Tình cảm gia đình là một trong những đề tài quen thuộc, gần gũi trong văn chương

nói chung,
thơ ca nói riêng. Chúng ta đã từng xúc động trước nỗi niềm của nhà thơ Bằng Việt khi nhớ về
những năm tháng chiến tranh đói mòn đói mỏi trong ‘Bếp lửa”, là tình bà cháu thiết tha của
Trương Nam Hương qua “ Thời nắng xanh “ nhưng có lẽ không thể không kể đến Xuân Quỳnh
với “Tiếng Gà trưa”. Tác phẩm được viết năm 1968 là những dòng hồi tưởng của nữ sĩ về năm
tháng ấu thơ bên người bà tần tảo.
Mở đầu bài thơ, Xuân Quỳnh dẫn dắt người đọc một cách tự nhiên vào câu chuyện của mình:
“Trên đường hành quân xa Nghe xao động nắng trưa
Dừng chân bên xóm nhỏ Nghe bàn chân đỡ mỏi
Tiếng gà ai nhảy ổ: Nghe gọi về tuổi thơ”
“Cục… cục tác cục ta”
Đó là một trưa hè đầy nắng, người chiến sĩ trên đường hành quân mệt mỏi đã nghỉ chân bên
xóm nhỏ và nghe được âm thanh tiếng gà “ Cục cục tác cục ta” mà nhớ về những kỉ niệm ấu
thơ. Trong bài thơ tác giả đã khéo léo dùng nghệ thuật ẩn dụ chuyển đổi cảm giác “nghe” âm
thanh của hiện tại để nhớ về âm thanh trong quá khứ, gợi nhắc về tuổi thơ êm đểm của mình,
nó là động lực để xua tan đi những mỏi mệt của người chiến sĩ. Từ đó những kỉ niệm ấy ùa về
như những lớp sóng trào dâng trong nhân vật tôi:
Tiếng gà trưa Khắp mình hoa đốm trắng
Ổ rơm hồng những trứng Này con gà mái vàng
Này con gà mái mơ Lông óng như màu nắng
Những kỉ niệm tuổi thơ của tác giả gắn với hình ảnh gà mái mơ, gà mái vàng, ổ rơm hồng. Đó
là những gì bình dị trong cuộc sống thường ngày nhưng giờ đây trở thành những ấn tượng
sâu đậm trong lòng tác giả bởi đó là những điều gợi nhắc cho anh về người bà yêu dấu:
Tiếng gà trưa Rồi sau này lang mặt!
Có tiếng bà vẫn mắng Cháu về lấy gương soi
– Gà đẻ mà mày nhìn Lòng dại thơ lo lắng
Thì ra sau tiếng gà ấy là sự chăm lo của bà dành cho người cháu. Lời mắng yêu, cũng là lời
nhắc nhở thể hiện tình cảm ân cần, quan tâm tới người cháu bé thơ. Nét hồn nhiên, trong
sáng và nỗi “lo lắng” ngây thơ của nhân vật khiến người đọc thấy thật gần gũi. Liệu ta có khi
nào trong đời ta cũng đã giống nhân vật trữ tình đó?
Những vần thơ tiếp theo có bóng dáng thân thuộc của bà:
Tiếng gà trưa Cứ hàng năm hàng năm
Tay bà khum soi trứng Khi gió mùa đông đến
Dành từng quả chắt chiu Bà lo đàn gà toi
Cho con gà mái ấp
Hình ảnh người bà tần tảo, vất vả được thể hiện qua hành động khum soi trứng, “Chắt chiu”
dành dụm từng quả trứng, rồi nỗi lo “ đàn gà toi”. Bà hiện lên là hình ảnh điển hình cho người
phụ nữ Việt Nam chịu thương chịu khó giàu đức hi sinh cao cả. Tất cả những hi sinh của bà
đều dành cho cháu, đều vì niềm vui của đứa cháu bé thơ: “ Để cuối năm bán gà/Cháu được
quần áo mới”. Thật cảm động!
Sự kéo dài của chuỗi thời gian “cứ hàng năm hàng năm” cũng là sự lặp lại của bao nỗi lo âu,
mong mỏi đã dệt nên đời bà. Đó là món quà gói trọn tình cảm yêu thương và hi sinh của bà
nên ấm áp và thiêng liêng vô cùng.
“Ôi cái quần chéo go Cái áo cánh trúc bâu
Ống rộng dài quét đất Đi qua nghe sột soạt”
Món quà thời ấu thơ vẫn hiện lên sinh động trong trí nhớ người cháu. Những bộ quần áo mới
đối với cháu là niềm vui vô hạn nhưng hơn hết đó là sự chăm chút của bà, là những khó nhọc,
chắt chiu bà dành cho cháu nhỏ. Tiếng gà, ổ trứng và niềm hạnh phúc mà bà mang lại đã trở
thành suối nguồn yêu thương nuôi dưỡng và ghi dấu trong tâm hồn người cháu:
“Tiếng gà trưa Đêm cháu về nằm mơ
Mang bao nhiêu hạnh phúc Giấc ngủ hồng sắc trứng”
Những năm tháng ấu thơ đầy tiếng gà trưa đã mang bao niềm hạnh phúc cho cháu, đi cùng
cháu vào trong giấc mơ là ổ trứng của bà. Từ tình cảm của bà, từ những kỉ niệm tuổi thơ mà
người cháu đã trưởng thành khôn lớn, trở thành người chiến sĩ cầm súng bảo vệ quê hương:
“Cháu chiến đấu hôm nay Bà ơi, cũng vì bà
Vì lòng yêu Tổ quốc Vì tiếng gà cục tác
Vì xóm làng thân thuộc Ổ trứng hồng tuổi thơ.”
khổ thơ cuối như khái quát sức nặng toàn bài. Giọng thơ vẫn nhẹ nhàng nhưng mỗi lần điệp
từ vì được lặp lại, dường như cảm xúc lại lắng sâu thêm để tìm về với ngọn nguồn gần gũi và
thiêng liêng nhất. Những yếu tố tạo nên động lực của lòng quyết tâm chiến đấu ở người cháu
qua từng dòng thơ mỗi lúc một thu hẹp lại về phạm vi: Tổ quốc – xóm làng – người bà – tiếng
gà, ổ trứng đã nói lên một quy luật tình cảm vô cùng giản dị: tình cảm gia đình làm sâu sắc
thêm tình yêu quê hương, đất nước và sự thống nhất giữa hai tình cảm cao đẹp này là cội
nguồn sức mạnh tinh thần của mỗi người lính. Lòng yêu nước cũng không phải là cái gì xa xôi,
lớn lao hay trừu tượng. Đó có thể chỉ là yêu một bếp lửa ấp iu như Bằng Việt; yêu một tiếng
gà cục tác, một ổ rơm trứng hồng như Xuân Quỳnh hay yêu con phố, dòng sông như I-li-a Ê-
ren-bua chẳng hạn.
Bài thơ được mở đầu bằng tiếng gà trưa và kết thúc lại trở về với tiếng gà, đó là kết cấu đầu
cuối tương ứng nhằm khái quát nội dung của bài. Ta chợt nhận ra một chân lý sâu sắc: Lòng
yêu nhà, yêu làng xóm, yêu miền quê trở nên lòng yêu Tổ quốc. “Tiếng gà trưa” là một bài thơ
hay của Xuân Quỳnh. Bằng lối thơ nhẹ nhàng kết hợp tự sự, tả đồng thời mỗi đoạn thơ đều
gợi ra những kỉ niệm từ tiếng gà gây lên một cảm xúc lắng đọng trong tâm hồn người đọc. Bài
thơ là tình yêu của người cháu đối với người bà đồng thời cũng thể hiện tấm lòng yêu nước
cao quý.