1. Koncepcja podatkowa kameralistów (27-29).

Do przedstawicieli tego kierunku myśli trzeba zaliczyć K. Klocka, L. Seckendorfa, J. Sonenfelsa oraz
J.H.G. Justi.
Kameraliści byli zwolennikami protekcjonizmu w zakresie procesów gospodarczych. Uznawali za
konieczną ingerencję państwa w sferę działalności gospodarczej. Źródła bogactwa upatrują w działalności
produkcyjnej, rozwój przemysłu warunkiem dobrobytu obywateli i państwa. Rozwój przemysłu jest
przesłanką rozwoju handlu – to uzasadnia pobór i ściągania podatków. Wymiana międzynarodowa towarów
– dochód w postaci cła. Państwo powinno objąć opieką procesy produkcyjne i usługowe, gdyż wraz ze
wzrostem zamożności może postępować wzrost podatków.
Kameraliści przyznawali podatkom pełnie przede wszystkim funkcji dochodowych, ale jednocześnie
twierdzili, że podatek nie może zmniejszać majątku opodatkowanych, a jego pobór musi następować przy
użyciu jak najmniejszych kosztów.
Najbardziej reprezentatywny wykład myśli podatkowej K. reprezentuje Justi. Rozdzielał on podatki na
bezpośrednie (od kapitału, rzemiosła, nieruchomości, gruntu) i pośrednie (spożycia i sprzedaży). Ważne
były też zagadnienia dotyczące – uczciwej podstawy opodatkowania, równomierności i sprawiedliwości
opodatkowania, oceny relacji pomiędzy opodatkowaniem bezpośrednim a pośrednim oraz zasad poboru
podatków.
Uczciwa podstawa podatku – Podbór podatkowy ma się dokonywać na podstawie prawa a nie być wyrazem
samowoli podatkowej panującego.
Równomierność i sprawiedliwość – zbyt wysokie podatki dobrem niepożądanym, negatywny wpływ na
rozwój działalności produkcyjnej i handlowej, państwo ma się rozwijać harmonijnie – należy unikać
fiskalizmu!
Zasady poboru podatków – nie rozbudowywać aparatu skarbowego wraz ze wzrostem wpływów z
podatków, celem uniknięcia coraz większej kwoty przeznaczanej na jego utrzymanie
Podatki pośrednie (akcyza) – sprzeczne z rozsądnymi zasadami gospodarczymi, obciąża przede wszystkim
ubogie grupy ludzi i nie pozwala im na żadne oszczędności

2. Tablica ekonomiczna – założenia koncepcji fizjokratów..

Tablica ekonomiczna – opublikowana w drugiej połowie XVIII wieku przez Franciszka Quesnaya była
wykładem koncepcji fizjokratów na tematu dotyczące opodatkowania.
W społeczeństwie wg. Quesnaya są trzy klasy:
1. Dzierżawcy rolni – wyłącznie rolnictwo jest w stanie co roku wytworzyć dochód netto. Przypada on
klasie właścicieli ziemskich w postaci renty gruntowej, a dzierżawcy zatrzymują dla siebie jedynie
tzw. koszty utrzymania.

2. Właściciele ziemscy wykorzystują dochód z renty gruntowej na zakup dóbr i inwestycje, a więc
dochodzi do wzrostu produkcji rolnej. Dochód tworzony w rolnictwie jest podstawą egzystencji
całego społeczeństwa.

3. Przemysłowcy i rzemieślnicy – jak kupcy są klasą jałową, zwiększa różnorodność dóbr i usług, ale
nie tworzy równocześnie produktu czystego, nie przyczynia się więc do wzrostu bogactwa, źródłem
bogactwa może być tylko praca wykonana w rolnictwie – powstaje tam produkt czysty, jest nim
nadwyżka ponad poniesione koszty produkcji, czyli produkt dodatkowy [kalila halfa]

W związku z tym, iż tworzenie prawdziwego bogactwa jest właściwie tylko rolnictwu, nie znajduje
uzasadnienie opodatkowania przemysłu i handlu. Nie ma produktu czystego. Opodatkowani rzemieślnicy i
producenci wliczają podatek w koszty produkcji i tym samym zwiększają poziom cen. Powinien istnieć
tylko jedne podatek. Podatek u źródła, a więc w rolnictwie, ze sprzedaży plonów. Jest to równocześnie
opowiedzenie się za podatkiem bezpośrednim, albowiem są one nieprzerzucane. Dla fizjokratów oczywiste
było, że podatek powinien pochodzić z jednego źródła, które daje przychody. Skoro źródłem jest ziemia, to
z innych podatków należy zrezygnować, bo prowadzą one do zaciemnienia obciążeń podatkowych.
Praktyka życia gospodarczego negatywnie zweryfikowała podatek jedyny, albowiem spadały dochody
podatkowe oraz ceny ziemi.

3. Model dzierżawy podatkowej jako forma poboru podatku.

W owym modelu podstawowe znaczenie spełniał system poborców podatkowych – generalny poborca
podatkowy, a także ustanowieni przez niego regionalni poborcy podatkowi. Poborca podatkowy dla własnej
korzyści dokonywał, w imieniu władcy, poboru podatków. Opierało się to na następujących regułach:
1. Panujący (władca) odstępuje od roszczenia podatkowego w zamian za stałą sumę poborcy
podatkowemu
2. Poborca podatkowy dokonuje oszacowania ogólnego poziomu (wysokości) możliwego do uzyskania
dochodu podatkowego
3. Podstawą dla optymalnego poziomu opodatkowania staje się powszechny spis ludności
4. Powszechny spis ludności pozwala poborcy określić przypuszczalne, prawdopodobne dochody
podatkowe
5. Poborca podatkowy dokonuje przedpłaty kwoty podatku na rzecz panującego (władcy), natomiast
różnica pomiędzy podatkiem zapłaconym, a podatkiem rzeczywiście uzyskanym stanowi dochód
poborcy podatkowego

Zasady działania skłaniały poborcę podatkowego do maksymalizacji dochodu. Byli oni bezduszni, nieczuli,
kierowali się wyłącznie chęcią zysku. Sposób traktowania podatników przez poborców był jedną z przyczyn
określenia finansisty jako synonim oszusta, który kantuje ludzi na pieniądze.

4.Koncepcja podatkowa Adama Smitha

Koncepcja liberalizmu gospodarczego jako podstawa założeń podatkowych.

Podwalinę liberalizmu gospodarczego Smitha stanowi teoria obiektywnych praw natury, zgodnie z którą
w życiu gospodarczym istnieją prawa, z którymi należy się liczyć; władza państwa nie jest wszechmocna i
stosunków gospodarczych nie można kształtować dowolnie, ale tylko w zgodzie z prawami natury. Prawa te
są silniejsze od prawa stanowionego. Prawa natury (rynek) poprzez swoje działania uruchamiają
mechanizmy samoregulujące, które bez ingerencji państwa zapewniają właściwe funkcjonowanie
gospodarki. Z uwagi na to, ingerencja państwa w życie gospodarcze staje się w większości przypadków
zbędna.
Smith był jednym z pierwszych, który rozumiał filozofie rynku i formułował systematyczny, spójny zespół
poglądów dotyczących reguł funkcjonowania mechanizmu rynkowego. Twierdził, że przemysł i usługi żyją
rytmem, który wynika z konkurencji; dlatego sprzeciwiał się takim działaniom państwa, które poprzez
prawo stanowione chciały chronić przemysł i usługi przed konkurencją. Dodawał, że rynek nie tylko
reguluje ceny i ilości towarów stosownie do popytu, ale też dochody wszystkich, którzy współdziałają w
celu tworzenia towarów i usług.

Smith swoje założenia liberalizmu wyraził w dziele: Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów.
Jest to traktat, który wyjaśnia zasady powstania i funkcjonowania rynku. Zaznaczona w nim teza brzmi:
Władza stanowiąca podatki, o ile chce skutecznie realizować dochody podatkowe, musi uwzględniać w
swoim działaniu fakt, że życiem gospodarczym i społecznym rządzą obiektywne prawa natury.
Polityka fiskalna i jej założenia

Poglądy liberalizmu gospodarczego skłaniają do formułowania tezy o ograniczaniu zadań państwa do

minimum. Odpowiednio do zadań powinny być ujęte źródła jego dochodów. Prawa rynku powinny
funkcjonować w sposób niezakłócony, co sprawi, że procesy gospodarcze nieskrępowane systemem
nakazów i zakazów, samoczynnie doprowadza i społeczeństwo i państwo do stanu dobrobytu.

Na drodze do rozwoju gospodarczego, wzrostu bogactwa obywateli, zasobności przedsiębiorców nie może
stać fiskalizm podatkowy. Smith wskazuje na współzależności, które zachodzą pomiędzy „stanem
bogactwa” a reakcją na nieuzasadniony poziom opodatkowania.
Stan bogactwa Smith utożsamia z majątkiem z bardzo szerokim rozumieniu. Twierdzi, że surowe podatki,
tj. nadmiernie wysokie, wywołują następstwa, które nie mogą być aprobowane zarówno z punktu widzenia
państwa, jak i podatnika.
Te złe następstwa to:
- obniżanie się dochodów publicznych
- zamieranie działalności gospodarczej.

Smith uważa działanie podatników za naturalne, a co więcej za usprawiedliwione ponieważ gdy surowy
podatek dotyka kapitału, to normalne jest wycofywanie się tego kapitału z produkcji, handlu, usług. Nie
musi to oznaczać rezygnacji z działalności gospodarczej, ale przenoszenie kapitału za granicę, tam gdzie
możliwie jest prowadzenie interesów z większą swobodą. W kraju, z którego kapitał został wycofany
obniżają się dochody podatkowe, wynika to z tego, że dotychczasowe dochody od zysku i od płacy roboczej
przejmuje inne państwo. Ponadto budżet traci dochody z tytułu podatków pośrednich – wycofywanie
kapitału oznacza bowiem także zmniejszenie podaży dóbr konsumpcyjnych.

Surowe podatki przynoszą zdaniem Smitha tylko chwilowa korzyść i dla tych chwilowych korzyści nie
należy niszczyć źródeł dochodu. Na surowe podatki nakładają się następstwa wysokich ceł czyli przemyt,
który może być źródłem godziwych zysków.
Refleksja Smitha odnośnie surowości podatków i ceł prowadzi do wniosku, że nadmierny pod wzgl
wysokości poziom obciążeń , który rozmija się z możnością poniesienia danin publicznych, zagraża
państwu, gospodarce i podatnikom. Pod naciskiem podatku maleją bowiem siły gospodarcze społeczeństwa,
podatek „wyczerpuje gospodarstwo, czyli wysusza źródło, z którego żyje”.

5.Zasady podatkowe i ich znaczenie

Zasady te oddają 18-wieczne uwarunkowania polityczne, ale także uwarunkowania gospodarcze i

społeczne. Nie są one całkowicie własnym, intelektualnym dorobkiem A. Smitha.

a) Zasada dogodności opodatkowania

Akcentuje dwa elementy:

1) termin poboru podatku
2) sposób poboru
„Każdy podatek winno się ściągać w takim czasie i w taki sposób, by podatnikowi by podatnikowi było jak
najdogodniej go płacić”.

Ad 1)Termin poboru podatku - „Płać podatki, gdy wpływają pieniądze”. Dogodny termin poboru
podatku odnoszony jest do sytuacji, w której „istnieje największe prawdopodobieństwo, że podatnik ma go
czym zapłacić”. Zatem termin poboru podatku nie może być ustalany arbitralnie; termin należy tak ustalić
aby uwzględniał przesłanki ekonomiczne dotyczące procesu powstawania dochodów podatkowych, a proces
ten wiedzie od przychodu poprzez zysk, majątek, aż po dochód wydatkowany. Przepisy dotyczące
wymiaru powinny tak ustalać termin poboru, aby dotyczyły poboru realnego, będącego w posiadaniu
podatnika. Podatnik nie zapłaci jeśli nie będzie miał pieniędzy, zatem prawa natury (rynek) określają
naturalne i obiektywnie uzasadnione dla poszczególnych rodzajów dochodów podatkowych terminy ich
płatności.

Ad 2) Sposób poboru – inne reguły wyznaczają sposób poboru podatków bezpośrednich, a inne
pośrednich.
Przy podatkach bezpośrednich, takich jak: od zysku, od płacy, od czynszu z ziemi, od czynszu z domów,
od renty gruntowej – wymiaru podatków dokonuje się przy udziale administracji skarbowej. Wynika to z
istoty tych podatków, do których musi być dostosowana technika wymiaru.
Przy podatkach pośrednich technika wymiaru uwzględnia przerzucalność podatku i to, że jest on płacony
w cenie dóbr konsumpcyjnych (towary i usługi). Dogodność sposobu zapłaty wiąże się z tym, że: płaci się
je stopniowo, w małych ilościach, a więc w miarę tego jak dokonuje się zakupów, można zmniejszać ciężar
podatkowy całkowicie lub częściowo wówczas, gdy staje się on zbyt uciążliwy, gdyż podatnik może według
własnego uznania albo kupować, albo nie kupować.

b) Zasada pewności opodatkowania

Ta zasada ma zapobiegać dowolności działania aparatu skarbowego i gwarantować podatnikowi pobór

podatku w wysokości, która wynika z przepisów prawa.
Podatnik musi mieć pewność co do tego jakie są jego obowiązki, ale także jakie są jego uprawnienia w
związku z ustaleniem i zapłatą podatku.
Określoność podatku wg Smitha jest wyrazem sprzeciwu wobec możliwych nadużyć podatkowych, które
mogą mieć miejsce wówczas, gdy podatek, jaki każda jednostka zobowiązana jest płacić, będzie ustalony
dowolnie. Państwo powinno gwarantować i określać w sposób jasny i zrozumiały dla podatnika: termin
płatności, sposób zapłaty i sumę, jaką należy zapłacić.
Określoność podatku ma gwarantować właściwa treść przepisów, które chronić będą podatnika przed
nadużyciami ze strony administracji skarbowej.
Smith mówi, że: „pewność co do tego, ile każda jednostka ma zapłacić, jest, jeśli chodzi o podatki, sprawą
tak wielkiej wagi, że nawet bardzo nierównomiernie rozłożone podatki nie są w przybliżeniu złem tak
wielkim, jak wielkim złem jest nawet mały stopień niepewności w tym względzie”.
Nieokreśloność podatku, wg Smitha, jest przejawem zuchwalstwa i korupcji administracji skarbowej, co
przekłada się na działania o charakterze nagannym – arbitralny pobór podatku oraz wymuszanie łapówek.
Zatem, wg Smitha, jednym z kryteriów oceny dobrego systemy podatkowego jest przestrzeganie nakazu,
zgodnie z którym podatek winien być z góry określony, a nie dowolny.

c) Zasada taniości opodatkowania

Taniość to postulat oszczędności poboru podatku. Chodzi tu zarówno o „sumę jaką podatek zabiera z
kieszeni ludności”, jak i o „sumę jakiej do kieszeni ludności nie dopuszcza”. W obu aspektach chodzi o to,
aby koszty poboru podatków utrzymać na możliwie najniższym poziomie. Pozwoli to na uzyskanie
następującego efektu: największy udział procentowy dochodów podatkowych przypadnie na rzecz dobra
ogólnego, a nie będzie pochłaniany przez administrację skarbową. Taniość poboru ma zagwarantować
możliwą w danych warunkach maksymalizację dochodów podatkowych poprzez ograniczenie wydatków na
utrzymanie administracji skarbowej.
Jeśli chodzi o postulat Smitha odnośnie „sumy jaką podatek zabiera z kieszeni ludności”, to sprowadza się
on do konieczności ograniczenia liczby urzędników skarbowych. Im większa liczba urzędników
skarbowych, tym większą część sumy wpływów podatkowych pochłaniają dochody z tytułu ich
wynagrodzenia. Traci na tym państwo. Podatek w pewnych przypadkach może stać się właśnie z tego
względu „deficytowy”, będzie tak wówczas, gdy wynagrodzenie administracji skarbowej pochłonie w
całości dochody podatkowe.
Wady podatku „nierozsądnie ustanowionego” według Smitha: Nierozsądnie ustanowiony podatek, tj.: zbyt
wysoki poziom obciążeń podatkowych, może objawiać swoje negatywne następstwa w taki sposób, iż
będzie „hamująco wpływał na pracowitość ludu, zniechęcając go do niektórych gałęzi działalności
gospodarczej”. W tym Smith dostrzega przyczyna powstawania strat w dochodach podatkowych państwa.
Straty te są następstwem tego, że nie znajdzie zatrudnienia bądź zatrudnienie straci wielka rzesza ludności.
A to oznacza Brak dochodów z tytułu płacy roboczej, a z punktu widzenia państwa, prowadzi do
ograniczenia źródeł dochodu podatkowego. Nierozsądnie ustanowiony podatek będzie tez ograniczać
aktywność kapitału, a więc spowoduje brak inwestycji, czyli doprowadzi do ograniczenia źródeł dochodu, w
tym przypadku do ograniczenia dochodów z tytułu opodatkowania zysku.

Teza Smitha o:
Związku pomiędzy nierozsądnie ustanowionym podatkiem a działaniami, które podejmują podatnicy, by
skutecznie uchylić się od poniesienia ciężaru podatkowego.
Smith rozumie motywy uchylania się od podatku i usprawiedliwia je i jednocześnie krytykuje stosowanie w
takim przypadku sankcji w postaci kar pieniężnych i konfiskaty majątku. Twierdzi, że pomiędzy czynem a
karą muszą zachodzić rozsądne proporcje, a gdy ich brak to oznacza brak umiaru i roztropności władzy.
Smith apeluje o zachowanie umiaru w stosowaniu kar pieniężnych i kary konfiskaty majątku, gdyż „prawo
najpierw stwarza pokusę, a potem karze tych, którzy jej ulegają”. Stwarza pokusę, gdyż podatek
nierozsądnie ustanowiony jest zbyt wysoki w stosunku do możliwości jego poniesienia. Kara pieniężna i
konfiskata majątku mają charakter bezproduktywny – zmniejszają kapitały czynne w gospodarce, a zatem
mogą ograniczać, a nawet niweczyć niektóre źródła dochodów.

Związek pomiędzy poziomem dochodów podatkowych państwa a zakresem i formą kontroli skarbowej:
Częste i regularne kontrole podatkowe poborców są uciążliwe i prowadzą do odrywania się podatnika od
meritum jego działalności; podatnik zamiast skupiać uwagę i energię na działalności produkcyjnej , przenosi
ja na poszukiwanie form, które mogą go chronić od wielu niepotrzebnych kłopotów związanych z kontrolą
poborców podatkowych.

Ocena poglądów Smitha dotyczących nierozsądnie ustanowionych podatków, kar pieniężnych i konfiskat
majątków, odwiedzin i nienawistnych badań poborców podatkowych prowadzi do wniosku, że w tle zasady
taniości podatku zarysowuje się wyraźny postulat konieczności ochrony źródeł opodatkowania. Należy
zapewnić ochronę prawną wszystkim tym przedsięwzięciom, w następstwie których powstają zysk,
zatrudnienie i płace.

6.Zasada równomierności opodatkowania

Równomierność – equality. Przez równomierność Smith wskazuje na konieczność rozkładania

obowiązków podatkowych z uwzględnieniem właściwego dla epoki nurtu etycznego. Każdy powinien
uczestniczyć w finansowaniu wydatków publicznych ponoszonych przez państwo. Ten fakt nie może być
przedmiotem kontrowersji. Jest nim natomiast stopień owego uczestnictwa.
W odniesieniu do przestrzegania przez system podatkowy zasady równomierności obciążenia wyraźnie
łączą się ze sobą dwie koncepcje:
1) benefit (ekwiwalencji, korzyści)
2) ability-to-pay (zdolności płatniczej)
Połączenie tych dwóch odrębnych koncepcji było możliwe gdyż miernikiem zarówno prywatnych korzyści
(benefis), jak i zdolności płatniczej (ability-to-pay), Smith uczynił podlegający opodatkowaniu dochód.

Benefit (ekwiwalencja, korzyści) – Smith uznaje, że każdy powinien przyczyniać się do utrzymania rządu
proporcjonalnie do dochodu, jaki się pod opieką państwa uzyskuje.
Oznacza to, że Smith traktuje podatek jako opłatę , którą ponosi się w zamian za ochronę udzieloną przez
państwo; dlatego wysokość ciężaru podatkowego musi być wypadkową korzyści: świadczenie podatkowe a
działalność państwa na rzecz podatnika.
Podatnik powinien płacić za skuteczną ochronę własności, za zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i
zewnętrznego państwa, oraz za wymiar sprawiedliwości.
Powinien istnieć wzajemny, proporcjonalny stosunek pomiędzy wysokością podatku a poziomem tych
wydatków państwowych, dla których uzasadnieniem jest ochrona obywatela i jego majątku. Ponadto
wysokość wydatków państwa będzie zależała od zindywidualizowanych korzyści osiąganych przez
obywateli, wynika to z tego, że:
- człowiek zamożny odnosi większe korzyści z działalności państwa aniżeli ubogi,
- w przypadku człowieka zamożnego państwo chroni większy majątek i większy dochód aniżeli w
przypadku ubogiego,
- sprawiedliwa cena, tj. podatek musi te zależności uwzględniać.

Dla Smitha ustalenie przebiegu „sprawiedliwej ceny” (podatku), „naturalnej granicy ciężaru podatkowego”,
wiąże się z odniesieniem tej relacji do idei stosunków wymiennych miedzy państwem a obywatelem.
Gospodarka państwa porównywana jest do gospodarki prywatnej, w której obowiązuje zasada świadczenia
wzajemnego.
Z obowiązku świadczenia państwa na rzecz obywatela wynika zatem obowiązek indywidualnego
świadczenia wzajemnego, wynika też wymóg sprawiedliwości tego świadczenia.

Problem „sprawiedliwej ceny” (wysokości podatku) – Smith opowiada się za proporcjonalnością świadczeń,
za stawkami proporcjonalnymi.

Ability-to-pay (zdolność płatnicza) – Wyróżniamy trzy rodzaje prywatnych dochodów, będących

przedmiotem opodatkowania, tj. renta, zysk i płaca.
Smith uważa, że:
- nie jest rzeczą nierozsądną, aby bogaci uczestniczyli w publicznych wydatkach nie tylko proporcjonalnie
do swoich dochodów, ale nieco powyżej tej proporcji,
- nikt nie powinien płacić wyższych podatków, aniżeli jest w stanie zapłacić,
- spod opodatkowania należy wyłączyć dochody, które są ukształtowane na poziomie niezbędnego do życia
minimum.

Powyższe tezy mogą świadczyć, iż Smith nie wykluczał stosowania w opodatkowaniu innych reguł poza
proporcjonalnymi.
Wyraźnie nawiązuje do zdolności płatniczej jako maksymy sprawiedliwości podatkowej gdy chodzi o
dochód (zysk, płacę), a także ustalenie progu wolnego od podatku.
Ten ideał podatków zaleca potrzebę zachowania „zdrowych finansów” obywatela jako niezbędnej
przesłanki „zdrowych finansów państwa”, a ponadto wskazuje na regułę nakazującą płacić wyższe podatki
(„sprawiedliwą cenę”) w miarę wzrostu zdolności płatniczej – bliskie idei opodatkowania progresywnego.

7. Założenia przerzucalności podatków w ujęciu Adama Smitha

Smith formułuje refleksję, że przy ocenie systemu podatkowego, dokonywanej zwłaszcza z punktu widzenia
respektowania zasady równomierności opodatkowania, należy badać czy podatek „trafia” swoim ciężarem
w te jednostkę, którą podatkiem zamierzono obciążyć. Za punkt wyjścia sowich rozważań Smith przyjmuje
prywatny dochód jednostek. Wyróżnia 3 rodzaje źródeł, z których ten dochód pochodzi:
- renta,
- zysk,
- płaca.
Uważa, że każdy podatek musi być ostatecznie zapłacony albo z któregoś z trzech źródeł, albo też ze
„wszystkich źródeł bez wyjątku”.
Smith uważa, że ciężar podatku jest przenoszony na te podmioty, na które obowiązek podatkowy nie został
nałożony dlatego, że o zjawisku przerzucalności podatków decydują łącznie dwie przesłanki:
- wolna konkurencja,
- oddziaływanie „prostych, aczkolwiek nieuniknionych praw ekonomicznych”.
Przerzucane są przede wszystkim podatki bezpośrednie, takie jak: podatek od renty gruntowej, podatek od
czynszu z domów, podatek od zysku, podatek od płac. Ponadto w każdym systemie podatkowym są podatki
konsumpcyjne (pośrednie), te przenoszone są zawsze na konsumenta.
 a) Przerzucanie podatku od renty gruntowej

Smith twierdzi, że podatek ten płaci dzierżawca, nie zmienia to jednak faktu, że w sensie ekonomicznym
podatek ten obciąża inny podmiot, a mianowicie właściciela ziemskiego. Uzasadnia to w nast. sposób:
- dzierżawca gruntu „wykłada należność podatkową”
- właściciel ziemski „wyłożoną należność podatkową” musi uwzględnić przy kwocie otrzymywanej tenuty
(dzierżawy).

Motywem działania dzierżawcy jest zawsze uzyskanie godziwego zysku. Wysokość podatku ten zysk
znacząco obniża. Z uwagi na to, dzierżawca, rekompensując utratę dochodu, stara się odpowiednio
zmniejszyć wysokość tenuty (dzierżawy), którą płaci właścicielowi ziemskiemu. Najprostszym wyjściem
jest w takim przypadku stosowne umniejszenie poziomu tenuty (dzierżawy) o kwotę zapłaconego podatku.
Smith zauważa, że taka polityka fiskalna może prowadzić do ubożenia właściciela ziemskiego, gdyż wzrost
wysokości podatku od renty gruntowej będzie prowadził dzierżawcę do postępowania zgodnie z regułą: „im
więcej płacę podatku, o tyle mniejszą płacę dzierżawę”.

b) Przerzucanie podatku od czynszu z domu.

Smith traktuje czynsz za budynek jako zysk od kapitału budowlanego. Twierdzi, że przedsiębiorca
budowlany nie może ponosić podatku od czynszu z 2 powodów:
1) dlatego, że dochód z czynszu ma z góry określone przeznaczenie  utrzymanie domu w dobrym
stanie.
2) Poziom czynszu z domu należy przyrównać do tego możliwego poziomu dochodu, który właściciel
kapitału mógłby uzyskać z innego źródła. Godziwy poziom zysku przynosi zawsze kapitał
wypożyczony za dobrym zabezpieczeniem. Zdaniem Smitha poziom dochodu z czynszu musi być
zatem kształtowany na poziomie równym co do wysokości poziomowi dochodu, który można
uzyskać z tytułu kapitału wypożyczonego.

Smith uważa, że podatek od czynszu powinien ponosić najemca, a nie przedsiębiorca budowlany.
Przedsiębiorca budowlany, wykorzystując stosunek zależności z najemcą, odsuwa od siebie ciężar podatku,
odpowiednio kształtując wysokość komornego.
Zakres przerzucalności podatku od czynszu z domu jest bardzo zróżnicowany i zależy przede wszystkim od
stopnia bogactwa najemcy.
Podatek od czynszu z domu w większym stopniu obciąża ludzi zamożnych, w mniejszym ubogich.

c) Przerzucanie podatku od zysku.

Kapitał nie może być bezczynny, dlatego życie gospodarcze wymusza czasami umieszczanie kapitału w
przemyśle, handlu i rolnictwie. I każdy, kto używa kapitału zgodnie z jego ideą, powinien otrzymywać
wynagrodzenie.

W dochodzie z kapitału wyróżnić można 2 części składowe:

1) oprocentowanie,
2) premię za ryzyko.

Podatek od dochodu otrzymanego w formie oprocentowania powinien ponieść właściciel kapitału.

Natomiast podatek w tej części, który stanowi obciążenie premii za ryzyko, nie może obciążać właściciela
kapitału, dlatego ciężar podatku w tej części musi być przesunięty w sposób, który samoczynnie wynika z
mechanizmu rynkowego. W przeciwnym razie budżet może ponieść straty. Owe starty finansowe wynikać
będą z faktu, że restrykcyjne opodatkowanie właściciela kapitału może go skłonić do wywiezienia kapitału
z kraju, ulokowanie go za granicą, a to będzie niekorzystne z punktu widzenia interesu publicznego.
 d) Przerzucanie podatku od płac.

Podatek od płac w przemyśle i podatek od płac w rolnictwie mają jedną wspólną cechę – podlegają tym
samym regułom, które sprawiają, że zarówno robotnicy przemysłowi, jak i rolni podejmują działania w celu
zrekompensowania poniesionego ciężaru podatku.

Forma i zakres rekompensaty są pochodną:

1) popytu na siłę roboczą,
2) poziomu cen towarów konsumpcyjnych.

Robotnicy przemysłowi utratę dochodów spowodowanych podatkiem od płacy rekompensują wywierając

presję finansową na właścicielu fabryki - żądając podwyżki płac. Podwyższając płace, fabrykant uruchamia
zjawisko dalszego przenoszenia ciężaru podatku. Polega ono na tym, że poprzez podwyżkę płacy roboczej
dokonywana jest podwyżka ceny wytwarzanych towarów obejmująca „nowy poziom płac” i obarcza
konsumenta, który jest odbiorcą wytwarzanych przez robotników towarów. Zatem ostatecznie proces
przerzucania obejmuje ostatecznie tez tych, którzy do niego doprowadzili (robotników przemysłowych).

Robotnicy rolni wykorzystują natomiast relację między nimi a dzierżawcami rolnymi. Podwyższenie płacy
robotników rolnych oznacza odpowiednie zmniejszenie poziomu syków dzierżawców rolnych. Dzierżawcy
rolni, jeżeli chcą zachować na dotychczasowym poziomie swoje dochody, muszą zmniejszyć poziom tenuty
(dzierżawy) należnej właścicielowi ziemskiemu.

e) Przerzucanie podatków od towarów konsumpcyjnych.

Formą uzyskiwania dochodów budżetowych przez państwo jest obciążenie dochodów „pośrednio
podatkiem od artykułów konsumpcyjnych”. Opodatkowanie konsumpcji może wykazywać tendencję
wzrastającą w miarę tego, jak zanikać będą źródła, z których czerpać można podatki bezpośrednie.

Oceniając formę i zakres opodatkowania artykułów konsumpcyjnych Smith dostrzega następujące

prawidłowości:
1) w każdym społeczeństwie wyróżnić można 2 grupy ludności:
a) bogatych i rozrzutnych,
b) ubogie warstwy.
2) wśród dóbr konsumpcyjnych są zarówno:
a) przedmioty zbytku, czyli towary luksusowe – niekoniecznie potrzebne każdemu człowiekowi
b) artykuły „pierwszej potrzeby”, czyli towary niezbędne do życia.
Struktura zamożności, wynikające z tej struktury preferencje i nawyki konsumpcyjne sprawiają, że „bogaci i
rozrzutni” przyczyniają się do zwiększenia dochodów podatkowych w stopniu zdecydowanie większym,
aniżeli niższe, ubogie warstwy ludności.

8. Reguła edynburska Davida Ricardo i jej znaczenie.

Reguła edynburska: leave them as you find them wskazuje przesłanki racjonalnej polityki podatkowej:
opodatkowanie powinno pozostawić każdego we względnie takiej samej sytuacji dochodowej i
majątkowej, w jakiej go zastało. A zatem trzeba porównać warunki dochodowe i majątkowe podatnika
przed i po opodatkowaniu i ocenić, w jakim położeniu znajduje się źródło podatku po zapłacie podatku.

Podatki nie powinny naruszać źródeł dochodu podatkowego, bowiem stanowią one podstawę prowadzenia
działalności gospodarczej ani też ograniczać takiej kapitalizacji dochodów, która jest niezbędna do dalszego
rozwoju gospodarki. Ograniczenie lub zniszczenie źródła dochodu podatkowego może:
 Szkodzić produkcji
 Zwalczać lub utrudniać proces bogacenia się ludności
Zalecenia dla polityki podatkowej wynikające z reguły: wysokość podatku powinna być ustalona na takim
poziomie, by nie ograniczać sił finansowych podatnika. W sile finansowej podatnika tkwi bowiem
przyszłość państwa – bez wydajnych źródeł podatków nie jest możliwe utrzymanie bytu państwa oraz
rozwój gospodarczy i społeczny. Tak więc interes państwa wymaga dbałości o zachowanie źródeł podatku.

Idea neutralności podatkowej zawarta w regule edynburskiej: pod wpływem obciążenia podatkowego musi
zmieniać się sytuacja dochodowa i majątkowa podatnika. Jednakże zmiana tej sytuacji nie może przekreślać
podstaw tej działalności, dzięki której dochód i majątek powstały. Dlatego też po nałożeniu podatku
sytuacja dochodowa i majątkowa powinna pozostać „tylko w miarę niezmieniona”.

Racjonalna polityka podatkowa musi być:

 Przyjazna dla podatnika
 Przyjazna dla państwa (trwały, pewny i wzrastający dochód budżetowy)
 Przyjazna dla tworzenia przesłanek wzrostu gospodarczego

9. Zasada równości ofiar Johna Stuarta Milla jako podstawy kształtowania

opodatkowania.

Przesłanką sprawiedliwości obciążeń podatkowych jest dla Milla zasada równego traktowania
podatników. Oznacza to:
 Taką samą ofiarę podatkową lub
 Taką samą stratę w dobrobycie

Strata w dobrobycie jest równa co do wartości stracie w dochodzie spowodowanej zapłatą podatku. Tak
więc poziom dobrobytu jest zawsze funkcją dochodu. Ze względu na to podatnicy o takim samym co do
wysokości poziomie dochodu powinni płacić równe podatki, a o odmiennym poziomie dochodu – podatki
różne co do wysokości.

Wg Milla reguła sprawiedliwości nakazująca równe traktowanie musi być przeniesiona na świadczenia
podatkowe. Finansowa ofiara podatkowa z punktu widzenia podatnika umniejsza możliwość zaspokojenia
dóbr prywatnych, a zatem im wyższy podatek tym mniejsza możliwość zapewnienia indywidualnego
szczęścia w zakresie konsumpcji. Wymogi sprawiedliwości skłaniają do sformułowania żądania
kształtowania obciążeń podatkowych w taki sposób, by równa ofiara finansowa wywoływała równy
ubytek korzyści u osób podlegających opodatkowaniu.

U podstaw koncepcji podatkowej Milla leżą dwie tezy:

1. korzyść odnoszącą się do dochodu można zmierzyć – łączna korzyść zawsze wzrasta wraz ze
wzrostem dochodu i można ustalić, o ile ona wzrasta
2. krzywa korzyści dochodu jest zawsze taka sama

Wniosek: osoby o takim samym dochodzie poświęcają taką samą korzyść, tzn. ponoszą równą ofiarę, jeżeli
płacą taki sam podatek.

Koncepcja równej ofiary Milla służyła uzasadnieniu i usprawiedliwieniu opodatkowania zgodnego z zasadą
zdolności płatniczej.
10. Socjalna funkcja opodatkowania Adolfa Wagnera.

Wg Wagnera idea opodatkowania nie polega wyłącznie na realizacji celów fiskalnych. Oprócz funkcji
dochodowej podatki spełniają także funkcje interwencyjne (gospodarcze, społeczne, polityczne) oraz
funkcję socjalną.

Koncepcja podatkowa zakładała, że ponieważ stan dobrobytu społecznego odzwierciedlany przez

indywidualny majątek i dochód był zróżnicowany, zróżnicowane powinno być również co do wysokości
obciążenie podatkowe poprzez zastosowanie progresji w systemie podatkowym. Jednak rozkład ciężarów
podatkowych miał stabilizować i utrwalać istniejący stan majątku, a tym samym istniejący podział dób.

Wagner chciał urzeczywistnić ideę państwa dobrobytu – punktem odniesienia był pogląd, iż zadaniem
państwa jest wspieranie kultury i dobrobytu, a także podniesienie najniższych klas, czyli funkcje
opiekuńcze. Państwo ma stwarzać przesłanki do realizacji sprawiedliwości społecznej, dlatego też musi być
wyposażone w większy niż dotychczas zakres władzy i władza ta musi być silna. Ma również mieć udział w
dokonywaniu korekty podziału dochodu narodowego, korekty rynkowego podziału „produktu socjalnego”
szczególnie na korzyść „klas nieposiadających”.

Podatki mają spełniać funkcję socjalną gdyż:

1. mogą osłabić zbyt rażące różnice w podziale produktu socjalnego, które są następstwem rynkowego
automatyzmu (posiadanego dochodu i majątku)
2. te rażące różnice są spowodowane przede wszystkim nierównym rozłożeniem środków produkcji
3. nierównomierne rozłożenie środków produkcji nie udaje się zrekompensować wysiłkiem, jaki
ubogie stany społeczne ponoszą dla wytworzenia produktu socjalnego
4. obowiązkiem państwa jest stworzenie warunków gwarantujących uzyskanie finansowej podstawy
egzystencji
5. nie każdy, głównie z przyczyn od siebie niezależnych, jest w stanie uzyskać na rynku taki dochód,
który może zabezpieczyć egzystencję
6. zabezpieczenie socjalne nie jest tylko pożądane, ale i niezbędne do harmonijnego rozwoju
społecznego
7. obowiązek zabezpieczenia socjalnego wynika z idei państwa i państwo nie może się od niego
uchylać
8. uzasadniona jest podatkowa redystrybucja produktu socjalnego.

Aby korygować niesprawiedliwości społeczne powinno się zwiększać progresywne opodatkowanie

dochodów wysokich po to, by wykorzystać je w ramach środków budżetowych do zwiększenia świadczeń
społecznych na rzecz grup najmniej uposażonych. Celem społecznym jest zmiana w proporcjach podziału
produktu socjalnego. Właściwe proporcje podziału produktu socjalnego mogą być zrealizowane, gdy
funkcjonują:
 progresywny podatek dochodowy (zróżnicowanie dochodu fundowanego i niefundowanego)
 podatek od dochodu niezasłużonego (zyski spekulacyjne, koniunkturalne)
 podatki majątkowe

Ze względu na źródła pochodzenia dochodu wyróżniamy:

Dochód fundowany –opiera się przede wszystkim na majątku i kapitale, to przede wszystkim:
1. zyski pierwotne, tj. kapitał zaangażowany we własne przedsiębiorstwa
2. zyski pochodne, tj. kapitał pożyczony
3. renty oparte na kapitale
Dochód niefundowany to:
1. płace
2. wynagrodzenie za usługi
3. dochody uzyskiwane z wykonywania wolnych zawodów
Progresja ma być zróżnicowana wg reguły: silniejsza progresja dochodów fundowanych ponieważ
reprezentują wyższy poziom i siłę, a łagodniejsza w stosunku do dochodów niefundowanych – są one
niższe, mniej pewne i chwiejne.

Wagner jest zwolennikiem łagodnej, umiarkowanej progresji, która ma zachować źródło podatku.
Niewłaściwa skala progresji może prowadzić do zaniku motywu zysku, a ten motyw jest warunkiem
funkcjonowania systemu gospodarczego opartego na prywatnej własności środków produkcji.

11. Zasady podatkowe Adolfa Wagnera.

Prawodawca budując system podatkowy, który powinien mieć zawsze stabilną i pewną podstawę, powinien
uwzględniać przesłanki konstrukcyjne, które wynikają z zasad podatkowych. Te zasady to wg Wagnera:
1. zasady polityki finansowej (pyt. 12)
2. zasady gospodarcze (pyt. 12)
3. zasady sprawiedliwości (pyt. 13)
4. zasady zarządzania podatkami (pyt. 13)

12. Zasady polityki finansowej i zasady gospodarcze.

A) Zas. polityki finansowej: „Przychód z opodatkowania musi być określony wysokością

zapotrzebowania, a zapotrzebowanie musi być pokrywane przychodem”. W tej tezie Wagnera zawarty jest:
a) postulat wydajności - w miarę jak rosną zadania państwa opiekuńczego (państwo zmierza do dobrobytu),
wzrasta zapotrzebowanie na wydajny dochód budżetowy (wzrastają wymagające sfinansowania potrzeby
publiczne). Właściwy poziom dochodu mają zapewnić podatki. Wydajność fiskalną podatku, czyli możność
uzyskania max dochodów bez uszczerbku dla danego źródła dochodów podatkowych, trzeba ocenić wg
kryterium – zdolność systemu podatkowego do sprostania wymogom (zadaniom) stawianym przez wydatki
publiczne.
Wagner dzielił podatki na pośrednie i bezpośrednie, jednak przy poszukiwaniu wydajnych źródeł
podatkowych większą uwagę zwraca na opodatkowanie bezpośrednie z uwagi na regresywność podatków
pośrednich.
b) postulat elastyczności podatku – zwiększenie bądź zmniejszenie dochodu podatkowego, stosownie do
zmieniającego się poziomu zapotrzebowania na wydatki publiczne. W sensie ekonomicznym – dopasowanie
się do zmiany kwoty, która ma zostać pokryta podatkiem.

B) Zas. gospodarcze:
a) ochrona źródeł podatku (gwarancja ochrony majątku i kapitału podatnika). Państwo, które nie chroni
źródła podatkowego, występuje przeciwko wolności gospodarczej. Zadaniem państwa jest czuwanie nad
tym, aby realizując funkcje fiskalne i niefiskalne nie naruszać funkcjonowania mechanizmu rynkowego.
Podatek uszczupla dochód i majątek prywatny, a tym samym modyfikuje porządek gospodarczy i
społeczny, ważne jest, aby ta zmiana porządku gosp. i społ. nie była arbitralna i dowolna, a więc
pozostawała w zgodzie z wolnością gospodarczą.
b) następstwa wywoływane przez zjawisko przerzucalności podatków – należy ustalić końcowy,
rzeczywisty rozkład ciężaru podatkowego aby wyjaśnić, kto i w jakim stopniu faktycznie ponosi
ekonomiczny ciężar utrzymania pastwa. Rezultaty badań powinny być wykorzystane przez ustawodawcę do
dokonania zmian w treści systemu podatkowego. Zmiany te mogą polegać na:
 nowym ujęciu poszczególnych rodzajów podatku w ramach istniejącego systemu podatkowego
 określeniu metod i zakresu korekty podatków w ramach systemu podatkowego
 określeniu przedmiotu opodatkowania z uwzględnieniem zjawiska przenoszenia ciężaru
podatkowego.
Zjawisko przerzucalności podatków nie jest problemem odnoszącym się do jednego podatku ale do zespołu
podatków, tj. systemu podatkowego.
13. Zasada sprawiedliwości i zasady zarządzania podatkami.

A) Zasada sprawiedliwości:
Wyznaczniki sprawiedliwości opodatkowania wg Wagnera to:
1. powszechność opodatkowania – wywodzi się z idei równouprawnienia, polega na objęciu
obowiązkiem podatkowym wszystkich rodzajów źródeł i wszystkich tych, którzy dochody
otrzymują. Ne wyklucza ustanawiania progów podatkowych zwalniających z opodatkowania z
uwagi na poziom minimum socjalnego. Nie narusza powszechności odmienne opodatkowanie
dochodów fundowanych i niefundowanch.
2. progresja – pozwala różnicować ciężar podatkowy w relacji do „ekonomicznej zdolności płatniczej”.
Dzięki progresji może dokonać się równomierne opodatkowanie, bardziej sprawiedliwy rozkład
ciężaru podatku. Jest instrumentem, który umożliwia eliminowanie nadmiernych nierówności
dochodowych.
B) zasady zarządzania podatkami:
Dotyczą 3 zagadnień:
1. określoności podatku (Smithowska zasada pewności) – dbałość o jednoznaczne i wyraźne określenie
wysokości świadczenia podatkowego. Przy określaniu obowiązków podatkowych powinno się:
 posługiwać jasnym i zrozumiałym językiem przepisów prawnych
 ograniczyć niezrozumiałą dla podatnika terminologię
 wprowadzić zasadę informowania podatnika o regułach opodatkowania
 administracja skarbowa musi działać w oparciu o tekst przepisów podatkowych
Określoność podatku ma gwarantować podatnikowi, że wysokość zapłaconego zgodnie z wymiarem
podatku będzie zbieżna z wysokością podatku wynikającą z przepisów podatkowych.
2. wygody podatku – musi łączyć interes opodatkowanej ludności i interes administracji skarbowej.
Elementami wygody podatku są: określenie terminu zapłaty, miejsca zapłaty i trybu postępowania
podczas płacenia podatku. Obowiązki te spoczywają na władzy ustanawiającej podatki.
3. najniższych kosztów ściągania podatków – wynika to z zasady ekonomiczności, dot. kosztów, które
z tytułu ściągania podatków ponosi podatnik jak i administracja skarbowa.

14. Koncepcja podatkowa Adolfa Wagnera.

Koncepcja Wagnera, która głęboko wynika w przyczyny i następstwa opodatkowania, jest wyraźnie
zaznaczonym zwrotem w dotychczasowej doktrynie podatkowej. Stanowi oryginalne i wszechstronnie
uzasadnione racjami ustrojowymi, gospodarczymi, społecznymi i etycznymi ujęcie zarówno funkcji
podatków (fiskalnych i niefiskalnych), jak i zasad podatkowych. W koncepcji Wagnera społeczny (etyczny)
cel opodatkowania jest tak samo ważny, jak cel fiskalny. (+ pyt. 10-13)

15. Koncepcja podatkowa Fritza Neumarka.

Neumark sformułował katalog zasad podatkowych, których przesłanką wyróżnienia oraz określenia treści
była wiedza o istocie i funkcjach opodatkowania, którą czerpał analizując zjawiska podatkowe w czasach
mu współczesnych (XX wiek) oraz z dorobku wszystkich swoich poprzedników.

Punktem wyjścia dla rozważań jest teza dot. zasad doktryny podatkowej. Wg Neumarka zadaniem doktryny
podatkowej jest wskazanie współzależności, które istnieją pomiędzy treścią i układem podatków a ustrojem
politycznym, gospodarczym, społecznym państwa. Ponieważ stosunki polit., gosp., i społ. jak również
uwarunkowania międzynarodowe są zmienne, nie ma gotowych, uniwersalnych i zawsze pewnych reguł
opodatkowania w państwie. Dlatego też Neumark nie wskazuje gotowych wzorów rozwiązań, ale
alternatywne, możliwe sposoby układania spraw podatkowych. Ważne jest również wskazanie możliwych
do wystąpienia następstw podatku (fiskalnych i niefiskalnych; zamierzonych oraz nieoczekiwanych). O
praktycznym zastosowaniu zasad podatkowych decyduje polityk, albowiem on ocenia przydatność zasad
jako skuteczne bądź nieprzydatne w kształtowaniu systemu podatkowego.

Dla Neumarka dobry system podatkowy (racjonalny) to taki, który jest wypadkową osiągnięć teorii i
mądrości praktyki, która uznaje za konieczne, aby wiedzę teoretyka wykorzystać przy stanowieniu
podatków.
4 grupy zasad podatkowych:
1) zasady fiskalno-budżetowe (pyt. 17)
2) zasady etyczno-społeczne (pyt. 16)
3) zasady ekonomiczne (pyt.17)
4) zasady techniki podatkowej

16. Znaczenie zasad etyczno-społecznych opodatkowania w ujęciu Neumarka.

Aspekt etyczny – tam, gdzie nakładane są ciężary finansowe, przestrzegać trzeba reguł:
1) Powszechności opodatkowania – naturalny porządek będący podstawą ładu w państwie nie
pozwala na tolerowanie różnic w sposobie traktowania członków społeczeństwa.
2) Równomierności opodatkowania (miary równego taktowania) – w ramach praw i
obowiązków wynikających z politycznej natury państwa można wyodrębnić w sposób
umowny:
 Ogólny stosunek na płaszczyźnie państwo a jednostka – miarą równego traktowania
jest kryterium podmiotowe; te same prawa i wolności ekonomiczne dla wszystkich
podmiotów, te same prawa i obowiązki dla wszystkich podlegających
opodatkowaniu.
 Szczególny stosunek na płaszczyźnie państwo a jednostka – kryterium równego
traktowania jest przedmiot podatku (przychód, dochód, zysk, majątek).
Sprawiedliwe są odmienne poziomy opodatkowania (progresja podatkowa lub inne
rozwiązania), zachowanie równości podatkowej oznacza konieczność traktowania
w sposób nierówny, zindywidualizowany, zróżnicowany, albowiem wysokość
podatku musi być pochodną poziomu przychodu, dochodu, zysku lub majątku.
3) Podatkowej redystrybucji dochodu i majątku (funkcja redystrybucyjna państwa)-
obowiązkiem państwa jest takie kształtowanie treści systemu podatkowego, by uwzględnić
właściwości redystrybucyjne opodatkowania. Zakres redystrybucji musi być wypadową
świadomej polityki gospodarczej i społecznej państwa, nie może decydować o tym wyłącznie
niewidzialna ręka rynku.

17. Zasady fiskalno-budżetowe i zasady ekonomiczne w ujęciu Neumarka.

A) Zas. fiskalno-budżetowe: w systemie gospodarki rynkowej potrzeba jest silnego

zaznaczenia interwencjonizmu państwa. Jednym z finansowych środków interwencjonizmu
jest podatek – dochód podatkowy pozwala sfinansować zadania, które ma realizować
państwo. Dochód podatkowy należy jednak zdobywać w sposób racjonalny i uzasadniony,
tzn.:
 W wystarczającej ilości – w wysokości potrzebnej do sfinansowania wydatków
publicznych, ale nie więcej, aby nie doprowadzić do fiskalizmu podatkowego.
Przesłanką poboru racjonalnych przychodów pod. jest tworzenie optymalnego
budżetu, tj. takiego, który nie narusza granic opodatkowania.
 W najtańszy sposób
Dyrektywizm podatkowy – to refleksja na temat zadań, które powinien spełniać podatek, czy określony
podatek lub system podatkowy jest przydatny czy też nieprzydatny dla realizacji celu fiskalnego
oczekiwanego przez państwo, jakie następstwa może mieć podatek dla podziału majątku i dochodu oraz
następstwa ogólnogospodarcze i ogólnospołeczne.

B) Zas. ekonomiczne: przy opodatkowaniu uwzględnić trzeba wpływ podatku na siłę i wzrost gospodarki.
Podatek powinien być środkiem, który w ręku państwa zapewnia stabilność finansową i ekonomiczną.
Należy stosować podatki w charakterze instrumentu antycyklicznego – podczas recesji ciężar podatku
powinien być zmniejszany, podczas fazy boomu podnoszony.

Konflikt celów, który pojawia się podczas kształtowania polityki wzrostu gospodarczego za pomocą
systemu podatkowego:
 Niefiskalna polityka podatkowa może narazić na niebezpieczeństwo realizację funkcji fiskalnej
 Cel polityki koniunkturalnej może być niezrealizowany nawet wówczas, gdy jest celem realnym
(gdy zbyt często dokonuje się zmian metod i sposobów podatkowego oddziaływania)
 Podatkowe uprzywilejowanie wybranych gałęzi produkcji, form przedsiębiorczości może
powodować gorsze pod względem podatkowym traktowanie innych podmiotów
 Polityka interwencjonizmu podatkowego w swoim oddziaływaniu nie powinna skupiać się
wyłącznie na wybranych gałęziach produkcji czy formach przedsiębiorczości, ale uwzględniać
podatkowe oddziaływanie w kontekście całej gospodarki
 Zbyt głęboko sięgająca redystrybucja dochodów może przynieść zagrożenie dla wzrostu gosp.,
albowiem ujemnie wpłynie na proces tworzenia kapitału.

Reguły postępowania w zakresie spraw podatkowych:

 Nałożenie podatków powinno zmuszać rząd do oszczędnego, gospodarnego, racjonalnego i
zdyscyplinowanego dysponowania dochodami podatkowymi
 Należy wyważać wzajemne korzyści i zagrożenia płynące z poszczególnych form opodatkowania
 Granicą obciążeń podatkowych jest nienaruszalność źródeł opodatkowana.

18.Koncepcja ekwiwalencji jako podstawa kształtowania ciężarów podatkowych (81)

Zarówno koncepcja ekwiwalencji jak i zdolności płatniczej dotyczą kryteriów i zasad rozłożenia ciężarów
podatkowych.

Zasada ekwiwalentności zakłada, że państwo jest związkiem celowym powołanym do realizacji wspólnych
zdań. Każdy, kto chce czerpać korzyści z działalności państwa musi za te korzyści płacić. Istota relacji
między państwem a obywatelem opiera się na zasadzie świadczeń wzajemnych, tzn. że obowiązek
utrzymania państwa nie jest naturalną konsekwencją przynależności państwowej, ale wynika z odpłatności
za usługi świadczone przez państwo.

Motto tej zasady brzmi:

podatek jest wspólną powinnością obywateli i ceną za korzyści jakie daje im państwo.
Obowiązek podatkowy pojawia się tylko, gdy obywatel otrzymuje od państwa korzyści. Podatnik nie jest
więc poddanym państwa, ale równouprawnionym partnerem.

Opodatkowanie to rodzaj szczególnej wymiany między państwem a podatnikiem, zbliżonej do aktu

wymiany dóbr w gospodarce prywatnej- państwo uzyskuje podatkowy dochód, a podatnik świadczenia
wzajemne. Ważne jest by zachować proporcjonalność między tymi świadczeniami.
Dzięki tej wzajemności korzyści podatek zbliża się swym charakterem do kategorii ceny i podatku
celowego.

Zasada ekwiwalencji zakłada, że:

 podatnik ma świadomość na jakie indywidualne świadczenia, z których bezpośrednio lub pośrednio
korzysta, podatki są przeznaczone- nikt nie ma obowiązku finansowania tych świadczeń państwowych,
 których sam nie chce indywidualnie uzyskać,
 podatnik decyduje na co i w jakiej wysokości mają być przeznaczane pochodzące od niego dochody
podatkowe- wpływa na treść i zakres zadań spełnianych przez państwo, co budzi przekonanie o
sprawiedliwości państwa kierującego się tą zasadą.

W praktyce istnieje jedynie możliwość ograniczonego zakresu zastosowania reguł ekwiwalentności w

systemie podatkowym.
Zasada ta zachowa przydatność, gdy podaż dóbr publicznych przyniesie korzyść nie wszystkim, lecz tylko
niektórym członkom społeczeństwa. Stosuje się więc finansowe opłaty szczególne (podatki i opłaty
lokalne), które mają charakter celowy i płaci je tylko ten kto otrzymuje dane świadczenie ze strony państwa.

Na podstawie tej koncepcji można sformułować bardzo ogólną tezę: ustalenie zasad polityki podatkowej i
wydatków publicznych wiąże się z politycznym procesem sprawowana władzy. Społeczeństwo nie będzie
więc skłonne do popierania (akt wyborczy) takiego programu finansowego i gospodarczego władzy, który
nie przyniesie mu oczekiwanych korzyści.

Słabości zastosowania teorii ekwiwalencji:

 nie jest możliwe wskazanie bezpośredniego związku między rozmiarami świadczenia podatkowego, a
korzyścią uzyskaną przez podatnika,
 stosunek pomiędzy finansową ofiarą, a finansową korzyścią nie jest tworzony przez każdy podmiot w
wyniku swobodnej decyzji- zależy od decyzji władzy, a to przekreśla partnerstwo stron stosunku.
 powszechność opodatkowania- podatek powinien płacić tylko ten, kto żąda od państwa konkretnych
korzyści, natomiast z tradycyjnych korzyści (bezpieczeństwo zew. i wew.) korzysta przecież każdy,
niezależnie od tego czy i jak spełnia obowiązki podatkowe.

19.Koncepcja zdolności płatniczej jako podstawa kształtowania obciążeń podatkowych (84)

Nawiązuje ona do zasady nadrzędnej państwa, która nakazuje władzy państwowej zapewniać normalny bieg
życia społecznego i gospodarczego, urzeczywistniać dobro publiczne zgodnie z finansowymi
możliwościami. Państwo ma realizować interes całego społeczeństwa, a nie tylko wybranej grupy
społecznej.

Koncepcja zdolności płatniczej zakłada, że:

 obowiązek świadczeń podatkowych wywozi się wprost z faktu przynależności państwowej, jest
naturalnym i oczywistym obowiązkiem obywatelskim,
 obowiązek ten należy oddzielić od obowiązku świadczeń wzajemnych państwa, wydatki publiczne nie
mogą być traktowane w kategoriach kompensacyjnych zobowiązań państwa wobec podatnika,
 spełnienie obowiązku nie stwarza żadnych uprawnień po stronie podatnika do formułowania żądań pod
adresem państwa, co do sposobu podziału dochodów podatkowych, państwo zyskuje swobodę w
podejmowaniu decyzji o kierunkach, strukturze i poziomie wydatków publicznych,
 podatnik nie płaci za indywidualnie otrzymane świadczenie
 podatek nie ma charakteru ceny ani cech celowości,
 podatnik, jak każdy członek społeczeństwa, uczestniczy w określonych korzyściach, jednak korzyść nie
jest oparta na kryterium wysokości spełnianych świadczeń podatkowych.

Według tej koncepcji, sposobem indywidualizacji ciężaru podatkowego, powinna być zasada
sprawiedliwości poziomej (równe traktowanie równych) i sprawiedliwości pionowej (to, co pod względem
podatkowym jest nierówne, powinno być w konsekwencji nierówno- w sposób zróżnicowany,
opodatkowane). Reguły te oznaczają, że podatnicy o odmiennych dochodach mają płacić różne udziały
podatkowe, a podatnicy o takim samym poziomie dochodów, powinni płacić takie same udziały podatkowe.

Zasada zdolności płatniczej wiąże się z progresją podatkową. Zbyt stromy stopień progresji nie jest
wskazany, gdyż niszczy źródło podatków i osłabia podstawy bytu finansowego państwa.
Ta koncepcja jest przekładana na reguły opodatkowania i wprowadza rozwiązania o charakterze
systemowym:
1) Sposób wyboru przedmiotu opodatkowania- usprawiedliwione i uzasadnione jest tylko podatkowe
obciążenie takich zdarzeń, przedmiotów, które mogą obiektywnie świadczyć o zdolności płatniczej
podatnika. Wybór przedmiotu nie może być dowolny, arbitralny, lecz świadomy, przemyślany i
racjonalny.
Według przedmiotu ustala się podatki: przychodowe, dochodowe, majątkowe, od dokonanych
wydatków. Jedynie przy podatkach od dochodu wydatkowanego nie można niezawodnie
wnioskować o ekonomicznej zdolności płatniczej podatnika.
2) Przedmiot opodatkowania- powinien być zgodny z pozostałymi elementami obowiązującego
systemu podatkowego, nie może być sprzeczny ani niespójny i wyizolowany. Prowadziłoby to do
dysharmonii systemu podatkowego.
3) Taryfa progresywna- ma zapewnić wydajność podatków. Gdy nawiązuje się do rzeczywistej
zdolności płatniczej podatnika nie ma sprzeczności pomiędzy nakazem maksymalizacji dochodów
podatkowych a sprawiedliwością opodatkowania. Układ progresywnych stawek powinien
uwzględniać efekt krzywej Laffera.
4) Indywidualizacja obciążenia podatkowego- zasada ta musi równocześnie w odniesieniu do
poszczególnych rodzajów podatków wskazywać kryteria, za pomocą których należy różnicować
ciężar podatku. Zasady różnicowania powinny mieć charakter reguł o powszechnym zastosowaniu.

20.Przesłanki budowy systemu podatkowego. (88)

Podstawowe problemy przy budowie systemu podatkowego:

1. ścieranie się przeciwstawnych interesów- Skarbu Państwa i podatnika,
2. specyficzne cechy podatków i konstrukcji prawnych, które trudno zsynchronizować rozwiązaniami
przyjętymi w innych gałęziach prawa,
3. zadania fiskalne i niefiskalne muszą być względem siebie niesprzeczne,
4. konieczność zapewnienia ochrony praw podatnika i przeciwstawienie się fiskalizmowi,
5. wyznaczenie granic opodatkowania,
6. zapewnienie zasady stabilności systemu- brak doraźnych, fragmentarycznych i dyktowanych
motywami fiskalnymi zmian konstrukcji prawnych podatku,
7. uwzględnienie międzynarodowych aspektów opodatkowania.

Punktem wyjścia do kształtowania modelu podatkowego powinny być rozwiązania przyjęte w konstytucji, a
przede wszystkim podstawowe zasady dotyczące opodatkowania, a także formy zabezpieczenia własności.
Podstawowe zasady, według których zgodnie z Konstytucją powinny być budowane obciążenia podatkowe
to:
 zasada ustawowego charakteru obowiązku podatkowego i zasada legalizmu
 zasada powszechności i sprawiedliwości
 zasada równości opodatkowania
 zasada stabilności

Zalecenia dotyczące form i sposobów budowania reguł opodatkowania:

 podatki nie powinny pozbawiać osób fizycznych i osób prawnych dochodu lub majątku w takim
stopniu, który uniemożliwia korzystanie z prawa własności
 zapłata podatku przez osoby fizyczne nie może zagrażać ich egzystencji
 obciążenia podatkowe nie powinny naruszać prawa do prowadzenia działalności gospodarczej, a dzieje
się tak gdy podatki w sposób istotny naruszają prawo własności.

Przesłanką budowy systemu podatkowego nie może być rozwiązanie problemów dotyczących bieżącej
sytuacji budżetu, ponieważ pojawia się zagrożenie, że motyw fiskalny (zwiększenie dochodów
budżetowych) spowoduje, że inne wartości nie będą respektowane w należyty sposób.
Relacja pomiędzy funkcją fiskalną (dochodową) a niefiskalną (szczególnie ważna dla spójności systemu
podatkowego) uzależniona jest od funkcji jaką powinno spełniać państwo:
a) jeżeli ma spełniać i rozszerzać funkcje redystrybucyjne należy utrzymać wysoki stopień fiskalizmu
b) jeżeli ma sprzyjać i stymulować rozwój społeczno- gospodarczy (polityka interwencjonizmu) system
powinien coraz więcej środków pozostawiać w dyspozycji osób fizycznych i przedsiębiorców.
Państwo nie może wyzbyć się żadnej z tych funkcji, należy wiec włączyć oba te zadania do treści systemu
podatkowego.

Docelowy model podatkowy- działania prawodawcze muszą uwzględniać motyw racjonalności

(rozwiązania o charakterze docelowym), musi istnieć wizja systemu podatkowego, do którego poszczególne
rozwiązania ustawodawcze mają doprowadzić. Każdy kolejno konstruowany i ustanawiany podatek będzie
racjonalnym ogniwem systemu podatkowego. Zachowana zostanie wewnętrzna spójność.

Źródła podatkowe są fundamentem budowy systemu podatkowego. Dochód podatkowy państwa powstaje
dzięki temu, że dokonuje się na drodze władczej finansowe okrojenie części przychodu, dochodu (zysku),
majątku, a także dochodu wydatkowanego- podmiotów podporządkowanych władzy państwowej (zarówno
osób fizycznych, jak i podmiotów gospodarczych). Państwo musi ustanowić konstytucyjne gwarancje
dotyczące sposobu ustalania i realizacji świadczeń podatkowych.
Budowa systemu podatkowego uwzględnia uwarunkowania ustrojowe, gospodarcze, społeczne, jak również
te, które kształtują mentalność i moralność podatkową.
Wskazując źródła dochodów określa się kto tworzy dochód podatkowy państwa oraz jaka jest ekonomiczna
natura dochodów podatkowych, tzn określa się jaką częścią dochodu narodowego jest podatek.
Ponieważ każdy podatnik uważa skarb publiczny za wroga, system podatkowy musi uwzględniać zarówno
granice ekonomiczne, jak i psychologiczne opodatkowania.

Etapy wyboru źródła podatku:

1. od przychodu podatnika
2. od dochodu (zysku) podatnika
3. od majątku oraz dochodu wydatkowanego

proces określania źródeł dochodów podatkowych musi pozostawać pod kontrolą parlamentu.

Fiskalizm a zasada sprawiedliwości:

a)fiskalizm podatkowy- w miarę wzrostu dochodu, zysku, majątku podatnika wzrasta również- ale w sposób
podatnika zniechęcający- udział podatków w jego dochodzie, zysku, majątku.

b)zasada sprawiedliwości- efektywność opodatkowania (opodatkowanie optymalne, wydajne, skuteczne)

nie powinna przekreślać moralnie akceptowanych granic opodatkowania.
Sprawiedliwość opodatkowania nie przekreśla sprawnej realizacji funkcji dochodowej podatku.

21.Opodatkowanie progresywne a proporcjonalne (92)

A) Progresja podatkowa
Jest to jeden z elementów konstrukcji podatku, przesądza o wydajności fiskalnej opodatkowania.

 wysoka stopa progresji podatkowej może prowadzić do negatywnych zjawisk:

 opór podatkowy, zmniejszenie dochodów podatkowych
 efekt antymotywacyjny w gospodarce, zmniejszenie akumulacji finansowej przedsiębiorców

 łagodna, ograniczona progresja powoduje, że:

 wzrasta skłonność do legalnego powiększania dochodów
 zmniejsza się skłonność do ukrywania dochodów
 zmniejsza się ryzyko transferu zysków za granicę
Stymulacyjne oddziaływanie podatku: ograniczenie wysokiego stopnia fiskalizmu- relatywnie niskie
podatki- więcej środków finansowych w dyspozycji przedsiębiorców- zachęta do inwestycji- wzrost
produkcji.

Wady, które są przypisywane progresji podatkowej, nie wynikają z istoty progresywności, ale są
następstwem niewłaściwego korzystania z progresji

B) Opodatkowanie proporcjonalne
Wiąże się z wprowadzeniem podatku liniowego. Niektóre państwa europejskie wprowadziły ten
podatek (w Rosji i na Ukrainie 13%, na Litwie 33%).
Istnieją trzy możliwe do zastosowania rozwiązania konstrukcyjne:
1. podatek dochodowy proporcjonalny bez kwoty wolnej od podatku,
2. podatek dochodowy z zastosowaniem minimum wolnego od opodatkowania i stałej stawki
proporcjonalnej,
3. ryczałt, który w istocie jest opodatkowaniem przychodu, bez odliczenia kosztów, ulg, ale z
zastosowaniem jednolitej stawki.

Zalety:
 wydajność fiskalna
 prostota rozwiązań konstrukcyjnych
 większa czytelność dla podatników
 może przyspieszać tworzenie kapitału, korzystnie wpływać na produktywność i rozwój
 spełnienie założeń sprawiedliwości
Wady:
 powstaje efekt regresywności podatkowania, sprzeczność z zasadą zdolności płatniczej
 może doprowadzić do spadku dochodów budżetu państwa
 nie ma dowodów na to, że będzie on stymulował rynek pracy
 może powodować wzrost nierówności dochodów (najwięcej zarabiający będą płacić mniej, a
najbiedniejsi więcej niż wcześniej)

22.Harmonizacja prawa podatkowego, aspekt doktrynalny i normatywny (100)

Harmonizacja podatków ma znosić różnice podatkowe między poszczególnymi państwami (Unii

Europejskiej) i eliminować rozwiązania, które zniekształcają konkurencję w międzynarodowych stosunkach
gospodarczych.

A) Aspekt doktrynalny- harmonizacja nigdy nie była celem samym w sobie, miała służyć realizacji zadań
wynikających z Traktatu Rzymskiego. W doktrynie wskazywano różne możliwe do przyjęcia ujęcia
definicyjne.
Skrajną propozycją było całkowite ujednolicenie konstrukcji podatkowych, a zwłaszcza stawek
podatkowych, ulg i zwolnień, dotyczących podatków pośrednich i bezpośrednich, tak aby powstał jednolity
system podatkowy.
Inną propozycją było zbliżanie i dostosowywanie systemów podatkowych poszczególnych państw tak, by
możliwe było realizowanie zadań gospodarczych i ekonomicznych ujętych w Traktacie Rzymskim.

Formy harmonizacji podatków wg D.Dossera:

1. harmonizacja zrównoważona- zrównanie stóp podatkowych,
2. harmonizacja zróżnicowana- zrównanie struktury całych systemów podatkowych przy zachowaniu
różnic pomiędzy stopami podatkowymi,
3. harmonizacja standardowa- dostosowanie zróżnicowane, które uwzględnia standardowe kryteria
oceny pozytywnych i negatywnych następstw harmonizacji.
B) Aspekt normatywny- rola podatków pośrednich i bezpośrednich w urzeczywistnianiu idei wspólnego
rynku jest odmienna.
 Podatki pośrednie wywierają wywierają bezpośredni wpływ na wymianę handlową. Obciążają
czynności faktyczne i prawne, wiążą się ze zjawiskiem przerzucalności. Harmonizacja podatków
pośrednich ma usunąć przeszkody w nieskrępowanym przepływie towarów i usług, a zakres tej
harmonizacji ma być taki, jaki jest niezbędny, a więc konieczny do utworzenia i funkcjonowania
rynku wewnętrznego.
 Podatki bezpośrednie wpływają na treść stosunków gospodarczych, a więc na wybór miejsca
działalności, poziom zatrudnienia, wielkość kapitału przedsiębiorstw itd. Różnice w konstrukcji
podatków bezpośrednich mogą niekorzystnie wpływać na sytuację podmiotów gospodarczych, w
szczególności na transfery kapitałów pomiędzy spółkami macierzystymi a filiami lub spółkami
zależnymi, które mają siedziby w różnych państwach. Może tu być dokonane ujednolicenie takich
regulacji podatkowych państw członkowskich, które bezpośrednio wpływają na utworzenie lub
funkcjonowanie wspólnego rynku.

Harmonizacja podatkowa zakłada przestrzeganie zarówno wymogu równych warunków, jak i jednolitych
zasad konkurencji jako przesłanek ujednolicania przepisów podatkowych. W zakresie równości podmiotów
gospodarczych najistotniejsze jest to, by nie stosować podatkowej dyskryminacji bądź podatkowego
uprzywilejowania określonych regionów, gałęzi produkcji bądź przedsiębiorstw.
W Polsce powstaje przez to poważny problem funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych. Bardzo
wiele polskich firm zgodnie z prawem wspólnotowym nie będzie już mogło uzyskiwać dodatkowych
korzyści podatkowych.

Generalnie harmonizacja podatków powinna gwarantować nieskrępowany ruch towarów i usług na

wspólnym rynku, swobodę prowadzenia działalności gospodarczej oraz przepływ kapitału.

23.Raje podatkowe i ich znaczenie (105)

Operacje dokonywane w rajach podatkowych są groźne dla stabilności systemu podatkowego, jest to
niekontrolowana działalność finansowa. W rajach umieszczono dotychczas 5 bilionów dolarów, czyli
połowę środków inwestowanych poza granicami państw. Przez to mniej więcej 1/3 światowych dochodów
pozostaje nieopodatkowana.

Każde państwo ma prawo do:

 własnego systemu podatkowego
 swobody przepływu kapitału
 wolności gospodarczej
Musi jednak jednocześnie przestrzegać zasady przejrzystości i czystości rynku finansowego, czyli musi być
gotowe do przekazania wszelkich informacji dotyczących przeprowadzanych operacji finansowych.

Istotą raju podatkowego jest zachowanie dyskrecji co do zakresu i treści przeprowadzanych w nich operacji
finansowych. Nie pyta się tu o pochodzenie kapitału, o motywy zakładania spółek ani o sens
przeprowadzanych operacji.

Klasyfikacja (grupy) rajów podatkowych:

1. zachowuje się pełną tajemnicę podejmowanych operacji i nie współpracuje się z organami
międzynarodowymi, np. Wyspy Dziewicze, Cypr, Mauritius, Seszele,
2. obowiązuje częściowa tajemnica operacji i niechęć do współpracy z organami międzynarodowymi,
np. Andora, Barbados, Makao, Malta.
3. występuje wyraźna gotowość do ograniczonej współpracy z organami międzynarodowymi, np.
wyspy Man i Jersey, Luksemburg, Szwajcaria
4. miejsca prania brudnych pieniędzy (handel narkotykami, bronią, przemyt, nierząd), np. Wyspy
Bahama, Wyspy Marshalla, Filipiny, Dominikana, Kajmany, Rosja, Liban.
Żadne z rozwiązań próbujących ograniczyć znaczenie rajów podatkowych nie zostało zastosowane,
ponieważ oznaczałoby ono próbę ograniczenia wolności gospodarczej. W niektórych państwach przyjmuje
się ustawodawstwa antyrajowe, jednak ich skuteczność jest ograniczona.

24.Aspekt ustrojowy podatku (109)

Podatek ma aspekt ustrojowy (konstytucyjny), ponieważ dotyczy bezpośrednio stosunku między państwem
a obywatelem. Stosunki te są oparte na prawie, o rodzajach i formie poboru podatków decyduje parlament.
Granice swobody parlamentu w określaniu treści obowiązku podatkowego
wyznaczają normy konstytucyjne. Konstytucja musi być zasadniczą, normatywną podstawą opodatkowania
i gwarantować:
 podatnikowi- poszanowanie ochrony wolności i praw ekonomicznych,
 państwu- dochód z podatków i innych danin publicznych.

Podatki a konstytucja: normy konstytucyjne wpływają na stanowienie ustaw podatkowych i na stosowanie

prawa podatkowego.

1. Konstytucja w hierarchii źródeł prawa jest pierwszą wśród ustaw. Obowiązki podatkowe są
wprowadzane w formie ustaw zwykłych.
Podatnik nie jest własnością państwa, a równouprawnionym wobec niego podmiotem. Państwo
należy traktować jako wspólne dobro wszystkich obywateli.
Majątek podatnika musi być traktowany zgodnie z zasadami dotyczącymi wolności i praw
ekonomicznych. Ustawodawca ma swobodę w ustalaniu granic podatkowych, obciążenie nie może
być jednak równoznaczne z konfiskatą mienia.

2. Regulacja konstytucyjna opodatkowania musi przeciwstawiać się samowoli władzy w ustalaniu

(stanowieniu) obowiązków podatkowych i samowoli administracji państwowej w realizacji
(stosowaniu) obowiązków podatkowych.
Możliwa jest ocena, czy treść ustawy podatkowej nie rozmija się z zasadami konstytucyjnymi.

3. Normy podatkowe przyjęte w Konstytucji są zwrotem przeciwko samowoli politycznej w

arbitralnym układaniu treści systemu podatkowego. Partie polityczne realizując swój program,
również dotyczący zasad opodatkowania, muszą uwzględniać konstytucyjny aspekt opodatkowania.

4. Konstytucja daje stabilny fundament prawodawstwa podatkowego. Ustawodawca musi szanować

zasadę demokratycznego państwa prawnego, legislacja podatkowa musi mieć cechę przyzwoitości
legislacyjnej. Należy przestrzegać proceduralnych zasad tworzenia prawa podatkowego.

5. Wyrazistość konstytucyjnych regulacji sprawia, że Trybunał Konstytucyjny może oceniać, czy

spełnione są:
 zasada wyłączności ustawowej prawa podatkowego
 zasada prawidłowości legislacyjnej
 czy chronione są prawa i wolności ekonomiczne
 wymogi powszechności i równości
Konstytucja określa wzorzec, standard kontroli prawodawstwa podatkowego.

6. Zasady konstytucyjne są fundamentem stosowania prawa podatkowego. Przepisy tego prawa

powinny odwoływać się do wszystkich możliwych zasad konstytucyjnych. Ponieważ interes
państwa zawsze dominuje nad interesem jednostki, powstaje konieczność zapewnienia prawnej
ochrony interesów podatnika na płaszczyźnie stosowania tego prawa podatkowego.
25.Podatki w polskich Konstytucjach (111)

1. Konstytucja marcowa z 1921r. wprowadzała:

 ustawowy charakter obowiązków podatkowych,
 obowiązek przestrzegania zasad poprawności procesu legislacyjnego,
 zasadę powszechności obowiązku podatkowego.

2. Konstytucja kwietniowa z 1935r. wprowadzała normy:

 dotyczące danin publicznych (podatki, opłaty cła),
 wskazujące, że nałożenie danin publicznych może nastąpić tylko na mocy aktu ustawodawczego,
 określające wymóg zgodności podatkowego aktu ustawodawczego z Konstytucją.

Obie te Konstytucje wskazywały, że jedyną normatywną podstawą obowiązku podatkowego może być
ustawa, co stanowiło gwarancję praworządnego sposobu określania powinności podatkowych.

3. Konstytucja z 1952r.:
 całkowicie pomijała problematykę podatkową, degradacja tego prawa,
 obowiązki podatkowe wprowadzano na mocy uchwał i zarządzeń Rady Ministrów oraz zarządzeń
Ministra Finansów,
 naruszano zasadę praworządności materialnej i formalnej,
 pozbawiono podatnika skuteczne prawnych gwarancji ochrony własności,
 zjawisko fiskalizmu i patologii w stosowaniu prawa podatkowego.

4. Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997r. (podatki- rządy prawa, a nie rządy ludzi):

 władztwo podatkowe należy wyłącznie do parlamentu, a nie do organów władzy wykonawczej
 parlament ma swobodę w kształtowaniu obowiązków podatkowych, ale przy zachowaniu reguł
prawidłowej legislacji,
 wszystkie elementy konstrukcji prawnej podatku musi określać ustawa, która musi zawierać
postanowienia dotyczące: zakresu podmiotowego i przedmiotowego, stawki podatku, przyznawania
ulg, umorzeń i podmiotów zwolnionych od podatków,
 ulgi, umorzenia i zwolnienia podatkowe mają charakter systemowy, a nie uznaniowy,
 parlament, stanowiąc o treści obowiązków podatkowych musi przestrzegać wszystkich norm
konstytucyjnych, wyrażających zasady i wartości konstytucyjnie chronione (gospodarka rynkowa,
wolność działalności gospodarczej, własność prywatna, prawo dziedziczenia, zasada równości,
zakaz dyskryminacji itd.)

Wprowadzona więc została zasada ekonomiczności opodatkowania- obowiązek ochrony źródeł

opodatkowania i obowiązek nienaruszalności podstaw opodatkowania.
Naruszeniem wolności i praw jest dopiero wykroczenie ustawodawcy poza konstytucyjnie dopuszczalne
granice (materialne lub proceduralne)opodatkowania.
Dopuszczalność ograniczeń prawa własności musi być oceniana z punktu widzenia zasady
proporcjonalności (zakazu nadmiernej ingerencji) oraz zakazu naruszania „istoty” tego prawa.

Konstytucja ustanawia też zasadę powszechności opodatkowania oraz zasadę sprawiedliwości podatkowej
w ujęciu materialnym.

Ujęcie problematyki podatkowej w Konstytucji polskiej jest jej podniesieniem do rangi zasad
konstytucyjnych. Decyduje to o praworządnym stanowieniu obowiązków podatkowych, ma wpływ na treść
tych obowiązków oraz na ich stosowanie.
26.Zasady podatkowe sformułowane przez Trybunał Konstytucyjny

Tezy orzecznicze Trybunału przyczyniły się do procesu cywilizowania prawodawstwa podatkowego i miały
istotne znaczenie dla treści i formy przyjętych rozwiązań podatkowych w Konstytucji z 2 kwietnia 1997r.
Trybunał rozstrzygając w sprawach podatkowych był świadom ,że przeobrażenia w sferze gospodarczej
wymagają nowego spojrzenia na funkcje systemu podatkowego, nowych form opodatkowania, które
zastąpią dawne podatki.

Trybunał Konstytucyjny , zmagając się z niedemokratycznym stereotypem zasad tworzenia prawa

podatkowego w Polsce ( proces legislacji) , podejmował rozstrzygnięcia wyłącznie z punktu widzenia
norm konstytucyjnych.

Trybunał uznał, że nie jest powołany do oceny słuszności i celowości działania ustawodawcy podatkowego
dodał także, że wyłączność parlamentu w decydowaniu o obowiązkach podatkowych nie może
oznaczać aprobaty dla łamania reguł prawidłowej legislacji podatkowej. Trybunał uznał ,że pełna
swoboda w kształtowaniu zakresu i wysokości świadczeń podatkowych przysługuje parlamentowi
tylko wtedy gdy działa on w ramach i granicach Konstytucji RP.

Wcześniej orzecznictwo Trybunału dotyczyła przede wszystkim:

1. trybu ustanawiania podatków
2. trybu zmian prawodawstwa podatkowego
3. gwarancji ochrony interesu jednostki w aspekcie konstytucyjnych wolności i praw obywatelskich
4. materialnych wymogów stanowienia prawa podatkowego

Obecnie pozycje prawną Trybunału wyznacza Konstytucja z 2 kwietnia 1997r oraz ustawa o Trybunale
Konstytucyjnym. Dlatego też zgodnie z unormowaniem konstytucyjnym Trybunał orzeka m.in. w sprawach:
1. zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją
2. zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi
3. zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją RP,
ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami.

Orzeczenia Trybunału :
- maja moc powszechnie obowiązującą
- są ostateczne
- ich treść trzeba niezwłocznie ogłosić w organie urzędowym, w którym akt normatywny był
ogłoszony
- wchodzi w życie z dniem ogłoszenia

W wyjątkowych sytuacjach Trybunał może określić inny termin , dzieje się tak gdy:
- chodzi o ustawę (termin nie może przekroczyć 18 miesięcy)
- chodzi o inny akt normatywny (termin nie może przekroczyć 12 miesięcy)
- orzeczenie wiąże się z nakładami finansowymi, nieprzewidzianymi w ustawie budżetowej.
(Trybunał określa termin po zapoznaniu się z opinią Rady Ministrów)

Zgodnie z ustawą o Trybunale Konstytucyjnym konstytucyjność i legalność prawa badana jest w trzech
płaszczyznach:
1. treść aktu
2. kompetencji organu, który ten akt wydał
3. dochowania trybu wymaganego przepisami prawa do wydania aktu lub do zawarcia i ratyfikacji
umowy międzynarodowej

Trybunał spełnia nie tylko funkcję poręczyciela zasady legalności podatków, ale również spełnia zadania w
zakresie rehabilitacji władzy parlamentarnej, wskazując ,iż jej działania muszą być możliwe do weryfikacji
w punktu widzenia zasad konstytucyjnych. Jest to konieczne gdyż proces legislacyjny nie jest wolny od
błędów oraz od świadomych i celowych działań wynikających z kalkulacji politycznych.
27.Zasada wyłączności ustawy a treść obowiązków podatkowych

Zasada ta została zapoczątkowana fundamentalnym orzeczeniem Trybunału (Uw.4/88) w którym to

Trybunał uznał, że ustawa podatkowa nie może powierzać przepisom wykonawczym takich treści, które
dotyczą istoty obowiązku podatkowego. Jego zdaniem określać ją powinny 4 zasadnicze elementy
konstrukcji prawnej podatku:
- przedmiot
- podmiot
- podstawa opodatkowania
- stawki podatkowe
Może je regulować wyłącznie ustawa podatkowa, co oznacza, że Trybunał przyjmuje zasadę prymatu
ustawy w kształtowaniu treści obowiązku podatkowego!. W ten sposób gwarantuje on ochronę praw i
wolności ekonomicznych.

Utrwaleniem zasady wyłączności ustawy były kolejne orzeczenia Trybunału , również te które zapadły po
wejściu w życie Konstytucji. Główne punkty tych orzeczeń to:
- w aktach wykonawczych nie mogą znajdować się rozwiązania, które z mocy art. 217
Konstytucji zastrzeżone są do wyłączności regulacji ustawowej
- przepisy wykonawcze nie mogą regulować zakresu przedmiotowego, podmiotowego ,
podstaw opodatkowania i stawek podatkowych.
- W polskim porządku konstytucyjnym obowiązuje zasada regulowania treści obowiązku
podatkowego wyłącznie w aktach prawnych rangi ustawy.

Standardy prawne , które muszą być przestrzegane w prawidłowym procesie legislacyjnym:

1. przepisy wykonawcze mogą być wydawane wyłącznie na podstawie wyraźnego i szczegółowego
upoważnienia ustawy podatkowej
2. przepisy wykonawcze mogą być wydawane tylko w granicach upoważnienia ustawy podatkowej i
tylko w celu wykonania ustawy podatkowej
3. przepisy wykonawcze nie mogą zmieniać treści ustawy podatkowej, bo prowadziłoby to do
przeformułowania w akcie wykonawczym treści obowiązku podatkowego
4. należy uznać, że istnieje zakaz udzielanie subdelegacji

28.Zasada zakazu retroaktywności prawa podatkowego

Zasada ta odnosi się do sposobu uchwalania ustaw podatkowych i oznacza, że prawo podatkowe powinno
regulować sytuacje przyszłe , a nie przeszłe!. ( zasada lex retro non agit)
Chodzi tu o to iż prawo ma wyznaczać reguły postępowania które mają kształtować teraźniejsze bądź
przyszłe zachowania podatnika- moc wstecz przekreśla ta funkcję. Zasada ta nie została wskazana w
Konstytucji ale zdaniem Trybunału powinna stanowić jedna z podstawowych zasad porządku prawnego i
należy ja wywieść z konstytucji jako sytuacje zasady praworządności materialnej. Trybunał wywodzi ją
również z bezpieczeństwa prawnego i pewności obrotu prawnego , a także poszanowania praw nabytych.
Rozumienia zasady zakazu retroaktywności dotyczy również zakazu stanowienia norm prawnych , które
nakazywałyby stosować nowo ustanowione normy prawne, do zdarzeń które miały miejsce przed ich
wejściem w życie i z którymi prawo dotąd nie wiązało skutków prawnych. Dotyczy to także zakazu
stanowienia intertemporalnych reguł, które mają określić treść stosunków prawnych powstałych pod
rządami dawnych norm, a trwających w okresie wejścia w życie norm nowo ustanowionych , jeżeli
wywoływałoby to ujemne prawne następstwa dla bezpieczeństwa prawnego i poszanowania praw nabytych
podatnika.

W skrócie :Według Trybunału zasada zakazu retroaktywności prawa podatkowego oznacza:

1. prawo podatkowe nie może stawać się swoistą pułapką dla podatnika
2. podatnik musi mieć gwarancję , że układając bieg swoich spraw nie naraża się na skutki prawne ,
których nie mógł przewidzieć w chwili podejmowania decyzji
 3. działania podjęte przez podatnika pod rządami obowiązującego prawa podatkowego i związane z
nim następstwa będą także i później uznane przez nowy porządek prawny
4. następstwa zdarzeń prawnych zaistniałych pod rządami dawnych przepisów podatkowych, należy
ocenić według tych przepisów , ale gdy przepisy podatkowe uległy zmianie, a następstwa trwają
nadal, to od czasu zmiany następstwa należy oceniać według norm nowej ustawy podatkowej.
5. naruszenie zakazu działania prawa wstecz przez przepisy ustawy powoduje, co do zasady, uznanie
takich przepisów za niekonstytucyjne.

29.Zasada zaufania do państwa, stanowionego przezeń prawa podatkowego.

Trybunał Konstytucyjny uznał, że cechą państwa prawnego powinna być budowa zaufania do państwa,
która może i powinna się dokonywać w trakcie stanowienia przez parlament treści ustawy podatkowej.
Zasada ta łączy w sobie trzy podstawowe aspekty :
- jawności prawa podatkowego
- jasności prawa podatkowego
- pewności prawa podatkowego
oraz dodatkowy aspekt :
- ochrony praw słusznie nabytych.

30.Zasada jawności prawa podatkowego

Zasada ta wiąże się z obowiązkiem publikacji regulacji ustawodawstwa podatkowego we właściwym

dzienniku promulgacyjnym. Oczywiste jest ,że podatnik nie ma obowiązku przestrzegania prawa
podatkowego którego nie miał możliwości wcześniej poznać.
Bardzo ważną rolę spełnia tu zasada vacatio legis(urlop ustawowy) – jest to czas , w którym akt
normatywny bądź też cześć aktu normatywnego jeszcze nie obowiązuje, pomimo że został wydany i
ogłoszony w dzienniku publikacyjnym. Oznacza to, że akt normatywny wchodzi w życie dopiero w
określonym czasie po jego publikacji.
Podatnik musi mieć zagwarantowana nie tyle formalna co rzeczywista możliwość zapoznania się z
treścią obowiązującego prawa podatkowego.
Ogłoszenie regulacji prawno-podatkowych oznacza podanie do publicznej wiadomości aktu prawnego
przez jego publikację w taki sposób, że adresaci mają możliwość zapoznania się z tym tekstem. Natomiast
data wskazana w dzienniku tworzy pewne domniemanie prawne, ale nie jest całkowicie rozstrzygająca.
Nakazem konstytucyjnym jest bowiem nie tylko respektowanie przez ustawodawcę podatkowego zasady
vacatio legis , ale także nadanie jej odpowiedniego wymiaru czasowego , który powinien wynosić
przynajmniej 14 dni.
Zagwarantowanie tych 14 dni ,z których z reguły większość jest pochłaniana przez faktyczny czas dotarcia
Dziennika Ustaw i Monitora Polskiego do adresatów często oznacza jedynie uniknięcie zarzutu, że norma
weszła w życie , zanim rzeczywiście dotarła do adresata. Więc ,,odpowiedniość” vacatio legis może
oznaczać konieczność nadania jej wymiaru czasowego przekraczającego termin 14 dni, mowa tu np. o
argumencie „ważnego interesu publicznego” który może ograniczyć bądź spowodować odejście od vacatio
legis. Ustawodawca dąży do przeciwstawienia się oszustom i nadużyciom podatkowym dotyczącym
uchylaniu się od obowiązku podatkowym.
Pomijanie lub stosowanie niewłaściwego vacatio legis jest sprzeczne z zasadami konstytucyjnych
unormowań dotyczących toku prawidłowego stanowienia obowiązków podatkowych.
31.Zasada jasności prawa podatkowego

Zasada ta wiąże się z językiem przepisów prawnych. Gdy chodzi o ochronę konstytucyjnych praw i
wolności człowieka i obywatela należy zachować :
- poprawność
- precyzyjność
- jasność przepisów prawnych.
Ważny jest fakt iż regulacja o charakterze ustawowym , dająca organowi państwowemu uprawnienia do
wkraczania w sferę praw i wolności obywatelskich , musi spełniać wymóg dostatecznej określoności,
która jest niezbędna , gdyż faktycznie precyzyjnie wyznacza dopuszczalny ustawą zakres ingerencji
podatkowej.
Treść przepisów podatkowych musi być przekazana takim językiem przepisów prawnych aby można
było odczytać w sposób jednoznaczny zarówno obowiązki , jak i uprawnienia.
Ustawodawca podatkowy, który zapomina o nakazie prostoty i jasności przepisów podatkowych , tworzy
tym samym warunki nieskuteczności ustawodawstwa podatkowego.
Bezpieczeństwo prawne podatnika wymaga , aby treść obowiązku podatkowego wynikała wprost i
bezpośrednio z tekstu ustawy podatkowej. Zwrot „dostateczna określoność przepisów” oznacza, jeśli chodzi
o podmiot, przedmiot i stawki podatkowe, takie ich określenie , by można było kalkulować przyszły
podatek, zachowując pewność , że ani akt podustawowy, ani interpretacja przepisu ustawy podatkowej nie
kogą być na tyle swobodne, by zmieniały na niekorzyść sytuację prawno-podatkową podatnika.
Komunikatywność przepisów prawno-podatkowych wyznacza bezpieczeństwo prawne i ekonomiczne
podatnika.

Zasada jasności dotyczy także zakazu używania pojęć wzajemnie wykluczających się oraz takich które
można dowolnie interpretować.

Trybunał Konstytucyjny uznał , że :

1. każdy przepis ograniczający konstytucyjne wolności lub prawa powinien być sformułowany w
sposób pozwalający jednoznacznie ustalić, kto i w jakiej sytuacji podlega ograniczeniom
2. przepis ten powinien być na tyle precyzyjny , aby zapewnione były jego jednolita wykładnia i
stosowanie
3. powinien być tak ujęty , aby zakres jego zastosowania obejmował tylko te sytuacje , w których
działający racjonalnie ustawodawca istotnie zamierzał wprowadzić regulację ograniczającą
korzystanie z konstytucyjnych wolności i praw.

Wymóg jasności oznacza nakaz tworzenia przepisów klarownych i zrozumiałych dla ich adresatów oraz
precyzyjnych.

32.Zasada pewności prawa podatkowego

Według Trybunału pewność prawa podatkowego powinna być związana z aspektem wynikającym z
prowadzonej działalności zarobkowej bądź z prowadzonej działalności gospodarczej. Ustawodawstwo
podatkowe powinno stwarzać możliwość odpowiedniego planowania takiej działalności.
Chodzi tu o zasadę zaufania jak i pewność prawa, nie może ono zaskakiwać podatnika nową regulacja
zwłaszcza gdy wpływa to na niekorzyść ich dotychczasowej sytuacji prawnej. Ustawodawstwo podatkowe
zatem musi być znane ze stosownym wyprzedzeniem – podatnik musi mieć czas no przystosowanie się do
nowych regulacji jak i czas na bezpieczne podjęcie decyzji co do dalszego postępowania.
33.Zasada ochrony praw niewadliwie nabytych

Zasada ta dotyczy bezpieczeństwa prawnego podatnika, które to wyraża się przede wszystkim w tym , że
gwarancje pewności mają:
1. prawa podmiotowe uzyskane zgodnie z przepisami ustawy i zasadami słuszności
2. uzasadnione oczekiwania prawne
gwarancja ta oznacza , iż wyżej wymienione punkty nie zostaną w sposób niespodziewany i nagły oraz
bez uzasadnionej racji zniesione bądź ograniczone przez ustawodawcę.
Zasada ochrony praw niewadliwie nabytych ma określać kierunek działań ustawodawczych, wskazując

jakie stany rzeczy prawodawca powinien osiągnąć poprzez tworzenie prawa podatkowego oraz jakich

wartości w legislacyjnym procesie podatkowym nie powinien naruszać.

Nie ma ona jednak charakteru absolutnego i w określonych sytuacjach można stosować odstępstwa
- może to nastąpić gdy zajdzie konieczność dania pierwszeństwa innej wartości, która jest
określona i chroniona bądź znajduje się w Konstytucji.
- gdy w sposób szczególny przemawia za tym inny, konstytucyjnie chroniony, interes
publiczny.
Naruszenie tej zasady odbywa się w drodze zmiany ustawodawstwa podatkowego i musi mieć przy tym
charakter niezbędny, musi też określać zasady wyrównania czy też ekwiwalentności praw lub korzyści
utraconych. Pojawia się tu obowiązek poszanowania „interesów w toku” – czyli przedsięwzięcia finansowe
bądź gospodarcze rozpoczęte przez podatnika pod rządami przepisów podatkowych poprzednio
obowiązujących.

34.Zasada sprawiedliwości opodatkowania

Przy tej zasadzie trudno jest ująć formule sprawiedliwości gdyż jest to słowo silnie zabarwione
emocjonalnie, rzecz można ująć następująco: niesprawiedliwe przepisy podatkowe pozostaną tylko i
wyłącznie przepisami, nigdy nie natomiast nie nabędą godności i waloru prawa.
Oczywistym jest iż prawo, a w szczególności to podatkowe powinno być z istoty sprawiedliwe, Trybunał
więc rozpatrywał problem sprawiedliwości w dwóch aspektach:
1. materialnym – zasada równości opodatkowania i zasada powszechności opodatkowania
2. proceduralnym – forma i zasada legislacji podatkowej

ad 1)
 zasada równości odnoszona jest do sfery stanowienia prawa jak i do sfery stosowania prawa
podatkowego.
Trybunał uznał ,że zasada sprawiedliwości społecznej nie ma jednorodnego charakteru wiążą się z nią
m.in. :
- równość praw
- solidarność społeczna
- minimum bezpieczeństwa socjalnego
- zabezpieczenie podstawowych warunków egzystencji dla osób pozostających bez pracy z
własnej woli.
Jednakże Trybunał podtrzymał stanowisko iż zasada równości nie oznacza konieczności przyznania
wszystkim kategoriom obywateli jednakowych praw i obowiązków.

 zasada powszechności mówi o tym iż podatek powinien dotyczyć wszystkich bo wszyscy

muszą dbać o dobro publiczne i przyczyniać się do finansowania wspólnych potrzeb. Z
powszechnością wiąże się rozkład ciężarów podatkowych , który musi być uzależniony od
zdolności do jego poniesienia przez podatnika.
ad 2 )
w tym aspekcie chodzi o przestrzeganie zasad poprawnej legislacji. Standard poprawnej legislacji wyznacza
formalne i materialne zasady państwa prawnego. Istotne tu jest :
- przestrzeganie konstytucyjnej hierarchii źródeł prawa podatkowego
- nie opóźnianie procesu legislacyjnego
- przestrzeganie zasad wyłączności regulacji ustawowej w określaniu obowiązków
podatkowych
- unikanie blankietowości regulacji podatkowej
- przestrzeganie legalności podustawowych aktów normatywnych
- przestrzeganie zasad dotyczących tworzenia prawa podatkowego.

35. Aspekt prawny podatku – podatek a opłata.

Podatek – publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz

Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej.
Publicznoprawny charakter – ustanawianie podatku jest to wyłącznym atrybutem władzy państwowej; z
ideą suwerenności państwa wiąże się idea władztwa podatkowego; obowiązek podatkowy istnieje
bezwarunkowo, albowiem podatek ma charakter jednostronnego aktu władzy przyjętego w ustawowej
formie; władczość ustanawiania podatku jest wyróżnikiem świadczeń podatkowych – oznacza to, że
podatek nie jest nakładany na podstawie porozumienia (umowy) między państwem a podatnikiem;
wyłączona jest swoboda woli podatnika i jednocześnie przesądzona jest nierówno rzędność pozycji prawnej
dwóch podmiotów, tj. państwa i podatnika; moc obowiązków podatkowych rozciąga się wszędzie tam,
gdzie sięga władza państwowa; władza ustawodawcza ustala obowiązki podatkowe o charakterze ogólnym
tzn. podlegają mu wszystkie podmioty, które znajdują się w takiej samej, określonej przez prawo, sytuacji,
lub wszystkie podmioty, które prowadzą określoną przez prawo podatkowe działalność; obowiązki
podatkowe nakładane są wg. ustalonych ogólnych zasad, a nie indywidualnie w odniesieniu do konkretnego
przedmiotu i konkretnego zdarzenia
Nieodpłatność podatku – podatek jest świadczeniem nieekwiwalentnym, państwo pobiera podatek bez
żadnego konkretnego świadczenia na rzecz podatnika, władza publiczna przeznacza dochody podatkowe na
różne cele, z których korzysta także podatnik, jednak korzyści, które podatnik uzyskuje w ramach
świadczeń publicznych, nie pozostają w żadnym bezpośrednim związku z zapłaconym podatkiem
Przymus – immanentna cecha podatku, istnieje stosunek pomiędzy zobowiązanym do spełnienia obowiązku
a uprawnionym o jego poboru, państwo musi dysponować możliwością zastosowania przymusu, by
skutecznie egzekwować obowiązki podatkowe, przymus wypływa z konieczności zachowania autorytetu
państwa jako siły zwierzchniej, potrafiącej zabezpieczyć realizację ustanowionych przez siebie obowiązków
podatkowych, przymus może być dokonany tylko i wyłącznie przy zastosowaniu przewidzianych prawem
środków przymusu, są to jednak przypadki skrajne
Bezzwrotność podatku – jest on przyjmowany w sposób ostateczny i definitywny na rzecz budżetu państwa,
nie ma co do zasady obowiązku zwrotu podatku
Podatki mają charakter świadczeń pieniężnych – podatek należy do kategorii finanse, a te dotyczą tych
zjawisk ekonomicznych, które związane są z gromadzeniem i podziałem zasobów pieniężnych, podatkami
nie są świadczenia w naturze, usługi osobiste, rzeczy i prawa majątkowe, podatek nie może mieć postaci
rzeczowej
Zwrot na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy oznacza, że są to podmioty uprawione
do poboru dochodów podatkowych od podmiotów zobowiązanych, tj. podatników.
Dochody niepodatkowe:
1. Dywidendy i wpłaty z zysku – na dochody budżetu państwa z tytułu dywidend i wpłat z sysku
składają się:

a) Wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa

b) Dywidendy od udziałów Skarbu Państwa w spółkach

 2. Wpłaty z zysku NBP – wpłaty te stanowią kwotę ostatecznego rozliczenia zysku NBP
skorygowanego o odpisy na fundusze własne banku centralnego; poziom wpłat jest pochodną
kształtowania się przychodów z tytułu otrzymanych odsetek oraz przychodów uzyskanych w obrocie
papierami wartościowymi

3. Dochody z tytułu odsetek od zaległych zobowiązań wobec budżetu państwa

4. Dochody jednostek budżetowych – dochody uzyskiwane w następujących działach: administracja

państwowa, wymiar sprawiedliwości, gospodarka mieszkaniowa, obsługa długu publicznego

5. Wpłaty gmin – gminy, których wskaźnik należnych podstawowych dochodów podatkowych na

jednego mieszkańca gminy przekracza określony poziom wskaźnika obliczonego dla wszystkich
gmin w kraju, dokonują wpłat na zwiększenie części podstawowej subwencji ogólnej dla gmin

Podatek a opłata
W XIX wieku K.H. Ray dokonał podziału danin publicznych na nieodpłatne (podatek) oraz odpłatne
(opłata). Podstawą klasyfikacji była koncepcja ekwiwalencji.
1. Obie daniny mają charakter komplementarny. Podatek zawsze stanowi główne źródło dochodów
budżetowych. Opłata może stanowić tylko źródło o charakterze uzupełniającym dochód budżetowy
państwa.

2. Podatek i opłata mają podobieństwa. Są świadczeniami pieniężnymi, wprowadzonymi w formie

ustawowej. Mają charakter przymusowy i bezzwrotny. Są jednostronnie ustalane przez państwo.
Zmniejszają zasoby pieniężne podmiotu.

3. Podatek i opłata mają różnice. Opłata pobierana jest w związku z konkretnymi czynnościami
organów państwowych lub samorządowych, bądź za konkretne usługi. Jest to indywidualna zapłata
za zindywidualizowane świadczenie. Ponosząc opłatę otrzymujemy indywidualną korzyść. Przy
opłacie istotne są relacje, które zachodzą pomiędzy wysokością opłaty a wartością świadczenia
wzajemnego. 1. Świadczenie wzajemne jest równe co do wartości świadczenia pieniężnemu –
klasyczna opłata, albowiem występuje w niej pełna ekwiwalentność. 2. Brak ekwiwalentności –
świadczenie co do swojej wartości niższe aniżeli świadczenie pieniężne. Dlatego świadczenie jest
opłatą tylko w tej części, w jakiej spotyka się z ekwiwalentnością. W części przekraczania wartości
świadczenia wzajemnego, pojawia się już cecha podatku 3. Brak świadczenia wzajemnego – w
przypadku braku świadczenia wzajemnego pomimo określenia opłata jest to tak naprawdę klasyczny
podatek.

36.Konstrukcja prawna podatku

Koncepcja podatku musi uwzględniać aspekt prawno-ekonomiczny, bo taki jest rzeczywisty charakter
podatku. Przełożenie idei podatkowej na język przepisów prawnych jest bardzo trudne dotyczy bowiem:
1. precyzyjnego ustalenie stanów faktycznych i prawnych podlegających opodatkowaniu.
2. ustalenia zakresu podmiotowego podatku
3. zasad kształtowania podstawy opodatkowania
4. wyboru stawek i kształtu taryfy podatkowej
5. zasad przyznawania ulg i umorzeń
6. zasad określania podmiotów zwolnionych od podatku

Podmiot podatku
Ustawodawstwo podatkowe bardzo rzadko posługuje się tym terminem , częściej mówi : „podatnikami są” ,
„obowiązkowi podatkowemu podlegają” , „obowiązek podatkowy ciąży na”. Nawiązuje to do Ordynacji
podatkowej , która definiuje podatnika jako :
 - osobę fizyczną,
- osobę prawną ,
- jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej
na mocy szczegółowego ustawodawstwa podatkowego są nimi także:
- podatkowe grupy kapitałowe
- gospodarstwa rolne
- małżonkowie
- spadki nieobjęte
wszystkie te podmioty stają się podatnikami gdy na mocy ustaw podatkowych spoczywa na nich obowiązek
podatkowy.

Dość charakterystyczny jest przyjęty w ustawodawstwie podatkowym sposób definiowania podmiotowości

podatkowej. I tak:
1. ustawodawca wskazuje pozytywnie kategorie podatników podlegających obowiązkowi
podatkowemu
2. ustawodawca wskazuje negatywne kategorie podatników wyłączonych z obowiązku podatkowego.
zgodnie z tym w sensie konstrukcji prawnej „podmiot podatku” oznacza zbiór podatników pozytywnie
określonych w ustawie podatkowej pomniejszony o tych, których ustawa zwalnia z obowiązku
podatkowego.

Przedmiot podatku
Tak jak wcześniej tu również używa się innych sformułowań niż „ przedmiotem opodatkowania jest” są to :
- „opodatkowaniu podatkiem dochodowych podlegają wszelkiego rodzaju dochodu z
wyjątkiem dochodów...”
- „ustawa reguluje opodatkowanie zryczałtowanym podatkiem dochodowym niektórych
przychodów(dochodów)”
- „opodatkowaniu podlega eksport i import towarów lub usług” itd.

Przedmiot opodatkowania znajduje często swoje odzwierciedlenie w tytule aktu prawnego:

1. podatek dochodowy od osób fizycznych
2. podatek dochodowy od osób prawnych
3. podatek od towarów i usług
4. podatek akcyzowy
5. p[podatek od spadków i darowizn
6. podatek rolny
7. podatek od nieruchomości
8. podatek od środków transportowych
9. podatek od posiadania psów ( od 1 stycznie 2008 r. będzie to opłata od posiadania psów)

Oczywiście przedmiot powinien być ujęty tak aby można było określić od czego podatnik płaci podatek, w
konstrukcji prawnej podlega to 2 rodzajom unormowania:
1. za przedmiot podatku uznaje się określenie czynności
2. przedmiotem podatku jest określony obiekt ( przedmiot).
Dodatkowo mówi się o 2 związanych ze sobą elementami :
1. określenie zachowania się przedmiotu podatkowego
2. obiekt ( przedmiot) tego zachowania.

Podstawa podatku
Doktryna podatkowa wskazuje dwa aspekty terminu „ podstawa podatku” –
a) aspekt konstrukcyjny
b) aspekt normatywny.

Ad a)
Podstawa jest jednym z elementów wyznaczających prawną konstrukcję podatku. Wyraża ilościowe bądź
wartościowe ujęcie przedmiotu opodatkowania w kategoriach ogólnych(rzeczywistych)(podstawa jest
zindywidualizowana co do podmiotu i wysokości podatkowej) i abstrakcyjnych(element hipotezy normy
prawno-podatkowej).
Podstawa opodatkowania wchodzi w skład przedmiotu opodatkowania !

Ad b)
Podstawa w sensie konstrukcji normatywnej może być rozumiana jako:
1. zespół norm prawnych, które regulują instytucje podstawy opodatkowania
2. oznaczenie wielkości podstawy opodatkowania w danym rodzaju podatku
3. ustalona w postępowaniu podatkowym w kategoriach jednostkowych i konkretnych podstawa
wymiaru podatku.

Związek podstawy opodatkowania z podstawa podatku skłania do wyróżnienia co najmniej 3 typów

normatywnych wypowiedzi, które ten związek ujmują:
1. następuje bezpośrednie ilościowe ujęcie przedmiotu zachowania się podmiotu opodatkowania (np.:
przedmiotem opodatkowania jest nabycie własności rzeczy, podstawę opodatkowania stanowi
wartość nabytych rzeczy)
2. podstawa opodatkowania jest skonstruowana jako powtórzenie przedmiotu opodatkowania
( prowadzi to do skonsumowania podstawy opodatkowania przez przedmiot opodatkowania)
3. pomiędzy podstawą opodatkowania a przedmiotem jest tylko luźny związek ( konstrukcja
przedmiotu opodatkowania zostaje określona jako „rzecz” , a fizycznie nie jest możliwe
skwantyfikowanie tej rzeczy)

z podstawa opodatkowania wiąże się również :

- minimum podatkowe
- kumulacja podatkowa.
Minimum podatkowe może być rozumiane jako:
- określenie granicznej wielkości podstawy opodatkowania, której przekroczenie aktualizuje
obowiązek podatkowy
- określenie stałej wielkości , o którą pomniejsza się podstawę opodatkowania.
Kumulacja podatkowa - sumowanie podstaw opodatkowania w celu ustalenia należnego podatku. Może
mieć charakter:
- przedmiotowy – łączenie elementów przedmiotu opodatkowania pochodzących z rożnych
źródeł czy tez różnych tytułów.
- podmiotowy – łączenie elementów przedmiotu opodatkowania, które należą od różnych
źródeł
- czasowy – okres, w jakim należy dokonać łączenia podstaw opodatkowania
- terytorialny – terytorium rozmieszczania źródeł przychodów ( państwo podatnika jak i za
granicą)

37.Stawki podatkowe i ich systematyka

Istnieją 3 podstawowe formy stawek podatkowych:

1. opodatkowanie równe(kwotowe) – na podatników nakłada się równą kwotę podatku , niezależnie
od tego , jaka jest wysokość dochodu lub wartość majątku. Stosowano dwie metody ustalania
należnego podatku albo obciążano pewną grupę oznaczonym kontyngentem podatkowym a jej
przedstawicielstwo rozkładało podatek miedzy opodatkowanych, albo pobierano podatek wprost
przez fiskusa rozróżniając poszczególne kategorie opodatkowanych.
2. opodatkowanie równomierne – wskazywano ,ze podatek może być zbliżony swoim charakterem
do składki ubezpieczeniowej albo do ceny. Przyjmowano , że podatki są udziałem , jaki każdy z
obywateli świadczy ze swojego majątku, a podatek jest i powinien być premią ubezpieczeniową
płaconą przez wszystkich członków narodu aby móc korzystać ze swoich praw i bronić swoich
interesów.
 3. opodatkowanie zróżnicowane – wiąże się z zastosowanie jawnej progresji . idea progresji
nawiązuje do koncepcji zdolności płatniczej ( nie wiem co mam w tym punkcie napisać bo nie jest
wytłumaczone co to jest to opodatkowanie!)

stawka podatkowa – to ilościowe określenie wysokości podatku w zależności od podstawy opodatkowania,

a zatem jest do stosunek pomiędzy wysokością obciążenia podatkowego a wielkością podstawy
opodatkowania.
- stawka kwotowa to ilość jednostek pieniędzy jaką należy zapłacić od danej podstawy
opodatkowania.
- Stawki procentowe mogą przybrać formę stawek : proporcjonalnych(stawki stałe, stanowią
procentowo stałą wielkość w stosunku do podstawy) oraz zmiennych (maleją luz wzrastają
one procentowo w stosunku do wysokości podstawy opodatkowania zalicza się tu stawki
progresywne, regresywne i degresywne)

Progresywne - wzrost stawki wraz ze wzrostem podstawy, mogą nimi być stawki kwotowe jak i
procentowe. Wyodrębnia się tu progresje:
- przyśpieszoną – tempo wzrostu stawki jest szybsze od tempa wzrostu podstawy
opodatkowania
- liniową – tempo pozostaje stałe
- opóźnioną – tempo wzrostu stawki podatkowej jest mniejsze od tempa wzrostu podstawy
opodatkowania.
Stawki progresywne można ująć również jako progresję :
- globalną – do całej podstawy opodatkowania stasuje się jedną stawkę podatkową, wadą jest
to iż na granicach podstaw opodatkowania dokonuje się gwałtownych i nieuzasadnionych
wzrostów podatku.
- Szczeblową(ciągła) – podstawę opodatkowania dzieli się na szereg części i do każdej z nich
stosuje się inną stawkę podatkową – znajduje się tu połączenie stawek kwotowych i
procentowych

Mówić tu można także o zimnej progresji – jest to problem oceny ciężaru podatkowego w kontekście
poziomu inflacji – i właśnie ta inflacja w połączeniu z progresją daje zjawisko zimnej progresji.
Efekt zimnej progresji stanowi dodatkowy przyrost wpływów budżetowych uzyskanych w wyniku inflacji,
sfinansowanych ze spadku dochodów realnych podatnika.
Jeżeli zamrożone są :
- progi podatkowe (kwota po przekroczeniu której dochód podatnika wpada pod wyższa
stawkę)
- kwoty podatku wolnego od opodatkowania
- kwoty kosztów uzyskania przychodów
to skutek jest zawsze następujący : zamrożenie powoduje, że co roku rosną ciężary podatkowe ; wzrasta
realne obciążenie podatkami.

Regresywne – ujęte kwotowo lub procentowo maleją w miarę tego, jak wzrasta podstawa opodatkowania.
Mogą one maleć
- do określonej granicy, poniżej której pozostają bez zmian
- w nieskończoność zbliżając się do zera.
Założeniem regresji jest silniejsze opodatkowanie przy niższej podstawie opodatkowania.

Degresywne – ujęte procentowo maleją przy zmniejszaniu się podstawy opodatkowania.

W technice prawodawczej stosuje się skale podatkowe , które są zbiorem uporządkowanych ( rosnąco lub
malejąco) stawek procentowych znajdujących zastosowanie do podstawy opodatkowania.
38.Źródła prawa podatkowego

Przed wejściem w życie Konstytucji z 2 kwietnia 1997 praktyka prawodawcza w Polsce budziła szereg
zastrzeżeń dotyczących:
- niekonstytucyjnych form tworzenia prawa podatkowego
- nieprzestrzegania hierarchicznej relacji pomiędzy aktami prawa podatkowego
- nieprzestrzegania materii, która mogła być przedmiotem regulacji poszczególnych rodzajów aktów
normatywnych.
W procesie legislacyjnym dochodziło do naruszania zasady praworządności formalnej i materialnej, co
prowadziło do naruszania praw podmiotowych podatnika.
Przyjęty przez Konstytucje zamknięty system źródeł prawa ma być pozbawiony tych wad.(dodać trzeba, że
poza tym systemem jest jeszcze inne źródło prawa podatkowego- prawotwórstwo sądowe.

Konstytucja odróżnia przepisy prawa powszechnie obowiązującego od aktów prawa wewnętrznego.

Prawem powszechnie obowiązującym są:
- Konstytucja
- ustawy podatkowe
- ratyfikowane umowy podatkowe
- rozporządzenia
- akty prawa miejscowego
Do aktów prawa wewnętrznego( pozbawione mocy prawa powszechnie obowiązującego) zalicza się:
- uchwały Rady Ministrów
- zarządzenia Prezesa Rady Ministrów
Przepisy prawa podatkowego wewnętrznego obowiązują tylko jednostki organizacyjnie podległe i nie mogą
dotyczyć podstawy decyzji wobec osób fizycznych, prawnych i innych podmiotów. Nie mogą także
stanowić podstaw obligatoryjnych wykraczających poza sferę ich wewnętrznej mocy prawnej, nie mogą
modyfikować sensu i znaczenia oraz zastępować prawa powszechnego, powszechnego także ograniczać lub
ustanawiać praw podmiotowych wynikających z prawa powszechnego.

Do zamkniętego systemu źródeł prawa podatkowego należą:

- Konstytucja
- ustawa podatkowa
- międzynarodowe umowy podatkowe (ratyfikowana przez sejm jest stosowana bezpośrednio)
- rozporządzenia
- akty prawa miejscowego

Do innych źródeł prawa podatkowego należy:

- prawotwórstwo sądowe
- prawo wspólnotowe Unii Europejskiej

Źródłem prawa podatkowego mogą być również akty pochodzące od organizacji międzynarodowych.
Warunkiem jest ratyfikowanie przez Polskę umowy kontytuującej organizację miedzynarodową

39.Znaczenie Konstytucji jako źródła prawa podatkowego

Konstytucja zamyka system źródeł prawa podatkowego.

Konstytucja odróżnia przepisy prawa powszechnie obowiązującego od aktów prawa wewnętrznego.

Prawem powszechnie obowiązującym są:
- Konstytucja
- ustawy podatkowe
- ratyfikowane umowy podatkowe
- rozporządzenia
- akty prawa miejscowego
Do aktów prawa wewnętrznego( pozbawione mocy prawa powszechnie obowiązującego) zalicza się:
- uchwały Rady Ministrów
- zarządzenia Prezesa Rady Ministrów
Przepisy prawa podatkowego wewnętrznego obowiązują tylko jednostki organizacyjnie podległe i nie mogą
dotyczyć podstawy decyzji wobec osób fizycznych, prawnych i innych podmiotów. Nie mogą także
stanowić podstaw obligatoryjnych wykraczających poza sferę ich wewnętrznej mocy prawnej, nie mogą
modyfikować sensu i znaczenia oraz zastępować prawa powszechnego, powszechnego także ograniczać lub
ustanawiać praw podmiotowych wynikających z prawa powszechnego.

Konstytucja określa treść ustaw podatkowych a ustawodawca podatkowy musi przestrzegać praworządności
formalnej i materialnej.

Konstytucja określa, że rządowy projekt uchwały podatkowej nie może być uchwalony w trybie
przyspieszonym i musi przedstawiać finansowe skutki jej wykonania. Ustanowienie podatku wymaga
szczególnej rozwagi, a to wyklucza zarówno pospieszne jak i pochopne działanie i skrócony tryb
postępowania ustawodawczego.

Konstytucja ma najwyższą moc w polskim porządku prawnym.

Konstytucyjne zasady stosowania prawa podatkowego:

- nie jest dopuszczalna taka interpretacja przepisów podatkowych, która by naruszała lub była sprzeczna z
gwarantowanymi konstytucyjnymi prawami i wonnościami jednostki i prawami ekonomicznymi, była
sprzeczna z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi
- międzynarodowymi razie wątpliwości należy stosować wykładnie, która najbardziej odpowiada zasadom
wyrażonym w Konstytucji.

40.Ustawa podatkowa a rozporządzenie

Nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów i przedmiotów opodatkowania oraz
stawek podatkowych, określanie zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych
od podatku musi się odbyć w drodze ustawy.

Z tej regulacji konstytucyjnej wynika zasada bezwzględnej wyłączności ustawy podatkowej w zakresie
ściśle określonym, który dotyczy podmiotu, przedmiotu opodatkowania, stawek podatkowych. Zasada jest
gwarancją praw podatnika wobec organów władzy publicznej oraz nienaruszalności prerogatyw parlamentu
( treść obowiązku podatkowego jest określana wyłącznie przez demokratycznie wybrany parlament).

Zwrot „zasady przyznawania” odnoszonych ulg, umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od
podatku oznacza, że zasada bezwzględności nie dotyczy tych elementów.
Dopuszczalne jest zgodnie z normami konstytucyjnymi opodatkowanie o charakterze podustawowym w
formie rozporządzenia.
Ustawa podatkowa ma wyłączność w stanowieniu jak i zmianie treści obowiązku podatkowego.
Rozporządzenia muszą być ściśle podporządkowane ustawie i traktowane jako forma przepisów prawa
podatkowego powszechnie obowiązująca i pochodząca od organów władzy wykonawczej.

Ustawa podatkowa nie może zawierać upoważnienia do ustalania tych elementów konstrukcji prawnej,
które są objęte zakresem bezwzględnej wyłączności. Upoważnienie sformułowane w ustawie podatkowej
do wydania przepisów wykonawczych musi być samo w sobie konstytucyjne. Zmiana treści obowiązku
podatkowego przez akt podustawowy ma charakter niekonstytucyjny, albowiem naruszając zasady procesu
legislacyjnego, wkracza w materię zastrzeżoną dla ustawy podatkowej.

Zgodnie z normami konstytucyjnymi pomiędzy ustawą podatkową a rozporządzeniem musi być zachowana
tożsamość tożsamość w zakresie podmiotu, przedmiotu opodatkowania i stawek podatkowych.
Treść rozporządzenia musi pozostawać w merytorycznym i funkcjonalnym związku z ustawą podatkową.
Rozporządzenie nie może w swej treści kształtować praw podmiotowych jednostki. Racjonalny jest taki
postulat, aby projektowi podatkowej towarzyszył komplet projektów wykonawczych, ponieważ zwlekanie z
wydaniem rozporządzenia najczęściej uniemożliwia skuteczną realizacje przepisów ustawy podatkowej.

Należy przestrzegać podziału materii na te, która zgodnie z Konstytucja może być przedmiotem regulacji
ustawowej w zakresie obowiązku podatkowego, i te, która może być przedmiotem rozporządzenia.

Rozporządzenie może być wydane tylko zgodnie z normami konstytucyjnymi, czyli może być wydane tylko
przez Rade Ministrów oraz Ministerstwo Finansów na podstawie szczegółowego upoważnienia(musi
zawierać zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne treści aktu wykonawczego) zawartego
w ustawie podatkowej i tylko w granicach i celu jej wykonania.

Rozporządzenie, które nie zostało wydane na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie lub nie zostało
wydane w celu wykonania ustawy ma charakter niekonstytucyjny. Legalność rozporządzenia nie oznacza,
że ma ono charakter konstytucyjny, ponieważ należy badać czy została zachowana konstytucyjność
upoważnienia ustawowego. Konstytucyjność rozporządzenia oznacza, że w ustawie podatkowej można
korzystać z upoważnień ustawowych w zakresie niewyłączonym przez Konstytucje do bezwzględnej
wyłączności ustawy.

41.Znaczenie i treść zasady lojalności w prawie podatkowym

Zasada lojalności w prawie podatkowym zobowiązuje do spełniania obowiązków podatkowych oraz

nakłada na ustawodawcę oraz inne organy władzy publicznej powinność stanowienia obowiązków
podatkowych zgodnie z normami konstytucyjnymi.

Zasada lojalności zapewnia ustrojową równowagę pomiędzy obowiązkami podatkowymi a powinnością

państwa.

Zgodnie z zasadą lojalności państwo wymaga od podatnika rzetelności w deklarowaniu podstaw

opodatkowania i rzetelności w realizacji obowiązków podatkowych. W imię lojalności podatnik musi żądać
od państwa konstytucyjnych działań w sferze kształtowania obowiązków podatkowych.

Jeżeli podstawa prawna podatku jest niekonstytucyjna, to zasada państwa prawnego i zasada
sprawiedliwości nakazują, by wszyscy, którzy taki obowiązek spełnili, uzyskali prawną podstawę do zwrotu
zapłaconego podatku.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego, który stwierdza niekonstytucyjność przepisów prawa podatkowego

przekształca automatycznie i ze skutkiem erga omnes zapłacony podatek w nienależnie uiszczony.

Istnieje domniemanie konstytucyjności do czasu wyroku Trybunału Konstytucyjnego.

42.Prawo wspólnotowe jako źródło prawa podatkowego

Z chwilą wejścia do UE Polska przejęła cały dorobek prawny Wspólnoty. Polska uznała nadrzędność prawa
wspólnotowego nad krajowym.

Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego dotyczy sytuacji, w której norma krajowa prawa podatkowego
jest sprzeczna z normą prawa wspólnotowego. Zasada ma charakter bezwarunkowy i nieograniczony, co
oznacza, że z pierwszeństwa korzystają wszystkie podatkowe normy prawa wspólnotowego. Zasada ta
odnosi się do praw, które zaczęły obowiązywać przed i podejściu do wspólnoty.
Zasada bezpośredniego obowiązywania oraz stosowania prawa wspólnotowego oznacza, że prawo
wspólnotowe powinno być bezpośrednio stosowane przez organy państwowe i sądy. Często jednak
dochodzi do kolizji między porządkiem prawa krajowego a wspólnotowego, ponieważ choć sądy
administracyjne są przygotowane do stosowania prawa Wspólnoty to organy władzy publicznej nie
posiadają odpowiedniej wiedzy do stosowania prawa wspólnotowego i metod rozstrzygania niezgodności z
prawem polskim.

Naruszenie przez państwo podatkowego prawa wspólnotowego może rodzić odpowiedzialność

odszkodowawczą państwa. Zasady tej odpowiedzialności są określone w orzecznictwie Europejskiego
Trybunału Sprawiedliwości.

43.Europejski Trybunał Sprawiedliwości i jego znaczenie

ETS jest sądem konstytucyjno-administracyjnym Wspólnoty Europejskiej i ostatecznym arbitrem we

wszystkich sprawach, które dotyczą wspólnotowego porządku prawnego w zakresie opodatkowania.
Szczególne znaczenie nabiera orzecznictwo ETS w sprawach podatkowych..

Naruszenie przez państwo podatkowego prawa wspólnotowego może rodzić odpowiedzialność

odszkodowawczą państwa. Zasady tej odpowiedzialności są określone w orzecznictwie Europejskiego
Trybunału Sprawiedliwości.
Dochodzenie odszkodowania dokonuje się na podstawie prawa krajowego i przed sądami polskimi. Sądy
krajowe biorą pod uwagę przesłanki odpowiedzialności wypracowane przez ETS:
- państwo członkowskie ponosi odpowiedzialność jeżeli zostało naruszone prawo wspólnotowe , jednak
naruszenie musi być wystarczająco poważne, a pomiędzy naruszeniem a szkodą wyrządzoną jednostce musi
istnieć oczywisty i jednoznaczny związek przyczynowy.

ETS wzkazuje 2 charakterystyczne elementy ogólnej tendencji orzeczniczej w sprawach podatkowych:

- preferuje wykładnie celowościową jako sposób wyjaśniania sensu i treści regulacji podatkowych prawa
wspólnotowego
- orzeczenia zawierają rozszerzająca wykładnie przepisów prawa wspólnotowego

Szczególne znaczenie nabiera precedens, który rozumiany jest jako orzeczenie sądu, które ma moc wiążąca
w odniesieniu do późniejszych orzeczeń w podobnych sprawach i staje się modelem późniejszych
rozstrzygnięć.
Rodzaje precedensów:
- taki, który ma charakter samoistnego źródła prawa
- taki, który nie jest samoistny, czyli wykorzystywany dla uzasadnienia decyzji podjętej na innej podstawie
prawnej.
Samoistność precedensu wynika z:
- normy prawnej – precedens o charakterze prawnym
- praktyki orzeczniczej – precedens o charakterze faktycznym

Orzeczenia mogą być wydawane w dwóch rodzajach postępowań:

- Trybunał może uznać, że przepisy i praktyka organów konkretnego państwa członkowskiego mają
charakter niezgodny z prawem wspólnotowym.( orzeka na podstawie skargi Komisji lub innego państwa )
- Trybunał jest uprawniony do odpowiadania na pytania sądów krajowych w przedmiocie: interpretacji
pierwotnego i wtórnego prawa wspólnotowego oraz ważności prawa wtórnego.

ETS nie ma prawa do oceny zgodności prawa krajowego z prawem wspólnotowym. Jednakże dokonując
wykładni prawa wspólnotowego może orzec, jakiej treści norm prawa podatkowego zabrania ono stanowić.

Zasady współpracy ETS z sądami krajowymi:

- zachowanie jednolitości prawa wspólnotowego niezależnie od jego wersji językowej.
- ETS dokonuje interpretacji w konkretnej sprawie na tle określonego stano faktycznego
- wykładnia prawa dokonana przez ETS wiążę tylko sąd krajowy, który skierował dane pytanie i to tylko w
konkretnej sprawie.
- gdy sąd krajowy zastosuje wykładnie prawa wspólnotowego bez zwrócenia się z nią do ETS narusza to
prawo w sposób rażący i stanowi przesłankę odpowiedzialności odszkodowawczej państwa członkowskiego

44.Prawotwórstwo sądowe jako źródło prawa

Koncepcja zamkniętego systemu źródeł prawa przyjęta w Konstytucji nie wyklucza powstania w
określonych warunkach sadowych aktów prawotwórczych tworzonych przez sądownictwo administracyjne.
Reguły walidacyjne stanowią niezbędne uzupełnienie pełnego obrazu koncepcji źródeł prawa. Wzkazują
one, jakie akty wydane można uznać za akty prawotwórcze tj pisane źródła prawa. Określają również, jakie
inne akty mogą zostać uznane za niepisane źródła prawa. Prawo powinno być nośnikiem określonych
wartości.
Jeżeli normy prawne są w sposób oczywisty, jednoznaczny i wyraźny sprzeczne z systemem norm
moralnych, to wówczas normy pozaprawne, przejawiające się w niepisanych źródłach prawa, mogą
przejawiać się jako korekta prawa pozytywnego. System prawa nie może zostać całkowicie zamknięty w
tekstach prawnych, jeżeli nie chce popaść w konflikt z wymogami rozumu i sprawiedliwości, a także gdy
prawo jest „złe” ważne jest, aby ustawodawca myślał w interesie obywatela.

Sadowymi aktami prawotwórczymi są takie normy ogólne, które bezpośrednio nie wypływają z Konstytucji,
ale funkcjonują jako normy mające za sobą jej autorytet.

Prawotwórstwo sadowe nie jest zjawiskiem rządu sędziów, ponieważ są oni niezawiśli i podlegają tylko
Konstytucji i ustawom.(Konstytucja ponad ustawami)
Sąd może rozstrzygnięcia oprzeć na normach konstytucyjnych, nie stosując się do przepisów wynikających
z ustawy.

Zgodnie z Konstytucją sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do

zgodności aktu normatywnego z konstytucja, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą,
jeżeli od odpowiedzi zależy rozstrzygnięcie toczącej się przed nim sprawy.

Sąd może także odmówić stosowania rozporządzenia, jeśli uzna, że w sposób oczywisty jest ono sprzeczne
z Konstytucją. Ma prawo stosować Konstytucję bezpośrednio tam, gdzie nie ma podstawy prawnej w
ustawie, może oceniać zgodność ustawy z Konstytucją i jeśli stwierdzi jej brak może samodzielnie odmówić
zastosowania danego przepisu.

Sądy administracyjne mają wiele obiektywnych powodów do wyręczania ustawodawcy, który działa w
sposób wadliwy, a sędzia, który wydaje twórcze orzeczenie na podstawie Konstytucji działa w interesie RP.

45.Pojęcie i treść systemu podatkowego

System podatkowy
 całokształt prawnoorganizacyjnych form opodatkowania(najczęściej jednak powstaje w wyniku
długotrwałego rozwoju związanego z kształtowaniem się nowych rodzajów i form opodatkowania
oraz zanikaniem starych form opodatkowania)
 wielość podatków, które łączy jedna myśl przewodnia , nadająca podatkom cechy
jedności(szczególne znaczenie w kształtowaniu treści systemu podatkowego maja politycy)
 całokształt podatków istniejących obok siebie jednocześnie w danym kraju(wyróżnić można system
o przewadze podatków przychodowych, dochodowych, konsumpcyjnych)
 zespół podatków mających charakter uporządkowany i stanowiący pewną liczbę podatków które
można w określony sposób sklasyfikować przy uwzględnieniu różnych kryteriów
 jako ogół podatków obowiązujących w danym państwie ma złożony charakter wiążący się z
różnorodnością jego celów-politycznych, gospodarczych, społecznych
  całokształt podatków istniejących obok siebie jednocześnie w danym państwie , tworzący spójną
całość organizacyjną pod względem prawnym i ekonomicznym.(prawne- przejrzystość i zwartość
aktów prawnych; ekonomiczne- źródła , granice i podmiot opodatkowania)
 powinien być wolny do niepotrzebnych utrudnień i pozostawać w harmonii z prawami jednostki
oraz zasadą równości wobec prawa
 może być definiowany przez zasady podatkowe (efektywność koniunkturalna, neutralność
podatkowa, taniość poboru podatków, wewn. zawartość podatków, ochrona źródeł opodatkowania ,
łagodzenie ciężaru podatkowego)
System podatkowy nie jest tworzony ad hoc , nie stanowi zamkniętej w sobie dziedziny życia, zależny jest
od poziomu stosunków gospodarczych, politycznych i społecznych.
Wyróżniamy dwa nurty systemów podatkowych: 1)dążenie do przeprowadzenia reform podatkowych
2)dążenie do sformułowania systemu podatkowego mającego cechę racjonalności;
Zespół podatków można określić jako system podatkowy jeżeli w sensie konstrukcji prawnej i powiązań w
zakresie treści ekonomicznych tworzy on wewnętrznie spójną, jednolitą logicznie całość, zgodną z zasadami
konstytucji.

46.Zasada trwałej wydajności podatku jako przesłanka budowy systemu podatkowego

Zasada ta dotyczy fiskalnej wydajności podatku tj. wystarczalności podatku i zdolności podatku do wzrostu.
Ma szeroki wymiar. Jest nim :
a)wybór źródła opodatkowania- musi on być dokonany w sposób racjonalny, uwzględniający
zdolność podatkową podatnika . Ma on char. ekonomiczny (wiąże się z procesem powstawania i
użytkowania dochodu)
b)zasada ekonomiczności podatku- ustawodawca musi mieć świadomość ekonomicznie
uzasadnionych i społecznie akceptowanych granic ciężaru podatkowego; naruszenie tej zasady oznacza, że
pobiera się podatki w wysokości innej niż pozwala na to obiektywnie realne źródło podatku.
c)realność podstaw opodatkowania-chodzi o to, żeby podstawa podatku z uwagi na sposób ujęcia i
charakterystyczne jej właściwości gwarantowała elastyczność dochodów budżetowych. Technika
prawodawcza może to zapewnić jeśli podstawa opodatkowania nawiązuje do wielkich wartości
ekonomicznych-przychód, dochód, zysk, majątek.
d)formy opodatkowania a wydajnośc-2 główne formy opodatkowania to podatki
bezpośrednie(oparte na zasadzie progresywności) i pośrednie(maja charakter prorozwojowy, są źródłem
wydajności dochodów budżetowych)
e)zasada wewnętrznej spójności-jest to spójność między różnymi podatkami oraz w zakresie ich
szczegółowej konstrukcji. Zasada ta jest naruszana gdy dochodzi do kumulowania różnego rodzaju
podatków , które obciążają to samo źródło.
f)zasada zewnętrznej spójności- konieczność synchronizacji prawodawstwa podatkowego
związanego ze współpracą międzynarodową, standardami Unii Europejskiej, unikaniem podwójnego
opodatkowania
g)ustrojowa legalność opodatkowania-system podatkowy musi znajdować konstytucyjne
umocowanie; Ciężar opodatkowania musi być rozpatrywany jako kwestia określenia granic , w jakich dobro
indywidualne (dochód , majątek)należy podporządkować dobru publicznemu. Węzeł który łączy państwo i
podatnika nie może oznaczać dowolności w kształtowaniu ciężaru podatkowego. Inny jest zakres ciężaru
podatkowego, gdy forma sprawowania władzy umożliwia naruszanie praw i wolności ekonomicznych, i
inny gdy władza przestrzega zasad demokratycznych państwa.

47.Zasada sprawiedliwości opodatkowania jako przesłanka budowy systemu podatkowego

Sprawiedliwość ma szczególne znaczenie w prawie podatkowym, gdyż na gruncie tego prawa

dokonują się rozwiązania dylematów dwóch dobór; publicznego i jednostki. Zasadę sprawiedliwości należy
traktować jako uniwersalna normę. Jednak należy odróżnić sprawiedliwość podatku od sprawiedliwości
systemu podatkowego.
Sprawiedliwość danego podatku oznacza zróżnicowanie jego wysokości w zależności od źródła i wielkości
dochodu oraz od uwarunkowań indywidualnych. Natomiast o sprawiedliwości mającej wymiar systemowy
można mówić, gdy weryfikuje się całokształt obciążeń podatkowych.

Filozoficzne formuły sprawiedliwości a sprawiedliwość podatkowa.

- Każdemu zapewnić swoje – ogólna i nieokreślona treść, inna w rożnych warunkach społecznych. Nie
wysławia wprost czego podmiot może się domagać jako swojego.

- Każdemu równo – daje pracodawcy swobodę w wyborze kryteriów równości.

- Każdemu według jego potrzeb – zastosowanie tej formuły prowadziłoby kontrowersji miedzy
względnością i priorytetem potrzeb.

- Koncepcja praw natury – Dylemat; normy wywodzą się z natury rzeczy czy z natury ludzkiego rozumu.
Koncepcja ta może stanowić uzasadnienie dla kształtowania sprawiedliwego opodatkowania.

- Etyczna formuła sprawiedliwości – zapoczątkowana przez A. Wagnera – podatek służy nie tylko pokryciu
potrzeb finansowych państwa ale także zapewnia konieczną korektę stosunków majątkowych i
dochodowych.

- Sprawiedliwość formalna – Sprawiedliwość jest to zasada postępowania nakazująca jednakowe

traktowanie jednostek należących do tej samej grupy działowej (np. osoba fizyczna, prawna)

Aspekty sprawiedliwości podatkowej.

Sprawiedliwość w opodatkowaniu musi być rozpatrywana w kontekście rozwiązywania problemu

sprzeczności interesów na dwóch płaszczyznach:

Państwo -podatnik (przesuniecie dobór ekonomicznych - dochodu, majątku, przychodu ze sfery

prywatnej do publicznej)
podatnik-podatnik (Ktoś traci, ktoś zyskuje, ważne by podatnik nie zyskiwał kosztem innego
podatnika)

Dla rozumienia sprawiedliwości opodatkowania wazne znaczenie maja zasada powszechności

opodatkowania i równomierności opodatkowania.

Powszechność opodatkowania – podatek jest świadczeniem dla wszystkich, u których występuje

zjawisko rodzące obowiązek podatkowy. Obowiązek utrzymywania państwa spoczywa wiec na wszystkich,
nie tylko na wybranych jednostkach.
Powszechność opodatkowania zostaje zachwiana wówczas, gdy ustawodawca traktuje pewna grupę
podatnikowi inaczej niż pozostałych mimo tego, ze nie ma miedzy nimi istotnych różnic.

Równomierność opodatkowania – zasada ta pozostaje zasada czysto formalna i mało przydatna w

praktyce ustawodawczej jeżeli nie zostanie skonkretyzowana (Należy wskazać w jakim aspekcie podmioty
są równe i przyjąć, ze istnieje równość w odniesieniu do tej cechy, a także zaakceptować owe cechy i
traktować jednakowo podmioty , u których ona występuje)
Poszukiwanie miary równomierności prowadzi do „podatkowej zdolności płatniczej” – czyli do
płacenia przez podatnika takich podatków, które jest w stanie ponieść bez ograniczeń w egzystencji i
rozwoju.
Równe opodatkowanie w sensie prawnym jest „odmiennym opodatkowaniem według ekonomicznej
zdolności płatniczej”
Sprawiedliwość opodatkowania a grupy nacisku.

Prawo podatkowe poddane jest silnemu oddziaływaniu grup nacisku (grup interesu, lobbingu). Prężnie i
skutecznie działające grupy nacisku zrzeszają przedstawicieli życia gospodarczego, powiązane z polityka
maja duży wpływ, dają wiele sugestii i są traktowane jako składnik obiektywnej podatkowej rzeczywistości.
Grupa nacisku zmierza do uczynienia wyłomu w zasadzie sprawiedliwości, domagając się przywilejów
podatkowych. Taki lobbing prowadzi często do ulg podatkowych, czyli do wyplat subwencyjnych dla
uprzywilejowanych podatników.

48.Ekonomiczne granice opodatkowania i ich kryteria.

Każdy podatek ma ograniczoną wydajność fiskalną, podobnie jak system podatkowy. Dochód podatkowy z
czasem wyczerpuje się i postaje problem znalezienia nowych źródeł opodatkowania. Granice
opodatkowania mają aspekt ekonomiczny i psychologiczny. Ekonomiczne granice opodatkowania wiążą się
z właściwościami systemu gospodarczego i w zależności od uwarunkowań gosp. są bardziej lub mniej
elastyczne. Wyróżniamy granice ekonomiczne:
1. Absolutne
2. Względne

Ad.1
Rozmiary dochodu narodowego wyznaczają granicę, powyżej której niemożliwe jest zwiększenie
dochodów podatkowych. Tylko to, co powiększa dochód narodowy może stać się przedmiotem
opodatkowania i źródłem wzrostu zdolności podatkowej.
System podatkowy jest pochodną systemu gospodarczego, a zatem ustrój gospodarczy, struktura gosp.,
sposób wykorzystania dochodów budżetowych rzutują na treść i rodzaj opodatkowania (dobór rodzajów i
form opodatkowania, stawek i taryf podatkowych, technik opodatkowania).
Ekonomicznie absolutne granice opodatkowania są logicznym następstwem tego, że dochody podatkowe
stanowią część produktu społecznego, a więc zakres opodatkowania jest ograniczony wysokością PKB.
Ustawodawca podatkowy musi mieć więc świadomość, że tylko określona część PKB może być
przejmowana przez podatki bez wywoływania negatywnych następstw finansowych i gospodarczych.
Ad.2
Problem względnych granic opodatkowania pojawia się gdy:
a) Ujawniają się paraliżujące efekty opodatkowania w zakresie uzyskiwania dochodów podatkowych
b) Przy wzrastającym nacisku fiskalnym nie można osiągnąć oczekiwanych i zaplanowanych przez
politykę podatkową dochodów budżetowych.

Kryteria świadczące o przekroczeniu względnych granic opodatkowania:

a) Pojawia się efekt Laffera

Wg hipotezy Laffera dochody z opodatkowania nie wpływają do budżetu przy stawce podatkowej
równej 0% oraz 100%. Ideą Laffera było wskazanie stawki podatkowej mieszczącej się między 0% a
100% przy której można rozwiązać problem optymalnego opodatkowania tj. przynoszącego
najbardziej wydajne (najwyższe) w danych warunkach dochody budżetowe, nie naruszając
jednocześnie źródła podatku.
Należy obserwować kształtowanie się poziomu dochodów podatkowych przy wprowadzaniu
określonej stawki podatkowej. Wg Laffera w miarę wzrostu stawek dokonuje się proporcjonalny
wzrost wpływów podatkowych, ale do pewnego poziomu. Po osiągnieciu maksimum dochodowości
dochody podatkowe, pomimo wzrastających stawek, stopniowo maleją.
 Proces spadku dochodów podatkowych jest wg Laffera odwracalny. Obniżenie stawek, poszukując
optymalnej może sprawić że dochód podatkowy nie obniży się, lecz będzie wskazywał tendencję
wzrostu. 2 przesłanki:
-spadek obciążenia poziomu opodatkowania może się przyczynić do wzrostu rozwoju gosp. , a tym
samym nowych źródeł opodatkowania
-ponieważ dochód z opodatkowania jest wynikiem stawki podatkowej i podstawy wymiaru podatku,
spadek stawki podatkowej może być rekompensowany dzięki wzrostowi podstawy opodatkowania

b) Naruszane są źródła podatku

Podatek nie może niszczyć źródła opodatkowania (reguła edynburska). Opodatkowanie nie może
naruszać kapitału – przekraczać takiego poziomu obciążeń, przy którym dochód, zysk bądź majątek
nie są wystarczającym źródłem do zapłaty podatku.
Jeżeli cecha naruszenia źródła podatku ma charakter systemowy, to nieuchronnie prowadzi do
ogólnego spadku dochodów budżetowych, co zbliża gospodarkę finansową do skraju przepaści, w
sensie ekonomicznym rozpoczyna się proces erozji systemu podatkowego.
Ustawodawca, który nie szuka w systemie podatkowym sposobów urzeczywistniania trwałej
wydajności dochodów podatkowych, ponosi ryzyko przekroczenia granic opodatkowania.

c) Naruszane są podstawowe zasady opodatkowania

Każde wykroczenie przeciwko racjonalnym zasadom systemu podatkowego może prowadzić do

przekroczenia granic opodatkowania np. naruszanie zasady sprawiedliwości poziomej (takie same
zjawiska, będące podstawą oceny zdolności płatniczej traktowane są pod względem podatkowym
niejednakowo)
Chodzi tu o reguły wyznaczające opodatkowanie dochodu (zysku). Podlega on opodatkowaniu przy
zastosowaniu progresywnych stawek i jest zniekształcany przez poziom inflacji. Inflacja w
połączeniu z progresją podatkową wywołuje zjawisko zwane „zimną progresją”, której następstwem
są ubytki w dochodzie (zysku) realnym na poziomie nieuzasadnionym względami racjonalności.

d) Naruszane są cele gospodarcze

Kształtując system podatkowy należy przestrzegać podstawowych zasad gospodarczych i

społecznych. Opodatkowanie bowiem istotnie wpływa na stabilność gospodarczą państwa. System
podatkowy powinien racjonalnie wpływać na sukcesy finansowe przedsiębiorców i sprzyjać
podejmowaniu produktywnych działań, a jego twórcy powinni pamiętać o maksymie: „władza
podatkowa może zawierać w sobie siłę niszczenia”.
System podatkowy sprzyja wzrostowi gosp., jeżeli cechuje go niski stopień fiskalizmu-udziału
podatków w PKB ( w Polsce 40%).
Obciążenia quasi-podatkowe są to różnego rodzaju składki. Jeżeli pracodawca odprowadza łącznie z
podatkiem dochodowym i składką na ubezpieczenie społeczne 75% pensji netto pracownika to jest
to wyraz skrajnego fiskalizmu, który zniechęca pracodawców do powiększania zatrudnienia.
Konstrukcja i układ podatków powinien umożliwiać realizację zadań gospodarczych. Stanie się
wówczas, gdy poziom obciążeń podatkowych w relacji do PKB zostanie obniżony tak, że więcej
środków finansowych zostanie w dyspozycji podmiotu gospodarczego.
Wśród instrumentów oddziaływania powinny znaleźć się rozwiązania, które gwarantują, że:
-dochody z inwestycji kapitałowych nie będą traktowane gorzej niż dochody z innych inwestycji
finansowych
 -opłacalne będzie powiększanie legalnego dochodu (zysku), a nieopłacalne lokowanie działalności w
szarej strefie gospodarki
-opłacalne będzie dążenie przedsiębiorców do tworzenia nowych miejsc pracy

49.Funkcja dochodowa systemu podatkowego.

Podstawowym zadaniem podatków jest pokrycie zapotrzebowania państwa na dochód publiczny. Funkcja
podatkowa opodatkowania nie może zdominować systemu podatkowego – niemożliwe jest równoległe
zwiększanie ciężaru podatkowego w podatkach przychodowych, dochodowych, majątkowych i
konsumpcyjnych. Swoboda władzy ustawodawczej nie jest całkowicie dowolna, obowiązkowe jest
przestrzeganie konstytucyjnych zasad dot. obowiązków podatkowych.
By skutecznie finansować wydatki publiczne państwa, należy wyważyć wzajemne i przeciwstawne interesy,
jakimi są: dobro publiczne i dobro prywatne. Postulaty w tym zakresie:
1.Wybrane źródła podatku muszą być na tyle wydajne, aby zapewniały możliwość długotrwałego
pokrywania potrzeb budżetowych. Współcześnie sięga się do dwóch rodzajów podatków: podatku od
wartości dodanej i podatków dochodowych.
2.Podatek powinien być elastyczny (wymiar prawny i ekonomiczny), czyli reaguje zarówno na wzrost jak i
spadek zapotrzebowania państwa na dochód publiczny.
3.Pracodawca musi uwzględniać zasadę powszechności i równomierności opodatkowania, które decydują o
sposobie rozdzielenia obciążeń podatkowych.
4.Opodatkowanie powinno respektować granice opodatkowania.
5.Kształtowanie stawek i taryf podatkowych powinno być podporządkowane osiąganiu trwałych i pewnych
dochodów (zachowanie umiaru)
6.Obciążenia podatkowe powinny mieć charakter stabilny i realizować treści wynikające z zasady taniości
opodatkowania.
W systemie podatkowym zawsze znajdują się podatki, z których dochód podatkowy nie daje się zrealizować
w ogóle bądź w stopniu odbiegającym od poziomu zakładanego. Jedną z przyczyn może być samowola
ustawodawcy. Pobór podatku zawsze ogranicza wolność działalności gosp. Dlatego fiskalizm podważa
możliwość realizacji funkcji dochodowej przez system podatkowy.

50.Funkcja niefiskalna systemu podatkowego.

Polityka podatkowa powinna przewidywać i ukierunkowywać się do realizacji celów niefiskalnych

(gospodarczych i społecznych). Forma i zakres zastosowania systemu podatkowego do realizacji celów
niefiskalnych kształtują się w zależności od tego, czy państwo stosuje i w jakim zakresie interwencjonizm w
polityce gospodarczej.
Adam Smith uważał, że państwo jest złym administratorem w sprawach dot. gospodarki, nie powinno
krępować życia gospodarczego i w nie ingerować. Forma, zakres i sposób działalności gosp. jest tylko i
wyłącznie inicjatywą jednostki, która łączy interes własny z dobrem państwa, przyczyniając się do rozwoju
stosunków gosp., wzrostu poziomu cywilizacyjnego, wzrostu dochodów budżetowych .
Dla Wagnera funkcja opodatkowania jest pochodną funkcji spełnianych przez państwo, które powinno być
aktywne w kształtowaniu polityki gosp. i polityki społecznej. Konieczny jest interwencjonizm, a jednym z
jego przejawów socjalna funkcja opodatkowania (redystrybucja dochodu narodowego). J.M.Keynes -
twórca interwencjonalizmu. Polityka podatkowa miała zapobiegać zarówno głębszym załamaniom
koniunktury jak i pobudzać tempo wzrostu gospodarczego.
Wg noblistów: F.A.Hayek uważał, że ingerencja państwa powinna być traktowana w kategorii
największego zła; M Friedman zaś uważa, że podstawowym zadaniem, które spełniać ma władza, jest to,
które sprowadza się do zapewnienia ochrony własności i czuwania nad zachowaniem ładu gosp. i
społecznego.
Oddziaływaniem przez system podatkowy polityka podatkowa państwa może dążyć do ochrony i
utrzymania, zmiany lub przekształcenia bądź też ustania lub ograniczenia obecnego stanu zjawisku i
stosunków społeczno-gospodarczych.
Za podatki o celach niefiskalnych należy uznać te, którym pracodawca świadomie przypisał tę szczególną
funkcję. Ich treść może mieć charakter:
-stymulacyjny (pobudzający, zachęcający do określonego działania)
-ograniczający (powodujący zmniejszenie zainteresowania określonym działaniem)
Treści przejawiają się przede wszystkim w:
-określaniu zakresu przedmiotowego i podmiotowego opodatkowania
-kształtowaniu podstawy opod.
- przyjętego poziomu stawek podatkowych
-przebiegu taryfy podatkowej
-zastosowaniu zwolnień przedmiotowo-podmiotowych
-systemowych ulg
-zniżek i wyłączeń o charakterze podatkowym

Zjawiska gosp. i społ. nie podlegają wyłącznie wpływom konstrukcji podatkowych. Oddziaływują na nie
także inne czynniki natury fiskalnej (kredyty, cła, opłaty, kurs waluty, dewizy), więc przy realizacji celu
opodatkowania nie można z całą pewnością orzec, że cel ten został osiągnięty tylko i wyłącznie dzięki
oddziaływaniu systemu podatkowego.

Cel ekonomiczny
W celu sprzyjania wzrostowi poziomu gosp. stosuje się szczególne preferencje podatkowe, które prowadzą
do zmniejszenia obciążeń podatkowych w wybranych gałęziach, branżach. Jest to forma udzielanej przez
państwo protekcji podatkowej. Może jednak ona prowadzić do zniekształcenia konkurencji – wspierając
rozwój wybranych dziedzin życia gosp., zwiększa się zyski wybranych podatników poprzez wyższe
opodatkowanie innych.
Łagodzenie opodatkowania przynosi też korzystne następstwa. Niskie podatki zachęcają do tego, by je
płacić, gdyż przestaje być opłacalne poszukiwanie form i sposobów uchylania się od podatków. Dochody
budżetowe stają się realne. Ponadto niska stopa opodatkowania zachęca do inwestycji, tworzone są nowe
miejsca pracy.
Cel społeczny
Podatkowa redystrybucja – dokonywana jest między podatnikiem a budżetem państwa. Progresywne
opodatkowanie dochodów i ich skala kształtują udział w dochodzie narodowym, podobnie podatki
pośrednie, z tym jednak, że silniej obciążają dochody niskie i średnie. W podziale dochodu narastać może
nierówność wynikająca z konfliktów społecznych. Zmiana poziomu dochodu spowodowana
opodatkowaniem prowadzi do zmiany podziału dochody narodowego. Zmiany te dokonują się w różnym
stopniu w różnych grupach społecznych.

51.Mentalność podatkowa – podatnika i organów podatkowych

1.Mentalnośc podatnika
Idea obowiązku podatkowego pojawia się już w Biblii, gdzie nakaz podatkowej sumienności został
przekazany przez Nauczyciela z Nazaretu – Jezusa, który był sumiennym podatnikiem i zachęcał do
naśladowania swojej postawy.
Mentalność podatkową określa się jako postawę lub nastawienie wobec podatków i opodatkowania
reprezentowaną przez grupę społeczną, z którą podatnik utożsamia się i do której należy.
W Polsce stosunek do obowiązków stanowionych przez prawo świadczy o stosunku do samego państwa i
władzy publicznej. Życie publiczne pod kontrolą zaborcy, później okupanta sprawiło, że powoli zanikał
obywatelski stosunek do państwa i prawa.
Grupa społeczna, do której podatnik należy, kształtuje jego postawę wobec obowiązków (m.in.
podatkowych) pochodzących od państwa. A zatem:
-przestrzega się obowiązków podatkowych wówczas, gdy inni członkowie grupy uważają takie zachowanie
za właściwie
-nie przestrzega się obowiązków podatkowych, gdy inni ich nie przestrzegają

Na postawę podatnika wpływają również tryb, sposób i forma wprowadzania obowiązków podatkowych
oraz czy zachowane są standardy konstytucyjne.
Istotne znaczenie ma także subiektywnie odczuwany ciężar podatku, czyli różnica między dochodem, który
byłby do dyspozycji podatnika, gdyby nie płacił podatków, a dochodem rzeczywistym (dochodem
zmniejszonym o podatki bezpośrednie, quasi-podatki i podatki pośrednie zawarte w cenach). Podatnik
ocenia czy obciążenia podatkowe są sprawiedliwe względem innych podatników.

Inne czynniki wpływające na postawę podatnika:

- państwo jest anonimowe, zatem nikt przy obchodzeniu obowiązku podatkowego nie ponosi straty
- podatki są odbierane jako szczególnie dolegliwe, z które państwo nie świadczy niczego w zamian (nie
docenia się i nie rozumie świadczeń finansowanych przez państwo dzięki podatkom)
- sankcja rozsiana w ocenie nastawienia podatnika wobec obowiązku podatkowego jest b. zróżnicowana (z
podziwem spotyka się ten kto w dziedzinie podatków potrafi swobodnie i zręcznie postępować)

Mentalność podatkowa:

a) Północna – nazewnictwo podatkowe przyjęło określenia, które mają odzwierciedlać pozytywną treść obciążeń
podatkowych (np. szwedzkie słowo skot – wkład finansowy na rzecz budżetu, duty – obowiązek, dodger –
oszust podatkowy, tax). Skłonnosc do płacenia podatków wzrasta w krajach północnej Europy stosownie do
wzrostu sprawności administracji podatkowej

b) Południowa – pierwsze wyrażenia przekazywane za pośrednictwem języka na temat podatków mają inne
zabarwienie emocjonalne. Biorą swój rodowód od łacińskiego czasownika imponere. I tak francuski maltotier
oznacza szantażystę podatkowego i złodzieja, imposteur – oszusta. W Grecji ok.50% podatników nie płaci
podatków i nie uważają oni tego za oszustwo, gdyż: „głupcem jest przecież ten, kto dobrowolnie oddaje
swoje pieniądze fiskusowi”.

W niektórych państwach w ostatnim dziesięcioleci oszustwa podatkowe podwoiły się.

2.Mentalność organów podatkowych

Poborca podatkowy traktowany jest od zawsze jako natrętny, pazerny osobnik, żądający zbyt dużych opłat.
Za panowania władz rzymskich a także Herodów istniały podatki bezpośrednie (płacone od własności
ziemskiej) oprócz tego każdy płacił pogłówne oraz podatki i opłaty bądź cła za przewożone towary.
Oprócz miejskich urzędów podatkowych istniały posterunki celne, obsługiwane przez celników, którzy
pobierali pieniądze od podróżujących handlarzy, płacili ustaloną kwotę lokalnym władzom i dbali o własną
kieszeń. Ewangelie wspominają o dwóch celnikach : Mateuszu i Zacheuszu. Ewangelia wyraźnie wskazuje,
że skrucha w życiu jest zawsze możliwa – jak w przypowieści o bogatym celniku, który przygotował
wystawną kolację, na którą nikt z zaproszonych miejscowych notabli nie przyszedł. Wówczas celnik
sprasza biedotę i z nimi ucztuje. Gdy umiera, ten jeden dobry uczynek unieważnia wszystkie oszustwa i
rabunki.

Mentalność organów podatkowych jest często wynikiem mentalności objawianej przez podatników, często
jednak mentalność organów podatkowych kształtuje mentalność podatników.

Organy podatkowe uznawane są za skuteczne, jeżeli sprawnie realizują dochody budżetowe. Ustalone przez
władze kryteria oceny mogą sprawić, że w dążeniu do uzyskania zarówno zaplanowanych, jak i
ponadplanowych dochodów podatkowych, dla organów podatkowych mniej istotne staną się środki i
metody działania, a liczyć się będzie wyłącznie skutek. Dewiza :”cel uświęca środki” nie powinna być tu
stosowana.
Dla kształtowania mentalności organów podatkowych nie jest obojętne to, że partycypują one w formie
premii i nagród w dochodach uzyskanych z tytułu opodatkowania. Wzrasta zatem nieufności podatników do
bezstronności działań organów podatkowych.

Biurokratyzacja organów podatkowych może rodzić niewłaściwe nawyki np. w imię źle rozumianej
potrzeby utrzymania powagi władzy podtrzymywanie przez instancję odwoławczą stanowiska zajętego w
sprawie podatkowej przez organ pierwszej instancji.

Organy podatkowe działają zgodnie z zasadą indu ex in re sua, co oznacza że są sędzią we własnej sprawie,
jednak to rozstrzyganie we własnej sprawie musi być oparte na treściach stanowiących credo zasad
praworządności i prawdy obiektywnej.

Hierarchiczność i podporządkowanie zapewniają sprawność działania organów podatkowych ale i niosą

zagrożenia:
- MF reprezentuje w administracji rządowej także czynnik natury politycznej (nie należy wykluczyć, że
organy podatkowe będą w polityce podatkowej realizować koncepcje programowe partii, do której należy
MF)
- MF ma zapewnić jednolitość stosowania przepisów podatkowych (może prowadzić do tego, że opinie,
zalecenia, wyjaśnienia MF wyłączą stosowanie powszechnie obowiązujących przepisów podatkowych)

Mentalność podatkowa jest jednym z wyznaczników nastawienia podatników wobec obowiązków

podatkowych.

52.Moralność podatkowa – przesłanki kształtowania i treść

Między normami prawnymi a normami moralnymi istnieje taka różnica, że prawne zajmują się zewnętrzną
stroną postępowania, a moralne wewnętrzną – dotykają sumienia.

Moralność podatkowa wymaga, by działanie podatnika opowiadało jego wewnętrznemu przekonaniu.

Można ją traktować jako wewnętrzną akceptację bądź brak akceptacji obowiązku podatkowego i uznania
zwierzchności podatkowej państwa (obowiązek stosowania norm).

Często pojawia się uczucie obciążenia, które im jest bardziej nierównomierne tym większe przekonanie o
rezygnacji z dochodu w sposób nieuzasadniony.

Związek prawa podatkowego z moralnością odmiennie ujmują dwie doktryny

1.Doktryna prawa naturalnego
2.Doktryna pozytywistyczna
Ad.1
Koncepcja prawa naturalnego zakłada wzajemny związek i harmonię między prawem stanowionym przez
państwo a normami moralnymi. Prawo zasługuje na rzeczywisty autorytet, gdy odpowiada standardom
moralnym, których należy szukać w systemie aksjologicznym.

Gdy normy prawa podatkowego przeczą normom moralnym, przeczą fundamentalnym zasadom słuszności,
to przestają obowiązywać, a adresaci nie mają obowiązku ich przestrzegania.

Istnieje różnica między źródłami tworzenia prawa a źródłami oceny prawa.

Źródła tworzenia prawa wymieniają przyczyny powodujące powstanie porządku prawnego, w ramach
którego powstają obowiązki podatkowe. Natomiast źródła oceny prawa formułują zasady, tj.kryteria,
przesłanki, za pomocą których można weryfikować moralność prawa. Konflikt między źródłami tworzenia
prawa a źródłami oceny prawa wyraża różnicę, która istnieje między prawem obowiązującym a prawem
moralnym.
Ad.2
„Prawo nie istnieje dzięki temu, że jest słuszne, nie przestaje też istnieć wskutek tego, że jest niesłuszne”
(Austin). Akt normatywny obowiązuje dopóty, dopóki nie zostanie uchylony. Prawo jest wartością samą w
sobie. Normy prawa stanowionego i normy moralne stanowią odrębne, niezależne systemy. Prawo należy
oddzielić od moralności. Fakt, że prawo jest pozbawione moralności nie pozbawia normy mocy
obowiązującej. Prawo może mieć dowolną treść, a jego stosowanie zabezpieczają możliwe do zastosowania
formy przymusu. Prawo jest wartością samoistną.

Polityka podatkowa a moralność podatkowa

Dla polityki podatkowej podstawowe znaczenie ma ukształtowanie postaw aprobaty dla obowiązków
podatkowych szczególnie wśród tych, którzy osądzają naruszanie moralności podatkowej wg własnych
kryteriów, nie obciążając swojego sumienia. Jeżeli nadal zanikać będzie poczucie konieczności akceptacji
obowiązku podatkowego wówczas podatnik odrzuci od siebie całkowicie winę i obarczy nią prawodawcę.

Moralność podatkowa a świadomość prawna

Z punktu widzenia formalnoprawnego zmiana własności może dokonać się dobrowolnie (darowizna) i
przymusowo. Podatek narusza cudzą własność w sensie prawnym i ekonomicznym. I tu rodzi się problem
świadomości podatkowej podatnika. Nieznajomość prawa podatkowego powoduje narastanie przekonania o
rzekomej krzywdzie podatkowej. Tylko gdy podatnik zna prawa i obowiązki podatkowe możliwe staje się
kształtowanie pozytywnej świadomości prawnej.
Badania i oceny stanu świadomości podatkowej nie można oddzielić od etyki i psychologii. W aspekcie
etycznym podatnik naruszający obowiązki podatkowe zakłada że państwo nie jest mściwe i nie obawia się,
że następnym razem państwo zachowa się tak samo nieuczciwie jak podatnik wobec niego. Z
psychologicznego punktu widzenia podatek odczuwany jest jako finansowa ofiara bez świadczenia
wzajemnego.

Moralność podatkowa a autorytety

W każdej społeczności funkcjonują autorytety, które mają wpływ na kształtowanie moralności podatkowej,
świadomości podatników, opinii o opodatkowaniu. W odbiorze treści przekazywanych przez autorytety
można wyróżnić 2 hipotetyczne rozwiązania:
-opinie autorytetów są zbieżne z ocenami podatników; podatnicy są przekonani, że ich postawa wobec
podatków jest właściwa
-podatnicy nie mają ukształtowanego poglądu, oceny treści obowiązku podatkowego i opinia autorytetu
może wpłynąć na jego sposób postrzegania i ogólne upowszechnienie akceptowania formułowanych przez
siebie opinii.

Moralność podatkowa a badania empiryczne

Badania empiryczne są zagadnieniem złożonym i trudnym. Pojawia się problem formułowania pytań,
rzetelności odpowiedzi, reprezentacyjności respondentów, ocen i wniosków płynących z badań.
Ankieta umożliwia poznanie opinii podatników, często pojawia się jednak rozbieżność między wyrażonymi
w ankiecie a rzeczywistymi opiniami i ocenami na temat podatków. Na odpowiedzi podatników nakłada się
często nieufność wobec państwa i prawa podatkowego.
Pytania nie powinny zdradzać nastawienia pytającego, powinny być konkretne i neutralne. Odpowiedzi
powinny przekazywać własne przemyślenia i oceny podatników.
Dzięki badaniom empirycznym możliwe jest określenie świadomości podatkowej społeczeństwa,
racjonalizacja rozwiązań legislacyjnych, rozpoczęcie edukacji podatkowej społeczeństwa, określenie w
jakim stopniu i kierunku zmienia się nastawienie wobec obowiązków podatkowych, a także ocena
stosowanych przez podatnika form oporu podatkowego. Dlatego badania takie powinny stać się
rzeczywistością w Polsce.

53.Struktura ordynacji podatkowej – jej zakres podmiotowy i przedmiotowy

Obowiązująca Ordynacja podatkowa liczy około 400 artykułów, ujętych w 12 działach. Niektóre działy
dzielą się na rozdziały, w ramach zaś działów i rozdziałów znajdują się artykuły oznaczone dodatkowo po
nowelizacjach literami, podzielone niekiedy na paragrafy, a w ich ramach na punkty.

Każda ustawa, w tym i Ordynacja podatkowa ma swój zakres podmiotowy i przedmiotowy.

Zakres podmiotowy
Uwarunkowany jest postanowieniami, że każdy jest zobowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń
publicznych, w tym podatków, określonych w ustawach. W doktrynie prawa finansowego wysuwana była
zasada powszechności opodatkowania wg której podatki powinny obciążać wszystkie osoby fizyczne i
związki osób lub kapitałowe uzyskujące dochody lub posiadające majątek (podatek jest świadczeniem
ogólnym). Powszechność opodatkowania wywodzić można z idei równouprawnienia. Także brzmienie
ustawy o swobodzie działalności gospodarczej implikuje równość podmiotów gospodarczych w sferze
podatkowej. Przepisy odnoszone są w jednakowym stopniu do osób fizycznych, prawnych i jednostek
organizacyjnych nieposiadających osobowości prawej. Przepisy ordynacji podatkowej regulujące kwestie
jej zakresu podmiotowego mają jednak charakter blankietowy, gdyż w każdym konkretnym przypadku
należy sięgnąć do regulacji prawnych zawartych w poszczególnych ustawach podatkowych.

Zakres przedmiotowy
Zakres ten jest szeroki i wynika z postanowień ustawy mających zastosowanie do: podatków, opłat oraz
innych niepodatkowych należności budżetu państwa oraz budżetów jednostek samorządu terytorialnego,
opłat skarbowych i opłat, o których mowa w przepisach o podatkach i opłatach lokalnych i innych spraw z
zakresu prawa podatkowego. Generalizując, postanowienia O.p. mają zastosowanie do wszystkich danin
publicznych ustalanych lub określanych przez organy podatkowe.

Możliwe jest rozciągnięcie postanowień Ordynacji na inne świadczenia pieniężne ( na mocy innych
ustaw).Przykłady:
-postanowienia przewidujące, iż jeżeli obowiązujące przepisy powołują się na ustawę o zobowiązaniach
podatkowych lub odsyłają ogólnie do przepisów o zobowiązaniach podatkowych, stosuje się przepisy działy
III O.p.
-postanowienia o kinematografii dot. tzw. Wpłat na rzecz Instytutu Sztuki Filmowej.
Świadczenia, co do których wyraźnie wyłączono możliwość stosowania do nich przepisów o.p. są jedynie
świadczenia cywilnoprawne oraz opłaty za usługi, do których stosuje się przepisy o cenach.

Wprowadzenie każdego nowego podatku powoduje protesty dlatego niekiedy stosuje się technikę
polegającą na nazywaniu przez ustawodawcę świadczeń podatkowych inną nazwą niż podatek np. opłata,
dopłata, składka, oprocentowanie środków trwałych, oproc. kapitału, obciążenia funduszu rozwoju,
dywidenda, wpłaty z zysku. Te uniki terminologiczne stwarzać mogą trudności w sklasyfikowaniu
świadczeń oraz ustaleniu czy do tych świadczeń ma zastosowanie reżim prawny O.p., czy przepisy KC.
Należy się wtedy kierować nie nazwą, ale badać czy dane świadczenie spełnia wszystkie konstytutywne
cechy podatku.

Pojęcie opłaty nie ma swej definicji legalnej, ale przyjmuje się, że jest ona daniną publiczną, różniącą się od
podatku ekwiwalentnością. Ustawodawca nie zawsze jednak odróżnia podatki od opłaty np. opłata targowa
czy miejscowa (nieekwiwalentne, ma char. podatku).
Przykłady opłat publicznych :skarbowa, administracyjna, eksploatacyjna, prolongacyjna, paszportowa, itp.

Niepodatkowe należności budżetowe - niebędące podatkami i opłatami należności stanowiące dochów

budżetu państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, wynikające ze stosunków publicznoprawnych np.
wpłaty z zysku jednoosobowych spółek Skarbu, wpłaty z zysku NBP, składki na ubezpieczenia społeczne
itp.

Zakres przedmiotowy stosowania postanowień o.p. powinien być precyzyjnie określony – wynikać z
postanowień o.p. .lub z postanowień innych ustaw, które wyraźnie powinny stanowić o poddaniu należności
pieniężnych reżimowi prawnemu lub KC, albo przewidywać własne rozwiązania.
54.Obowiązek podatkowy a zobowiązanie podatkowe

Pojęcia „obowiązek podatkowy” i „zobowiązanie podatkowe” do polskiego prawa podatkowego

wprowadzono postanowieniami Ordynacji podatkowej z 1934r., jednakże bez legalnych definicji tych pojęć.
W praktyce stosowania prawa, więc przez lata nawiązywano do wyroku Najwyższego Trybunału
Administracyjnego z lutego 1934r., w którym stwierdzono, że:

„obowiązkiem podatkowym jest abstrakcyjne zobowiązanie do poniesienia ciężaru podatkowego, związane

przez przepis ustawy z zaistnieniem pewnego stanu faktycznego”.

W doktrynie prawa podatkowego nazwy obowiązek podatkowy używa się w 2 znaczeniach:

1. jest to abstrakcyjny obowiązek podatkowy określony w ustawach podatkowych, obejmujący z jednej

strony- prawnopodatkowy stan faktyczny, z drugiej- jego następstwa prawne;
2. jest to zindywidualizowany obowiązek podatkowy ciążący na konkretnej osobie od chwili spełnienia
przez nią ustawowych przesłanek. Moment powstania tego obowiązku jest jednocześnie momentem
powstania stosunku prawnopodatkowego i uzyskania przez dany podmiot statusu podatnika.

Art.4 o.p. (ordynacji pod.) definiuje obowiązek podatkowy jako wynikającą z ustaw podatkowych
nieskonkretyzowana powinność poniesienia przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z
zaistnieniem zdarzenia określonego w tych ustawach.

Obowiązek podatkowy podatnika i zwiane z nim uprawnienia państwa czy samorządu terytorialnego
powstają, gdy zajdą okoliczności, zdarzenia, stany faktyczne określone w ustawach podatkowych.
Okoliczności te są określone w sposób abstrakcyjny i dotyczyć mogą -różnych stanów faktycznych
( zdarzeń gospodarczych, sytuacji majątkowej)
-stanów osobistych (np. bycie kawalerem)

Ustawodawca ostatecznie decyduje o tym, z jakimi zdarzeniami, stanami należy wiązać dana sytuację. Ta
decyzja ma jednak swoje granice- ustawodawca powinien stanowiąc o obowiązku podatkowym,
uwzględniać przesłanki gospodarcze i fiskalne.

Zasadą jest, że dłużnik podatkowy nie może zwolnić się z obowiązku podatkowego w drodze czynności
cywilnoprawnej.

Obowiązek podatkowy jest głównym obowiązkiem podatnika i wyróżnia go spośród innych podmiotów
postępowania podatkowego.

W celu realizacji tego obowiązku prawo podatkowe mogą nakładać na podmioty tzw. obowiązki
instrumentalne- mające na celu prawidłowe wywiązywanie się z uiszczenia należnej daniny publicznej.
Takie obowiązki związane są z:
- prawidłowym prowadzeniem ksiąg podatkowych;
- rejestrowaniem działalności podlegającej opodatkowaniu;
- składaniem deklaracji;
- płaceniem zaliczek na poczet podatków;
- przedkładaniem zweryfikowanych bilansów, rachunków wyników;
- przechowywaniem rachunków;
- poddaniem się kontroli organów podatkowych albo kontroli skarbowej;
- przesyłaniem przez różne podmioty informacji o stanach faktycznych mogących powodować obowiązek
podatkowy.
Zobowiązanie podatkowe- wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie podatnika do zapłacenia
na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu albo gminy podatku w wysokości, w terminie oraz w
miejscu określonym w przepisach prawa podatkowego.
Jest to, zatem, konkretyzacja abstrakcyjnego obowiązku podatkowego poprzez uwzględnienie łącznie
wszystkich 4 elementów (podatnik, kwota, termin, miejsce).

Zwykle zobowiązanie podatkowe jest następstwem obowiązku podatkowego, ale w niektórych podatkach
obowiązek i zobowiązanie będą powstawały jednocześnie. Może się tez zdarzyć, że obowiązek podatkowy
nie przekształci się w zobowiązanie. Obowiązek podatkowy natomiast istnieje zawsze.

Obowiązek podatkowy nie przekształca się także w zobowiązanie w przypadku ziszczenia się przesłanek
przedawnienia prawa do ustalania zobowiązanie podatkowego.

55.Metody powstawania zobowiązań podatkowych

Powstanie zobowiązań podatkowych jest kluczowym zagadnieniem prawa podatkowego, choćby ze

względu na konsekwencje prawne i ekonomiczne dla podatnika. Nie może być ono wiązane wyłącznie z
wydaniem oraz doręczeniem decyzji organu podatkowego. Art. 21o.p. przewiduje dwie zasadnicze metody
powstawania zobowiązań podatkowych:

a) z dniem doręczenia decyzji organu podatkowego ustalającej wysokość tego zobowiązania;

b) z dniem zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże powstanie takiego zobowiązania.

Ad.a)
Ta metoda związana jest z tzw. decyzjami konstytutywnymi organów podatkowych, gdyż tylko tego
rodzaju decyzje tworzą konkretny stosunek prawnopodatkowy i wywołują skutki prawne dopiero w chwili
ich doręczenia podatnikowi (czyli ex nunc). Od momentu doręczenia takiej decyzji biegną skutki prawne z
tym związane, mianowicie:
- rozpoczyna się 14-dniowy bieg terminu płatności podatku;
- organ podatkowy może dokonać zabezpieczenia zobowiązania podatkowego na majątku podatnika przed
terminem płatności podatku, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że nie zostanie ono wykonane;
- decyzja o zabezpieczeniu wygasa po upływie 14 dni od dnia doręczenia decyzji ustalającej wysokość
zobowiązania podatkowego;
- rozpoczyna się bieg terminu do wniesienia odwołania od decyzji;
- zaczyna biec termin 5-letni przedawnienia zobowiązań podatkowych, licząc od końca roku
kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku.

Ta metoda była dominująca w Polsce do końca lat 80-tych i znajdowała swoje potwierdzenie w
postanowieniach Ordynacji podatkowej z 1934r. i ustawy o zobowiązaniach podatkowych. Rodziła szereg
wątpliwości, co do jej stosowania.

Ad.b)
Rewolucja technik opodatkowania dokonująca się w ostatnich latach, przeprowadzana szczegółowymi
ustawami podatkowymi, polega na tym, że w coraz szerszym zakresie znajduje zastosowanie drugiego
rodzaju metoda, a więc samoobliczenie (samowymiar) zobowiązania przez podatnika lub obliczenie
przez płatnika, bez wydawania w tej mierze konstytutywnych decyzji przez organy podatkowe.

Także i w Polsce regułą jest, że różne ustawy podatkowe nakładają na podatników obowiązek
samodzielnego obliczenia należytego podatku w deklaracji podatkowej według ustalonego wzoru i zapłaty
tak obliczonego zobowiązania podatkowego w ściśle określonych terminach.

Fakty powstania zobowiązań podatkowych są obowiązani ujawniać również płatnicy przy okazji
wykonywania swej własnej działalności (np. pracodawca przy wypłacie wynagrodzenia). Płatnicy są
zobligowani –zamiast podatnika- do prawidłowego obliczenia należnego podatku, do pobrania i terminowej
wpłaty tak pobranych sum na rachunek właściwego organu podatkowego.

W konkretyzacji obowiązku podatkowego organy podatkowe w zasadzie nie biorą udziału. Włączają się
dopiero wtedy, gdy stwierdzą, że uchybienia w działaniach podatnika lub płatnika. Wtedy organ podatkowy
wydaje deklaratoryjną decyzję podatkową, która nie tworzy nowych sytuacji prawnych, lecz stwierdza
ich powstanie z mocy samego prawa, ze skutkiem ex tunc- od momentu, w jakim dane zdarzenie prawne
zaistniało, czyli:
- momentu, kiedy podatnik powinien najpóźniej dokonać samoobliczenia podatku;
-gdy podatnik obowiązany do zapłaty podatku, zaliczki na podatek lub raty podatku- obowiązku tego nie
wykonał w całości lub w części.

Moment doręczenia rodzaju decyzji określających wysokość zobowiązania podatkowego albo zaliczki czy
raty ma wpływ na bieg terminu do wniesienia odwołania i na termin zapłaty, nie ma natomiast wpływu na
powstanie zaległości podatkowej i naliczenie odsetek za zwłokę.

Wprowadzenie do pytania 56 i 57:

Wygaśnięcie zobowiązania podatkowego oznacza zakończenie stosunku prawnopodatkowego łączącego
podatnika ze związkiem publicznoprawnym. Może ono nastąpić
- w wyniku zaspokojenia wierzyciela podatkowego;
- na skutek rezygnacji wierzyciela podatkowego z dochodzenia należności podatkowej;
- na skutek różnych zdarzeń, na które ani podatnik ani organ podatkowy nie miał większego wpływu.

Metody wygasania zobowiązań podatkowych można podzielić na 2 grupy:

 efektywne- gdzie związek publicznoprawny realizuje swoje dochody, zaliczyć do nich można:
> zapłatę podatku;
>pobranie podatku przez płatnika lub inkasenta;
>potrącenie;
>zaliczenie nadpłaty lub zaliczenie zwrotu podatku;
>przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych w zamian za zaległości podatkowe;
>przejecie własności nieruchomości lub prawa majątkowego w postępowaniu egzekucyjnym,
 nieefektywne- gdzie związek publicznoprawny nie otrzymuje należnych mu dochodów, zaliczyć do
nich można:
>zaniechanie poboru podatku;
>umorzenie zaległości podatkowej;
>przedawnienie zobowiązania podatkowego;
>zwolnienie z obowiązku zapłaty.

Katalog sposobów wygasania zobowiązań podatkowych ma charakter zamknięty, ponieważ zobowiązanie

podatkowe może wygasnąć tylko w jednej z tych form. Nie może być dwóch różnych podstaw prawnych
wygaśnięcia zobowiązania podatkowego w tej samej sprawie.

56.Efektywne wygasanie zobowiązań podatkowych

 Zapłata podatku

Może być dokonana w formie gotówkowej albo bezgotówkowej. Zapłata podatków przez podatników
prowadzących działalność gospodarczą i obowiązanych do prowadzenia księgi rachunkowej lub podatkowej
księgi przychodów i rozchodów powinna nastąpić w formie polecenia przelewu. Polecenie przelewu
stanowi udzieloną bankowi dyspozycję dłużnika obciążenia jego rachunku określoną kwotą i uznania tą
kwotą rachunku wierzyciela. Banki mają obowiązek zrealizowania poleceń przelewu dotyczących danin
publicznych w terminie 5 dni roboczych od dnia obciążenia rachunku bankowego posiadacza tego
rachunku. Niezrealizowanie w powyższym terminie polecenia przelewu powoduje obciążenie banku
odsetkami za zwłokę w wysokości przewidzianej dla zaległości podatkowej.

Obowiązek zapłaty podatku w formie polecenia przelewu nie występuje jednakże wtedy
- gdy dotyczy zapłaty podatków niezwiązanych z prowadzoną przez podatnika działalnością gospodarczą;
- gdy pobór podatku następuje za pośrednictwem płatnika lub inkasenta;
- gdy zapłata podatku, zgodnie z przepisami prawa podatkowego, dokonywana jest w sposób specjalny
papierami wartościowymi lub znakami akcyzy.

Jeżeli chodzi o zapłatę podatku papierami wartościowymi- nie ma szczegółowego określenia zasad
stosowania tej formy zapłaty oraz terminów dokonywania w ten sposób zapłaty.

Natomiast w przypadku akcyzy wygląda to następująco: znaki skarbowe akcyzy pełnią m.in. funkcję
fiskalną, tzn. zakupione znaki na niektóre wyroby akcyzowe stanowią formę zaliczki na poczet należnego
podatku akcyzowego. W tej formie zapłaty podatku dokonują podmioty podlegające podatkowi
akcyzowemu, a więc w zasadzie producenci i importerzy wyrobów akcyzowych (wyroby przemysłu
spirytusowego, tytoniowego, wyroby winiarskie, piwo, produkty rafinacji ropy naftowej).

Możliwe jest również dokonywanie zapłaty podatku przez tzw. zlecenia płatnicze w formie elektronicznej.
Takie rozliczenie w dokonywane przez system rozrachunków międzybankowych powinno zawierać m.in.
dane identyfikujące wpłacającego oraz tytuł wpłaty. Obsługa rachunków bankowych prowadzonych w
centrali NBP, na których dokonywane są rozrachunki bankowe w złotych, realizowana jest za pomocą
systemu Sorbnet, natomiast rachunków międzybankowych dokonywanych w euro- przy użyciu systemu
Sonet-Euro.

Za termin dokonania zapłaty podatku uważa się:

- przy zapłacie gotówką- dzień wpłacenia kwoty podatku w kasie organu podatkowego lub na rachunek tego
organu w banku, placówce pocztowej albo dzień pobrania podatku przez płatnika lub inkasenta;
- przy obrocie bezgotówkowym- dzień obciążenia rachunku bankowego podatnika na podstawie polecenia
przelewu lub na dzień zlecenia pokrycia należności wystawionego przez organ podatkowy.

 Potrącenie (kompensata)

Potrącenie ma na celu ułatwienie i uproszczenie rozliczeń pomiędzy podmiotami, które są wobec siebie
jednocześnie dłużnikami i wierzycielami z różnych tytułów prawnych. Obecnie zapłata podatku przez
potrącenie ma mniejsze zastosowanie niż w latach 80tych, ponieważ zaistniała chęć ograniczenia przez
ustawodawcę tzw. hodowania długów (działania, które powodowało zapłatę zobowiązań podatkowych za
pomocą długów cywilnoprawnych Skarbu Państwa), a także chęć ograniczenia możliwości wtórnego obrotu
długami jednostek budżetowych (szkół, szpitali).

O potrąceniu jako formie wygaśnięcia zobowiązania podatkowego rozstrzyga jednostronnie i władczo organ
podatkowy. Potrącenie jest dokonywane na wniosek podatnika, a także z urzędu przez właściwy organ
podatkowy, gdy wierzytelność wobec Skarbu Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego ma
charakter: wzajemny, bezsporny, wymagalny i powstała z taksatywnie wyliczonych w Ordynacji
tytułów. Konieczne jest spełnienie wszystkich 4 warunków.

Wzajemna wierzytelność podatnika i Skarbu Państwa (samorządu terytorialnego) oznacza, że SP jest

dłużnikiem podatnika z innego tytułu niż podatkowy. Wierzytelność ta może mieć charakter:
-administracyjnoprawny- np. odszkodowanie z tytułu nabycia przez SP nieruchomości;
-cywilnoprawny- np. zaleganie z zapłatą za wykonane roboty budowlane, dostawy czy usługi.

Bezsporny charakter wierzytelności podatnika wynika z prawomocnych wyroków sądowych, ugód,

ostatecznych decyzji administracyjnych albo potwierdzeń prawidłowego wykonania umów
cywilnoprawnych.
Wymagalne świadczenie oznacza, iż nie jest możliwe potrącenie długu podatkowego, gdy nie nadszedł
jeszcze termin zapłaty długu przez SP (samorząd terytorialny).

Taksatywnie wyliczone długi Skarbu Państwa (samorządu), które mogą być kompensowane z długami
podatkowymi podatnika:
- z tytułu prawomocnego wyroku sądowego wydanego na podstawie art.417 k.c.;
- z tytułu prawomocnej ugody sądowej zawartej w związku z zaistnieniem okoliczności przewidzianych w
art.417 k.c.;
- z tytułu nabycia przez SP nieruchomości na cele uzasadniające jej wywłaszczenie na podstawie przepisów
o gospodarce nieruchomościami;
- z tytułu odszkodowania za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie (art.552 k.p.k)
- z tytułu odszkodowania uzyskanego na podstawie przepisów o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych
wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz bytu Państwa Polskiego;
- z tytułu odszkodowania orzeczonego w decyzji organu administracji rządowej;
- z tytułu robót budowlanych, dostaw lub usług wykonywanych przez podatnika w trybie przepisów o
zamówieniach publicznych, pod warunkiem, że potrącenie dokonywane jest przez tego podatnika i z jego
wierzytelności.

Moment dokonania potrącenia zobowiązania podatkowego z wierzytelnością podatnika wobec SP

(samorządu) zależy od sposobu wszczęcia postępowania w tym zakresie:
-gdy wniosek składa podatnik potrącenie następuje z dniem złożenia wniosku;
-gdy organ podatkowy działa z urzędu datą jest dzień wydania postanowienia.

Na wniosek podatnika potrącenia może przybrać postać zaliczenia jego wierzytelności na poczet przyszłych
zobowiązań podatkowych.

Jednostka budżetowa, której zobowiązane zostało potrącone z wierzytelnościami podatnika jest

zobowiązana, by w terminie 7 dni od dnia dokonania potrącenia wpłaciła do organu podatkowego
równowartość wygasłego podatku.

 Przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych

Wygaśnięcie zobowiązania podatkowego może też nastąpić wskutek przeniesienia własności rzeczy lub
praw majątkowych podatnika na rzecz SP albo gminy, powiatu czy województwa w zamian za zaległości
podatkowe wobec tych podmiotów. Przeniesienie to następuje na wniosek podatnika, na podstawie umowy
pisemnej zawartej pomiędzy starostą a podatnikiem, za zgodą właściwego naczelnika urzędu skarbowego
(celnego).

W przypadku podatków komunalnych przeniesienie własności następuje na podstawie pisemnej umowy

zawartej pomiędzy wójtem (starostą, marszałkiem województwa) a podatnikiem.

Przedmiotem świadczenia podatnika mogą być:

- rzeczy ruchome;
- nieruchomości;
- prawa majątkowe o charakterze rzeczowym i obligacyjnym;
- prawa na dobrach niematerialnych (o ile mają charakter zbywalny).

Umowa nie jest umową sprzedaży (brak wzajemności) ani umową darowizny (odmienna causa), ma ona
charakter umowy nienazwanej w Kodeksie cywilnym. Umowa ta ma zarówno kontekst prywatnoprawny,
jak i publicznoprawny. Sama umowa przenosząca własność ma charakter czynności cywilnoprawnej a nie
administracyjnoprawnej, dlatego nie mają do niej zastosowania przepisy o postępowaniu podatkowym.

Aktem cywilnym jest odmowa przez organ administracji publicznej zawarcia takiej umowy (zasada
swobody w zawieraniu umów).
Aktem administracyjnym jest wyrażenie zgody (albo nie) przez naczelnika urzędu skarbowego (celnego),
które powinno nastąpić w formie postanowienia i z uwzględnieniem przepisów o postępowaniu
podatkowym.
W przypadku tej metody zobowiązanie podatkowe wygasa z momentem (dniem) przeniesienia własności
rzeczy lub praw majątkowych. W przypadku przeniesienia nieruchomości wymagana jest umowa w formie
aktu notarialnego.

Przeniesienia nie należy mylić z wygaśnięciem zobowiązania podatkowego przez uregulowanie zaległości
w drodze przymusowego przejęcia majątku lub praw majątkowych podatnika.

 Zaliczenie nadpłaty na poczet zaległości podatkowych lub bieżących zobowiązań podatkowych

Nadpłatami są zarówno kwoty nadpłaconego, jak i niezależnie uiszczonego podatku.

Z nadpłaconym podatkiem mamy do czynienia wtedy, gdy istnieje podstawa do uiszczenia podatku przez
określonego podatnika, tyle, że ów podatek został uiszczony w kwocie wyższej od należnej wskutek
wydanej decyzji konstytutywnej lub deklaratoryjnej przez organ podatkowy albo na skutek błędu
popełnionego przez samego podatnika przy samoobliczaniu podatku.

Przez kwoty niezależnie uiszczonego podatku należy rozumieć najogólniej wszelkie sumy uiszczone bez
istnienia obowiązku podatkowego.

Za nadpłaty ustawodawca nakazuje również uważać kwoty podatku pobrane przez płatnika nienależnie lub
w wysokości większej od należnej, a także świadczenie pieniężne płatnika lub inkasenta ustalone w decyzji
organu podatkowego jako nienależne lub w wysokości większej od należnej.

Za nadpłatę należy również uważać odsetki za zwłokę zapłacone na podstawie uchylonej decyzji
podatkowej. Nadpłata powstaje nie tylko na skutek błędnego działania podatnika, płatnika czy organu
podatkowego. Spowodowana ona może też być konstrukcją konkretnego podatku, przewidzianymi w tym
podatku ulgami i zwolnieniami podatkowymi, a także obowiązkiem płacenia w ciągu roku podatkowego
zaliczek na poczet podatku.

Zdarzenia powodujące powstanie nadpłaty oraz moment jej powstania są taksatywnie wyliczone w art.73 i
art.74 o.p. Ordynacja podatkowa przewiduje dwie metody określania wysokości nadpłaty:
- przez organ podatkowy;
- przez samego podatnika (w określonych sytuacjach).

W Polsce większość zobowiązań podatkowych powstaje z mocy prawa i samoobliczenia (samowymiaru)

przez podatnika, a więc podatnik siłą rzeczy zobowiązany jest do wykazania powstałej nadpłaty w zeznaniu
rocznym- jest to podstawowy sposób powstania nadpłaty.

Podatnik określa wysokość nadpłaty także wtedy, gdy zaliczki na poczet podatku pobierane są przez
płatnika oraz gdy powstała ona w wyniku prawomocnego orzeczenia TK, w którym orzeczono o
niezgodności z prawem przepisów prawnych powszechnie obowiązujących będących podstawą
dotychczasowej deklaracji podatkowej podatnika.

Świadczenia przysługujące podatnikowi z tytułu zwrotu podatku mogą być wykorzystane również do
pokrycia zaległości podatkowej, a więc stanowić formę wygaśnięcia zobowiązania podatkowego.

Moment powstania nadpłaty (moment zapłaty podatku nienależnego lub nadpłaconego przez podatnika lub
poboru przez płatnika lub inkasenta) ma istotne znaczenie zarówno dla terminu liczenia terminu jej zwrotu,
a także naliczenia oprocentowania. Artykuł 77 o.p przewiduje trzy terminy zwrotu nadpłaty:
> czternastodniowy- liczy się od dnia doręczenia organowi podatkowemu prawomocnego orzeczenia sądu
administracyjnego uchylającego decyzję organu podatkowego pierwszej instancji lub stwierdzającego jej
nieważność.

> trzydziestodniowy- liczony jest od dnia wydania decyzji o zmianie, uchyleniu lub stwierdzeniu
nieważności decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego lub określającej wysokość zaległości
podatkowej, o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej lub spadkobiercy, od wydania decyzji o
stwierdzeniu nadpłaty, a także złożenia wniosku o zwrot nadpłaty powstałej w wyniku orzeczenia TK.

> trzymiesięczny- dotyczy przede wszystkim nadpłat związanych z złożonymi zeznaniami lub korektami.

W sytuacji, gdy nadpłata powstała nie z winy podatnika, podatnikowi przysługuje oprocentowanie mające
być formą rekompensaty za brak możliwości dysponowania własnymi zasobami pieniężnymi.

Wystąpienie nadpłaty nie oznacza, iż podatnik może nią dysponować według własnego uznania. Nadpłaty
podlegają z urzędu zaliczeniu na poczet zaległych oraz bieżących zobowiązań podatkowych, a dopiero w
razie ich braku podlegają zwrotowi z urzędu, chyba że podatnik złoży wniosek o zaliczenie nadpłaty na
poczet przyszłych zobowiązań podatkowych. Możliwość zaliczenia nadpłaty podatku na poczet zaległych
zobowiązań podatkowych wygasa po upływie 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym
upłynął termin jej zwrotu.

57.Nieefektywne wygasanie zobowiązań podatkowych

 Zaniechanie poboru podatku

Do końca 2000 roku istniały dwie zupełnie różne instytucje:

 zaniechanie ustalania podatków;
 zaniechanie poboru podatków;
Różnica polegała na tym, że:
- Przy zastosowaniu zaniechania ustalania podatku zobowiązanie podatkowe w ogóle nie powstawało, gdyż
nie następowała poprzez decyzję konstytutywną konkretyzacja obowiązku podatkowego.
Instytucja zaniechania ustalania podatków (w książce jest chyba błąd w tym miejscu –str.385), odnosi się do
istniejącego zobowiązania podatkowego i nie może być stosowana do zobowiązania mającego powstać w
przyszłości.
- Zaniechanie poboru podatków ma zastosowanie wtedy, gdy zobowiązanie podatkowe w taki lub inny
sposób powstało, istnieje, a ustawodawca z takich lub innych względów traktuje zaniechanie poboru
podatków jako swoisty „wentyl bezpieczeństwa” prowadzący do wygaśnięcia zobowiązania.
Zaniechanie poboru podatków- w odróżnieniu od zaniechania jego ustalenia- dotyczy późniejszego etapu
rozwoju stosunku prawnopodatkowego. Instytucja zaniechania poboru podatków różni się też od umorzenia
zaległości podatkowych tym, iż jest działaniem ex ante, tzn. dokonywanym przed upływem terminu
płatności podatku, natomiast umorzenie dotyczy późniejszego etapu rozwoju stosunku prawnopodatkowego,
a mianowicie unicestwieniem zaległości podatkowej.

Obecnie o zaniechaniu poboru podatków prowadzącym do wygaśnięcia zobowiązania podatkowego może

postanowić Minister Finansów w drodze rozporządzenia, w przypadkach uzasadnionych interesem
publicznym lub ważnym interesem podatników. Zaniechanie poboru podatku w stosunku do
przedsiębiorców możliwe jest pod warunkiem, iż będą zachowane postanowienia umów międzynarodowych
oraz licznych przepisów prawa wspólnotowego i krajowych o dopuszczalności i nadzorowaniu pomocy
publicznej.

Naczelny Sąd Administracyjny w swoim orzecznictwie stwierdza, że zaniechanie poboru podatku jest
instytucją wyjątkową i ich zastosowanie przez organy podatkowe może mieć miejsce w szczególnych
okolicznościach oraz gdy nie ma wątpliwości, ze na podatniku ciąży obowiązek podatkowy.
  Umorzenie zaległości podatkowej i odsetek za zwłokę

Przypomina ono do pewnego stopnia zwolnienie z długu w stosunkach cywilnoprawnych przez wierzyciela,
gdyż w obu przypadkach następuje wygaśnięcie zobowiązania bez zaspokojenia wierzyciela. Różnica
jednak polega na tym, że zwolnienie z zaległości podatkowej następuje na podstawie jednostronnego i
konstytutywnego aktu administracyjnego, przy zachowaniu warunków określonych w o.p.

Uprawnionym do wydania konstytutywnej decyzji o umorzeniu w całości albo w części zaległości

podatkowej lub odsetek za zwłokę (opłaty prolongacyjnej), wyłącznie na wniosek podatnika, jest organ
podatkowy, jeżeli dopatrzy się istnienia ważnego interesu podatnika lub interesu publicznego.

Organowi podatkowemu stosującemu prawo pozostawiano stosunkowo duży luz w uwzględnianiu

specyficznych i indywidualnych warunków każdego podatnika. Organom podatkowym w zakresie
pozostawionym do ich swobodnego uznania nie wolno jednak rozporządzać się samowolnie- organy
podatkowe obowiązane są przy wydawaniu takiej decyzji uznaniowej do dokładnego wyjaśnienia sprawy i
wyjaśnienia przesłanek takiego a nie innego rozstrzygnięcia wniosku podatnika.

Dyrektywy, którymi ma się kierować organ podatkowy przy wydawaniu umorzeń, zostały sformułowane
bardzo ogólnie: ważny interes podatnika i interes publiczny, przy czym obie mają charakter równorzędny.
Treść tych klauzul generalnych jest bardzo szeroka i jest stopniowo wyjaśniana przez doktrynę oraz
orzecznictwo sądowe. Trzeba jednak zawsze mieć na uwadze zasadę powszechności opodatkowania.

Udzielanie ulg w spłacie zobowiązań podatkowych podmiotom prowadzącym działalność gospodarczą, w

tym umarzanie zaległości podatkowych jest traktowane jako jedna z form pomocy publicznej przy użyciu
zasobów publicznych (państwowych lub samorządowych), które zakłóca lub grozi zakłóceniem konkurencji
poprzez sprzyjanie niektórym przedsiębiorstwom lub produkcji niektórych towarów i dlatego jest niezgodne
ze wspólnym rynkiem w zakresie, w jakim wpływa na wymianę handlową między państwami
członkowskimi. Zostały przewidziane dwa zasadnicze tryby udzielania przedsiębiorcom pomocy w spłacie
zobowiązań podatkowych w zależności od tego, czy stanowią tzw. pomoc publiczną, czy też nie.
Umorzenie, które w świetle prawa unijnego nie jest traktowane jako tzw. pomoc publiczna, odbywa się w
oparciu o ogólne zasady wynikające z art. 67o.p., a więc tylko z uwagi na istnienie tzw. ważnego interesu
podatnika lub interesu publicznego. Organ podatkowy powinien zawsze rozważyć, jaki jest charakter
prowadzonej przez wnioskodawcę działalności (lokalny czy międzynarodowy), gdzie mieści się siedziba tej
działalności, jakie są jej rozmiary.

W przypadku zakwalifikowania umorzenia zaległości podatkowej jako jednej z możliwych form pomocy
publicznej- pozytywne decyzje organów podatkowych w tym zakresie muszą uwzględniać dodatkowo i
regulacje prawa wspólnotowego. I tak małym i średnim przedsiębiorcom taka pomoc publiczna w formie
umorzenia zaległości podatkowej udzielana może być jako tzw. pomoc de minimis. (Unormowania
dotyczące pomocy de minimis zawarte są w wielu aktach prawa wspólnotowego.)

Na wniosek zainteresowanego prowadzącego działalność gospodarcza mogą być mu ponadto umorzone

zobowiązania podatkowe (jako forma pomocy publicznej) związane z konkretnymi celami bądź mającymi
ściśle określone przeznaczenie wynikające bezpośrednio z prawa europejskiego. Może to nastąpić w
przypadkach:
- w celu naprawienia szkody wyrządzonej przez klęski żywiołowe;
- w celu wsparcia krajowych przedsiębiorców działających w ramach przedsięwzięcia gospodarczego
podejmowanego w interesie europejskim;
- w celu promowania i wpierania kultury, dziedzictwa narodowego, nauki i oświaty;
- na szkolenia; na zatrudnienie;
- na ochronę środowiska, na restrukturyzację.
Szczegółowe warunki techniczne, jakie musza być tu spełnione określa w drodze rozporządzenia Rada
Ministrów.

 Przedawnienie zobowiązania podatkowego (patrz pytanie 58)

58.Przedawnienie zobowiązania podatkowego

Wygaśnięcie zobowiązania podatkowego przez jego przedawnienie polega na tym, że po upływie

określonego ustawa czasu ( 5 lat od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności
podatku), gdy organy podatkowe nie podjęły czynności dotyczących wyegzekwowania zaległości lub
czynności egzekucyjne okazały się bezskuteczne- zaległość podatkowa wygasa.

Termin początkowy i końcowy pięcioletniego okresu przedawnienia zobowiązania podatkowego wyznacza

jednocześnie płatności tego zobowiązania.

Terminy przedawnienia zobowiązań podatkowych uregulowane zostały jako terminy prekluzyjne (zawite).
Ich wpływ prowadzi do wygaśnięcia roszczenia podatkowego (w przeciwieństwie do roszczeń w prawie
cywilnym). Przedawnienie powoduje, iż dokonana po upływie okresu przedawnienia zapłata podatku jest
świadczeniem nienależnie uiszczonym lub pobranym, a więc stanowi nadpłatę podatku i kwota ta powinna
być przez wierzyciela podatkowego zwrócona podatnikowi.

Przedawnienie uzasadnione jest koniecznością okresowego porządkowania wzajemnych stosunków na linii

państwo (samorząd terytorialny) – podatnik (inkasent, płatnik) oraz wyeliminowania roszczeń
podatkowych, których nie udało się zrealizować.

Wygaśnięcie zaległości podatkowych oraz należności płatników i inkasentów powoduje również

przedawnienie odsetek za zwłokę (wyjątek stanowi art.70, który stanowi, że nie ulegają przedawnieniu
zobowiązania podatkowe zabezpieczone hipoteką przymusową lub zastawem skarbowym).

Okres przedawnienia zobowiązań podatkowych nie zawsze biegnie w sposób niezakłócony, gdyż organy
podatkowe mogą go zawiesić lub przerwać.
Bieg terminu przedawnienia ulega zawieszeniu przez:
- odroczenie terminu płatności podatku
- rozłożenie na raty podatku w drodze rozporządzenia MF;
- wszczęcie postępowania karnego lub postępowania w sprawach o przestępstwo skarbowe lub wkroczenie
skarbowe;
- wniesienie skargi do sądu administracyjnego;
- wniesienie żądania ustalenia przez sąd powszechny w sprawie istnienia lub nieistnienia stosunku
prawnego lub prawa;
- zwrócenie się o pomoc prawną do organów innego państwa.

Przerwanie bieg terminu przedawnienia powoduje natomiast, iż biegnie on na nowo. Przyczynami

przedawnienia jest ogłoszenie upadłości lub zastosowanie środka egzekucyjnego, o którym podatnik został
zawiadomiony. Po przerwaniu bieg terminu przedawnienia biegnie na nowo od dnia następującego po dniu,
w którym zastosowano środek egzekucyjny, lub po dniu uprawomocnienia się postanowienia o ukończeniu
postępowania upadłościowego.

Instytucja przedawnienia zobowiązania podatkowego nie może być utożsamiana z instytucja

przedawnienia prawa do wymiaru- ustalenia zobowiązania podatkowego. Opieszałość organu
podatkowego w wydawaniu decyzji dotyczących zobowiązań podatkowych powoduje, że na skutek upływu
3 lat, w którym powstał obowiązek podatkowy, związek publiczno-prawny traci prawo do konkretyzacji
tego obowiązku (mamy tu wtedy do czynienia z przedawnieniem obowiązku podatkowego). Ten 3-letni
termin jednak odnosi się tylko do zobowiązań podatkowych, które powstają z chwilą doręczenia decyzji,
natomiast nie ma zastosowania do decyzji deklaratoryjnych, wymierzających podatek, którego obliczenie i
zapłata są ustawowym obowiązkiem podatnika.
59.Zasady odpowiedzialności podatnika, płatnika i inkasenta za zobowiązania podatkowe

Cechą charakterystyczną świadczenia podatkowego jest jego przymusowość. Oznacza to, że gdy podmioty
nie wykonują obowiązków wynikających ze stosunku prawnopodatkowego państwo (lub samorząd
terytorialny) dysponuje środkami, by wymusić pożądane zachowania. Środki te mogą być dwojakiego
rodzaju:
- sankcje podatkowe
- sankcje karnoskarbowe
(my rozważamy sankcje podatkowe)

W stosunkach prawnopodatkowych zasadniczą przesłanką odpowiedzialności jest w zasadzie dług

podatnika. Niekiedy jednak przepisy ustaw nakazują ponosić odpowiedzialność za cudzy dług.
Odpowiedzialność za długi własne i cudze przybiera postać odpowiedzialności osobistej i rzeczowej.
Odpowiedzialność osobista dłużnika podatkowego wynika z obowiązku jego świadczenia wobec
wierzyciela podatkowego i jest ona w zasadzie nieograniczona, dotyczy całego majątku dłużnika.
Źródłem natomiast odpowiedzialności rzeczowej są z reguły czynności prawne lub poszczególne
podatkowe stany faktyczne rodzące odpowiedzialność za dług podatkowy określonymi przedmiotami
majątkowymi niezależnie od tego, u kogo one się znajdują.

Podatnik jest centralną postacią, która w stosunku prawnopodatkowym ma największe i najbardziej

dotkliwe obowiązki. To na nim ciąży obowiązek podatkowy, to on musi uszczuplić zasadniczo swe zasoby
pieniężne, by uwolnić się od zobowiązania podatkowego.

Podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające ze zobowiązań podatkowych podatki. Jest to
więc majątkowa odpowiedzialność osobista, a majątek należy rozumieć jako „mienie”, czyli ogół dóbr
materialnych.

W przypadku nieuiszczenia dobrowolnie przez podatnika obowiązkowego podatku organy podatkowe mają
obowiązek przymusowego dochodzenia swej wierzytelności w trybie egzekucji administracyjnej należności
pieniężnych. Podatnikowi, który nie wykonał prawidłowo obowiązków podatkowych z powodu braku lub
błędnie wykonanej przez biuro podatkowo-rachunkowe umowy przysługuje w stosunku do właścicieli
takiego biura droga postępowania cywilnego przed sądem powszechnym o naprawienie wyrządzonej
szkody.

Jeżeli chodzi o odpowiedzialność osób pozostających w związku małżeńskim obejmuje z mocy prawa cały
majątek odrębny podatnika oraz majątek wspólny podatnika i jego małżonka. W przypadku:
- zawarcia umowy o ograniczeniu lub wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej;
- uprawomocnienia się orzeczenia sądu o zniesieniu ustawowej wspólnoty majątkowej;
- ustania wspólności majątkowej w przypadku ubezwłasnowolnienia małżonka;
- uprawomocnienia się orzeczenia sądu o separacji
skutki prawne tych czynności nie odnoszą się do zobowiązań podatkowych powstałych przed dniem ich
zaistnienia. Natomiast po dniu zawarcia tych umów małżonek podatnika odpowiada za zaległości
podatkowe swego małżonka na zasadach przewidzianych dla odpowiedzialności członka rodziny za
zaległości podatkowe podatnika, która powstaje z mocy konstytutywnej decyzji organu podatkowego.

Odpowiedzialność podatnika za zobowiązania podatkowe jest zasadniczo nieograniczona, tylko w

określonych sytuacjach może być przeniesiona na płatnika czy też inkasenta. Pociągnięcie natomiast do
odpowiedzialności płatnika nie uchyla odpowiedzialności podatnika.

Płatnik za niewykonanie obowiązków wynikających z rozszerzonego podmiotowo stosunku

prawnopodatkowego, a polegający na niepobraniu podatku od podatnika lub pobraniu w wysokości niższej
od należnej, a także za niewpłacenie w terminie pobranych podatków, ponosi osobistą odpowiedzialność
majątkową całym swoim majątkiem.

Inkasent natomiast ponosi osobistą odpowiedzialność majątkową całym swoim majątkiem za pobrane, a
niewpłacone w terminie podatki.

Warunkiem pociągnięcia tych dwóch podmiotów do odpowiedzialności podatkowej za niedopełnienie

obowiązków jest wydanie decyzji przez organ podatkowy o odpowiedzialności podatkowej płatnika
(inkasenta). Jednaj decyzja o odpowiedzialności podatkowej płatnika lub inkasenta nie może być wydana w
dwóch przypadkach:
1.) gdy przepis szczególny wyklucza możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności płatnika lub
inkasenta;
2.) gdy podatek nie został pobrany z winy podatnika

Gdy z powyższych powodów organy podatkowe nie mogą wydać decyzji o odpowiedzialności płatnika czy
inkasenta, mają obowiązek wydać decyzję odpowiedzialności podatnika.

60.Zasady ogólne odpowiedzialności osób trzecich

Odpowiedzialność podatkowa osób trzecich ( np. rozwiedzionego małżonka, członka rodziny, nabywcy
przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części, firmanta) oznacza solidarne obciążenie tych podmiotów
następstwami niewykonania obowiązków podatkowych osób bezpośrednio do tego zobowiązanych z
danego stosunku prawnopodatkowego , a także płatników i inkasentów.
Odpowiedzialność osób trzecich ma charakter posiłkowy tzn. że aby podjąć działania zmierzające do
orzeczenia i wyegzekwowania należności od osoby trzeciej, organ podatkowy ma obowiązek najpierw
podjąć stosowne środki wobec podatnika (płatnika),a dopiero w dalszej kolejności wobec osoby trzeciej
odpowiadającej za cudzy dług podatkowy.
Jest to odpowiedzialność solidarna gdyż organ podatkowy ma prawo dochodzenia swych roszczeń
zarówno wobec podatnika, płatnika, inkasenta ( jego następcy prawnego) jak i od osoby trzeciej. Zazwyczaj
jest ukształtowana jako odpowiedzialność osobista, całym majątkiem tej osoby.

Instytucja odpowiedzialności podatkowej osób trzecich może być wykorzystywana w 3 zasadniczych

sytuacjach:
-gdy zabraknie podatnika, płatnika lub inkasenta, którzy ponoszą osobistą odpowiedzialność majątkową za
zaległość podatkową lub niewykonanie swych innych obowiązków podatkowych
- gdy podatnik, płatnik czy inkasent nie wykonują swego zobowiązania podatkowego lub innych
obowiązków wynikających z ustawy we właściwy sposób i we właściwym terminie
- gdy dochody i majątek podatnika, płatnika i inkasenta w wyniku wszczętej egzekucji okazują się być
niewystarczające
Głównymi przesłankami odpowiedzialności osób trzecich jest wspólnota majątkowa lub następstwo
majątkowe .

Organy podatkowe o odpowiedzialności osoby trzeciej powinny orzekać dopiero po stwierdzeniu

bezskutecznej egzekucji z majątku podatnika, płatnika czy inkasenta.

Osoby trzecie nie ponoszą odpowiedzialności podatkowej z mocy pracy- o ich odpowiedzialności orzeka
organ podatkowy w odrębnej decyzji, która ma charakter konstytutywny, gdyż tworzy zarówno nowe
stosunki prawne, jeżeli chodzi o podmioty zobowiązane, jak i zakres obowiązków tychże podmiotów.

Negatywne przesłanki, które uniemożliwiają wydanie decyzji o odpowiedzialności osób trzecich

- nie można jej wydać przed upływem 14 dni od dnia doręczenia podatnikowi decyzji ustalającej
wysokość zobowiązania podatkowego
 - nie można jej wydać przed dniem doręczenia :decyzji określającej zaległość podatkową, decyzji o
odpowiedzialności podatkowej płatnika lub inkasenta, decyzji w sprawie zwrotu zaliczki
naliczonego podatku od towarów i usług

Jeżeli jednak organ podatkowy stwierdził iż określony podmiot spełnił ustawowe przesłanki
odpowiedzialności określonej kategorii osób trzecich, powoduje, że ma on obowiązek wydania decyzji o
pociągnięciu do odpowiedzialności takiej osoby. Obecnie nawet w sytuacjach wyjątkowych , organ
podatkowy musi zawsze wydać decyzję o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej. Dopiero następnie
może umorzyć w całości lub w części sumy świadczeń pieniężnych wynikające z owych decyzji o
odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej.
Do odpowiedzialności podatkowej osób trzecich stosuje się instytucje przedawnienia.
Nie można wydać decyzji o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej, jeżeli od końca roku
kalendarzowego, w którym powstała zaległość podatkowa, upłynęło 5 lat, ponadto następuje przedawnienie
zobowiązania wynikającego z decyzji o odpowiedzialności po upływie 3 lat od końca roku kalendarzowego,
w którym ta decyzja została wydana .
Odpowiedzialność osoby trzeciej za zaległości podatkowe wygasa zawsze też z wygaśnięciem tego długu.

61.Odpowiedzialność członka rodziny podatnika oraz nabywcy przedsiębiorstwa

Rozwiedziony małżonek podatnika oraz małżonek pozostający z nim w separacji, a także osoby , których
małżeństwo zostało unieważnione odpowiadają całym swoim majątkiem solidarnie z byłym małżonkiem za
zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych w czasie trwania wspólności
majątkowej, ale tylko do wysokości wartości przypadającego mu udziału w majątku wspólnym
( odpowiedzialność rozwiedzionego małżonka nie obejmuje odsetek za zwłokę oraz kosztów egzekucyjnych
powstałych po dniu uprawomocnienia się orzeczenia o rozwodzie, a także niepobranych podatków przez
płatnika)

Odpowiedzialność innych członków rodziny podatnika oparta jest na powiązaniach rodzinnych a także na
powiązaniach gospodarczych ( czyli na stały współdziałaniu w prowadzeniu działalności gospodarczej oraz
osiągania korzyści z tego tytułu). Odpowiedzialność ta dotyczy także małżonków niepozostających w
ustawowej wspólności majątkowej oraz pozostający w separacji. Odpowiedzialność ta jest ograniczona do
wysokości uzyskanych przez członka rodziny korzyści oraz nie obejmuje niepobranych należności
związanych z funkcjami płatnika i inkasenta, z wyjątkiem niepobrania ich od członków rodziny
( wyłączenie odpowiedzialności dotyczy tych członków rodziny wobec których na podatniku ciążył
obowiązek alimentacyjny)

Odpowiedzialności podatkowej podlega także nabywca przedsiębiorstwa podatnika, jego zorganizowanej

części, składników majątku związanego z prowadzoną działalnością gospodarczą o wartości co najmniej 16
100 zł, za powstałe do dnia nabycia zaległości podatkowe związane z prowadzoną działalnością
gospodarczą.
Osoba trzecia ponosi odpowiedzialność solidarną z podatnikiem , a jej zakres jest ograniczony do wartości
nabytego majątku ( ograniczenie do wartości nie ma miejsca gdy nabywcą jest małżonek lub inny członek
rodziny właściciela.)
Odpowiedzialność nie jest wyłączona nawet wtedy gdy nabycie majątku nastąpiło w toku postępowania
egzekucyjnego czy upadłościowego.
Aby uchronić się od odpowiedzialności, nabywca za zgodą zbywającego może wystąpić do organów
podatkowych właściwych miejscowo dla zbywającego o wydanie zaświadczenia o wysokości jego
zaległości podatkowych z tym skutkiem, ze nie będzie odpowiadał za zaległości niewykazane w takim
zaświadczeniu.

62.Odpowiedzialność firmującego oraz wspólników, spółek prawa cywilnego i handlowego

Firmanctwo polega na tym że osoba podlegająca opodatkowaniu, część lub całość swej działalności
gospodarczej prowadzi pod nazwiskiem, nazwą lub firmą innej osoby (firmującego); ma na celu
zatajenie prowadzenia działalności gospodarczej lub rzeczywistych rozmiarów działalności firmowanego ,
by uniknąć opodatkowania lub je zmniejszyć; stanowi przestępstwo przewidziane w Kodeksie karnym
skarbowym.
Firmującymi bywają podmioty korzystające z ulg lub zezwoleń podatkowych. Ponoszą oni solidarną
odpowiedzialność za zaległości podatkowe wynikające z ich działalności.
Odpowiedzialność firmującego stanowi dla niego sankcję podatkową za oddanie do używania swoich
danych osobistych innej osobie. Organ podatkowy nie musi ustalić uszczuplenia podatkowego aby przyjąć
że zaistniało firmanctwo.

Wspólnicy spółki cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowo-akcyjnej niebędący akcjonariuszami

ponoszą odpowiedzialność całym swoim majątkiem solidarnie ze spółką i z pozostałymi wspólnikami za
zaległości podatkowe spółki i wspólników, wynikające z działalności spółki .
Do odpowiedzialności może być pociągnięty także były wspólnik , jeżeli zaległości podatkowe powstały w
okresie, gdy on był wspólnikiem.
Orzekanie o odpowiedzialności osoby trzeciej powinno być poprzedzone wydaniem w stosunku do
pierwotnego dłużnika podatkowego decyzji wymiarowej, przesądzającej o wysokości należności
podatkowych.
W przypadku byłego wspólnika spółki niemającej osobowości prawnej organ podatkowy obowiązany jest
do wydania decyzji o odpowiedzialności wobec wszystkich byłych wspólników, czyli wobec wszystkich
osób trzecich.
Za zaległości spółki z o.o. ( w organizacji) i spółki akcyjnej ( w organizacji) odpowiadają solidarnie
całym swoim majątkiem członkowie zarządu , a nie wspólnicy jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże
się bezskuteczna. Odpowiedzialność członków zarządu obejmuje jedynie zobowiązania podatkowe , które
powstały w czasie pełnienia przez nich obowiązków członków zarządu. Członek zarządu może uwolnić się
od tej odpowiedzialności w ten sposób, że wykaże zgłoszenie, we właściwym czasie, upadłości lub
wszczęcia postępowania układowego albo że zgłoszenie upadłości oraz brak postępowania układowego
nastąpił nie z jego winy, bądź wskaże mienie spółki, z którego egzekucja jest możliwa.

63.Hipoteka przymusowa a zastaw skarbowy jako forma zabezpieczenia wykonania

zobowiązań podatkowych

Hipoteka ogranicza prawo rzeczowe na nieruchomości w celu zabezpieczenia określonej wierzytelności

pieniężnej ; wierzyciel może dochodzić swej wierzytelności z nieruchomości bez względu na to, czyją stała
się własnością i z pierwszeństwem przed osobistymi wierzycielami każdego właściciela nieruchomości.

Hipoteka przymusowa zabezpiecza wykonanie zobowiązań podatkowych podatnika, płatnika, inkasenta,

następcy prawnego lub osób trzecich; powstaje przez dokonanie wpisu w księdze wieczystej przez
właściwy sąd rejonowy; podstawą wpisu przez sąd jest wniosek właściwego organu podatkowego oraz
wykazany fakt doręczenia decyzji ustalającej np. wysokość zobowiązania podatkowego albo odsetek za
zwłokę ; podstawą wniosku o wpis mogą być ostateczne jak i nieostateczne decyzje podatkowe, tytuł
wykonawczy lub zarządzenie zabezpieczenia wydane na podstawie ustawy o postępowaniu egzekucyjnym
w administracji, bez wydania decyzji.
Hipotece zabezpieczającej zobowiązania podatkowe przysługuje pierwszeństwo zaspokojenia.

Zastaw na rzeczach ruchomych ( wg KC) polega na tym ,że iż w celu zabezpieczenia oznaczonej
wierzytelności rzecz ruchomą można obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł
dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed
wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy.

Zastaw skarbowy zabezpiecza wykonanie zobowiązania podatkowego; może być ustanowiony na

wszystkich rzeczach ruchomych oraz zbywalnych prawach majątkowych będących własnością
podatnika( płatnika, inkasenta, następców prawnych, osób trzecich odpowiedzialnych za zaległości
podatkowe) oraz stanowiących współwłasność łączną podatnika i jego małżonka.
Zastawem skarbowym nie mogą być obciążone rzeczy lub prawa majątkowe niepodlegające egzekucji oraz
mogące być przedmiotem hipoteki. Od 2008 r. ustalona przez Ministra Finansów minimalna wartość rzeczy
lub praw majątkowych objęta zastawem skarbowym wynosi 10 600 zł.

Zastaw skarbowy powstaje dopiero z dniem wpisu do rejestru zastawów skarbowych prowadzonego przez
urzędy skarbowe . Wpis do rejestru jest dokonywany na podstawie decyzji ustalającej np. wysokość
zobowiązania podatkowego lub zaległość podatkową; Informacje z rejestru zastawów skarbowych są
przekazywane do Centralnego Rejestru Zastawów Skarbowych prowadzonego przez Ministra Finansów.
Rejestry te są jawne i każdy może uzyskać odpłatnie odpowiedni wypis z rejestru.
Zastaw skarbowy wpisany wcześniej ma pierwszeństwo przed zastawem wpisanym później, dotyczy to
także obciążenia rzeczy ruchomych czy praw majątkowych wpisanych np. do rejestru zastawów.

64.Zasady ogólne postępowania podatkowego i ich znaczenie

Zasady ogólne są to przepisy prawne wspólne dla całości danego postępowania, wyróżniają co w danym
postępowaniu jest najważniejsze i typowe, wyznaczają wzorzec działania organu podatkowego
prowadzącego postępowanie i muszą być współstosowane z innymi, szczegółowymi przepisami; są one nie
tylko postulatami ustawodawcy, ale mają charakter normatywny , obowiązujący zarówno w postępowaniu
przed organami podatkowymi jak i w postępowaniu sądowoadministracyjnym; są nie tylko normami prawa
procesowego, stworzonymi dla ochrony praw podatnika, ale również wytycznymi dotyczącymi interpretacji
materialnego prawa podatkowego; naruszenie ich jest naruszeniem prawa, co może skutkować eliminacją
takiego rozstrzygnięcia z obrotu prawnego.

- Zasada praworządności – organy podatkowe działają na podstawie prawa i zgodnie z nim; zasada
ta ma umocowanie w Konstytucji. W postępowaniu podatkowym nie obowiązuje zasada, że
dozwolone jest wszystko to, co nie jest przez prawo zabronione; podstawą wydania rozstrzygnięć w
sprawach podatkowych może być jedynie ustawa; ( nie mogą być zatem podstawą samoistne
uchwały Rady Ministrów czy zarządzenia Ministra Finansów); jednostkom samorządu
terytorialnego nie przysługuje samoistne prawo wprowadzania podatków komunalnych, mogą one
jedynie ustalać wysokość podatków i opłat lokalnych oraz ulg podatkowych.

Podstawą prawną wydanej decyzji w sprawach zobowiązań podatkowych nie może być przepis
prawny powszechnie obowiązujący, który jest złym prawem w związku z tym sędziowie mają prawo
do wydawania wyroków wprost na podstawie Konstytucji, mogą oni w indywidualnej sprawie
odstąpić od stosowania przepisu ustawy podatkowej.
Organy podatkowe mając wątpliwości co do konstytucyjności przepisów wykonawczych powinny
w trakcie postępowania podatkowego podjąć w tym zakresie stosowne działania prawne , urzędnik
który takich działań zaniecha, może być pociągnięty do odpowiedzialności za naruszenie prawa jako
funkcjonariusz publiczny. Organ podatkowy nie może w sposób bezpośredni kwestionować mocy
obowiązujących przepisów prawa podatkowego , może to czynić jedynie sposób pośredni np.
poprzez zawieszenie postępowania podatkowego i powiadomienie o takim fakcie Ministra
Finansów, po to by mógł on podjąć kroki przed Trybunałem Konstytucyjnym.
- Zasada prawdy obiektywnej – jest to naczelna zasada postępowania podatkowego; zobowiązuje
ona organy podatkowe do podejmowania w toku postępowania wszelkich niezbędnych działań w
celu dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz załatwienia sprawy. Środkami do ustalenia
prawdy obiektywnej( materialnej) są dowody. Organ podatkowy jest zobowiązany do zebrania i
wyczerpującego rozpatrzenia całego materiału dowodowego oraz wyjaśnienia rzeczywistej treści
stosunków faktycznych i prawnych każdej sprawy ( w określonych przypadkach ustawodawca może
obarczyć ciężarem dowodzenia również strony postępowania.)
 Nie oznacza to jednak, że strona ma pozostawać całkowicie bierna w postępowaniu podatkowym –
gdy leży to w jej interesie finansowym może przedstawić swoje racje w zakresie ustalenia
rzeczywistego stanu faktycznego.
Wątpliwości w każdej sprawie podatkowej powinny być rozstrzygane na korzyść strony (zasada in
dubio pro tributario) , gdyż pogłębia to zaufanie do organów podatkowych.

- Zasada udzielenia pomocy ( informacji) prawej- nakłada na organy podatkowe obowiązek

należytego i wyczerpującego informowania o przepisach prawa podatkowego pozostających w
związku z przedmiotem postępowania podatkowego. Wprowadzenie tej zasady jest związane ze złą
jakością legislacyjną. Skutki prawne udzielenia nieprawidłowej informacji nie mogą obciążać strony
pytającej ( jednak strona powinna zadbać o pisemną formę tej złej informacji po to by mogła się
później na taką nieprawidłowość powołać).
Jeżeli stronę reprezentuje pełnomocnik sprawujący obsługę prawnopodatkową swego mandanta na
zasadzie odpłatności i wykonuje tę czynność zawodowo ( np. adwokat, radca prawny) to wtedy
organ podatkowy nie udziela pomocy prawnej tym pełnomocnikom.
Od 01.07.2007 r. prawo do wydawania ogólnej albo indywidualnej interpretacji przepisów prawa
podatkowego ma tylko Minister Finansów. Wydając takie interpretacje Minister Finansów powinien
w nich uwzględniać orzecznictwo sądowe, w tym Trybunału Konstytucyjnego oraz Europejskiego
Trybunału Sprawiedliwości.
Taka wykładnia nie wiąże ani strony ani sądu administracyjnego lecz tylko aparat administracji
skarbowej podległy Ministrowi Finansów. Jeśli chodzi o indywidualne interpretacje to Minister
Finansów scedował swoją kompetencje na 4 podległych mu Dyrektorów Izb Skarbowych ( w
Bydgoszczy, Katowicach, Poznaniu, Warszawie).Ponadto prawo wydawania indywidualnej
interpretacji przysługuje samorządowym organom podatkowym stosownie do ich właściwości
rzeczowej i miejscowej.
Interpretacje ogólne powinny być publikowane w Dzienniku Urzędowym Ministerstwa Finansów i
w Biuletynie Informacji Publicznej a interpretacje indywidualne tylko w Biuletynie Informacji
Publicznej. Warunkiem otrzymania interpretacji jest wniesienie opłaty w kwocie 75 zł. , oraz
złożenie pisemnego wniosku, w którym to, składający jest zobowiązany do wyczerpującego
przedstawienia stanu faktycznego albo zdarzenia przyszłego oraz do przedstawienia własnego
stanowiska w sprawie oceny tego stanu faktycznego albo zdarzenia przyszłego.
Interpretacja nie powinna być wydana później niż 3 miesiące od dnia otrzymania wniosku. Po tym
terminie stanowisko wnioskodawcy zawarte we wniosku zostaje w całości uznane za prawidłowe ze
wszelkimi tego konsekwencjami.
Interpretacje indywidualne podlegają kontroli sądu administracyjnego. Minister finansów może je
zmienić, gdy uzna je za nieprawidłowe, jednak musi zawiadomić na piśmie wnioskodawcę takiej
interpretacji.
-Zasada czynnego udziału stron w każdym stadium postępowania podatkowego- organy
podatkowe są obowiązane zapewnić stronom ich czynny udział w każdym stadium postępowania, a
przed wydaniem decyzji umożliwić im wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów
oraz zgłoszonych żądań. Zasada ta jest związana z zasadą dochodzenia do prawdy obiektywnej i z
zasadą praworządności . Organ podatkowy nie może pozbawić strony czynnego udziału w
postępowaniu podatkowym np. z uzasadnieniem, że jej udział w przeprowadzeniu nie jest
konieczny. Wyjątkiem od tej zasady jest przypadek w którym organ podatkowy uwzględnia w
całości wniosek strony, oraz w sprawach związanych z zabezpieczeniem zobowiązań podatkowych
i ustanowieniem zastawu skarbowego.
Jeżeli strona została pozbawiona możliwości aktywnego uczestniczenia w postępowaniu
dowodowym i wyjaśniającym przed wydaniem decyzji, to sąd administracyjny może uznać to za
naruszenie prawa mające istotny wpływ na wynik sprawy i może skutkować uchyleniem tak
wydanej decyzji. Jednak obalanie przez sąd decyzji ostatecznych, jedynie z powodu drobnych
uchybień proceduralnych , przy poprawności merytorycznej, jest działaniem nieuzasadnionym
- Zasada przekonywania stron- organy podatkowe mają obowiązek uzasadniania oraz wyjaśniania
stronom przesłanek i motywów podejmowania takiej a nie innej decyzji; strona powinna być
przekonana, iż w danym stanie prawnym i faktycznym niedopuszczalne było inne rozstrzygnięcie.
- Zasada szybkości i prostoty postępowania- nakazuje ona organom podatkowym wnikliwe i
szybkie działanie oraz posługiwanie się możliwie najprostszymi środkami prowadzącymi do
załatwienia sprawy. Ustawodawca przewidział szereg środków procesowych, które mają zapobiegać
opieszałości w postępowaniu podatkowym regulują to np. przepisy dotyczące terminów załatwiania
spraw i sankcje związane z nieterminowym ich załatwieniem.
- Zasada zaufania do organów podatkowych- zasada ta może mieć miejsce wtedy gdy będą
przestrzegane zasady: praworządności, prawdy obiektywnej , udzielania pomocy prawnej stronie,
czynnego udziału strony w postępowaniu, przekonywania stron oraz szybkości i prostoty
postępowania. Zaufanie może budzić tylko takie działanie organów podatkowych, które nie będzie
miało charakteru jednokierunkowo profiskalnego.
- Zasada pisemności- sprawy podatkowe muszą być załatwiane w formie pisemnej, zastosowanie
wyjątku od tej zasady jest możliwe wtedy, gdy za formą ustną będzie przemawiał interes strony i
szczególny przepis ustawowy będzie na to zezwalał, ponadto musi być to utrwalone w aktach w
formie protokołu lub podpisanej przez stronę adnotacji.
- Zasada dwuinstancyjności- polega na tym ,że od rozstrzygnięcia pierwszej instancji przysługuje
stronie środek odwoławczy do drugiej- wyższej instancji . Naruszenie tej zasady stanowi rażące
naruszenie prawa i kwalifikuje taki akt do stwierdzenia nieważności, gdyż godzi w podstawowe
prawa i gwarancje procesowe obywatela.
Istota administracyjnego toku instancji polega na dwukrotnym rozstrzygnięciu tej samej sprawy, nie
zaś na kontroli zasadności argumentów przedstawionych w stosunku do orzeczenia organu pierwszej
instancji.
Wyjątki od zasady dwuinstancyjności : odwołanie od wydanej przez Ministra Finansów, dyrektora
izby skarbowej, dyrektora izby celnej lub samorządowe kolegium odwoławcze decyzji w pierwszej
instancji rozpatruje ten sam organ podatkowy, ponadto Minister Finansów ma prawo wydawania
indywidualnych interpretacji przepisów.
- Zasada trwałości decyzji ostatecznych- decyzje ostateczne w sprawach podatkowych powinny być
co do zasady stabilne, by podatnik, uiszczając należność pieniężną miał pewność że organy
podatkowe nie będą po raz kolejny konkretyzowały jego obowiązku podatkowego.
Decyzja podatkowa staje się ostateczną gdy strona w terminie 14 dni nie złożyła odwołania, albo
gdy decyzję wydał organ odwoławczy, albo gdy decyzję tylko w jednej instancji wydał na skutek
ustawowego upoważnienia Minister Finansów, dyrektor izby skarbowej albo celnej, albo
samorządowe kolegium odwoławcze.
Ostateczna decyzja korzysta z domniemania prawidłowości – organ podatkowy, który wydał
wadliwą decyzję jest nią związany do czasu jej zmiany w sposób przewidziany prawem; z
domniemania legalności – do chwili uchylenia bądź stwierdzenia nieważności decyzji może być
ona przez uprawnioną stronę wykonywana.
Decyzje ostateczne mogą być weryfikowane tylko w taksatywnie określonych trybach
nadzwyczajnych ( wznowienie postępowania, stwierdzenie nieważności, uchylenia lub zmiany ,
stwierdzenia wygaśnięcia decyzji).
Zmiana treści decyzji wymaga wydania nowej decyzji lub postanowienia o jej sprostowaniu.
Niedopuszczalnie jest przerabianie przez organ administracji treści ostatecznej decyzji. Takie
zachowanie jest karalne w rozumieniu przepisów prawa karnego i nie ma wpływu na ważność tej
decyzji w jej pierwotnym brzmieniu.
- Zasada jawności postępowania wyłącznie dla stron- ma na względzie interes samej strony; organy
podatkowe gromadzą szereg danych o sytuacji podatkowej, majątkowej i osobistej podatnika, o
rodzaju i rozmiarach prowadzonej przez niego działalności, z tego względu pożądane było, by w
samym postępowaniu podatkowym mogły uczestniczyć tylko strony lub ich pełnomocnicy.
- Zasada sądowej kontroli legalności decyzji podatkowej przez niezawisły i bezstronny sąd
administracyjny- sądy administracyjne kontrolują zgodność wszelkich decyzji podatkowych i
postanowień ostatecznych pod względem ich zgodności z prawem, jednak nie ograniczają ani nie
zastępują organu podatkowego w merytorycznym rozpoznaniu spraw, nie są również trzecią
instancją, która rozpatruje sprawę merytorycznie, ma bowiem zasadniczo uprawnienia przede
wszystkim kasacyjne.
65.Organy podatkowe i ich systematyka

Organami podatkowymi są naczelnik urzędu skarbowego, naczelnik urzędu celnego,

dyrektor izby skarbowej, dyrektor izby celnej, Minister Finansów, wójt( burmistrz,
prezydent), starosta, marszałek województwa oraz samorządowe kolegia odwoławcze,
a także inne organy w zakresie określonym odrębnymi ustawami.
Ze względu na system nadzoru i kontroli oraz zasadę dwuinstancyjności istotne jest odróżnienie organów
wyższego stopnia od organów naczelnych:
Organami wyższego stopnia i organami odwoławczymi w stosunku do orzeczeń
1)wójtów,( burmistrzów, prezydentów), starosty, marszałka województwa są samorządowe kolegia
odwoławcze
2) naczelników urzędów skarbowych i dyrektorów urzędów kontroli skarbowej są dyrektorzy izb
skarbowych
3) naczelników urzędów celnych są dyrektorzy urzędów celnych
Organem naczelnym w stosunku do wszystkich państwowych organów podatkowych jest Minister
Finansów.
Minister Finansów jest jednak organem pierwszej instancji tylko w postępowaniach wdrażanych z urzędu
np. w sprawach stwierdzenia nieważności decyzji, wznowienia postępowania.

Organy podatkowe są zobowiązane przestrzegać swojej właściwości rzeczowej, miejscowej,

instancyjnej( funkcjonalnej),delegacyjnej.

Właściwość rzeczowa- uprawnienie organu podatkowego do prowadzenia postępowania i rozstrzygania w

prawach podatkowych oraz wydawania zaświadczeń w sprawach podatkowych.
Do zakresu działań naczelników urzędów skarbowych należą: ustalanie lub określanie i pobór podatków
oraz niepodatkowych należności budżetu państwa ; rejestrowanie podatników oraz przyjmowanie deklaracji
podatkowych; wykonywanie kontroli podatkowej; podział i przekazanie dochodów budżetowych między
budżetem państwa i budżetami jednostek samorządu terytorialnego; wykonywanie egzekucji
administracyjnej należności pieniężnych.
Do zakresu działań izby skarbowej należy: rozstrzyganie w drugiej instancji w sprawach należących w
pierwszej instancji do urzędów skarbowych; ustalanie i udzielanie oraz analizowanie prawidłowości
wykorzystania dotacji przedmiotowych dla podmiotów gospodarczych w zakresie ustalonym przez Ministra
Finansów; rozpatrywanie odwołań od niektórych decyzji dotyczących podatków i innych należności
podatkowych wydanych przez dyrektora urzędu kontroli skarbowej.
Do zakresu działań naczelnika urzędu celnego należy: dokonywanie wymiaru i poboru podatku
akcyzowego oraz podatku od towarów i usług z tytułu importu; wykonywanie szczególnego nadzoru
podatkowego.
Do zakresu działań dyrektora izby celnej należy: rozstrzyganie w drugiej instancji w sprawach
należących w pierwszej instancji do naczelnika urzędu celnego .
Do zakresu działań dyrektorów urzędów kontroli skarbowej należy : wydawanie decyzji podatkowych
(gdy ich ustalenia kontrolne dotyczą podatków i innych należności budżetu państwa, których określanie lub
ustalanie należy do właściwości naczelników urzędów skarbowych ) oraz podatku akcyzowego ; obliczanie
podatku w drodze szacunku; uznawanie za dowód ksiąg podatkowych
Do zakresu działań Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej(przysługują mu jedynie ograniczone
uprawnienia organu podatkowego wyższego stopnia ) należy uchylanie, zmiana lub stwierdzenia
nieważności decyzji ostatecznej pochodzącej od dyrektora urzędu kontroli skarbowej oraz wznawianie
postępowania .
Do zakresu działań wójtów, burmistrzów( prezydentów) należy: ustalanie w pierwszej instancji
zobowiązań w zakresie podatku od nieruchomości, podatku rolnego, leśnego, od środków transportu, opłaty
targowej i miejscowej, opłaty od posiadania psa, opłaty elektryfikacyjnej, opłaty melioracyjnej oraz za
urządzenia zbiorczego zaopatrzenia w wodę i zbiorcze urządzenia kanalizacyjne.
Do zakresu działań samorządowych kolegiów odwoławczych należy rozpatrywanie odwołań od decyzji,
skarg ,zażaleń na postanowienia, żądań wznowienia postępowania lub stwierdzenia nieważności .

Właściwość instancyjna ( funkcjonalna) – jest częścią składową właściwości rzeczowej; rozstrzyga ona ,
który z właściwych w danej sprawie organów podatkowych jest uprawniony do załatwienia określonej
sprawy w pierwszej instancji, a który jako druga instancja
( odwoławcza)

Właściwość miejscowa- uprawnienie organu podatkowego do prowadzenia postępowania w określonej

sprawie ze względu na terytorialny zasięg jego kompetencji. Ustala się ja zasadniczo według miejsca
zamieszkania albo adresu siedziby podatnika, płatnika, inkasenta .
Organem podatkowym właściwym miejscowo w sprawie orzeczenia o odpowiedzialności podatkowej
osoby trzeciej jest organ właściwy dla podatnika, płatnika, inkasenta.

Każda decyzja organu podatkowego , która zostanie wydana z naruszeniem przepisów o właściwości
jest nieważna i to bez względu na trafność merytorycznego rozstrzygnięcia.

Właściwość delegacyjna – wynika z przekazania danej sprawy do rozstrzygnięcia danemu organowi

podatkowemu przez inny organ np. wznowienie postępowania przez organ wyższego stopnia.

Przy ustalaniu właściwości mogą powstać spory kompetencyjne między organami podatkowymi . Mogą
one mieć charakter pozytywny- gdy przynajmniej 2 organy uważają się za uprawnione do załatwienia
danej sprawy albo negatywny – gdy żaden organ nie uważa się za właściwy do załatwienia sprawy.

W przypadku sporów kompetencyjnych między

1) naczelnikami urzędów skarbowych ( urzędów celnych w jednym województwie) kwestie sporne
rozstrzyga wspólna dla nich izba ( dyrektor izby skarbowej/ dyrektor izby celnej)
2) naczelnikami urzędów skarbowych ( urzędów celnych ) w różnych województwach – Minister
Finansów
3) wójtami( burmistrzami, prezydentami) a naczelnikiem urzędu skarbowego ( urzędu celnego)- sąd
administracyjny
4) wójtami, burmistrzami ( prezydentami ) – wspólne dla nich samorządowe kolegium odwoławcze, a
w razie jego braku sąd administracyjny
5) marszałkami województw- sąd administracyjny.

66. Postępowanie podatkowe przed organem pierwszej instancji

I. Wszczęcie postępowania.
Wszelkie zobowiązania w zakresie podatków państwowych powstają z mocy samego prawa, bez potrzeby
wydawania decyzji administracyjnych. Zasadniczo organy podatkowe podejmują czynności
przygotowawcze i rozstrzygają w sposób władczy dopiero, gdy podmioty zobowiązane nie wykonały lub
nieprawidłowo wykonały ciążące na nich z mocy prawa zobowiązania podatkowe albo działają na skutek
wniosku podatnika.
W postępowaniu, które toczy się na żądanie podatnika, datą wszczęcia postępowania jest data doręczenia
żądania organowi podatkowemu. Podanie takie powinno zawierać, treść żądania, wskazanie osoby oraz jej
adres. Jeżeli podanie nie spełnia minimalnych wymagań (np. nie precyzuje treści) to podatnik jest wzywany
do usunięcia braków w terminie 7 dni, a jeżeli tego nie zrobi spowoduje to pozostawienie podania bez
rozpatrzenia. Od postanowień o pozostawieniu podania bez rozpatrzenia przysługuje zażalenie do organu
wyższego stopnia i następnie skarga do wojewódzkiego sądu administracyjnego.
Wszczynanie postępowania na wniosek strony (podatnika), ma miejsce gdy upatruje ona możliwość ze
skorzystania z przywilejów lub skutków decyzji polepszających jej sytuację finansową. Natomiast
wszczynanie postępowania podatkowania z urzędu wynika z istoty podatku jako świadczenia pieniężnego,
nieekwiwalentnego, bezpowrotnego i przymusowego. Datą wszczęcia postępowania, w tym przypadku, jest
dzień doręczenia stronie postanowienia o wszczęciu postępowania.
II. Postępowanie wstępne.
W fazie tej następuje ewidencjonowanie podmiotów, potencjalnych podatników, przede wszystkim przez
dokonanie zgłoszenia identyfikacyjnego, zarejestrowanie, przesyłania informacji podatkowej przez
zobowiązane do tego podmioty, czy też zbieranie różnego rodzaju informacji o podatnikach przez same
organy podatkowe.
Dane dotyczące ewidencji podatników są w posiadaniu poszczególnych urzędów skarbowych oraz
gromadzone w centralnym rejestrze podatników, prowadzonym przez Ministra Finansów pod nazwą:
Krajowa Ewidencja Podatników. Służy ona do przeciwdziałania uchylaniu się od wypełniania obowiązku
podatkowego.
Organy podatkowe uzyskują informacje na temat podatników od banków, sądów, komorników sądowych,
notariuszy a także od samych podatników na podstawie deklaracji i zeznań podatkowych oraz kontroli
podatkowych.

III. Postępowanie dowodowe (wyjaśniające).

Celem postępowania dowodowego jest dokładne wyjaśnienie stanu faktycznego sprawy, aby jej załatwienie
opierało się na udowodnionych faktach i aby do tych faktów zostały zastosowane właściwe normy
materialnego prawa podatkowego. Realizacja prawdy obiektywnej wymaga, aby dopuścić jako dowód w
sprawie wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia stanu faktycznego, a nie jest sprzeczne z prawem.
Zasada swobodnej oceny dowodów zakłada, że organ podatkowy nie jest krępowany przy ocenie
określonych dowodów kryteriami formalnymi, ma on bowiem swobodnie ocenić na podstawie całokształtu
materiału dowodowego, czy dana okoliczność została udowodniona. Organ podatkowy przy ocenie
zebranych dowodów powinien kierować się prawidłami logiki, zgodnością oceny z prawami nauki i
doświadczeniem życiowym, traktować dowody jako zjawiska obiektywne, oceniać dowody z punktu
widzenia ich znaczenia i wartości dla toczącej się sprawy, wszechstronności oceny.
Obowiązek przeprowadzenia całego postępowania spoczywa na organie podatkowym i nie może być
przerzucony na stronę, jeżeli więc podatnik przedstawi nie pełny materiał dowodowy to organ ma
obowiązek z własnej inicjatywy ten materiał uzupełnić. W niektórych przypadkach jednak konstrukcje
prawne związane z konkretnymi podatkami wymuszają na podatniku udowodnienie lub
uprawdopodobnienie określonych faktów (np. wykazanie się prawidłową fakturę VAT). Wszelkie
niejasności i wątpliwości dotyczące oceny podatkowego stanu faktycznego nie mogą być rozstrzyganie na
niekorzyść podatnika.
Środki dowodowe mogą być klasyfikowane na podstawie różnych kryteriów:
1) ze względu na sposób zetknięcia się organu podatkowego z faktem, na:
- bezpośrednie – organ ma możliwość bezpośredniego stwierdzenia prawdziwości określonego faktu (np.
oględziny)
- pośrednie – pewne fakty są stwierdzane na podstawie innego faktu (np. zeznania świadków, opinie
biegłych)
2) według kryterium rodzaju źródła informacji, na:
- rzeczowe – źródłem informacji są cechy danej rzeczy
- osobowe – źródłem informacji są osoby
3) z uwagi na dopuszczalności środka dowodowego, na:
- podstawowe – dowody, których przeprowadzenie nie jest obwarowane określonymi przesłankami (np.
dowód z ksiąg)
- posiłkowe – dowody, których dopuszczalność jest uzależniona od spełnienia określonych przesłanek (np.
przesłuchanie strony)
4) ze względu na kryterium prawnej regulacji środków dowodowych, na:
- określone są w Ordynacji podatkowej (np. informacje bankowe, zeznania świadków)
- nienazwane – nie są określone w Ordynacji podatkowej (np. dokumenty prywatne, opinie naukowe)
Dowody o istotnym znaczeniu, wchodzące w skład Ordynacji podatkowej:
1. Kontrola podatkowa – jest istotnym środkiem pozwalającym organom podatkowym pierwszej instancji w
wielu sytuacjach na ustalenie podatkowego stanu faktycznego oraz zweryfikowanie danych wynikających z
deklaracji podatkowych i ksiąg. Prowadzona jest zawsze w ramach postępowania podatkowego, a czynności
sprawdzające są jej częścią wstępną o charakterze formalnym. Wyniki kontroli mogą mieć istotne znaczenie
dla rozstrzygnięcia sprawy podatkowej, dlatego przebieg czynności kontrolnych musi być dokumentowany
protokołem.
2. Deklaracje podatkowe – są to deklaracje przewidziane przepisami prawa podatkowego, ale również
zeznania, wykazy oraz informacje, do których składania przepisami prawa podatkowego zobowiązani są
podatnicy, płatnicy, inkasenci. Organ podatkowy związany jest domniemaniem prawidłowości danych
zawartych w deklaracji podatkowej złożonej przez podatnika, przysługuje mu jednak prawo kontroli
rzetelności deklaracji.
3. Księgi podatkowe – należy tu rozumieć księgi rachunkowe, podatkową księgę przychodów i rozchodów,
ewidencje i rejestry, do których prowadzenia dla celów podatkowych zobowiązani są podatnicy. Z księgami
tymi związane jest domniemanie mocy dowodowej w zakresie dokonanych w niej zapisów (mają taką samą
moc dowodową jak dokumenty publiczne) o ile prowadzone były rzetelnie, czyli dokonywane w nich zapisy
odzwierciedlają stan faktyczny.
4. Dokumenty urzędowe – dokumenty przychodzące od organów państwowych oraz samorządu
terytorialnego, instytucji i organizacji, które wydają je w określonej formie w ramach swych kompetencji
prawnych (np. dowody odprawy celnej).
5. Informacje bankowe – na pisemne żądanie urzędu skarbowego lub urzędu celnego, banki są zobowiązane
do sporządzania i przekazywania informacji dotyczących strony postępowania podatkowego w zakresie:
posiadanych rachunków, stanów, obrotów na nich, kredytów itp. Naczelnik urzędu skarbowego, może
wystąpić o udzielenie tych informacji, gdy uprzednio zwrócił się z takim żądaniem do samej strony, a ona
nie udzieliła tych informacji.

Osobowe źródła informacji są rzadziej wykorzystywane i ich znaczenie dowodowe jest dużo mniejsze.
Dowodami takimi są przede wszystkim:
- zeznania świadków
- opinie biegłych
- przesłuchanie strony

Okoliczność faktyczna może być uznana za udowodnioną tylko wtedy, gdy strona miała możliwość
wypowiedzenia się co do przeprowadzonych dowodów, ma na to 7 dni.

IV. Zawieszenie postępowania, udostępnienie akt.

Na organach podatkowych pierwszej instancji ciąży cały szereg obowiązków związanych z prawidłowym
ustaleniem podatkowego stanu faktycznego, który umożliwiałby poprawne orzeczenie o prawach i
obowiązkach strony. Takimi obowiązkami są: zawieszenie postępowania podatkowego oraz udostępnienie
akt podatkowych na każdym etapie postępowania.
Tok postępowania podatkowego powinna cechować ciągłość, gdyż tylko wtedy może dojść do jego
zakończenia. Zawieszenie postępowania ma miejsce wtedy, gdy przeszkody w prowadzeniu postępowania
mają charakter tymczasowy. W sytuacji, gdy przeszkody mają charakter trwały, toczące postępowanie
powinno być umorzone.
Obligatoryjne podstawy zawieszenia postępowania:
- śmierć strony (jeżeli nie ulega umorzeniu jako bezprzedmiotowe)
- rozpatrzenie decyzji zależne jest od rozstrzygnięcia wstępnego przez inny organ
- śmierć przedstawicie ustawowego strony
- utrata zdolności do czynności prawnych strony
- w sprawie dotyczącej odpowiedzialności osoby trzeciej – przed upływem terminów przewidzianych w art.
108 o.p.
- w razie wystąpienia, na podstawie umów ratyfikowanych, których stroną jest RP

Zawieszenie fakultatywne toczącego się postępowania może nastąpić na wniosek strony, tylko w sprawie
udzielania ulg w zapłacie zobowiązań podatkowych.

Zawieszenie postępowania następuje w formie postanowienia, a organy i strony są zobowiązane do

usunięcia powstałych przeszkód.
Prawo do przeglądania akt sprawy oraz sporządzania z nich notatek, kopii lub odpisów w lokalu organu
podatkowego i w obecności pracownika tego organu ma tylko strona, jej przedstawiciel ustawowy lub
pełnomocnik. Ograniczenie wglądu dotyczy tylko tych dokumentów, które są objęte ochroną tajemnicy
państwowej oraz wyłączonych z akt ze względu na interes publiczny.

V. Akty kończące postępowanie.

Załatwienie sprawy podatkowej następuje przez wydanie decyzji, która rozstrzyga sprawę co do jej istoty w
całości lub w części albo też w inny sposób kończy sprawę w danej instancji.
Decyzje podatkowe można wyróżnić:
1) ze względu na kryterium ściśle finansowe (3 podstawowe rodzaje decyzji), na:
- stricte wymiarowe – dotyczące wysokości zobowiązania podatkowego
- odstępujące od konkretyzacji obowiązku podatkowego, np. decyzje o okresowym zwolnieniu od podatku z
tytułu podjęcia określonej działalności
- wydawane po ustaleniu wysokości zobowiązania podatkowego – gdy występują przesłanki do dokonania
zmian w stanie pierwotnym, np. decyzje w sprawie umorzenia zaległości podatkowych
2) z punktu widzenia prawa materialnego, na:
- konstytutywne – tworzą nowe sytuacje prawno-podatkowe z chwilą ich wydania (wszystkie decyzje
wydawane w ramach uznania administracyjnego)
- deklaratoryjne – nie tworzą nowych sytuacji podatkowych, lecz stwierdzają ich powstanie z mocy samego
prawa, wywołują skutki prawne wstecz (od momentu, w jakim sany stan prawny zaistniał)
3) ze względu na możliwość zaskarżenia decyzji, na:
- nieostateczne – gdy przysługuje prawo odwołania się od decyzji albo gdy nie ma jeszcze decyzji organu
odwoławczego
- ostateczne – decyzje wydawane przez organ podatkowy drugiej instancji, Ministra Finansów i
samorządowych kolegiów odwoławczych pierwszej instancji
Ordynacja podatkowa wyróżnia ponadto decyzje tworzące prawa dla podatników i nietworzące praw.
Wyróżnia się także decyzje pozytywne (uwzględniająca w całości lub w części żądania strony) i negatywne
(nie uwzględnia żądań strony lub nakłada na stronę takie lub inne obowiązki prawno-podatkowe).

Każda decyzja w sferze podatkowej musi spełniać określone wymogi formalne, w szczególności:
oznaczenie organu podatkowego, datę wydania decyzji, oznaczenie strony, powołanie podstawy prawnej,
uzasadnienie faktyczne i prawne, pouczenie o trybie odwoławczym (jeżeli można się odwołać), podpis
osoby upoważnionej (imię, nazwisko i stanowisko). Składniki te są niezbędne, gdyż chronią interesy strony
i pozwalają stwierdzić, kto i na jakiej podstawie wydał określone rozstrzygnięcie.
W postępowaniu podatkowym obowiązuje zasada, że organy podatkowe działają w oparciu o przepisy
prawa, co oznacza, że podstawą mogą być tylko przepisy prawa powszechnie obowiązującego.
Rozstrzygnięcie decyzji musi być jasne i pełne, musi być tak sformułowane, aby z niego wyraźnie
wynikało, jakie obowiązki czy uprawnienia zostały na stronę nałożone, za jaki okres, w jakiej wysokości i
walucie.
Część składową decyzji stanowią również uzasadnienia faktyczne i prawne. Uzasadnienie faktyczne musi
zwierać wskazanie faktów, które zostały udowodnione, dowodów, na których się oparł oraz przyczyn, z
powodu których innym dowodom odmówił wiarygodności. Uzasadnienie prawne natomiast powinno nie
tylko pełną podstawę prawną, ale także ją wyjaśniać z przytoczeniem przepisów prawa, powinno zawierać
umotywowaną ocenę stanu faktycznego w świetle obowiązującego prawa oraz wskazywać jaki związek
zachodzi między tą ocena a treścią rozstrzygnięcia.
Błędne pouczenie w decyzji co do prawa odwołania, powództwa lub skargi albo brak takiego pouczenia nie
może szkodzić stronie. Jeżeli decyzje zawierają uchybienia lub oczywiste pomyłki (np. rachunkowe),
istnieje możliwość wystąpienia przez strony o ich uzupełnienie lub sprostowanie. Strona ma prawo w
terminie 14 dni od doręczenia lub ogłoszenia decyzji wnieść żądanie uzupełnienia decyzji co do
rozstrzygnięcia.
Organ podatkowy, który wydał decyzji jest uprawniony na żądanie strony lub organu egzekucyjnego do
dokonania wykładniki autentycznej (wyjaśnienia w drodze postanowienia wątpliwości co do treści decyzji).
W toku postępowania podatkowego przed organami podatkowymi oprócz decyzji organy te wydają także
postanowienia, które dotyczą poszczególnych kwestii wynikających z toku postępowania, lecz nie
rozstrzygają o istocie sprawy, np. zawieszenie postępowania.
VI. Koszty postępowania
Najogólniejszą formą opłaty za czynności organów administracji państwowej jest opłata skarbowa. Każde
wystąpienie strony do organu podatkowego z żądaniem określonego zachowania się podlega opłacie
skarbowej. Stawki określa załącznik do ustawie o opłacie skarbowej. Warunkiem wszczęcia postępowania
podatkowego na żądanie strony jest uiszczenie w wyznaczonym terminie należnej opłaty skarbowej. Ustawa
przewiduje zwrot opłaty skarbowej m.in. w przypadku uwzględnienia odwołania bądź gdy decyzja . której
odwołanie dotyczyło, została w innym trybie w całości uchylona lub stwierdzono jej nieważność.
Koszty samego postępowania podatkowego Ordynacja podatkowa rozdziela pomiędzy Skarb Państwa a
stronę. Najogólniej można powiedzieć, że stronę obciążają koszty wynikłe z jej winy oraz koszty poniesione
w interesie lub na żądanie strony, a niewynikające z ustawowego obowiązku organów prowadzących
postępowanie.
Koszty postępowania ustala się w formie postanowienia, w którym określa się wysokość kosztów należnych
od strony, termin i sposób ich uiszczenia. Postanowienie to wydaje się razem z wydaniem decyzji
podatkowej. Na postanowienie w sprawie kosztów stronie przysługuje zażalenie.

67. Odwołanie od decyzji podatkowej i tryb postępowania

Najbardziej powszechnym środkiem ochrony praw i interesów finansowych strony w postępowaniu

podatkowym przed organami podatkowymi jest, odwołanie. Jest to podstawowy środek kontroli decyzji
podjętych przez organ podatkowy pierwszej instancji. Ze względu na przyjętą zasadę dwuinstancyjności od
decyzji organu podatkowego pierwszej instancji przysługuje odwołanie do organu bezpośrednio wyższego
stopnia. W przypadku wydania decyzji przez samorządowe kolegium odwoławcze, Ministra Finansów,
dyrektora izby skarbowej lub celnej – odwołanie od decyzji rozpatruje ponownie ten sam organ, stosując
przepisy o postępowaniu odwoławczym.
Odwołanie wnosi się do właściwego organu podatkowego wyższego stopnia, za pośrednictwem organu,
który wydał decyzję w pierwszej instancji w terminie do 14 dni od doręczenia decyzji stronie. Odwołanie
nie może być prostym wyrazem niezadowolenia z decyzji, musi zawierać zarzuty przeciw decyzji, określać
istotę i zakres żądania będącego przedmiotem odwołania i wskazywać dowody uzasadniające to żądanie. W
przypadku, gdy zarzuty lub istota nie zostały dokładnie sprecyzowane, wzywa się stronę do usunięcia
braków w terminie do 7 dni, nieusuniecie spowoduje pozostawienie odwołania bez rozpoznania.
Wniesienie odwołania od decyzji organu podatkowego pierwszej instancji nie ma mocy wstrzymującej,
jednakże na wniosek organ może wstrzymać wykonanie decyzji w sprawach podatkowych w całości lub
części w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem strony lub interesem publicznym, ale strona
zobowiązana jest do zabezpieczenia wykonania zobowiązania podatkowego wynikającego z decyzji. W
przypadku jednak niezałatwienia odwołania w terminie 2 miesięcy od dnia otrzymania odwołania przez
organ odwoławczy i niewykonania do tego czasu w całości lub części zaskarżonej decyzji – wykonanie
ulega wstrzymaniu z mocy prawa, w granicach żądania będącego przedmiotem odwołania, do dnia
doręczenia decyzji organu odwoławczego.
Organ podatkowy, do którego wpłynęło odwołanie, obowiązany jest przekazać je wraz z aktami sprawy
właściwemu organowi odwoławczemu bez zbędnej zwłoki, jednak nie później niż w ciągu 14 dni od dnia
jego wpływu, jeżeli w tym terminie nie wyda decyzji w trybie samokontroli. Przekazując sprawę organowi
odwoławczemu, organ podatkowy zobowiązany jest ustosunkować się do przedstawionych zarzutów i
wniosków.
Organ podatkowy pierwszej instancji może w drodze samokontroli, w ciągu 14 dni od dnia wniesienia
odwołania, zmienić lub uchylić swoja decyzję, jeżeli jego zdaniem podniesione argumenty są na tyle
istotne. Jeżeli organ podatkowy uzna, że odwołanie tylko w części zasługuje na uwzględnienie, jest
zobowiązany odwołanie wraz z aktami oraz swoim stanowiskiem w sprawie przesłać organowi
odwoławczemu.
Postępowanie odwoławcze zawsze powinno rozpoczynać się od zbadania przez organ drugiej instancji
dopuszczalności odwołania i zachowania terminu jego wniesienia. Niedopuszczalność odwołania zachodzi
np. gdy wniesiono odwołanie od decyzji, która nie istnieje lub od której odwołanie nie przysługuje. Organ
podatkowy wyższego szczebla, po stwierdzeniu dopuszczalności, jest zobowiązany do ponownego
rozpatrzenia sprawy i jej rozstrzygnięcia. Nie jest on skrępowany ani zakresem postępowania
wyjaśniającego, przeprowadzonego przez poprzedni organ, ani też ustaleniami tego organu. Granicę
rozpoznania sprawy przez organ drugiej instancji wyznacza rozstrzygnięcie sprawy decyzją pierwszej
instancji. Jeżeli zgromadzone wcześniej materiały dowodowe nie dają pełnego obrazu faktycznego – organ
odwoławczy zobowiązany jest przeprowadzić dodatkowe postępowanie w celu uzupełnienia dowodów i
materiałów w sprawie albo zlecić to organowi, który wydał decyzję. Strona może cofnąć odwołanie przed
wydaniem decyzji, ale organ podatkowy ma możliwość nieuwzględnienia takiego wniosku, w sytuacji gdy
prowadziłoby to do utrzymania w mocy decyzji wydanej z naruszeniem przepisów uzasadniających jej
uchylenie lub zmianę.
Możliwe rozstrzygnięcia podatkowego organu odwoławczego:
- utrzymanie w mocy zaskarżoną decyzję
- uchylenie zaskarżonej decyzji w całości lub części i w tym zakresie orzec co do istoty sprawy
- uchylenie decyzji i umorzenie postępowanie w sprawie
- umorzenie postępowania odwoławczego
- uchylenie decyzji w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia organowi pierwszej instancji
Podatkowy organ odwoławczy występuje przede wszystkim jako instancja rozpatrująca sprawę
merytorycznie, pod kątem jej zgodności z prawem. Bada również sprawę z punktu widzenia słuszności,
pogodzenia interesów publicznego i prywatnego strony w decyzjach uznaniowych.
W przypadku, gdy w toku postępowania odwoławczego organ rozpatrujący odwołanie stwierdzi, że
zobowiązanie podatkowe lub podstawa opodatkowania zostały ustalone w kwocie niższej, niż to wynika z
obowiązujących przepisów prawa podatkowego, albo kwota zwrotu określona została w kwocie wyższej od
należnej – uprawniony jest do zwrotu sprawy organowi pierwszej instancji, w celu dokonania wymiaru
uzupełniającego oraz zmiany w tym zakresie decyzji na niekorzyść odwołującego się, bez jej uchylenia.
Nowa, uzupełniona decyzja powinna uwzględniać stan prawny obowiązujący w dniu powstania obowiązku
podatkowego. Od decyzji takiej przysługuje stronie odwołanie, które podlega rozpatrzeniu łączenie z
odwołaniem pierwotnym.
Aby strona decydująca się na wniesienie odwołania od decyzji podatkowej nie miała obawy, iż w wyniku
wniesionego odwołania może nastąpić pogorszenie jej sytuacji finansowej w stosunku do wcześniejszej
decyzji – zakazuje się organowi odwoławczemu wydania decyzji na niekorzyść strony odwołującej się,
chyba że zaskarżona decyzja rażąco narusza prawo lub interes społeczny. Z tą zasadą w sprzeczności
pozostaje wyżej omówiona instytucja wymiaru uzupełniającego, która daje możliwość pogorszenia sytuacji
finansowej odwołującego się nawet w przypadku zwykłego naruszenia przepisów podatkowych.

68. Nadzwyczajne środki zaskarżania decyzji podatkowych

Decyzja w sprawach podatkowych jest prawidłowa, jeżeli spełnia dwie podstawowe przesłanki: jest zgodna
z normami materialnego prawa podatkowego i normami prawa procesowego wynikającego z Ordynacji
podatkowej oraz innych przepisów prawa podatkowego.
W specjalnych nadzwyczajnych trybach dopuszcza się zupełnie wyjątkowo do uchylenia lub zmiany
ostatecznych decyzji podatkowych, te możliwości to:
- uchylenie w całości lub części decyzji ostatecznej, z rozstrzygnięciem merytorycznym lub
niemerytorycznym, w trybie wznowienia postępowania
- stwierdzenie nieważności decyzji ostatecznej
- uchylenie lub zmiana ostatecznej decyzji podatkowej dotkniętej wadami niekwalifikowanymi bądź decyzji
prawidłowej

Wznowienie postępowania ma na celu stworzenie prawnej możliwości przeprowadzenia ponownego

postępowania wyjaśniającego i podjęcia ponownego rozstrzygnięcia sprawy zakończonej ostateczną decyzją
podatkową, jeżeli postępowanie, w którym ona zapadła, było dotknięte kwalifikowanymi wadami
procesowymi wyliczonymi wyczerpująco w Ordynacji podatkowej. Przyczyny wznowienia postępowania
to:
- dowody, na których ustalono istotne dla sprawy okoliczności okazały się fałszywe
- decyzja wydana została w wyniku przestępstwa
- decyzja wydana została przez pracownika lub organ podlegający wyłączeniu
- strona nie z własnej winy nie brała udziału w postępowaniu
- wyszły na jaw istotne dla sprawy nowe okoliczności faktyczne lub nowe dowody istniejące w dniu
wydania decyzji, ale nie znane organowi
- decyzja wydana została bez uzyskania wymaganego prawem stanowiska innego organu
- decyzja wydana została na podstawie innej decyzji lub orzeczenia sądu, które zostały następnie uchylone
lub istotnie zmienione
- decyzja została oparta na niekonstytucyjnym przepisie potwierdzonym przez Trybunał Konstytucyjny
- ratyfikowana umowa międzynarodowa albo wynik procedury arbitrażowej przeprowadzonej na podstawie
takiej umowy mają wpływ na treść wydanej decyzji
- orzeczenie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości ma wpływ na treść wydanej decyzji
Wznowienie postępowania następuje z urzędu lub na wniosek strony. Organem właściwym do wznowienia
postępowania jest organ, który wydał decyzję w ostatniej instancji. Przeniesienie kompetencji na organ
wyższego stopnia następuje jedynie w przypadkach, gdy przyczyną wznowienia jest działalność organu
wydającego decyzję ostateczną, chyba, że jest nim Minister Finansów, dyrektor izby skarbowej lub celnej
albo samorządowe kolegium odwoławcze. O samym wznowieniu postępowania właściwy organ orzeka w
formie postanowienia, natomiast odmowa wznowienia postępowania następuje w formie decyzji. Decyzję o
odmowie wydaje się zasadniczo w dwóch sytuacjach: gdy z żądaniem wystąpiła osoba nie będąca stroną
albo żądanie pochodzi od strony niemającej zdolności do czynności prawnej.
Po przeprowadzeniu postępowania rozpoznawczego organ podatkowy wydaje decyzję, w której:
- odmawia uchylenia decyzji dotychczasowej – gdy stwierdzi brak podstaw do uchylenia decyzji
dotychczasowej lub z powodu upływu terminów przewidzianych w art. 68, 70, 241 o.p. lub wskutek
wznowienia postępowania mogłaby zostać wydana wyłącznie decyzja odpowiadająca w swej istocie decyzji
dotychczasowej
- uchyla w całości lub w części decyzję dotychczasową – gdy stwierdzi istnienie przesłanek wznowienia, i
w tym zakresie wydaje nową decyzję rozstrzygającą o istocie sprawy podatkowej albo postępowanie w
sprawie.
Instytucja stwierdzenia nieważności potwierdza nieważność wydania decyzji od samego początku.
Ordynacja podatkowa wymienia osiem ciężkich naruszeń prawa powodujących stwierdzenie nieważności
decyzji. Ma to miejsce, gdy decyzja ostateczna:
- wydana została z naruszeniem przepisów o własności;
- wydana została bez podstawy prawnej;
- wydana została z rażącym naruszeniem prawa;
- dotyczy sprawy już uprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną;
- została skierowana do osoby niebędącej stroną w sprawie;
- była niewykonalna w dniu jej wydania i jej niewykonalność ma charakter trwały;
- w razie jej wykonania wywołałaby czyn zagrożony karą;
- zawiera wadę powodującą jej nieważność z mocy prawa;

Organem właściwym do stwierdzenia nieważności ostatecznej decyzji jest organ podatkowy wyższego
stopnia, a gdy decyzja została wydana przez Ministra Finansów, samorządowe kolegium odwoławcze,
dyrektora izby skarbowej lub celnej – ten organ. Ministrowi Finansów przysługuje dodatkowo prawo
wszczynania postępowania z urzędu w sprawach, w których decyzje ostateczne wydali dyrektor izby
skarbowej lub celnej.
Postępowanie w sprawie nieważności wszczynane jest z urzędu, na żądanie strony, a także na skutek
sprzeciwu prokuratora. Ordynacja podatkowa przewiduje, że wszczęcie postępowania w sprawie
stwierdzenia nieważności decyzji ostatecznej może nastąpić w czasie tylko pięciu lat od jej doręczenia
stronie. W przypadku odmowy stwierdzenia nieważności na skutek upływu okresów przedawnienia organ
podatkowy ma obowiązek wskazać wady prawne decyzji ostatecznej i okoliczności uniemożliwiające
stwierdzenie jej nieważności.

Uchylanie lub zmienianie decyzji ostatecznych. Decyzje ostateczne mogą być eliminowane z obrotu
prawnego ze względu m.in. na zmienność stosunków społeczno-gospodarczych, zmienność podatkowych
stanów faktycznych, interes publiczny, interes strony. Ordynacja podatkowa przewiduje cztery sytuacje, w
których może dojść do uchylenia lub zmiany decyzji ostatecznych, są to:
- wzruszenie decyzji ostatecznych nietworzących praw nabytych;
- wzruszenie decyzji ostatecznych tworzących prawa nabyte;
- zmiana decyzji w sprawie zobowiązania podatkowego;
- uchylenie decyzji zalecającej dodatkową czynność;
Decyzja ostateczna, na mocy której strona nie nabyły prawa, może być uchylona lub zmieniona przez organ
podatkowy, który ją wydał, jeżeli przemawia za tym interes publiczny lub ważny interes podatnika.
Ordynacja podatkowa daje prawo uchylenia lub zmiany decyzji za zgodą strony, na mocy której strona
nabyła prawa, jeżeli przepisy szczególnie nie sprzeciwiają się jej uchyleniu i przemawia za tym interes
publiczny lub ważny interes strony.
Decyzja ostateczna ustalająca lub określająca wysokość zobowiązania podatkowego na dany okres może
być zmieniona przez organ podatkowy, który ją wydał, jeżeli po jej doręczeniu nastąpiła zmiana
okoliczności faktycznych mających wpływ na ustalenie wysokości zobowiązania.
Ordynacja daje organowi podatkowemu pierwszej instancji uprawnienie do uchylenia decyzji ostatecznej,
jeżeli została ona wydana z zastrzeżeniem dopełnienia przez stronę określonych czynności, a strona nie
dopełniła ich w wyznaczonym terminie.

69. Ustrój i organizacja sądownictwa administracyjnego w Polsce

Do sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez kontrolę administracji publicznej oraz rozstrzyganie

sporów kompetencyjnych o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego,
samorządowymi kolegiami odwoławczymi i między tymi organami administracji rządowej zostało
powołane dwuinstancyjne sądownictwo administracyjne: wojewódzkie sądy administracyjne i Naczelny Sąd
Administracyjny (NSA). Do rozpoznawania spraw w pierwszej instancji właściwe są wojewódzkie sądy
administracyjne. NSA sprawuje natomiast nadzór nad działalnością wojewódzkich sądów
administracyjnych w zakresie orzekania, a w szczególności rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń tych
sądów i podejmuje uchwały wyjaśniające zagadnienia prawne.
Sprawowanie wymiaru sprawiedliwości przez kontrolę zgodności z prawem działalności administracji
publicznej jest konstytucyjnie zastrzeżone dla sądów administracyjnych. Sądy powszechne, z Sądem
Najwyższym na czele, stanowią odrębny pion sądownictwa. Ewentualne spory między sądami
administracyjnymi i sądami powszechnymi są rozstrzygane przez zwykłe ustawy. Ustawodawstwo zwykłe
może jednakże sądom powszechnym powierzyć rozpatrzenie sprawy administracyjnej do końcowego jej
załatwienia.
Sąd administracyjny, dokonując oceny legalności działań administracji publicznej, nie jest kolejną instancją
rozstrzygającą w konkretnej sprawie podatkowej. Sąd administracyjny na skutek zaskarżenia działania
organu podatkowego nie przejmuje sprawy do końcowego jej załatwienia, lecz ma jedynie ocenić legalność
działania tego organu. Orzeczenia sądu administracyjnego uwzględniające skargę strony polegają zatem na
działaniu kasacyjnym tj. na uchyleniu albo stwierdzeniu nieważności zaskarżonego aktu i zobowiązaniu
organu administracji do określonego zachowania się przy ponownym załatwianiu np. sprawy podatkowej.
Wojewódzkie sądy administracyjne (WSA) tworzone są dla jednego lub większej liczby województw,
obecnie jest w Polsce 16 wojewódzkich sądów administracyjnych oraz jeden wydział zamiejscowy. WSA
dzieli się na wydziały orzecznicze do załatwiania konkretnych spraw sądowo-administracyjnych. Organami
są: prezes sądu, zgromadzenie ogólne sędziów oraz kolegium sądu. Prezesa WSA powołuje spośród
sędziów administracyjnych Prezes NSA po zasięgnięciu opinii zgromadzenia ogólnego tego sądu i
Kolegium NSA. Prezes WSA powołany jest do kierowania sądem i reprezentowania go na zewnątrz oraz
pełnienia czynności administracji sądowej, które nie mogą naruszać niezawisłości sędziowskiej.
Zgromadzenie ogólne WSA przedstawia m.in. kandydatów na sędziów, wybiera członków kolegium sądu,
opiniuje i rozpatruje inne sprawy.
Kolegium sądu ustala m.in. podział czynności w sądzie i określa szczegółowe zasady przydziału spraw
poszczególnym sędziom, opiniuje kandydatów na sędziów, rozpatruje sprawy przedstawione zgromadzeniu
ogólnemu.
Wewnętrzną organizację sądów określa tzw. regulamin wewnętrznego urzędowania wojewódzkich sądów
administracyjnych.
Sędziów WSA powołuje prezydent RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Na stanowisko sędziego
WSA może być powołany ten, kto:
- ma polskie obywatelstwo i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich
- jest nieskazitelnego charakteru
- ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce lub zagraniczne uznane w Polsce
- jest zdolny ze względu na stan zdrowia na pełnienie obowiązków sędziego
- ukończył 35 lat
- wyróżnia się dużym poziomem wiedzy w dziedzinie administracji i prawa administracyjnego
- pozostawał co najmniej 8 lat na stanowisku sędziego, prokuratora, radcy prawnego, adwokata, notariusza
lub 10 lat na stanowiskach związanych ze stosowaniem lub tworzeniem prawa administracyjnego lub 2 lata
na stanowisku asesora sądowego (od co najmniej dr habilitowanego nauk prawnych nie wymaga się stażu
pracy i mogą oni też pracować w niepełnym wymiarze czasu pracy).
W sądzie administracyjnym są zatrudnieni ponadto asesorzy, referendarze sądowi, asystenci sędziów oraz
urzędnicy i inni pracownicy sądowi. Asesorem sądowym może zostać osoba mająca podobne kwalifikacje
jakie wymaga się od sędziego, z wyjątkiem wieku (30 lat) i krótszej praktyki w zawodach prawniczych.
Referendarzem sądowym może zostać natomiast osoba mająca m.in. wykształcenie prawnicze i co najmniej
trzyletni staż pracy na stanowiskach związanych ze stosowaniem i tworzeniem prawa administracyjnego.
Do obowiązków referendarza sądowego należy m.in. wykonywanie czynności w postępowaniu
mediacyjnym oraz niektórych czynności sędziowskich.
Sądem administracyjnym drugiej instancji jest Naczelny Sąd Administracyjny, mający swoją siedzibę w
Warszawie, który składa się z prezesa, wiceprezesów i sędziów. Na czele sądu stoi prezes, powołany przez
Prezydenta RP na 6-letnią kadencje spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne
Sędziów NSA. Prezes NSA kieruje pracami sądu, reprezentuje go na zewnątrz, a także wykonuje czynności
administracji sądowej w stosunku do wszystkich sądów administracyjnych. Do szczególnych kompetencji
Prezesa NSA należą m.in. występowanie z wnioskiem o podjęcie przez odpowiedni skład NSA
abstrakcyjnej uchwały wyjaśniającej przepisy powodujące rozbieżności w orzecznictwie sądów
administracyjnych, występowanie z wnioskiem o unieważnienie prawomocnego orzeczenia sądu
administracyjnego wydanego poza zakresem właściwości tego sądu, wydawanie urzędowego zbioru
orzeczeń sądów administracyjnych obu instancji, ustalenie projektu budżetu całego sądownictwa
administracyjnego, który jest włączany do projektu.
Innymi organami NSA są: Zgromadzenie Ogólne Sędziów oraz Kolegium.
Na stanowisko sędziego NSA można powołać kandydatów spełniających wymagania stawiane sędziom
WSA, z podwyższeniem granicy wieku do 40 lat i 10-letnim stażem wyłącznie w tradycyjnych zawodach
prawniczych (lub co najmniej ze stopniem dr habilitowanego nauk prawniczych).
NSA dzieli się na trzy izby, kierowane przez wiceprezesów: Izbę Finansową, Izbę Gospodarczą i Izbę
Ogólnoadministracyjną. Izba Finansowa powołana jest do sprawowania nadzoru nad orzecznictwem WSA
w sprawach zobowiązań podatkowych i innych świadczeń pieniężnych, do których mają zastosowanie
przepisy podatkowe, oraz do egzekucji świadczeń pieniężnych. Izba Gospodarcza sprawuje nadzór nad
orzecznictwem WSA m.in. w sprawach działalności gospodarczej, ochrony własności przemysłowej,
budżetu, dewizowych, papierów wartościowych, ubezpieczeń, bankowości, cen, ceł, stawek taryfowych,
opłat. Natomiast Izba Ogólnoadministarcyjna sprawuje nadzór m.in. w sprawach zakresu budownictwa i
nadzoru budowlanego, zagospodarowania przestrzennego, gospodarki wodnej, ochrony środowiska,
rolnictwa, leśnictwa, zatrudnienia, ustroju samorządu terytorialnego, gospodarki nieruchomościami,
prywatyzacji mienia, powszechnego obowiązku wojskowego, spraw wewnętrznych.
Naczelny Sąd Administracyjny jest wyłącznie właściwy do orzekania w sprawach dyscyplinarnych sędziów
sądów administracyjnych. W pierwszej instancji sprawy dyscyplinarne są rozpatrywane w składzie trzech
sędziów NSA, natomiast w drugiej instancji w składzie pięciu sędziów NSA, pod przewodnictwem sędziego
najstarszego służbą w NSA.

70.Tryb sądowej kontroli spraw podatkowych

1. Zasady ogólne postępowania sądowo administracyjnego

Wzorce, zwane zasadami ogólnymi danej procedury, mają na celu ustalenie reguł ogólnych, według
których toczyć ma się postępowanie i wg których sądy administracyjne mają chronić prawa podmiotowe
stron i rozstrzygać o legalności działań administracji publicznej. Umocowanie swoje mają przede
wszystkim w Konstytucji RP.
Zasada dwuinstancyjności postępowania sądowo administracyjnego: Standardem demokratycznego
państwa musi być istnienie możliwości naprawienia błędów przez 2 instancję sądową. Z różnych
powodów zdarzyć się bowiem może że sąd 1 instancji nie zapewni stronie dostatecznej ochrony jej
słusznych praw.
Zasada legalności: Zgodnie z Konstytucją NSA i inne sądy administracyjne sprawują w określonym
zakresie kontrole działalności publicznej. Kontrola obejmuje też orzekanie o zgodności z ustawami
uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji
rządowej. Kontrola administracji oparta jest na zasadzie legalności.
Zasada udzielania pomocy stronie: w postępowaniu sądowo administracyjnym zrywa się z
domniemaniem, że strona zna prawo i sama potrafi należycie chronić swe interesy prawne. Sąd
administracyjny ma udzielać stronie występującej w sprawie bez adwokata lub radcy prawnego
potrzebnych wskazówek.
Zasada jawności: obowiązuje, nie ma jednak charakteru bezwzględnego. (np. tajemnica państwowa,
służbowa)
Zasada szybkości postępowania: sąd administracyjny powinien podejmować czynności zmierzające do
szybkiego załatwienia sprawy i dążyć do jej rozstrzygnięcia na pierwszym posiedzeniu. W procedurze
sądowo administracyjnej zawarto cały szereg gwarancji realizacji owej zasady.
Zasada kontradykcyjności: rozpatrywanie przez sąd administracyjny tylko takich czynności, o jakie
wnoszą zainteresowane strony. (Duże znaczenie szczególnie w postępowaniu odwoławczym przed
NSA)
Zasada oficjalności: obowiązuje w postępowaniu przed wojewódzkimi sądami administracyjnymi; sąd
ma prawo (obowiązek) działania z własnej inicjatywy (np. może uznać za niedopuszczalne cofnięcie
skargi przez stronę, gdy zmierza ono do obejścia prawa)
2. Przebieg postępowania sądowo administracyjnego

a) Legitymacja do złożenia skargi sądowej

Z zasady kontradykcyjności wynika że w postępowaniu przed sądami administracyjnymi musza być

2 strony: skarżący i organ administracji publicznej, którego działania lub zaniechania skarga
dotyczy.
Uprawnionym do wniesienia skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego jest przede
wszystkim każdy, kto ma w tym interes prawny – tzn. jeśli działa we własnym imieniu i ma
roszczenie o przyznanie uprawnienia lub zwolnienie z nałożonego obowiązku. Podmiot
legitymowany jako strona do wniesienia skargi sądowej będzie zawsze adresat tych rozstrzygnięć
władczych: podatnik, płatnik, inkasent, osoby trzecie pociągnięte do odpowiedzialności za
zobowiązania podatkowe, następca prawny.
W postępowaniu sądowo administracyjnym występować mogą obok stron uczestnicy na prawach
strony:
1. Prokurator,
2. RPO,
3. osoba, która nie brała udziału w postępowaniu podatkowym, ale wynik dotyczy jej interesu
prawnego,
4. osoba która brała udział w postępowaniu podatkowym, ale nie wniosła skargi, jeśli wynik dotyczy
jej interesu prawnego,
5. organizacja społeczna, jeśli orzeczenie sądowe w sprawie osoby trzeciej dotyczy jej działalności
statutowej.
Szczególna rola we wnoszeniu skarg przysługuje Prokuratorowi który działa jako strażnik
praworządności 
b) Wymogi formalne skargi sądowo administracyjnej.

Można do nich zaliczyć m.in.:

ustalony tryb jej wnoszenia,
przesłanki jej wnoszenia,
 termin wniesienia,
treść oraz obowiązek uiszczenia związanego z tym wpisu sądowego.
Skargę wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność jest przedmiotem
skargi i to zasadniczo w zawitym, 30dniowym terminie od dnia doręczenia skarżącemu
rozstrzygnięcia w sprawie. (RPO i Prokurator mogą w ciągu 6)
Prawo wniesienia skargi sadowej jest uwarunkowane uprzednim wyczerpaniem środków
zaskarżenia na drodze administracyjnej, jeżeli przysługiwały one w postępowaniu przed organami
podatkowymi, chyba że skargę wnosi Prokurator lub RPO.
Skarga sądowa powinna:
1. Czynić zadość wymaganiom pisma procesowego (tzn. zawierać m.in. imię i nazwisko lub nazwę
strony, miejsce zamieszkania, podpisy stron itd.)
2. Zawierać wskazanie zaskarżonego aktu lub czynności
3. Zawierać oznaczeni organu, którego działania lub bezczynności skarga dotyczy
4. Zawierać określenie naruszenia prawa lub interesu prawnego.
Sąd nie podejmie żadnych czynności na skutek pisma, od którego nie zostanie uiszczona należna
opłata. Obowiązek ponoszenia kosztów sądowych może być łagodzony, poprzez całkowite lub
częściowe zwolnienie przez sąd z ich ponoszenia (tzw. prawo pomocy)
c) Przebieg postępowania przed wojewódzkim sądem administracyjnym.

W postępowaniu 5 zasadniczych stadiów: samokontrola dokonywana przez organ podatkowy,

postępowanie wstępne, postępowanie mediacyjne i uproszczone, wydanie orzeczenia, postępowanie
związane z wniesieniem skargi kasacyjnej lub zażalenia do NSA.
Możliwość dokonania samokontroli rozstrzygnięcia lub samokontroli bezczynności, ma organ za
pośrednictwem którego została wniesiona skarga sądowa na jego działalność lub bezczynność.
Może jej dokonać w dwóch etapach:
1. W terminie 30 dni od otrzymania skargi i wtedy bezprzedmiotowe staje się dalsze postępowanie
przed sądem administracyjnym. (Od nowego rozstrzygnięcia przysługuje nowa skarga)
2. Po upływie 30 dni od otrzymania skargi, gdyż organ ma obowiązek przekazania skargi wraz z
aktami i odpowiedzią na skargę wojewódzkiemu sądowi administracyjnemu.
Jeśli po upływie 30 dni tego nie zrobi, może być ukarany grzywną przez wojewódzki sąd
administracyjny.
Problem zbiegu (dwutorowości) postępowania administracyjnego i sądowego, z związku z
ewentualną dwutorowością postępowań zmierzających do wyeliminowania ostatecznych, wadliwych
rozstrzygnięć w sprawach podatkowych, jest rozstrzygnięty w następujący sposób: w razie
wniesienia skargi do sądu po wcześniejszym wszczęciu postępowania administracyjnego w celu
zmiany, uchylenia, stwierdzenia nieważności aktu lub wznowienia postępowania, postępowanie
sądowe powinno być zawieszone.
Wstępne postępowanie sądowe rozpoczyna się po otrzymaniu przez sąd skargi wraz z
odpowiedzią i aktami sprawy. Ma na celu ono sprawdzenie przesłanek formalnych skargi oraz
rozstrzygnięcia kwestii instrumentalnych przed rozstrzygnięciem sprawy. Jeśli skarga zawiera braki
formalne możliwe do usunięcia(np. brak podpisu), wzywa się stronę do ich usunięcia w terminie 7
dni, pod rygorem odrzucenia skargi. Na tym etapie wzywa się też do uiszczenia wpisu sądowego.
Na posiedzeniu niejawnym sąd administracyjny w składzie jednoosobowym bada dopuszczalność
skargi oraz uzupełnienie przez stronę braków formalnych, a także orzeka w sprawie wstrzymania
wykonania zaskarżonego aktu lub czynności i o tzw. prawie pomocy. Bezskuteczna jest skarga po
upływie 30 dniowego terminu do jej wniesienia. Stronie która dopuściła się uchybienia terminu do
wniesienia skargi, przysługuje prawo złożenia jednocześnie ze skargą wniosku o przywrócenie
terminu do jej wniesienia, za pośrednictwem organu, którego działanie lub bezczynność jest
przedmiotem skargi. Inne przyczyny czyniące skargę niedopuszczalną to min: zaskarżenie
nieistniejącej decyzji, sprawy nie należące do właściwości sądu administracyjnego, skargi w sprawie
już prawomocnie osądzonej itd.
Wstrzymanie zaskarżonego aktu lub czynności. Wniesienie skargi nie wstrzymuje z mocy prawa
wykonania aktu podatkowego lub zawieszenia zaskarżanej czynności. Instytucja wniosku o
wstrzymanie wykonania zaskarżonego aktu czy czynności służy z reguły pewnemu celowi
doraźnemu, czasem jednak staje się celem samym w sobie. Prawo wstrzymania wykonania
zaskarżonej decyzji lub postanowienia posiada organ, który je wydał (na wniosek strony skarżącej
lub urzędu). Po przekazaniu skargi sądowi administracyjnemu sąd na wniosek skarżącego na
posiedzeniu niejawnym może wydać postanowienie o wstrzymaniu wykonania w całości lub w
części zaskarżanego aktu lub czynności, jeśli zachodzi niebezpieczeństwo wyrządzenia znacznej
szkody lub spowodowania trudnych do odwrócenia skutków.
Postępowanie mediacyjne stanowi swego rodzaju przedłużenie okresu pozostawionego organowi
do namysłu na uwzględnieniem skargi, i to w okolicznościach dogodniejszych. Celem postępowania
mediacyjnego jest wyjaśnienie i rozważenie okoliczności faktycznych i prawnych sprawy oraz
przyjęcie przez strony ustaleń co do sposobu jej załatwienia w granicach obowiązującego prawa. W
wyniku wymiany stanowisk organ podatkowy może np. uznać w całości lub części argumentację
strony skarżącej za zasadną. Postępowanie mediacyjne prowadzi wyznaczony sędzia lub referendarz
sądowy. Z posiedzenia sporządza się protokół. Na podstawie ustaleń z protokołu organ może np.
uchylić lub zmienić zaskarżony akt, lub wykonać inną czynność zmierzającą do polubownego
zakończenia sporu zgodnie z prawem. Jeśli postępowanie mediacyjnie nie przyniesie rezultatów,
skarga będzie podlegała rozpoznaniu przez sąd administracyjny.
Postępowanie uproszczone, usprawnienie i przyspieszenie rozpoznawania spraw przez sądy. W
odróżnieniu od mediacyjnego, jest merytorycznym rozpatrywaniem skarg w trzech ściśle
określonych sytuacjach:
1) gdy zaskarżone akty mają wadę nieważności lub zostały wydane z naruszeniem prawa dającym
podstawę do wznowienia postępowania,
2) gdy jedna strona zgłosi wniosek o rozpoznanie skargi w tym trybie a druga nie zgłosi sprzeciwu,
3) gdy organ nie przekaże sądowi skargi mimo wymierzenia grzywny, zaś wniosek o rozpoznanie
sprawie w tym trybie zgłosi skarżący, a jednocześnie stan faktyczny i stan prawny przedstawione w
skardze nie budzą uzasadnionych wątpliwości.
Postępowanie rozpoznawcze, w składzie trzech sędziów, prowadzone jest na rozprawie która jest
zasadniczo jawna. Celem tego postępowania jest rozstrzygnięcie zarzutów podniesionych w skardze.
Sąd administracyjny, rozstrzygając w granicach sprawy, nie jest związany jednak ani zarzutami i
wnioskami skargi, ani powołaną w niej podstawą prawną. Ma obowiązek zatem działania z urzędu i
brania pod uwagę wszelkich naruszeń prawa.
Sąd administracyjny dokonuje oceny zgodności zaskarżonej decyzji podatkowej z prawem w świetle
podatkowego stanu faktycznego sprawy istniejącej w chwili jej wydania.
Sąd administracyjny orzeka zasadniczo na podstawie dostarczonych mu akt administracyjnych
sprawy. Wynika z tego, że uprawnienia sądu administracyjnego mają przede wszystkim kasacyjny
charakter, a więc sąd powinien orzekać na podstawie stanu faktycznego ustalonego w postępowaniu
podatkowym.
Strony i ich organy lub przedstawiciele ustawowi mogą działać przed sądem osobiście lub przez
pełnomocników.
Regułą jest, że sąd orzeka o meritum skargi na jawnej rozprawie w budynku sądu, w składach 3
osobowych. Po wywołaniu sprawy rozprawa rozpoczyna się od sprawozdania sędziego
sprawozdawcy, następnie przewodniczący składu sędziowskiego udziela głosu stronie skarżącej, a
potem pozwanemu organowi, następnie pozostałym stronom. Nieobecność stron lub pełnomocników
na rozprawie nie wstrzymuje rozpoznania sprawy. Przewodniczący zamyka rozprawę, gdy sąd uzna
sprawę za dostatecznie wyjaśnioną. Sąd rozstrzyga sprawę wyrokiem bezpośrednio po zamknięciu
rozprawy(w sprawach może odroczyć do 21dni). Wyrok ogłoszony jest publicznie, przez podanie
sentencji i powodów rozstrzygnięcia. Sąd związany jest wydanym wyrokiem od chwili jego
ogłoszenia.
W wyroku sąd może podjąć następujące rozstrzygnięcia:
a) oddalić skargę,
b) uchylić zaskarżoną decyzję lub postanowienie w części lub całości,
c) uchylić zaskarżoną decyzję lub postanowienie w przypadku naruszenia prawa dającego podstawę
do wznowienia postępowania podatkowego,
d) stwierdzić nieważność decyzji lub postanowienia w całości lub części,
e) stwierdzić wydanie decyzji lub postanowienia z naruszeniem prawa,
f) w razie uwzględnienia skargi na bezczynność organu podatkowego, zobowiązać go do wydania w
określonym terminie aktu wynikającego z przepisów prawa.
 Nie wszystkie wyroki wojewódzkiego sądu administracyjnego są uzasadniane z urzędu. Z urzędu
podlegają uzasadnieniu wszystkie wyroki uwzględniające skargę.

d) Środki odwoławcze od orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych

Dwa środki odwoławcze do NSA: skarga kasacyjna oraz zażalenie.

Skarga kasacyjna: Przysługuje od każdego wyroku i postanowienia wojewódzkiego sądu
administracyjnego kończącego postępowanie. Jej podstawą może być naruszenie prawa
materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie albo naruszenie przepisów
postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Przy wnoszeniu tej
skargi wprowadzono tzw. przymus adwokacki, tzn. uprawnieni do jej sporządzenia są : adwokaci,
radcowie prawni i doradcy podatkowi, także prokurator i RPO. Wnosi się ją w terminie 30 dni od
dnia doręczenia stronie odpisu orzeczenia z uzasadnieniem. Strona nie może wnieść skargi
kasacyjnej bez uprzedniego wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku oddalającego skargę.
Podstawowa forma procesowa rozpoznania skargi kasacyjnej przez NSA to rozprawa sądowa przed
składem 3 sędziów.
Zażalenie: mniej sformalizowane niż skarga kasacyjna. Strona może wnieść ten środek odwoławczy
osobiście, gdyż zasadniczo nie występuje tu przymus adwokacki. Nie na każde postanowienie
wojewódzkiego sądu administracyjnego przysługuje prawo wniesienia zażalenia. Wnosi się je w
terminie 7 dni od doręczenia postanowienia. Po wniesieniu zażalenia wojewódzki sąd
administracyjny przedstawia akta sprawy wraz z zażaleniem NSA.

71.Charakterystyka podatku od towarów i usług

Jest to podatek państwowy, zatem dochód wpływa do budżetu państwa. Jest to podatek pośredni, jego zaletą
jest łatwy i pewny pobór, stanowi też wydajne pod względem fiskalnym źródło dochodów budżetowych.
Ma on charakter cenotwórczy, dlatego polityka kształtowania stawek podatkowych powoduje zmiany
zarówno w rynkowej strukturze popytu jak i społecznej strukturze dochodu ludności.
W Polsce można zaobserwować, ze obniżenie stawek w podatkach dochodowych towarzyszy wzrost
stawek w podatku od towarów i usług. Powoduje to dotkliwe dla konsumenta pułapki fiskalne.
Najbardziej charakterystyczna cecha tego podatku: Obowiązuje zasada, że sprzedawca wylicza podatek
należny od dokonanej sprzedaży i odejmuje od niego podatek zapłacony wcześniej przez własnych
dostawców, zawarty w fakturach zakupu. Powstałą różnicę wpłaca do budżetu bądź otrzymuje zwrot, jeżeli
podatek zawarty w fakturach jest wyższy od należnego.
Zasada powszechności opodatkowania i wymogi UE doprowadziły o rozszerzenia podatku od towaru i
usług także na rolników.
1. KONSTRUKCJA PRAWNA PODATKU

Zakres przedmiotowy i miejsce świadczenia czynności

Opodatkowaniu podlega:
a) odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju,
b) eksport towarów,
c) import towarów,
d) wewnątrz wspólnotowe nabycie towarów za wynagrodzeniem na terytorium kraju,
e) wewnątrz wspólnotowa dostawa towarów.
Odpłatna dostawa towarów - przeniesienia prawa do rozporządzania towarami jak właściciel (jest także
6 innych znaczeń odpłatnej dostawy, jak ktoś ma misje nauczenia się wszystkiego zapraszam na str. 577
w książce)
Odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju – każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, prawnej,
jednostki org. nie mającej osobowości prawnej , które nie stanowi dostawy towarów.
Wewnątrz wspólnotowe nabycie towarów za wynagrodzeniem – nabycie prawa do rozporządzania jak
właściciel towarami, które w wyniku dokonanej dostawy są wysyłane lub transportowane na terytorium
innego państwa członkowskiego niż państwo wysyłki.
Wewnątrz wspólnotowa dostawa towarów – wywóz towarów z terytorium kraju na terytorium innego
państwa członkowskiego.
Przedmiotem opodatkowania są również: towary własnej produkcji i towary, które po nabyciu nie były
przedmiotem dostawy towarów, w przypadku:
- rozwiązania spółki cywilnej i handlowej nie mającej osobowości prawnej,
- zaprzestania przez podatnika będącego osobą fizyczną wykonywania czynności podlegających
opodatkowaniu, obowiązanego do zawiadomienia właściwego organu o zaprzestaniu dokonywania
działalności gospodarczej.
Opodatkowaniu nie podlegają:
1) czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy,
2) transakcje zbycia przedsiębiorstwa lub zakładu (oddziału) samodzielnie sporządzającego bilans,
3) działalność w zakresie gier losowych, zakładów wzajemnych, gier automatach, podlegających
opodatkowaniu podatkiem od gier.
Miejsce świadczenia:
Miejscem świadczenia przy dostawie towarów jest w przypadku:
- dostawy towarów wysyłanych lub transportowanych przez podatnika, nabywcę lub osobę trzecią –
miejsce, w którym towary znajdują się w momencie rozpoczęcia wysyłki lub transportu do dostawcy,
- towarów, które są przez podatnika dokonującego dostawy instalowane lub montowane – miejsce w
którym towary są instalowane lub montowane,
- dostawy towarów niewysyłanych ani nietransportowanych – miejsce, w którym towary znajdują się w
momencie dostawy.

Jeżeli dokonuje się sprzedaży wysyłkowej z terytorium kraju, to dostawę towarów uznaje się za
dokonaną na terytorium państwa członkowskiego przeznaczenia dla wysłanych lub transportowanych
towarów.
Wewnątrz wspólnotowe nabycie towarów uznaje się za dokonane na terytorium państwa
członkowskiego, na którym towary znajdują się w momencie zakończenia ich wysyłki lub transportu.
W przypadku świadczenia usług, miejscem świadczenia jest miejsce, gdzie świadczący usługę ma
siedzibę. Gdy świadczone są usługi związane z nieruchomościami, miejscem świadczenia usług jest
miejsce położenia nieruchomości, w przypadku usług transportowych miejsce gdzie odbywa się
transport. Miejscem świadczenia usług może być też miejsce gdzie usługi są faktycznie świadczone.
Zakres podmiotowy
Podatnikami podatku są:
1) osoby prawne,
2) jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej,
3) osoby fizyczne wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, bez względu na cel czy rezultaty
tej działalności.
W przypadku osób fizycznych prowadzących wyłącznie gospodarstwo rolne, leśne lub rybackie, za
podatnika uważa się osobę, która złoży zgłoszenie rejestracyjne.
Jeżeli podatnicy wykonujący samodzielnie działalność gospodarczą nie posiadają siedziby, stałego
miejsca prowadzenia działalności lub zamieszkania na terytorium kraju, mają obowiązek ustanowienia
przedstawiciela podatkowego.
Podatnikami są też osoby prawne, jednostki org. nie mające osobowości prawnej, osoby fizyczne
nieprowadzące samodzielnie działalności gospodarczej, jeżeli dokonują wewnątrz wspólnotowej
dostawy nowych środków transportu, w przypadku gdy okoliczności nie wskazują na zamiar
wykonywania tej czynności w sposób częstotliwy.
Podatnikami są też osoby prawne, jednostki org. nie mające osobowości prawnej, osoby fizyczne: m.in.
- na których ciąży obowiązek uiszczenia cła,
- dokonujące wewnątrz wspólnotowego nabycia towarów,
- uprawnione do korzystania z procedury celnej obejmującej uszlachetnianie czynne, odprawę czasową,
przetwarzanie pod kontrolą celną.
Podatnikami nie są:
organy administracji publicznej i urzędów administracji publicznej w zakresie realizowanych zdań, do
realizacji których zostały powołane ( z wyłączeniem czynności wykonywanych na podstawie zawartych
umów cywilnoprawnych)
Obowiązek podatkowy
Zasadą jest że obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wydania towaru lub z chwilą wykonania usługi.
W wielu przypadkach określono specyficzny sposób powstawania obowiązku podatkowego, np.
obowiązek podatkowy powstaje:
1) z chwilą wydania towaru – jeśli podatnik wysyła towar nabywcy lub wskazanej przez niego osobie
trzeciej,
2) z chwilą otrzymania przez podatnika zapłaty za wydany towar,
3)z chwilą powstanie długu celnego – w imporcie towarów,
4) z chwilą wystawienia faktury - jeśli dostawa towarów lub wykonanie usługi powinno być
potwierdzone fakturą,
5) z chwilą wymagalności opłat – jeżeli import towarów objęty jest procedurą celną,
itd.
W wewnątrz wspólnotowej dostawie towarów obowiązek podatkowy powstaje 15 dnia miesiąca
następującego po miesiącu, w którym dokonano dostawy towarów. Jeśli przed upływem tego terminu
podatnik wystawił fakturę, to obowiązek podatkowy występuje z chwilą wystawienia faktury.
W wewnątrz wspólnotowym nabyciu towarów obowiązek podatkowy powstaje 15 dnia miesiąca
następującego po miesiącu którym dokonano dostawy towaru będącego przedmiotem wewnątrz
wspólnotowego nabycia.
Podstawa opodatkowania
Podstawą opodatkowania jest obrót. Obrotem jest kwota należna z tytułu sprzedaży, pomniejszona o
kwotę należnego podatku, a kwota należnego podatku obejmuje całość świadczenia należnego od
nabywcy. Obrotem jest też otrzymana dotacja, subwencja i inna dopłata o podobnym charakterze
związana z dostawą lub świadczeniem usług. Jeżeli pobrano zaliczki, zadatki, przedpłaty lub raty, to
obrotem jest kwota otrzymanych zaliczek, zadatków, przedpłat lub rat, pomniejszona o przypadającą od
nich kwotę podatku.
Jeżeli przedmiotem opodatkowania jest świadczenie usług, to podstawą opodatkowania jest koszt
świadczenia tych usług poniesiony przez podatnika.
W imporcie, podstawą jest wartość celna powiększona o należne cło.
Podstawą opodatkowania wewnątrz wspólnotowego nabycia towarów jest kwota, jaką nabywca jest
zobowiązany zapłacić.
Stawki podatku oraz odliczenia i zwroty podatku
Stawka podatku wynosi 22%, dla niektórych towarów i usług wynosi 7%, a w pewnych przypadkach
stosowana jest stawka 0%.
Stawka podstawowa wysokości 22% ma zastosowanie zawsze wówczas, gdy ustawodawca w sposób
wyraźny nie przewiduje zastosowania dla danej czynności innej stawki.
Minimalny poziom stawek obniżonych powinien wynosić 5%, polska stawka mieści się zatem powyżej
dolnego limitu.
Ustanowiona jest także stawka 0%, oznacza ona faktyczny brak opodatkowania czynności obłożonej tą
stawką, przy zachowaniu prawa do odliczenia podatku naliczonego związanego z tymi czynnościami.
Stawka 0% używana jest głównie w wewnątrz wspólnotowej dostawie towarów i w eksporcie towarów.
Podatnik ma prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego:
A) w zakresie, w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności podatkowych,
B) jeżeli importowane lub nabyte towary i usługi dotyczą dostawy towarów lub świadczenia usług przez
podatnika poza terytorium kraju,
C) jeżeli importowane lub nabyte towary i usługi dotyczą określonych czynności wykonywanych na
terytorium kraju.
W przypadku gdy kwota podatku naliczonego jest w okresie rozliczeniowym wyższa od kwoty podatku
należnego, podatnik ma prawo do obniżenia o tę różnicę podatku należnego za następne okresy.
Podatnikom, którzy dokonują obrotu podatkowego w całości lub w części stawką niższą niż 22%,
przysługuje prawo do zwrotu z urzędu skarbowego różnicy podatku do wysokości nieprzekraczającej
22% obrotu opodatkowanego stawkami obniżonymi oraz podatku naliczonego wynikającego z nabycia
towarów i usług. Natomiast podatnikom dokonującym sprzedaży opodatkowanej wyłącznie stawką
22%, u których podatek naliczony jest wyższy od należnego, przysługuje zwrot różnicy podatku z
urzędu skarbowego w kwocie wyższej od kwoty podatku naliczonego przy nabyciu towarów i usług.
Zapłata podatku i terminy
 Obowiązuje zasada samo obliczania przez podatnika ciążącego na nim podatku.
Terminy obliczania i zapłaty podatku na rachunek urzędu skarbowego są zróżnicowane. Podstawą jest,
że w rozliczeniach miesięcznych termin upływa 25 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym
powstał obowiązek podatkowy. Taki sam termin wiąże podatników określanych jako mali podatnicy i
rolnicy ryczałtowi, różnica tkwi w tym, że jest to rozliczenie za okresy kwartalne.
Odmienne zasady dotyczą terminów obliczenia i zapłaty podatków w odniesieniu do podatników oraz
podmiotów nie będącymi podatnikami tego podatku, którzy dokonują tylko wewnątrz wspólnotowego
nabycia nowych środków transportu.
!!! Polska regulacja podatku od towarów i usług jest w wielu przypadkach niezgodna z prawem
wspólnotowym.

72.Podatek akcyzowy

2.1. Wprowadzenie – aspekt ewolucyjny

Akcyza początkowo była opłatą, a formą opodatkowania były monopole skarbowe. Obejmowały one
monopol spirytusowy, tytoniowy, zapałczany, solny. Rolę stawki podatku spełniała opłata monopolowa.
Z czasem opłata przekształciła się w typowy podatek pośredni. Nakładany jest na wytwórcę lub sprzedawcę,
a następnie jest przez nich przerzucany na konsumenta w drodze podwyższania ceny sprzedawanych
towarów lub usług. Podstawowymi zaletami akcyzy jest wydajność fiskalna oraz łatwość poboru. Podatek
ten wykazuje pewne podobieństwo do podatku od towarów i usług, ale akcyza dotyczy opodatkowania
szczególnych towarów i usług. W podatku tym stosowana jest zasada jednokrotności opodatkowania.
Zastrzeżenia budzi konstrukcja prawna podatku – ustawodawca nie przestrzegał wynikającej z art. 217
Konstytucji bezwzględnej wyłączności ustawy podatkowej w zakresie dot. Podmiotu, przedmiotu i stawek
podatkowych. Minister Finansów na podstawie delegacji ustawowej mógł:
1. Określać wysokość norm maksymalnych dopuszczalnych ubytków (ingerencja w zakres
przedmiotowy)
2. Określać inną podstawę opodatkowania (ingerencja w aspekt podmiotowy oraz w kształtowanie
podstawy opodatkowania)
3. Obniżać stawki akcyzy (ingerencja w kształtowanie stawek podatkowych)
Należało uznać e rozwiązania za niekonstytucyjne oraz określić następstwa wprowadzania do
ustawodawstwa niekonstytucyjnych rozwiązań.
Konstrukcja prawna byłą w znacznym stopniu zgodna ze standardami unijnymi, rozbieżności dotyczyły
zarówno rozwiązań systemowych jak i odnoszących się do zasad opodatkowania wyrobów tytoniowych,
olejów mineralnych alkoholi i napojów alkoholowych.
Ze względu na specyficzne cechy podatku akcyzowego oraz na fakt, iż jest to jeden z najistotniejszych dla
dochodów budżetowych podatek konieczne było ujęcie rozwiązań prawnych w całkowicie samodzielną
regulację podatkową. Znajdowało to również uzasadnienie w nakazie wewnętrznej spójności regulacji
podatkowych i nakazie zachowania logicznej konstrukcji prawnej podatku.

2.2. Konstrukcja prawna podatku

2.2.1. Zakres przedmiotowy

Zakres przedmiotowy opodatkowania:

- produkcja wyrobów akcyzowych zharmonizowanych,
- wyprowadzanie wyrobów akcyzowych zharmonizowanych ze składu podatkowego,
- sprzedaż wyrobów akcyzowych na terytorium kraju,
- eksport i import wyrobów akcyzowych,
- nabycie wewnątrzwspólnotowe i dostawa wewnątrzwspólnotowa,
- nabycie lub posiadanie przez podatnika wyrobów akcyzowych, jeżeli od tych wyrobów nie została
zapłacona akcyza w należytej wysokości,
- ubytki lub niedobory wyrobów akcyzowych zharmonizowanych, o ile powstały one w czasie produkcji,
magazynowania, przerobu, zużycia lub przewozu.

Sprzedażą wyrobów akcyzowych jest:

- przekazanie lub zużyci wyrobów akcyzowych na reprezentacji i reklamy,
- przekazanie prze podatnika wyrobów akcyzowych na potrzeby osobiste podatnika, wspólników, udziałów,
akcjonariuszy, członków spółdzielni ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych,
członków stowarzyszenia, a także zatrudnionych przez niego pracowników oraz byłych pracowników,
- zamiana wyrobów akcyzowych oraz wydanie wyrobów akcyzowych w zamian za inne czynności
podlegających opodatkowaniu,
- wydanie wyrobów akcyzowych w zamian za wierzytelności,
- wydanie wyrobów akcyzowych w miejsce świadczenia pieniężnego
- darowizna wyrobów akcyzowych,
- wydanie wyrobów akcyzowych w zamian za czynności niepodlegające opodatkowaniu,
- świadczenie usług polegających na wytwarzaniu wyrobów akcyzowych w ramach umowy o dzieło lub
innej umowy,
- zużycie wyrobów akcyzowych na potrzeby prowadzonej działalności gospodarczej,
- zużycie wyrobów akcyzowych niezgodnie z ich przeznaczeniem w przypadku, gdy do wyrobów tych
zastosowano zwolnienie lub obniżono stawki akcyzy.

Eksportem jest wywóz wyrobów akcyzowych z terytorium kraju poza obszar celny Wspólnoty
Europejskiej potwierdzony prze graniczny urząd celny państwa członkowskiego, członkowskiego, którego
dokonano faktycznego wyprowadzenia tych wyrobów poza obszar celny Wspólnoty. Nie traktuje się jako
eksportu wywozu tych wyrobów, jeżeli są oznaczone znakami akcyzy.
Importem jest przywóz wyrobów akcyzowych z terytorium państw trzecich na terytorium kraju.
Terytorium państwa trzeciego to terytorium inne niż terytorium kraju i terytorium państwa członkowskiego.

Nabycie wewnątrzwspólnotowe to przemieszczenie wyrobów akcyzowych z terytorium państwa

członkowskiego na terytorium kraju. Natomiast dostawa wewnątrzwspólnotowa to przemieszczenie
wyrobów akcyzowych z terytorium kraju na terytorium państwa członkowskiego.

Czynności będące przedmiotem opodatkowania podlegają opodatkowaniu niezależnie od tego czy zostały
wykonane z zachowaniem warunków oraz form określonych przepisami prawa.

2.2.2. Zakres podmiotowy

W podatku akcyzowym wyróżnia się podatnika podatku oraz płatnika akcyzy. Podatnikami podatku
akcyzowego są: osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej,
które dokonują czynności podlegających opodatkowaniu. Ponadto podatnikami są podmioty:
- nabywające lub posiadające wyroby akcyzowe, jeżeli od wyrobów tych nie została zapłacona akcyza w
należnej wysokości,
- u których powstają nadmierne ubytki lub niedobory wyrobów akcyzowych zharmonizowanych,
- będące zleceniobiorcami usług polegających na wytwarzaniu wyrobów akcyzowych w ramach umowy o
dzieło lub innej umowy.

Płatnikami akcyzy są: organy egzekucyjne a także komornicy sądowi o ile sprzedaż wyrobów akcyzowych
dokonywana jest w trybie egzekucji.

2.2.3. Obowiązek podatkowy

Zasada jest, że obowiązek podatkowy powstaje z dniem wykonania czynności podlegających

opodatkowaniu. Jeżeli nie można określić dnia, w którym powstał obowiązek podatkowy, za datę jego
powstania uznaje się dzień, w którym uprawniony podmiot stwierdził dokonanie czynności podlegających
opodatkowaniu. Obowiązek podatkowy powstaje z dniem wystawienia faktury, nie później jednak niż w
terminie 7 dni od dokonania czynności. Gdy czynności podlegające opodatkowaniu wykonywane są z
naruszeniem warunków oraz form określonych przepisami prawa to obowiązek podatkowy powstaje z
dniem dokonania tych czynności. Jeżeli opodatkowaniu podlegają ubytki lub niedobory wyrobów
akcyzowych zharmonizowanych, to obowiązek podatkowy aktualizuje się z dniem ich powstania.

Ponadto obowiązek podatkowy:

- w eksporcie wyrobów akcyzowych – powstaje z dniem potwierdzenia przez urząd celny dokonania
eksportu,
- w imporcie wyrobów akcyzowych – powstaje z dniem powstania długu celnego albo objęcia wyrobów
akcyzowych procedura celną – uszlachetniania czynnego, odprawy czasowej, przetwarzania pod kontrolą,
- w przypadku nabycia wewnątrzwspólnotowego – powstaje z dniem otrzymania wyrobów akcyzowych
będących przedmiotem tego nabycia, nie później jednak niż z dniem otrzymania faktury dokumentującej
nabycie,
- w przypadku dostawy wewnątrzwspólnotowej, powstaje z dniem wystawienia faktury, nie później jednak
niż w terminie 7 dni od dnia wykonania czynności.

Dla zarejestrowanego handlowca (podmiot, któremu wydano zezwolenie na nabywanie wyrobów

akcyzowych zharmonizowanych z innego państwa członkowskiego z zastosowaniem procedury zawieszenia
poboru akcyzy w ramach prowadzonej działalności gospodarczej) podobnie jak dla handlowca
niezarejestrowanego (jak wyżej tylko, że zezwolenie jednorazowe) obowiązek podatkowy powstaje z dniem
nabycia wyrobów akcyzowych zharmonizowanych. Jeżeli podatnik prowadzący działalność gospodarcza
nabywa wyroby akcyzowe zharmonizowane z akcyza zapłacona na terytorium państwa członkowskiego na
potrzeby wykonywanej działalności gospodarczej na terytorium kraj, to obowiązek podatkowy powstaje z
dniem otrzymania tych wyrobów.
Obowiązek podatkowy w akcyzie od samochodów powstaje:
- w przypadku sprzedaży – chwila wystawienia faktury,
- w przypadku importu – z dniem powstania długu celnego,
- w przypadku nabycia wewnątrzwspólnotowego – z chwila nabycia prawa rozporządzania samochodem
osobowym jak właściciel.

W przypadku energii elektrycznej obowiązek podatkowy powstaje z dniem jej wydania.

2.2.4. Stawki podatku i podstawa opodatkowania

Dla wymiaru akcyzy stawki akcyzy są wyrażane w:

- procencie podstawy opodatkowania,
- w kwocie na jednostkę wyrobu,
- procencie maksymalnej ceny detalicznej,
- kwocie na jednostkę wyrobu i procencie maksymalnej ceny detalicznej.

Stawki dla chętnych w książce

Podstawa opodatkowania została zróżnicowana w zależności od tego, w jaki sposób wyrażane są stawki
akcyzy. Jeżeli wyrażone są w procencie podstawy opodatkowania, to podstawa opodatkowania jest:
- kwota należna z tytułu sprzedaży na terytorium kraju wyrobów akcyzowych pomniejszona o kwotę
podatku od towarów i usług oraz o kwotę akcyzy, należne od tych wyrobów,
- kwota, jaka nabywca jest obowiązany zapłacić za wyroby akcyzowe w przypadku nabycia
wewnątrzwspólnotowego,
- kwota należna z tytułu dostawy wyrobów akcyzowych na terytorium państwa członkowskiego, w
przypadku dostawy wewnątrzwspólnotowej,
- wartość celna wyrobów akcyzowych powiększona o należne4 cło w przypadku importu.

W przypadku wyrażenia stawki akcyzy:

- w kwocie na jednostkę wyrobu podstawę opodatkowania stanowi ilość wyrobów akcyzowych.
- w procencie maksymalnej ceny detalicznej, to podstawę opodatkowania stanowi cena detaliczna
wyznaczona i wydrukowana na opakowaniu jednostkowym.
- w kwocie na jednostkę wyrobu i procencie maksymalnej ceny detalicznej, to podstawę opodatkowania
stanowi ilość wyrobów akcyzowych oraz cena detaliczne wyznaczona i wdrukowana na opakowaniu
jednostkowym.

Inaczej określone są podstawy opodatkowania w imporcie wyrobów akcyzowych. Jeżeli jest to import
objęty procedura odprawy czasowej z częściowym zwolnieniem od należności celnych lub procedura
przetwarzania pod kontrola celną, to podstawa opodatkowania jest wartość celna powiększona o cło.
Podstawa opodatkowania w imporcie wyrobów akcyzowych obejmuje również prowizje oraz koszty
opakowania, transportu i ubezpieczenia.

Podstawa opodatkowania paliw silnikowych i olejów opałowych jest liczba litrów gotowego wyrobu, a w
przypadku ciężkich olejów opałowych, gazu płynnego i metanu – liczba kilogramów gotowego wyrobu.
Przy napojach alkoholowych przyjmuje się, ze zasadniczo podstawę opodatkowania stanowi liczba
hektolitrów gotowego wyrobu.

2.2.5. Zwolnienia w podatku akcyzowym i ich zakres

Ulgi i zwolnienia podatkowe udzielone na podstawie odrębnych ustaw nie maja zastosowania do akcyzy.
Zwalnia się od akcyzy eksport wyrobów akcyzowych, piwo, wino i napoje fermentowane wytwarzane
domowym sposobem przez osoby fizyczne na własny użytek. Zwolniona jest także energia elektryczna
wytwarzana z odnawialnych źródeł energii.

Zwolnienie od akcyzy stosuje się również, gdy:

- na podstawie przepisów prawa celnego wyroby akcyzowe są objęte zawieszającą procedura celna lub
zwolnione są od cła,
- uzasadnia to ważny interes związany z bezpieczeństwem publicznym, obronnością państwa lub ochroną
środowiska,
- wynika to z przepisów prawa wspólnoty europejskiej.
- wynika to z umów międzynarodowych,
- wynika to z konieczności uniknięcia wielokrotnego opodatkowania wyrobów akcyzowych.

Zwolnienie od akcyzy stosuje się wobec organizacji międzynarodowych, przedstawicielstw

dyplomatycznych, urzędów konsularnych oraz członków personelu tych przedstawicielstw i urzędów w
takim zakresie, jaki wynika z porozumień międzynarodowych i zasady wzajemności.

2.2.6. i 2.2.7 nie da się streścić a procedury w nich opisane nie dotyczą bezpośrednio zagadnień, które
nas obowiązują (podstawa prawna, zakres podmiotowy i przedmiotowy itd.), więc chętnych odsyłam
do książki.

2.2.8. Obowiązek oznaczania znakami akcyzy

Podatkowe znaki akcyzy są potwierdzeniem wpłaty kwoty stanowiącej wartość podatkowych znaków
akcyzy. Obowiązek oznaczania wyrobów akcyzowych podatkowymi znakami akcyzy ciąży na
producentach, importerach, podmiotach dokonujących nabycia wewnątrzwspólnotowego, przedstawicielach
podatkowych, a także na podmiotach dokonujących pakowania, rozlania lub rozważenia wyrobów w
opakowania jednostkowe.

Legalizacyjne znaki akcyzy SA potwierdzeniem prawa podmiotu obowiązanego do oznaczania wyrobów

akcyzowych, do wprowadzania wyrobu akcyzowego do obrotu. Obowiązek oznaczania wyrobów
legalizacyjnymi znakami akcyzy powstaje przypadki wystąpienia w obrocie wyrobów akcyzowych
nieoznaczonych, oznaczonych nieprawidłowo lun nieodpowiednimi znakami akcyzy, lub wyrobów
akcyzowych z uszkodzonymi znakami akcyzy.

Z obowiązku oznaczania zwalnia się wyroby akcyzowe, które są:

a) Całkowicie niezdatne do użytku
 b) Wytworzone na terytorium kraju i przeznaczone przez producenta do dokonania dostawy
wewnątrzwspólnotowej lub na eksport
c) Wprowadzone do składów celnych, składów wolnocłowych i wolnych obszarów celnych, a
przeznaczone do zbycia w sklepach wolnocłowych
d) Przewożone przez terytorium kraju

Znaki akcyzy przybierają postać banderol, znaków cechowych, odcisków pieczęci.

73.Charakterystyka podatku od gier

Obowiązuje ustawa z dnia 29 lipca 1992 r. o grach i zakładach wzajemnych.

Konstrukcja prawna tego podatku ewoluowała, podatek odzwierciedla w dużym stopniu interesy
wpływowych grup nacisku. Lobbing podatkowy wiąże się tutaj z zachowaniem dotychczasowych i
otwieraniem nowych furtek prawnych .
Podatek od gier stanowi dochód budżetu państwa. Minister Finansów sprawuje kontrolę i nadzór nad
działalnością podmiotów prowadzących działalność (ocena zgodności z przepisami, zezwoleniem,
regulaminem).

Zakres przedmiotowy
Wiąże się z grami losowymi, zakładami wzajemnymi, grami na automatach i grami na automatach o niskich
wygranych.
1.Gry losowe-wygrane pieniężne lub rzeczowe, ich wynik zależy od przypadku, warunki gry określa
regulamin. Są to:
a)gry liczbowe-wygrana to prawidłowe wytypowanie liczb, znaków, innych; wysokość wygranej zależy od
łącznej kwoty wpłaconych stawek
b)loterie pieniężne-nabycie losu; wygrane wyłącznie pieniężne
c)wideoloterie- nabycie losu, gracz może typować liczby, znaki lub inne ;wygrane tylko pieniężne
d)gra telebingo- nabycie dowodu udziału w grze zawierającego przypadkowe zestawy liczb, znaków;
losowanie to audycja telewizyjna, wygrane pieniężne lub rzeczowe
e)loterie fantowe- nabycie losu lub innego dowodu; wygrane tylko rzeczowe
f)gry cylindryczne- wytypowanie liczb, znaków, innych; wygrana zależy od z góry określonego stosunku
wpłaty do wygranej; wynik ustalany przez urządzenie obrotowe
g)gry w karty- black Jack,poker, baccarat
h)gry w kości
i)gra bingo pieniężne- nabycie przypadkowych zestawów liczb; wygrane pieniężne, których wysokość
zależy od łącznie wpłaconych stawek
j)gra bingo fantowe-tak jak wyżej tylko wygrane rzeczowe
k)loterie promocyjne- nabycie towaru/usługi i nieodpłatnie uczestniczy się w loterii; wygrane rzeczowe lub
pieniężne
l)loterie audiotekstowe- przez połączenie telefoniczne; wygrane rzeczowe lub pieniężne
2.Zakłady wzajemne-o wygrane pieniężne, polegają na odgadywaniu:
a)wyników sportowego współzawodnictwa zwierząt lub ludzi (wpłacanie stawek, wysokość zależy od ich
łącznej kwoty)-totalizatory
b)zaistnienia zdarzeń (wpłacanie stawek, wysokość zależy od umówionego stosunku)-bukmacherstwo
3.Gry na automatach-o wygrane pieniężne lub rzeczowe na urządzeniach mechanicznych,
elektromechanicznych, elektronicznych.
4. Gry na automatach o niskich wygranych-jak wyżej z tym, że wartość jednorazowej wygranej nie może
być wyższa niż 15 euro, a max stawka za udział w 1 grze nie wyższa niż 0,07 euro

Zakres podmiotowy
Obejmuje podmioty urządzające i prowadzące działalność w zakresie przedmiotowym podatku(wyżej 1-4).
Monopol państwa stanowi prowadzenie działalności w zakresie gier liczbowych, loterii pieniężnych,
wideoloterii, gry telebingo. Monopol wykonuje Minister Skarbu Państwa, który w porozumienie z
Ministrem Finansów tworzy 1-osobowe spółki Skarbu Państwa.
Działalność w zakresie F, G, H, I, 2, 3, 4 (z zakresu przedmiotowego)- tylko w formie s.a lub sp.z.o.o,
siedziba na terytorium RP.
Zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie przedmiotowym 1-3 udziela Minister Finansów, a w
zakresie 4 odpowiednia izba skarbowa.

Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą rozpoczęcia wykonywania działalności, a kończy z chwilą

zaprzestania działalności.

Podstawa opodatkowania
Podstawa nawiązuje do przedmiotu działalności i różnicuje podstawę wymiaru podatku:
1.w loteriach i telebingo- podstawa to suma wpływów ze sprzedaży losów
2.w grach liczbowych- suma wpłaconych stawek
3.w wideoloteriach- różnica między wpłatami a wygranymi przez uczestników
4.w bingo pieniężne-wartość kartonów zakupionych przez spółkę
5.w bingo fantowe- wartość kartonów użytych do gry
6. w grach cylindrycznych, w kości, w karty- różnica między wpłatami z tytułu wymiany żetonów a
wypłatami z kasy kwot za zwrócone żetony
7.w grach na automatach- różnica między kwotą z wymiany żetonów a sumą wygranych przez uczestników
8. w pokerze- gdy uczestnicy grają między sobą a kasyno tylko urządza grę- suma wpływów kasyna z tego
tytułu
9.w zakładach wzajemnych- suma wpłaconych stawek
Podatnicy obliczają i wpłacają podatek za okresy miesięczne do 10-tego dnia miesiąca.

Stawki podatku-uwaga nie trzeba znać dokładnych procentów!

Stawki procentowe.
1.Dla loterii fantowych, bingo fantowe i pieniężne, zakłady wzajemne- 10%
2.Dla loterii pieniężnej i telebingo- 15%
3.Dla gier liczbowych- 20%
4.Dla gier w kasynach i salonach gry na automatach wideoloterii- 45%
Urządzanie zakładów wzajemnych w zakresie sportowego współzawodnictwa zwierząt wynosi 2%.
Urządzanie gier na automatach o niskich wygranych- podatek zryczałtowany.

Dopłaty
-25% stawki, ceny losu w grach liczbowych
-10% stawki, ceny losu- w wideoloteriach, loteriach pieniężnych i telebingo
Wpłaty z dopłat są przeznaczone m.in. na promowanie i wspieranie przedsięwzięć artystycznych, młodych
twórców i artystów, twórczości literackiej i piśmienniczej, na modernizację obiektów sportowych itp.

74.Charakterystyka podatku dochodowego od osób fizycznych

Podstawa prawna
Podatek reguluje ustawa z 26 lipca 1991, wielokrotnie nowelizowana. Nie ma ona charakteru
wyczerpującego. Prawa i obowiązki wynikają również z postanowień Konstytucji RP, ustaw i
ratyfikowanych umów międzynarodowych oraz rozporządzeń Ministra Finansów.
Trybunał Konstytucyjny negatywnie ocenia metody i zakres częstych zmian regulacji, mówi o szczególnych
gwarancjach ochrony interesu jednostki.

Zakres podmiotowy
Podatnikami są osoby fizyczne.
Art.8 KC stanowi, że osobą fizyczną jest każdy człowiek od narodzenia do śmierci. Ze względów
społecznych i poczucia sprawiedliwości dziecko poczęte (nasciturus) trzeba traktować jak osobę fiz. ilekroć
chodzi o jego korzyści.

Podmiotowość w Polsce oparta jest na:

 zasadzie rezydencji-uzależnieniem od miejsca zamieszkania i związaniem z nieograniczonym
obowiązkiem podatkowym. Osoba mieszkająca na terytorium RP jest objęta opodatkowaniem
całości swych dochodów krajowych i zagranicznych. Miejsce zamieszkania ustalane jest wg:
-posiadania na terytorium RP centrum interesów osobistych lub gospodarczych
-pobytu w Polsce ponad 183 dni
Polskie organy podatkowe mogą wydać tzw. certyfikat rezydencji.
 w przypadku braku przesłanek do przyporządkowania obowiązku podatkowego kryterium
rezydencji stosuje się zasadę źródła, tj miejsca osiągania dochodów i konstrukcję tzw.
ograniczonego obowiązku podatkowego- podatnikami są osoby niemające miejsca zamieszkania w
RP ale tutaj osiągające dochody (dot. zwłaszcza dochodów z tytułu wynagrodzenia za pracę,
wykonywanej działalności gosp., nieruchomości położonych w RP etc).
Szeroki zakres podmiotowy zakreślony przez Polskę może prowadzić do podwójnego opodatkowania tych
samych dochodów. Mają temu zapobiegać postanowienia wewnętrznego prawa podatkowego i zawarte
umowy międzynarodowe. Metody zapobiegania takiemu opodatkowaniu dzielimy na:
-środki 1-stronne (unilateralne)-zrezygnowanie przez państwo z wierzytelności określonego podatnika z
określonych tytułów, można tu zaliczyć:
 instytucja ograniczonego obowiązku podatkowego
 specjalne metody obliczania podatku od dochodów położonych poza RP( metoda wyłączenia z
progresją i metoda odliczenia)
1-stronne środki są zmienne i różny jest ich zakres w ustawodawstwie.
-środki 2-stronne (bilateralne), głównym jest postanowienie dwustronnych umów międzynarodowych
-środki wielostronne (multilateralne), umowa z 1977 nie ma większego znaczenia ze względu na umowy
bilateralne

Zerwano z koncepcją opodatkowania ogniska domowego na rzecz odrębnego opodatkowania małżonków.

Mogą oni jednak być łącznie opodatkowani poprzez iloraz małżeński spełniając warunki:
-pozostawanie przez cały rok podatkowy w związku małżeńskim, we wspólności majątkowej
-wspólne złożenie wniosku o łączne opodatkowanie
-niepodleganie postanowieniom ustawy o zryczałtowanym podatku od niektórych przychodów lub o
podatku tonażowym
-niekorzystanie z opodatkowania pozarolniczej działalności stawką 19%
Łączne opodatkowanie stosuje się również do osób samotnie wychowujących dzieci. Kumulacja dochodów
małżonków (osób samotnie wychowujących dzieci)-sumowanie dochodów, doliczenie dochodów
małoletnich dzieci, podzielenie sumy na połowę, obliczenie od tej połowy podatku, mnożenie razy dwa i
ustalenie na obojga małżonków.
Jest to forma preferencji rodzinnych, zwłaszcza gdy dochody małżonków znacznie się różnią.

Spółki niemające osobowości prawnej- to pośrednie podmioty podatkowe, na których nie ciąży obowiązek
podatkowy, choć mają dochód. Podatnikiem nie jest więc spółka, ale osoby fizyczne będące udziałowcami.
Fazy ustalania dochodu z działalności:
-ustalenie przychodu, kosztów i wydatków
-ustalenie dochodu wspólnika w spółce (dochód jest proporcjonalny do udziału w spółce, a gdy brak
ustaleń dot.udziałów-udziały są równe)

Zakres przedmiotowy
Przedmiotem opodatkowania jest dochód-nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania w
danym roku podatkowym, z wyjątkiem zwolnień podatkowych (liczne zwolnienia przedmiotowe,
zwolnienia na podstawie przepisów przejściowych).
Gdy osoba fizyczna osiąga dochody z dwóch lub więcej źródeł, opodatkowana staje się suma tych
dochodów. Zasada łączenia dochodów ma jednak wiele wyjątków w polskim prawie np. dochodu ze
sprzedaży nieruchomości nie łączy się z dochodami z innych źródeł. Wyłączenia takie podlegają jednak
oddzielnemu opodatkowaniu, najczęściej w formie podatku ryczałtowego i w terminach niezależnych od
terminu zapłaty podatku od sumy dochodów.
Od 1 stycznia 2004 przedsiębiorcy mają wybór metody opodatkowania:
1.oddzielenie dochodu z działalności gospodarczej od innych źródeł przychodów i płacenie za ten dochód
cząstkowy podatku liniowego 19%
2.skumulowanie dochodu z działalności z innymi źródłami i opodatkowanie wg progresywnej skali z
uwzględnieniem wszystkich przypisanych ulg podatkowych

Przeciwieństwem dochodu jest strata podlegająca odliczeniu od dochodu osiągniętego w następnych 5

latach podatkowych z tego źródła, które przyniosło stratę.

Źródła przychodów polskiego podatku dochodowego oscylują wg głównych źródeł:

-praca- dochód uzależniony jest od majątku posiadanego przez osobę fizyczną( np. ubrania pracownika,
warsztat chałupnika, gabinet lekarza)
-majątek-administrowanie posiadanym kapitałem, prawami majątkowymi
Podział ten nie ma charakteru dychotomicznego. Przychody z pracy związane są z samym człowiekiem i
narażone są na ryzyko jakie niesie ze sobą życie. Majątek zaś jest z reguły nienaruszalny, dochody niego
stałe i regularne. Dochody z pracy i majątku reprezentują inną zdolność płatniczą.
Źródłami przychodu, z których dochód podlega opodatkowaniu są również:
1.stosunek służbowy, pracy, członkostwo w rolniczej spółdzielni, praca nakładcza, renta, emerytura
2.działalność wykonywana osobiście ( np. z tytułu umowy zlecenia, wynagrodzenie menadżerskie itp.)
3.pozarolnicza działalność gospodarcza, wolny zawód
4.działy specjalne produkcji rolnej (np. uprawy szklarniowe)
5.nieruchomości i ich części
6.najem, podnajem, dzierżawa i inne umowy o podobnym charakterze (np. leasing)
7.kapitały pieniężne i prawa majątkowe (np. odsetki od pożyczek, dywidendy, przychody z praw autorskich,
z ich zbycia)
8.odpłatne zbycie: nieruchomości lub jej części, udziału; spółdzielczego prawa do lokalu, prawa do domu
jednorodzinnego, wieczystego użytkowania gruntów, innych rzeczy
9.inne źródła (np. zasiłki chorobowe, macierzyńskie, alimenty, z wyjątkiem alimentów na dzieci, stypendia,
dotacje, nagrody, inne)

Z tego podziału wynika, że nie kierowano się klasyczną teorią źródeł (opodatkowany jest też jednorazowy
dochód) ani teorią czystego przyrostu majątkowego ( przewidziano zwolnienia). Taki sposób określania
przedmiotu opodatkowania rodzi wątpliwości, czy dochody z takiej lub innej działalności ludzkiej będą
podlegały opodatkowaniu. W sytuacjach wątpliwych należy kierować się zasadą in dubio pro tributario,
mówiącej o gwarancji podstawowych wolności obywatelskich. Wątpliwości nie powinny być
interpretowane na niekorzyść podatnika.

Zwolnienia od podatku
Nie ma zasadniczo zwolnień podmiotowych związanych np. z immunitetem podatkowym przedstawicielstw
dyplomatycznych i konsularnych, z zasadami pobytu i przemieszczania się wojsk obcych na terytorium
RP.
Stosowane są zwolnienia przedmiotowe. Katalog tych zwolnień cechuje dowolność, a w corocznych
modyfikacjach brak jest myśli przewodniej. Zakres ulega zmianom i widoczne są w tym procesie wpływy
określonych grup nacisku. Zwolnienia można ująć w kilka grup:
-o charakterze socjalnym
-o charakterze odszkodowawczym z tytułu ubezpieczeń gospodarczych
-niektórych przychodów związanych z pracą
- niektórych przychodów związanych ze sprzedażą
-niektórych przychodów rencistów i emerytów
-zwolnienia związane z dietami
- niektórych przychodów z kapitałów i praw majątkowych
- niektórych przychodów z działalności gospodarczej
-niektórych dochodów osiąganych za granicą
Wiele osób domaga się przyznania zwolnień powołując się na podobieństwo do sytuacji osób bezspornie
zwolnionych. Skargi takie nie są uwzględniane. Zwolnienia i ulgi są wyjątkiem, odstępstwem od zasady
sprawiedliwości podatkowej (powszechności i równości).

Podstawa opodatkowania
Podstawą jest suma dochodów z poszczególnych źródeł przychodów.
Dochód-dodatnia różnica między sumą przychodów a kosztami ich uzyskania.
Przychód-otrzymane lub postawione do dyspozycji pieniądze i wartości pieniężne oraz świadczenia w
naturze, także kwoty należne w przypadku pozarolniczej działalności( nawet gdy nie zostały faktycznie
otrzymane);wartość czynszowa (czynsz jaki podatnik otrzymałby w razie zawarcia umowy najmu,
dzierżawy; przychód z zamiany rzeczy i praw majątkowych to zamieniana rzecz lub prawo pomniejszone o
koszty zamiany.
-przychód ze źródeł nieujawnionych: ustala się przyjmując za podstawę sumę poniesionych wydatków
nieznajdujących pokrycia w źródłach już opodatkowanych lub wolnych od podatku
Koszty uzyskania przychodu- zaliczenie określonych wydatków do tych kosztów wpływa na wysokość
dochodu- na wysokość podatku; przepisy są tutaj rozbudowane:
Kosztami uzyskania przychodów są wszelkie koszty ponoszone w celu osiągnięcia przychodu lub
zabezpieczenia źródła przychodu.
Wydatki niestanowiące kosztów uzyskania przychodu:
-na nabycie składników majątku trwałego
-związane z wykonaniem przez podatnika zobowiązań wobec wierzycieli oraz strat np. spłata pożyczek,
kredytów
-sankcje finansowe (kary i grzywny)
-związane z regulowaniem zobowiązań podatkowych
-wydatki przekraczające limit (np. wysokość diet)
-inne np. darowizny, składki
Istnieją 3 sposoby ustalania kosztów przychodu:
1.Gdy prowadzone są księgi rachunkowe, koszty powinny wynikać z ksiąg.
2.Ryczałtowe ustalenie procentowe np. dla twórców praw autorskich, umowy o dzieło.
3.Koszty zerowe (przychód=dochód) np. dochód z kapitałów pieniężnych.
Zasada przypisania kosztów do okresu podatkowego- dla osób nieprowadzących ksiąg, koszty są wtedy
potrącane jedynie w roku podatkowym w którym zostały poniesione.

Ustalenie podstawy opodatkowania może być czasami trudne, bo wymaga ustalenia dochodu ze wszystkich
źródeł, odliczenia straty za lata poprzednie, odliczenia dochodów zwolnionych z podatku, zmniejszenia
dochodu o: ulgi, składki na ubezpieczenie społeczne, wydatki związane z używaniem Internetu, darowizny
etc.
Organy podatkowe mogą wobec braku innych dowodów niż księgi ustalić podstawę opodatkowania
szacunkowo (istnieją różne metody).
Ustalenie dochodu, gdy ma miejsce przerzucanie dochodów między krajowymi lub zagranicznymi
podmiotami powiązanymi jest szczególne, a różnica między dochodem deklarowanym przez podmiot
wykorzystujący związki gospodarcze a dochodem określonym przez organy podatkowe podlega
opodatkowaniu sanacyjną 50% stawką.

Ulgi w podatku
Mają charakter przedmiotowy lub podmiotowy, okresowy lub bezterminowy. Są konstruowane różnie, jako
możliwość:
-odliczenia określonych wydatków od podstawy opodatkowania
-zastosowania w niektórych przypadkach niższej stawki podatkowej
-odliczenia określonych wydatków od podatku
Ulgi podatkowe- zwolnienia, odliczenia, obniżki, zmniejszenia powodujące obniżenie podstawy
opodatkowania lub podatku. Również definiowane jako obniżenie ciężaru podatkowego w niektórych
sytuacjach i niektórym podatnikom.
Wg kryterium przedmiotowo-podmiotowego ulgi przysługują:
  podmiotom prowadzącym działalność gospodarczą (np. ulgi z tytułu nauki zawodu; zlikwidowano
ulgi inwestycyjne)
 podmiotom nieprowadzącym działalności gospodarczej:
-ulgi podlegające odliczeniu od uzyskanego dochodu
-ulgi podlegające odliczeniu od podatku ( np. składka na ubezpieczenie zdrowotne,wpłata na organizację
pożytku publicznego)
-ulgi polegające na zastosowaniu niższych stawek (np. dla odsetek i dywidend, wygranych w
konkursach i grach,)
Ulgi podatkowe mają charakter systemowy, przepisy prawne określają warunki ich otrzymania. Uznaniowe
ulgi mogą polegać na zaniechaniu poboru podatku, odroczeniu terminu płatności podatku, rozłożeniu go na
raty, umorzeniu odsetek za zwłokę.
Wszystkie ulgi można podzielić na:
1.Uwzględniające poniesione przez podatnika koszty związane z uzyskaniem przychodu
2.Stanowiące zwrot kosztów związanych z egzystencją podatnika
3.Ulgi o char. rodzinnym
4.Ulgi o char. stymulacyjnym
5.Ulgi mające charakter zabiegu technicznego.

Skala podatkowa

Stawki określają wysokość podatku w stosunku do podstawy opodatkowania i mają charakter stawek
progresywnych. Od 1998r. stawki zostały obniżone. Wprowadzona w 2005r. stawka 50% została uznana za
niezgodną z Konstytucją.
Wszyscy przedsiębiorcy mają do wyboru płacić podatek od dochodów z działalności gospodarczej na
zasadach ogólnych:
-wg progresywnej stawki podatkowej
-wg proporcjonalnej stawki 19% (rezygnacja ze wszystkich ulg)
Dochody nie włączone do dochodu globalnego i opodatkowane oddzielnie są obciążone stawkami
proporcjonalnymi o różnej wysokości np. dochody z działalności literackiej, z uprawiania sportu, wygrane
w konkursach, usługi doradcze, księgowe, prawne.
Metody obliczania podatku dochodowego oraz stawki podatkowej związane są z unikaniem podwójnego
opodatkowania:
1.Metoda zwolnienia z progresją- dochód opodatkowany w jednym państwie zwolniony jest z
opodatkowania w drugim
2.Metoda kredytu podatkowego- dochody osiągnięte w kraju łączy się z tymi z zagranicy, oblicza się
podatek i od tego podatku odlicza się kwotę podatku zapłaconego za granicą.

Prorodzinność podatku
Trzy grupy poglądów:
1.Podatek dochodowy jest naturalnym instrumentem polityki rodzinnej, a rodzinne preferencje odpowiadają
idei sprawiedliwości społecznej.
2.Przeciwnicy prorodzinnych rozwiązań podatkowych.
3.Charakter kompromisowy- powiązanie konstrukcji podatkowych z zasiłkami rodzinnymi.

-kwestia opodatkowania małżonków

 Polski podatek dochodowy od osób fizycznych nie nawiązuje do minimum egzystencji podatnika.

Technika poboru podatku

Obliczenie wysokości należnego podatku przez podatnika i płatnika.
Płatnik-zakład pracy, rolnicze spółdzielnie produkcyjne, organy rentowe, banki wypłacające renty
zagraniczne, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, jednostki wypłacające stypendia,
zakłady karne. Organy te muszą obliczać i potrącać podatnikom z wypłacanych sum należne zaliczki na
poczet podatku i odprowadzać te kwoty do urzędu skarbowego. Muszą również dostarczyć informacje wg
określonego wzoru o przychodach, kosztach, dochodach i zaliczkach.
Niektóre grupy mają obowiązek samodzielnego obliczania zaliczek, składania deklaracji.
Płatnicy są zobowiązani złożyć do 30 kwietnia roku następnego zeznanie na odpowiednim druku i wpłacić
różnicę między podatkiem należnym a zaliczkami.

75. Podatek dochodowy od osób prawnych

2.1. Charakter podatku dochodowego od osób prawnych

Kwestia opodatkowania osób prawnych podatkiem dochodowym jest sprawa istotna i zarazem dyskusyjną.
W podatkach dochodowych jako podatkach osobistych wysokość obciążenia podatkowego powinna być
dostosowana do sytuacji osobistej podatnika przez specjalne systemy opodatkowania rodziny, ulgi i
zwolnienia podatkowe oraz progresywną skale podatkowa. U osób prawnych nie można natomiast
stwierdzić „osobistej zdolności płatniczej”, ponieważ są one jedynie swoistymi „reprezentantami” osób
fizycznych. Miara zdolności podatkowej osoby prawnej jest rentowność rozumiana jako stosunek zysku do
kapitału własnego. Osoby prawne mogą korzystać również z możliwości koncentracji kapitałów przez fuzje
lub tworzenie koncernów, dlatego ogólny podatek dochodowy zasadniczo powinien obciążać jedynie osoby
fizyczne rozporządzające całym dochodem na utrzymanie własne i rodziny. Jeżeli opodatkuje się raz
dochód np. spółki akcyjnej, a potem po potraceniu podatku ten sam dochód przejdzie do akcjonariuszy i ci
musza go wykazać oraz od niego zapłacić podatek to niewątpliwie ciężar podatku spada 2 razy na ten sam
dochód.
Rozciągniecie płacenia podatku dochodowego na osoby prawne postanowieniami międzywojennej ustawy o
państwowym podatku dochodowym uzasadniono jedynie względami fiskalnymi – łatwością uchwycenia
dochodów przedsiębiorstw zobowiązanych do składania rachunków.

W wielu uprzemysłowionych państwach zachodnich rozwinął się podatek od spółek lub podatek od
korporacji – nie ma on charakteru osobistego, lecz rzeczowy. Przedmiotem opodatkowania jest czysty
przychód osiągany z przedsiębiorstwa prowadzonego przez osobę prawna. Podstawą opodatkowania w
podatku od osób prawnych jest w zasadzie ich zysk bilansowy ustalany na podstawie prowadzonej przez nie
księgowości. Cechą charakterystyczną podatku dochodowego od osób prawnych jest brak tzw. Minimum
egzekucji oraz stosowanie proporcjonalnych stawek podatkowych. Z zasady w konstrukcji prawnej tego
podatku nie wyodrębnia się źródeł uzyskania przychodów.

Podwójne opodatkowanie powoduje wiele negatywnych konsekwencji ekonomicznych, a w szczególności

taka, iż podatek dochodowy od osób pranych przestaje być instrumentem neutralnym wobec struktur
organizacyjno prawnych prowadzonej działalności gospodarczej. W celu wyeliminowania podwójnego
opodatkowania ekonomicznego stworzono:
1. Podwójne opodatkowanie częściowe – polega na zmniejszeniu opodatkowania dochodów
dystrybuowanych. Stosuje się dwie odrębne stawki podatkowe: wyższa obciąża dochody spółki,
które nie zostają rozdzielone między wspólników, niższa zaś obciąża dochody rozdzielane miedzy
wspólników. System ten – zwany systemem podwójnej stawki – stosowana np. w Niemczech,
Finlandii, Japonii i Norwegii. Innym rozwiązaniem jest potracenie od podatku płaconego przez
wspólnika części podatku zapłaconego przez spółkę od dochodu, który został następnie rozdzielony
między wspólników. Jest to system kredytu podatkowego stosowany np. w Kanadzie, Francji,
Irlandii, Hiszpanii, Portugalii w Wielkiej Brytanii. Jest również koncepcja niełączenia dywidendy z
innymi dochodami podatnika i opodatkowania jej podatkiem zryczałtowanym o niższej stawce
podatkowej. Tę metodę, określaną jako shareholder relief, zastosowano w Polsce, Belgii, Danii czy
Austrii.
2. Model niekumulowania opodatkowania polega na tym, ze część zysków spółki, która nie podlega
rozdziałowi między wspólników, opodatkowana jest podatkiem od spółek, a część, która została
rozdzielona, jedynie podatkiem od dochodów osób fizycznych. Efekt taki zyskuje się również przez
zastosowanie kredytu podatkowego od spółek, zapłaconego od tej części zysku, która została
następnie rozdzielona.
Między innymi w USA, Luksemburgu, Australii, Szwajcarii czy Szwecji nadal stosuje się model
podwójnego opodatkowania.

Podejmowane są próby harmonizowania podatku dochodowego od osób prawnych funkcjonujących w

państwach Wspólnoty Europejskiej w oparciu o zasady traktatowe.
Jak dotąd uzgodniono 3 wycinkowe kwestie:
- w sprawie wspólnego systemu opodatkowania mającego zastosowanie w przypadku łączenia, podziałów,
wydzieleń, wnoszenia aktywów i wymiany udziałów dotyczących spółek różnych Państw Członkowskich
oraz przeniesienia statutowej siedziby SE lub SCE pomiędzy tymi państwami.
- w sprawie wspólnego systemu opodatkowania stosowanego w przypadku spółek dominujących i spółek
zależnych różnych Państw Członkowskich.
- w sprawie wspólnego systemu opodatkowania stosowanego do odsetek oraz należności licencyjnych
miedzy powiązanymi spółkami różnych Państw Członkowskich.

2.2. Konstrukcja prawna polskiego podatku dochodowego od osób prawnych

2.2.1. Podstawa prawna

Większość kwestii dotyczących podatku dochodowego od osób prawnych znajduje się w Ustawie z 15
lutego 1992r. o podatku dochodowym od osób prawnych. Pozostałe zagadnienia SA przedmiotem
specjalnych regulacji w innych ustawach oraz w wielu przepisach wykonawczych, głównie wydawanych
przez Ministra Finansów.

2.2.2. Zakres podmiotowy

Podatnikami tego podatku mogą być przede wszystkim osoby prawne i spółki kapitałowe w organizacji, a
także jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej (z wyłączeniem, co do zasady krajowych
spółek niemających osobowości prawnej). Posiadanie osobowości prawnej wynikać może bezpośrednio z
ustawy, rozporządzenia lub z faktu wpisania do specjalnych rejestrów prowadzonych przez sady
powszechne.
Podmiotowość w tym podatku mogą również posiadać różne jednostki organizacyjne niemające osobowości
prawnej, z wyjątkiem spółek niemających osobowości prawnej (tj. spółek: cywilnych, jawnych,
partnerskich, komandytowych, komandytowo-akcyjnych). Od 1 stycznia 2005r. przepisy ustawy maja
również zastosowanie do spółek, niemających osobowości prawnej, posiadających siedzibę lub zarząd w
innym państwie, jeżeli zgodnie z przepisami prawa podatkowego tego państwa SA traktowane jako osoby
prawne i podlegają w tym państwie opodatkowaniu od całości swoich dochodów bez względu na miejsce
ich osiągania. Podatnikami tego podatku mogą być wreszcie tzw. Podatkowe grupy kapitałowe, czyli grupa
co najmniej 2 spółek handlowych mających osobowość prawna, które pozostają w związkach kapitałowych.
Podatkowa grupa kapitałowa jest podatnikiem w tym podatku wtedy, gdy spełnione SA łącznie m.in.
następujące warunki:
1. Grupę taką mogą tworzyć jedynie spółki z o.o. lub spółki akcyjne jeżeli przeciętny kapitał
zakładowy (akcyjny) przypadający na każda z tych spółek jest nie niższy niż 1 mln zł. W spółkach
tworzących grupę kapitałowa nie występują zaległości we wpłatach podatków stanowiących dochód
budżetu państwa;
2. Konieczne jest zawarcie przez spółkę dominującą i spółki zależne umowy w formie aktu
notarialnego o utworzeniu podatkowej grupy kapitałowej na okres co najmniej 3 lat podatkowych i
jej zarejestrowanie w urzędzie skarbowym;
3. Spółki tworzące grupę kapitałową nie mogą korzystać ze zwolnień od podatku dochodowego oraz
nie mogą stosować praktyk przerzucania dochodu na innych podatników podatku dochodowego
niewchodzących w skład podatkowej grupy kapitałowej;
4. Podatkowa grupa kapitałowa powinna osiągać, co najmniej 3%-owy dochód relacji do przychodów
podatkowych.

W podatku tym istnieje wiele zwolnień o charakterze podmiotowym. Zwolnione są: Skarb Państwa, bank
polski, jednostki budżetowe, fundusze celowe utworzone na podstawie ustawy o finansach publicznych,
przedsiębiorstwa międzynarodowe i inne jednostki gospodarcze utworzone przez organ administracji
państwowej wspólnie z innymi państwami, jednostki samorządu terytorialnego w zakresie dochodów
własnych, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, agencja Rynku rolnego, Zakład Ubezpieczeń
Społecznych, fundusze emerytalne i inwestycyjne, Agencja Nieruchomości Rolnych.

Zakres obowiązku podatkowego uzależniony jest od tego, czy podatnik ma siedzibę lub zarząd na
terytorium Polski. Siedziba wynika z aktu nadania osobowości prawnej lub statutu. Podatnicy mający
siedzibę lub zarząd na terytorium RP podlegają obowiązkowi podatkowemu od całości swoich dochodów,
bez względu na miejsce ich osiągania (tzw. Nieograniczony obowiązek podatkowy). Wobec braku siedziby
lub zarządu na terytorium Polski podatnik ten będzie podlegać obowiązkowi podatkowemu tylko od
dochodów osiągniętych w RP (tzw. Ograniczony obowiązek podatkowy)

2.2.3. Zakres przedmiotowy

W doktrynie prawa podatkowego wyróżnia się trzy możliwe sposób ustalania przedmiotu opodatkowania w
podatku dochodowym od osób prawnych, odwołujące się do podatku dochodowego i zysku bilansowego:
zysk bilansowy ustalony na podstawie przepisów o rachunkowości jest tożsamy z dochodem podatkowym;
zysk bilansowanie jest identyczny z dochodem podatkowym, ale jest podstawą jego ustalania; zasady
ustalania zysku w prawie bilansowym nie są honorowane przez prawo podatkowe, które samodzielnie
określa zasady ustalania dochodu podatkowego.

Przedmiotem opodatkowania w polskim podatku dochodowym od osób prawnych jest dochód bez względu
na rodzaj źródeł przychodu, niekiedy nie dochód a przychód.

Zasady ustalania dochodu podatkowego określają wyłącznie przepisy prawa podatkowego. Ewidencja
rachunkowa ma dostarczyć jedynie danych zapewniających ustalenie wysokości dochodu (straty), podstawy
podatkowania i należnego podatku. Dochód jest najogólniej definiowany jak nadwyżka sumy przychodów
nad kosztami ich uzyskania osiągnięta w roku podatkowym, którym jest okres kolejnych pełnych 12
miesięcy.
Przychodem są wszystkie otrzymane przez podatnika pieniądze, wartości pieniężne (w tym różnice
kursowe walut), wartości otrzymywanych nieodpłatnie świadczeń, wartość przychodów w naturze, wartość
umorzonych zobowiązań, wartość zwróconych wierzytelności.

Z opodatkowania wyłączone są następujące przychody: z działalności rolniczej, gospodarki leśnej oraz

czynności, które nie mogą być przedmiotem prawni skutecznej umowy.

Kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo
zabezpieczenia źródła przychodów. Kategorie wydatków nie mogących być kosztami uzyskania
przychodują podobne do wcześniej omawianych w podatku dochodowym od osób fizycznych.

Problematyka kosztów uzyskania przychodów jest i w tym podatku przedmiotem najczęstszych sporów
podatników z organami podatkowymi. Przy ustalenia kosztów uzyskania przychodu każdy wydatek – poza
wyraźnie wskazanymi w ustawie – wymaga indywidualnej oceny pod kątem bezpośredniego związku z
tymi przychodami i racjonalności działania dla osiągnięcia tego przychodu. Za bezpodstawne uznano
natomiast nie zaliczanie jako kosztu uzyskania przychodu poniesionych przez spółkę wydatków na cele
produkcyjne, które nie zostały osiągnięte wyprodukowaniem wyrobu finalnego z uwago a brak zbytu.
Wydatki socjalno-bytowe ponoszone prze osoby na rzecz pracowników i ich rodzin oraz koszty
zaniechanych inwestycji nie stanowią kosztów uzyskania przychodu. W wyroku składu siedmiu sędziów
NSA stwierdzono, że kosztami uzyskania przychodów ze zbycia udziałów (akcji) objętych lub nabytych w
zamian za wkład niepieniężny na dzień objęcia lub nabycia udziałów (akcji) jest wartość rynkowa
składników majątku stanowiących wkład niepieniężny.

Gdy osoba prawna ze swej działalności poniesie stratę ma możliwość pokrycia jej z dochodu uzyskanego w
najbliższych kolejno po sobie następujących 5 latach finansowych, finansowych tym, że wysokość odpisu
od dochodu w którymkolwiek z tych lat nie może przekroczyć 10% kwoty tej straty.
Zwolnienia o charakterze przedmiotowym: związków zawodowych, organizacji pracodawców i partii
politycznych; zwolnione są dochody z tytułu prowadzenie szkół; dochody narodowych funduszy
inwestycyjnych; dochody sportowych spółek akcyjnych w części przeznaczonej na ich działalność
sportową; dochody osób prawnych, których celem statutowym jest działalność w sferze pożytku
publicznego; dochody kościelnych osób prawnych; dochody ze sprzedaży nieruchomości wchodzących w
skałd gospodarstw rolnych.

Podstawę opodatkowania stanowi osiągnięty prze osobę prawną dochód (przychód – koszty uzyskania
przychodów) przychodów danym roku podatkowym po dokonaniu odliczeń. Odliczenia te są formą ulgi
podatkowej. Premiuje się sponsorowanie prze podmioty gospodarcze społecznie użytecznych działań.

Zasadnicza stawka podatkowa wynosi obecnie 19% podstawy opodatkowania.

2.2.5. Technika poboru podatkowego

Podatnicy podatku dochodowego od osób prawnych są obowiązani do: samoobliczania zarówno należnych
miesięcznych zaliczek na podatek jak i samego podatku; składania miesięcznych deklaracji wg ustalonego
wzoru o wysokości dochodu (straty); wpłacenia na rachunek urzędu skarbowego właściwego wg siedziby
podatnika zaliczki miesięcznej w wysokości różnicy między podatkiem należnym od dochodu osiągniętego
od początku roku podatkowego a suma zaliczek należnych za poprzednie miesiące lub w wysokości 1/12
podatku należnego wykazanego za rok poprzedni.
Ostateczne rozliczenie podatku następuje po zakończeniu roku podatkowego, podatnicy są wtedy
obowiązani do złożenia wstępnego zeznania podatkowego wg ustalonego wzoru o wysokości osiągniętego
dochodu (straty) do końca trzeciego miesiąca roku następnego i w tym terminie wpłacić podatek należny
albo różnicę. Zeznania o ostatecznej wysokości dochodu podatnicy są obowiązani złożyć w terminie 10 dni
od daty zatwierdzenia rocznego sprawozdania, nie później jednak niż przed upływem 9 miesięcy od
zakończenia roku podatkowego, dołączenia do zeznania rocznego bilansu i rachunku wyników wraz z
opinia i raportem audytora oraz odpis uchwały walnego zgromadzenia.

Podatek wynikający ze złożonego zeznania podatkowego jest podatkiem należnym za dany rok podatkowy,
chyba, ze organ podatkowy (dyrektor urzędu kontroli skarbowej) dojdzie do wniosku, iż podatek został
błędnie obliczony, wtedy wydaje decyzję deklaratoryjną w tej sprawie.

Podatek dochodowy od osób prawnych jest podatkiem państwowym, jednak samorząd terytorialny ma
udział w dochodach z tego podatku.

76.Podatki lokalne

Konstrukcja prawna podatku rolnego

Podstawa prawna

Wprowadzony w życie 1 stycznia 1985r. Przepisami ustawy z 15 listopada 1984r. O podatku rolnym.
Składał się z 2 części: podatku rolnego od gruntów oraz podatku rolnego od dochodów z działów
specjalnych produkcji rolnej. Od 1 stycznia 1992r. Obejmuje typową produkcję rolną, roślinną i zwierzęcą.

Podatek rolny ma charakter symboliczny- korzystaja z niego niekiedy osoby do tego nieuprawnione!
Postuluje się dlatego zniesienie odbrębnego opodatkowania rolników i objęcie ich ogólnymi zasadami
opodatkowania.
 Zakres podmiotowy

Podatnikami są: osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyne niemające osobowości prawnej.
Obowiązek podatowy : - właściciele lub samoistni posiadacze albo wieczyści użytkownicy gosp. rolnych.
- jeśli dzierżawimy to obowiązek spoczywa na dzierżawcy
- współwłaściciele- ten, który prowadzi gosp. w całości
- małżeństwo- razem część objętą wspólnotą małżeńską, reszta oddzielnie

Zwolnione są gminy oraz Skarb Państwa

Zakres przedmiotowy

Przedmiot opodat.: grunty (użytki rolne lub grunty zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych)

Działalność rolnicza: produkcja roślinna, zwierzęca, warzywnicza, roślin ozdobnych, grzybów uprawnych,
sadownictwo, ptactwa i owadów użtykowych itp.

Gosp. rolne: grunty stanowiące własność lub znajdujące się w posiadaniu 2 lub więcej osób fizycznych lun
osób prawnych prowadzących wspólną gosp. rolną.

Gospodarstwo: obszar użytków rolnych o powierzchni łacznej przekraczającej 1 ha/ 1ha przeliczeniowy,
stanowiących własność os. fizycznej, os. prawnej lub jednostki....

Zasady ustalania

Podstawę opodat. stanowi powierzchnia gosp. rolnego wyrażona w ha przeliczeniowych. Jest to umowna
jednostka produkcyjne odzwiercedlająca możliwości osiągania dochodu z gosp. rolnego.

Użytki rolne: grunty rolne, łąki i pastwiska, sady oraz grunty pod stawami.

Minister Finansów zalicza gmine do jednej z tych czterech okręgów podat.

Klasa jakościowa użytków rolnych wyróżnia 8 klas gruntów orlnych i 6 klas łąk oraz pastwisk.

Stawka w podatku rolnym z uwagi na procesy inflacyjne została ustalona w formie równowartości piniężnej
określonej ilości żyta.
Rady gmin są uprawnione do obniżenia cen skupu określonych przez Prezesa GUS.

Osoby prawne i jednostki... obliczają i odprowadzają podatek samodzielnie na rachunek budżetu gminy ze
wzgl na miejsce polożenia gruntów. Reszcie gmina go oblicza w drodze doręczenia decyzji konstytutywnej.

Podatek płatny w 4 ratach: do 15 marca, 15 maja, 15 września i 15 listopada roku podatkowego.

Zwolnienia i ulgi

Za zwolnienia i ulgi gmina otrzymuje rekompensatę w postaci dotacji od budżetu panstwa w wyskości
utraconych dochodów z tytułu ulg systemowych.

Zwolnione są m.in:
 użtki klasy V,VI i Viz
 grunty w pasie drogi granicznej
 grunty orne łąki i pastwiska objęte melioracją
 grunty należące do uczelni i placówek naukowych PAN
 użytki ekologiczne
 rodzinne ogrody działkowe
Ulgi z tytułu wydatków inwestycyjnych- przznawana po zakończeniu inwestycji, odliczamy 25% od
podatku nie dłużej niż przez 15 lat

Ulgi także gdy klęski żywiołowe i tym którzy odbywają służbe wojskową.

Konstrukcja prawna podatku od spadków i darowizn

Podstawa prawna

Obowiązuje ustawa z 28 lipca 1983r o podatku od spadków i darowizn.

Wcześniej tzw podatek od kaduków a w latach 1947-19775 dekret z 3 lutego 1947 o podatku od nabycia
praw majatkowych

Zakres podmiotowy

TYLKO osoby fizyczne! Jest to podatek OSOBISTY!

Podatkowi podlega nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium RP
tytułem: dziedziczenia, zapisu, dalszego zapisu, polecenia testamentowego, darowizny , polecenia
darczyńcy, zasiedzenia, nieodpłatnego zniesienia współwłasności itp.

Moment powstania obowiązku podat:

 w drodze dziedziczenia- a chwila przyjęcia spadku
 w drodze darowizny- z chwila zawarcia aktu notarialnego
 w drodze zasiedzenia- z chwila uprawomocnienia się postanowienia sądu stwierdzającego
zasiedzenie

Ważny jest stosunek rodzinny pomiedzy zbywcą i nabywcą majątku- 3 grupy!

1 grupa- najbliższa rodzina
2 grupa- dalsza czyli np rodzeństwo rodziców
3 grupa- inni

Wyłączone ejst nabycie praw: autorskich, pokrewnych, znaków towarowych, wzorów zdobniczych, do
projektów wynalazczych.

Przedmiot podatku i zwolnienia podatkowe

Przedmiotem jest nabycie wlasności rzeczy znajdujących sie w kraju lub innych praw majatkowych
wykonywanych w kraju w drodze:
 dziedziczenia
 zapisu
 dalszego zapisu
 polecenia testamentowego
 darowizny
 polecenia darczyńcy
 zasiedzenia
 nieodpłatnego zniesienia współwłasności itp.

Nie może być podwójnego opodatkowania w podatku majątkowym!

Ogólnie zwolnienia dotyczą:

 szeroko rozumianej działalności rolniczej
  różnorodnych zakładów lub urządzen związanych z prowdzeniem pozarolniczej dział. gosp.
 wydatków o charakterze mieszkaniowym
 przedmiotów związanych z osoistym życiem rodziny
 nieodpłatnych przysporzeń majątkowych dokonywanych pomiędzy członkami najbliższej rodziny

Podstawa opodatkowania i stawki podatkowe

Podstwę stanowi wartość czysta( netto) nabytych rzeczy i praw majątkowych ustalona wg stanu rzeczy i
praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego, po
potrąceniu długów i ciężarów.

Długi i ciężary to np:

 koszty leczenia
 koszty pogrzebu
 wynagrodzenie wykonawcy testamentu
 wpłaty z tytułu zachowku

Jeżeli nabywca obniży wartość nabytych rzeczy to organ podatkowy prosi o opinie biegłego lub
rzeczoznawcy- jesli wartość przekroczy o 33% tę podaną przez podatnika to ponosi on koszty opinii
biegłego.

Podatek ten jest ustalany w oparciu o jedna z 3 skal progresywnych od nadwyżki podstawy opodat. wolnej
od podatku!
Dla 2 grupy stawka max wynosi 7%- od nadwyżki ponad 20 556zl
Dla 2 grupy 12% od tej nadwyzki
Dla 3 grupy 20% od tej nadwyżki

Ulgi w podatku

Ulgi tutaj związen są z zaspokojeniem potrzeb mieszkaniowych nabywcy.

Przysługuje gdy:
 dziedziczenie
 zapis
 dalszy zapis
 polecenie testamentowe
 darowizna
 polecenie darczyńcy własności budnynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego stanowiącego
odrębną nieruchomość.

Nie wlicza się do podstawy opod. Ich czystej wartości do łącznej wysokości nie przekraczającej 110 m 2
powierzchni użytkowej budynku lub lokalu.
Prawo to przysługuje spadkobiorcom i obdarowanym należącym do pierwszej grupy podatkowej, drugiej
grupy podatkowej, trzeciej grupy pod. (co najmniej dwa lata sprawował opiekę nad spadkodawcą).

Technika poboru podatku

Podatnicy obowiązani są do składania zeznań podatkowych o nabyciu własności rzeczy i praw

majątkowych w drodze spadku lub darowizny z wyjątkiem darowizny ustanowionej w formie aktu
notarialnego.
W zeznaniu należy wymienić nabyte rzeczy i prawa majątkowe, prawa do wkładów oszczędnościowych
oraz określić ich wartość.
Zeznanie zgłaszamy właściwemu urzędowi skarbowemu w terminie miesiąca od dnia przyjęcia spadku.
Jest to dochód własny gminy ale decyzje konstytutywne w sprawie wymiaru tego podatku wydaje naczelnik
urzędu skarbowego.
Notariusz przed którym sporządzono akt darowizny jest zobowiązany do obliczenia i pobrania podatku od
podatnika musi też pouczyć strony o skutkach przewidzianych w kodeksie karnym skarbowym w razie
zatajenia lub podania danych nie zgodnych z rzeczywistym stanem.

Konstrukcja prawna podatku od nieruchomości

Podstawa prawna

Podatek ten stanowi dochód publicznoprawny gminy – podatek lokalny.

Rada gminy może modyfikować określone rozwiązania ustawowe tego podatku, natomiast wójt (burmistrz,
prezydent) gminy jest organem podatkowym.

Podstawą prawną stanowi ustawa z 12 stycznia 1991r. o podatkach i opłatach lokalnych.

Zakres podmiotowy

Podmiotami są osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne w tym spółki nie mające
osobowości prawne, które są właścicielami lub samoistnymi posiadaczami nieruchomości lub obiektów
budowlanych, użytkownikami wieczystymi gruntów albo posiadaczami niektórych nieruchomości czy
obiektów budowlanych stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego.

Obowiązek ten nie może być skutecznie przeniesiony na inne podmioty w drodze umowy cywilnoprawnej.
Obowiązek ten wynika z aktów prawnych bezwzględnie obowiązujących, określających zarówno przedmiot
jak i podmiot obowiązany do płacenia oznaczonego podatku.

Przedmiot podatku i zwolnienia przedmiotowe

Przedmiotem są rzeczy enumeratywnie wyliczone w ustawie. Są to głównie:

 Budynki lub ich części – budynek jest to obiekt budowlany trwale związany z gruntem wydzielony
z przestrzeni za pomocą przegród budowlanych oraz posiadający fundamenty i dach.
 Budowle – są to obiekty budowlane nie będące budynkiem lub obiektem małej architektury np.:
lotniska, drogi, linie kolejowe, oczyszczalnie ścieków,
 Grunty nie objęte przepisami o podatku rolnym lub leśnym

Nieruchomości systemowo zwolnione od opodatkowania m. in. :

 Budowle kolejowe,
 Budowle infrastruktury portowej,
 Budynki i budowle lotnisk użytku publicznego,
 Nieruchomości położone na terenie specjalnych sfer ekonomicznych

Rada gminy upoważniona jest do zwolnienia od podatku od nieruchomości innych grup podatników,
kierując się własna oceną potrzeb wspólnoty samorządowej i względami na dochody gminy.

Podstawa opodatkowania i stawki podatkowe

Podstawę stanowi powierzchnia użytkowa budynku wyrażona w metrach kwadratowych, dla gruntów ich
powierzchnia wyrażona w metrach kwadratowych natomiast dla budowli ich wartość określona według
zasad przewidzianych do celów amortyzacji.
Powierzchnia użytkowa budynku – jest to powierzchnia mierzona po wewnętrznej długości ścian na
wszystkich kondygnacjach z wyjątkiem powierzchni klatki schodowej oraz szybów dźwigów.

Do ustalenia stawek podatku uprawniona jest rada gminy. Ustawodawca określił jednak górne granice
stawek dla poszczególnych kategorii przedmiotu podatku.

Maksymalne stawki podatku:

a) od gruntów :
 związane z działalnością gospodarczą,
 pod jeziorami,
 pozostałe

b) od budynków:
 mieszkalnych,
 zajęte na prowadzenie działalności gospodarczej,
 związanych z obrotem kwalifikowanym materiałem siewnym,
 związanych ze świadczeniem usług zdrowotnych,
 pozostałe,

c) od budowli:

Uchwały rady gmin w sprawie wysokości stawek oraz zwolnień i ulg podatkowych muszą być w
prawidłowy sposób opublikowane w wojewódzkim dzienniku urzędowym.

Technika poboru podatku

Osoby fizyczne są zobowiązane do złożenia właściwemu organowi gminy wykazu nieruchomości na

specjalnych formularzy w terminie 14 dni od powstania obowiązku podatkowego.
Wymiaru podatku dokonuje w drodze konstytutywnej decyzji wójt gminy właściwy ze względu na miejsce
położenia nieruchomości.

Podatek jest płatny w czterech kwartalnych ratach.

Osoby prawne i jednostki organizacyjne – sami obliczają należny podatek w terminach miesięcznych,
składają odpowiednie deklaracje podatkowe i dokonują wpłat obliczonego podatku na odpowiednie konta
właściwej gminy.

Konstrukcja prawna podatku od czynności cywilnoprawnych

Podstawa prawna

Uregulowany w ustawie z 9 września 2000r. oraz w wielu ustawach szczegółowych.

Zakres podmiotowy i przedmiotowy

Zakres podmiotowy jest bardzo szeroki.

Regułą jest indywidualna odpowiedzialność konkretnie wskazanej przez ustawodawcę stronę czynności
cywilnoprawnej, która ma wyłącznie status podatnika od czynności cywilnoprawnych.
Isnieje też mechanizm solidarnej odpowiedzialności wszystkich stron np.: umowa zamiany. Tutaj można
egzekwować należny podatek tylko od jednej ze stron czynności prawnej.
Przedmiotem opodatkowania tym podatkiem nie jest każda czynność cywilno prawna a tylko i wyłącznie
enumeratywnie wyliczona w artykule 1 ustawy.
Podatkowi temu podlegają m. in.

 Umowa sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych,

 Umowy pożyczki,
 Umowy darowizny,
 Umowy dożywocia,
 Umowy spółki,
 Ustanowienie hipoteki

Niektóre z powyższych czynności podlegają także opodatkowaniem od towarów i usług.

Aby nie było podwójnego opodatkowania przyjęto iż podatek ten nie obejmuje tak zwanego obrotu
profesjonalnego (gospodarczego). Ograniczono go do obrotu nieprofesjonalnego (prywatnego).
Wyłączone z opodatkowania czynności cywilnoprawne są ze względów społecznych z uwagi na interes
publiczny.

Względy społeczne. Czynności związane z:

 Sprawami alimentacyjnymi, opieki, kurateli,

 Ubezpieczeniem społecznym i zdrowotnym,
 Zatrudnieniem i wynagrodzeniem za pracę,
 Nauką, szkolnictwem oraz zdrowiem,

Względy publiczne – umowy sprzedaży, sprzedaży nieruchomości lub prawa użytkowania wieczystego
zawierane w związku z realizacją roszczeń wynikających z ograniczenia sposobu korzystania z
nieruchomości na podstawie przepisów o ochronie środowiska oraz czynności podlegające przepisom o
szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg krajowych.

Podatek ten obciąża te czynności cywilno prawne, których przedmiot znajduję się na terenie Polski lub gdy
prawa majątkowe są wykonywanie na terytorium Polski.
Ze zwolnień podmiotowych korzystają m. in. :

 Jednostki samorządu terytorialnego,

 Skarb Państwa,
 Organizacje pożytku publicznego,

Do zwolnień przedmiotowych można zaliczyć m. in.:

 Sprzedaż walut obcych,

 Sprzedaż bonów i obligacji skarbowych oraz bonów pieniężnych NBP,
 Przeniesienie własności nieruchomości,

Podstawa opodatkowania i stawki podatkowe

Podstawa jest uzależniona od rodzaju czynności prawnej. Najczęściej jest nią wartość rynkowa czynności
cywilno prawnej odnoszona do przeciętnych cen stosowanych w danej miejscowości w obrocie rzeczami
tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem ich stanu i stopnia zużycia, oraz w obrocie prawami
majątkowymi tego samego rodzaju, z dnia dokonania tej czynności, bez odliczenia długów i ciężarów.
Organ podatkowy wzywa strony do określenia wartości rynkowej, jej podwyższenia lub obniżenia w
terminie nie krótszym niż 14 dni. Sam dokonuje wstępnej jej oceny może poprosić o opinię biegłego lub
wycenę rzeczoznawcy. Jeśli wartość określona przez nich przekroczy o 33% wielkość deklarowaną przez
strony koszty opinii obciążają podatnika.

Stawki podatkowe są tu zróżnicowane dla poszczególnych czynności cywilnoprawnych.

Są to zarówno stawki kwotowe jak i procentowe. Stawki z reguły są stawkami proporcjonalnymi (od 2 do
0.5% podstawy opodatkowania)

Technika poboru podatku

Zobowiązanie podatkowe powstaje z chwilą dokonania danej czynności cywilno prawnej.

Technika samo obliczenia sprawia iż podatnik musi złożyć w terminie 14 dni od dnia powstania obowiązku
podatkowego deklaracji podatkowej i wpłacenia podatku.

Jest możliwość zwrotu podatku w określonych sytuacjach gdy podatek był pobrany prawidłowo.
Organem podatkowym jest odpowiedni naczelnik urzędu skarbowego a wpływy z niego. Stanowią dochód
budżetu danej gminy.