. Quae conciusio falsa est : extra Siciliam : hoc enim verum est.
et est istius paralogismi minor multi- Alii autem dixerunt quod illse orationes
plex ex compositione et divisione : eo duplices sunt : ex eo quod adverbium,
quod est in ea unum determinabiie, et w?/«c, potestcomponi cum hoc participio,
duae determinationes : et potest illud de- coeaistentes , vel cum hoc verbo, videt.
terminabile per determinationem antece- Sed in talibus non est facienda magna
dentem vel subsequentem determinari : vis, quia non ponitur nisi ad exemplum
et hoc determinabile est ens, si determi- adaptationis recta? solutionis ad para-
netur per hanc determinationem, in Si- logismum composition is et divisionis.
cilia, sic est composita et vera, sub hoc Idem est in oratione ista, si quseratur
sensu, tu ens in Sicilia, vides naves nunc sic : putasne bonum sutorem malum esse?
coexistentes in Piraeo. Yel potest dici de- et dicente aliquo, quod sic, inferat : sed
terminabile ens dividi ab eadem deter- quicumque malus est, non est bonus :
672 D. ALB. MAG.
bonus sutor malus est : ergo non est
bonus : ergo bonus non est bonus. Patet
autem quod major hujus paralogismi
multiplex est, ex eo quod determinabile
sutor potest componi cum determinatione
sequentis adjectivi quse est malus, et sic
est composita et falsa, sub hoc sensu :
quicumque malus sutor est, ipse non est
bonus : et sic falsa est : quia bonus est
aliquando malus sutor, et non simpliciter
est bonus. Yel idem determinabile potest
dividi ab eo adjectivo et componi cum
adjectivo, bonus, et sic est vera : quia
quicumque bonus sutor malus, ipse non
est bonus.
Alia ratio similiter solvenda similis
illi est : putasne quorum scieniise bonse
sunt, bonas esse disciplinas , hoc est,
bonum esse ut discantur : et formari de-
bet sic : quorum scientise bonae sunt,
bonae sunt discipbnce, et e converso. Sed
mali scientia bona. Quia dicit Boetius,
quod scientia mab bono deesse non pot-
est : quia non vitatur malum nisi cogni-
tum. Ergo mali est disciplina bona, hoc
est, quod addiscatur malum : et hoc
falsum est : quia dicit Aristoteles in XI
'primse philosophise , quia mehus est quee-
dam mala non discere vel scire per disci-
phnam. Lnde cum qua?ritur , putasne
quorum scientiae bonse, bonas esse disci-
phnas ■? et dante respondente, quod sic,
inferat opponens : mah autem disciphna
est scientia bona, et concludat : erso
disciphna mah est bonum. Et procedat
ulterius opponens in contrarium sic : at
vero et malum est disciphna mah : quare
(hoc est, propter quod) quia mah disci-
phna est malum, et mah disciphna non
est bonum. Et contra hoc iterum proce-
dendo dicat opponens : sed malorum sunt
disciphnae bonse : quia scientiae malorum
sunt bonse. Et haec potest etiam esse so-
lutio ut dicatur, quod malorum disciphnse
bonse, et non mala disciphnabona.Quod,
ut melius intehigatur, dicatur quod major
paralogismi positi dicatur muhiplex ex
hoc quod dico, discipliux, ])o\est construi,
id estjComponi cum hoc adjectivo, bonse,
ORD. PR.ED.
quod scquhur ipsum : ct tunc hoc totum,
disciplinse bonse, cadit in prsedicatum :
et sic est composita et falsa sub hoc
sensu : iha quorum sunt scientire bonae,
sunt discipiinae bonae : hoc enim falsum
est : quia mala quorum scientiae bonae.
non sunt disciphnae bonfe. Vel potesthoc
ipsum, d iscip linas, dixidi ab adjectivo
sequente : et tunc hoc ipsum quod dico,
disciplinse, cadit inparte subjecti : et hoc
quod dico, bonse, cadit in parte prwtli-
cati : et hcec propositio est divisa et vera
sub hoc sensu : quorum scientiae sunt
bonae, ihorum disciphnae sunt bonae : et
in hoc sensu non potest concludi, quod
mah disciphna bona : sed malorum est
disciphna bona, disciphna scihcet con-
templativa : quia disciphna aequivoca est
ad disciphnam contemplativara quae est
per demonstrationem quse Graece vocatur
Ericsopix'., et ad disciphnam practicam quse
est eruditio operativa in moribus, quae
Grsece vocatur r;o;a : et haec generat diffi-
cuhatem in ista oratione.
Simihter est in hac oratione, putasne
verum dicere nunc, quoniam tu factus
es : et dicente et respondente, quod sic,
inferat, ergo tu factus es nunc : et potest
formari sic paralogismus : de quocumque
verum est dicere, quod nunc factus est,
factus est ipse nunc : sed nunc verum
est dicere, quoniam tu factus es : ergo
tu es factus nunc. Aut ahud significat
divisum et compositum : et haec est so-
lutio : quia minor propositio paralogismi
significat ahud prolata divisim, et ahud
significat prolata composite : quia verum
est dicere nunc, quoniam tu es factus :
sed non est verum dicere^ quoniani tu
nunc factus es : potest enim haec detcr-
minatio, nunc, componi cum verbo prae-
senti quod est dicere, et sic propositio
est composita et vera : et cum sequenti,
quod nunc factus es : et hoc modo est
divisa et falsa, sicut planum est videre
cuihbet : verum enim est dicere nunc,
quoniam tu factus es : sed non est verum
dicere, quoniam tu factus es nunc.
Simihs modus est in hac oratione, pu-
 LIBER II ELENCHORUM, TRACT. II 673

tasne ut potes et quoe potes, sic et ipsa gismis secundum compositionem et divi-
facies ? et dicente respondente, quod sic, sionem conveniet. Sed hsec solutio ahis
in contrarium procedat opponcns : non paralogismis non potest adaptari qui ha-
citharizans autem habes citharizandi po- bent eamdem causam falsitatis, et sunt
testatem : citharizabis ergo non cithari- secundum eamdem fallaciam : ergo ma-
zans. Formari potest sic paralogismus : nifestum est quod non est recta solutio :
quaecumque potes et ut ipsa potes, sic et quia non convenit in omnes hujus falla-
ipsa facies : sed non cilharizans potes ciae similes paralogismos, nec omnino
citharizare : ergo non cilharizans citha- sive universaliter convenit ad orationes
rizabis. x\ut interrogatio nota solutionis : interrogatas secundum compositionem et
et non hujusmodi habes potestatem, ut divisionem : et ideo hsec solutio est ad
non citharizans (hoc est, dum non citha- liominem interrogantem sive opponen-
rizas) citharizes : sed potius habes po- tem ad impediendum, et non est ad ora-
testatem, ut facias postea quod non fe- tiones solvendum.
cisti ante hoc : minor enim paralogismi
muhiplex : ex eo quod hoc quod dico, CAPUT lY.
non citharizans, potest continue proferri
cum hoc quod dico, habes potestatem De solutione eorum paralogisjnorum qui
citharizandi : et sic est composita et sunt sccundum accentum.
falsa, sub hoc sensu : tu potes citharizare
non citharizans, hoc est, dum non citha- Secundum accentum autem orationes
rizas : et hocfalsum est dum impHcas te voce tenus (nisi metrica pronuntiatione
opposita facere posse simuL Yel idem proferantur) non multum sunt : cum me-
cum eodem discontinue potest proferri : tro enim productae vel correptae, et cum
et sic est divisa et vera, sub hoc sensu :
aspiratione et sine aspiratione proferun-
tu qui non es modo citharizans, potes ci- tur, et ahquando duse dictiones sub uno,
tharizare. et aliquando una sub duobus proferuntur
Solvunt autem hunc ultimum paralo- accidentibus : et tunc frcquenter secun-
gismum quidam errantes etiam aliter di- dum accentum fmnt paralogismi : nec
centes, quod prima propositio paralo- etiam in his orationibus quae scribuntur,
gisnii non est data universaHter , haec nisi sicut dictum est, signa accentum su-
scilicet, qufe potes et ut potes, facies : per svllabas et dictiones tiant, ut anti-
non enim sic data est, quod facies omni quitus fieri consuevit : nec fmnt etiam in
modo quo potes, sed infmite ut potes his orationibus quae dicuntur voce tenus
facies : ergo non faciens facies, hcet non prosaica prolatione,excepto siqusepaucae
faciens possit facerc. L^nde illi non dicunt fiant, ut hic : justos viros oportet (hoc
accidere per consequentiam, si dedit ut est, opportunum est) pendere media cor-
potes facere, non citharizantem cithari- repta, hoc est, magis ponderare et aesti-
zare posse : non enim omnino sive uni- mare : justos viros non oportet pendere
versahter potest facere datum est, quando media producta, hoc est^ suspendere in
datum est ut posse : et dicunt non idem occulto vel patibulo. Pendere mediapro-
esse, ut potes facere indefmite, etomnino ducta est pati : pendere autem media
ut potes facere universaliter. correpta non est pati, sed honorem reci-
Sed manifestum est, quod non est haec pere . Quomodo autem solvendum sit
recta solutio : nara omnium orationum quidem tales orationes, palam est quia
sophisticarum quee propter idem falsum per distinctionem ejus quod est pendere :
(hoc est, propter eumdem defectum) est non enim idem significat pendere in me-
una et eadem solutio. Si ergo est haec dia syllaba graviter (hoc est, producte) el
solutio, omnibus apparentibus paralo- acute (hoc est, correpte) pronuntiata : et
43
II
 674 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
sic diversitas significationis sub una ma-
terialiter dictione accepta, est fallacise et
falsitatis causa, qua distincta et adaptata,
opponentis solvere est recta solutione
paralogismos.
Attende autem, quod non videtur ali-
quibus esse haec duplicitas : eo quod
dictio non est una quae diversis accenti-
bus profertur, et sic sub uno aliquo
plura non colliguntur, quod exigitur mul-
tiplicibus : et ideo quidam dixerunt, quod
in potentiali multiplicitate unitas dictio-
nis vel orationis est ista quae est in
mente : cujus signum est ea quse est in
voce : et illius signum est quae est in
scripto : et ideo dicunt, quod unum sub
quo accipiuntur, non est nisi unitas ora-
tionis quse est mente : vel si est oratio in
voce vel in scripto, non est in ea nisi
secundum quod refertur ad mentem. Sed
hoc nihil esse probatur, ex hoc quod ora-
tioni secundum quod est in mente, non
convenit accentus : unum autem multi-
plicitatis (in quo ut in uno colliguntur
multa) oportet quod sit tale unum quod
ad multa referatur, et quod contineat illa
in seipso : et hoc nullo modo potest esse
mentalis oratio^ nec etiam illa quce est
in scripto, propler eamdem orationem.
vera deter- Et idco tcnendum est, quod in priori
quaiis sit hujus scicntiaB hbro dictum est , quod
lipiiciiatem scihcct unitas iu qua coUiguntur mulla
(quae multipHcitatem faciunt) est unitas
materialis quae consistit in dono elemen-
torum et syllabarum, etest unitas dictio-
num et orationum, in quam plura colli-
guntur, et non unitas formalis quae est
in modo prolationis. Et ideo dicitur mul-
tiplicitas potentialis : quia taUs materiahs
unitas refcribihs est ad diversas formas
prolationis ut ad sensus refertur diver-
sos.
Utrum autem duplicitas sit multipUci-
tas quaedam^ ita quod duplicitas sit spe-
cies multipHcitatis, et multiplicitas genus
duplicitatis, vanum est etfrivolum dispu-
tare : quia genera et species et modus
' Aristoteles, In 2 de Anima,tex. com. 31.
generum et specierum (secundum diver-
sitatem rerum in quibus sunt) diversifi-
cantur : ahter enim arguuntur et consti-
tuuntur in totis universalibus, et aliterin
integralibus : et adhuc in his aliter in
discretis, et aliter in continuis, et aliter
in potestativis. In substantiis enim secun-
dum rationem fotius universalis coae-
quaevae sunt in genere, et per differentias
oppositas exeunt ab illo. In totis autem
integralibus non sunt coaequaevae : quia
in illis genus educitur et constituitur ex
partibus, ut multiplicitas ex duplicitate,
triplicitate , quadruplicitate , et sic de
aliis : et hoc modo non constituitur ge-
nus in substantiis : et ideo etiam nou
sunt coaequaevae in illo : sed potius per
prius est multiplicitas quae major est, et
perposterius ea quae est minor, et non
incipiunt ex aequo genere praedicatione.
Et fere eodem modo est in continuis :
quia magis est quantitas corpus quam
superficies, et magis superficies quam
linea : eo quod per plures rationes quan-
titatis (hoc est, divisibile in longum^ et
divisibile in latum, et divisibile in pro-
fundum) accipit quantitatis praedicatio-
nem : quia, ut dicit Aristoteles, divisi-
bile semper, hoc est, in infmitum. Et
fere similiter est in figuris in quibus una
generatur ex alia , ut tetragonum ex
trigono, et pentagonum ex tetragono, et
sic de aliis figuris poligoniis. Et similiter
in potestativis : quia in illis secundum
Arislotelem in libro de Anima ', et iu
XYI Animalium ey. vegetabili producitur
sensibile, et est in eo ut trigonum in
tetragono : et ex sensibili producitur ra-
tionale, et est in ipso. Unde frivolum est
et vanum de talibus hoc disputare : quia
majoris inquisitionis quam sit prcesentis
negotii intentio.
Sciendum igitur quod duplicitas est
species multiplicitatis , et multiplicitas
genus : et sunt talia genera et species,
quales habet species, et qualia habet ge-
nera continuum vel discretum, in qui-
 LIBER II ELE>XHORUM,
bus una species producitur ex alia, et
generatur, ut probatur et in primo et in
secundo Arithmeticce Pythagoroe : genus
autem producitur ex speciebus, et ex
sequo participatur ab illis.
objectio, Si autem quis dicat, quod multiplicitas
potentialis non est multiplicitas : quia
soiutio. quod potentia est tantum, non est. Hoc
nihil valet ad prssentem intentionem :
quia medium inter simpliciter unum et
simplicitor multa, est multiplex : et idem
sufficit ad esse multitudinis, quod aliquo
modo sit unum et aliquo modo sit multa :
propter quod in eo sufficit unitas mate-
rialis et potentiaiis multitudo sive plura-
litas. Hsec igitur dicta sint de potentiali
multiplicitate, quae est in compositionc
et divisione et accentu.
CAPUT V.
De solntione paralogismoriim secundum
modum qui est secundum genus acci-
dentalc figursz dictionis.
Palam autem ex determinatis et aliis
quomodo solvendum recta solutione in
universali accepta etiam in his paralogis-
mis qui fiunt in his quse simiUter dicun-
tur, hoc est, de quibus propter dictionem
vel figuram dictionis creditur idem esse
significatum, quae tamen in significato
non sunt eadem propter simllem figuram
dictionis. Et palam est in universali ex
his quae in generali dicta sunt de recta so-
lutione, quomodo respondentisit obvian-
dum talibus : eo quod habemus ex aliis
Hbris logicse genera praedicamentorum di-
stincta. Dico autem hic genera preedica-
mentorum large et communiter et ad co_
ordinationempraedicabilium, et ad omnes
modos prsedicandi^ et etiam ad modos
supponendi : haec enim omnia jam di-
stincta sunt. L"nde patet quod in hac fal-
lacia distinguendum est multiplex phan-
tasticum ex ipsa distinctione modorum
praedicandi : hoc autem raultiplex ex eo
provenit, quod unum pro certo significa-
tur tantum, et creditur aliud significari,
TRACT. II 673
cum tamen in veritate non significetur.
In actuali autemmultiplicitate actu signi-
ficantur diversa. In potentiali unum re-
feribile est ad significata diversa.
Dicendo ergo in communi de solutione
paralogismorum figurae dictionis, ratio
quidem communis est ex hoc quidem qui
est respondens interrogatus ab opponen-
te, dividit de quo interrogatus est non
esse quid eorum (hoc est, illius generis)
de quo est interrogatus, sed habere simi-
litudinem figurae dictionis cum illo. IUe
vero opponens ostendit apparenter illud
de quo interrogat esse quid eorum, hoc
est, aliquid de numero eorum quae sunt
illius generis, propter similitudinem di-
ctionis. Sicut si interrogat sic, siestquid
in genere substantise ? et respondens di-
cat esse quid, et alter ostendat hoc esse
in ad aliquid vel aliquid quantitatis, quae
tamen videtur quid significare secundum
dictionem vel similitudinem dictionis. Sic
ergo contenduntrespondens et opponens.
Et manifestare causamfalsitatis, hancsci-
licet, quod non propter similitudinem
dictionis similia sunt quae significari vi-
dentur, est in communirecta solutio om-
nibus paralogismis adaptabilis, ut patet
primum in orationibus quae sunt secun-
dum primum modum figurae dictionis,
quse est secundumgenus accidentale sive
in nomine sive in verbo, ut in priorihu-
jus scientiae libro dictum est.
Sicut statim est videre in hacoratione:
putasne idemcontingit simui et secundum
idem facere et fieri ? Haec oratio est quse-
stio, et conclusio falsa, quando dicitur
idem secundum idem contingit significare
facere et fieri : sed ut qusestio antecedit
paralogismum, et ut conclusio sequitur
ipsum. Paralogismus autem sic est for-
mandus, ponatur sic qusestio : putasne
idem secundum suum signilicatum con-
tingit facere et lieri, hoc est significare
facere in genere activo^ et fieriin genere
passivo ? etrespondente, quodnon,adver-
sando paralogizet opponens concludens
hoc quod negavit respondens verum esse,
sic : contingit unum et idem simul et
676 D. ALB. MAG. ORD. PILED.
secunduiu ideni videre et non videri : sed
videreest facereet videri tieri : ergocontin-
git unum et idem et secundumidemfacere
et tieri. Videre autem supponitur esse fa-
cere, propter similem terminationem di-
ctionis cum activis : videri autem suppo-
nitur esse fieri, propter similem termina-
tionem cum passivis. Et solvitur iste pa-
ralogismus negata minori cum sua sup-
positione, scilicet videre sit facere, et vi-
deri fieri propter similem terminationem
cum passivis et activis : multa enim sunt
similis terminationis, quaj non propter
lioc suntsimilis suppositionis.
Secunda ratio similis isti per omnia,
et est quaestio et conclusio est ista : pona-
tur enim qusestio sic : putasne est quid
vel aliquideorum quse sunt facere, hoc
est, in genere actionis, pati quidem^ hoc
est, in genere passionis vel passivorum ?
et dicente respondente, quod non, sic
paralogizet opponens : secatur, uritur,
operatur, sunt similis terminationis : ergo
ejusdem generis sive significationis : et
sic omnia ista pati signiticant. Et addat
rursum (ut ostendat scribere esse activum) ,
dicere, scribere, currere, similiter sibiin-
vicem dicuntur, et terminationem habent
activam secundum modum intinitivum :
ergo omnia sunt activae signitlcationis,
et agere signiticant. Et ad inferendum
conclusionem adhuc addat opponens : sed
scribere est operari aliquid : et operari
pati : ergoscribere signiticat aliquidquod
simul significat facere sive agere et pati,
sive facere et pati. Et solvitur iterum per
interemptionem majoris cum sua suppo-
sitione, sicut oratio praecedens. Unde si
aliquis respondentium illic in interroga-
tione opponentis negando minorem pa-
ralosrismi det non continoere idem facere
etfieri, videreetvideri proptersimilem ter-
minationem cum activis et passivis : tunc
nondum factus est ei, nec potest tieri elen-
chus apparens : et ideo negat minorem
nefiat elenchus apparensei, scilicet si non
dicatvidereessefacerequidproptersimilem
terminationem cum activis, et videri pati
quid propter similem terminationem cum
passivis. Opponens enim ad faciendum
apparentemeienchum indigethac interro-
gatione sibi concessa a respondente quse
est minor propositio, si apparentem de-
beat ad iilam conclusionem facere elen-
chum. Sed ipse opponens ab audiente re-
spondente scilicet opinatur illam datam
esse in simihbus : quia secare est facere
quid et secari est aiiquid fieri : et ideo
videri et videre dicit facere et lieri sii?ni-
ficare, hoc est, accipit quia datum, et
qusecumque alia activis et passivis simi-
liter dicuntur secundum figuram et simi-
litudinem terminationis. Xam ipse re-
spondens qui audlt opponentem, addit
reIiquam,hoc scilicet,quod generaUter sit
verum, quod quae sunt ejusdem figuree
dictionis, sunt et ejusdem signilicationis
sive generis : et ideo quod Aidere sit fa-
cere, et videri fieri : et hoc est falsum :
quia non necessario similiter dicitur se-
cundum signiticationem, licet simihter
dici videatur secundum dictionis termina-
tionem.
Eodem modo fallacia accidit in aequi-
vocis sive in cequivocationibus : respon-
dens in sequivocis qui inscius est oratio-
num multiplicium propter unitatem no-
minis credit unam esse significationem :
et ideo putat quod negando nomen neget
rem etiam signilicatam per nomen, et
non nomen solum : hoc autem ulterius
eget interrogatione, hac scilicet si re-
spondens dicat sequivocum (hoc est, id
quod est sequivocum) adunum respiciens,
erit elenchus respondenti quando oppo-
nens paralogizat oppositionum ejus quod
dedit respondens. Hoc ergo plano apta-
tur solutio communis ad paralogismos
primi modi figurae dictionis. Et attende
quod ideo solvuntur per interemptionem
minoris : quia non sunt positae nisi con-
clusiones falsae, et ostenditur etiam sol-
vendo : falsitas minoris ex qua tales se-
quuntur conclusiones. In ipsa autem in-
teremptione requiritur distinctio multi-
plicatis phantastica, quando dicitur, quod
non propter similitudinem terminationis
sunt similiter terminata ejusdem generis
 LIBER II ELENCHORUM,
vel signiticationis : in hoc enim datur in-
telligi, quod propter similitudinem ternii-
nationis plura apparent in uno significari.
Et sic patet quod, sicut supradictum est,
perdistinctionem et sensum ad conclu-
sionis adaptationem manifestatur cau-
sa falsitatis in syllogismo, sive in appa-
rentielencho. Sic ergo solvendi sunt pa-
relenchi qui sunt secundum primum mo-
dum tlgurce dictionis.
* remanet idem peccatum, ut si dicatur sic:
CAPUT yi.
De solutioiie paralogismorinn secimdi
modi figurx dictionis.
Hse autem orationes (qusB sunt juxta
secundum modum figurae dictionis) per
commutationem preedicameifti quantum
ad aptationem communis solutionis, et
quantum ad manifestationem falsitatis
syllogismi, sunt similes his quse dictse
sunt de primo modo ligurae dictionis.
Verbi gratia siquidem supponatur, quod
omne illud quod quis est habens in prae-
terito vel praesenti, et postea in futuro
non habet, amisit : et hoc concedat re-
spondens, et arguat in oppositum oppo-
nens dicens quod unum solum amittens
digitum de decem digitis postea non ha-
bebit decem digitos, et inferat, ergo de-
cem digitos amisit. Aut dicendum sol-
vendo, quod haec est commutatio praedi-
camenti : quia in praemissa dicit, quod
omnequod quis habens velhabuit,etpost-
ea nonhabct^ amisit : ubi quod 6\(i\i suh-
stantiam : et quod intulit, sed decem ha-
buit et unum solum non habuit, sis^niri-
cat ^w/c/discretae quantitatis : et sic mu-
tat praedicamentum. Patet ergo, quod
opponens interrogans primo, quodhabet,
quod substantiam signiiicat et coliigit
in eo quod quanta : quia assumens sub
eo quod est, quod accipit quanta^ ac si
quanta sub eo quod est, ciuod, continea-
tur : quod non est verum : et ideo infert
syiiogismum : ergo decem amisit : quod
non sequitur : quia mutatur quid in
quantum : quia ex hoc quod conceditur :
TRACT. II
677
quidquid vei omne quod habuisti et non
liabes amisisti, non necessario sequitur,
quanta liabuisti et non habes^ tanta ami-
sisti : decem enim sunt quanta. Nec est
hic paraiogismus quod mutetur singuiare
et piuraie, ut quidam dixerunt : quod
patet ex hoc quod si commutatio numcri
esset causa faisitatis, tunc remota causa
cessaret effectus : hic autem proposito
eodem numero, piuraii sciiicet, adhuc
quaecumque habuisti et non habes nunc,
amisisti : decem habuisti et non habes
nunc : ergo decem amisisti.Hoc estidem
peccatum quod prius : et non est numeri
commutatio. Si ergo dixisset a principio
opponens ioco ejus, quod, ponens quanta
quae sub quod assumuntur, sic : si quan-
ta quis liabuit et non liabet, tanta amisit?
nuilus respondentium tanta dedisset eum
necessario amisisse : sed dedisset sub dis-
junctione, quod aut tanta amisit, quanta
habuit, aut aiiquid eorum, sive aiiquod
quod summam quam habuit, diminuit.
Simiiis modus solvendi est quando
mutatur quid in ad aliquid : ut si quis
opponentium probet hanc conciusionem
apparenter, quoniam dabit quis quod non
liabet, sic : iste dat unum solum : et id
quod habet, non est unum soium : ergo
dat quodnon habet. Unum enim soium
(cum dicat liabitorum dissociationem
cum aiiis) reiativum est, sicut et dicens
associationem, et habet suum correlati-
vum in suo nomine sicut et sociatum •
sicut enim sociatum sociato est sociatum,
ita dissociatum dissociato dissociatum :
idem enim eidem est idem^ et aequaie
aequaii est sequaie, et sic de aiiis. Et si objectio.
quis objiciat quod reiativum est res unius
generis, soium autem circuit omnia gene-
ra : est enim soia substantia, soiaquanti-
tas, soia qualitas, et sic de aiiis : et sic
soium non dicit qualitatem. Hoc est ni- soiutio.
hii : quia reiatioin se considerata, res est
unius generis : considerata autem in ex-
tremis ad quae determinatur suus respe-
ctus, circuit omnia genera. Soivitur ergo
iste paraiogismus sic : arguens non con-
678 D. ALB. MAG, ORD. PRiED.
clusit, quod non dedit quod non habuit :
quia non habens unum solum, dedit
unum solum : sed dedit ut non habuit :
ut autem notat respectum dissociati ab
aliis : quia hsec dictio exclusiva, solum,
non signillcat ut substantia, nec significat
quantum, sed signilicat ut se habet ali-
quid ad ahquid ut iUi dissociatum : et
hoc dicit ad aliquid et non quid, vel quan-
tum, vel quale : unde dedit noncum aho
sociatum, habuit autemcum alio sociato.
Hic autem modus solvendi tali confir-
matur exemplo per simile dicente mo-
dum etunum quid : ut si quaeratur,, pu-
tasne quod aliquis non habet, dabit ? et
dicente respondente, quod non, interro-
gando accipiat oppositiones, si ahquis
quid (hoc est, aliquid) dabit cito quod
non liabet cito ? et dicente respondente,
quod sic, concludat oppositiones sic : isle
dat cito quod non habet cito : ergo dat
quod non habet. Constat quod causa fal-
sitatis est, quia sub quod accipit cito,
quod non dicit quod, sed modum haben-
di quod : et manifestum est quod non
vero syllogismo syllogizavit, quia non
accipit directe sub medio : quia cito dare
non dicit hoc dare quod est substantia,
sed modum dandi significat.
Aliud autem exemplum per quod con-
firmaturidem,est quia ut aHquisnon habet
aliquid, dabit aliquis, ut quod delectabi-
Uter habet, cum tristitia dabit : et non ex
hoc sequitur, quod dat quod non habet,
sed quod hoc quod dat, non dat ut habet.
Similes autem illi paralogismi sunt om-
neshujusmodi orationes, in quibus muta-
tur quid in aliquid : sicut si quseratur sic :
putasne iste ea quam non habet manu
percutiet ahquem : ponente respondente,
quod non, contra opponens arguat di-
cens : sed non habet unam solam ma-
num : et percutit una sola manu : ergo
percutit ea quam non habet.Idem est hic :
putasne eo (quem non habet) oculo vi-
debit aliquis ? et dicente respondente,
non, opponens contra hoc probet dicens :
non habet unum solum occulum : et uno
solo oculo videt : ergo videt oculo quem
non habet. In omnibus enim his una so-
la est solutio syllogismi manifestans fal-
sitatem.
Solvunt autem quidam falsa solulione
inductos de commutatione quid in ad
ahquid paralogismos, quod bene contin-
git aliquem dare quod non habet dando
unum solum, et non habendo unum so-
lum et oculum et manum et denarium,
qui plura habet in ocuUs et manibus et
denariis : et hoc probant a simili : quia
quidam (hoc est, aHquis)'habet quod non
accepit ab aliquo : quia accepit unum so-
lum, et non habet unum solum : ergo
habet quod accepit. Et arguunt a simih,
quod simihter dando unum solum, etnon
habendo unum solum, dat quod non ha-
bet : et hoc dicunt contingere a simih :
quia hic hafcet unum ab hoc dante sibi
denarium, et non habet unum solum
simpHciter, sed unum cum aho : sicut er-
go liabet quod non accepit : sic contingit
eum dare quod non habet.
AHi autem solvunt primam interroga-
lionem interimentes majorem, scihcet
concedunt, quoniam contingit aHquem
quod non habet accipere : sicut patet in
eo qui ab aHquo vinum suave sive dulce,
quod in acceptione conversum est, cor-
ruplo vino in ipsa acceptione : et sic di-
cunt, quod etiani contingit dare quod
non habet. Sed improbatio istarum so-
lutionum est id quod prius dictum est in
solutione paralogismorum compositionis
et divisionis. Isti enim non solvunt ad
orationem, sed ad hominem instantes et
non solventes per orationem : quia si
esset ad orationem heec solutio, tunc
dantem oppositum utriusque istarum
solutionum non possibile esset solve-
re, sed dantem oppositum utriusque
istarum solutionum adhuc contingit sol-
vere : ergo istce solutiones non sunt ad
orationem. Si enim damus, quod ne-
mo dat quod non habet, neque aH-
quis habet quod non accepit. Adhuc
per commutationem praedicamenti con-
tingit solvere : et hoc probatur, quod
scihcet tenet heec ratio per simile : quia
 LIBER II ELENCHORUM,
si aliquis dicat per distinctionem esse so-
lutionem alieujus paralogismi, ut si est
quidem uno modo : tunc dicimus quod
est, hoc est, dicimus quod verum est in
uno sensu : est autem in alio sensu quod
non, hoc est, quod tunc in aho sensu est
falsum : et sic est solutio per distinctio-
nem, et est recta solutio. Si autem sim-
pliciter debet dici respondens, hoc est,
uno modo, et non distinguat nec solvat
per dictinctionem : quia sic dat opposi-
tum rectae solutionis : tunc dato tali op-
posito rectae solutionis adhuc sine im-
pedimento concludet opponens intentam
in sophismate conclusionem, sive in pa-
ralogismo : quia respondens syllogismi
falsitatem non manifestat : sed si hoc est,
et si (sive quamvis) exponens non con-
cludat contra respondentem paralogis-
mum, nihilominus tamen non erit solu-
tio recta : quia quod non concludat, est
propter impedimentum in solutione ad
hominem et non ad orationem. In prse-
dictis autem solutionibus omnibus datis
oppositis solutionum illarum nec adhuc
dicimus fieri syllogismum verum, sed
potius paralog-ismum : ergo tales non
sunt versB solutiones.
Amplius autem et hae orationes in qui-
bus commutatur quid in quale, sunt ex
hujusmodi orationibus in quibus ex com-
mutatione praedicamenti incidit fallacia
figurffi dictionis. Etut melius intelligatur,
prsesupponatur quod aliquis scripserit
orationem, quae dum scribitur sit vera,
et per commutationem rerum in oratione
signatarum, facta et falsa : et arguatur
sic, primo praemissa interrogatione : pu-
tasne quod scriptum est, scripsit quis?
et dicente, quod sic, arguat opponens :
scriptum autem est quoniam tu sedes :
falsa oratio per rerum mutationem : erat
autem haec oratio vera cum scribebatur :
ergo scribebatur simul oratio falsa et
vera. Est autem haec fallacia ligurae di-
ctionis : quia concessit respondens, quod
hoc quod scriptum est, scripsit quis : et
hoc significat substantiam : assumpsit
autem, quod falsum scripsit, quod est
TRACT. II
679
qualem orationem scribere : et sic com-
mutavit quid in quale : nam falsam vel
veram orationem esse, nonhoc (hoc est,
substantiam et quid) sed taleili significat
esse orationem : et sic mutavit quid in
quale. Et eadem oratiosic commutata
per rerum mutationem est etiam in opi-
nione : quia (sicut in Prsedicamentis di-
ctum est) oratio et opinio, rerum muta-
tione, susceptiva sunt contrariorum veril
et falsi.
Si forte ahquis dicat, quod commuta- objoctio.
tio praedicamenti non est causa fallaciae,
sed potius commutatio rerum et tempo-
ris,et hoc probet : quia remota commu-
tatione temporis et rerum, non incidit
fallacia : bene enim sequitur : quidquid
aHquis scripsit, hoc etiam in lioc tempo-
re scriptum est: falsam orationem scripsit
quis hic intus : ergo in hoc tempore fal-
sa oratio scripta est : bonum est argu-
mentum : et tamen quid in quale muta-
tur : ergo commutatio ejus quod est quid
in quale, non facit fallaciam. Si,inquam, soiutio.
sic dicatur, dico quod commutatio tem-
poris facit mutationem in quahtate ora-
tionis, sed non in processu vel decursu
syllogistico : unde quod argumentatio in
tali casu tenet, hoc est, gratia materiae et
terminorum : forma tamen syllogismi
non valet : eo quod quale fuit in minori
sub quid, quod pro medio sumpsit in
majori : et hoc planum est : sed quia per
scriptum falsum omne hic et nunc re-
stringitur ad id quod scriptum est, ideo
tenet gratia terminorum : hic enim et
nunc non scribitur quale ut quale, sed
quid. Simile est hic : quidquid vidisti he-
ri, vides hodie : sed heri vidisti album :
ergo hodie vides album. Hic est commu-
tatio quid in quale, et est fallacia figurae
dictionis.
Et si objiciatur, quod quidquid non est ^iia obje-
nisi geminatum quid, et ideo non habet ''"°-
virtutem distribuendi, nisi pro eo quod
dicit quid: quid autem dicit quod omnium
prcedicamentorum, ut dicitur in primo
Topicomm, ergo videtur quod bene dici-
tur, et argumentum est bonum : heri vi-
 680 D. ALB. MAG.
disU album : ergo hodie vides album :
quia album dicit quid in genere qualita-
Soiuiio. ^jg Bicendwn quod hoc verum est, quod
quidquid distribuit pro omni quod est
quid in omni genere prsedicamentorum :
sed concretum sive quale non dicit quid
ut quid, sed dicit quale : sed abstractum
dicit quid ut quid. Et ideo bene sequilui",
si sic arguatur : quidquid vidisti heri,
vides hodie : sed heri vidisti albedinem :
ergo hodie vides albedinem.
■^''cuo^^^'
Si quis autem objiciens adhuc dicat,
quod album non videtur nisi albedo vi-
deatur, et e converso : quia qualitas non
videtur nisi in subjecto : et sic converti-
bilia sunt videre album, et videre albedi-
dinem : et quicumque videt album^ videt
albedinem ; et quicumque videt albedi-
nem, videt album. Et si convertibilia
sunt eodem addito ulrobique sive utri-
que, quidquid sequitur ex uno, sequilur
ex altero : sed cum addito (quod est ma-
jor propositio) ex hoc quod est, vidisti
albedinem, sequitur conclusio sic : quid-
quid vidisti heri, vides hodie. Et addo :
heri vidisti albedinem. Sequitur bona
argumentatione : ergo hodie vides albe-
dinem : ergo convertibiii addito ad ma-
jorem propositionem : convertihili dico
cumminori propositione majorem, etiam
sequitur sic : quidquid vidisti heri, vi-
des hodie : album vidisti heri : ergo al-
Soiuiio. bum vides hodie. Ad hoc dicendum,
quod forma hujus argumentationis non
valet : quia sumitur quale ut quale et
non ut quid sub quidquid, qaod distri-
buitur pro his qua? sunt quid ut quid :
quod autem hoc sequalur in praedicto ca-
su, quod scilicetnon videtur album nisi
videatur albedo, hoc est gratia termino-
rum et per accidens, scilicet quia album
non videtur nisi albedine movente vi-
sum.
^ruuKiam° Quidam tamen dixerunt rationibus su-
pradictis , quod argumentatio bona
est : quidquid heri vidisti, vides hodie :
album videsti heri, ergo album vides ho-
conti^riiios die. Et si objicitur, ponatur quod res
quam heri vidisti albam, sit hodie nigra,
ORD. PRtED.
Dicuat quod adhuc argumentatiobonaest ^"'"u?!,*"""
sed major falsa : dicunt enim quod quid-
quid distribuit pro omnibus rebus quae
se habent ad quidquid heri quis vidit:
hodie autem non sic se habet ; et ideo
falsa est major. Sed prior responsio ve-
rior est. Si tamcn albion substantive su-
matur, tunc verum est,quod quidquid vi-
desti heri, vides hodie : sed album vidi-
sti heri : ergo album vides hodie. Quia
substantivum alhum supponit pro eo
quod est vel quod fuil album. in talibus
autem quantum ad praesentem intentio-
nem non est vis ma:2nao : non enim in-
tenditur hic nisi quod ex commutatione
praedicamenti quid iu quale vitiatur pro-
cessus.
Similiter de hujusmodi orationibus
est, quando mutatur quid in modum, ut
putas quod discit quis, hoc discit? discit
autem, hoc est tarde cito : ergo tarde
discere, est cito discere. Patet quod com-
mutatur quid in modum ; et levia sunt
hujusmodi, et ideo transeunda. Et simi-
liter et fallacia tis^urae dictionis si muta-
tur quid in quando, ut putas quod ambu-
kit quis hoc calcat? et dicente, quod sic,
objicit iu contrarium : sed ambulat to-
tani diem : ergo calcat totam diem. Et
est commutatio preedicamenti : quia in
majori sub quod, dicit substantiam, as-
sumit cum vel quando ambulat. Simili-
ter est quando mutatur quid in ubi, sic-
utsi sic dicatur ; quidquid bibit ahquis,
hoc bibit ; sed scypho bibit aliquis : ergo
scyphum bibit. Mutatur quid in ubi :
quia scyplms dicit locum ut vas in quo
bibit, et non dicit quid. Similiter est
quando mutatur numerus singularis in
pluralem sic : omne quod scit ahquis,
aut addiscens aut inveniens novit ; ergo
omnia quse scit aliquis aut addiscens aut
inveniens novit. Quod non est verum
demonstratis duobus, quorum unum est
per se inveniens : aliud autem novit ad-
discens per auditum ; ambo enim haec si-
mul non addiscens novit, nec inveniens.
Solutio autem est, quod omne quod no-
vit, signilicat demonstratum, aut addi-
 LIBER II ELENCHORLM, TRACT. II 681

sccns iiovil, aut inveniens : et cum dicit est in generatione paralogismorum acci-
oninia, assumit plurale sub singulari, et dentis. Adhuc etiam cum sic arguitur :
commutat modum praedicandi : et in om- Coriscus est alter ab homine : et ipse est
nibus talibus niliil est difticde solvere, homo : ergo est alter a se : videtur esse
ita quod commutatio prsedicamenti vel fallacia consequentis : eo quod a supe-
speciei pra;dicamenti in aliam speciem riori proceditur ad inferius aftirmando.
praidicamenti, vel modi prsedicandi in Sed ad hoc dicendum, quod nihil prohi- Soiutio.
alium modum pradicandi est causa falsi- bet plures orationes fallendi coincidere
tatis syllogismi. in una et eadem orationc. Unde in dicto
paralogismo coincidunt tres fallacise sive
CAPUT YII. deceptiones. Si enim aliquis videns Co-
riscum alterum esse ab homine : propter
De solutione paralogismorum tertii mo- hoc quod ab inferiori ad superius valet
di figurss dictionis. processus aftirmando, ut Coriscus est al-
ter a se : ipse est homo : ergo est alter
Similiter autem haec (quae dicta est) ab homine : et decipiatur in ipsa conse-
solutio adaptatur paralogismis tertii mo- quentia, ut (.redat converli quod non
di ligurae dictionis : ut quando mutatur convertitur, ut quod sicut ab inferiori ad
dutci?er'^ quale quid in hoc aUquid. Est auteni superius proceditur aftirmando, sic e
quale quid dupliciter : uno enim modo converso aflirmando etiam procedatur a
omne inferius est quale quid respectu superiori ad inferius, ut Coriscus est alter
sui superioris, ut species respectu gene- ab homine : ipse est homo : ergo est alter
rjs : quia superius est forma et quale, a seipso : hic talis decipitur secundum
inferius autem quid formatum sub ipso : fallaciam consequentis. Si autem quia vi-
alio autem modo quando per accidens det, quod esse alterum convenit Corisco
adveniens est quale,et quid est in seipso. respectu hominis, etsic respectu acciden-
Et secundum primum modum fit talis tis : et credit quodpropter hoc conveniat
paralogismus^ ex quo sequitur apparen- ipsi rei subjeclae quae est Coriscus respe-
ter, quoniam est quis tertius homo a se ctu suiipsius, et sic credat inesse subjecto
sic : Coriscus est tertius ab homine, quia quod inest accidenti : hic talis decipitur
ab aliquo homine : et Coriscus est ho- secundum fallaciam accidentis. Si autem
mo : ergo Coriscus est tertius a seipso. videt unam figuram dictionis in hoc ter-
Et eodem modo concluditur apparenter, tio homine quando stat intinite in com-
quod est tertius ab unoquoque homine muni, et quando stat determinate pro
sic : Coriscus est tertius ab homine : So- hoc vel illo, et ideo credat posse argui a
crates est homo : ergo Coriscus est ter- communiter supponente ad supponens,
tius a Socrate. Et sic potest fieri de pro hoc decipitur secundum fallaciam
quolibet : ergo Coriscus est tertius ab iigurae dictionis.
unoquoque homine. Solvitur autem hic Est etiam attendendum hic^ quod ter-
paralogismus : quia homo et omne com- minus communis aut consideratur in se
mune non significat hoc aliquid, sed (hoc est, in natura sua simplici) quae est
quale quid : et ideo cum assumat Socra- forma multis communicabilis, et sic om-
tem, mutat quale quid in hoc aliquid : nis terminus communis ad aliqua signi-
et sic patet quae est manifestatio falsita- ficat quale quid : et potest etiam conside-
tis paralogismi : et idoo solutio ista est rari ad aliquid et determinatus per com-
recta et vera. parationem ad illud, et hoc quadruplici-
Objectiones. Potcst tamcn hic qua^ri de hoc paralo- ter, scilicet ad superius, vel ad inferius^
gismo : quia idem paralogismus in priori vel ad seipsum, secundum quod stans
hujus scientiee libro pro exemplo positus sub una suppositione comparatur ad se
682 D. ALB. MAG.
secundum quod est sub alia suppositio-
ne, et significare potest hoc aliquid^- Ut
est inferius comparatum ad suum supe-
rius, respectu iliius determinatam habet
suppositionem et significat hoc aliquid.
Similiter tractum ad inferius, determina-
tam acquirit suppositionem, et signilicat
hoc aliquid, ut animal quale quid, homo
hoc aliquid significat, et homo quale
quid , hic homo hoc aliquid . Ad
seipsum autem sub una suppositione ad
se sub alia suppositione : ut homo quale
quid, omnis homo, vel albus homo hoc
aliquid : quia confusum et distributum
respectu suiipsius non confusi et distri-
buti est hoc aUquid determinatum : in se
autem commune ad diversum modum
suppositionis significat quale quid. Unde
hic, homo currit : ergo omnis homo cur-
rit : mutatur quale quid in hoc aliquid.
Et sic solvuntur ista sophismata : cujusli-
bet hominis asinus currit : ergo asinus
cujushbet hominis currit. Quia iste ter-
minus, asinus, sequens terminum distri-
butum per signum immediate accipit
confusam suppositionem, et sic determi-
natum et hoc aliquid significat : cum
autem prgecedit non significat nisi quale
quid : quia tunc non confunditur per dis-
tributionem. Similiter est hic : omne
caput habens, est unum solum caput
habens : ergo habens omne caput, est
habens unum solum caput. Quia haec
dictio, habens, post signum posita, con-
fusam habet suppositionem, quam non
habet posita ante idem signum. Et simi-
Hter hic : omnis homo est unus solus ho-
mo : ergo unus solus homo est omnis
homo : quia hoc quod dico, solus homo,
confunditur post signum, et ante signum
non confunditur propter hanc regulam^
quod terminus communis sequens si-
gnum distributivum affirmativum imme-
diate confunditur et distribuitur ab ipso
signo, ita quod sub ipso potest fieri de-
scensus ad quodhbet sub ipso contentum:
* Ex hoc patet quomodo terminus communis cat quale
diversimode sumptus, vel in se vel in compa- P. J.
ratione ad alios terminos, quandoque signifi-
ORD. PR^D.
sequens autem ipsum mediate, sive in
subjecto positum, sive in prsedica-
to, confunditur solum, sed non dis-
tribuitur, ita quod sub ipso possit fieri
descensus, quamvis multa confundantur
in ipso : ut omnis homo est animal: pot-
est fieri descensus sub homine, sed non
sub animali, ut dicatur : omnis homo est
hoc animal vel illud. Sed bene sequitur:
omnis homo est animal : ergo Socrates
est animal, et sic de ahis. Sic ergo ex di-
versa comparatione potest idem quod
secundum se significat quale quid, hoc
aliquid significare.
InteHigendum etiam, quod terminus
communis significet quale quid : hoc ha-
bet aut ex seipso, aut ex adjuncto : qua-
le quid enim significare est in communi
ad aliqua stare, ita quod non ad hoc de-
terminate vel illud se habet ex se, cuni
ex se non dicat hoc ahquid. Et ideo si
infertur ex illo, fit fallacia tigurae dictio-
nis : ut homo currit : ergo hic homo cur-
rit. Quia hoc non sequitur. Sed si ad
non ignotum, sed ad vagum descenditur,
tunc sequitur : ut homo currit : ergo
quidam homo, vei hic, vel ille, vel ah-
quis ahus currit, sicut paulo post in se-
quenti capitulo ostendetur. Si autem ha-
bet ex adjuncto quod ipsum indefinite
faciat supponere pro pluribus indetermi-
nate, hoc quadruphciter fieri potest. Aut
enim habet hoc ex signo affirmativo cui
mediate postponitur, et ex hoc confusam
et infinitam accipit suppositionem : ut
cum dicitur : omnis homo est animal,
confuse et quale quid significat animal.
-"^ut hoc habet ex praedicato sibi adjun-
cto, ut cum dicitur : homo est species :
quia homo ibi non hoc ahquid, sed quale
quid significat. Aut habet ex supposi-
tione verbi preeteriti temporis vel futuri,
cui supponendo in communi stat proprae-
senti vel prseterito, supponit verbo prae-
teriti temporis : aut pro presenti vel fu-
turo, si supponit verbo futuri temporis :
quid, et quandoque hoc aliquid.
 LIBER 11 ELEXCHORUM,
et sic significat quale quid commune ad
prsesens vel praeteritum, vel commune ad
praesens vel futurum , sicut patet ex regu-
lis suppositionum ef ampliationum. Et
semper incidit fallacia tigurse dictionis si
mutatur quale quid in hoc aliquid, sicut
hic : homo est species : ergo hic homo
est species. Vel homo est disputaturus :
ergo hic homo est disputaturus. Yel ho-
mo disputahit : ergo hic praesens homo
vel hic praeteritus homo. Si autem id
quod intelligitur in aliquo, inferatur ex
illo, non fit fallacia ligurie dictionis, sic-
ut patet hic : omnis homo est animal :
quidam homo est homo : ergo quidam
homo est animal. Cum enim dicitur :
omnis homo est animal, vel omnis homo
currit : iste terminus, liomo, universali-
ter distribuitur : et sic in ipso intelligi-
tur ahquis homo, et hic homo, et ille ho-
mo : et sic non tlt mutatio suppositionis,
ut ex quale quid inferatur hoc aliquid,
quinimo in utroque stat pro eo quod est
hoc aliquid. Aliter enim incideret semper
faliacia figurse dictionis in tertio primse
figurse et in primo tertise, ex hoc quod in
proemissis confusam suppositionem ha-
bet et distributam, et in conclusione hoc
aliquid infertur ex ipso. Pro eodem enim
supponit in praemissa cum subjectum
confusum sit et distributura, sicut de eo-
dem est aftirmatio universalis et negatio
in teriio particularis. Et quamvis in majori propo-
modo pn- ^- ^ /• •
niae fipuree sitioue tcrtii urimae figurae subiectum sit
non fit falla- ^ "^ ...
cia figuree confusum ct distributum, et in mmori
diclionis, li-
cetvidebiiur
fieri.
fipri assumatur uro -1- hoc vcl illo, non tamen
est fallacia figurae dictionis : quia parti-
culare idem numero intelhgitur, et est in
universah distributo : et quia etiam falla-
cia figurae dictionis fit ex commutatione
ejus quod est quale quid in praemissis, et
in conclusione infertur ut hoc aliquid,
fallacia enim lit in illatione conclusionis,
et non in ordine praemissarum.
Sic etiam patet quare non fit fallacia
figurae dictionis ex hoc quod mutatur
hoc aliqaid in quale quid, sicut e contra-
rio : quia hoc aliquid intelligitur et est
actu in quale quid : et ideo bona cst
TRACT. II 683
argumentatio qua infertur ex ipso. Etsic
etiam patet quare non est fallacia figurae
dictionis, quando infertur pars ex toto in
quantitate, ut hic : omnis homo currit :
ergo quidam homo currit. Quia pars per
intellectum actu est in toto et infertur ex
ipso. Patet etiam quare non est fallacia
in conversione universalis affirmativae in
particularem, sic ; omnis homo est ani-
mal : ergo quoddam animal est homo,
Quia haec, quoddam animal est homo,
aequipollet huic, quidam homo est ani-
mal : et haec, quidam homo est animal,
per intellectum est in hac, omnis homo
est animal : et sic et illa, quoddam ani-
mal est homo : unde non quaelibet muta-
tio modi suppositionis inducit fallaciam,
sed quaedam sic, et quaedam non.
Similiter autem sicut est quale quid
quando indefinite et ad plura communi-
ter supponit, et infertur hoc aliquid sub
ipso indefinite contentum, sic est etiani
quale quid ex adjuncto sibi adjectivo
quum infertur hoc aliquid determinatum
sub adjectivo illo, sicut in his terminis :
Coriscus musicus, ut si quaeratur, utrum
hic Coriscus et Coriscus musicus sit
unum, vel sit alterum ? et fiat talispara-
logismus : Coriscus musicus est alter a
musico : quia a quodam musico : est au-
tem Coriscus musicus musicus : ergo est
alter a seipso : sic enim incidit fallacia
figurae dictionis : nam hic quidem (scili-
cet Coriscus) significat aliquid : illud au-
tem (scilicet Coriscus musicus) significat
quale : et sic mutatur quale quid in hoc
aliquid, sicut patet cuilibet intuenti.
Propter quod patet quod hic fit fallacia
figuree dictionis, quia mutatur quale
quid in hoc aliquid : Coriscus enim musi-
cus est quale quid ex adjuncto sibi ad-
jectivo : et sic convenit sibi alterum esse
a musico : Coriscus autem est hoc ali-
quid : quare infertur alterum esse a seip-
so : et ideo mutatur quale quid in prae-
missa, in hoc aliquid in conclusione, et
incidit fallacia figurae dictionis.
Est autem adhuc notandum, quod Notandum
. ■^ ad cognos-
quando incidit fallacia figurae dictionis cendum.
()84 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

ex hoc quod commutatur quale quid in quod significat quale quid in hoc aliquid,
hoc aliquid ; tunc ista commutatio est in- incidit fallacia, et quando non.
terpreemissas, aut interpraemissas et con- Ex omnibus autem inductis patet.
clusionem. Si inter praemissas, tunc non quod commune quod significat quale
facit fallaciam figuree dictionis, ut hic : quid, non est exponere per hoc aliquid,
omnis homo est animal : hic homo est hoc est, individuum si^natum, ut sub
homo : ergo hic homo est animal : est ipso quod est quale quid, inferatur hoc
enim bonus processus, quia pars assumi- aliquid signatum : verumtamen ipsum
tur pro toto quse actu et intellectu est in commune exponere per hoc aliquid de-
illo. Si autem est inter prsemissas et con- terminatum, non facit hoc inconveniens,
clusionem : aut aliquid comparatur ad quod sequatur tertium hominem esse a
idem significatum in minori prsemissa et se vel ab altero, ut superius dictum est
conclusione^ aut ad diversa. Si compara- in formatione paralogismi. Si enim ex-
tur ad diversa, tunc non incidit fallacia ponatur hoc aliquid indeterminatum, ut
figurse dictionis. Et per hoc iterum pa- homo per hunc vel illum, et sic de sin-
tet, quod in tertio primse et in primo gulis, non sequitur praedictum inconve-
tertise non incidit fallacia figuree dictio- niens, sed preedictuminconveniens^ quod
nis ; quia licet in praemissa minori signi- scilicet sit tertius a se vel a Socrate vcl
ficetur hoc aliquid, et in majori quale alio, facit exponere hominem quod est
quid, et in conclusione similiter hoc aii- quale quid, et idem esse concedere quod
quid : tamen ad diversa fit comparatio : hoc aliquid signatum et determinatum,
in pra^missa enim minori comparatur ad et nihil habere diversum ab isto. Et hu-
medium, in conclusione autem ad majo- jus causa est,quia hoc ahquid esse inde-
rem extremitatem. Si autem ad idem terminate, non est idem esse quod Cal-
fiat comparatio, tunc adhuc est distin- Ham esse vel aliud significatum ; quia
guendum : aut enim oratio quae fecit ip- hoc aliquid est ahquod indeterminate
sum stare pro quali quo, remanettam in esse, et non significatum hoc quod est
prsemissa, quam in conclusione : aut Callias ; necerit hoc quod homo est, sive
non remanet eadem. Si remanet eadem, quodest qualecommuneindeterminatum.
tunc semper incidit fallacia figurse dictio- Adhuc autem nihil distabit quantum
nis. Si autem non remanet eadem in ad inconveniens quod sequitur, si quis
utroque, tunc non incidit fallacia, ut hic: dicat quod expositum quod est quale
omnis homo est animal : ergo animal quid dicat non esse idem quod est esse
est omnis homo. Yel sic : omnis homo hoc aUquid : ut si quis dicat quod esse
est animal ; ergo omnis homo est hoc universalis non est esse particularis : sed
animal. Hoc enim signum distributivum dicat quod quale quid significans sit
affirmativum quod facit terminum com- quiddam per se separatum : tunc enim
munem mediate sibi adjunctum stare pro non evitabit hoc inconveniens, quod sci-
quolibet quo, remanet tam in prsemissa licet secundum hoc universale quod si-
quam in conclusione. Sic etiam quando gnificat quale quid, erit quid secundura
prsedicatum quod facit terminum com- se separatum, quod est praeter plures
munem stare pro ahquo, remanet tam in particulares homines, et separatum ab
praemissa, quam inconclusione, ut homo eis, ut homo erit separatum prseter par-
est species ; et eodem modo estde termi- ticulares homines in se existens, et non
no supposito verbo prseteriti temporis est in iilis. Si autem dicat quod expo-
vel futuri ; ut homo est disputaturus ; nitur quale quid (hoc est, commune) per
ergo homo qui est, est disputaturus : vel hoc ahquid, tunc incidit fallacia figurae di-
homo qui fuit, est disputaturus. Sic ergo ctionis : et hoc iterum est inconveniens.
patet quando ex commutatione ejus Manifestum est ergo quod medium est

LIBER II ELENCHORUM,
eligendum, et hoc est quod non est dan-
dum sive concedendum, quod hoc aliquid
significatum est id quod communiter
preedicatur, hoc est,significet quale quid:
sed dandum est quod signiticet per expo-
sitionem hoc aliquid indeterminatum sub
communi illo, ut quale aUquid, sicut in
quaUtate : aut aliquid indeterminatum,
sicut in substanJia, aut quantum ad hoc
vel iUud, et sic de singuUs sicut in quali-
tate, aut taUum indeterminate significan-
tium hoc aUquid dandum vel concedeu-
dum est singulare : per indeterminatum
enim exponi potest commune, et non per
signatum et determinatum.
CAPUT VIII.
De solufwne generali omnium paralo-
gismorum in dictione.
Omnino autem sive universaliter pro
universaU solutione in omnibus orationi-
bus sophisticis quee sunt secundum di-
ctionem, scmper per oppositum ad sen-
sum in quo sophisma conclusum est, erit
solutio, ut oppositus sensus etiam diver-
sus sensus vocetur per diversum large
accipiendo oppositum. Et dicitur oppo-
situm : eo quod oppositio est causa di-
versitatis : et hoc maxime patet in com-
positione et divisione magis : quia in his
magis apparenter est divisio. Ut si secun-
dum compositionem sive in sensu com-
positionis conclusa est oratio, tunc divi-
denli sive ostendenti sensum divisionis
erit solutio : quia in sensu divisionis erit
vera. Si autem secundum divisionem
conclusum inconveniens^ componenU
eamdem et ostendenti sensum composi-
tionis, erit solutio : quia iste sensus est,
verus. Rursus in muitiplicitate potentiaU
quae est in dictione simiUter est : quia si
oratio secundum accentum concluditur
esse falsa, accentus gravis (hoc est, pro-
nuntiata in accentii gravi) erit solutio :
quia in isto sensu est vera. Si autem se-
cundum accentum gravem erit conclusa
faisa, acutus accentus erit solutio : quia
in acuto accentu pronuntiata erit vera.
683
TRACT. II
SimiUter est in muUiplicitate actuaU :
si enim multiplex est secundum aequivo-
cationem, si concludit opponens in uno
significato : tunc respondentem oppo-
nentem nomen (hoc est, sensum nomi-
nis ilU oppositum sive diversum) accidit
solvere. Ut si asinum acciditdicere oppo-
nentem animatum qui est animal, vei
forte illud animal verum : tunc respon-
dentem non esse asinum, vel animal, aut
animatum, sed inanimatum esse contin-
git solvere. Si vero opponens dixit sive
conclusitasinum vel animal inanimatum,
hoc autem respondens collegit esse asinum
vel animal animatum : tunc solventem
contingit dicere, quod est inanimatus
asinus vel animal de quo oratio vera.
Similiter autem in amphibologia, quod
diversa constructio ab ea (in qua conclu-
sum est falsum) solvit orationem, et os-
tendit quidem sensum verum.
Si autem multiplex est phantasticum
et est secuiidum similitudinem dictionis
sive Uguram dictionis, et in uno sensu
conclusum est falsum : tunc iterum oppo-
situm sive in sensu opposito erit solutio,
et verum. Yerbi gratia, si concludat
opponens, ergo quod non habet, dabit
aUquis : dicat respondens, quod non
habet dabit, ut in paralogismo in quo
concluditur, quod dat unum solum de-
narium, et non habet unum solum. Et
in alio exemplo si concludatur, quod scit
aiiquis discens vel inveniens scit : dicat
respondens, quod non sequitur, ergo
omnia quse scit aliquis,, aut addiscens vel
inveniens scit. Et in tertio exemplo si
concludat opponens, quod ambulat, cal-
cat: ducat respondens, quod non sequitur
ex hoc quod cum vel quando ambulat,
calcat. Horum autem paralogismorum
patet formatio ex prius habitis et solutio
et fallacia figuraj dictionis. Similiter au-
tem est dicendum in aliis paralogismis
fallaciarum in dictione, ita quod semper
dicentem oppositum sensum ad sensum
in quo conclusit opponens, erit solvere
vera solutione : quia iila manifestabit
muitiplex.
686 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
DE SOLUTIONE PARALOGISMORUM
DICTIONEM.
CAPUT ].
De generali solutione paralogismorum
accidentis, et adaptatione ejus ad pa-
ralogismos.
Manifesta jam solutione orationum in
dictione et in speciali et in generali,
nunc ostendendum est consequenter quo-
modo fiat solutio, et quse est manifcstatio
falsi syllogismi in orationibus quee sunt
secundum fallacias extra dictionem, fal-
sitatem et deceptionem facientes : et
primo in his quse sunt secundum acci-
dens : illse enim convenientiam majorem
habent cum his quae sunt secundum
figuram dictionis, quarum solutio jam
proximo habita est.
Dicamus igitur generaliter primo, quod
una quidem solutio est communis ad
omnes orationes illas quse sunt secun-
dum accidens, considerando unam com-
munem causam deceptionis in omnibus
illis. Hoc autem est, quia indefmitum
(hoc est, incertum) est quando assigna-
tum (quod assignatur communiter sub-
jecto et accidenti inesse) dicendum sit de
re subjecta, cum accidenti inest et inesse
dicitur : eo quod hic in quibusdam syllo-
gismis videtur necessario sequi : et talia
assignata dicuntur rei subjectcp et acci-
denti inesse : in quibusdam paralogis-
mis non dicuntur talia assignata rei sub-
jectae inesse, quando accidenti insunt :
et hoc generale est in omnibus paralogis-
FALLAGIARUM EXTRA
mis accidentis : tunc oportet solutiones
rectas, falsitatem manifestantes dicere et
concordes ad omnes paralogismos acci-
dentis : quia quorum est una causa de-
ceptionis, eorum erit una et concors ma-
nifestatio falsitatis : et in generali in ta-
libus orationibus oportet respondcntem
dicere, quoniam non est necessarium id
quod assignatur et accidenti inesse, etiam
rei subjectae inesse : sed oportet respon-
dentem habere ex arte proferre^ hoc est,
ut proferat : et hoc est ut ostendat adap-
tando ad orationem conclusam, et hoc
est modum propter quem illud non est
necessarium in hac oratione et illa, et
sic de aliis.
Et quia in quibusdam sequitur quod
inest accidenti, etiam subjecto inesse, et
e converso quod inest subjecto, etiam
accidenti inesse : in quibusdam autem
non sequitur : revocanda sunt ad memo-
riam ea quae in priori scientiae hujus li-
bro de fallacia accidentis dicta sunt. Con-
sideranda enim sunt duo. Primum est
utrum medium et minor extremitas sint
idem et indifferentia secundum substan-
tiam, vel non secundum se, hoc est, se-
cundum naturam propriam, ut honio et
album non sunt idem : quia homo de
natura propria susceptibilis est albedinis,
et albedo non habet substantiam subje-
ctam nisi hominem : unde si sunt idem
vel diversa et considerandum : si enim
sunt diversa, non incidit fallacia acci-
dentis : si autem sunt idem, tunc potest
esse et bona argumentatio et mala pec-
 LIBER II ELENCHORUM,
canft secundum accidens. Et ideo si sunt
idem et indifferentia secundum substan-
tiani medium et minor extremitas, tunc
considerandum et ulterius, utrum sunt
idem et indiflerentia comparata ad ma-
jorem extremitatem quse dicitur assigna-
tum : et hoc in priori libro diximus no-
tandum esse tali documento, quod con-
siderandum utrum medio secundum
quod est in minori extremitate, possit
convenire oppositum majoris extremita-
tis, aut non. Si non potest convenire,
semper bonum est argumentum, ut hic :
omnis homo currit : Socrates est homo :
ergo Socrates currit. Ilomini enim se-
cundum quod est in Socrate (quod est
minor extremitas) convenire non potest
non currere quod est oppositum majoris
extremitatis : et ideo tale procedit argu-
mentum : omnis homo currit : Socrates
est homo : ergo Socrates currit. Si au-
tem oppositum majoris extremitatis pot-
est convenire medio secundum quod
prcedicatur de minori extremitate, tunc
semper incidit fallacia accidentis : et os-
tenso illo est ostensa causa falsitatis : ut
homo est animal : animal est genus :
ergo homo est genus, Secundum enim
quod animal proedicatur de homine, ani-
mal non est genus : et sic oppositum
majoris extremitatis (quod est non esse
genus) potest inesse animali secundum
quod praedicatur de homine quod est mi-
nor extremitas. Sic ergo cognoscitur
quando assignatum accidenti inest rei
subjectse et quando non. Hac igitur arte
utendum est.
Adhuc autem ad hoc mehus intelligen-
dum notandura, quod quando accidens
estidem subjecto, subjectum autem dico
medium, et accidens dico minorem extre-
mitatem : ita quod heec sunt eadem nu-
mero et indifferentia secundum substan-
tiam quse est subjectum, et assignatum
non convenit uni per alterum : sed assi-
gnatum perse et separatim convenit uni,
et non convenit alteri per illud : tunc illa
duo, subjectum scilicet, et accidens, re-
spectu assignati (quod utrique dicitur
TRACT. III
687
inesse) non sunt idem et indifferentia, ut
patet in hoc exemplo : animal et album
sunt idem subjecto : et hoc ponatur ut
homo sit album : et sic videtur quod
convenit uni, convenit et alteri. Simih-
ter homo et animal sunt idem subjecto :
et quod convenit uni, convenit alteri : se-
quitur ergo ut videtur : homo est ani-
mal : et animal est album : ergo homo
est album. Patet enim quod licet homo
et animal sint idem in se, tamen compa-
rata ad album, non sunt idem, et album
non inest uni per alterum. Et si dicatur
quod positum est hominem esse album,
dicendum quod hoc est gratia composi-
tionis, sed per virtutem argumenti non
sequitur. Simihter (joriscus et veniens
sunt idem numero et subjecto : ergo quod
accidit uni, accidit et alteri : sed cognitio
convenit Corisco: ergo convenit venienti:
et ratio patet ex dictis, quia cognitio non
est forma quse conveniat uniperalterura,
sed tit in utroque per seipsura : et sic pa-
tet quod est hic fallacia accidentis sicut
est hic : Socrates et sedens sunf idem
subjecto, et sic sunt idera numero, et sic
qaod accidit uni, accidit alteri : sed per-
cutio Socratera : ergo percutio sedentem ;
bene sequitur, et non est ibi aUqua falla-
cia : quia percussio est passio et forma
quse necessario convenit percusso ut So-
crati,et per Socratem qui estres subjecta,
transit in sedentem, quando sedens et
Socrates sunt idera numero. Ut autem
hujus solutionis sciatur adaptatio ad para-
logismos in speciali factos et formatos
secundum accidens, oportet videre specia-
liter quales sunt paralogismi secundura
accidens facti.
Dico igitur quod oranes tales paralo-
gisrai sunt hujusraodi, ut ille cujus con-
clusio est, ergo nosti quod debeo te in-
terrogare : et ponatur quod debeara in-
terrogare te de bono, vel quod debeo in-
terrogare bonum : quamvis enim bonum
de quo debeo interrogare sit idem nume-
ro et substantia sive subjecto, taraen non
sunt idera respectu ejus quod est cogno-
scere : quia cognitio non est talis forma
688 D. ALB. MAG.
uni per alterum. Alia oratio cujus con-
clusio talis, ergo cognoscis venientem
vel coopertum, etformalur sic : Coris-
cus est veniens vcl coopertus : tu co-
gnoscis Coriscum : ergo tu cognoscis ve-
nientem vel coopertum. Et patet solutio,
quia licet Goriscus sit idem numero ve-
nienti vel cooperto, tamen hsec duo
differentia sunt relata ad hoc assignatum
quod est cognitio : quia cognitio non est
talis forma quoe conveniat uni per alte-
rum, sed sistit in utroqae divisim et per
seipsum. Tertia oratio est, cujus conclu-
sio est, ergo statua est tuum opus, et
formatur sic : heec statua est tuum : et
est opus : ergo est tuum opus. Quam-
vis enim statua et tuum sint idcm nume-
ro, tamen comparata ad hoc quod est
esse opus, non sunt idem : quia statua
est possessio sacerdotis vel templi, opus
autem Policleti vel alterius statuarii.
Quarta autem ratio cujus conclusio est,
ergo pater tuus canis, et formatur sic :
iste canis est tuus : et est pater : ergo est
tuus pater. Quia hcet canis et tuus sint
idem et substantia numero, tamen com-
parata ad esse patrem, non sunt unum,
secundum quod hoc assignatum, esse pa-
trem,non convenit ei quod est tuum esse
patrcm canem. Quinta oratio est, cujus
conclusio est, ergo raro pauca sunt pau-
ca, et dicuntur raro pauca, quae simpiici-
ter invenimus, ut pauca in civitate, vel
pauca in foro, in quibus simpliciter pau-
ca raro sunt vel inveniuntur, et formatur
sic : ista sunt pauca, demonstratis his
quse sunt in vico : et ista sunt raro pau-
ca, demonstratis his quae sunt in civitate
vcl foro : ergo raro pauca sunt pauca
simpliciter. Et patet solutio, quia quam-
vis ista sint simpliciter idem ista et
pauca, non tamen sunt eadem et indif-
ferentia, coniparata ad ea quse sunt raro
pauca.
Manifestum est ex omnibus hujusmodi
orationibus, quod non est necesse id
quod verum est de accidente, etiam esse
verum de re subjecta in se et in compa-
ratione ad assignatum, ut per singula
ORD. PRv^D.
ostensum est : hoc enim solum illis con-
venit, quia et in substantia sive in sub-
jecto idem sunt et inditTerentia, et
crm hoc unum runt in comparatione
ad assignatum quod est major ex-
tremitas in paralogismo accidentis ,
ita quod assignatum convenit uni per
alterum . Modo in primo paralogismo
non idem est scire et futurum interro-
gari, sicut dictum est : quia licet bo-
num et futurum interrogari sit idem, ta-
men respectu ejus quod est scire, non
sunt idem. Neque idem venienti vel coo-
perto idem accidit assignatum : ergo ve-
nienti et Corisco, velcooperto et Goris-
co, ut paulo ante patuit. Propter ([uod
non sequitur, quod si cognosco Coris-
cum secundum quod est Coriscus et in
se, et etiam ignorem venientem secun-
dum quod est veniens, quod eumdem
cognoscam et ignorem, et cognoscam
eumdem et non cognoscam. Xeque se-
quitur, si hoc est meum ut statua, est
autem opus, quod sit meum opus : quia
forte non est meum opus, sed mea pos-
sessio, velmea res, vel aliquid hujusmo-
di quod meum esse dicitur. Eodem au-
tem modo est solvendum in aliis paralo-
Siisaliquis forte objiciat contra inducta object
gism .
dicens, quod nihil prohibet istam con-
clusionem esse veram. Tu cognoscis Co-
riscum : Coriscus est veniens : enio o co-
gnoscis venientem. Quia ex quo cogno- pnnia.
sco Coriscum et Coriscus est idem nu-
mero venienti : tunc sequitur, quod co-
gnosco venientem per accidens : quia
cognosco eum qui venit : et sic conclusio
est vera. Yidetur etiam ex prsemissis se-
qui conclusio : quia si fallacia accidentis
impediret consequentiam, oporteret quod
medium diversis rationibus comparare-
tur ad extrema : hoc autem non videtur:
quia medium est Coriscus, quod singula-
re est, et unum in se existens non ha-
bens in se diversas rationes quibus cora-
paretur ad unum extremum et ad alte-
rum : una ergo ratione comparatur ad
utrumque : et sic non impedit conse-

LIBER II ELENCHORUM,
quentiam diversa ralio comparalionis me-
dii ad exlrema.
Secunda.
Adhuc autem in syllogismo exposito-
rio, sicut dicit Aristoteles in secundo
Priorum, ubi singulare pro medio subji-
citur in utraque prccmissarum, dc noces-
sitate concluditur extremum de extremo.
Sic autem est hic : Coriscum cognoscis :
Coriscus est veniens : ergo tu cognoscis
venientem. Yidetur quod conclusio se-
quatur necessario. Sequitur etiam in
prima figura sola facta transpositione
terminorum sic : Coriscus ergoest veniens :
et cognoscis Coriscum cognoscis
venientem. Adhuc si est in talibus falla-
cia, potius videtur esse fallacia figurse
dictionis : eo quod mutatur quid in qua-
le : quia Coriscus est quid, veniens au-
tem quale.
Solulio
ni«.
pri- Ad hoc respondere non est difficile :
concedendum enim est, quod haec est ve-
ra per accidens et non per se, tu cogno-
scis venientem, sicut dictum est : sed
hoc non impedit fallaciam accidentis,
quee incidit si conclusio comparetur ad
prseniissas : quia non una ratione me-
dium comparatur ad extrema. Et quod
objicitur, quod medium et singulare non
habens in se diversas rationes quibus ad
extrema diversimode comparetur. Dicen-
dum, quod in se non habet diversas ra-
tiones, sed conjunctum cum accidente
acquirit diversas rationes. Coriscus enim
secundum se comparatur cognitioni ut
cognitum per seipsum : Coriscus autem
veniens vel coopertus, per formam ve-
nientis vel cooperti quam accipit, alia ra-
tione comparatur cognitioni, quia ut co-
gnitum per accidens. Nec oportet quod
in fallacia accidentis medium diversas
habeat in seipso rationes, quibus ad ex-
trema comparetur : sed sufficit quod
unum habeat in seipso, et alia acquirat
conjunctum minori extremitati.
Solutio se-
cundge.
Et quod dicit de syllogismo exposito-
rio, non valet : quia in syllogismo expo-
sitorio supponitur, quod medium una ra-
tione utrique extremorum comparetur :
ethoc non est hic, ut ostensum est : ne-
II
689
TRACT. III
que enim principaliter fallacia figurae di-
ctionis : quia quando incidit fallacia figu-
rae dictionis, oportet quod quale quod
mutatur in quid, sumatur sub eo quod
distribuit pro quid, ut hic : quidquid
emisti, comedisti : carnes crudas emisti :
ergo carnes crudas comedisti : ubi sub
quidquid sumitur crudum. Hoc autem
non est hic
cui est vjnienscognoscis Coriscum : Coris-
ergo cognoscis venien-
tem. Sic ergo patet qualiter talis solutio
omnibus paralogismis quae secundum ac-
cidens, adaptatur.
CAPUT II.
De improhatione falsse sohitionis para-
logismorum accidentis.
Ad hos autem paralogismos quidam
solvunt factam interroorationem interi-
mentes, hoc est, oppositum conclusionis
interrogatae : conclusio enim sub oppo-
sito interrogata est, ut determinatum
est in hbro priori istius scientise, ubi di-
ctum est, quod ut facilius admittatur con-
clusio, interroganda est sub suo opposito:
et ideo quando conceditur conclusio, in-
terimitur interrogatio : quia interimitur
oppositum sub quo conclusio interrogata
t^^t. Unde isti concedentes conclusionem
interimunt oppositum sub quo conclusio
est interrogata. Concedunt igitur isti con-
clusionem istam, tu cognoscis venien-
tem : dicunt enim bene contingere eum-
dem rem et nosse et ignorare secundum
diversa : et hoc non esse inconveniens :
quia dicunt hoc non fieri secundum idem:
nam venientem quidem sub forma ve-
nientis non cognoscentes. Coriscum au-
tem noscentes in propria forma, eum-
dem se nosse et ignorare dicunt, sed non
secundum idem. Et hoc dicunt et vere,
quod non est inconveniens : quamvisdis-
tinguenda ista solutio non sit. Pri-
mum quidem (quia sicut jam diximus in
capitulo praecedente) si haec esset so-
lutio, tunc oporteret etiam earum ora-
tionum sophisticarum quae sunt secun-
44
 690 D. ALB. MAG.
dum idem genus deceptionis sive eam-
dem et similem causam deceptionis ,
eamdem esse correctionem sive solutio-
nem quse falsitatem manifestando corri-
git : hoc autem patet, quod non est ve-
rum : ergo a destructione consequentis
patet quod haec non est solutio.
Cujus probatio est, quia si quis in si-
mili oratione sive paralogismo acciden-
tis ponat terminos non in nosse sive no-
scere sive cognoscere, sed ponat eos in
esse vel in aliquo modo se hahere, et
illis accipiat idem probamentum sive
modum probationis sophisticum paralo-
gizando, ille solvere non potest per hoc
quod contingat idem nosse et ignorare
secundum respectus diversos : quia tunc
nihil ponitur in oratione de cognitione et
ignorantia ejusdem secundum diversa, ut
hic : iste est pater : et est tuus : ergo est
tuus pater : sicut de cane in habitis dictum
est. Nam hoc quod dicunt, in quibus-
dam est verum : quia qusedam contin-
git ignorare et scire secundum diversos
respectus. Sed tamen hoc quod dicunt,
nihil verse solutioni communicat : quia
(ut diximus) si esset solutio vera unius,
oporteret quod omnia simiHa solveren-
tur. Aha autem ad ejusdem dicti impro-
bationem causa est : quia ssepius dictum
est, nihU prohibet eamdem orationem
sophistice paralogizantem plures habere
faUendi sive decipiendi sive falsUatis syl-
logismi orationes sive causas : sed ta-
men non omnis faUaciee manifestatio so-
lutio est paralogismi.
Contingit enim aUquando aUquem os-
tendere, quoniam aUquis falsum syllogi-
zavit, hoc est, contingit quod aUquis ap-
parenter syUogizatam conclusionem os-
tendat esse falsam : et contingit quod U-
cet conclusionem ostendat esse falsam,
non tamen ostendit secundum quid pec-
cans in syUogismo syUogizatur facta con-
clusio : et iUe non manifestat secundum
quid in syUogismo infertur conclusio fal-
sa, et ideo non solvit vera solutione :
quia vera solutio causam manifestat fal-
sitatis iUiusin syUogismo secundum quod
ORD. VTUED.
falsum sequi videtur falsa conclusio. Cu-
jus exemplum est in Zenonis oratione
quse concludit, quoniam non est vel con-
tingit movere vel moveri : quse facile os-
tenditur falsa per deductionem ad impos-
sibile : propter quod etiam si quis cone-
tur ostendere illam conclusionem falsam,
et colligere conetur talem orationem ut
impossibilem deducere ad impossihile,
peccat : quia veram solutionem non po-
nit : et si milUes ducat ad impossibile,
et per hoc ostendat millies eam esse fal-
sam : quia muhiplicare inconveniens
non est solvere : hic enim non est solu-
tio vera, sed inconvenientis multiphca-
^io '■ erat enim (sicut prgedeterminatum
est) yera solutio manifestatio falsi syllo-
gismi in illo, sicut accidit falsum, hoc
est, in causa per quam accidit et sequi
videturfalsa conclusio : quia in hoc quod
est causa falsa conclusionis^ est falsus et
deceptorius syllogismus : et hoc est com-
parare praemissas secundum consequen-
tiam ad conclusionem, et ostendere ma-
nifeste in praemissis vel in ordine termi-
norum defectum congrua? conclusionis.
Et patet quod si ahquis objicientium non
vere syllogizavit, sed apparenter, sive
conetur coUigere sive coUective syUogi-
zare vel verum vel falsum in conclusio-
ne iUius defectus, quse conclusio non se-
quitur ex prsemissis, manifestatio vera
solutio est, quando scUicet ostendUur
quaUter et propter quid conclusio non se-
quitur ex prsemissis.
Fortasse autem aUquando etiam hoc
quod ipsi dicunt accidere, nihil prohibet,
sciUcet quod illud ignoretur et cognosca-
tur secundum diversos respectus, sed in
his paralogismis, de quibus modo ioqui-
mur : nec hoc quod dicunt, videbitur
habere locum quoad veram paralogismi
solutionem, quod aliquando concedat
eumdem nosse et ignorare diversis re-
spectibus. Quod ex hoc patet, quia aliquis
aUquando Coriscum, et quoniam Coris-
cus, est sive per hoc quod Coriscus est,
noscit, et forte venientem etiam noscit
sub forma venientis, si scit quouiam Co-

LIBER II ELENCHORUM,
riscus est veniens : et tamen videtur ali-
quando contingere, quod idem subjecto
noscatur ab aliquo^ et non noscatur, ut
si ponamus idem subjeclo esse album et
musicum, contingit alicui noscere illum
quoniam albus, sive sub forma albedinis,
et contingit eidem eumdem non noscere
quoniam est musicus, sive secundum
quod est sub forma musici : videt enim
album, et nuUam ab eodem audivit vel
percepit musicam : sicut enim idem no-
scit ille et non noscit, sed non secundum
idem : venientem autem si sic ponatur,
et Coriscum quoniam veniens est, et quo-
niam Coriscus est, noscit : et tamen non
impedit, quin in consequentia parologismi
fiat fallacia accidentis : eo quod non va-
let consequentia propter diversam habi-
tudincm medii ad extrema quse sunt ac-
cidens subjecti et adjunctum rei subje-
ctae et accidenti.sicut per ante habita sa-
tis patuit. Sive ergo sic noscat, et sic
ignoret, sive sic et sic noscat, non impe-
ditur fallacia : et sic patet quod solutio
eorum est nulla.
Simibter autem peccant etiam illi qui
solvunt (hoc est, solvere conantur) istam
orationem : ista sunt pauca : et ista raro
pauca : ergo pauca sunt raro pauca. Di-
cunt isti solvere conantes paralogismum,
quod conclusio est vera : dicunt enim
isti, quoniam omnis numerusest paucus :
nullus enim est numerus ad quem non sit
accipere majorem respectu cujus paucus
eslminor numerus : unus enim respectu
pluris est paucum. Et qui sic solvunt,
peccant sicut et illi quos diximus : quia
sciUcet non manifestant causam falsitatis
svllogismi . nam isli non manifestant si
non est conclusio simile, sive id propter
quod concludit paralogismus, sicut nec
priores, et hoc opinantes, propter quod
non conclusit syllogismus. Verum esse
dicunt id quod conclusum est, sive veram
dicunt esse conclusionem : dicunt enim
omnia quae suntin num.ero, esse multum
et paucum : multum quidem respectunu-
meri superioris : et ideo non referentes
connlusionem ad pra?miseas, nec osten-
691
TRACT. III
dentes in quo deficit consequentia, pec-
cant sicut et primi.
Quidam autem etiam errantes solvunt
dicentes dupKces esse s)llogismos (hoc
est, secundum duplex peccantes paralo-
gismos) ut apparentes s^dlogismosacciden-
tis ; ut verbi gratia istos, ut iste canis est
tuus : et est pater: ergo est tuus pater.
Et hunc : iste esttuus : et est filius : ergo
est tuus iilius. Et iste est tuus : et est
servus : ergo est tuus servus. Et fuit dis-
tinctio istorumex compositione et divi-
sione, ex eo quod hoc quod dico, tuus,
potest conjungi cum hoc quod dico, ca
nis : et sic est composita et vera et non
sequitur ex ea conclusio quee infertur,
vel potest separari adhuc et conjungi cum
hoc quod dico, paier\ et sic est divisa et
falsa: et sequitur ex ea conclusio quee
inferlur, Et similitor distingucbant in
omnibus aliis, sicut in his ; iste est tuus
filius : et iste est tuus servus, et sic de
ahis : et hsec etiam fuit ratio quae indu-
xit istos ad distinguendum et ad dicen-
dum, quod muUiplex est oratio. Sed
quod errent sicsolvendo, primo probatur
tali ratione: quia siiste videtur elenchus^
hoc est, apparens elenchus, eo quod
multiplex dicitur sive propter peccatum
miltipUcis : oportet in ipso apparenti
cleniho nomsn vel oration^m plurium
es53 significativum, principaliter appa-
rentis elenchi causativum, ex cujus dis-
ti:iilion3 solvatur elenchus apparens.
IIoc autem non est in propositionibus
apparentis elenchi, quiinductus est. Quod
patet : quia hunc nemo dicit hujus esse
proprie, eo quod est natus : hic enim
hujus non dicitur esse proprie, eo quod
est natus : hoc enim hujus non dicitur
esf e proprie et absolute, nisi sit ejus pos-
sessio : unde si domus est nati sive ejus
qui est et dicitur natus, non propter hoc
citur hujus natus. Xon enim sic soldi-
vendum per distinctionem, sed dicendum
quod divisorum per accidens sive per
fallaciam accidentis fit compsitio : quia'
divisim dicitur : est tuus, et est pater,et
cinferuntur divisa coujunctin cumdicitur
 692 D. ALB. MAG.
erg-o est tuus pater. Sic hic : quaerat enim
primo opponens et dicat, putasne hoc
est tuum? et respondens dicat, utique hoc
est meum : et paralogizet opponens : hoc
autem est natum : et inferat : ergo est
tuum natum : patet quod ex multiplici
paralogizat, sed ex suppositione eorum
quae divisim data sunt, quorum utrum-
que accidit : quoniam accidit uni et ei-
dem et tuum esse et natum esse divisim :
sed non esse tuum natum conjunctim :
quia non quaecumque prsedicantur de ali-
quo divisim^ prsedicabuntur de eodem
conjunctim, impediente prcedicabili ac-
cidentali praedicatione, ut in parologis-
mis dictum est ; et ideo non sequitur,
quod si est tuum, et est natum, quod sit
tuum natum ; sicut non sequitur : iste est
bonus, et est sutor : ergo est bonus su-
tor.
Sic etiam ex multiplicitate amphibo-
logise solvebant paralogismum in quo
concluditur quoddara malorum esse bo-
num : et formatur sic : disciplina vel
prudentia est malorum : prudentia est
bonum : ergo quoddam bonum est malo-
rum. Cum enim simplicitcr sine determi-
natione hocaliquiddicituresse malorum,
non dicitur esse multiplex, seduno modo
quem habitudo genitivi principaliter de-
signat(qui est possessorius modus)et ideo
dicitur hoc esse horum vel possessio ho-
rum. Si forte objiciendo contra hoc ali-
quis dicat, quod hoc horum dicitur mul-
tiplex : quia istas habitudines importat
genitivus cum nominativo constructus.
Dicimus enim quod homo est vel homi-
nem esse animalium : sed non dicimus
hominem animalium, seu possessionem
animaliunij sed secundum partitivam
constructionem, ut sit sensus, quod ho-
mo est aliquid denumero animalium. Et
si quid ad aliquid ad mala dicitur rela-
tum ut prudentia dicitur disciplina ma-
lorum, dicitur ut relatum ad mala velut
in habitudine objecti vel materiee circa
quam est : non propter hoc malorum est
simpliciter et sine determinatione : quia
hi sic simpliciter et sine determinatione
ORD. PILED.
horum determinatur, tunc esset illorum
possessio, eo quod genitivus sine deter-
minatione trahente ipsum ad aliam ha-
bitudinem, non notat nisi possessionem.
In talibus ergo non est multipticitas,
nisi diflerenter accipiantur secundum
quid, hoc est, secundum determinatio-
nem : et simpliciter, hoc est, indetermi-
nata : quia determinata trahunturad aliam
habitudinem qua hsec horum dicuntur :
simpliciter autem accepto si hoc horum
dicitur, non intelligitur nisi horum pos-
sessio : quantumcumque (sicut jam dixi-
mus) ex determinatione contingat for-
tasse bonum aliquod esse malorum du-
pliciter, et sic habere multiplex secun-
dum amphibologiam : sed hoc non con-
tingit in hac oratione paralogismi secun-
dum fallaciam accideniis.
Hoc autem adhuc probatur in oratione
quae dictis orationibus similis est, et in
qua magisvidetur essemultiplicitas quam
in his quse dictae sunt : et tamen in ea non
est multiplicitas, quse tales orationes fa-
ciat falsos syllogismos sive apparentes
elenchos : ut verbi gratia hgec, aliquod
bonum est servum mali : in hac enim
oratione tres sunt nominativi, qui ex ea-
dem parte orationis conjungi possunt ge-
nitivo vel ex diversa. In praeinductis au-
tem orationibus non sunt nisi duo cum
dicitur, hoc bonum est malorum : potest
enim sic jung-i, hoc bonum malorum est:
vel sic, hoc bonum est malorum : et si-
militer hoc bonum servum est malorum.
Cum ergo major multiplicitas appareat
esse ex tribus quam ex duobus, et non in
ista est multiplicitas quae faciat apparen-
tem elenchum : ergo nec in illa est multi-
plicitas, quae hoc faciat, quod sit apparens
elenchus : fortasse autem nec sic, supple,
fit apparens elenchus ex multiplicitate :
sed potius ex comparatione eorum quae
divisim et eidem accidunt, ut praedi-
ctum est : non enim sequitur impediente
fallacia, si hoc est bonum et est hujus,
quod conjunctim sit bonum hujus.
Similiter autem neque multipliciter di-
citur hoc quod dico hominem esse ani-
 LIBER II ELENCHORUM,
malium. Cujus probatio est, quia si ali-
quid significamus oratione truncataa quo
aliquid auferimus, nec determinate et
perfecta tali ablatione facimus, quod
multiplex oratio illa sit. Yerbigratia cum
dicitur, homo est de numero animalium,
haec oratio non est multiplex : unde si
auferamus hoc quod dico, de nwnero, et
dicamus hoc estanimalium, non per hoc
erit multiplex; quod patet persimile: quia
si Homeri vel Ovidii dicamus dimidium
versum et imperfectum, tali truncatione
non facimus quod est multiplex sic : sed
quod subintelligitur addendum est. Ut
verbi gratia, si dicamus, da mihi, non
est oratio : sed supplere oportet Iliada,
Grsecus accusativus. Ilias enim est liber
in quo versus de Ilion (hoc est, de hi-
storia Troiana) continentur. Si dicamus
versus truncatim Homeri dicentes, iram
pande mihi : et subintelligitur dea :
quamvis sit determinatum, tamen per
hoc non sit oratio multiplex. Similiter
igitur cum dicitur, hoc est horiim, quam-
vis non addatur qualiter hoc sit horum,
scilicet possessione vel partitione, non
propter hoc oratio fit multiplex, prseci-
pue multiplicitate quae sit causa falsi sive
apparentis syllogismi : ideo manifestatio
talis multiplicitatis non est vera solu-
tio.
CAPUT IIT.
De solutione paralogismorum fallacix
secundum quid et simjjliciter.
Hos autem paralogismos qui sunt se-
cundum quid et simpliciter, qui scilicet
sunt in eo quod aliquid dicitur principa-
liter (hoc est, simpliciter hoc) vel secun-
diim quid sive quo est (hoc est, quoad
hoc) vel ubi (hoc est, secundum aliquod
ubi) vel dicuntur aliquo modo (hoc est,
secundum illum modum vel illum) et non
simpliciter, vel dicuntur ad aliquid et
non simpliciter, et generaliter secundum
aUquam determinationem ad hoc vel
illud determinate, per determinationem
TRACT. 111
693
ejus quod est simpliciter, omnes illos pa-
ralogismos solvendum est considerando
et comparandoconclusionem ad contra-
dictionem, considerando scilicet si oppo-
situm conclusionis potest stare cum prae-
missa. Si enim hoc cum praemissa stare
potest, tunc ex praemissa non sequitur
conclusio : quia cum quocumque stat
antecedens, cum eodem stat consequens.
Unde si contingit conclusionem aliquam
esse falsam, quod oppositum ejus stat
cum pra?missa : tunc etiam conclusio non
stat cum eodem : et sic non fuit conclusio
sequens ex tali praemissa : et sic mani-
festata est causa falsitatis syllogismi.
Hujus autem ratio est, quod contraria et
etiam opposita secundum affirmationem
et negationem (quae sunt simpliciter con-
traria vel simpliciter contradictoria) im-
possibile est inesse eidem secundum
idem similiter et in eodem tempore :
quo autem (hoc est, secundum aliquam
determinationem diminuentem id quod
est simpliciter) vel aliquid (hoc est, se-
cundum partem aliquam) vel aliquo modo
contingit inesse simul utrumque contra-
riorum vel contradictoriorum^ ut album
esse secundum dentes et non album se-
cundum pedes : vel etiam ambo contin-
git esse contraria, ut hic unum contra-
riorum insit quo (hoc est, secundum
quid) aliud autem simplex, ut nigrum
secundum pedes inest cygno : simplici-
ter tamen est albus : sic enim nihil pro-
hibet eidem inesse contraria et contra-
dictoria, ut esse album simpliciter et
non esse album simpliciter. Unde si pro-
batur unum oppositorum inesse simpli-
citer, aliud autem oppositum illius pro-
batur inesse quo sive secundum quid,
nondum probatus est verus elenchus,
hoc est, contradictionis syllogismus :
quia contradictio est unus et ejusdem et
secundum idem simpliciter et in eodem
tempore. Hoc autem est considerandum
in conclusione comparando eam ad con-
tradictionem : et heec est solutio genera-
lis, quce ut adaptetur ad omnes paralo-
gismos illius fallaciae^ ponitur specialiter.
694 D. ALB. MAG.
Sunl ergo omnes hujusmodi orationcs
sive paralogismi qui sunt secundum quid
et simpliciter hoc habentes, hoc est, de-
feclum coniradictionis in ahqua condi-
tione contradictionis, sicut ille qui con-
cludit, ergo contingit quod non est esse,
et formatur sic : quod est in opinione,
est: sed falsum est in opinione : ergofal-
sum est. Sed falsum in opinione, non
est : ergo quod non est, contingit csse.
Et solvitur : quia quod in opinione est,
secundum quid est : et quod simpliciter
non est, falsum est : et haec non contra-
dicunt simpliciter non esse et secundum
quid esse. Alia oratio similis isti est
quod est, ut homo simpliciter non est
aliquid eorum quae sunt, ut asinus : ergo
quod est, non est : et solvitur : quia non
contradicunt ista, esse simpHciter ahquid
et non esse hoc. Tertia autem oratio si-
milis istis est, quse concludit, ergo con-
tingit eumdem simul jurare et perjurare :
et ponatur, quod ahquis juret se perju-
rare, utrum jurat et benejurat secundum
quid, et secundum hoc quando simplici-
ter perjurat : et patet solutio, quia non
contradicunt, simul perjurare simpliciter
et bene jurare secundum quid. Aha ratio
similis istis est, quae concludit quod im-
possibile est eumdem suadere eidem et
dissuadere : et ponatur quod aliquis sua-
deat alicui ut dissuadeatur ei quod vult
facere : hic enim secundum aliquid sua-
det et simphciter dissuadet, quae simpli-
citer stare possunt et non contradicunt :
quia non secundum idem suadet et dis-
suadet.
Solvuntur autem istae orationes respi-
ciendo ad contradictionem, dicendoquod
aut sic dicendum : aut dicendum quod
non sunt idem esse quid (hoc est, secun-
dum quid) et esse simpHciter : et simiHter
non sunt idem non esse quid et non esse
simpHciter : et haec non contradicunt, et
possunt stare simul : quod enim non est
simpliciter, non propter hoc si est quid
(hoc est, secundum quid) sequitur quod
est simpHciter. Neque sequitur, si bene
jurat (hoc est, quoad hoc) necesse est
ORD. PR.ED.
propter hoc et illum bene jurare simpli-
citer : nam qui jurat se perjuratum,bene
jurat perjurans hoc, hoc est, secundum
hoc : simpliciter autem non bene jurat.
Neque sequitur quod qui dissuadet, sua-
det simpliciter, sed suadet secundum
quid, sive quod hoc est secundum quid,
suadet.
Similiter autem est etiam in hac ora-
tione in qua conchiditur, quod est simul
eumdommentiri et verum esseindicendo:
ponatur enira, quod aliquis dicat, ego
dico falsum : et dicat falsum : hic enim
secundum quid est verus, simpHciter au-
tem in dicendo est mendax : et haec stant
simul et non contradicunt. Sed quia in
tahbus paralogismis non est facile videre
utro modo quis assignet opposita eidem
inesse, utrum scilicet utrumque secun-
dum quid vel utrumque simpUcitcr, vel
unum quid et alterum simphciter, sicut
utrum, scihcet quiddicat verum vel sim-
pliciter, vel secundum quid mentiatur
vel simpliciter, videtur difficile esseutrum
sit contradictio vel non. Prohibet autem
nihil quidem eumdem simphciter esse
mendacem, quo autem (hoc est, secun-
dum quid) verum sive veracem esse : et
nihil prohibet aliquo (hoc est, secundum
ahquid) aliquem esse verum, simplicitcr
autem non verum, sicut patet in exem-
plo quod inductum est. Simlhter autem
est etiam in his orationibus, in quibus
proceditur a simpHciter ad quid sive se-
cundum quid, ut in ad aHquid, et ubi, et
quando, hoc est, in determinaHonibus
secundum quid dictis secundum ad aU-
quid, vel ubi, vel quando : omnes enim
hujus orationes a simpHci|er ad secun-
dum quid procedentes, accidunt secun-
dum hoc, hoc est, secundum faHaciam
secundum quid et simpHciter. Si quceri-
tur, si sanitas vel divitise sunt bonum ?
et cum conceditur quod sic, in contra-
rium itur per secundum quid sic : divitiae
et sanitas non sunt bonum aHcui, quia
insipienti etnon recteviventi,sedmalum :
ergo idembonum et non bonum, etidem
bonum et malum. Et simiHter si quaera-
 LIBER II ELENCHORUM. TRACT. III 695

tur : ergo sanum esse vel posse in civi- simpliciter, sed secundum
tate (hoc est, potentatum habere) est bo- quid, prout
scilicet est in amittendo.
num ? et concedendo, quod sic, inferat Similiter est de oratione concludente,
oppositum dicens : sed est quando non quod injustum justo, et quod injuste fit,
est melius vel bonum eeque, esse sanum eo quod juste fit, magis est eligendum :
vel potentatum habere in civitate, quia et formatur sic in paralogismum. Magis
tempore belli : ergo idem bonum et non est eligendum injuste (hoc est, non pro-
bonum : et sic idem eidem bonum et non pter malum meritum) mori, quam juste
bonum: hac enim non opponuntur in (hoc est, propter malum meritum) mori :
diversis temporibus, aut diversis homi- sed injuste mori est injustum, et juste
nibus, sicut sapienti et insipienti, aut sic- mori est justum : ergo injustum magis est
ut dictum est. Solutura est etiam ad hoc eligendQm quam justum. Et patet quod
dicendo, quod nihil prohibet quod sim- non sequitur, quod simpliciter injiistum
phciter estbonum, huicsicutmaleutenti magis sit eligendum, quam simphciter
non esse bonum : aut quod huic quidem justum : quoniam injustum in hoc, et se-
simphciter est bonum, non esse nunc ei- cundum quid est magis ehgendum justo
dem bonum, ut potentem esse in civitate in hoc : et hcec est solutio paralogismi.
tempori belH : vel quod huic simpHciter Simihs solutio est in paralogismo simili
est bonum, non esse in hoc loco vel tem- in quo queeritur (ut ex quaestione forme-
pore bonum. tur paralogismus) utrum justum est sua
habere quemque sive quemhbet? et di-
Similiter autem est in his quae quee- cente respondente, quod sic, adversetur
runt, si malum est quod non vult sa- opponens dicendo : si quae ahquis judicat
piens : non vult autem amittere bonum : secundum propriamopinionem, et si sunt
et inferatur ex hoc : ergo non vult bonum falsae opiniones suae, haec singula sua ex
ut simphciter inferatur ex eo quod est lege suae opinionis : ergo justum est illa
secundum quid : et ex illa ulterius infe- eum habere : sed si justum est habere
ratur : quod non vult sapiens, est ma- quemcumque sua^ per oppositum inju-
lum : bonum amittere non ^nilt sapiens : stum est habere ahena : sed haec ex lege
ergo bonum malum. Patet quod est se- suae opinionis sunt sua : ergo idem ju-
cundum quid : et simpliciter non vult stum et injustum, sive idem justum et
amittere bonum : ergo non vult bonum. non justum. Etpatet solutio, quodsecan-
Et solvitur : quia non est idem dicere, dum legem suae opinionis justum non est
amittere bonum esse malum, et bonum justum nisi secundum quid : et hoc est
simphciter esse malum, vel non bonum. simphciter non justum quod stat cum
Simihter autem est etiam oratio qu« est praemisso quod est justum secundum le-
de fure si sic dicatur, quod fur est ma- gem suae opinionis.
lum : fur vult sumere bonum : ergo vult Simihter est de paralogismo formato
bonum : ergo malumbonum. Patetenim ex taU interrogatione, utrum oportet ju-
quod fur non vult malum, sed bonum : dicare judicio condemnationis et pcEnae
nam sumere est bonum, cum bonum et eum qui justa dicit, vel eum qui dicit in-
secundum quid malum, in quantum sci- justa? et dicente et respondente, quod
hcet sumitur ut bonum. Similiter autem oportet judicare eum qui dicit injusta,
est in hac oratione, bonum est amittere contra opponit inlerrogans : at vero (hoc
aegritudinem : sed o?gritudo est malum : est, oportet) eum qui injuriam violenter
ergo honum est malum. Quia aegritudo passus est, justum est coram judice sufti-
simphciter malum est : sed amittere aegri- cienter, scihcet quantitatem injuriae dicere
tudinem non est malum^ sed bonum : et quam passus est : ea autem quae dicit,
amittere aegritudinem non est segritudo injusta sunt, quiasunt injuriaesibi illatae:
69t) D. ALB. MAG.
ergo talem oportet punire, quod falsuni
est. Et solvitur ista oratio : primo qui-
(lem, quia non scquitur, si pati injustc
aliquid magis est eligendum quamjuste,
quod propter hoc simpliciter injustum
magis sit eligendum quam justum : sed
simpliciter quidem magis eligendum
juste eo quod injuste : hoc autem est in
hoc, vel secundum hoc nihil prohibet se-
cundum quod id quod injuste fit, magis
esse eligendum pati, quam id quod est
patijuste.
Similiter solvitur alius paralogismus :
quia habere quemquam sua, simpliciter
est justum : aHenum autem habere, sim-
pliciternon justum, etc. : hoc nihil pro-
hibet judicium (quoad hoc) justum esse.
Yerbi gratia, si sit justum secundum opi-
nionem judicantis, quod et simpliciter
sit justum. Simihter enim quse simplici-
ter injusta sunt, nihil prohibet injusta
esse huic vel sic : non enim etiam in aH-
quo paralogismo seqaitur, si quae quis
passus est, dicere est justum, quod id
quod dicit, simpHciter sit justum : sicut
nec sequitur, si aHquidutile estdicereju-
dici vel aln est utile, quod ea quae dicit,
sint simpHciter utilia : et similiter est in-
justus ad dicere injusta : propter quod
non ille qui dicit injusta, sive non pro-
pter hoc si ea quse dicuntur ab eo quiin-
juriam passus est, sunt simpliciter in-
justa^ ille qui dicit coram judice haec in-
justa quae passus est^ vincitur (hoc est,
convincitur) esse injustus et puniendus :
dicit enim quae dicere justa sunt, secun-
dum hoc quod est dicere coram judice.
Simpticiter autem haec pati sive ad pa-
tiendum sunt ea quse dicit injusta. In ra-
tionibus autem his et simiHbus est una et
similis solutio. Procedunt enim omnes
hujusmodi orationes vel a secundum quid
ad simpHciter, vel e converso a simplici-
ter ad secundum quid. Unde semper con-
siderandum est ad contradictionem con-
clusionis, utrum possit stare cum prae-
missa ex qua procedit ; et sic conside-
randum est ad contradictionem conclu-
sionis, et conferendum ad prsemissam : propria quam illa in qua oppositum op-
ORD. PRiED.
quia si oppositum conclusionis stat cum
preemissa, non sequitur conclusio : quia
oppositum consequentis non stat cum
antecedente, quamvis oppositum antece-
dentis bene stet cum consequente,ut pa-
tet : /Ethiops est albus dentem : ergo
cst albus. Oppositum enim conclusionis
quod est non esse album, stat cum prae-
missa quod est albus dentes. Et similiter
est quando a simpHciter proceditur ad
secundum quid : ut .Ethiops est niger :
ergo non est albus dentes. Oppositum
enim conclusionis quod est esse album
dentes, stat cum hoc pr^misso quod est,
.Ethiops est niger : et in omnibus his
conclusio est aliquid passa : quia vero
proceditur ab eo quod est secundum quid
ad simpliciter, conclusio patitur defectum
determinationis impropriae quae est in
praemissa, et aufertur a conclusione. Si
autem simpHciter proceditur ad secun-
dum quid : tunc passa est conclusio ap-
positionem determinationis impropriae,
quse non fuit in prcemissa : et sic patet,
quod conclusio semper aHquid estpassa,
quando consideratur contradictio con-
clusionis, et confertur ad praemissam.
Attendondum etiam, quod super hunc
locum sophisticum fit solutio in?olubi-
lium : insolubilia autem dico quaecumque
talla sunt, quae quaecumque parte contra-
dictionis data deducuntur ad oppositum
et inconveniens, sive ad rcdargutionem,
ut hoc : aliquis jurat se perjurare, aut
juratverum, aut non. Si jurat se perju-
rare et jurat verum, scilicet se perjurare,
nemo jurando verum perjurat : ergo iste
non perjurat : et datum fuit quod perju-
rat : sed si non perjurat et jurat se perju-
rare, non jurat verum : ergo perjurat :
quia aliter non juraret verum, quandoju-
rat se perjurare : ergo perjurat ; quia ah-
ter non esset verum quod porjurat. In
omnibus his sic secundum quid et sim-
pHciter determinatio impropria non infe-
rens sive simpliciter facit secundum quid,
ot ut saepe in ante habitis dictum est.
Nulla autem determinatio est magis im-

LIBER II ELENCHORUM,
posito determinatur : et hocfit in talibus :
ubi enim jurat se perjurare, ibi verum
jurat quoad hoc simpliciter perjurat ut
sccundum quid verumjurat, et secundum
quid simpliciter falsum : ct ideo de ne-
cessitate ducitur ad utrumque opposito-
rum.
Attendendum quod quamvis in omni-
bus paralogismis fallaciarum et in di-
ctione et extra dictionem commune sit,
quod oppositum conclusionis non potest
stare cum prsemisso : tamen hoc magis
est appropriabile paralogismis fallaciise
secundum quid et simpliciter, quam
aliis : quia speciticatur ad hanc fallaciam
per hoc quod conclusio semper conside-
ratur ut aliquid passa per modum qui
dictus est : ahquid autem passa in com-
paratione ad priBmissam conclasio non
est in paralogismis aliarum fallacia-
rum.
CAPUT IV.
De solntione paralogismoriim secundum
ignorantiam elenchi.
Hos vero paralogismos qui fiunt secun-
dum diffinitionem elenchi, hoc est, igno-
rantiam diflinitionis vel omissionem
alicujus positorum in vera elenchi diffi-
nitione, solvendum per considerationem
conclusionis et comparationem ad ve-
ram contradictionem, quemadmodum
scriptum est prius in hujus scientioe li-
bro priori^ ubi scriptum est quod qua-
tuor specialiter considerantur in vera
contradictionis diffinitione, et per illam
solventem oportet obviare fallaciae deci-
pienti in paralogismis ignorantiae elen-
chi, considerando sciiicet et conferendo
conclusionem ad veram contradictionem :
hoc autem sic ut contradictio vera sit
cjrca idem et ad idem et secundum idem
et similiter et in eodem tempore : et ideo
non est haec solutio eadem cum ea quse
datur ad paralogismos fallacise secun-
dum quid ad simpliciter : quia diversis
causis decipiendi diversas necesse est
697
TRACT. III
adaptare solutiones falsitatem manife-
stantes : ibi enim contradictio conclu-
sionis aptatur et confertur praemisso ut
diximus. Hsec autem contradictio appa-
rens (quae est in conclusione) confertur
ad veram contradictionem et non ad
prsemissam, ut videatur quae conditio
verce contradictionis deficit in apparente
contradictione, quae est in conclusione
paralogismorum ignorantiae elenchi.
Sed in hac fallacia respondenti cauteha
habenda est : si enim opponens in prin-
cipio interrogat ea ex quibus videtur
sequi contradictio respondenti, non sta-
tim fatendum est sive concedendum,
ne redargui videatur : et non est faten-
dum quod impossibile sit idem esse du-
plum et non duplum : sed post oratio-
nem factam dicendum est respondenti,
quod non sic in vera contradictione
conclusit ut erat concessum vere redar-
guere : sed ignoravit afiquid eorum quae
pertinent ad veram redargutionem. Haec
autem generalis solutio omnibus ora-
tionibus ignorantiae elenchi aptabilis
est.
Sunt hic hae orationes secundum igno-
rantiam elenchi. Prima quidem haec, ut
interrogatur primum sic : putasne qui
scit singulum per propria, novit rem ut
rem : et qui ignorat similiter, hoc est,
qui ignorat singulum quoniam singulum,
utrum vere ignorat rem ? et dicente
respondente et concedente, quod sic,
obviat opponens : et dicit quod sciens
quis Coriscus, quoniam Coriscus in sin-
gulari, igiiorat eumdem vel ignorare
potest quoniam est musicus, et etiam
quod sit singulariter : et concludit, ergo
scit idem in singulari, et ignorat sive scit
et non scit. Et patet quod deficit a vera
contradictione ilhi quae est secundum
idem et in eodem tempore.
Alia autem oratio talis est : quaeratur
primo, putasne tetracubitum tricubito
est majus ? et concedente respondente,
obviet opponens dicens quod ex tricubito
fiat tetracubitum secundum longitudi-
nem tricubiti : sed omne majus minori
698 D. ALB. MAG.
majus est : ergo hoc tetracubitum quod
factum ex tricubito, minus est eo quod
est pars ejus : et concludat, ergo idem
est majus et minus eodem et secundum
idem, vel idem majus et non majus. Et
patet quod deficit a vera contradictione,
quia non est in eodem tempore.
Notandum autem, quod isti paralogis-
mi non possunt solvi per interemptio-
nem, cum omnes praemissae sint verae^
nec per divisionem quae sit distinctio
multiplicis : quia nec dictio nec oratio
est multiplex in eis nec per divisionem
conclusionis de praemissis, quia de ne-
cessitate concludunt : sed oportet quod
solvantur per divisionem apparentis
contradictionis quae est in conclusione a
vera contradictione : et considerando
defectum contradictionis in eis : quia
peccant contra dictionem, et non princi-
paliter contra syllogismum.
CAPUT V.
De solutione paralogismoruin secundum
petitionem principii.
Ad hos autem paralogismos qui fiunt
in eo quod opponentes petunt, et absque
concessione respondentis accipiunt id
quod est in principio quaesitum sive in-
terrogatum, sic se debet habere respon-
dens, scihcet si sit manifestum respon-
denti quodpetit id quod estin principio :
nec est dandum sive concedendum, sed
negandum : nec etiam si probabile sit
verum dicenti opponenti concedendum
fest, sed negandum ut inconcessum. In
quantum enim concessum est, ad modum
alsi se habet : et ideo per modum inte-
remptionis falsi solvendum, quamvis
forte in se sit probabile et verum. Si
autem lateat ignorantiam respondentis
propter violentiam taiium orationum,
quae frequenter contingit respondentibus
ex talibus orationibus : tunc debet se re-
spondens post orationem factam trans-
ferre, et transvertere ab oratione ad op-
ponentem, velut contra eum qui non
ORD. PR^D.
arguit in veritate ex his quae ad con-
tradictionem requiruntur et ad elen-
chum, qui est non ex eisdem cum con-
clusione, sed majoribus et prioribus
elenchus : quia est et syllogismus, et
contradictionis syllogismus, sine eo quod
sit ex eisdem : quia idem non probat
idem : et hoc facto debet respondens di-
cere, quod hoc quod datum est non ut
quoad conclusionem propositam uteretur
opponens, sed ad hoc ut opponens dis-
putaret contrarium, et ex elenchis qui
pertinent ad propositi dilatationem vel
explanationem ut in prosyllogismis. Et
tunc patet quod veram solutionem non
habent isti paralogismi, nec per distin-
ctionem, nec per divisionem : quia de
necessitate concludunt, quamvis non
probent res per interemptionem, quia
ex falsis non procedunt : sed habent
aliquid simile solutioni per interemptio-
nem : quia non concessum interimitur
per modum falsi per hoc quod est non
concessum : et sic falsum est respon-
denti.
CAPUT YI.
De solutione paralogismorum secundum
consequens.
Ad eos qui per consequens fiunt para-
logismos secundum factam consequen-
tiam solutione monstrare eos concordes
ad veram consequentiam, considerando
in ipsa oratione in qua est consequen-
tia, ita quod non referatur nec ad prae-
missam, sicut in fallacia secundum quid
et simpliciter : nec ad contradictionem,
sicut in ignorantia elenchi, sed ad ipsam
solamorationemin qua est consequentia.
Est autem duplex sequentium sive con-
sequentium consequentia, ita quod sem-
per una est vera, et altera fallax et de-
ceptoria. Et ideo de consequentia con- pemovet
vertibilium hic nihil intendimus : quia ''"^'""-
utraque illarum est vera : aut enim est
consequentia ut id quod est particulare,
sequitur affirmative universale, ut con-

LIBER II ELENCHORUM.
sequens afrirmatum antecodens aftirma-
tum : et hsec vocatur consequentia in
ipso, ut hominem sive ad hominem se-
quitur animal : et tunc falsa consequen-
tia est, ut affirmative sequatur antecedens
aflirmatum ad consequens affirmatum :
probant enim sive approhant aliqui de-
cepti per consequens, quod si hoc con-
sequens afHrmatum est cum illo antece-
dente affirmato, et e converso, et illud
antecedens affirmatum esse cum hoc
consequente affirmato, hoc est, quod
sicut affirmative consequens sequitur ad
antecedens, ila e converso antecedens
affirmative sequitur ad consequens : et
hoc non est necessarium : quia ad an-
tecedens affirmatum sequitur consequens
affirmatum, ita per oppositum ad conse-
quens negatum sequitur antecedens ne-
gatum. Aut disjunctive cum alia con-
sequentia e contrario quse est inter op-
posita : nam si huic antecedenti illud
consequens affirmatur : tunc ex opposito
consequentis sequitur oppositum antece-
dens.Ut si ad hominem sequitur animal,
ad oppositum animahs quod est non
animal, sequitur opposilum antecedentis
Sicut patet quod
quod est non homo.
peccat Melissi oratio : sic enim arguit :
si quod factum est, hahet principium,
ita quod ad posilionem antecedentis se-
quitur positio consequentis : tunc quod
factum non est, non habet principium,
ita quod ad oppositum antecedentis se-
quatur oppositum consequentis : quare
• consequentia non valet : et sic prohat
ccelum et mundum non habere duratio-
est
nis principium : quia si ingenitum
ccelum non habens suae generationis
principium, sequitur c^uod si non est
factum per generationem, quod non ha-
bet suae durationis principium. Haec au-
tem consequentia non est consequentia :
quia in taliter oppositis sicut est genitum
et ingenitum, e contrario et non in ipso
est consequentia : et manifestare in ipsa
oratione talem consequentise falsitatem
vera est solutio.
699
TRACT. III
GAPUT YII.
De sohitione paralogismornm secundum
non causam ut causam.
Quia autem paralogismi fiunt in co
quod additur aliquid quod est non esse,
et sic syllogizatur, quod sit (ut in priori
hujus scientiae Hbro dictum est) maxime
in syllogismis ad impossibile quando ex
aHquo addito' concluditur destructio vcl
interemptio hypothesis prius datae a
respondente, si debeant solvi vera solu-
tione, considerandum est si illo quod
additum est ablato, nihilominus quo-
niam composito accidit sive sequitur im-
possibile : et hoc viso deinde ostenden-
dum est in consequentia aliorum, quod
hoc ita est, quod si illo ablato adhuc
sequitur impossibile : et dicendum est
tunc respondenti, quoniam dedit hoc,
non ut videretur quod vere sequeretur
sicut ex causa et principio oratio quse est
conclusio, hoc est, quod opponens dicit
respondenti, quod dedit id quod est non
causa, ut tantum videretur ex eo sequi
conclusio, scd etiam ut vere sequeretur
ex ipso conclusio inconveniens interi-
mens hvpothesim. Et attende quoniam
ex ista solutione non interimitur syllo-
gismus primus qui deducit ad impossi-
bile, sed syllogismus secundus qui ex
impossibili concluso, assumpto eo quod
est non causa, interimit hypothesim.
Ille enim habet causam deceptionis : et
ideo in ipso per manifestationem falsi-
tatis aptanda est vera solutio. Et patet
ex dictis, quod haec solutio est per inte-
remptionem et non per distinctionem
neque per divisionem.
CAPUT VIII.
De solutione paralogismorum secundum
plures interrogationes ut unam.
Ad eos autem paralogismos quifaciunt
plures interrogationes ut unam, plus vi-
700 D. ALB. MAG.
dendum est, etin quibus pluribus respon-
sionibus utendum est, et in quibus una.
Unde hoc statim in principio est deter-
minandum a respondente. IVam interro-
gatio simpliciter una est, ad quam ordi-
natur una simpliciter responsio : propter
quod in una interrogatione neque inter-
rogatur unum pradicatum de multis sub-
jectis, neque plura praedicata interro-
gantur de uno subjecto, sed unum prae-
dicatum de uno subjecto in simpliciter
una interrogatione : et haec omnia iu
priori hujus scientiae libro sufficienter
determinata sunt. Unde in interrogatione
quge simpliciter una est, unum praedica-
tum de uno subjecto simpliciter dicendum
est, vel negandum unum praedicatum ab
uno subjecto. Sicut in aequivocis qu»
plura significantactu, quandoque quidem
ambobus (hoc est, secundum utrumquc
sensum) inest prsedicatum, et tunc in
utroque sensu vera : quandoque autem
neutri, hoc est, secundum neutrum sen-
sum inest praedicatum, et tunc in utroque
sensu sunt falsa. Ita etiam est quando
interrogatio est plures, quod scilicet in
omni sensu inest praedicatum, vel neutri
inest : et in tali casu licet non simplici-
tersit una interrogatio, tamen simplici-
ter, hoc est, una responsione responden-
tibus nihil accidit pati ab opponentibus
de redargutionc. Sic neque in aequivocis
pati accidit, quando in omni sensu vera,
vel quando in omni sensu falsa : sicut si
quaeratur, curruntne Socrates et Plato ?
et ponamus quod ambo currant : et dica-
tur^ curnmt, unica responsione, nihil
procedit redargutio. Vel Plato curritne
et disputat ? et ponatur quod nec currit
nec disputat, et dicam una responsione,
non, nihil procedit contradictio ab oppo-
nente secundum veram redargutionem :
licet interimatur disputare secundum
apparentem solutionem, ut in principio
hujus secundi libri dictum est : sed secun-
dum veram solutionem nihil contino^it
o bonum est malum : et rursum sive ulte-
pati inconvenientis ab opponente. Sicut
neque in aequivocis si dicatur, canisne in
omnisuo significato mordaxest, velnon?
ORD. PR.ED.
et dicatur, sic, quod mordax est et latra-
biie et marinum et coeleste. Vel sic :
canisne secundum omne suum significa-
tum volatile est ? et dicatur, 7ion,n\\ni
accidit pativerse redargutionis : sed appa-
renter interimitur disputare.
Patet igitur quod quando plura pradi-
cata insunt uni vel unum pluribus inest
subjectis, simpliciter danti unam respon-
sionem, vel quando non inest utrique si
dat unam responsionem, et delinquit.
secundum hoc peccatum quod unam dat
responsionem ad interrogationes quae
plures est, nihil contrarii vel inconve-
nientis accidit secundum veram redargu-
tionem ab opponente : nisi quia interimi-
tur apparens disputatio. In tali ergo casu
non debet uti hac arte, quod ad interro-
gationcm quae est plures, plures dentur
responsiones. Quando autem prsedicatum
inest uni subjecto, huic autem alii sub-
jecto non inest : et unum quidem est
verum, et alterum falsum : aut quando
plura praedicata interrogantur de pluribus
subjectis, et contingit quod aliquando
insunt ambo ambobus subjectis, et con-
tingit quod non insunt ambo ambobus
subjectis : et est etiam quando unum
inest uni, et alterum non inest alteri :
tunc quidem quando ambo insunt, potest
dari una affirmativaresponsio : et quando
ambo non insunt, potest dari una ne-
gativa responsio : et quando unum inest
uni, et alterum non inest : tunc formi-
dandum est dare unicam responsionem,
quia tunc contingit pati inconveniens ab
opponente. Ut patet in his orationibus,
demonstratis duobus quorum unum est
bonum et alterum malum , quaeratur
utrum hoc est dicere bonum vel malum ?
Si enim dicat quod est verum dicere hoc
esse bonum, sequitur quod hoc, demon-
strato malo, est bonum : ergo malum est
bonum. Et si dicat quod verum est di-
cere hoc esse malum , sequitur quod
rius sequitur, quod utrumque istorum
neque bonum est neque malum : quia si
detur quod utrumque est bonum, tunc
 LIBER II ELENCHORUM,
sequitur quod malum est bonum : si est
malum : ergo non bonum : ergo neque
malum neque bonum. Et similiter est si
detur quod haec sunt malum, sicut patet
facile cuilibet consideranti : quia deduci-
tur ad hoc quod utrumque istorum ne-
que bonum est neque malum : et per
consequens sequitur quod idem est bo-
num et malum, et quod utrumque isto-
rumneque bonum est neque malum. Non
ergo danda est una responsio, sed dicen-
dum est, hoc est bonum, et illud est ma-
lum , ut singulis interrogationibus sua
aptetur responsio.
Alia autem oratio secundum plures in-
terrogationes ut unam haec est, si vel an
singulum sit sibi idem, et abi diversum ?
in qua plura de uno interrogantur : et si
dicat respondens una responsione, quod
sic, opponensprocedit contra eum dicens,
quod quaecumque talia sunt, quod sunt
sibi idem et cum hoc diversa ab aliis,
non sunt eadem aliis sed sibi, et diversa
suat aliis non sibi : ergo sunt diversa et
eadem : ergo si uni diversa sunt et
eadem, duabus responsionibus respon-
dendum est, et dicendum quod sunt sibi
eadem et non aliis^ et sunt diversa aliis et
non sibi.
Ampbus tertia oratio est. Ponantur
duo, bonum scilicet et malum : et fiat de
bono malum, et de malo bonum : et
queeratur utrum ista sunt bonum et ma-
lum ? et respondente, quod sic. adverse-
tur opponens dicens : ergo illud fit bo-
num et malum, et illud simiHter lit bonum
et malum. Unde non una responsione
dicendum, sed pluribus sic : hoc fit ma-
lum, et hoc fit bonum. Quarta oratio est
talis : sint duo homines aequales, et fiant
ina?quales : et quaeratur, an isti sunt
sequales vel inaequales? obviet opponens,
duum et aequalium utrumque sibi est veram interrogationis ab interrogatione,
inaequale et aequale, quia aequaie sibi et et responsionis a responsione : et tunc
alteri inaequale : et aliud similiter sibi
aequale et alteri inaequale : ergo hoc est faHacife, et nihil accipit impossibile.
sibi aequale et inaequale : et aliud simili-
ter: ergo idem aequale sibi et non aequale.
Unde non una responsione solvendum,
TRACT. 111
701
sed dicendum, hoc est sibi aequale, et
alteri inaequale : et similiter illud aliud
sibi est aequale, et alteri inaequale.
Unde advertendum, quia ista sequivo-
cis similia sunt, plura actu significanti-
bus, quod licet per se solvantur pluribus
responsionibus datis ad interrogationem
quae est plures, tamen ex incidenti ca-
dunt in alias aequivocorum solutiones :
nam hae dictiones quae frequenter ponun-
tur in pluribus interrogationibus quando
unum de pluribus vel plura de uno in-
terrogantur, ambo plura significant^ eo
quod possunt poni collective ; et sic
unum quod refertur ad ipsa , respicit
utrumque conjunctive vel distributive,
redditur eis divisim : et
et praedicatum
tunc non sequitnr quia idem secundum
rem, ut etiam nomen sit idem et respectu
ejusdem in atfirmatione et negatione :
quia contradictio quae est affirmatio et
negatio, non est rei tantum, sed rei et
nominis : et si negatur idem de re et
non nomine,hic non erit verus elenchus,
ut in primo hujus scientiae Hbro dictum
est. Sed etiam sic manifestum est, quia
si non tiat una interrogatio plures, quod
est de pluribus unum vel plura de uno,
sed remaneat una et simplex interrogatio,
ita quod unum praedicatum de uno dicat
sive affirmet subjecto, vel neget unum
prcedicatum de uno subjecto : tunc erit
impossibile concludens opposita de eo-
dem.
Ex his patet qualis sit solutio vera in
paralogismis istius fallaciae, utrum scili-
cet sit per divisionem vel per interemp-
tionem : est enim per divisionem : sed
divisio est multiplex, et non est per di-
visionem quae sit distinctio, vel per divi-
sionem conclusionis a praemissis vel a
contradictione , sed est per divisionem
potest aptari omnibus paralogismis hujus
702 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.
TRACrATUS
DE SOLUTIONE PARALOGISMORUM
QUAM AD REDARGUTIONEM.
CAPUT L nominetur in voce, prout habet depen-
De soliitione eonnn qiii dncimt ad so-
loBcismiim.
Expeditis his quse de solutione para-
logismorum ad redargutionem ducentium
dicenda esse videbantur, nunc de his
quse ad metam nugationis et soloecismi
ducunt, dicendum, qualiter recta solu-
tione solvenda sunt : et primo de his quse
ducunt ad nugationem dicendum est. Di-
camus igitur, quod in illis paralogismis
qui deducunt ad idem frequenter dicere,
sive ad nugationem , manifestum est
quod recta solutione non est dandum sive
concedendum, quod ea quae sunt de nu-
mero eorum quse sunt ad aliquid secun-
dum seipsa et non secundum genus suum
in quibus intelliguntur actu sua correla-
tiva, quod pra^dicationes eorum (quando
per se ponuntur et in oratione cum suis
correlativis et non conjunguntur) quod
taliter posita per se aliquid diffmitum
signilicent : sed omne significatum eorum
dependentiam habet ad aliud : ut duplum
per se positum sine eo quod in oratione
cum suo correlativo adjungatur^ ut di-
catur duplum dimidii duplum, nihil dif-
finitum significat : et hoc ideo est, quia
suum correlativum in eo (hoc est, in de-
pendentia ejus inteliectus) ad dimidium
videtur sive intelligi datur : unum enim
relativorum intelligitur in alio : et ideo
(ut ait Porphyrius) in utrisque relativis
necesse est utrorumque rationibus uti.
IV
AD ALLAS METAS DUGENTKJM
Et hoc a simili probatur : quia si pars
dentiam ad totum et relationem, tunc in
nomine partis totum intelHgitur : sicut
decem intelliguntur in novem, quod sic
nominantur novem , quia novem sunt
uno minus decem sive quamdecem : quia
sic nominatur totum : vel species numeri
per se sumpta, scihcet ut pars decem : et
ideo oportet quod decem in ipsis per de-
pendentiam intellectus inteliigantur :
quod non esset si novem absolute nomi-
naretur. Et hoc modo facere ut pars in-
telligitur in non facere, ut pars materiahs,
et potentia ad actum negationis : quia
nihil negatur nisi affirmatio : et ideo hoc
modo universaliter in omni negatione
intelligitur dictio sive affirmatio : quia
nihil nisi affirmatio negari potest : nec
aliquid intelligi potest negari nisi affir-
matio : quia non potest intelligi aliquid
dividi nisi quod compositum est . Et
quamvis affirmatio ut causa praecedat ne-
gationem^ tamen in intellectu affirma-
tionis non est negatio, sed e convcrso
propter rationem dictam in intellectu
negationis est affirmatio.
Sed quamvis ita sit, non debet propter
hoc aliquis putare, quod omne quod ne-
gatur, affirmetur. Non enim si quis di-
cit hoc non esse album negando, eo ipso
dicit ipsum esse album affirmando : quia
(sicut diximus) aftirmatio non est iil ne-
gatione sicut exercita et in actu existens,
sed sicut materia et potentia circa quam
est negatio, ita quod circa aliun esse non
potest, et in intellectu negationis est hoc
 LIBER II ELENCHORUM.
quod circa altemm non sit. Similiter au-
tem duplum per se nihil significat diffmi-
tum sicut nec negatio : et hoc dicit Ari-
stoteles, neque significat nihil, quod
more Grcecorum altera negatio superfluit.
Dico autem quod nihil significat diffmi-
tum, quemadmodum diffmite significare
potest quod per dependentiam sui intel-
lectus individuatur, ut in correlativo sui
ad quod est et dicitur. Quod ergo in il-
lis paralogismis qui ducunt ad negatio-
nem per rationem relativorum est, no-
tandum est quod si relativum per se po-
situm nihil diffmite significat, et correla-
tivum ejus intelligitur in ipso quando
per se ponitur. Secundo autem notan-
dum, quod si relativum fortasse aliquid
significat indiftinite, ita quod intellectus
ejus indiftinitus ad alterum dependet, et
ideo in ipso correiativum ejus intelligi-
tur : tunc notandum quod idem signifi-
cat etiam copulatum in oratione cum suo
correlativo : quia tunc determinatum est
per adjunctum sibi in oratione, et non
dependet ad alterum : et ideo tunc non
intelligitur in ipso. Et ideo cum ducens
ad nugationem dicit, duplum dimidii du-
plum : et in dupio inteliigitur dimidium :
ergo est duplum dimidii duplum dimidii
duplum. Dicendum et soivendum per in-
teremptionem : quia cum in oratione co-
pulatur dimidio duplum, tunc in ipso
non amplius intclligitur : quia tunc per
aliud junctum sibi est diffinitum : et tunc
non potest ducere ad nugationem. Cum
autem dicimus duplum aliud et aliud per
se positum in oratione positum signifi-
care, accipimus large significare, se-
cundum quod omne iliud in oratione si-
gnificari dicitur, quod datur intefiigi per
significationis ejus modum et rationem :
et non intelligimus per hoc fieri eequivo-
cum duplum quod per se ponitur et in
. oratione.
Similiter autem est in his relativis quse
secundum suum genus ad aliquid sunt.
^i enim accipiamus scientiam in specie
quse est medicina, scientia est^ ipsum
quidem commune considerantes quodest
TRACT. IV 703
scientia, illud pro certo est ad aliquid :
quia scientia est scibilis scientia : et illud
quidem commune quod est scientia, per
se sumptum, nihil diffmitum significat:
et tunc intelligitur in ipso id ad quod de-
pendet intellectusejus, sed non copulatur
idem in oratione, jam non amplius intel-
ligitur in ipso : quia copulatum ei finit
ipsum : et tunc non amplius intellectus
dependet : et ideo propter hoc quod in-
telligatur adhuc in ipso^ opponens ad nu-
gationem ducere non potest. Sic ergo
per interemptionem liujus propositionis
sive suppositionis quod relativum idem
per se et in oratione significat, solvi ha-
bent tales ad nugationem ducentes para-
loijismi.
Sed quia secundus niodus ducendi ad
nugationem fuit per propriam passionem
in quantum intelligitur subjectum, ideo
ad solutionem illorum notandum, quod
in his prsedicatis sive passionibus per quae
subjecta ostenduntur sicut intellecta in
ipsis et contenta in diffinitionibus eo-
rum, hoc idem dicendum est, et simi-
liter soivendum per ejusdem suppositio-
nis iiiteremptionem. Dicendum enim,
quod non idem passio significans extra
per se posita et in oratione diffinitiva,
in qua cum suo subjecto copulantur
et determinantur et diffiniuntur, intel-
lectus est per ipsum : sed cum est in
oratione non amplius intelligitur in ip-
sa subjectum cavium, sive cavum (quod
melius est) communiter acceptum, quod
in genere significat, prout determina-
tur in simo quod est nasi cavitas : et in
rito sive claudo quod est tibiae curvitas :
utraque autem significat depressionem in
profundum a recto nasi et a recto tibise :
additum autem subjecto in oratione ni-
hil prohibet (additum dico) hoc quidem
eidem naso : ut cum dicimus, nasus si-
mus : illud autem, scilicet ritum vel clau-
dum cruri : ut cum dicimus crus ritum
vel claudum : aliter quam prius signifi-
care : quia tunc significat cavum vel cur-
vum determinatum et specificatum per
subjecti additionem sicut genus determi-
704 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
natur per differentiam. Nam huic addi-
tum, scilicet naso, significat simum : sed
nasus curvus significat explicite idem
quod simus significat implicitc. IUud au-
tem curvum additum cruri signilicat ri-
tum vel claudum : et tunc potest addi
determinationi qua determinatur gene-
ralis ratio curvitatis : et sic nihil differt
dicere, nasus simus, et nasus cavus : et
ideo quando in oratione additur sub-
jecto subjectum, non amplius intelhgitur
in illo : et ideo non potest duci ad nuga-
tionem.
Amplius hoc in talibus notandum est,
quod cum in talibus in prsedicationibus
non sit prsedicatio essentialis, sicut est in
his quae sunt in primo modo dicendi per
se, sed est praedicatio causse : non est
danda sive concedenda esse inter subje-
ctum et passionem dictio sive praedicatio
affirmativa per essentialem significantem
praedicationem, ut quando dicitur, homo
est animal : falsum enim esset si prai-
dicatur subjectum de passione ; sed
per aliquam prcedicalionem, ut dica-
tur cavitas nasi ; et per denominatio-
nem, ut dicatur curvitas nasi vel nasus
curvus : denominativa enim non dicunt
essentialem praedicationem : non enim
est simum nasus cavus essentialiter, sed
simum est nasi, ut heec passio hujus sub-
jecti. Propter quod nihil inconveniens
accidit secundum nugationem si dicatur
nasus simus : quia passio in oratione ad-
ditur subjecto, et est idem quod nasus
habens cavitatem nasi : et tunc non am-
plius intelligitur in illo, et non potest
deduci ad nugationem.
CAPUT II.
De solutione paralogisjnorum ducentium
ad soloecismum.
De soIcEcismis autem secundum quid
vel quod dicitur accidere sive generari
soloecismus, diximus prius in libro prio-
ri hujus scientiae. Quando autem solven-
dum est hujusmodi paralogismos, nunc
dicendum est. Dicimus ergo, quod in ip-
sis orationibus erit manifestum, si quali-
ter ipsa oratio congrua ab incongrua di-
viuatur, sit manifestum. Unde quamvis
non distinguatur in eis multiplex vel in-
terimatur, tamen solvendae sunt tales
orationes per divisionem congrui sive
continui ab incongruo sive incontinuo :
omnes enim hujusmodi orationes ad so-
loecismum ducentes hoc volunt scire et
construere, quod oratio fit incongrua : et
hoc patet maxime in commutalione ca-
sus obliqui in rectum vel recti in obli-
quum, vel obliqui in obliquum : secun-
uum mutationem enim casus maxirae
fit : potest tamen et fieri in aliis, sed in
commutatione casus magis est manife-
stum, ut patet hic ubi commutatur accu-
salivus in nominativum : ut putas omne
quod tu dicis esse, hoc vere est? ita quod
hoc sit nominativi casus, et omne quod
accusativi : et assumat sic : dices autem
quid sive aliquid esse lapidem : et constat
ab accusativo et non sub nominativo : et
concluditur, est ergo quid hoc esse lapi-
dem : et commutat in conclusione nomi-
nativum et accusativum, aut notat sub-
junctionem solutionis ad paralogismum :
ut si dicimus quod dicere lapidem, et non
est dicere quod in nominativo, sed est
dicere quod in accusativo : nec est dicere
hoc in nominativo, sed est dicere hunc
in accusativo. Cujus signum est, quod si
dicat aliquis, putasne quem vere dicis
esse, hunc est : ita quod accusativus
verbo est supponere videatur : tunc sta-
tim ab omnibus videtur quod non loqui-
tur Romane, hoc est, congrue : et ideo
nullus talem concedit orationem : sicut
nec concedit quod congrua in generum
mutatione : ut si dicat, putasne quem tu
dicis esse in fceminimo genere, est hic in
masculino? hanc enim nullus concedit :
ergo nec illam.
Advertendum autem, quod in mascu-
lino et foeminino ditlerunt casus rectus
et accusativus, ct accusativus multum
differt ad apparentem faciendum paralo-
gismum. Lignum autem quod neutrius

LIBER II ELENCIIORUM,
generis est, et tres casus similes habet,
quod quiciimque alia neutra neque mas-
culinum neque foemininum significant :
nec hoc differt quoad voceni in commu-
tatione accusativi in nominativum quod
similes sunt nominativus et accusativus
in voce : et ideo licet sit in re sicutin
aliis, tamen in voce non difTert : et ideo
in voce non videtur facere paralogismum
quare fit soloecismus. Sed sic dicatur :
Quod dicis esse, hoc est : Lignum autem
dicis esse : ergo lignum est. Non videtur
esse solcecismus : quia accusativus et no-
minativus in neutro genere similes sunt :
unde cum fit solcecismus in talibus est
secundum rem, non tamen est secundum
vocem: lapis autem et omne quod pro-
ponitur articulare pronomen, hic, mas-
culinam habent declinationem et casus
difformes : et ideo in aliis magis apparet
solcecismus, ut patet.
Quod si quis dicat, putasne est hic in
masculino genere, illa in fceminino? et
concedente respondente, rursum qugerat
de hoc qui fuit significatus per hic, an
esihic Coriscus?et respondens dicit et
ita, hic est Coriscus : et inferat opponens
contra eum qui concessit primo, quod
hic est illa : ergo hic Coriscus est illa.
Solutio autem est, quod dicatur, quod
non syllogizavit soloecismum veruni :
quia commutavit hunc in illam, sub
masculino fffimininum assumens. Nec
etiam si ponatur, quod Coriscus signifi-
cat idem quod illa, sicut hic Coriscus est
illa substantia : et non det sive concedat
respondens illa idem significare in acci-
dente generis et casus : tunc iterum non
lit solcecismus respondenti, quia non re-
dargui videtur, quia non concessit oppo-
situm : sed oportet respondentem et illa
idem significare ad interrogare, hoc est,
cum rei significatione interrogare conces-
sionem respondentis. Si autem hic neque
illa secundum rem, neque dat hoc re-
spondens : tunc opponens nonsyllogizavit
apparentem elenchum : neque quod hic
est ///« secundum rem, neque ad eum
sive contra eum respondentem qui inter-
II
70o
TRACT. IV
rogatus est. Similiter autem oportet ad
hoc quod videatur esse paralogismus, et
iUicinprimo inducto exemplo lapidem in
accusalivo casu significare hic in casu
nominativo : et propter hoc concedat
respondens, si apparens debeat fieri so-
lcecismus : si autem hoc neque est se-
cunduni rem, neque datur a respondente,
non est dicendum quod conclusio sit
solcecistica, sive elenchi ad soloecismum
ducentis.
Apparet autem sive apparens elenchus
fit in neutro : eo quod dissimilis in re si-
milis videtur in voce casus nominativi
neutri, ut nominativus et accusativus
casus. Exemplum est, sitne verum dice-
re, quoniam est ista foemina id quod ait
esse? esse autem istam ait aspidem :
ergo ista est aspidem : mutatur rectus in
obliquum qui est accusativus, aut autem
pro nota disjunctionis solutionis ad pa-
ralogismum, dicimus quod necesse si ista
quod ponitur in prsemissa, non significat
aspidem in accusativo casu,sedsignificat
idem quod aspis in nominativo. Istam
autem in accusativo significat aspidem
in accusativo. et non nominativo Ne-
que in alio exemplo in quo commulatur
obliquus accusatiATis in rectum : ut si di-
catur quserendo, si quod dicis esse hunc,
esthic: Dicis autem Cleonem esse : est
eri2:o hic Cleonem : mutatio est nomina-
tivi in accusativum. Et solvendum quo-
niam non est hic in nominativo Cleonem
in accusativo : dictum est enim in prae-
missa, quoniam quem in accusativo casu
dicis esse hunc in accusativo casu, ille
est hic in nominativo, et non in accusa-
tivo : et ideo non est hunc, sedhic : ne-
que enim Romane (hoc est, Latine et
congrue) dicetur si sic fiat interrogatio
dicta, putasne si quem dicis esse, hunc
est? quia accusativus supponere non pot-
est verbo tertiae personse : et ideo patet
quod soloecismus est ex mutatione nomi-
nativi in accusativum. Afia iterum ora-
tio simihs est isti, ex mutatione obliqui
in rectum : ut si queeratur sic, putasne
scis hoc? hoc autem est lapis : ergo tu
4o
706 D. ALB. MAG.
scis lapis. In praemi; sa enim hoc est ac-
cusativi casus : assumit autem in nomi-
nativo cum dicit, hoc autem est lapis, et
infert in nominativo secundum quod ter-
minat transitionem verbi quando dicit,
scis ergo lapis : et sic fit soloecismus :
unde aut nota subjunctionis est: unde
non idem (hoc est, in eodem casu) signi-
ficat hoc : quia in prsemissa est in accu-
sativo cum dicitur, scis hoc : cum autem
dicitur, hoc est, hoc in assumpta acipitur
in nominativo : unde in prima quidem
significat himc in accusativo, in posterio-
ri autem significat hic in nominativo.
Alia est oratio ex mutatione obliqui
in obliquum : ut si quseratur sic, putasne
cujus scientiam habes, scis hoc ? et di-
cente respondente, quod sic, in contra-
rium procedat opponens, sic assumens :
scientiam autem habes lapidis : et con-
cludat, ergo tu scis lapidis : positio enim
cujus est genitivi casus^ hoc autem accu-
sativi cum dicitur scis hoc, et sub ipso
concluditur genitivus cum dicitur, scis
crgo lapidis : cum deberet concludcrc
accusativum. Unde subjunctive ponendo,
ORD. PRMD.
aut, dicit Aristoteles solvens hunc pa-
ralogismum, hujus quidem lapidis in
genetivo est scientia : sed in assumpta
dicis te scire hunc lapidem in accusativo.
Datum est autem a respondente, quod
cujus scientiam habes, scis hoc in accu-
sativo : et non est datum, quod scis hu-
jus in genitivo : et ideo accidit solcecis-
mus : sed datum est quod scis in accusa-
tivo : propter quod non est datum quod
scis lapidis, sed quod scis lapidem : et
haec est vera solutio manifestans causam
falsitatis orationis secundum congruum
vel incongruum, secundum quod dicitur
verum Latinum vel falsum, secundum
quod ahquis Romane vel non Romane lo-
Manifestum est igitur ex inductis solu-
quitur.
tionibus, quoniam hujusmodi orationes
non vcre syllogizant solcecismum : et
jam dictum est de causa apparentiae pro-
pter quam haec videntur apparentem syl-
logizaro sohncismum : et etiam quomodo
tahbus orationibus est obviandum per
solutionem veram,manifestum est ex his
quse dicta sunt circa veram solutionem.

LIBER II ELENCHORUM,
TRACTATUS
DE AGRIBUS ET ACERBIMIS
CAPUT I.
De acrium ctnon acriwn oratiomim di-
stinctione.
Solutis jam recta solutione omnibus
orationibus ad metas sophisticse disputa-
tionis ducentibus, nunc agendum est de
orationibus quse dignre sunt solvi, et quse
indignee quie disputandoe sunt a respon-
dente. Bicimus igitur quod oportet in-
telligere respondenlem primo secundum
generalem divisionem orationis : quo-
niam generaliter omniuni orationum so-
phisticarum alise sive quaedam sunt faciles
conspici ad solvendum : aliae autem sive
qugpdam sunt difficiies conspici secundum
quid, quantum adapparentiam, et inquo
quantum ad non existentiam paralogizant
audientem respondentem qui audit op-
ponentem. Frequenter enim faciles ora-
tiones esedem in genere vel secundum
unum et eumdem locum sophisticum
sunt illis difticilibus scilicet, faciles enim
frequenter sunt secundum eumdem locum
sophisticum secundum quem sunt diffici-
les. Nam eamdem orationem quantum ad
causam apparentise et non existentice,
oportet variare cum alia oratione qua^
fit secundum idem, hoc est, secundum
eumdem locum sophisticum. Unde ea-
dem oratio facilis et difficilis ahis quidem
sive diversis responsionibus videtur esse
secundum dictionem : hoc autem secun-
dum fallaciam in dictione : aliis autem
responsionibus videtur esse secundum ac-
cidens vel alium locum sophisticum extra
707
TRACT. V
V
ORATIONIBUS.
dictionem. Et hujus causa est^ quia nun-
quam sophisma translatum ad diversos
rcspondentes, vel meliusad diversas ora-
tiones secundum quamlibet fallaciam non
similiter est manifestum : sed una est
oratio ad conspiciendum facilis, et alia
difficilis ad conspiciendum quamlibet
fallaciam.
Eadom ergo est videre in his orationi-
bus quae sunt secundum aequivocationes,
qui modusparalogismorum est facillimus :
eo quod in sermone (quem continueusi-
tamus) evenit, quod scihcet qusedam in
wquivocatione sunt orationes sive para-
logismi faciies, et qusedam difficiles : hsec
enim quaedam sequivocorum etiam a qui-
buslibet respondentibus conspici sunt ma-
nifesta, ut in sequivocis per casum et for-
tunam : nam etiam orationes paralogis-
morum secundum dictionem pene om-
nes, scilicet communes sunt ridiculse, hoc
est ridiculosse et faciles ad solvendum,
ut patet per inductionem in omnibus, et
maxime in sequivocatione. Ut patet per
exemplum si dicatur, vir ferebatur gra-
datim sedens : quse oratio est multiplex :
eo quod cjradatim potest sumi a gradior,
deris, verbo : et sic oratio est falsa : quia
sedens ut sic non ferebatur. Vel potest
sumi a gradu : et sic oratio est vera :
quia sedens ferri potest per gradus ge-
statorios : et hoc quilibet conspicere pot-
est. Et in alio exemplo similiter, Boreas
est purus : si enim dkdiinv pnrus, quia
innocens, oratio falsa est : quia sic Bo-
reas nonest purus : quia perdiditet affli-
xit frigorepauperem. Si vero purus sit
nubibus depuratus, sic Boreas est purus,
 708 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
quia dissipat nubes. Et intertio exemplo,
utra boum pariet ante ? et respondetur,
quod neutra : sed posterius, hoc est, pcr
posteriorem corporispartem ambse : quia
porta generationis posterius est. Est ta-
men oratio sequivoca : quia miie potest
dicere prius tempore vel loco, vel par-
tem corporisanterius. Eodem autemmodo
et aliarum orationum et pene plurium
quae in communi sermone usitantur,
plures sunt faciles : illce autem aliarum
orationum (quoe secundum sequivocatio-
nem sunt) ideo difficiles sunt, quod etiam
peritissimoslatere videntur.
Hujus autem probatio est per signum:
quoniam etiam peritissimi litigant saepe
de nominibus. Ut, verbi gratia, utrum
idem sive unum significat uno modo di-
ctum de omnibus, et similiter ens et
unum vel aliquid et hujusmodi, quae per
prius et posterius dicuntur de omnibus ;
alii autem hoc non dicunt uno modo per
unam rationem dici de omnibus. Secun-
dum etiam rationem Zenonis et Parme-
nidis et Melissi qui unum omnia esse di-
xerunt, solvunt in eo quod multipliciter
dicant dici unum ens de substantia et ac-
cidente, nec esse omnia unum et ens
unitate generis et rationis, sicut ante di-
ctum est in aequivocatione esse faciles ad
solvendum et difficiles orationes. Simili-
ter autem etiam est in accidente, et in
his singulis locis sophisticis in dictione
et extra dictionem, quod abee quidem de
numero orationum sive paralogismorum
sunt faciles veri, hoc est, ad conspicien-
dum qualiter solvantur : alia; vero se-
cundum easdem fallacias sunt difficiHo-
res : unde in orationibus quibusbbet
sumere in quo genere locorum sophisti-
corum sit, et utrum sit vere elenchus ve-
ram concludenscontradictionem, vel non
elenchus in aliquo contra contradictio-
nem non facile similiter (hoc est, secun-
dum unam simihtudinem) est in omni-
hus : sed in quibusdam est facilius, in
quibusdam autem difficilis. Sic ergo pa-
tet qualiter qusedam oratio est difficilis,
ct quaedam facilis ad solvendum.
Eadem autem oralio quse difficihs est
in se, acris dicitur in_ comparatione ad
respondentem : quia acrem facit eum et
morsum sua difficultate : unde acris ora-
tio est, quae maxime facit dubitare re-
spondentem, eo quod heec maxime mor-
det et tenet et impedit respondentem
quabter solvenda sit. Et haec subdividitur :
quia duobus acris est duplex : hsec enim
una scilicet est in orationibus sj^llogiza-
tis, quae non peccant in forma, sed in
materia, scilicet illa de qua dubium est
quam interrogationum sive praemissa-
rum eligat quis respondentium ad interi-
mendum, utrum scilicet majorem vel
minorem : et ita mordet respondentem.
Illa autem alia dubitatio acris est in ora-
tionibus litigiosis sive non syllogizatis,
nisi apparenter, sicut in his quae peccant
in forma syllogismi ; in illis enim dubi-
tatur quomodo aliquis dicat responden-
do et solvendo propositum sive de propo-
sito quod vera solutione volunt solvere.
Est autem quidem syllogistica sive
syllogizata quidem, sed peccans in mate-
ria acerrima (hoc est, valde acris) sed ex
qua maxime apparentibus praemissis
sive probabilibus et falsis quam maxime
probabile interimitur. Et haec quidem est
causa et ratio, quare cum una est oratio
(hoc est, syllogismus ostensivus ex pro-
babilibus concludens probabile) transpo-
sita in duobus conversivis syllogismis
contradictione, hoc est, sumpto contra-
dictorio conclusionis cum altera praemis-
sarum omnes probabiles hahebit para-
logismos, tres scilicet, unum ostensivum
qui concludit ex probabilibus falsum : et
alterum ostensivum qui cum contradi-
ctorio conclusionis cum majori proposi-
tione concludit oppositum minoris : et
alium conversivum qui ex contradicto-
rio conclusionis sumpto cum minori
praemissa concludit oppositum majoris :
et sic omnes syllogismos tres, ostensi-
vum scilicet et duos conversivos secun-
dum unam similitudinem probabilem
habebit : et respondens in talibus crucia-
tur nesciens quo se vertat ad responden-
 LIBER II ELEXCHOROl,
dum orationi : talis enim oratio semper
in omnibus syllogismis ostensivis et con-
versivis secundum unam similitudinem
probabilem vel interimet vel construet
negando vel aflirmando : quoniam affir-
mativa et negativa in talibus a?qualiter
sunt probabiles : propter quod necessa-
rium est dubitare respondentem quid
eligat ad respondendum.
Maxime ergo inter syllogizatas est
hujusmodi oratio acris et amara quae fa-
cit conclusionem ex interrogationibus
sive prsemissis qu» sunt ex sequo pro-
babiles, et in ostensivis et conversivis
syllogismis. Secunda autem post jam
acris est, quae concludit ostensive ex
omnibus prsemissis similibus et falsis
probabilibus : hsec enim similiter (hoc
est, secundum unam similitudinem) fa-
ciet dubitare quee interrogationum prse-
missarum interimenda sit, quando per
interemptionem solvendum est : hoc au-
tem est difticile et acre : quia respon-
dens tunc scit propter conclusionem fal-
sam, aliquam praemissarum interimen-
dam : quam autem interimendum sit
ulrum majorem vel minorem est difficile
videre et dubium : hae igitur orationes •
inter syllogizatas sunt acriores.
Litigiosarum autem sive non syllogi-
zatarum orationum quae in forma syllo-
gismi peccant, acris una quidem est quge
primum quidem statim dubia est, utrum
syHogizata est vel non^ et utrum secun-
dum falsum quod in conclusione est
per interemptionem vel secundum divi-
sionem sive distinctionem sit solutio :
et haec quidem est acris sive acerrima :
quia in illa ex pluribus est dubitatio.
Secunda post istam acris, est inter liti-
giosas sive non syllogizatas, quae qui-
dem manifesta est, quoniam quidem sol-
venda est vel per divisionem vel per in-
teremptionem. Non autem evidens est
per quam interrogationum praemissa-
rum, utrum scihcet majoris vel minoris
debeat solvi per interemptionem vel
per distinctionem : quia nesciunt utrum
major vel minor interimenda vel distin-
TRACT. V
709
guenda sit, et utrum secundum conclu-
sionem vel aliquam interrogationem
preeraissarum interimendo vel distin-
guendo solvendum sit, praecipue si prae-
missae qu.^e sumutur ad talem conclusio-
nis falsse illationem sint valde improba-
biles et valde falsae.
Adhuc autem et aliam divisionem tales
habent orationes : quandoque enim pro-
positionum sua gravitate quam faciunt,
non sunt digna quaedam despici, hoc est,
quod a respondente despiciantur : ali-
quando autem despicienda sunt sicut
nullam habentiagravitatem : nam quando
opponens intendit probare falsum , et
deest sibi aliqua talium praemissarum in-
terrogationum^ ita quod omittit eam de
qua tota vel maxime sequitur oratio sive
solutio intenta, et propter quam sequitur
conclusio sicut effectus propter causam,
et ipse opponens non assumit hanc ut
praemissam : tunc non syllogizat conclu-
sionem intentam, et fatuus est syllogis-
mus : quia tunc male ex vitio proprio
opponit, et non ex vitio orationis : et hoc
quilibet statim videt : et ideo oratio de-
spicienda est. Quandoque autem omittit
aliquam causarum quae extrinsecus assu-
muntur aliquando ad explanationem pro-
positi vel ad dilatationem : tunc non
propter hoc despiciendus est opponens
ullo modo : sed tunc oratio quidem est
habilis ad conclusionem, sed ipse inter-
rogans increpandus est, quod non bene
interrogat : quia non sufticienter explanat
quod interrogat,
Oportet enim scire quod quemadmo-
dum contingit tripliciter solvere, ita tri-
pliciter contingit interrogare sive oppo-
nere. Est enim quodammodo solvere bene
quandoque et hoc est solvere ad oratio-
nem : quandoque autem contingit solvere
apparenter, et hoc est solvere ad interro-
gationem : quandoque autem contingit
solvere neutro modo neque vere neque
apparenter, sed tantuni interimere impe-
diendo opponentem. Per cautelas enim
similiter tripliciter contingit interrogare
et syllogizare ad positionem intentam
710 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

sive construendo sive destmendo, quod responsione et quoad modum apparentis

est vere ct bene opponere : et est oppo- responsionis , et quoad modum verae
nere ad hominem respondentem scilicet, responsionis secundum singulas fallacias,
quod est apparenter opponere : et ad et quomodo soivendum disputationes
tempus occupandum impediendo respon- cantelarum, et quomodo solvendum syl-
dentem : et tunc pluris temporis egens logismossophisticos qui suntparalogismi.
est solutio ut dehberet respondens quo- Et hcec quee dicta sunt, sufticiant ad in-
modo de his respondeat qupe inutiliter tentionem praesentem.
opponit interrogans, quam sit disputatio Reliquum (quantum ad epilogandura
principalis quse prsesentis temporis cst etiam ea qua? sunt de eo quod est arlis
inter opponentem et respondentem in inventivae ) dicendum de eo quod ex
quantum tempus exigitur ad veram pro- principio artis inventivse (quam in To-
positae disputationis solutionem. ^im tradere incepimus)nobisreminiscen-
tibus epiiogaliter dicere propositum erat,
GAPUT II. breviter etiam illa epilogando, et sic
finem imponere dictis quantum ad artem
De epilogis dictonim in Topicis et in hoc inventivam quae in Topicis et in Elencho-
lihro toto. ^'^'^^^ libro determinatur.
Dicimus ergo quod in principio primi
Finem igitur imponere intendentes isti Topicorum sumpsiraus sive assumpsimus
toti negotio quod de arte est inveniendi nobis et proposuimus nobis invenire po-
in Topicis et in hoc libro tradita, dicimus testatem (hoc est, facultatem) methodi
"quod ex dictis in Topicis et in hoc hbro, vel artis quamdam syilogisticam de pro-
satis manifestum est ex quantis sive ex posito (hoc est, per quam possemus syl-
quot locis sophisticis , et ex qualibus logizare ad omne probabile propositum)
(quoad formas paralogismorum) et qui- ex his quae arti et proposito insunt locis
bus disputationibus sive generibus dispu- et considerationibus, et sunt quam pro-
tationum fiunt et generantur paralogismi : •babilissima. Ex probabihbus enim opus
hoc enim jam in priori hujus scientise dialecticae per se est procedere, et tenta-
libro determinatum est, secundum quod tivce quae est dialectica qua?dam. Quoniam
paralogismi ducunt ad redargutionem. autem in hoc conformatur ad eam soplii-
Et iterum ostensum est in codem priori stica quae procedit ex apparenter probabi-
libro, quomodo ostendimus falsum per Ubus propter sophisticae vicinitatem sive
paralogismos ad falsum ducentes . Et conformilatem ad dialecticara^ ut ipsa
iterum in eodem determinatum est, qua- dialectica interrogando et opponendo non
liter ahquem facimus dicere et concedere solum possit experimentum sumere igno-
id quod est extra opinionem per paralo- rantiae per modum opponendi et interro-
gismos ad opinabile ducentes. Amplius gandi (quod est officium et actus inqui-
in eodem Ubro priori determinatum est rentis, et quod in prima parte octavi
ex quibus causis apparentiae et non exi- Topicorum tradidimus) sed etiam sic dia-
stentiae accidit syllogismus sophisticus, lectica quasi sciens facultas , quod in
et quis est ordo interrogationum, hoc est, eadem parte octavi Topicorum docuimus
quo ordine (quantum ad cautelas) oportet per modum et ordinem responsionis :
interrogare. xVmplius autem in principio quia responsio opus et actus scientis .
fmjus secundi libri dictum est, et in prin- Propter lioc non tantum dictum opus
oipio primi, ad quid sunt utiles omnes octavi Topicorum negotii proposuimus
hujusmodi sophisticse orationes : et in orationem posse sumere (hoc est, ut per
secundo jam habito hujus scientife libro artera opponendi orationem ad proposi-
determinatum est simpliciter de omni tum sumere sciamus) sed ut per artem
 LIBER II ELENCHORLTM,
respondendi orationem sustinentes ob-
scrvemus positionem nihil dicendo repu-
gnans respondentes, velut per probabi-
lissima dialecticse, simili modo sicut op-
ponendo procedat ex probabilibus. Cau-
sam autem jam diximus hujus, ut scih-
cet dialecticus non tantum sit in disposi-
tione actu interrogantis, sed etiam sit in
forma scientis : et ideo responsionem
docuimus in secunda parte octavi Topl-
corum . Hujus auteni causam diximus
esse^ quod interrogatio sit signum ne-
scienti. Propter hoc Socrates semper in-
terrogabat, sed non respondebat : quia
ex humihtate in ipsa interrogatione fate-
batur se non scire : cum (ut dicit Aristo-
teles in hbro de proprietatibus elemen-
torum) Plato esset omni sapientia per-
fectus et laudatus, tamen si quid docuit,
docuit quasi interrogando.
Manifestum autem est ex determinatis
in prioribus (hoc est, in antecedentibus
hbris ante octavum Topicorum et prseci-
pue in primo Topicorum) ad quot fmes
secundum exercitationem et obviationem
et secundum philosophiam disciphnas,
et ex quot problematibus hoc dialecticum
erat negotium, et unde (hoc est, ex qui-
bus considerationibus) idonei erimus
horum, hoc est, ad iha problemata de-
terminanda . Amphus autem in primo
Elenchorum hbro determinatum est ,
quomodo obvianda est opponentis quse-
stio, quantum est ex parte opponentis,
et de responsionibus et solutionibus quse
sunt proprie ad tales syhogismos, pate-
factum est in secundo hoc hbro Elen-
chorum, et de ahis orationibus syhogi-
sticis quaecumque sunt orationes ejusdem
vige sive methodi sophisticee,ut ad falsum
et inopinabile et nugationem et ad so-
loecismum ducentes. Prseter hsec autem
de paralogismis pertractavimus secundum
singulas fahacias, sicut jam prius dixi-
mus. Manifestum est ergo, quoniam jam
optatum habent finem sufficienter quse
proposuimus de arte topica sive inven-
tiva.
TRACT. V
711
CAPUT III.
Qualiter scientia logices est inventa.
Oportet autem nos non latere quod
accidit circam sophisticum et totum lo-
gicum negotium , quantum ad modum
inveniendi ipsum et ordinandi ipsum in
artem perfectam et scientiam. Nam eorum
quse inveniuntur in omnibus ahis scien-
tiis , sive inventa sunt , quse quidem
sumpta sunt ab ahis, a quibus prius
elaborata sunt, a posteris particulariter
augentur , qui sua prioribus inventis
adjungentes sic particulariter auxerunt^
et sic prima inventa ab eis successoribus
priorum, qui scihcet successores postea
postprimos accipiunt a prioribus inventa,
et addunt sua ad artis et scientise incre-
mentum. Quse autem in primis ex prin-
cipio dictionis inveniuntur, parum valde
in primis inventoribus augmentum su-
mere solent : quia non sunt nisi qusedam
communissima^ in quibus scitis parum
scitur de arte. Utihus autem est plurimo
iho invento quod scitur postea additum
et inventum a posteris : quia hoc coar-
ctatum estet appropriatum conclusionibus
artis : et ex his tit artis et scientise aug-
mentum usque ad perfectionem scientise
et arti debitam. Maximum enim omnium
fortasse principium est. Et dico fortasse,
non quia dubium sit, sed quia non est
maximum quantitate, cum sit unum ex
duobus simphcissimis principiis et com-
plexis, subjecto scihcet et prsedicato : et
ideo quantitate substantise minimum est,
maximum autem est potestate^ quia super
omnes conclusiones influunt principia :
et hoc quidem dicitur ab omnibus Philo-
sophis.
Propter quod et principium maxime
primum ad inveniendum non ad cogno-
scendum est difficihimum, et praecipue
quod in ratione principii, et non tantum
in ratione veri cujusdam inveniatur :
quanto enim optimum sive potissimum
est potestate influendi super plures con-
712 D. ALB. MAG.
clusiones, tanto parvissimum est magni-
tudine substantiae : quia ex duobus mi-
nimis est et simplicissimis prsedicato et
subjecto : et propter hoc difticillimum est
videri quoad inventionem secundum
quod intluentiam haljet super omnes
conclusiones scientia?. Hoc principio in-
vento facile est addere sequentia, quoe
jam potestate sunt in ipso principio : et
ideo notitia principii influit et illuminat
ad sequentium inventionem et additio-
nem. Undefacile est sic invento principio
augere reliqua ad scientiam et artem per-
tinentia. Et hoc probatur per hoc quod
tahs invenlio et talis additio etiam circa
rhetoricas accidit orationes. Et pene circa
omnes etiam accidit iste modus augendi
circa omnes aUas artes et scientias : nam
primi qui principia scientiarum invene-
runt , omnino universaliter ad parvum
quid ipsam scientiam perduxerunt. Quo-
niam autem successores illorum nunc
sunt famosiores in scientiis quam primi,
assumentes prius inventa a multis prio-
ribus velut ex successione particulariter
(hoc est, per partem et partem facta)
coUigentes omnium prsedecessorum in-
venta sic auxerunt, et ad perfectam et
debitam quantitatem scientias et artes de-
duxerunt. Sic rhetoricam auxit quidam
Tisias post collatum et ahosantiquissimos
rhetores , quorum dicta collegit quasi
avis quaedam grana. Et sic Tisias quidem
auxit post priores . Thrasymachus vere
auxitpostTisiam. Theodorus autem auxit
ultimuspost Thrasymachum. Et sicmuhi
rhetores muHas successive coordinave-
runt partes, Propter quod nihil mirum si
habet muUum in voluminibus et quan-
titate haec ars, quse sic a multis adaucta
est.
Sic autem a nobis non est inventahsec
scientia sophistica et universaliter logica :
ante nos enim hujus negotium non hoc
(hoc est, pars quaedam) erat : illud autem
(hocest, aha pars) non eratperscrutatum,
sive perscrutata ante nos : sed nihil om-
nino erat inventum a prioribus ante nos
de hoc negotio. Nam quamvis eorum
ORD. PRyED.
principiorum quae circa htigiosas sive
sophisticas erant orationes, qusedam do-
ctrina fuit in Ubro Platonis, qui dicitur
Gorgias, eo quod ad discipulum suum
Gorgiam est scriptus, tamen erat simihs
mercenarii, hoc est, mechanicis quibus
in commutationibus utuntur mercenarii.
Quidam enim docebant ediscere, hoc est,
proponere orationes rhetoricas. Alii au-
tem docebant dicere seu proponere ora-
tiones disputativas sive interrogativas et
syllogisticas, non ex arte, sed in quas
saepius cadere solebant utrinque et in
rhetoricis et interrogativis, ahernorum
docentes orationes et non in comrauni
artem tradentes . Propter quod velox
quidem fuit (quia sensibihs et exemplaris)
sine arte autem erat discentibus ab eis
tales orationes : non enim artem dantes
sive tradentes, sed potius quadam exem-
plaria et particularia quse ab arte sunt
erudire arbitrati sunt discentes ab eis,
hcet non erudierunt vere : velut si quis
mechanicorum disciplinam dicat se tra-
dere ut liomines ambulantes per calceos
non doleant pedes, quodfacitars sutoria.
Deinde sutoriam quidem non doceat per
praecepta universalia ad unum finem ten-
dentia, neque etiam tradat artem unde
(hoc est, per quam) possint inveniri talia
qua? ad non dolere pedes, et in ambu-
lando non atterere pedes, sunt facientia :
det autem plura omnium modorum cal-
ceamentorum extra particularia : hic
enim tahter extra proferens, proluUt aU-
quid ad utiUtatem non dolendi sive non
atterere pedes, artem autem secundum
principia artis non tradidit.
Sic enim de rhetoricis (ut dictum est
de rhetoricis) erant quidem multa et an-
tiqua dicta et bona : de syllogismis autem
per artem traditam nihil habuimus prius
ante nos. Unde nec de tota logica : quia
tota logica de syliogismo est secundum
quod logica rationaUs scientia est : et de
logica quidem taU nihil traditum habui-
mus prius ab Antiquis , nisi exempla
qusedam particularia, ex quibus in attri-
tione exercitii et adaptationis quserentes
 LTBER II ELENCHORUM, TRACT. V "^13
similia ex similibus, multum tempus la- tiquorum et posteris adaucta sunt, reli-
boraremus sine arte quaerentes ea quae quum ex dictis relictum erit omnium ve-
sunt artis, quod per artis compendium strum qui haec quse tradita sunt legeritis,
cito potest lleri. Si autem videtur consi- et eorum qui audierint hoc opus exponi
derantihus ea quge hic tradita sunt, quod ah ahis, de omissis quidem artis a nohis
sufficienter heec ars habeat ea omnia quaj qui adjutorium nuUum habmmus, tra-
a principio erant proposita dicere de arte dere indultionem sive indulgentiam, m-
syllogistica, et habere super alia negotia ventis autem sive de inventis multas ha-
in Gorgiaet Zenone exemplariter tradita, here sive agere nohis grates.
et supra ea negotia quae ex dictione An-

FINIS
 INDEX
Libroriim, Tractatuum et Capitum in Logicce secundam

partem.

LIBER J POSTERIORUM.

11. Demonstrationispropositio-
TRACTATUS I. nes quas conditiones re-
23
De his quas prsemitti habent antc scientiam, et de III. Quibus
quirant.modis principium
2(3
universali sciendi modo. est prius et notius.
IV. Qualiter demonstratio sit
Cap. I. De praeambulis ante scien- ex primis, et quid sit hoc
dictum.
tiam. 28
II. De probatione Avicennte et V. Qualiter sit demonstratio.
ex notioribus. 30
Algazelis, quod iste liber
VI. De exclusione duorum erro-
sequitur immediate li-
brum Priorum. rum ex praedictis Anti-
III. Quod scientia inteliectiva 33
est ex pracexistenti cogni- VII. Qusequorum.
sint conditiones magis
tione. 8 contrahentes praedictas
IV. Quod duplex est prfficogno- conditiones demonstra-
scere et prsecipue in scien- tiouis, et quod demon-
tia demonstrativa. 12 stratio est de necessariis,
36
V. De cognitionc conclusio- et quae sunt de omni et
num. 14 semper.
VI. De dubitatione Mennonis et VIII. De modis dicendi per se
solutione. 18 qui sunt quatuor, et de
primo et per se. 38
40
TRACTATUS II. IX. De secundo modo. dicendi
per se, et de tertio.
Ex quibus et qualibus est demonstratio. X. De quartomodo di^endi per 43
se, quaiiter se habet ad
Cap. I. De diffinitione ejus quod est demonstrationem.

scire, quod finis est de- 21 XI. De comparatione modorum

monstrationis. dicendi per se ad demon-
716 INDEX

strationem et de sufficien-
lia eorumdem. 45 TRACTATUS IV.
XII. De universali quid sit in
demonstralivis. 47
De oppositis principiorum demonstrationis quse
XIII. De erroribus etcausis erro- faciunt ignorantiam.
rum qui sumunt passio-
nem de universali pro- Cap. I. De his quae pra?ambula sunt
batam. 49 ad tractatum de propo-
XIV. De arte vitandi errores in- sitione necessaria. 91
ductos. 54 II. De ignorantia malae dispo-
XV. Qualiter ostenditur quod sitionis, quid sit et quoe
istae conditiones sunt ne- causae ipsius, et primo
cessariae demonstrationi. 56 circa affirmativas et ne-
XVI. Quod hajc conditio, secun- gativas. 93
dum quod ipsum est con- III. Qualiter fit syllogismus
venit demonstrationi, et ignorantiae in prima fi-
qualiter de genere tran- gura circa immediatas
scendit in genus. 59 negativas. 95
XVII. Quod demonstratio est ex IV. Qualiter fit ignorantiae syl-
his quae sunt per se et logismus in propositioui-
secundum ipsum quan- bus mediatis. 99
tum ad conclusionem, et V. Qualiter fit syllogismus
de diffinitione quod sit ignorantiae in secuuda
incorruptibilium et de- figura contra universalem
monstralio et scientia si- affirmativara. 101
militer. 62 VI. Qualiter fit ignorantiae syl-
XVIII. Quod demonstratio non est logisraus in priraa figura
ex communibus, sed ex concludens afflrmativam
propriis. 65 immediatam. 102
VII. De causis ignorantiae secun-
TRAGTATUS III.
dumnegatiotionemdictae. 104
VIII. De suppositionibus duabus
De usii principionim in demonstrationibus.
quae exiguntur ad de-
structionem causae igno-
Cap. I. De usuprincipiorumincom- rantiae apparentis et non
plexorum. 68
vere existentis. 106
II. De usu principiorum com- IX. De quffstionihusansit stare
plexorum in demonstra- in extremis et mediis, ita
tionibus. 71
III. De principio communi quod quod non procedant in
infmitum. 107
est dignitas, quod raro
X. De solutione tertiae quae-
ingreditur demonstratio-
nem ostensivam. 74 slionis, an media sint in-
finita tam in affirmativis
IV. Qualiter scienti» communi-
cant et differunt in usu quam in negativis. 109
XI. De solutione priraae et se-
principiorum commu - cundee quaestionura quod
nium et propriorum. 76
scilicet stant extreraa fi-
V. De differentia inter logicam
nita, etc. Solutio logica
et scientias speciales. 79
VI. Qualiter differunt demons- supposito quod est diffi-
nire. 113
tratio quia et demonstra- XII. Quod statur in summo et
tio propter quid in eadem
scientia sumptae. 82 infimo si scire per de-
VII. De differentiademonstratio- monstrationes suppona-
tur. 117
nis quia et propter quid
in diversis scientiis. 84 XIII. Quod stant principia de-
monstrationis analytice
VIII. De syllogismis, et primo in
probatur. 1 18
qua forraa syllogisrai po- XIV. De corollario quod sequitur
tissime fiant. 88 ex dictis. 121

XV. De reductione raediatarum
ad immediatas.
TRACTATUS V.
De comparatione demonstrationis ad demonstra-
tionem.
Cap. I. De intentione tractatus de
comparatione demonstra-
tionis particularis ad uni-
versalera.
II. De sex rationibus quibus
probatur, quod universa-
lis demonstratio potior
estparticulari.
III. De rationibus probantibus,
quod affirraativa demon-
stratio potior est quam
negativa, et sunt septem.
IV. De rationibus quibus pro-
LIBER II POSTERIORUM
TRACTATUS I.
De numero scibilium demonstrabilium
demonstrativa.
Cap. I. Quod numerus vere scibi-
lium accipitur de nuraero
quaestionum, et quot et
qu9e sunt quaRstiones.
II. De exclusione dubitabilium
circa principia.
III. De reductionequatuor quse-
stionum ad duas, et dua-
rum ad invicera.
TRACTATUS II.
De cognitione medii demonstrativi et quorum sit
diffinitio.
Cap. I. De medio secundum quod
II. quid est.
An via syllogistica sit via
veniendi in cognitionem
diffinitionis.
III An modus introductionis
in' diffmitione possit esse
syllogismus.
INDEX
717
batur quod ostensiva de-
monstratio potior est ea
122
qua? ducitad irapossibile. 136
V. De comparatione deniou-
strationis secundum pro-
prium effectum ejus qui
est scientia. 138
VI. De comparatione scientiao
ad scientiam secundum
unitatem vel identitatem. 140
VII. Quod defortuito et sensibili
126 non est scientia deraon-
strativa. 142
VIII. Quod diversarum scientia-
rum et syllogismorum
130 diversorum et demon-
strationum diversarura
sunt principia diversa. 144
IX. De diversitate scientiic in-
133 tellectus et opinionis. 149
X. De solertia. lo3
ANALYTICORUM.
IV. An via introductionis in dif-
finitione sit per diffini-
tionem diffinitionis vel
in scientia contrarii. 174
V. Utrum diffinitio secundum
se sit deraonstrabilis vel
non. 177
VI. Quod diffinitio nominis non
est quid demonstrabile,
loi) sicut nec diffinitio rei. 180
lo9 VII. Qualiter secundum modum
demonstrationis inducto-
rum et diffinitio demon -
161 strarivelsyllogizaripossit. 182
VIII. Qualiter ex demonstratione
elicitur diffinitio,quamvis
non demonstretur. 184
IX. Cui diffinitioni conveniat
quod eliciatur ex deraon-
stratione, et cui non. 187
X. De dubitatione Antiquorum,
165 quae sit diffinitio secun-
dum speciem, et quac se-
cundum materiara. 188
XI. Cujusmodi diffinitio debet
168
esse mediura in demon-
stratione passionis. 190
XII. An idem sit diffinitio et de-
170 monstratio aliquo modo.
718 INDEX
venationediffinitionissub-
et qualiter se habeat diffi-
nitio ad demonstratio- jecti procedatur. 208
nem. 103 II. De modo inveniendi diffini-
lionem speciei subalter-
nfe. 211
TRACTATUS III.
III. De invenienda diffinitione
Qualiter demonstratio sit in svvjulis causis. per divisionem, et quod
utilis est hcBC via. 212
Gap. I. Quod cum demonstratur IV. Quot et quae in divisione
sunt consideranda. 214
per causam, causa debet
ordinari in medio. 107 V. De inventione diffinitionis
II. Qualiter fit demonstratio et passionis. 21o
per causam materialem VI. De inventione propter quid
et formalem. 198 sive caiisfein deraonstra-
III. Qualiter fit percausara effi- tione particulari. 218
cientem, et qualiter per VII. Dubitatio de babitudine
causam finaiem. 100 causee ad causatum, et e
IV. De his quae per plures cau- converso causati ad cau-
sas demonstrantur. 200 sam. 221
V. Quod eisdera causis demon- VIII. De determinatione quaestio-
stratur res esse et futura nis inductee. 223
esse et facta esse,etcausa IX. Quod in deraonstratione
variata secundum diffe- qu3e est per accidens et
rentias temporum. 202 particularis vel unius pas-
VI. De demonstratioue iu cau- sionis, possunt esse plures
sis et causatis qu» non causae. 225
siraul. , 203
VII. De demonstratione eorura
TRACTATUS V,
qua3 frequenter sunt et
circularera habent gene-
rationera. 206 De cognitione principiorum demonstrationis.

TRACTATUS IV. Cap. I. An sint in nobis cognitio-

nes prjncipiorura, aut
De venatione diffimtionis quod est inventio medii non. 228
demonstrationis per viam inventionis. II. Quis principiorum cogno-
scitivus habitus. 231
Cap. I. Quomodo perdivisionem in

LIBER I TOPIGORUM.

233
Cap. I. Proffimium B. Alberti.
II. ProcBniium operis. 235 TRACTATUS II.

TRACTATUS I. De methodo diffinitionis, generis, proprii, et acci-

dentis.
De syllogismis ct paralogismis.
238 Cap. I. Ex quibus est methodus. 250
Cap. I. De syllogismo in communi. 240 II. Quid terminus sive diffini-
II. De syllogismo dialectico. tio, e.t quae ad methodum
III. De litigioso syllogismo. 242 de diffinitione reducun-
IV. De paralogismis. tur. 253
244
V. Ad quot et quee utile sit hoc :4.3 III. Quid est proprium secun-
opus. dumquodestpreedicatum. 254
 INDEX
719
IV. Quid genus secundum quod
est pra?dicatum, et de
TRACTATUS IV.
reducibili ad methodum
2oo
generis. De quatuor instrwnentis hujusmodi in syllogismis
V. De accidente et reducibili dialecticis.
ad methodum de acci-
dente, etc. Cap. I. De quatuor instrumentis in
237
VI. Quod omnia problemata or- communi. 276
dinantur ad problema de II. De propositionum sump-
diftmitione. 259
tione, quod est proposi-
VII. De adjuncto quod est idem 261 tiones dialecticas scire su-
vel diversum. mere. 277
VIII. De sufficientia horum qua- III. De distinctione raultiplicis
tuor prffidicatorum. 263 in extrerais contrariis,
IX. Quod haec quatuor pranli- qua3 est secundum in-
cata sunt in oranibus strumentum. 279
praedicameatis. 264 IV. De distinctione multiplicis
in mediis. 281
TRACTATUS III. V. De distinctione multiplicis
in his quse conveniunt ei
De complexis integrantibus syllogisinum dialecti- quod est multiplex. 283
cum. VI. (Juomodo inspiciendum in
diversum ab eo quod dis-
Cap. I. De propositione dialectica, tinguitur per multiplex. 283
quid sit et per quo3 divi- VII. De differentiis, et est ter-
ditur. 266 tium instrumentum. 86
II. De problemate,quid et qua- VIII. De similitudine, et est
lis divisionis. 269 quartura instrumentum. 286
III. De positione. 271 IX. De utilitate distinctionis
IV. De speciebus ratiocinationis multiplicis. 287
dialecticae. 273 X. De utilitate inventionis dif-
ferentiarum. 288
XI. De utilitate speculationis
sirailitudinis 288

LIBER II TOPIGORUM.

De inesse simpliciter^ et ut accidens secundum ejtis primam

diffinitionem.

matis de inesse ut acci-

TRACTATUS I. densperlocos intrinsecos
per respectum ad praedi-
catum. 294
De terminatione problematis per essentialia et in- III. De eodem per locum ex
trinseca problemati. 296
partibus
meratis. sufticienter enu-
Cap. I. Quatenus procedendum, et De determinatione ejusdem
quidobservandum,et quid 291 problematis de accidente
cavendum in hac arte. IV
per inspectionem ad dif-
II. De determinatione proble- fmitionem subjecti vel
720 INDEX
praedicati problematis vel
utriusque. 298
V. Qualiter procedendum sit
in multiplici ampiiibolo-
gico, etc. 301
VI. De transactione problematis
de inesse per inspectio-
nem ad locos intrinsecos
qupe sunt partes esse vel
esse incompletum. 304
VII. De consideratione ad ante-
cedens vel consequens
cum digressione ad mo-
dum sopbisticum. 307
VIII. De considerationibus quse
fiunt post factam digres-
sionem in antecedentibus
et consequentibus simpli-
cibus quae sunt ejusdem
essentiffi. 309
TRACTATUS II.
De detcrminationc problcmatis de incsse per rei
cxtrimeca.
Cap. I. De determinatione ejusdem
prol)lematis per locum a
disparatis. 311
LIBER III TOPIGORUM.
De accidente coniracio et comparaio.
TRACTATUS I.
De accidente contracto et comparato.
Cap. I. De praeambulis etprocemio. 331
II. De electione per inspectio-
nem ad eligibile et eli-
gentem, et eligibile sub-
jectum sive formam, etc. 333
Ilf. De inspectione causfe boni
in generali et speciali se-
cundum quod causa regi-
men electionis. 333
IV. De inspectione ad ea quae
insunt bono, ita quod
concomitantur ipsum. 339
II. De inspectione ad inha3ren-
tiam et ad complexionem 314
ad invicem contrariorum.
III. De consideralione proble-
matis de accidente, quo-
modo multipliciter con-
strui et destrui potest ex
inspectione ad consequen-
tias oppositorum. 317
IV, De inspectione problematis
de accidente circa oppo-
sitorum consequentias.
V. De inspectione problematis 318
de accidente ad extrin-
seca ejusdem, sed tamen
convenientia cum illo. 321
VI. Qualiter in consideratione
probleniatis de accidente
intendendumest in gene-
rationibus et corruptio-
nibus, et in efficientibus
et corrumpentibus, et in
similibus. 323
VII. Qualiter construitur pro-
blema de accidente per
locum ab appositione. 326
VIII. Qualiter construitur pro-
blema per media partim
dialectica et partim so-
phistica ex appositione.
327
V. Inquoestinspectioadbonum
eligendum per motura
ad ipsum et quantitatem,
et a simili cum bono, et
a contrariis istorum, et
est per locos communes
non proprios secundum
id quod ante habitum est. 340
VI. De comparatione boni ad
absentiam velprjEsentiam
vel abundantiam ipsius. 343
VII. De comparatione boni ad
bonum a casibus et usi-
bus et actibus et operi-
bus. 344
VIII. De considerationibus eli-
gendi relati ad finem. 346
 IXDEX 721
tur locos comparatum non
contractum.
TRACTATUS II. 348

TRACTATUS III.
QuaHler eisdem lods qiii indiicti siint, terminatxir
nrohlema speciale sive contractum, et non com- r> j . • .• .»;„/• »■„ > .•„ ^» j^
^
paratum ^\_^ _
tantum. fle determinatione proolematis particularis et ae-
teiitninati.

Cap. I. De determinatione specialis Cap. I. De determinatione particu-

problematis, scilicet con- laris. 350
tracti, non comparati,etc. 348 II. De deterrainatione indeQ-
II. Quod per eosdem termina- niti. 353

LIBER IV TOPICORUM.

TRACTATUS I. TRAGTATUS III.

De problemate generis et proprii. De determinatione generis contracti.

Cap. I. Procpmium libri. 35r Cap. I. De considerationibus sum-

II. De genere prout assignatur 3S6 ptis ab habitu et potentia
genus alicujus speciei. et actu. 378
III. De considerationibusaccep- II. De consideratione generis
tis considerando ad plura contracti quando assigna-
360 tur ut differentia, vel e
genera. contrario. 382
IV. De considerationibus sum-
ptis ex comparatione ge- III. De consideratione generis
neris ad differentiara et contracti ad materiam
363
speciem, etc. naturalem. 384
V. De considerationibus accep- IV. De determinatione generis
tis ex consequentibus ad in communi sumpti ad
365 materiam et naturalem et
genus, etc.
moralem et per locos
TRACTATUS II. communes, etc. 383
V. De interpretatione et con-
De gencre logico, sive non conlracto per locos ex- structione generis compa-
trinsecos. rati. 386

Cap. I. De considerationibus accep- TRACTATUS IV.

tis a contrariis. 368
II. Deconsiderationibus accep- Cap. I. Quibus considerationibus
tis a casibus et conjuga- constituitur genus. 388
tis. 371
II. Qualiter genus a difleren-
III. De inspectione in oppositis tia separatur. 389
secundum privationem et III. Qualiter construitur genus
habitum. 372 per locum a conjugatis. 389
IV. De inspectione in affirma- IV. Qualiter probatur et non
tione et negatione. 373 de necessitate construi-
V. De inspectione in relativis, tur genus. 389
sive ad aliquid. 3T3

46
 722 INDEX

LIBER V TOPIGORUM.

De determinaiiojie prohlematis de proprio.

VI. De modis specialibus pro- 410

TRACTATUS I. priorum deficientium a
vero proprio.
De modis proprii. VII. De peccatis quae fmnt circa
dictos modos propriorum. 413
Cap. I. De intentione et divisione VIII. De determinatione proprii
proprii. 391 per considerationes sum-
II. De reductione quadrimem- ptas ex comparatione
bris divisionis ad bimera- proprii ad speciem sive
brem divisionem. 393 ad subjectum. 415

TRACTATUS II.
TRACTATUS UI.
De determinatione proprii secundum bonitatem
De determinatione problematis de proprio per lo-
proprii. cos extrinsecos.
Cap. I. De inspectione proprii ad
ea quae sunt, quod per Cap. I. De inspectione in quatuor
notiora ponendum est genera oppositorum, et
proprium. 397 ex disparatis. 417
II. De determinatione proprii II. De considerationibus sum-
destructive et constructi- ptis acasibusex similibus
ve respiciendo in multi- et proportionalibus in
piex ex parte serraonis esse et generari et cor-
et in proprio et in sub- rumpi et hujusmodi. 420
jecto. 398 III. De considerationibus sump-
III. De considerationibus de- tis a majori et minori, ad
structivis et constructivis
probiema de proprio de-
per inspectionem ad su- terminandum. 422
perfluum in serraone et IV, De determinatione proprii
intellectu et nominis com-
munitate. 400 per locum a simiji. 424
IV. De interemptione et con-
structione problematis de TRACTATUS IV.
proprio penes conditiones
proprii sumptas compa- D« determinatione proprii contracti ad potestatem
rati ad aliquod subje- et actus et ad superabundantiam dicti.
ctum. 402
V. De remotione cavillationum
Gaput unicum. 426
quae fieri possunt, 409

LIBER VI TOPIGORUM.
TRACTATUS I.
De inte7'eniptione diffinitionis secundwn bonita-
tem.
Cap. I. De prooemialiter praemit-
tendis.
II. Quibus modis interimitur
bonitas diffmitionis, eo
quod datur per obscu-
rum.
III. Qualiter interimitur bonitas
diffmitionis per super-
fluum in diffmitione po-
situm.
TRACTATUS II.
Qualiter interimitur diffinitio inspiciendo in coti-
ditiones diffinitionis et partium ejiis.
Cap. I. Si non pernotius diffiniunt
et prius, conjunctim in
hfec aspiciendo.
II. De inspiciendo in prius di-
visim qualiter interimi-
tur diffmitio.
III. Qualiter interimitur diffmi-
tio inspiciendo in partes
ejus, qusB sunt genus et
differentia.
IV. Qualiter interimitur diffmi-
tio inspiciendo ad diffe-
rentias.
V. De inspectione ad differen-
tiam comparatam ad ea
quae sunt in lineapraedica-
mentali. . 449
VI. De inspectione ad differen-
tiam comparatam ad ea
quae sunt in linea preedi-
camentali secundum com-
parationem ordinis et
praedicationis.
INDEX 723
VII. De inspectione ad differen-
tiam absolute acceptam,
et ad differentiam contra-
ctam. 453
TRACTATUS III.
Qualiter interimitur diffinitio inspiciendo in ea
quse diffinitionem comparatani ad diffinitum
429 consequuntur secundum identitatem.
Cap. I. Si diffmitio diffinito secun-
dum omnia tempoi^a con-
431 sonet, vel si alicui in ali-
quo tempore dissonet. 457
II. Qualiter interimitur diffini-
tio ex comparatione dif-
434 flnitionis ad diffinitum
secundum magis et mi-
nus. 458
III. Qualiter interimitur diffini-
tio ex comparatione diffi-
niti secundum quod est
ad aliquid. 459
IV. Qualiter interimitur diffini-
tio ejus diffiniti quod est
ad aliquid, si non deter-
minavit ejusdem qualita-
439 tes vel quantitatem vel
ubi vel alias differentias. 461
442
TRACTATUS IV.
Qualiter interimitur diffinitio per locos extrinse-
444 cos tam in oppositis secundum genera opposito-
rum, quam a similibus vel a conjiigatis sump-
tos.
446
Cap. un. Qualiter interimitur diffi-
nitioinspiciendo in oppo-
463
sitis quae sunt ad aliquid.
TRACTATUS V.
De diffinitione sequivoci.
Cap. un. Qualiter interimitur diffini-
tio a^quivoci. 466
450
724
TRAGTATUS VI.
De diffinitione complexonnn.
Cap. I. Qualiter interimitur difti-
nitio complexorum in
coramuni.
II. Qualiter interimitur diffini-
tio complexorum per con-
siderationem transmu-
tandorura et transuraen-
dorum.
III. De inspiciendo quando tran-
sumitur diffinitum ad
bene esse et non esse.
LIBER VII TOPIGORUM.
TRACTATUS I.
De determinatione ejmdem et diversi.
Cap. I. De locis determinantibus
idem in quantum est
praedicatum adjunctum
diffiuitioni.
II. De considerando magis et
minus in terminando
idem.
III. Qualiter interimititur idem
numero respiciendo ad
modos identitatis.
LIBER VIII TOPICORUxAI.
TRACTATUS I.
De dialectica proitt est obviativa ex parte oppo-
ncntis.
Cap. I. Quomodo oportet interro-
gare et quid et qualiter
L\DEX
TRACTATUS VII.
Qualiter interimitur diffinitio totius integralis ex
partibus heterogeniis.
468 Cap. I. De integrali ex partibushe-
terogeniis. 473
11. De interemptione diffinitio-
nis totius integri per in-
spectionem ad forraam
469 compositi. 477
III. De universalibus docuraen-
tis circa diffinitionem ob-
471 servandis. 478
TRACTATUS II.
De diffinitione.
Cap. I. Qualiter construitur proble-
made difflnitione in com-
muni, et primo per lo-
cum ob oppositis. 483
II. Qualiter construitur pro-
blema de diffinitione per
479 locum a casibus et conju-
gatis. 485
III. Qualiter difficilius est con-
struere diffinitionem et
481
alia prgedicata. 486
IV. Quare omnium prsedicato-
rum facillimum est diffi-
482 nitionem etproprium de-
struere, et difficillimum
construere, accidens vero
e converso. 488
opponentem ut facilius
consensum exigat respon-
dentis. 491
II. Quot sunt propositiones
prseternecessariae et ad
quid suraendae et propo-
nendge ad alterura. 493
 INDEX
723
III. Qualiter ampliativis et ex- ad rationem inductivam
planativis utendum est. 498
et ad syllogismimi sive
IV. Qualiter indiictione sine in- ex necessariis sive prse-
ductivis utendum est. 498 ternecessariis factum. 509
V. Qualiter syllogismo ad im- V. De ratione ad orationem
possibile non est utendum non conclusam. m
dialectice disputanti. 500 VI. De increpatione orationis
VI. Qualiter probentur oratio- •602 ex parte utentis ea in ge-
nes per priora et poste- nerali ex parte orationis
riora, et qualiter oportet in generali, etc.
opponentem et interro- VII. De quinque increpationibus 512
gare et ordinare ea quso orationis secundum se. 514
interrogat. VIII. De modis falsae orationis. 516
IX. De impedimento ejus quod
TRACTATUS II. est petere id quod est in
principio,
trarium. vel petere con-
De instructione respondentis et de rnodo respon- 518
dendi. X. Derium.
modis petendi contra-
519
Cap. I. Quod est opus proprium
bene respondentis. 505 TRACTATUS III.
II. Quai et qualia conjectanda
sunt respondenti, sive Qualiter diaJectica est ad exercitandum.
propositum , seu positio
sit probabilis simpliciter Cap. I. De documentis ad exerci-
sivealicui vel respondenti tationem pertinentibus,
vel alii. 506
et formalibus, et rationa-
libus.
III. De modo respondendi ad
520
interrogationem ab oppo- II. Circa quas orationes maxi-
nente propositam, sive me exercitandum. 523
simplex sit, sive multi- III. Ad quod utendum et quo
plex. 508 exercitio utendum hoc
IV. Qualiter respondendum sit vel illo. 522

LIBER I ELENGHORUM.

TRACTATUS I. I. TRACTATUS II.

De praemittendis . De fallacia in dictione.

Cap. I. De quo sit tractanduni in Cap. De tionis.

paralogismis eequivoca-
hoc libro. 525 II. 537
II. De quibus^ tractandum est De solutione dubiorum quse
et quot sunt sophistici sunt circa aequivocatio- 539
elenchi. nem.
527
III. Gujus est uti syllogismo, et III. De modis amphibologiae. 542
De solutione dubiorum quae
propter haBC determinan- IV.
tur genera dispulationum. 530 sunt circa modos amphi-
V. bologia3. 543
IV. De generibus disputatio-
num. De tribus modis in quibus
531
V. De quinque metis. conveniunt sequivocatio 544
533
et aniphibologia.
VI. De modis arguendi ad re-
ductionem, quaj sunt fal- De tribus modis composi- 545
VI. tionis.
laciae in communi. 535
726 LNDEX
VII. De tribus modis divisionis. 546 XIII. De praeambulis ad cogno- 580
VIII. De exclusione dubioruni sceudum fallaciam secun-
quae sunt circa fallacias dum petiliouem principii.
compositionis et divisio- XIV. De modis paralogismorum
nis.
o47 secuudum quod petitur
IX. De exclusione dubiorum 582
id quod erat in principio.
circa modos corapositio- ioO XV. De prseambulis ad intelli-
nis et divisionis. 584
gendum faliaciam conse-
X De fallacia accentus et mo- ool XVI.
dis ejus duobus. De queutis.
lallacia consequentis et
XI. De fallacia figurae dictionis modis ejus. 585
oo3
et modis ejusdem. XVII. De praeambuiis ad fallaciam
secundum non causam
ut causam intelligendam. 588
TRACTATUS III. XVIII. De fallacia secundum non
causam ut causam. 591
XIX. De modis fallaciae secun-
De fallaciis extra dictionem.
dum non causam ut cau-
sam. 593
Cap. I. De his quae in communi XX. De prseambulis ad syllogi-
praemittenda sunt. 00/
zandum fallaciam secun-
II. Quae sunt fallacia) extra
dum plures iuterrogatio-
dictionem et quis ordo. nes ut uuam. 595
III. De his quae dicenda sunt XXI. De fallacia secundum plures
de fallacia accidentis. interrogationes ut unam. 598
560
IV. De fallacia accidentis quan-
tum ad causam apparen- TRACTATUS IV.
tiae et causam non exi- 563
stentiae.
V. De formatione modorum Be reductione fallaciarum in ignorantiam elen-
chi.
paralogismi accidentis. 564
VI. De praeambulis adsciendum Cap. I. De reductione omnium fal-
de fallacia secundum quid laciarum.
et simpliciter. 566 601
II. De reductione aequivocatio-
VII. De fallacia secundum quid nis et amphibologiae in
et simpliciter,et difleren-
ignorantiam elenchi , et
tia quid et secundum
similiter compositionis et
568 divisionis et accentus.
VIII. In qu ib.us facile est videre
quid
III. De speciali reductione fal- 604
deceptionem secundum
laciae accidentis in igno-
quid et simpliciter, et in rantiam elenchi.
quibus difficile. 571
IV. De reductione fallaciae se-
IX. De his quaepraeambula sunt
ad sciendum fallaciam cundum quid et simplici- 605
ter, et fallaciae secundum
secundum ignorantiam
elenchi. 573 ignorantiam elenchi, et
X. De differentia inter falla- fallaciae petitionis prin-
ciam secundum quid et cipii, et fallaciae secun-
dum
sam. non causam ut cau-
simpliciter, et ignoran- O;*
tiam elenchi.
V, De reductione fallaciae ac-
XI. De causa universali falla-
cidentis in ignorantiam
ciae secundum ignoran- elenchi.
607
tiam elenchi, et manife- VI. De solutione dubiorum quae
609
statione ipsius per exem- sunt circa ea quse dicta
577 sunt.
XII. Utrum vere opposita conclu- VII. De reductione fallaciae se-
pla. 611
dantur in paralogismo se- cundum plures interroga-
cundumignorantiamelen- 579 tiones ut unam in igno-
chi.
rantiam elenchi. 613
 INDEX 727
VIII. De tentativis syllogismis. 635
TRAGTATUS V.
TRACTATUS VI.
Qualiter ex loco sophistico generatar deceptio in
eo qid non potest clistinguere. De deductione ad quatuor metas, scilicet falsum,
inopinahile, soloecismum, et nugationem.
Cap. I. Qualiter hoc fit in locis so-
pliisticis in distinctione. Cap. I. De deductione ad falsum et
615
II. Qualiter generatur deceptio nugationem. 639
per fallacias extra dictio- II. De praeambulis ad intelle-
nem. 617 ctum eorum quibus aliquis
III. Qiiod eadem principia sunt ducitur ad metam nega-
apparentis syllogismi et tionis. 643
619
sophistici. III. De facere nugari respon-
IV. Quod non opportet requi- dentem vere et apparen-
rere determinationem in ter. 645
hac arte de paralogismo IV. Qualiterrespondens ducitur
disciplinae in propriis ad solcecismum, vel vide-
scientiis facto. 623 tur duci. 646
V. De errore dividentium ora-
tiones sophisticas, quod TRACTATUS VII.
sint quaedam ad nomen
et queedam ad intelle- De cautelis observandis opponenti.
ctum. 625
VI. De destructione inductse di- Cap. I. De cautelis sumptis ex par-
visionis ex hoc quod est te orationis. 650
fallacia. II. De cautelis sumptis ex parte
628
VII. De syllogismo litigioso et respondentis. 651
sophistico quid et ex qui- III. De cautelis sumptis exparte
bus circa propria. 631
opponentis. 652

LIBER II ELENGHORUM.

TRACTATUS I. TRACTATUSjII.

De intentione et utilitatibiis et apparenti solutione De recta solulione fakarum orationum.

sive responsione.
Cap. I. Quse in communi et qualis
Gap. I. De intentione et utilitatibus sit falssB orationis recta
in communi. 655 solutio. 666
II. De probatione, quod appa- II. De solutione paralogismo-
rens solutio aliquando rum aequivocationis et
magis eligenda est, et amphibologiae. 667
qusB sit apparens solu- III, De solutione paralogismo-
tio. 657 rum secundum composi-
tionem et divisionem. 670
III. Et est probatio,quod in ap-
parenti solutione multi- IV. De solutione eorum paralo-
plex est ostendendum. 661 gismorum qui sunt secun-
IV. De decem cautelis sive elen- dum accentum. 673
chis quibus utendum est V. De solutione paralogismo-
rum secundum modum
in apparenti solutione. 662
qui est secundum genus
728 INDEX

accidentale figurae dictio- VI. De solutione paralogismo-

nis. 675 rum secundi.m conse-
VI. De solutione paralogisrao- quens. 698
rum secundi modi rigurae VII. De solutione paralogismo-
dictionis. 677 rura secundura non cau-
VII. De solutioue paralogismo- sara ut causam. 699
rura tertii modi figurae VIII. De solutione paralogisrao-
dictionis. 681 rura secundum plures in-
VIII. De solutione generali om- terrogationes ut unara. 699
nium paralogismorum in
dictione. 68o
TRACTATUS IV.
TKACTATUS III.
De solutione paralogismorutn ad alias metas du-
centium quam ad redargutionem.
De solutione paralogismorum fallaciai~um extra
dictionem.
Cap. I. De solutione eorum qui
ducuntad solcecismum. 702
G.VP. I. De generali solutione para-
logisraorum accidentis,et II. De solutione paralogismo-
adaptatione ejus ad para- rum ducentium ad soloe-
logismos. 686 cismum. 704
11. De improbatione falsae so-
lutionis paralogismorura TRACTATUS V.
accidentis. 689
III. De solutione paralogismo- De acribus et acerrimis orationihus.
runi fallacifB secundum
quid et simpliciter. 693
IV. De solutione paralogismo- Cap. I. De acrium et non acrium
rum secundum ignoran- orationum distinctione. 707
tiam elenchi. 697 11. De epilogis dictorura in to-
V. De solutione paralogismo- picis, et in hoc libro toto. 710
rum secundum petitio- III. Qualiter scientia logices est
nem principii. 698 inventa. 711
 INDEX
Berum memorahilhim quce in Logica continentur.

Abbreviationes

De Praedicabilibus lib. 1.
De praedicab,
De decem Prsedicamentis lib. 1. De praedicam.
De sex principiis lib. 1. De sex princ.
De Interpretatione seu Periherraenias lib. 2. Periherm.
De syllogismo simpliciter, id est, priorum ana-
lyticorum lib. 2. Prior.
De demonstratione, id est, posteriorum analyti-
corum lib. 2. Poster.
Topicorum lib. 8. Topic.
De sophisticis elenchis lib. 2. Elench.

iV. B. — Numerus Romanus ante titulum librum, post vero tractatum, numerus
autem Arahicus caput indicat.
Deinde indicatur tomus sic : — / vel II.

AcciDEMiA qualiter participant opposito modo

AccENTOS fallacia quot et quibus modis contin-
git. II Elench., tract. ii, cap. 10-11.
praedicationem entis et accidentis. Ibid.
Idem AcciDENS potest esse duorum : unius ut
subjecti, et alterius ut termini. Ibid. 10.
In ACGiDENTiBus stantc unitate forraa multipli-
cantur nomina propter eorum multiplicem
modum essendi in subjecto. De praedicam.

V, 3-1.
AcciDENTis fallacia quot modis fiat, et quare AcciDENs quod est quintum praedicabile, quo-
non dicitur fallacia prasdicati, nec medii, modo
l-I. differt a proprio. De praedicab. vir,

nec subjecti, sed accidentis : et quse in ea

necessario inveniantur. I Elench. iii, 3 AcciDENs proprium et accidens speciei idem.
et 4-II. Accidens commune, accidens individui, ac-
AcciDENs quomodo praedicatur ffqualiter de cidens infinitum et accidens per accidens
novem generibus accidentium, et quomodo idem. Ibid.

De praedicara. iv, 2-1. AcciDENs in solo genere accidentis signatum

non.
730 IMDEX RERUM
non potest esse quintum preedicabile, sed Actioni et passioni proprium commune est
cum subjectum dicit et accidens. Ibid. recipere contrarietatem, et magis et minus.
AcciDENTis triplex diffmitio examinatur et de- Ibid. 1.
fenditur. De prsedicab. i, 1 et 2-1 et I Topic.
II, S-II.
AcciDENS minime habet de ratione praedica- Ad aliquid multipliciter dicitur, ut ad finem,
tionis et universalis, licet forte de pluri- materia ad formam, ex connotato, et secun-
bus praedicetur, quam alia universalia. dum totum esse. De praedicam. iv, 9-1.
Ibid. 2.
AcciDENs quare per negationem aliorum de-
scribitur. Ibid.
l-II.
/Equivocatio quid et quotuplex sit. I Elench. ii,
AcciDENs prius praedicatur de individuis quam
de specie : e contra autem proprium. De
prffidicab. vin, l-I. Solutio quinque dubiorum circa ^quivocatio-
NEM. Ibid. 2.
AcGiDENs noraine quandoque praedicatur, nun-
quam autem ratione. De prredicam. i, iEQUivocA quid et quare sic dicuntur : et ex-
3-1. planatio diffinitionis illorum. De praedicam.
AcciDENTiA animi sunt causa accidentiura
corporis secundum medicos. I poster. n, I, 2-1.
Quare primo de iEQuivocis, secundo de univo-
10-11. cis, et tertio de denominativis agitur.
Ibid.
AcciDENTiA non denominant simpliciter et uno
J^QUivocoRUM licet muiti sint modi secundura
modo. De praedicam. v, lO-I.
Zenonem, primus tamen
Ibid. est analogorum.
AcciDENTiuM qusedam insunt, et qusedam as-
sistunt. Gilbertus Porret, De sex princ. vi,
o-i. Quomodo in ^QUivocis a casu licet substantia
significata non sit una, qualitas tamen a
qua nomen imponitur, est una solum per
similitudinem. Ibid.
Quare difficulter acquisitum est magis eligen- In ^QUivoco est aliquid de univoco,per quod
dum. III Topic. i, 5-II. ad univocum reducatur. Ibid.

AcTio a quo causatur, quare est primum inter Affirmatio et negatio forraaliter non sunt nisi
principia, quomodo differt a passione, qua- in intellectu. De prsedicara. i, 7-1.
liter constituit praedicamentum, et in quo Affirmatio et negatio tripliciter dicuntur, sci-
recipitur. De princ. ii, i-I. licet pro qualitate propositionis, pro spe-
AcTio est secundum quam in id quod subjici- cie oppositionis, pro parte. De praedicam.
tur agere dicimur. Ibid. 2.
VII, 6-1.
AcTiONis quae sint primae et formales differen- Affirmatio quare definitur per orationem, et
tise, et quomodo differt actio corporis ab non per enuntiationem. Ibid.
actione animae. • Ibid. 3. Affirmatio vel negatio de quolibet sive exi-
AcTiONis proprium est in motu esse, et pro- stente, sive non existente est vera. Ibid. 9.
prium est motus esse in actione. Ibid. 5. Quomodo affirjiatio est pars negationis, et
Non omnis actio exigit quid agat, cum quan- quomodo non secundum quosdam. VTopic.
doque solum destruat, sed bene exigit in
III, 1 -II.
quid agat. Ibid.
AcTiONis maxime proprium est, passionem ex
se in id quod subjicitur sibi ut patiens in- B. Alberti consuetudo in suis operibus. De
ferre. Ibid. 6.
praedicab. i, 5-1 et De prsedicam. i, l-I.
 LXDEX RERUM 731

Album a quibus causis fiat secundura Philo^- Animal rationale esse genus ad horaines et ad
Phum. VI Topic. vi, 2-II. Angelos vel deos falsum est. De prsedicab.

IV, 4-1.
Animalia cornuta quae propter carentiam den-
Alteratio proprie non est nisi secundum ter- tium in superiori raandibula habuerunt
tiam speciem qualitatis. De praedicam v, duos ventres. II Poster. iv, 6 II.
9-1.
Ammal quoddam tertium generatur ex cane
Requisita ad pliysicam ALTERATioNEii.lbid. ll-I. et vulpe sicut ex asina et equo : et quae hu-
Alteratio quare non nominatur nominibus jus sit causa. De prsedicab. viii, 8-1.
oppositis, sicut augmentatio et diminutio : Quomodo esse compositum ex corpore et
et quomodo non fit generatio, vel corrup- 2 -11.
anima, est proprium aximalis. V Topic. i,
tio, vel augmentatio, vel diminutio, vel
loci mutatio quae est a natura, nisi alte-
ratione praecedente. De prasdicam. vii,
14 I. Antepr.edicamentalis divisio duplex. De praedi-
Alteratum duplioiter sumitur vel qualitate cara. I, 3-1.
essentiali, vel qualitate accidentali. De prae- 6-1.
ANTEPRiEDICAMENTALIS SUppOsitlo dupleX. Ibid.
dicab. V, l-I.

Amicis quare oportet benefacere. II Topic. n, Quomodo intelligitur, quod oninis aqua est
2-II. ejusdem speciei cum omni aqua. 1 Topic.

n, 7-U.

Amphibologi^e quinque modi ad quos reduci

possunt, omnes modi deceptionum qui Aristoteles praeponendus Platoni in omnibus
ex diversa constructione dictionis cum di- quae dixit in positione principiorum. De
ctione in oratione proveniunt, I Elench. ii, praedicab. ii, 4-1.
3-11.

Amphibologia et aequivocatio in quo conveniunt

et differunt. Ibid. 4 et 3. AuDiTus objectum quare inter alia sensibilia
meruit esse signum conceptuum animae.
I Periher. i, 2-1.
Andronici error qui dixit librum periherme-
nias non fuisse Aristotelis. I Periher. i,
l-I.
In AURO quinque ordines. I Poster. i, 5-II.

Anima quomodo immobilis et corpus raovet, Avendar Israelita Philosophus translator lo-
corpus autem cum movet necesse est mo- gicae Arabura et pra?cipue Avicennae. De
veri. Deprinc. ii, 3-1.
pra?dicab. ix, i-I,
Anima quomodo est in loco per accidens, et
quomodo est tota in toto corpore et quo-
modo non. Ibid. v, 2-1. AvicENNA redarguit Porphyrium. De praedicab.
Quomodo Plato dixit animam esse numerum
VII, 1 ; viii, 8-1.
seipsum moventem. II Topic. i, 6-II.
Triplex anima secundum Platonem in eodem
supposito. II Topic. 11, 2 II. AxioMA quid. Vllt Topic. I, 7-II.
732 INDEX RERUM
N«n CAUs^ UT CAUS.E fallaciaj, an sit specialis
fallacia, et quot modis fiat. I Elench. iii, 17,
B
18, 19-11.
Non CAUSA UT CAUSA dupliciter dicitur. II Prior.

Nullus dubilat utrum beatitudo vel divitiae VI, sirapliciter

3-1.
Causa prinia non cadit in deraon-
sint magis appetendse. III Topic. i, i-ll. strationera. II Poster. i, 2-II.
Nihil est, cujus ortum legitima causa non prae-
cesserit. Ibid. 3-II.
Quomodo GAUSiE et efTectus se habeant inter
se, et quo pacto causae venentur. Ibid. iv,
BoNUM et malum quomodo opponuntur contra-
rie et relative. De prsedicam. vn, 2-1. 7, 8-II.
Inter bonum et malum non esse medium dicunt
Hesiodista3 theologizantes. Ibid. 4-1.
Cecilianus Grammaticus. I Elencli. vi, 4-11.
BoNUM non opponitur bono,sedmalo aliquando
opponitur malum et aliquando bonum.
Ibid. lO-I.
Ctrculus non habet terminura suee existentiae
BoNUM et malum an opponantur privalive vel
in seipso, sed extra se, scilicet in centro.
contrarie. De prffldicam. vir, ll-I. I Poster. Ti 8 II.
Quid BONUM et quid malum corporis, ani-
mae, et Angeli secundum Dionysium.
Ibid.
Stultus est qui quando non perfecte potest
Quid per se boncm et quid per accidens. III
coGNOscERE quod quaerit, abjicit id per quod
Topic. I, 2-II.
BoNA. fortuna? sunt organa beatitudinis. cognoscere potest de qusesito conjectans
Ibid.
3-II. Ptolemaeus. De praedicab. i, 6-1.
BoNUM et malum non sumuntur eodem mo- Duplex cansa difflcultatis in cognoscendo ali-
do ut sunt genera in moribus et ut sunt quod intelligibile. VI Topic. i, 2-II.
genera sanitatis et segritudinis. IV Topic. n,
l-II.
NuUus dicitur bonus vel malus in aliquo ope- CoLLECTio differt ab adunatione et flt quinque
rabili, sed ab actu. IV Topic. ni, l-II. modis. Ibid. 6-II.
BoNUM et studiosum dupliciter dicuntur,seu pro
natura boni, et pro forma boni. VI Topic.
n, 5-II.
Compabativum praesupponit positivum. II Topic.

n, 7-II.
Bruta non sunt vere disciplinabilia. V Topic. i,
2-II.
CoMPOsiTio vera est ex materia et forma : sed
compositio ex genere et differentia, est
quaedam compositio et non simpliciter. De

sex princ. i, 4-1.

CoMPOsiTioNis et divisionis modi quot sint et
Qui dicantur casos. II Topic. n, 5-II. qui sint, et quomodo solvenda dubia quse
circa has duas fallacias occurrunt.I Elench.

II, 6 et seq. — II.

 733
IXBEX RERUM
CoNCEPTUs animfB quoraodo sunt iidem apud CoNTRADiGTORiARUii de futuro contingeuti ne-
oranes. I Periher. ii, 1, 3-1. cesse est alteram esse verara necessitate
disjunctionis conjunctim, non necessitate
disjunctorum separatim. I Periher. v, 6 et
7-1
GoNCLUSio scitur in principiis suis iu potentia
formali, et secundum quid, non simpliciter.
I Poster. i, o-IF.
CoNTRARiETAs duplex : extrcmi ad extremum,
2-1.
et medii ad extremum. De praedicam. v,

CoNSEQUENTis faliacia quid sit et quot modis

CoNTRARiETAS est primo in qualitate, in aliis
liat. I Elench. iii, lo, 16-11.
autem prsedicamentis est ratione qualita-
tis. Ibid.
CoNTRARiA alia immediata, alia raediata. Ibid.
CoNSTRUERE quandoque facilius est quam de-
VI 1, 4-1.
struere. VII Topic. ii, .3-11. CoNTRARiORUM media per participationem ha-
bent nomina, sed media per abnegationem
extremorum contrariorum non habent no-
CoNSUETUDO a Pythagoricis inducta quaerendi mina imposita. Ibid.
de nomine auctoris alicujus libri vaiia est Quoraodo non est verura semper, quod contra -
RiORUM sint contrariae differentise. VII Topic.
et inutilis. I Periher. i, l-I.

n, l-II.

Quomodo coNTiGUUM non est continuum, sed e

converso contiguum.
continuura est IV Conversio quid sit et ut cum reducatur ad eu-
Topic. I, 4-II. thymema I Prior. i, 8-1.

Si unum contrarium est in natura, non est ne- Corporale et incorporale dicuntur quatuor
cessariura et allerum esse in natura. De modis. De praedicab. ii, 4 I.
prsedicam. vii, lO-I.
CoNTRARiA quomodo habent fieri circa idem
genere, aut specie, aut individuo. Ibid.
Impossibile est incorporeum permisceri cor-
CoNTRARiOfiUM proprium est ut sint vel in con-
PORI. VI Topic VI, 2-II.
trariis generibus, vel quod ipsa sint contra-
CoRPUs sequivoce dicitur de substantia et quan-
ria. Ibid-
titate. De praedicam. i, 6-1.
Quot modis gontraria inhaerentiam ad se invi-
CoRPUS quomodo est genus animalis ut dicit
cem complectantur. II Topic. i, 2-II.
Porphyrius, et quoraodo non ut dicit Aris-
Quomodo intelligendum illud Philosophi, quod
toteles. IV Topic. iv, 1 II.
oontraria reducuntur ad privationera et ha-
bitum. VI Topic. ii, 2-II.

Modus quo contingit gorvum nasci alhum, D;

Contradigtio est in re sicut in causa, et in prsedicab. vii, 2 et viii, lO-I.

sermone ut in signo. De praedicam. vn,
6-1.
In oppositione gontradictoria tria requiruntur.
Tbid.
734 INDEX RERUM
Demo^'stratio potissima quse facit scientiam
propter quid, fit maxime in prima ligura.
D I Poster. III, 8-II.
Impossibile est aliquem demo.nstrare nisi inci-
piat a primis principiis, copulando ea us-
que ad ultima. VIII Topic. i, 7- II.
Deductio quid sit et quomodo fiat, et qualis sit
usus ejus in scientiis. II Prior. VII, 6-1.
Denominativa quare diffiniuntur in plurali nu-
mero : et explanatio totius diffinitionis. De
Delectatio est diffusio spiritus et animfe super
prsedicam. i, 4-1.
fruitionem habiti. I Poster. v, 6-II. Ad DENOMiNATiONEM tria sunt necessaria. Ibid.
Delectationi qua3 est secunduni intellectum,
Quse sunt ejusdem naturoe, non possunt se
quare nihil est contrarium. I Topic. iv,
3 -II. DENOMINARE. Ibid. et V, l-I.

Delectatio secundum Platonem est generalio Denominatio non semper sumitur a forma, sed
in sensibilem animam. IV Topic. i, 2 et VI quandoque ab accidente formam conse-
quente. Ibid.
Topic. I, 3-II.

Demonstrationis propositiones quas conditiones Densdm et rarum quidam. De praedicam v, 8-1.

requirant. I Poster. ii, 3, 4 et 5-11. Quomodo DENSDM et rarum et hujusmodi sunt

Demonstrationem oranino tollentium opinio principaliter positiones, secundario vero
confutatur, et eorum qui omnium demon- qualitates. Ibid. 9-1.
strationem esse ponebant. Ibid. 6-II.
Demonstratio tripliciter descendit de genere in
genus. Ibid. 16-11. DiALECTiCA docens est determinati generis,
In demonstratione quae est per se et prinio de- non autem dialectica utens. I Poster. vni,
4-II.
monstratio, unius causati, non potest esse
nisi una causa : tamen in demonstratione DiALEGTicA docens et utens quid sit. I Topic. in
quse dicitur per accidens, una et eadem I Procemio.-II.
passio de pluribus subjectis particulari- DiALECTiCA ad quot et ad quee utilis sit. I Topie.
bus demonstrata, potest habere plures
causas in his subjectis acceptas. II Poster. DiALECTiCiE
T, 5-II. ratiocinantis species. I Topic. iii,
IV, 8 et9-II. 411.
Demonstrationis principia finita sunt. I Poster.
Quomodo in diversis topicorum libris conside-
IV, 9 et seq.-II. ratur dialectica ut scientia, et ut inquisi-
Demonstratio et definitio non sunt ejusdem. tiva, et ut objectiva, et exercitativa. VIII
II Poster. II, l-II.
Quomodo quid est demonstratdr et quis est Topic. I, l-II.
DiALEGTicus quare disputando non debet uti
modus introductionis. Ibid. 2 et seq.-II.
syllogismis
511. ad impossibile. VIII Topic. i,
Demonstrationes mathematicae non concludunt
ex signis, sed ex causa et forma essentiali.
J)iALECTicus obvians quandoque induit modum
I Prior. V, 3-1.
Demonstrationis principia complexa sunt quin- sophistici. VIII Topic. n, l-II.
que. I Poster. iii, 2 II.
Demonstratio quia et demonstratio propter
quid, qualiter differunt in eadem scientia, Dici DE OMNi prioristicum et posterioristicum
et in diversis scientiis. Ibid. 6 et 7-II. quomodo differunt. I Poster. ii, 3 II.
 LXDEX RERUM 735
DiFFERENTiA dicitur communiter, proprie et DiPFiNiTio vera quinque exigit. De proedicab. i,
magis proprie, secundum divisionem mul- 61.
tiplicis quod medium est inter aequivocum DiFFiNiTioNis peccata sunt quinque. Ibid.
et univocum. De praedicab. v, l-I. DiFFiNiENS primum quod non sit per se notum
DiFFERENTiA quse est universale, quid sit secun- in substantia et potestate, contingit quatuor
dum Avicennam. bid. modis. Ibid.
DiFFERENTi^ propriissime dictae difflnitio non DiFFiNiTio et quidditas differunt sicut signum
convenit communi uec propriEe. Ibidem. et signatum. II Poster. u, 1-U.
4-1. Inter diffinitionem et diffinitum non est me-
DiFFERENTiA quse est tertium praedicabile, quare dium. Ihid.
potius sumitur a qualitate generis, quam a Quare in diffinitione ponendum sit genus
qualitate speciei vel individui : et quare proximum.
3-11. Ibid. 3 et VI Topic. ii, 1 et
potius accepit nomenafacere differre quam
a constitutione speciei. Ibid. Diffinitio nominis non est quid demonstra-
DiFFERENTiA quomodo est in genere. Ibid. bile, sicut nec diffinitio rei. II Poster. ii,
6-II.
DiFFERENTLE quibus spccies abundant a genere,
DiFFiNiTio qualiter elicitur ex demonstratione,
unde habentur. Ibid.
quamvis non demonstretur. Ibid. 8-II.
DiFFERENTiA quare praedicatur in quale et non
Quae sit diffinitio secundum speciem, et quae
in quid. Ibid. 5 1.
secundum materiam. Ibid. 10-11.
DiFFERBNTiA differt a seipsa. De praedicab.v, 6-1.
Qualiter se haheat diffinitio ad demonstratio-
DiFFERENTiAM praedicari de pluribus specie nem. Ibid. 12-11.
differentibus quo sensu dixit Porphyrius.
DiFFiNiTio quomodo invenienda. Ibid. iv, 1 et
Ibid.
DiFFERENTiA habet multas descriptiones, nullam seq. II.
DiFFiNiTio quid sit, et quae ad methodum de
tamen habet veram diffmitionem et pro- difflnitione reducuntur. I Topic. ii, 2-II.
priam. Ibid. 7-1. DiFFiNiTio tripliciter se habet ad demonstralio-
DiFFERENTi.E au siut accidontia generum. Ibid.
nem. I Poster. ii, 17-11.
9-1.
DiFFiNiTio materialis, formalis, et composita ex
DiFFERENTiA nou hahet particulare proprium utraque. Ibid.
quod sibi respondeat immediate. Ibid. Quomodo DiFFiNiTio, descriptio, et nominis no-
6-1.
tiflcatio aliter et aliter notiflcant rem.
DiFFERENTiA aliquo modo habet differentiam. De
II Topic. I, 4-II.
praedicab. viii, 2-1. Qualiter de diffinitione aliter tractat metaphy-
DiFFERENTiA quomodo potest componi cum alia sicus, et aliter posterioristicus, et aliter to-
differentia. De praedicab. vui, 8-1. picus. VI Topic. i, 1-U.
DiFFERENTiA unius non potest esse genus alte- Quare inconvenit ejusdem esse plures diffini-
rius. IV Topic. i, 411. TioNEs. VI Topic. u, 1 et 3-II.
DiFFERENTiA proprio non participat genus. Maxime destruenda est diffinitio quae nec
Ibid. ex nobis notioribus nec naturae procedit.
Ibid.
DiFFERENTiA adjuucta generi non facit nugatio-
nem, sed bene species adjuncta generi. V Difficile est construere diffinitionem, destruere
Topic. II, 3-II. autemfacile. VII Topic. ii, 3-11.
Tam DiFFERENTiA quam species significat qua-
le quid, differenter tamen. VI Topic. n,
5-IL Quomodo intelligendum, quod aliqua disciplina
est prava. II Topic. 6-II.
DiFFERENTi^ quBB penes ubi accipiuntur, quo-
DisciPLiNAM amittere et oblivisci non est idem
modo increpandae sunt, et quomodo nou.
Ibid. 7 II. secundum Her-aclitanos. VUI Topic. i, 4-II.
 736 INDEX RERUM
Quomodo DisposiTio cura sit quasi genus ad Ele.xchi ignorantia duplex : una communis,
habitum, tamen quandoque condistinguitur alia specialis. I Elench. iv, l-II.
ad habitum. De prfedicam. v, 2-1. Ad ignorantiam elenghi quomodo omnes aliae
DisposiTio dicilur affectio per similitudinem fallaciae generaliter reducantur. Ibid.
quamdam. Ibid. 3 I.
DisposiTio et habitus quare prajmittuntur
naturali potentiae vel impoteiitiae. Ibid. E.xs incomplexum in decem praedicamenta
o-I.
non habet complexionem orationis per-
fectae, nec imperfectae, nec diffinitionis, sed
est simpliciter incomplexum. De praedicara.
DispuTATioNEs quatuor, doctrinaies, dialecticse
tentativaB, litigiosse. I Elench. i, 4-II. E.\s I,non
7-1. praedicatur de substantia essentialiter
Omnis dispctatio dialectica est ex diffinitione,
vel accidentaliter, sed sicut idem. De prse-
proprio, genere, aut accidente, et ubi illa
dicab. IV, 3-1.
reperiantur. I Topic. ii, 8 et 9-II.
Ens non est geuus ad omnia praedicamenta.
4Ibidem
II. et I Prior. vi, l-I et IV Topic. iv,

Divisio quomodo debet esse bimembris. De Ens aequivocura est ad praedicamenta IV Topic.
praedicam. v, 2-1.
Ens I,non
5-II.potest esse genus : quia non potest
praedicari per se de aliquo, sed semper per
DoNUM est datio irreddibilis. IV Topic. ii, aliud. VI Topic. i, 3-II.
5-II.

Enthtmema quid sit et quibus modis fiat, et

DuPLUM quomodo est in plus quam superans. qualiter ad syllogismum reducitur. II Prior.
V Topic. m, l-II. VII, 9-II.
Enthymema et exemplum non sunt species ra-
tiocinationis dialecticae complette. I Top.

III, 4-II.
E

EssE rei dupliciter consideratur,scilicet secun-

dum comparationera ad id in quo est, et
Electio est duobus vel pluribus propositis, secundum coraparationera ad id a quo est
hoc alteri vel alteris praeoptare. III Topic. forraaliter constituente ipsura. De praedi-
i, l-II. cab. V, 3-1.

Libri Elenghorum ordo ad reliquas partes lo- Essentiale dupliciter, scilicet quod est quid
gicae, raodus docendi, auctor et finis. I essentiae, et quod non relinquit essentiara.
Elench. i, MI. De praedicab. vi, {-l.
Elenghus sophisticus an sit et quid sit. Ibid.
2-II.

Elenghus quid, et quomodo habet quaedam ex Ex notat habitudinem causae materialis, et

syllogismo, et quaedam ex contradictione. quandoque etiarn ordinem et dispositionem.
I Elench. iii, 9-II.
I Topic. II, l-II.
 INDEX RERUM 737
ExEMPLUst quid sit, et qualiter se habeat ad liter et quare sic dicatur. I Elench. ii,
syllogismum et inductionem, et quomodo 11-11.
perlinet ad rhetorem et ad dialecticum. Quo sensu dicitur alias figuras densari per
II Prior. vii, o-II. primam et e contra. I Poster. iii, 8-II.

FoRMA dicitur secundum Platonem quasi foris

manens. De sex princ. i, 2-1.
FoRM.E non dicuntur nisi quae sunt separatae
proprie loquendo secundum Boetium : quae
Fallaci.e in dictione, sunt sex, sequivocatio, vero sunt in maleria, proprie dicuntur inia-
araphibologia, compositio, divisio, accen- gines. . Ibid.
FoRMA est compositioni contingens, simplici
tus, et figura dictionis. I Elench i, 6-II.
et
7-1. invariabili essentia consistens. Ibid. et
Fallacle extra dictionem sunt septem, acci-
dens, simpliciter et secundum quid, igno-
FoRM.E
5-1. an sint natura, vel ab arte. Ibid.
rantia elenchi, consequens, petitio princi-
pii, non causa ut causa. plures interrogatio-
nes ut una : unde sumatur et quomodo hic FoRMARUM
7-1. praedicabilium divisio. Ibidem. 6-1.
Qui primitus invenerunt noraen FORMiE. Ibid.
numerus. I Elench. iii, 1 et 2-II.

FoRM/E separatae non sunt substantiae nisi

aequivoce, nec sunt in genere, nec praedi-
Felagon quid. VI Topic. I, 2-II.
cantur de rebus nisi aequivoce. De praedi»
cara. i, 7-1.
FoRM.E triplices, ante rera, in re, et post rem.
FiGURA et terminus sumuntur metaphorice in
De praedicab. ii, 3-1.
syllogismo, et ^unde petatur metaphora. FoRMA totius dupliciter designatur, scilicet ut
I Prior. II, 2-1.
forma tantura, et ut totum esse dicens, cu-
Prima figura quid sit, et qui sint ejus modi
jus est forma. Ibid. 8-1.
utiles, et qui inutiles. Ibid. 2, 3 et 4.
FoRMA totius non praedicatur in recto nisi
Secundae figur.e quse sint proprietates, et
3-1.
totum esse signiflcet. De praedicab. iii,
quomodo formentur in ea syllogismi uni-
versales et particulares secundum utiles
FoRMA specifica potest considerari tripliciter.
et inutiles conjugationes. Ibid. 6, 7 et
8-1. De praedicab. v, l-I.
FoRMA substantialis licet ut dat esse et ut facit
Tertiae figur.e qu£e sint proprietates, et quo- differens substantialiter, non suscipit in-
modoformentur in ea syllogismi universales tensionem, tamen ut naturalis actionis
et particulares secundum utiles et inutiles principium intenditur et maxime ex parte
conjugationes. Ibid. 10, 11 et 12 I.
sui subjecti. Ibid. 2-1
Quare non datur una figura quae tantura uni- FoRMA quae est de quarta specie qualitatis,
versaliter concludat. Ibid. 10 1.
quomodo
8-1. differt a figura. De praedicam, v,
Tres tantum sunt figur^ syllogisticae : quia
medium non potest cominunicari cum ex- Quao FORMA pra-dicatur de toto in recto, et quae
tremis in syllogismo nisi tribus modis. non. VI Topic. vii, 2-II.
I Prior. v, l-I.
Qualiter una figura oritur ab alia, medii et ex-
tremorum variatione in situ duarum propo-
sitionum. I Prior. viii, 1, 2 et 3-1.
FiGUR.E dictionis fallacia in quo fit principa-
47
11
 738 INDEX RERUM
Genus qualiter a differentia separatur. IV To-

pic. etIV, differentiae

Genus 2-II. sunt priora simpliciter
l-II.
quam species et notiora. VI Topic. ii,

Gaudium, jucunditas, Isetitia quid. 11 Topic. ii,

l-II. Gorgias, liber Platonis sic dictus a discipulo.
H Elench. v, 3-II.

Generalissima dicuntur species entis, nec pro-

pria eis assignantur nisi prout sunt species
entis. De prsedicam. iv, lO-I. H

Quomodo de decem prirais generibus habetur

Quot et qui sint modi habendi. De sex princ.
scientia in logica, et quomodo illa diversi-
mode considerantur a logico et metaphy- VII, 1, 2 et 3-1.
Modorum habendi sufficientia. De praedicam.
sico. De praedicam. i, l-I.
Genus debet necessario praedicari de pluribus VII, 16-1.
differentibus specie. Quare praedicatur in Habitus quomodo differt a dispositione. De
quid, et quomodo species continet inchoa- praedicam. v, 2-1.
tive. I Topic. ii, 4-II. Habitum et dispositionem Antiqui simplici
Genus dicitur per similitudinem et per pro- nomine applicationem dixerunt. Ibid. 3-1.
prietatem. De praedicab. iii, l-I. Habitus ,et dispositiones sunt ad aliquid ge-
Genus philosophicum quomodo assimilatur
neris capta, sed quantum ad species sunt.
aliis. Ibid. 2-1.
Ibid. 14-1.
Genus non potest esse unius solius speciei
Habitus quid sit secundum quod est praedica-
constitutivum : sed bene species potest
unum solum continere individuum. Ibid. et mentum, et quae habeat propria, De sex
princ. VII, 1, 2 et 3-1.
3-1 et I Topic. II, 4-II.
Habitus praecedit privationem ordine princi-
Genus non habet aliquod commune substan-
tiale per quod diffiniatur. De praedicab. iii, piorum naturae, non actu. De praedicam.
3-1.
VII, S-I.
Generis et speciei intentiones unde assumptse Ordo qui est inter habitum et privationem, est
fuerint. Ibid. a natura ordo autem qui est inter atfirma-
6-1.
Generis diffinitio, nec superfluum continet, tionem et negationem, est rationis. Ibid.
nec in aliquo deficit, Ibid. 4-1 et I Topic. ii,
4-II. Habitus secundum Avicennam est, quo quis
Genus generalissimum a quo habet quod sit aliquid agit cum voluerit. VI Topic. ii, 5-II.
genus, et a quo quod sit generalissimum.
De praedicab. iv, 3-1.
Genus quare requirat multas species actu, non HoMiNUM tria genera ad scientias inaequaliter
autem species plura individua actu, sed disposita secundum Hesiodum. De praedi-
potentia tantum. Ibid. 6-1 et IV Topic. i, cab. I, l-I.
5-II.
HoMO quare est risibilis. De praedicab. vi, l-I.
Genus quomodo potest esse in ad aliquid, spe- HoMiNis proprium non est risibilitas, sed risi-
cie sua non existente in ad aliquid. IV To- bile. Ibid. 2-1
pic. I, 2-II. HoMO per quam causam canescat. Ibid.
 INDEX RERUM 739

HoMiNES melancholici quare acutius speculan- Icnorantle syllo{?ismus quot quibusve modis
tur in vere, cholerici in hyeme, phlegma- fit tam in immediatis quam in mediatis
tici in sestate, sanguinei in autumno : et propositionibus. Ibid. 3, 4, o et 6 II.
quare melancholici efflciuntur dementio- Ignorantia secundum negationem dicta ex
res in autumno, sanguinei in vere, phleg- quibus causis oriatur. Ibid. 7-II.
matici in hyeme. De sex princ. iv, 6 I. Nec inanimata, nec pueri dicuntur ignorare,
scilicet iGNORANTiA privativc dicta. VI To-
pic. cap. unicum-II.I
HoNOR est de per se appetibilibus. VI Topic.iii,
3-II.

Imago quomodo causatur in speculo, quare non

movetur ad motum speculi,et quam diverso
modo est in speculo, in perspicuo, et in
inspectore. De sex princ. ii, 4-1.
Imago est rei ad rem coaequandam similitudo
indifferens. VI Topic. i, 2-11.

IcoN quid sit et quomodo diflerat a signo.

II Prior. VII, 8-1.
Immortale quomodo sit differentia, licet suma-
tur a privatione. VI Topic. iii, l-II.

ImjE sive formae quas quidam ponunt extra res

existentes, quare dicuntur monstra. I Pos-
Individuum non potest esse subjectum nec prae-
ter. IV, li-II. dicatum aitis, nec scientiae. I Topic. in 2

Idem quot modis dicatur.
De EODEM et diverso loco.
procemio II.
Lndividuum triplex. De praedicab. iii, 3-1.
I Topic. II, 7-II. Individuum vagum an de uno solo vel de pluri-
VII Topic. I, i-II. bus
3-1. praedicatur. Ibid.
iNDrviDUA quomodo sunt indivisibilia. Ibid. iv,

Individuum vagum de pluribus praedicatur prae-

Ignis quomodo se habet in multiplicata analo- 7-1.
dicatione speciei, et non individui. Ibid. iv,
gia ad quodlibet aliud elementum.I Poster.
III, 511.
Igni calor inest per naturam, non suam, sed
per naturam ignis. De prsedicam. vii, 8-1,
Ignis quare non potest infrigidari, sed bene Inductio dialectica quare non reducitur ad syl-
aqua calefieri. Ibid. logismum dialecticum. I Topic. iii, 4-II.
Ignis non est species specialissima. V Topic. ii,
7-11.
Tres sunt species ignis in materia aliena, Ab iNEssE ad esse quare non valet consequen-
carbo, flamma et lux. VI Topic. iii, 2-11. tia in accidentibus, sed kene in aliis praedi-
camentis. II Topic. i, i-II.
Quomodo ex necessitate inesse non semper
causat omni inesse. II Topic. ii, l-II.
Ignorantle multiplex divisio ex parte ignorati,
ignorantis, et modi ignorandi. I Elench. ni,
9-II.

Ignorantia malae dispositionis quid sit et quae Infinitari quae possint et quac non. I Periher.

causse ipsius. I Poster. iv, 2-II.

11, 5-1.
740 INDEX RERUM
Nota iNFiNiTANS debet apponi subjecto et non
signo subjecti. II Periher. i, 3-1.

Qui sint boni ingenii, et unde dicatur lngenium.

VUI Topic. III, l-II.

Le.ne et asperum quid. De praedicam. v,

Instantia sive instantivus syllogismus quid sit, 8-1.

et per quas fiat figuras. II Prior. vii,

Lex unde dicatur.

VI Topic. I, 2-n.

Intellegtus discursivus est ratiocinatio faciens

currere causam in causatum. Isaac. I Pos- LiNEA vel magnitudo rationalis quid sit in geo-
ter. I, 3-II. metria. I Poster. iii, l-IL
LiNEA secundum Euclidem et Platonera est
Intellectus accipiensnotitiam ignoti, assimila-
tur homini qui universalia retinet, et sin- longitudo sine latitudine. VI Topic. ii,
gula vel singularia perdit. Boetius. Ibid.
Intellectus quomodo sit habitus principiorura.
II Poster. V, 2-II.
Per iNTELLECTUs solos, uudos, et puros quid LoGUM non esse principium generationis, nisi
inteJlexit Porphyrius. De praedicab. ii, quoad figuram, penitus falsura est. De prse-
2-1. dicab. ui, l-I.
Duo corpora non possunt esse simul in eodem
LOGO, nec unura corpus potest esse simul
in diversis locis. De sex princ. v, l-I.
Intknsio et remissio quomodo' fiant, et quibus Quee sint in loco per se, et quse per accidens.
conveniant. De sex princ. viii, 1, 2 et
3-1. Ibid. 2-1.
Locus non potest esse sine corpore, nec e con-
tra. ' Ibid. 3-1.
Primum ccelum quomodo sit in loco. Ibidem.
Quod sit opus iNTERROGANTis iii dialccticis.
4-L
VIII Topic. II, l-II.
Locus sursum quomodo contrarius est loco
Fallacia secundum plures i.nterrogationes ut
deorsum. Ibid. 12-1.
unam, in quo consistit, et quot modis fit.
I Elench. ni, 20 et 21-11.

LoGfCA est oranis scientise modus. Aristoteles

Jdstus quid.
JusTiTiA magis est electio vel dilectio distribu-
tionis aequi quam potentia.
et Averroes. A natura incipit, perficitur au-
tem arte, et usu et exercitio recipit perfec-
tionem. Est una specialium scientiarum.
De praedicab. i, 1 -I.
LoGicA an sit pars philosophiae vel non conten-
tio frivola est et infructuosa. Avicenna et
VI Topic. III, 2-II.
Alfarabius. Ibid. 2-1.
Ibid. LoGiCA quomodo variatur et est multiplex.
Ibid.
LoGiCA summe necessaria et utilis est philoso-
phiee. Ibid. 3-1.
 INDEX RERUM
LoGiG^ proprium et commune subjectum non
est sermo sive incomplexus,sive complexus,
neque syllogismus, sed argumentatio. Avi-
cenna, Alfarabius et Algazel. Ibidem.
4-1.
LoGic^ divisio unde accipienda sit. Ibidem.
o-I.
LoGic^ pars quaa docet diffmire, vel non fuit
nobis ab Antiquis tradita, vel ad nos non
pervenit. Ibid.
LoGiCA sophistica habet duas partes secun-
dum imitationem, non tamen perfecte, sci-
licet inventivam etjudicativam. I Elench. i,
l-II.
In tradenda logica sophistica observatur mo-
dus scientiae et artis. Ibid.
LoGicEs scientia qualiter est inventa. II Elench.
v, 3-II.
Multa sunt quae in se sunt mala, permixta au-
tem fiunt bona, et e contra. VI Topic. vii,
MI.
Medici ponunt medium inter sanum et ijegrura.
De prsedicam. vii, 4-1.
In MEDiGiNA maxirae exigitur scientia de pon-
deribus et distantia graduura. I Poster. iii,
7-II.
Medicina scientia dicitur per se de hoc quod
est facere sanitatem, per accidens vero de
hoc quod est facere segritudinem. VI Topic.
II, 3-II.
Quaedara medigin^ in se accepta? sunt bonas,
quas commixtse fiunt malse. VI Topic. vii,
l-II.
Ad medh inventionem quoe inspicienda sunt.
I Prior. VI, i et 2-1.
Medium duplex, per participationem et per ab-
negationem. IV Topic. ii, i-II.
741
Memoria quomodo semper est actus et non ha-
bitus. IV Topic. iii, l-II.
Mennonis discipuli Platonis et Socratis quse-
stio, utrum virtules intellectuales et mora-
les essent bonum assuescibile, vel disci-
bile, vel datum ab diis perconversionem
animse ad seipsam, et ad ea quae habuit a
saeculis aeternis, in quibus fuit intra seip-
sam. I Poster. i, 4 et 5-II.
Mens unde dicatur secundum Pythagoram. De
pra^dicab. viii, 3-1.
Mensidm fines quare sunt calidiores et humidio-
res, et quare tunc huraida magis fluunt.
II Poster. IV, 6-II.
Met^ ad quas intendit dediicere sophista sunt
quinque, redargutio, falsum, inopinabile,
solcecismus, facere nugari eum qui condis-
putat. I Elench. i, 5-II.
Methodus ex quot et quibus constat. I Topic.
II, l-II.
Methodus dicitur universalis tripliciter. Ibid.
611.
MoDUs acquirendi scientiam variatur secundura
raateriam in qua quajritur scientia. De pree-
dicab. I, 7-1.
MoDi ducendi per se qualiter se habent ad in-
vicem et ad demonstrationem. I Poster. ii,
8,9, 10 et ii-n.
MoRTALE quomodo est differentia hominis. De
prcedicab. v, 8-1.
MoTus quare non potuit esse unum prgedica-
mentum, et quid sit, et quotuplex : et quo-
742 INDEX RERUM
modo intelligitur illud dictum III Physic. NoMiNi non est intrinseca significatio ut solum
text. cmo. 5 : Tot sunt species motus, quot nomen est : sed ei intrinseca ut sic, ex lit-
sunt species entis. De prsedicam. vn, teris, syllabis et accentu compositio. De
14-1.
praedicam. i, l-I.
Non est motus ad quando, ad actionem, ad Quid sit substantia quam significat nome.x, et
passionem, ad positionem, ad habitum. quid qualitas cum qua signiticat. Ibid.
Ibid. NoMEN quomodo manere potest idem secuudum

MoTUS quomodo est actus perfectus, et quo- propriam materiam et formam, licet non
modo imperfectus. De sex princ. ii, 11. habeat idem significatum. Ibid.
MoTUS quomodo est iii omnibus generibus, et De NOMi.NE quare prius agitur, quam de verbo :
quomodo in quatuor tautum, et quomodo et quare utrumque per vocem difflnitur.
I Periher. ii, 4 1.
in genere qualitatis. Ibid. o-I.
NoMiNis pars separata a toto, quare nihil signi-
ficet
Ibid. de conceptu totius, ratio Avicennae.
De MDLT1PLICI3 distinctione. I Topic. iv, 3, 4, 5
et 6-II. NoMEN infinitum quid sit, et quare non est no-
MuLTiPLiciTAs amphibologica quare non secun- men apud topicum. Ibid. 5-1.
dum sequivocatiouem dicitur. II Topic. i, In NOMiNis significato quid per substantiam
o-U. et quid per qualitatem intelligendum. Ibid.
Quomodo diversimode utuntur multiplici dia- NoMiNis casus quare non sunt nomina apud
lecticus et sophista. Ibid. dialecticoSjCasus vero verborum sunt verba.
MLT.TIPLEX obscurat et obuubilat intellectum. Ibid. 6-1.
V Topic. u, 2-U.

NoTUM per quod ignoti scientia acquiritur,

4-1.
dupliciter consideratur. De prsedicab. i,
N
NoTUM est aliquid per se in quolibet, per quod
ignoti
1-U. potest acquirere scientiam. Ibid.
Natura simplex in quadrupiici esse considera- Quid sit NOTius simpliciter. YI Topic. ii,
tur. De prsedicab. ix, 3-1.

NuMERi cujuslibet ductus in seipsum, facit

N.\v.iLi3 de apparentiis quomodo subalternatur
astrologise. numerum quadratum. I Poster. ii, l-II.
I Poster. ui, 7 -II.
Qualis sit illa praedicatio, numerds est impar.
IV, t. topic, I, 4-II.
Par et impar sunt passiones ndmeri absoluti,
NEG.iTio sequitur affirmationem,sed non e con-
quadrangulus autem et cubus sunt passio-
verso. V Topic. iii, 1-U.
nes numeri singularis. I Poster. in, 1-U.
^qualitas analogice convenit numeris et conti-
nuis. Ibid.
NiLus quare magis fluit in flne mensium.
n Poster. IV, 6-n.

Nivi quomodo inest candor per naturam. De

praedicam, vii, 8-1.
 INDEX RERUM
743
Partigulare additum universali, quomodo non
facit nugationem, sed e converso. VI Topic.

0 I, 3-II.

Qualiter parte interempta totum interimitur,

Opinio non est genus fidei. IV Topic. 111, sed non e converso. VI Topic. vii, l-II.
l-II.

Passibiles qualitates quare sic dicuntur, et

Oppositio prout est passio enuntiationis quid qua3 sint. De prajdicam. v, 6-1.
et quotuplex sit, et quse sint leges singula- Passio animse dicitur dupliciter secundum As-
rum oppositionum. I Periher. v, 1 et pasium. I Periher. ii, 2-1.
2-1. Passio quare dicitur effectus actionis, et quare
illatio : et quse sit passio animse, et quse
Oppositio contradictionis est major oppositione
contrarietatis.' Ibid. corporis. De sex princ. iii, l-I.
Oppositio quomodo est forma entis, et forma Passionis variae acceptiones. Ibid. 2-1.
non entis : et quomodo est forma unius, et
multorum : et quomodo licet sit relatio,non
tamen requirit utrumque extremum esse in Liber peri hermenias quare sic inscribitur,quod-
nam sit ejus subjectum, quis finis, quis
actu : et quomodo dividatur. De prsedicam'
auctor, et quem ordinem habeat in libris
VII, 2-1.
Quomodo relativa sunt opposita, cum non se logicse. I Periher. i, t et 2-1.
expellant, imo se ponant : et quomodo re-
lcitive opposita inter alia opposita, non sunt
Petitio ejus quod est in principio, diversimode
nata fieri circa idera. Ibid. 3-1.
consideratur in topicis et in elenchis : fit
Oppositio privativa quomodo non est oppositio
autem quinque modis. I Elench. iii, 13 et
contraria, licet privatio salvetur in contra- 14-11.
rio. Ibid. 5-1.
Oppositio duplex : secundum rem et secundum
locutionem. II Prior. v, 5-1.
Philosophia a quibusdam dividitur in physi-
cam, mathematicam, et metaphysicam : ab

VI Topic. aliis vero in physicam, ethicam, et rationa-

Opprobrium et fraus quare differunt.
lem,
2-1. generaliter sumptas. De praedicab. i,
II, 5-II.

Philosophia generaliter dicta, quomodo varia-

tur et est mulliplex. Ibid.
Oratio quid sit, et quomodo dividatur. I Peri-
her. IV, ^-I.

8-1.
PoRPHYRius reprehenditur. De prsedicab. viii,

PoRPHYRii sermo obscurus. Ibid. lO-I.

PoRPHYRii dictum non secundum artem. Ibid.

ll-I.

Parabola quid. VIII Topic. i, 2-II. Positio secundum quod est praedicamentum,
quomodo diffinitur, quibus vere convenit.
744 INDEX RERUM
et quae habet propria. De sex princ. vi, 1, 2, Pr.edicata substantialia non possuntesse inflnita.
3, 4 et o-I. Ibid. 13-11.
Pr.edigata dialectica sunt quatuor, diffmitio,
genus, proprium, et accidens. Quomodo or-
PossiBiLE ut cum sequatur ad necessarium, et dinantur I Topic.Mi, l-II.
quoraodo differat a contingenti. II Periher. Csetera pr.edigata aliquid claudunt eorum quae
II, o et 6 I. difflnitio continet. Ibid. 6-II.
Horum quatuor pr.edigatorum sufflcientia, et
ubi reperiantur. Ibid. 8 et 9-II.
Libri posteriorum analyticorum auctor, digni-
tas, utilitas, nomen, et ordo ad librum prio-
rum analyticorum. I Poster, i, i et 2-1. Pr.emiss^ quomodo sunt causa materialis
7-II.
conclusionis et effectiva. VHI Topic. ii,

PosTPR^DiGAMENTORUM neccssitas et sufficientia.

De prsedicam. vii, i-I.

•Pr.eteritum imperfectum includit praesens.
I Elench. i, I-II.
PoTENTiA naturalis vel impotentia quid sit et
ex quibus principiis causetur.De preedicam.
Quomodo qusedam generalissima magis dicun
V, 4-1.
PoTENTiiE animae realiter ab ejus essentia di- tur genera, et quaedam magis dicuntur
stinctse. Ibid. b-I- PRiNGipiA. De sex princ. i, i-l.
Principii petitio quid sit et quot modis fiat.
II Prior. VI, 1 et 2-1.
Prxcogmtionum modi quot sint, et qua; prse- Principium quibus modis est prius et notius.
cognoscenda I Poster. I, 4-II. I Poster. I, 3-II.
Pringipium immediatum quid et quotuplex sit.
Ibid. 4-11.
Pr^dicabilium coordinatio complectiturgenera- Quomodo inlelligendum illud dictum Philoso-
lissimum quod non potest esse species, spe- phi, quod principia non sunt multum mi-
cialissimum quod non potest esse genus, et nora conclusionibus. Ibidem. v, 7-II.
intermedia qua^ sunt simul genera et spe- Principia quomodo cognoscuntur : et quis
2-II.
cies. De prsedicab. iv, 3-1. principiorum sit habitus. II Poster v, 1 et
Eadem coordinatio declaratur per exemplum.
in familiis. Ibid. 5-1. Pringipia cognoscuntur diffinitione termino-
Tota reducitur ad genus, non ad differentiam rum. VIII Topic. i, 7-II.
Ibid. V, 6-1. Quse suiit PRiNciPiis propinqua, difficulter
probantur, quia noii habent multa media.
Ibid.
Pr.edicamentorum sufficientia ostenditur. De Quid9-II.est petere principium. VIII Topic. ii,
prsedicam. i, "-I et De sex princ. r,
. 6-1.
Pr^dicari quid est. De prsedicab. m, 3-1.
Pr^dicari in quid dicitur multis modis. Ibid. Prius dividitur in quatuor significata, ad quse
4-1.
non est genus, sed analogum.De prsedicam.
PRiEDiCARi causatur ab inesse : et ideo idem
non prsedicatur de seipso, sicut nec inest VII, 12-1.

sibiipsi. I Poster. iv, 11-11.

 IXDEX RERUM 743

Probare laboriorurn est orania quse discolus Propositiones et probleraata tria, logica, phy-
negat. VIII Topic. iii, 3-II. sica et ethica. I Topic. iv, 2-II.
Quomodo PROPOsiTio ista, Socrates est animal,
est necessaria mediate : ista autem, horao
Problema et positio quoraodo differunt.I Topio. est auimal, est immediate necessaria.
iii, 3-II. II Topic. I, 3-II.
Problema rationale quid. V Topic. i, ^-II. Propositionis necessitas duplex : rei et coha?-
De PROBLEMATiBus universalibus. 11 Topic. i, rentiffi. Ibid.
l-II.
Propositiones quae sint contrariae et quse con-
tradictoriae. II Prior. v, l-I.
Propositiones ex quibus fit syllogismus, sunt
Proportio proprie est in quantitate. II Topic quinque ordinum, sicut aurum est, quin-
n, 6-II. que modorum in respectu ad artificia-
tum
l-II. quod fit ex auro. I Poster. i,

Propositionum omnium de inesse numerus est Propositio qu£e non est stabilitae veritatis, di-
viditur in tredecim partes, scilicet in pri-
quadraginta octo.'II Periher. i, 2-1.
mas, sensibiles, experimentales, famosas,
Propositio.num sequipollentiai quomodo fiunt ex
diversa positione negationis : et unde sint raediatas, opinabiles, maxiraas, syllogizato-
rias, receptibiles, sirailatorias, putabiles,
acceptae modernorum regulae de aequipol-
lentiis. Ibid. imitatorias, aperte falsas. Ibid. 2-II.
Propositioxem quis modus faciat raodalem, et Propositiones praeternecessariae quot sint e
quot sunt tales modi : et cujus sunt modi, ad quid, quaecumque sunt suniendae sive
prsedicati scilicet, vel subjecti, vel compo- proponendae ad aiterum. VIII Topic. i,
2-11.
sitionis : et quid sit prsedicatum in enun-
tiatione modali, et quid subjectum in ea. Propositionibus celativis quo pacto uti debea-
mus. Ibid.
Ibid. II, I-I.
Propositio modalis quomodo efficitur omnis Quot modis propositio redditur difflcilis ad
quantitatis ex situ negationis : et hoc quoad probandum. VIII Topic. i, 7-II.
tempus,licet quoad supposita sit singularis. Propositio multiplex non est semper distin-
Ibid. 6-1. guenda. VIII Topic. ii, 3-II.
Propositio et enuntiatio quomodo differunt.
I Prior. I, 2-1.
Propositio quid sit de quomodo dividatur. Ibi- Proprium secundum quod est praedicatum quid
dem. 3-1. Item I, Periher. iv, 2-1. sit. I Topic. n, 3-II.
Propositio negativa de praedicato finito, et af- Proprium quamvis assignetur generalissimum,
firmativa de prtedicato infinito quomodo tamen proprie et immediate est speciei.
differuut. I Prior. ix, l-I, De praedicab. iii, 4 I.
Proprietatis individuales secundum Boetiura
Propositio de futuro contingenti an sit deter-
minative vera, vel falsa. I Periher. v, septem sunt. De prsedicab. iv, 7-1.
4-1.
Proprium non manat ex genere, nec ex dif-
Propositio>"Es de secundo adjacente multipli- ferentia secundura quod hujusmodi, sed
catae secundum subjectum sunt sedecim. ex substantia speciei. De praedicab. vi,
i-I.
II Periher. i, l-I.
Quae propositiones facile et quae et difflcile pro- Non solum proprium quarto modo estproprium
bantur. I Prior. v, 2-1. logicum, sed etiara propria prirao, secundo
Propositio dialectica et problema dialecticum et tertio raodo. Ibid.
. in quo differunt. I Topic. ii, 1 II. Tria propbia quorum meminit Aristoteles in
74f) IXDEX RERUM
topicis, quomodo sunt quatuor propria quse vere scimus, hoc est, per demonstrationem
refert Porphyrius. Ibid. accipimus, vel per ea quae sunt in demon-
Sufficientia modorum proprii. Ibid. et VTopic. stratione. Qusestiones autem sunt qua-
i, i-II. tuor, scilicet si est, quid est, quod sive
Proprii essentia principia sunt accidentia, quia est, et propter quid. 11 Poster. i,
quae tamen causantur a principiis quae sunt III.
speciei substantia. De praedicab. vi, Qc.ESTio quia est,quare ponit in numerum,non
i-I.
autem quaestio si est. Ibid.
Propricm quarto raodo est proprium respectu Quomodo QU.ESTio si est, ita se habet ad quid
speciei, et universale respectu individuo- est in simplicibus, sicut qusestio quia ad
rum, et hcibet eadem individua mate- quaestionem propter quid in compositis.
riaiiter cum specie, non formaliter. Ibid. Ibid.
Proprium duplex,seu per se et semper, et ad Qc;estiones nec plures sunt nec pauciores
aliud seu quando. V Topic. i, l-II. quam quatuor : possunt tamen omnes re-
Unius subjecti sunt multa propria, a diversis duci ad duas quae sunt si est, et quid est.
tamen subjecti principiis causata. Y. Topic. Ibid. 2 et 3-II.
II, 3-II.
Numerus et ordo propriorcm. Ibid. 6-II.
Inconveniens est proprium praedicari secun- QuALE multipliciter capitur. De prsedicab. iii,
dum magis et minus, specie non sic praedi- 41.
cata. Ibid. 7-II.
Qcalitas «paid sit, et secundum quam inten-
Idem non potest esse proprium duorum subje- tionem sit unum de decem praedicamentis.
ctorum specie differentium. V Topic. iii,
2-II. De praedicam. v, I-I.
Quomodo utraque difflnitio et qcalis per qua-
litatem et qualitatis per qnale, est per no-
tiora. Ibid.
Privatio dicit principiorum babitus corruptio-
Denominatio secundum quale simpliciter soli
nem, et hoc vel circa idem numero, circa
convenit qualitati : aliis autem non nisi per
idem genere propinquo, vel remoto. De
determinationem ad aliquod aliud formale.
prsedicam. vii, o-I. Ibid.
A qua PRivATiONE non datur regressus ad ha-
Qcalitas qtiare est multipliciter dicta, id est,
bitum. Ibidem. 8-1 et De sex princ. vu,
4-1. habens multas species subalternas, et hoc
non dicitur de aliis. Ibid. 2-1.
Qcalitatis prima species quare nominatur
duobus nominibus. Ibid. et 3 I.
PcxcTCM qualiter constituit lineam et ejus dif-
finitionem ingreditur. I Poster. ii, 8-1. QoALiTATis species Antiqui nomine simplici vo-
cabant, scilicet primam applicationem, se-
cundam aptitudinem, tertiam casum, quar-
tam compositionem. Ibid.
Pythagohas posuit opinabile esse speciem en- QcALiTATis propria, suscipere contrarium, sus-
tis. IV Topic. I, 2-n. cipere magis et minus, et secundum eam
simile vel dissimile dici. Ibid. 11, 12 et
I3-I.

Circa quautatis intensionem et remissionem

Q
triplex opinio. Ihid- 12-1.

Qc.ESTiONEs de his quae demonstrantur, sunt Qcando non relinquitur tantum ex adjacentia
aequales numero, specie, et forma, his quae temporis, sed etiam seternitatis, et sevi-
 IXDEX RERUM 747
ternitatis ; quomodo distinguitur a teni- Rationaiis potentia ut in pluribus imperat
pore, et quae siut ejus genera, species, . concupiscibili, licet non semper, sed quan-
et individua. De sex princ. iv, 1 et 2-1. doque e converso. V Topic. i, 2-II.
Qdando relictum ex praesenti, semper est cum
ipso preesenti : sed quando relictum ex
praeterito, aut futuro, nunquam est cum Regtitudo est forma simplex, curvitas autem
aliquo illorum. Ibid. 2 I. est composita ex duabus formis. IV Topic.
QuANDO et tempus prout est numerus, sem-
I, 2-II.
per sunt in eodem subjecto : non sic autem Rectum quid secundum Euclidem, et quid se-
ubi, et locus. Ibid. cundum Platonem. I Poster. ii, 9-II.
8-1.
Regtum et curvum quid. De praedicam. v,
QuANDO et tempus in quo conveniunt et diffe-
runt. Ibid. 4-1.
QuANDO non est in tempore, sed in re tempo-
rali. Ibid. 3-1.
Quse suscipiunt quando seternitatis vel aeviter- Reduplicatio quid et qualiter tieri debeat : et
nitatis, et quae temporis. Ibid. 6-1. cui extremo addenda^reduplicatio, et cui
distributio. I Prior. vii, 7-1.

Qualitas non est univoca omnibus quantitati-

Bus nisi logice. I Poster n, 13 II. Relatio quomodoest praedicamentum. De prae
dicam. iv, l-I.
Relatio minus habet de ente, quam qualitas

Quantitas quare non suscipit magis et minus, vel quantitas. Ibid. 2-1.

et quomodo non est hoc aliquid, nec susci-
pit contraria secundum sui mutationem.
Ibid. 13-U.
Quantitatis maxime proprium est, quod secun-
dum eam sequale vel inaequale dicatur.Ibid.
14-11.
Quomodo ad aiiquid verius est generalissi-
2-1.
mum quam relatio, vel relativum. Ibid.
Relatio luare inter genera accidentium poni-
tur post quantitatem. Ibid.
Relationis diffmitio explanatur. Ibid. 3-1.

Tripliciter potest fieri interrogatio per quid. Relativorum propria, suscipere contrarieta-
tem, suscipere magis et minus, dici ad
I Topic. n, 4-U.
convertentiam, esse simul natura, uno cog-
nito reliquum cognosci diffinitive. Ibid. 4,

QuiEs dupliciter sumitur, scilicet pro privatione 5, 6, 7 et 9-1.

motus, et pro perfectione mobilis. IV Topic.
III, b-U.
R Relativa aiia secundum dici, alia^ secundum
Ratio non potest devenire ad cognitionem
incogniti, nisi tribus actibus. De praedicam.
I, M.
Relativa quaedam intrinseca, queedam extrin-
seca. Ibid. 5-1.
Cum dicitur relativa esse simul natura, quid
per naturam intelligatur. Ibid. 7-1.
Relativa multa sunt in genere quae non sunt
relativa in specie. Ibidem. et v, 14-1.
esse. Ibid. 8-1.
Utrumque relativum definitur per aliud, id est,
ad aliud. Ibid. 9-1.
Triplicia sunt relativa secundum comparatio-
nem ad subjecta in quibus sunt. IV Topic
II, 5-U.
748 INDEX RERUM

Unum RELATivDM Hon ponitur in diffinitione
alterius ut diffiniens, sed ut terminans.
YITopic. II, 2-II.
Remi.niscentia est super partem obliti. I Paster.
1, 4-II.
Reminisci et recordari quare differunt. II Topic.
I, 6-II.
Repetitio ejusdem perturbat audientem. V To-
pic. II, 3-II.
Res tripliciter accipiuntur; 1. in esse quod ha-
bent in sufe essentiae principiis; 2. in esse
quod habent in propriis singularibus ; 3. in
esse quod habent in intellectu. De praedi-
cab. I, 2-1.
Resolutio duplex, scilicet prior et posterior.
I Prior. I, l-I.
Resolutio ad quae stet in categoriis, ad quae in
praedicamentis,ad quae in logicis. I Periher.
n, 4-1.
SciENTiA eorum qucT a natura causantur, non
potest haberi nisi per principia naturalia :
scientia vero eorura quae sunt a nobis, non
potest esse vera apud nos nisi per princi-
21.
pia quse sunt in nobis. De praedicab. i,
Scientis est posse docere secundum Aristote-
lem. Ibid. 31.
SciENTiA ubi sita sit secundum habiJitatem. De
sex princ. i, 6-1.
SciENTiA praemissarumet conclusionis quomodo
univocantur. I Poster. ii, o-II,
SciENTiiE qualiter communicant et differunt in
usu principiorum communium et proprio-
rum. Ibid. ni, 4-II.
De fortuito et sensibili non est scientia de-
monstrativa. Ibid. v, 7 -II.
Diversarum scientiarum et syllogisniorum di-
versorum et demonstrationum diversarum
principia sunt diversa. Ibid. 8-II.
Scientia, intellectus, et opinio, quomodo diffe-
runt. Ibid. 9-II.
SciENTiAs et virtutes nobis inesse per naturam
Socrates et Plato voluerunt. De prspdicam.
v, 3-1.

Scire quomodo diffinitur, et quomodo est finis

demonstrationis. I Poster. ii, l-II.
Quomodo plura contingat scire et inteliigere,
et quomodo unum
6-II. tantum. II Topic. ii,

Sapientis opus multiplex in se et ad alium. SciRE est multiplex ad scire in habitu et in

I Elench. i, 3-II. actu. Y Topic. ii, 2-II.

SciBiLiA multa sunt, quorum non est scientia.

Sensus quomodo juvat ad scientiam. I Poster.
Boetius. De praedicam. iv, 7-1.
V, 711.
Quomodo intelligendum, quod circa sensum
6-n.
est rectitudo et peccatum. II Topic. i,
SciENTiA intellectiva est ex praeexistenti cogni-
tione. I Poster. i, 3 II.
SciENTiA, disciplina, et doctrina quomodo dif-
ferunt. Ibij. Sentire est sequivocum, et ideo non est pro-
SciENTiA utrum sit bonum discibile, vel datum prium animalis. V Topic. ii, 2-II.
a diis per conversionem animae ad seipsam,
et ad ea quae habuit a ssculis aeternis, in
quibus fuit intra seipsam. Ibid. 4 et Sermo de se nihil significat.Avicenna.De pragdi-
5 -II.
cab, I, 4-1.
 INDEX RERUM
749
Sermo alius est interius in mente dispositus, Species est universale secundum quod est prae-
alius conceptus cordis nuntiat ad alterum. dicatum, non per rationem qua est subje-
Damascenus. Ibid. ctum. Ibid.
Sermo incomplexus, et complexus quid sit. Spegiei et generis divisio per subalternum et
Ibid. non subaiternum, est divisio subjecti in
accidentia. Ibid. 5-1.
Speciei participatione quomodo plures homines
SiGNCii in quo differt a prodigio, et quomodo
dicuntur unus homo. Ibid. 6-1.
inveniendum secundum quod est loco
medii in enthymemate. II Prior. vii, 9 et
lO-I.
Quare in parvo speculo potest apparere totum
hemisphaBrium, et quaelibet res quamvis
SiJiiLiTUDiNis consideratio. I Topic. iv, 8-II. De sex princ. ii, 4-1.
Utilitas considerationis similitudinis. Ibid.
ii-II.
Quae sint similia et quid sit similitudo.II Topic. Stereometria est scientia de mensuris solido-
7-II.
II, 6-II. rum quantum ad ponderare. I Poster. iii

SiNGULARE non esse in intellectu probatur qua-

tuor rationibus contra Alfarabium. I Pos-
Studiosus quomodo denominatur a virtute si-
ter. I, 3-II.
cut a causa, impropria denominatione. De
SiNGULARiuM quomodo estscientia per accidens.
Ibid. II, i7-II. praedicam. v, iO-I.
Studium est vehemens applicatio animi ad
aliquid discendum vel faciendum ex Tuliio.
Ibid.
Solertia est subtilitas ad raedium invenien-
dum in non perspecto tempore, hoc est, in
parvo tempore, sive non magna delibera-
Subalterni ratio in quo consistat. De praedicab.
tione. I Poster. v, 10-11.

IV, o-I.
SuBALTERNATOM habet iu se actu et inteliectu
Secundus finis sopHisTiE est ducere ad inopi- suum subalternans. I Poster. ii, i8 II.
nabile, primus autem ad redargutionem. Qaare requirantur ad subalternationem. ibid.
I Elench. vi, l-II.
la, 7-II.
Quomodo quaedam scientiae subalternantes et
subalternatae sunt vere univocse, et quaedam
Species non praedicatur substantialiter et uni- non. Ibid.
versaliter de generibus sibi superioribus.
Ibid.

De spEciE quare tractavit Porphyrius post ge-

Subjegtdm quid sit secundum Avicennam.I Pos-
nus. De proedicab. iv, l-I.
Spegiei diversae iutentiones, et diffinitiones. ter. IV, il-II.
Ibid. Quare unius subjecti non possunt esse intinita
propria. Ihid. 13-11.
Species vaga sub genere non datur, quamvis Subjectum ponitur in diftinitione accidentis ut
detur individuum vagum sub specie. Ibi- differentia. De praedicab. v, 4-1.
dem. 5-1.
Quid sit esse iu subjegto. De prsedicam. i,
Speciei nomen videtur prius translatum ad
speciem specialissimam, quam ad specieni
subalternam. li>id. 2-1.
750 INDEX RERUM

SuBSTANTi^ triplex consideratio. De praedicam. Syllogismus conversivus quid sit, et qualiter

I, II.
Quse suBSTANTiA consideratur jn logica, et quse
Ibid.
in metaphysica.
SuBSTANTiA prima quid sit, et declaratio diffini-
Ibid. 2-1.
tionis ejus.
SuBSTANTi^ secundse quae sint, et qualiter ipsse
solae prsedicantur de primis nomine et ra-
tione. Ibid.
SuBSTANTiALE et accideutale dicuntur quatuor
modis. De sex princ. i, 4-1.
SuBSTANTiALE est medium inter substantiam et
non substantiam. Avicenna. 1 Topic. u,
5-11.
Syllogismus est instrumentum acquirendi
scientiam complexi, sicut diffinitio est in-
strumentum acquirendi scientiam incom-
plexi. De prBedicab. i, 7-1.
Syllogismus construitur ad inveniendum et ju-
dicandum. , Ibid.
Syllogismus in universali quid, et explanalio
suse diffinitionis. I Prior. i, l-I. Item I To-
pic. I, l-II.
Syllogismus quomodo dividitur in perfectum et
imperfectum I Prior. i, 6-1.
Syllogismorum perfectorum principia, dici de
omni, et dici de nuUo. Ibid. 7-1.
Syllogismus primae figurse quare dicitur syllo-
gismus extremitatum. I Prior. u, 2-1
Propositiones et termini sunt materise syllo-
GiSMORUM : flgura autem et modus sunt for-
mae. Ibid.
Divisio formalis syllogismi in species. I Prior.
V, l-I, et I Topic. I, l-II.
Syllogismo duplicante, similiter et per divisio-
nem confecto, non demonstratur quid est
de eo cujus est. II Poster. ii, 2 et 3 II.
Quare in omni syllogismo necesse est unam
prsemissam esse universalem et unam ne-
gativam. I Prior. v, 3-1.
Quare in syllogismo necesse est conclusionem
esse particularem, altera praemissarum exi-
stente particulari, et negativam alteraprse-
missarum existente negativa. Ibid.
Syllogismus circularis quid sit, et ad quem
usum, et quomodo fiat in quaUbet figura.
II Prior. II, 1 et seq. I.
fit in omnibus figuris. II Prior. iii, 1 et
seq. I.
Syllogismus per impossibile quid sit, et in quo
differt a conversivo, et qualiter fit in omni-
bus flguris. II Poster. iv, 1 et seq. I.
Syllogismus ex oppositis quomodo sit syllogis-
mus
3-1. et in qua flgura. II Prior. v, 1, 2 et
Omnis syllogismus aut flt ex duabus proposi-
tionibus, aut ex pluribus. II Poster. vi,
5-II.
Quomodo eadem est diffinitio elenchi et syllo-
GisMi. Ibid. 7-II.
Omnis syllogismus constat tribus terminis, ma-
jori, minori et medio : et hoc in infinitura
abire tam in propositionibus affirmativis,
quam negativis impossibile est. I Poster. iv,
9 et seq. II.
Syllogismus dialecticus est, qui ex probabili_
bus est coUectus. I Topic. i, 2 II.
Syllogismus litigiosus est ex iis quae videntur
3-II.
probabilia, non sunt autem probabilia. Ibid.
In syllogismo ad impossibile duo sunt syUogis-
mi. * VIII Topic. I, 5-II.
Terminus finilus quanto est superior, tanto in-
finitatus fit inferior, et e contra. II Topic.
u, 3-II.communis diversimode suraptus, vel
Terminus
in se vel in comparatione ad alios termi-
nos quandoque significat quale quid, et
quandoque hoc aUquid II Elench. ii, 7-II.
Temperantia in minus estquam mixtioIV Topic.
I, 4-II.
Theophrasto ascribilur primus liber metaphy-
sicse Aristoteles. II Poster. ii, 111.
 INDEX RERUM 751
Libri topigorum subjectum, finis, titulus, utili- Universale quomodo dividendum et diffinien-
tas, et proportio ad totani philosophiam. dum. Ibid.
I Topic. in i procemio. A quibus quaestionibus circa universalia sic
abstinendum. Ibid. 2-1.
Licet quatuor prima universalia concrete si-
Qualiter parte interempta, interimitur totum, gnificentur, non tamen sunt deuominativa.
sed non e converso. VII Topic. vii, l-II.
De praedicab. vi, 2-1.
Universalia quam habent ad invicem conve-
nientiam et differentiam. Ibid. vni, 1 et
Transcendentia non prsedicantur de substantia
seq. I.
praedicatione generis.sed praedicatione prin- Universalia qualiter omnia in unum coinci-
cipii. De praedicab. iv, cap. 3-1. dunt. De praedicab. ix, l-I.
Universalium quodlibet quomodo potest esse
ut genus, ut species, ut differentia, ut pro-
Translatio quid et quare aufert genus. IV To-
prium, et ut accylens. Ibid.
pic. I, 5-11. Universalia qualiter omniaadinvicem miscen-
tur. Ibid. 2-1.
Triangulcs potest esse subject'im et passio, Universalia qualiter sunt naturae quaedam, et
I Poster. I, 4- II. qualiter universalia, et qualiter intelligibi-
lia, etqualiter simplicia. Ibid. 3-1.
Universalia in solis, nudis, purisque intellecti-
Tristitia est causa et genus irae, et non e con-
bus posita esse, qui et quibus rationibus
verso. IV Topic. iii, l-II.
probant. Ibid. 3-1.
Universalia esse res extra intellectum existen-
Trivau, gens crudelis. II Topic. ii, 7-II. tes, septem fortioribus argumentis suade-
tur. Ibid.
Universale tripliciter potest considerari : inse,
Ibid.
in intellectu, et in singularibus.
U
Universalia esse corporalia, tribus potissimum
rationibus probabant Epicurei et Platonici,
contra quos tres etiam rationes adduci pos-
Ubi est circumscriptio corporis a loci circum- sunt. Ibid. 4 1.
scriptione proven:ens : non recipitur in
Universalia an sint separata a sensibilibus,
subjecto in quoestlocus. De sexprinc. v, i-I.
vel in ipsis sensibilibus posita, contentio
Ubi aliud simplex, aliud compositum. Ibid. 3-1.
sernper fuit inter Stoicos et Peripateticos.
Quae et qualia sint ubi propria. Ibid. 5-1. lbid.5 1.
7-1.
Universale qualiter producitur inesse. Ibid.
Universale est universale per hoc quod est in
Universale non est materia, sed forma, et for-
intellectu, nec aliquo modo potest iudivi-
I Poster. i, 3-II. ma totius ut totum esse dicens designata.
duari in ipso.
Ibid. 8 I.
UNIVER6ALE quid sit in demonstrativis. Ibid. ii,
12-11. Universale quatuor est anima, et qualiter
Universalia utrum sint a natura vel ab arte. in seipso, et qualiter in singulare, et in quo
De sex princ. i, 5 1. verius
6-1. est secundum esse suae naturae. Ibid.

Universale esttribus modis. De praedicab. i, 5 I.

Universale quomodo praedicatur de quinque
Duplex causa quare natura dicitur occulte ope-
rari in universalibus. Ibid. universalibus. Ibid. 9-1.
Sufficientia et ordo quinque unutrsalium .
Universale est primum in logica consideran- Ibid.
dum. D6 praedicab. ii, i-I.
752 INDEX RERUM
5-II.non valct ad destruendum.
Verum II Topic. i,
Circa prsedicatum univebsale primum quot
modis contingat errare. I Poster. ii, 13-11.
Universale quomodo est ubique et semper.
I Poster. V, 7 II. ViNUM admixtum lacti generat lepram, ut dicit
Aristoteles. VI Topic. vii, MI.

Univoca quid et quare sic dicuntur : et expla- ViRTUs nominat ultimum in bono secundum
natio diffinitionis illorum. De praedicara. i,
a-I. Aristotelem. De praedicam. v, iO-I.
Quare a virtute non dicitur denominative vir-
tuosus, sed studiosus. Ibid.
U."<UM in substantia facit* i'dem, in quantitate Quomodo medium et virtus contrariatur utri-
sequale, in qualitate simile. De prcedicam.
que extremorum. Ibid. Jl-I.
III, 14-1.
ViRTUS quomodo est medium inter duas raali -
tias, et quomodo extreraum. De praedicam.

vii, 4 et ll-I.
ViRTUs est in genere habitus et in genere boni.
VI Topic. II, 5-II.
Vectio quid et in quibus reperitur. IV Topic, i, ViRTUs magis consistit in electione quam in
4-II.
potestate. VI Topic. iii, 2-II.

Ventus quid secundum Democritum et Avicen-
nam. IV Topic. iii, 311.
Verbum qualiter est de consideratione logica,
et quomodo diffinitur. I Periher. iii, 1 et 2-1.
Verbum infinitura non est verbura secundum
potissimam verbi significationera. Ibid. et
II Periher. i, l-I.
ViTA secundum Dionysium est motus generis
nutribilis naturaliter assequens nutritura.
VITopic. V, 1-11.
Utrum haec propositio sit vera, vita et mors
fiunt contraria. I Elench. iii, 18-11.
VoLUNTAS et placitum quomodo differunt. I Pe-
riher. ii, 4-1.

Verecundia est primum signum ralionis. Voces signiflcativae quinque significant. De

IVTopic. III, l-ll. praedicab. i, 5-1.
Quomodo limor potest esse genus verecundi.c Vox incomplexa et complexa, quid sit. Ibid.
Ibid. Vox univoca, diversivoca, multivoca, aequivoca,
et analoga. Ibid.
Veritas an sit aeterna et immortalis. De praedi- VocEs quoraodo significant prirao conceptus,et
cam. VII, 9-1. etiara prirao significant res sub diversis
Veritas duplex in oratione. De sex princ. i, 3 1. conceptibus. I Periher. ii, l-I.
Verum qualiter sequilur ex falso. II Prior. i, 3 Vox alia articulata, alia inarticulata. Itera alia
et seq. I. est significativa per naturara, alia per in-
Verum pro puro et aliense naturae nonpermixto. stitutionem.Item alia complexa, alia incora-
De praedicam. i, 7-1. plexa. Ibid. et2-I.
Verum non potest interimi per verum, nec fal- Vox quae auditur, quoraodo est una, et quo-
sum per falsum, nisi ducendo ad inconve- modo plures. De sex princ. v, 2-1.
niens. VIII Topic. ii, 6 II.
Verum quoraodo non contingit ex falsis syllogi- VuLNERA circularia quare tardius curantur.
zare nisi casu. I Poster. v^ 8-II. I Poster. III, 7-II.

SancU Amandi (Cher). — Ex lypis DESTENAY, 70, rue Lafayelie.

-•'.,-;•' A Cami
■J^'^-

957 000 053 557

Jil-