Professional Documents
Culture Documents
1.Đại Cương Bệnh Nhiễm Trùng & Truyền Nhiễm
1.Đại Cương Bệnh Nhiễm Trùng & Truyền Nhiễm
1.Đại Cương Bệnh Nhiễm Trùng & Truyền Nhiễm
TS BS LÊ VI T NHI M
T B N -Vi sinh-Ký sinh
Đ Nẵng,
Đà N ,ngày
ngày16
19tháng
tháng014 năm 2024
2023
1
Thành t u y h c n i b t c a th k XX
Caûi thieän töû vong vaø beänh taät gaây ra do caùc beänh nhieãm
truøng vaø truyeàn nhieãm .
Cuï theå:
❖ thöùc aên saïch
❖ nöôùc uoáng an toaøn
❖ khaùng sinh
❖ vacxin phoøng beänh
Thành t u y h c n i b t c a th k XX
3
Caùc beänh nhieã m truøng môùi troãi daäy
* Nhieàu beänh nhieãm môùi xuaát hieän vôùi toác ñoä nhanh chöa
töø ng thaáy trong voøng 2 thaäp kyû qua.
> 30 beänh truyeàn nhieãm môùi:
– COVID-19
– Nhi m virut Ebola (chaâu Phi → Myõ)
– Nhieãm HIV/AIDS
– Vieâm gan sieâu vi C
– Nhieãm Hantavirus (chaâu AÙ→ Myõ): toån thöông phoåi + thaän
– E. coli O157:H7 (HC taùn huyeát ureâ huyeát cao).
Các taùc nhaân gaây beä nh môùi nhaän dieä n töø 1993-2007
❖ Ñaëc bieät: beänh töø ñoäng vaät truyeàn sang ngöôøi : > 200
loaï i, chieám 75% caùc beänh truyeàn nhieãm môùi noåi
Nguy hieåm nhaát: beänh daïi , nhieãm lieân caàu lôïn, caùc beänh
laây truyeàn qua thöï c phaåm, beänh nhieãm xoaén khuaån, beänh
cuùm A, SARS, hoäi chöùng phoåi do Hantavirus, beänh naõo xoáp
Creutzfeldt-Jakob…
❖ Caùc beänh truyeàn nhieãm môùi noåi cuûa Vieät Nam: COVID-
19, SARS, cuùm A/H5N1, cuùm A/H1N1, nhieã m HIV cuøng caùc
beänh truyeàn nhieã m ñang t ng soá maéc vaø töû vong : SXH-
Dengue, beänh tay chaâ n mieäng.
Các taùc nhaân gaây beänh môù i nhaä n dieän töø 1993-2007
*. Nhieàu beänh töôûn g ñaõ khoáng cheá ➔ buøng daäy: Dòch taû, SXH
Dengue ôû Trung-Nam Myõ, Dòch haï ch theå phoåi ôû AÁn ñoä , ho gaø ôû
Haø Lan, baïch haàu ôû Nga….
* Taùc nhaân gaây beänh NT ñeà khaùng maïnh vôùi nhöõng KS tröôùc
ñaây : lao, soát reùt, tuï caàu pheá caàu, laäu caàu, vaøng, enterococci,
Salmonella, Shigella, .
*. Nhaän dieän theâm VSV gaây beänh tröôùc ñaây khoâng ñöôïc coi laø
beänh nhieãm:
Helicobacter pylori loeùt daï daøy, nguyên nhân gây ung th d
dày
Human papillomavirus, Human herpes virus type 8,
Epstein-Barr virus... Beänh aù c tính.
Ñònh nghóa
8
Kyù chuû
BEÄNH
Beänh nhieãm truøng: taùc ñoäng qua laïi giöõa con ngöôøi
vaø vi sinh v t gaây toån haïi cho kyù chuû: bieán ñoåi phoái hôïp
hay roái loaïn sinh lyù.
➢ Daáu hieäu vaø trieäu chöùn g laâm saøng cuûa beänh.
➢ Phaân bieät:
•B nh nhi m trùng do m t tác nhân gây nên
D ch t , b ch h u
•B nh nhi m trùng do nhi u tác nhân gây nên
VMN (muû) do pheá caàu
VMN (muû) do naõo moâ caàu.
11
Ngöôøi mang m m b nh
Khoâng roái loaïn chöùc naêng, khoâng toån thöông beänh lyù (laâm
saøng + xeùt nghieäm)
thaûi maàm beänh-laây lan cho ngöôøi chung quanh.
Vd Ngöôøi mang Salmonella Typhi maïn ôû tuù i maät.
Vai troø cuûa NMTM quan troïng veà dòch teã hoïc (lieân quan
chaët cheõ quaù trình sinh dòch beänh + phaùt trieån mieãn dòch
trong daân chuùng).
Ñaëc tính gaây beänh cuûa caùc loaïi maà m beä nh khaùc nhau:
Beänh cho ngöôøi, khoâng cho suùc vaät: Salmonella Typhi,
Vibrio cholerae, naõo moâ caàu, virus sôûi …
Beänh ngöôøi + suùc vaät: Yersinia pestis, virus gaây
beänh daïi, brucella, leptospira…
• Beänh cho suùc vaät, khoâ ng cho ngöôøi .
15
2. Coù theå lan truyeàn beänh thaønh dòch: 3 yeáu toá:
– Nguoà n laây : con ngöôøi/thuù vaät - maéc beänh/mang maàm beän h
– Ñöôøng laây : ñieàu kieän ngoaïi caû nh baûo ñaûm cho maàm beänh toàn
taïi + lan truyeàn.
– Cô theå caûm thuï: soá ngöôøi caûm thuï/coäng ñoàng
3. Tieán trieån coù chu kyø
UÛ beänh, khôûi phaùt, toaøn phaùt, lui beänh, hoài phuïc
Ngoaïi leä:
Theå beänh quaù nheï (theå cuït): khoâng coùù toaøn phaùt:
– Baïch haàu chæ coù vieâm hoïng xuaát tieát, khoâng coù giaû maïc;
– Dòch taû chæ coù tieâu chaûy nheï;
– Soát reùt chæ coù nhöõng trieäu chöùng gioáng nhö caûm cuùm.
Theå quaù naëng (theå toái caáp, aùc tính): khoâng coù gñ hoài phuïc.
NTH do NMC theå toái caáp.
Baïch haàu aùc tính.
Nung b nh ( b nh)
Töø luùc vi sinh v t xaâm nhaäp vaøo cô theå ñeán khi xuaá t hieän
trieäu chöùng laâm saø ng ñaàu tieân.
•Vi sinh v t sinh saûn, phaùt trieån, tích luõy ñoäc toá trong cô theå
LS: ch a có tri u ch ng - raát quan troïn g veà maët dòch teã vì:
– VSV coù theå ñöôïc baøi tieát ra ngoaøi cô theå vaø laøm beänh
laây lan. TD: beänh sôûi, ho gaø, quai bò, cuùm, thuû y ñaä u.
– C n bieát thôøi gian uû beänh toái ña:
➢ Chaån ñoaùn.
➢ Coù cô sôû ñeå caùch ly, theo doõ i tình hình tieáp xuùc vaø
nhieã m beänh cuûa caù nhaân hay taäp theå.
17
GÔÏI YÙ CHAÅN ÑOAÙN TAÙC NHAÂN TIÊU CH Y DÖÏA TREÂN TK UÛ BEÄNH
o Noân vaø oùi trong voøng 1-6 giôø Tuï caàu vaøng vaø Bacillus cereus.
o Ñau quaën buïng vaø tieâu chaûy trong voøng 8-16 giôø Ñoäc toá ñöôøng
ruoät Clostridium perfringens vaø Bacillus cereus.
o Soát, ñau quaën buïng vaø tieâu chaûy trong voøng 16-48 giôø
Salmonellae, shigellae, Campylobacter jejuni, vibrio parahemolyticus,
vaø E. coli xaâ m laán.
o Ñau quaën buïng vaø tieâu nöôùc trong voøng 16-72 giôø
ETEC, Vibrio parahemolyticus, V. cholerae non-O1, V. cholerae O1, C.
jejuni, Salmonellae vaø Shigellae.
oTieâu maùu nhöng khoâng soát trong voøng 72-120 giôø:
E. coli gaây ñoäc teá baøo tyùp huyeát thanh O157:H7: hoäi chöùn g vieâm ruoät
giaø xuaát huyeát .
o Noân, oùi, tieâu chaûy , vaø lieät trong voøng 18-36 giôø Botulism
Thay ñoåi cuûa thôøi kyø uû beänh tuøy :
Loaïi vi trùng gaây beänh: ñoä c löïc VSV, khoái löôïng VSV bò
nhieãm nhieàu hay ít …
Söùc caûm thuï cuûa cô theå: maïnh hay yeáu # khaû naêng saûn
xuaát khaùng theå nhanh hay chaäm.
Ñöôøng xaâm nhaäp cuûa maàm beänh:
BH hoïng uû beänh < BH da, maét, muõi.
Beänh DH theå phoåi laây qua ñöôøng hoâ haáp uû beänh < DH theå
haïch laây qua ñöôøng da, nieâm maïc.
Khôûi phaùt
BN coù caùc trieäu chöùng khôû i ñaàu cuûa moät beänh, ñaëc bieät
laø TC nhieãm truøng nhieãm ñoäc toaø n thaâ n.
Caùc TC naøy thöôøng gioáng nhau ít khi döïa treân chuùng
ñeå chaån ñoaùn phaân bieät.
➔ Trôû ngaïi quan troïn g: khoù phaùt hieän beänh sôùm ôû tuyeán
cô sôû ñeå ñieàu trò vaø phoøng beänh höõu hieäu trong TK ñaàu.
B. truyeàn nhieãm khôûi phaùt khaùc nhau:
▪ ñoät ngoät (beänh cuùm, vieâm maø ng naõo)
▪ hoaëc töø töø (thöông haøn, vieâm gan SVT).
20
Toaøn phaùt
Thôøi kyø coù ñaày ñuû caùc TC laâm saøng cuûa moät beän h
giuùp chaån ñoaùn + tieân löôïng.
Cuø ng xaûy ra ôû giai ñoaïn naøy: caù c bieán chöùng töû vong
(tröôøng hôïp naëng).
Bieåu hieän caùc TC nhieãm truøng nhieãm ñoäc ngaøy caøng naëng
+ caùc TC toån thöông ñaëc tröng: Lieät/ SBL, vaøng da/ VGSV,
maøng giaû / BH…
21
Lui beänh & Hoà i phuï c
Lui beänh: Caùc TC thuyeân giaûm ñoät ngoät hoaëc töø töø. BN
caûm giaùc deã chòu, thoaûi maùi hôn: soát , ñi tieåu nhieàu hôn.
Bieán chöùng thöôøng thaáy : boä i nhieãm caùc loaïi VT khaùc nhau
do SSÑD keùm hoaëc beänh tieàm aån boäc phaùt treân cô theå
ngöôøi beänh suy kieät, ñeà khaùng.
Hoài phuïc: keùo daøi, chaäm chaïp.
Coù theå: aûnh höôûng ñeán moät khoái löôïng naêng suaát lao ñoäng
raát lôù n (cuùm ...).
Nhöõn g thanh thieáu nieân suy nhöôïc, SDD deã nhieãm theâm
beänh nhieãm truøng khaùc (nhö beänh lao).
22
Coù 3 möùc ñoä khoûi beänh
1. Khoûi hoaøn toaøn veà LS vaø XN: Không RL chöùc naêng, khg toån
thöông thöï c theå; khg mang vaø baøi tieát VT.
2. Khoûi veà LS ñôn thuaàn: saï ch VT nhöng coøn roái loaïn chöùc
naêng vaø toån thöông thöïc theå: VMN
3. Khoûi veà LS vaø XN, khg RL chöùc naêng hay toån thöông thöïc theå
– nh ng coøn mang vaø baøi tieát VT, laây lan ñöôïc maàm beänh.
TD: sau khoûi beänh thöông haøn, 3-4% BN tieáp tuïc thaûi VT trong
phaân haøng naêm ngöôøi mang truøng maïn.
Ngöôø i mang truøng maïn: caà n ñöôïc quaûn lyù chaët cheõ sau ra vieän,
phaû i ñöôïc ñieà u trò heát tình traïng mang truøng. Tröôùc ñoù, khoâng
ñöôïc laøm ngheà coù ñieàu kieä n laây lan (coâ giaùo daïy maãu giaùo, nhaân
vieân naáu aên nhaø haø ng…).
23
Chaån ñoaùn moät beänh truyeàn nhieãm
Caàn phaûi:
sôùm, ñeå caùch ly ngöôøi beänh kòp thôøi, ngaên chaän beänh laây
lan, phaùt trieån thaønh dòch.
xaù c ñònh beänh nguyeân vaø thoâng baùo dòch khaån caáp .
24
Yeáu toá dòch teã
1- Nôi cö nguï hoaëc nôi lui tôùi cuûa BN trong thôøi gian nhieãm
beänh.
2- Thôø i gian maéc beänh ñang trong muøa dòch hoaëc phuø hôïp
vôùi tình hình gia taêng suaá t ñoä beänh trong coäng ñoàng.
3- Ngheà nghieäp cuï theå cuûa ngöôøi beänh.
4- Tuoå i, phaùi tính.
5- Tieáp xuùc vôùi nguoàn laây beänh (ích lôïi ñaëc bieät trong chaån
ñoaùn caùc loaïi beänh do suùc vaät truyeàn sang cho ngöôøi ).
25
Yeáu toá dòch teã(tt)
6- Thoùi quen, taäp quaùn sinh hoaït cuûa BN, gia ñình, ñòa
phöông (quan troïng trong chaån ñoaùn beänh laây theo ñöôøng
tieâu hoùa: taû, thöông haøn .).
7- Chuûng ngöøa: ñoái vôùi beänh nhaân treû em.
Caàn hoûi kyõ: loaïi, lieàu thuoác, thôø i gian hieäu löïc, caùc laàn tieâm
nhaé c laïi …
8- Tieàn caên beänh lyù veà caùc loaïi beänh truyeàn nhieãm ñaëc
bieät: lao, soát reùt, lî amíp...
Tieàn caên beänh lyù tai-muõi-hoïng (quan troïng trong chaån ñoaùn
VMN...)
Caùc loaïi thuoác ñaõ söû duïng nhaá t laø khaùng sinh.
26
•Y u t lâm sàng:
➢ Trieäu chöùng nhieãm truøng nhieãm ñoäc toaøn thaân.
➢ Trieäu chöùng ñaëc tröng cho töøng loaï i beänh.
TCLS thöôøng truøng laép,
ít coù giaù trò xaùc ñònh hoaëc loaï i tröø chaån ñoaùn beänh.
Xeù t nghieäm:
➢ KQ XN luoân luoân caàn lyù giaûi khoa hoïc cuûa BS ñieàu trò.
➢ Lý gi i XN c n ph i cân nh c ngày làm XN
IDR (+): BN ñang maéc beän h lao?
Caáy NMC/ ôû hoïng muõi
Salmonella Typhi trong máu/ phaâ n??
➢ Chuù yù: chæ ñònh + haïn cheá cuûa moãi xeùt nghieäm.
TIEÂ U CHUAÅ N RA VIEÄN
28
Phaân loaïi beän h truyeàn nhieãm
29
3. Phaân loaïi theo cô cheá truyeàn beä nh vaø nguoàn beänh:
Thuaä n tieän saép xeáp phoøng beänh, caùch ly, quaûn lyù …
1. Ñöôøng tieâu hoùa : thöông haøn , lî, dòch taû, VGSV, soát baïi lieät …
2. Ñöôøng hoâ haáp: baï ch haàu, ho gaø, sôûi, quai bò, thuûy ñaäu , cuùm …
3. Ñöôøng maùu: soát reùt, soát xuaát huyeát , vieâm naõo Nhaät Baûn B…
4. Ñöôøng da, nieâm maïc: nhieãm leptospira, uoá n vaùn, daï i, soá t ve moø …
Nhieàu ñöôøng laây khaùc nhau: xeáp theo ñöôøng laây phoå bieán nhaát, TD:
BH laây theo hoâ haáp, da vaø nieâm maïc: xeáp loaïi beänh laây theo hoâ haáp.
Soát baïi lieät laây theo hoâ haáp vaø tieâu hoùa: xeáp loaïi beänh laây theo tieâu hoùa.
Moãi nhoù m keå treân thöôøng coù 2 nhoùm phuï:
Nhoùm coù nguoàn beänh laø con ngöôøi .
Nhoùm coù nguoàn beänh laø suùc vaät.
4. Phaân loaïi theo möùc ñoä traàm troïng, khaû naêng laâ y
truyeàn:
1- Nhoùm A:
Caùc beänh truyeàn nhieã m ñaë c bieät nguy hieåm coù khaû naên g laây truyeàn
raát nhanh, phaùt taùn roän g vaø tyû leä töû vong cao hoaëc chöa roõ taùc nhaân
nhö.
▪COVID-19
▪Dòch haïch, dòch taû, soát baïi lieät, cuùm A/H5N1,
▪ SXH do virus Ebola, Lassa hoaëc Marburg, soát vaøng, soát vuøn g Taây
soâng Nile.
▪ Vieâm ñöôøng hoâ haáp caáp naëng do virus
▪ Vaø caùc beänh truyeà n nhieãm nguy hieåm do taùc nhaân môùi hay chöa
roõ taù c nhaân gaây beän h.
2- Nhoùm B:
Caùc beänh truyeàn nhieãm nguy hieåm coù khaû naêng laây
truyeà n nhanh vaø coù theå gaây töû vong nhö.
▪ Beänh do Adenovirus, Dengue & SXH-D, Sôûi, Baïch haàu,
cuùm, ho gaø, Tay-chaân-mieäng, Rubella, Soát phaùt ban, beänh
thuû y ñaä u, beänh than, quai bò.
▪ Beänh lieân caàu lôïn ôû ngöôøi, vieâm maøng naõo do naõo moâ caàu,
▪ Lao phoåi, HIV/AIDS, Soát reùt , beänh daïi
▪ Vieâm gan virus, tieâu chaûy do Rotavirus, thöông haøn, lî A-
míp, tröïc truøng
▪ Uoán vaùn, vieâm naõo vi ruùt, Leptospirosis....
3- Nhoùm C:
Caùc beänh truyeà n nhieãm ít nguy hieåm, khaû naêng laây truyeàn
khoâng nhanh:
▪ Beänh do Chlamydia, giang mai, beänh phong
▪ Caùc beä nh do giun, laäu, maét hoä t, naám Candida albicans
▪ Beänh do Cytomegalovirus (CMV), Herpes virus (HSV),
▪ Beänh saùn daây, saùn laù gan, saùn laù phoåi, beänh saùn laù ruoät,
▪ Beänh soát do Rickettsia, vieâm da muïn muû truyeàn nhieã m, beänh
vieâ m hoïng, vieâm mieäng, beänh vieâm ruoät do Giardia, beänh vieâm
ruoät do Vibrio parahaemolyticus
▪..... vaø caùc beänh truyeàn nhieãm khaùc.
Baùo caùo beänh truyeàn nhieãm
Thaày thuoác caàn baùo caùo ngay cho CQYT ñòa phöông veà ca
BTN hoaëc ca beän h ñaëc bieät theo qui ñònh c a danh m c.
Cung caáp thoâng tin caàn thieát vaø kòp thôøi
Ñieàu tra, thöïc hieän bieän phaùp phoøng choá ng dòch.
34
Danh muïc beänh truyeàn nhieãm gaây d ch – phaû i baùo d ch
(ICD-10 International Classification Of Diseases)
37