विज्ञान, प्रविधि तथा नवप्रवर्तन नीति, २०७६

लाई कार्यान्वयन गर्न तयार गरिएको

रणनीतिक कार्ययोजना, २०७७

शिक्षा विज्ञान तथा प्रविधि मन्त्रालय

सिंहदरबार काठमाडौं

२०७७

विषय सूची
भूमिका....................................................................................................... 4
विज्ञान, प्रविधि तथा नवप्रवर्तन नीति, २०७६ लाई कार्यान्वयन गर्न तयार गरिएको रणनीतिक
कार्ययोजना, २०७७..........................................................................................7
विज्ञान सम्बन्धी सचेतना प्रवर्द्धन.............................................................................7
मौलिक तथा परम्परागत ज्ञान र प्रविधिको प्रवर्द्धन............................................................8
विद्यालयस्तरमा वैज्ञानिक सिकाई विधिको प्रवर्द्धन र विज्ञान शिक्षाको सुदृढीकरण...........................11
प्राविधिक तथा व्यवसायिक धारतर्फ विद्यार्थीहरुको आकर्षण वृद्धि गर्न विद्यालयस्तर देखि नै प्रारम्भिक
सीपमूलक तालिम संचालन गर्ने............................................................................17
उच्च शिक्षामा विज्ञान तथा प्रविधि सम्बन्धी अध्ययन तथा अनुसन्धानलाई गुणस्तरीय बनाउने..............19
अनुसन्धान तथा विकास कार्यको प्रभावकारिता अभिवृद्धि गर्ने..............................................28
अनुसन्धान तथा विकासमा उदीयमान प्रविधिको प्रयोग र प्रवर्द्धन गर्ने.......................................32
अनुसन्धानकर्ता तथा अनुसन्धान संस्थाहरुको प्रवर्द्धन......................................................37
नवप्रवर्तन तथा उद्यमशीलता प्रवर्द्धन र औद्योगिक दक्षताको अभिवृद्धि.....................................41
सार्वजनिक निकायहरुमा विज्ञान प्रविधि सम्बन्धी अनुसन्धान कार्यको प्रवर्द्धन...............................47
विद्यमान कानूनी व्यवस्थामा परिमार्जन.....................................................................50
विद्यमान संरचनाहरुको पुनर्संचना..........................................................................56
नयाँ संरचनाहरुको विकास तथा संचालन...................................................................59
सूचना प्रणाली विकास.................................................................................... 63
कार्ययोजनाको कार्यान्वयन, अनुगमन तथा मूल्याङ् कन....................................................65
अनुसूची.................................................................................................... 66
विभाग प्रविधि विभागको कार्यक्षेत्र.........................................................................66
राष्ट्रिय विज्ञान परिषदको कार्यक्षेत्र..........................................................................68
बहुविधागत अनुसन्धान के न्द्रको कार्यक्षेत्र..................................................................69
कार्ययोजना कार्यन्वयनको अनुगमन तथा मुल्यांकनका लागि गठित संयन्त्र..................................70
वैज्ञानिक अनुसन्धान प्रविधि विकास तथा नवप्रवर्तन सम्बन्धी कार्यहरु सम्पादन हुने विधि एवं प्रणाली......71

2
कार्ययोजनाका उपप्रणालीहरु एवं नीतिका बुँदाहरु (उद्देश्य, नीति, रणनीति तथा कार्यनीति) बीचको
अर्न्तसम्बन्ध.............................................................................................. 72
कार्ययोजना कार्यान्वयनको १० वर्षको अवधिको लागि प्रक्षेपित आर्थिक दायित्व...........................74

3
 भूमिका

नेपाल सरकारबाट मिति २०७६।०५।२६ मा स्वीकृ त भएको राष्ट्रिय विज्ञान प्रविधि तथा
नवप्रवर्तन नीतिले उत्पादन र उत्पादकत्व वृद्धि, दिगो विकास एवं सामाजिक-आर्थिक
रुपान्तरणका माध्यमबाट समृद्धि हासिल गर्नका लागि वैज्ञानिक अनुसन्धान, प्रविधि विकास र
नवप्रवर्तनलाई एक प्रमुख आधारको रुपमा अंगीकार गरेको छ। नीतिले विभिन्न रणनीति
तथा कार्यनीतिहरु मार्फ त अनुसन्धान र विकासलाई क्रियाशील एवं परिणाममुखी बनाउने
तथा उद्यमशीलतासँग आवद्ध गराउने लक्ष्य लिएको छ। यी रणनीति तथा कार्यनीतिहरुको
कार्यान्वयनको लागि एक विस्तृत रणनीतिक कार्ययोजनाको खाँचो महसुस गरिएकोले
सरोकारवाला संस्था तथा विज्ञहरुसँगको परामर्शमा यो कार्ययोजना तयार गरिएको छ।

नीतिका बुँदाहरुमा व्यवस्था भएका विषयवस्तु बहुआयामिक प्रकृ तिका भएका हुँदा
कार्ययोजना तयार गर्ने प्रयोजनको लागि यी सबै आयामहरु समेट्ने गरी एक सम्पूर्ण प्रणाली
(ecosystem) विकास गर्ने मोडेल अवलम्बन गरिएको छ। नीतिले सम्बोधन गर्न खोजेका
विभिन्न आयामहरुलाई यस प्रणालीभित्र छु ट्टा-छु ट्टै उपप्रणालीहरुको रचना गरी स्पष्ट पार्ने
प्रयास गरिएको छ। उपप्रणालीहरु अन्तर्गत कार्यक्रमहरु समावेश गर्दा विभिन्न विषयगत
सार्वजनिक निकाय, विश्वविद्यालय तथा निजी क्षेत्रका संस्थाहरुले गर्ने वैज्ञानिक अनुसन्धान,
प्रविधि-विकास तथा नवप्रवर्तन एवं उद्यमशीलता प्रवर्द्धनका प्रयासहरुलाई दिशा निर्देश गर्ने ,
टेवा पुर्‍याउने र समन्वय गर्ने उद्देश्य राखिएको छ। यो उद्देश्य पूर्तिका लागि प्रदेश सरकार
र स्थानीय तहहरुबाट सम्पादन हुने क्रियाकलापहरुलाई पनि कार्ययोजनामा औंल्याइएको
छ।

मूलभुत रुपमा कार्ययोजनाको उद्देश्य विषयगत निकायहरुबाट हुने अनुसन्धान वा प्रविधि

विकास तथा उपयोग सम्बन्धी कार्यक्रमहरु समेट्नु नभई यस्ता सबै निकाय एवं
सरोकारवाला संस्थाहरुको अनुसन्धान वा प्रविधिको विकास एवं उपयोग गर्ने क्षमता
विकासका लागि आवश्यक वातावरण तयार गरिदिनु र ती निकाय/संस्थाहरुलाई यो दिशामा
उत्प्रेरित गरी क्रियाशील बनाउन मद्दत गर्नु मात्र हो। कार्ययोजनाले अनुसन्धान तथा विकास
गर्ने मुख्य थलो विश्वविद्यालयहरुलाई नै बनाउने र राष्ट्रिय आवश्यकता एवं प्राथमिकता
अनुरुप के ही विशिष्टीकृ त अनुसन्धान संस्थाहरु सञ्चालन गर्ने लक्ष्य राखेको छ। सोही

4
आधारमा विश्वविद्यालयहरुको विज्ञान-प्रविधि सम्वद्ध संकाय/विभागहरुको सुदृढीकरण गर्ने र
तिनलाई क्रमशः राष्ट्रिय उत्कृ ष्टताका के न्द्रको रुपमा रुपान्तरण गर्ने कार्यक्रम यस
कार्ययोजनामा समेटिएको छ।

विज्ञान-प्रविधि एवं नवप्रवर्तनको विकास सम्बन्धी प्रणाली (ecosystem) लाई पूर्णता दिन
के ही आधारभूत उपप्रणालीहरुको आवश्यकता महसुस गरी वैज्ञानिक सचेतना अभिवृद्धि,
मौलिक ज्ञान तथा परम्परागत प्रविधिको प्रवर्द्धन, विद्यालयस्तरमा वैज्ञानिक सिकाई विधिको
प्रवर्द्धन जस्ता आयामहरुलाई पनि छु ट्टाछु ट्टै रुपमा सम्बोधन गरिएको छ। साथै एक्‍काइसौं
शताब्दीका आवश्यकता तथा चुनौतीहरुलाई सम्बोधन गर्ने गरी अनुसन्धान र विकासमा
उदीयमान प्रविधिहरुको प्रयोग र प्रवर्द्धन गर्ने विषयलाई पनि कार्ययोजनाले समेटेको छ।

विज्ञान प्रविधि तथा नवप्रवर्तन नीति, २०७६ ले नवप्रवर्तन तथा उद्यमशीलता विकासमा
विशेष जोड दिएको हुँदा दिगो विकासका लक्ष्यहरु (SDGS) ले अंगीकार गरेका तत्सम्बन्धी
लक्ष्यहरुलाई समेत टेवा पुग्ने गरी कार्यक्रमहरु तय गरिएका छन्। यी कार्यक्रमहरु मार्फ त
सरकार, निजी क्षेत्र एवं विश्वविद्यालयबीचको सहकार्य एवं समन्वयलाई विशेष रुपले जोड
दिइएको छ।

कार्ययोजना कार्यान्वयन गर्ने प्रयोजनको लागि आवश्यक संस्थागत पुनर्संरचना एवं नयाँ
संस्थाहरुको स्थापना एवं विकास सम्बन्धी छु ट्टाछु ट्टै उपप्रणालीहरु पनि यस कार्ययोजनामा
समेटिएका छन् । विज्ञान प्रविधि र नवप्रवर्तनको क्षेत्रमा हुने कार्यहरु प्रवर्द्धन गर्न र
समन्वयका कार्यहरु गर्न नीतिले परिकल्पना गरेबमोजिम एक छु ट्टै विभागको व्यवस्था
गरिएको छ। उक्त विभागको कार्यक्षेत्रलाई अनुसूची-१ मा विस्तृतीकरण गरिएको छ।
वैज्ञानिक अनुसन्धान तथा विकास र नवप्रवर्तन सम्बन्धी कार्यहरुको नियमन गर्न एवं यी
कार्य प्रवर्द्दनको लागि छु ट्टै कोष व्यवस्थापन गर्न राष्ट्रिय विज्ञान परिषद्को व्यवस्था गरिएको
छ उक्त परिषद्को कार्यक्षेत्रलाई अनुसूची-२ मा स्पष्ट पारिएको छ।

अनुसूची-३ मा राष्ट्रिय आवश्यकता तथा प्राथमिकताका क्षेत्रमा अनुसन्धान गर्नका लागि

नेपाल सरकारको के न्द्रीय अनुसन्धान संस्थाको रुपमा प्रस्ताव गरिएको बहुविधागत
अनुसन्धान के न्द्रको भूमिका स्पष्ट गरिएको छ। अनुसूची-४ मा कार्ययोजनाको अनुगमन
तथा मुल्यांकनका लागि गठित उच्चस्तरीय संयन्त्र प्रस्तुत गरिएको छ । अनुसूची-५ मा

5
वैज्ञानिक अनुसन्धान, प्रविधि विकास तथा नवप्रवर्तनका कार्यहरुको सम्पादनका लागि यस
कार्ययोजनाले परिकल्पना गरेको विधिलाई स्पष्ट पारिएको छ। अनुसूची-६ ले कार्ययोजनाका
उपप्रणालीहरु तथा नीतिका विभिन्न बुँदाहरु बीचको अन्तरसम्बन्धलाई स्पष्ट पार्ने प्रयास
गरेको छ। अनुसूची-७ मा कार्ययोजना कार्यान्वयनको लागि १० वर्षको अवधिमा व्यहोर्नु पर्ने
आर्थिक दायित्व प्रक्षेपण गरिएको छ।

बहुआयामिक क्षेत्रहरु समेट्ने कार्ययोजना भएको हुनाले सम्बन्धित सबै पक्षको निरन्तर
सहकार्य र समन्वयात्मक प्रयासबाट यो कार्ययोजना कार्यान्वयन गर्ने लक्ष्य लिइएको छ।
कार्ययोजनाको कार्यान्वयनबाट नेपालमा विज्ञान, प्रविधि र नवप्रवर्तनका क्षेत्रको व्यापक रुपले
रुपान्तरण गरी ज्ञान तथा प्रविधिमा आधारित अर्थतन्त्रको विकासतर्फ देशलाई उन्मुख
गराउने आशा गरिएको छ। देश विकासको भावी मार्गचित्र कोर्दा वा महत्वपूर्ण योजनाहरु
निर्माण गर्दा समेत यो कार्ययोजना उपयोगी हुने विश्वास गरिएको छ।

6
विज्ञान, प्रविधि तथा नवप्रवर्तन नीति, २०७६ लाई कार्यान्वयन गर्न तयार गरिएको रणनीतिक कार्ययोजना, २०७७
कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०

क विज्ञान सम्बन्धी सचेतना प्रवर्द्धन

वैज्ञानिक चेतना अभिवृद्धि गर्न र अन्धविश्वास तथा
विज्ञान पार्क संचालन गर्ने
कु रीतिहरु हटाउन सामाजिक संजालको प्रयोगका साथै प्रदेश सरकार, स्थानीय तह,
१ संस्थाहरु, विज्ञानसंग आवद्ध      
वृत्तचित्र तथा रेडियो कार्यक्रमहरु, सडक नाटक जस्ता विज्ञान प्रविधि विभाग
संघसंस्थाहरु
कार्यक्रमहरु संचालन गर्ने ।
राजनीति, संचार क्षेत्र, उद्योग व्यवसाय र प्राज्ञिक क्षेत्रका
उच्च तहको नेतृत्वलाई एउटै मञ्चमा ल्याइ विज्ञान शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
२ विज्ञान प्रविधि विभाग वर्षमा २ पटक
प्रविधिलाई प्राथमिकता दिने विषयमा उच्चस्तरीय सम्वाद मन्त्रालय
गर्ने ।
पत्रकार तथा संचारकर्मीहरुका लागि के न्द्रीय तथा प्रादेशिक
विज्ञान प्रविधि विभाग, प्रदेश शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
३ स्तरमा विज्ञान प्रविधि सम्बन्धी विषयमा प्रशिक्षण तथा वर्षमा २ पटक
सरकार मन्त्रालय
कार्यशाला आयोजना गर्ने ।
विज्ञान प्रविधि सम्बन्धी शिक्षाको महत्वका सम्बन्धमा
४ महिला वैज्ञानिक, आमा समूह तथा छात्राहरु बीच अन्तर्कृ या प्रदेश सरकार, स्थानीय तह विज्ञान प्रविधि विभाग वर्षमा २ पटक
कार्यक्रमहरु संचालन गर्ने ।

7
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०

नेपाल विज्ञान तथा प्रविधि

शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि प्रज्ञा प्रतिष्ठान,
राष्ट्रिय विज्ञान दिवसलाई थप प्रभावकारी रुपमा मनाउन
मन्त्रालय, विज्ञान प्रविधि विश्वविद्यालयहरु,
५ प्रदेश तथा स्थानीय तहमा अन्तर्कृ या, प्रवर्द्धनात्मक तथा      
विभाग , स्थानीय सरकार, विद्यालयहरु, विज्ञान शिक्षक
प्रतियोगितात्मक कार्यक्रमहरु संचालन गर्ने ।
प्रदेश सरकार समाज, व्यवसायिक
समाजहरु

स्थानीय तहहरुमा विद्यालयस्तरीय प्रतियोगितात्मक विज्ञान प्रदेश सरकार, विज्ञान प्रविधि

६ मेला तथा प्रदर्शनीहरु आयोजना गर्ने र यस्ता प्रदर्शनीहरुमा स्थानीय तह विभाग विज्ञान शिक्षक      
अभिभावकहरुलाई समेत सहभागी गराउने व्यवस्था गर्ने । समाज, विद्यालयहरु

ख मौलिक तथा परम्परागत ज्ञान र प्रविधिको प्रवर्द्धन

उच्च मूल्यका स्थानीय उत्पादन तथा मौलिक ज्ञान र सीपमा
नेपाल विज्ञान तथा प्रविधि उद्योग वाणिज्य तथा आपूर्ति
७ आधारित वस्तुहरुको पहिचान गरी तिनको प्रलेखीकरण गर्ने  
प्रज्ञा प्रतिष्ठान, प्रदेश सरकार मन्त्रालय
।
प्राविधिक शिक्षा तथा
परम्परागत ज्ञान तथा मौलिक सीपसंग सम्बन्धित थप नेपाल विज्ञान तथा प्रविधि
८ व्यवसायिक तालिम परिषद्,  
विधाहरुको पहिचान गर्ने । प्रज्ञा प्रतिष्ठान
स्थानीय तह

8
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०

उच्च मूल्यका स्थानीय उत्पादन र मौलिक ज्ञान तथा सीपमा नेपाल विज्ञान तथा प्रविधि
आधारित वस्तुहरुको गुणस्तरीयता र उत्पादन दक्षता प्रज्ञा प्रतिष्ठान, घरेलु तथा उद्योग वाणिज्य तथा आपूर्ति
९  
अभिवृद्धि गर्ने प्रविधि विकास गरी व्यवसायीकरणका लागि साना उद्योगहरु, नेपाल घरेलु मन्त्रालय, प्रदेश सरकार
नमूना (Pilot) कार्यक्रम संचालन गर्ने । तथा साना उद्योग महासंघ

उद्योग वाणिज्य तथा आपूर्ति

घरेलु तथा साना उद्योगहरु,
नमूना (Pilot) कार्यक्रमहरुको सिकाईको आधारमा मन्त्रालय, प्रदेश सरकार,
९.१ नेपाल घरेलु तथा साना उद्योग    
व्यवसायीकरणको कार्यलाई विस्तार गर्ने नेपाल विज्ञान तथा प्रविधि
महासंघ
प्रज्ञा प्रतिष्ठान,
परम्परागत/मौलिक उत्पादनको गुणस्तर सुनिश्चितता र नेपाल गुणस्तर तथा नापतौल नेपाल विज्ञान तथा प्रविधि
१०  
व्यवसायीकरणका लागि स्तर तथा मापदण्ड तयार पार्ने । विभाग प्रज्ञा प्रतिष्ठान, प्रदेश सरकार
मौलिक उत्पादनहरुको गुणस्तर परीक्षण तथा प्रमाणीकरण नेपाल विज्ञान तथा प्रविधि
११ प्रदेश सरकार    
लागि प्रदेशस्तरीय इकाईहरु संचालन गर्ने । प्रज्ञा प्रतिष्ठान
परम्परागत प्रविधि तथा मौलिक ज्ञानलाई थप विकास गर्न नेपाल विज्ञान तथा प्रविधि
प्रदेश सरकार, स्थानीय तह,
१२ तालिम, कार्यशाला, प्रविधि हस्तान्तरण लगायतका प्रज्ञा प्रतिष्ठान, नेपाल घरेलु      
युनेस्को आयोग
कार्यक्रमहरु सञ्चालन गर्ने । तथा साना उद्योग महासंघ

9
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०
परम्परागत प्रविधि तथा मौलिक ज्ञानसंग सम्बन्धित नेपाल विज्ञान तथा प्रविधि
१३ उत्पादनहरुको व्यावसायीकरणमा सहयोग पुर्याउनका लागि प्रज्ञा प्रतिष्ठान, नेपाल घरेलु प्रदेश सरकार, स्थानीय तह      
प्रदर्शनीहरु सञ्चालन गर्ने । तथा साना उद्योग महासंघ

राष्ट्रिय सीपमूलक योग्यता प्रारूपको ढाँचा (National

Vocational Qualification Framework, NVQF) शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
संघीय मामला तथा सामान्य
अनुसार परम्परागत सीप (Indigenous Skill) को मापदण्ड मन्त्रालय; प्राविधिक शिक्षा
१४ प्रशासन मन्त्रालय, लोक 
तथा स्तर निर्धारण गर्ने र सम्बन्धित पेशामा रोजगारीको तथा व्यावसायिक तालिम
सेवा आयोग
लागि प्रमाणपत्रको समकक्षता सम्बन्धी कानूनी व्यवस्था गर्ने परिषद्
।

शिक्षा,विज्ञान तथा प्रविधि

परम्परागत ज्ञान तथा मौलिक सीपहरु सम्बन्धी पेशामा नेपाल विज्ञान तथा प्रविधि मन्त्रालय, प्राविधिक शिक्षा
१५ आवद्ध उद्यमीहरुलाई औजार, उपकरण आदि सामाग्रीहरु प्रज्ञा प्रतिष्ठान, स्थानीय तह, तथा व्यावसायिक तालिम    
अनुदानको रुपमा प्रदान गर्ने । प्रदेश सरकार परिषद्, नेपाल घरेलु तथा
उद्योग महासंघ

10
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०

विश्वविद्यालयहरु, कृ षि तथा
मौलिक, परम्परागत तथा स्थानीय (रैथाने) कृ षि
नेपाल कृ षि अनुसन्धान पशुपंक्षी विकास मन्त्रालय,
१६ उत्पादनहरुको पहिचान गरी अन्तराष्ट्रियस्तरमा बौद्धिक      
परिषद्, उद्योग विभाग उद्योग वाणिज्य तथा आपूर्ति
सम्पत्ति अधिकारका लागि कु टनीतिक तहमा समन्वय गर्ने ।
मन्त्रालय, परराष्ट्र मन्त्रालय

ग विद्यालयस्तरमा वैज्ञानिक सिकाई विधिको प्रवर्द्धन र विज्ञान शिक्षाको सुदृढीकरण

शिक्षा,विज्ञान तथा प्रविधि

परम्परागत मौलिक ज्ञान, प्रविधि तथा सीप सम्बन्धी
पाठ्यक्रम विकास के न्द्र मन्त्रालय, नेपाल विज्ञान तथा
१८ विषयहरु विद्यालय स्तरको पाठ्यक्रममा प्राथमिक तहदेखि  
स्थानीय तह प्रविधि प्रज्ञा प्रतिष्ठान,
नै समावेश गर्ने ।
युनेस्को आयोग
विद्यालय तहको सिकाइ तथा परीक्षाहरुमा व्यवहारिक तथा राष्ट्रिय परीक्षा बोर्ड, शिक्षा
शैक्षिक गुणस्तर परीक्षण
१९ दैनिक जीवनसंग सम्बन्धित समस्याहरु समावेश गराई तथा मानव श्रोत विकास      
के न्द्र, शिक्षक समाजहरु
विद्यार्थीको विश्लेषणात्मक क्षमता अभिवृद्धि गर्ने । के न्द्र, विद्यालयहरु
सार्वजनिक माध्यामिक विद्यालयहरुमा सुविधा सम्पन्न शिक्षा तथा मानव श्रोत
२० विद्यालयहरु, स्थानीय तह      
प्रयोगशालाहरुको व्यवस्था गर्ने । विकास के न्द्र

11
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०
सार्वजनिक विद्यालयहरुमा अन्तर्कृ यात्मक सिकाई सामाग्री
शिक्षा तथा मानव श्रोत
२१ (Digital/ Intractive Learning Kits) को उपलब्धता विद्यालयहरु, स्थानीय तह     
विकास के न्द्र
सुनिश्चित गर्ने
विज्ञान तथा गणित विषयका शिक्षकहरुको क्षमता
प्रदेश सरकार, शिक्षक तालिम शिक्षा तथा मानव श्रोत
२२ अभिवृद्धिको लागि क्यालेन्डर बनाई नियमित रुपमा तालिम,      
के न्द्र विकास के न्द्र
पुनर्ताजगी कार्यशालाहरु संचालन गर्ने ।
विज्ञान तथा गणित विषयका शिक्षकहरुको रिक्त दरवन्दीमा
शिक्षक सेवा आयोग, शिक्षा शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
२३ पदपूर्ति गरी थप आवश्यक दरवन्दी सृजना गर्ने सम्बन्धमा 
तथा मानव श्रोत विकास के न्द्र मन्त्रालय, स्थानीय तहहरु
अध्ययन गर्ने ।

शिक्षक सेवा आयोग, शिक्षा शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि

२३.१ अध्ययनको निश्कर्षको आधारमा पदपूर्ति गर्ने । 
तथा मानव श्रोत विकास के न्द्र मन्त्रालय, स्थानीय तहहरु

नमूना विद्यालयहरुका विज्ञान तथा गणित विषयका

शिक्षकहरुले भर्चुअल वा भौतिक रुपमा उपस्थित भई अन्य स्थानीय तह, शिक्षा तथा प्रदेश सरकार, विद्यालयहरु,
२४      
विद्यालयहरुमा शिक्षण सिकाईलाई प्रभावकारी बनाउन मानव श्रोत विकास के न्द्र शिक्षक समाजहरु
सहयोग गर्ने व्यवस्था मिलाउने ।

12
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०
विभिन्न विद्यालयका विज्ञान तथा गणित विषयका
शिक्षकहरुको क्षमता अभिवृद्धि लागि नजिकका नमूना स्थानीय तह, शिक्षा तथा प्रदेश सरकार, विद्यालयहरु,
२५      
विद्यालयहरुमा भएका सुविधाहरुको प्रयोग गर्ने व्यवस्था मानव श्रोत विकास के न्द्र शिक्षक समाजहरु
मिलाउने ।
स्थानीय तहको नमूना विद्यालयलाई आधार बनाई स्थानीय
२६ तहका सबै विद्यालयका विज्ञान तथा गणित विषयका नमूना विद्यालय, स्थानीय तह शिक्षक समाजहरु  
शिक्षकहरुको संजाल बनाउने ।
गैरआवासीय नेपाली तथा स्वयंसेवी विदेशी विज्ञान तथा
परराष्ट्र मन्त्रालय,
गणित विषयका शिक्षकहरुको विद्यालय तहमा आदान प्रदान स्थानीय तह, शिक्षा तथा
२७ गैरआवासीय नेपाली 
गर्ने कार्यलाई थप प्रभावकारी र सहज बनाउन आवश्यक मानव श्रोत विकास के न्द्र
संस्थाहरु, विद्यालयहरु
कानूनी व्यवस्था गर्ने ।
२८ सार्वजनिक माध्यामिक विद्यालयहरुमा Makerspace सहितको STEAM Center स्थापना गरी विद्यार्थीहरुलाई नवप्रवर्तनात्मक कृ याकलापहरुमा आवद्ध गराउने
नमूनाको रुपमा एक विद्यालयमा STEAM Center निर्माण शिक्षा तथा मानवश्रोत शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
२८.१ 
गर्ने । विकास के न्द्र मन्त्रालय
थप STEAM Center स्थापनाका लागि विद्यालय शिक्षा तथा मानवश्रोत शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
२८.२ 
छनौटको मापदण्ड तयार गर्ने । विकास के न्द्र मन्त्रालय

13
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०
शिक्षा,विज्ञान तथा प्रविधि
सबै महानगरपालिका तथा उपमहानगरपालिकाहरुका सम्बन्धित विद्यालय, स्थानीय
२८.३ मन्त्रालय, शिक्षा तथा मानव  
कम्तीमा एक विद्यालयमा STEAM Center स्थापना गर्ने तह
श्रोत विकास के न्द्र
शिक्षा,विज्ञान तथा प्रविधि
हरेक जिल्लाबाट कम्तीमा एक वटा विद्यालय समेट्ने गरी सम्बन्धित विद्यालय, स्थानीय मन्त्रालय, शिक्षा तथा मानव
२८.४    
१०० वटा विद्यालयमा STEAM Center स्थापना गर्ने । तह श्रोत विकास के न्द्र, युनेस्को
आयोग

विज्ञान प्रविधि विभाग, शिक्षा

STEAM Center संचालन तथा प्रयोग सम्बन्धी क्षमता सम्बन्धित विद्यालय, स्थानीय तथा मानव श्रोत विकास
२८.५     
विकासका लागि तालिम कार्यक्रम संचालान गर्ने । तह के न्द्र, शिक्षक समाजहरु,
युनेस्को आयोग

विज्ञान प्रविधि विभाग, शिक्षा

सार्वजनिक माध्यमिक विद्यालयहरुको समूह (Cluster) सम्बन्धित विद्यालय, स्थानीय
२८.६ तथा मानव श्रोत विकास     
बनाई Science and Innovation Club संचालन गर्ने । तह
के न्द्र, शिक्षक समाजहरु

14
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०

शिक्षा तथा मानव श्रोत

शिक्षक तथा विद्यार्थीहरुलाई उपयोगी हुने STEAM विकास के न्द्र, शिक्षक
शिक्षा तालिम के न्द्र, प्रदेश
२८.९ सम्बन्धी पुस्तिका (Manual) तथा श्रव्यदृष्य सामाग्रीहरु समाजहरु, युनेस्को आयोग,  
सरकार
विकास गर्ने । नीजि तथा गैह्र सरकारी
संस्थाहरु

विद्यालयस्तरीय विज्ञान सम्वन्धी हाजिरीजवाफ (Science शिक्षा तथा मानव श्रोत

२९ Quiz), प्रवचन कार्यक्रम (Talk Program) निरन्तर विद्यालय, स्थानीय तह विकास के न्द्र, शिक्षक      
आयोजना गर्ने । समाजहरु
विज्ञान सम्बन्धी विभिन्न कार्यक्रमहरु (मेला, प्रवचन,
शिक्षा तथा मानव श्रोत
सम्मेलन आदि) आयोजनाको लागि शिक्षक तथा स्थानीय स्थानीय तह, प्रदेश सरकार,
३० विकास के न्द्र, शिक्षक      
तहका पदाधिकारीहरुको क्षमता अभिवृद्धि गर्न तालिम र विद्यालयहरु
समाजहरु
कार्यशालाको आयोजना गर्ने ।

शिक्षा तथा मानव श्रोत

विज्ञान सम्बन्धी ओलम्पियाडहरुमा माध्यमिक स्तरका विकास के न्द्र, स्थानीय तह,
३१ विज्ञान-प्रविधि विभाग      
प्रतिभाशाली विद्यार्थीहरुलाई सहभागी गराउने । प्रदेश सरकार, व्यवसायिक
समाजहरु

15
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०

विज्ञान र गणित विषयका प्रतिस्पर्धी विद्यार्थीहरुलाई महिला

३२ सहभागिता सुनिश्चित हुने गरी छात्रवृत्ति तथा पुरस्कारको विद्यालयहरु स्थानीय तह, प्रदेश सरकार      
व्यवस्था गर्ने ।

शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि

विज्ञान प्रविधि सम्बन्धी विषयमा उच्च शिक्षा उत्तीर्ण
मन्त्रालय, शिक्षा तथा मानव
युवाहरुलाई स्वयंसेवक तथा Intern का रुपमा विज्ञान प्रविधि विभाग,
३३ श्रोत विकास के न्द्र, प्रदेश      
विद्यालयहरुमा गई अध्यापन गराउन प्रोत्साहनका लागि विद्यालयहरु
सरकार, स्थानीय तह,
कानूनी व्यवस्था गर्ने र यस सम्बन्धी कार्यक्रम संचालन गर्ने ।
युनेस्को आयोग

प्रदेश तथा पालिका स्तरमा एक-एक जना उत्कृ ष्ट महिला र विज्ञान प्रविधि विभाग, शिक्षा
३४ पुरुष विज्ञान तथा गणित शिक्षकहरुलाई प्रोत्साहन स्वरुप प्रदेश सरकार, स्थानीय तह तथा मानव श्रोत विकास      
पुरस्कारको व्यवस्था गर्ने । के न्द्र, विज्ञान शिक्षक समाज

16
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०
प्राविधिक तथा व्यवसायिक धारतर्फ विद्यार्थीहरुको आकर्षण वृद्धि गर्न विद्यालयस्तर देखि नै प्रारम्भिक सीपमूलक तालिम संचालन
घ
गर्ने

कक्षा ९ देखि १२ सम्मका विद्यार्थीहरुको सीप विकासका शिक्षा तथा मानवश्रोत

लागि नजिकको तालिम प्रदायक संस्थासंगको समन्वयमा विकास के न्द्र, प्राविधिक
सम्बन्धित विद्यालय, स्थानीय
३५ छोटो अवधिका प्राविधिक तथा व्यवसायिक तालिम शिक्षा तथा व्यावसायिक      
तह, पाठ्यक्रम विकास के न्द्र,
कार्यक्रम संचालन गर्ने र सो बापत निश्चित पाठ्यभार तालिम परिषद् , तालिम
(Credit) निर्धारणको व्यवस्था गर्ने । प्रदायक संघसंस्थाहरु

सम्बन्धित विद्यालय,
SEE परीक्षा दिएर बसेका विद्यार्थीका लागि छोटो
प्राविधिक शिक्षा तथा
३६ अवधिका प्राविधिक तथा व्यवसायिक तालिम कार्यक्रम स्थानीय तह
व्यावसायिक तालिम परिषद्,      
संचालन गर्ने ।
तालिम प्रदायक संघसंस्थाहरु

कक्षा १० का विद्यार्थीहरु तथा अभिभावकहरुलाई प्राविधिक शिक्षा तथा

३७ प्राविधिक तथा व्यवसायिक धारतर्फ को शिक्षा सम्बन्धमा विद्यालयहरु, स्थानीय तह व्यावसायिक तालिम परिषद्,      
परामर्श प्रदान गर्ने । तालिम प्रदायक संघसंस्थाहरु

ङ प्राविधिक तथा व्यवसायिक शिक्षाको सबलिकरण

17
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०
विद्यालय तथा शिक्षालयहरुमा संचालित प्राविधिक शिक्षा शिक्षा विज्ञान तथा प्रविधि
सम्बन्धी कार्यक्रमहरु र सोमा प्रयोगात्मक कक्षा संचालनको विद्यालयहरु, शिक्षालयहरु, मन्त्रालय, प्राविधिक शिक्षा
३८  
अवस्थाको अनुगमन तथा मूल्यांकन गरी आवश्यक स्थानीय तह, प्रदेश सरकार तथा व्यावसायिक तालिम
सुधारको व्यवस्था गर्ने । परिषद्

विभिन्न निकायहरूबाट संचालन भैरहेका व्यवसायिक तथा

सम्बन्धित मन्त्रालयहरु,
सीपमूलक तालिमहरुको पहिचान तथा ती कार्यक्रमहरूको
शिक्षा विज्ञान तथा प्रविधि प्राविधिक शिक्षा तथा
३९ प्रभावकारिता र सीपमा हुन सक्ने कमी (Skill Gap) का
मन्त्रालय व्यावसायिक तालिम परिषद् ,  
सम्बन्धमा विश्लेषण गरी तालिमहरुलाई थप प्रभावकारी
तालिम प्रदायक संघसंस्थाहरु
बनाउने सम्बन्धमा अध्ययन प्रतिवेदन तयार गर्ने ।

प्राविधिक शिक्षा तथा

शिक्षा विज्ञान तथा प्रविधि
प्राप्त प्रतिवेदनका आधारमा समन्वयात्मक ढंगले कार्यक्रमहरु व्यावसायिक तालिम परिषद् ,
३९.१ मन्त्रालय, सम्बन्धित     
संचालन गर्ने । तालिम प्रदायक
मन्त्रालयहरु
संघसंस्थाहरु,
मदन भण्डारी प्रौद्योगिक विश्वविद्यालयलाई संचालनमा ल्याई
शिक्षा विज्ञान तथा प्रविधि प्राविधिक शिक्षा तथा
३९.२ प्राविधिक तथा व्यवसायिक तालिम प्राप्त जनशक्तिका लागि   
मन्त्रालय व्यावसायिक तालिम परिषद्
उच्चशिक्षाको अवसर सुनिश्चित गर्ने ।

18
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०
च उच्च शिक्षामा विज्ञान तथा प्रविधि सम्बन्धी अध्ययन तथा अनुसन्धानलाई गुणस्तरीय बनाउने
४० उच्च शिक्षामा विज्ञान, प्रविधि तथा इन्जिनियरिङ् ग सम्बन्धी विषयमा भर्ना दर वृद्धि गर्ने गरी पूर्वाधार विकास तथा कार्यक्रमहरु थप गर्ने ।
जनघनत्व तथा प्रादेशिक सन्तुलन हुने गरी विज्ञान/प्रविधि
विश्वविद्यालयहरु,
तथा इन्जिनियरिङ् गका उच्च शिक्षा संस्थाहरु अपुग भएका शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
४०.१ विश्वविद्यालय अनुदान 
स्थानमा सिटहरु थप गर्न Need Identification सहितको मन्त्रालय
आयोग
प्रतिवेदन तयार गर्ने ।
प्राप्त प्रतिवेदनको आधारमा थप हुने नयाँ सिटहरुको लागि विश्वविद्यालयहरु,
शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
४०.२ २५ स्थानमा पूर्वाधार विकास वा सुदृढीकरणको कार्यक्रम विश्वविद्यालय अनुदान     
मन्त्रालय
संचालन गर्ने । आयोग
विश्वविद्यालयहरु,
पूर्वाधार उपलब्ध भएका २५ कलेजहरुमा नयाँ कार्यक्रमहरु शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
४०.३ विश्वविद्यालय अनुदान     
संचालन गर्ने । मन्त्रालय
आयोग
मदन भण्डारी प्राविधिक विश्वविद्यालयलाई संचालनमा ल्याई शिक्षा विज्ञान तथा प्रविधि
४१ अन्य विश्वविद्यालयहरु   
विश्वस्तरको प्राविधिक जनशक्ति विकास गर्ने । मन्त्रालय
४२ इन्जिनियरिङ् ग तथा विज्ञान प्रविधिका विधाहरुमा विश्वस्तरको शिक्षा प्रदान गर्ने तथा अनुसन्धान गर्ने विशिष्टीकृ त उच्च शिक्षा संस्थाहरु विकास तथा संचालन गर्ने ।

19
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०

त्रिभुवन विश्वविद्यालय, ईन्जिनियरिङ् ग अध्ययन संस्थान (ई.

अ. सं.) लाई यस्तो विशिष्टीकृ त संस्थाको रुपमा रुपान्तरण
शिक्षा विज्ञान तथा प्रविधि
४२.१ गर्ने सम्भाव्यताका साथै थप ४ वटा यस्ता संस्थाहरु त्रिभुवन विश्वविद्यालय 
मन्त्रालय
विकासको संभाव्यता अध्ययन गर्ने र संस्थागत खाका
सहितको प्रतिवेदन तयार गर्ने ।
प्रतिवेदन बमोजिम ई.अ.सं. को पुनर्संरचना एवं सुदृढीकरण शिक्षा विज्ञान तथा प्रविधि
४२.२ त्रिभुवन विश्वविद्यालय   
गर्ने मन्त्रालय

प्रधानमन्त्री तथा मन्त्रि

प्रतिवेदन बमोजिम थप संस्थाहरुको स्थापनाको लागि
शिक्षा विज्ञान तथा प्रविधि परिषद्को कार्यालय,
४२.३ विस्तृत परियोजना प्रतिवेदन तयार गर्ने र जग्गा प्राप्ति   
मन्त्रालय भूमिव्यवस्था, सहकारी तथा
लगायतका आवश्यक पूर्वतयारीका कार्यहरु गर्ने ।
गरिवी निवारण मन्त्रालय

चार वटा नयाँ संस्थाहरुको पूर्वाधार विकास गरी संचालनमा शिक्षा विज्ञान तथा प्रविधि परिषद्, राष्ट्रिय योजना
४२.४  
ल्याउने । मन्त्रालय आयोग
विज्ञान, प्रविधि तथा इञ्जिनियरिङ् ग विषयका उच्च
शिक्षाका कार्यक्रमहरु विश्वस्तरको हुने गरी नियमित रुपमा विश्वविद्यालय अनुदान शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
४३  
पाठ्यक्रम परिमार्जन गर्ने तथा गुणस्तरीय पाठ्यपुस्तकहरु आयोग, विश्वविद्यालयहरु मन्त्रालय
प्रयोगको व्यवस्था गर्ने ।

20
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०
विश्वविद्यालय अनुदान
पाठ्यक्रममा नवप्रवर्तन, उद्यमशीलता विकास तथा बौद्धिक
४३.१ विश्वविद्यालयहरु आयोग, शिक्षा, विज्ञान तथा  
सम्पत्ति संरक्षण सम्बन्धी विषयहरु समावेश गर्ने ।
प्रविधि मन्त्रालय

शिक्षा विज्ञान तथा प्रविधि

विज्ञान, प्रविधि तथा इञ्जिनियरिङ् ग संकायका शैक्षिक
मन्त्रालय, विज्ञान-प्रविधि
कार्यक्रमहरु पुनरावलोकन गरी सार्वजनिक तथा निजी
विभाग, अनुसन्धान तथा
४४ क्षेत्रको आवश्यकता अनुसारको उच्च शिक्षाका कार्यक्रमहरु विश्वविद्यालयहरु
विकास इकाईहरु, औद्योगिक      
संचालन गर्नुका साथै उदीयमान प्रविधिका क्षेत्रहरुलाई
प्रतिष्ठानहरु, उद्योग
प्राथमिकतामा राख्ने ।
महासंघहरु
४५ उच्च शिक्षाका क्षेत्रमा प्रदान गरिने अनुदान सम्बन्धी नीति तथा कार्यविधि परिमार्जन गर्ने ।
अनुदान वितरणमा रोजगारी सृजना हुने विज्ञान प्रविधि
विश्वविद्यालय अनुदान शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
४५.१ सम्बन्धि कार्यक्रमहरु संचालन गर्ने उच्च शिक्षाका      
आयोग मन्त्रालय
संस्थाहरुलाई प्राथमिकता दिने ।
क्षमता विकास, प्रयोगशाला सुदृढीकरण, उपकरण
व्यवस्थापन र अनुसन्धानवृत्तिलाई प्राथमिकतामा राखी विश्वविद्यालय अनुदान शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
४५.२      
विनियोजित अनुदान रकम समयमै सदुपयोग हुने सुनिश्चित आयोग मन्त्रालय
गर्ने ।

21
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०
विज्ञान प्रविधि सम्बद्ध विभाग वा अनुसन्धान के न्द्रलाई
शिक्षण वा अनुसन्धान कार्यको प्रभावकारिता सुनिश्चित हुने विश्वविद्यालय अनुदान शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
४५.३      
गरी Block Grant का रुपमा अनुदान उपलब्ध गराउने र आयोग मन्त्रालय
वितरणमुखी प्रवृत्तिको अन्त्य गर्ने ।
विज्ञान/प्रविधि/इञ्जिनियरिङ् ग विषयका उच्च शिक्षामा हुने
विश्वविद्यालय अनुदान शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
४६ सोधपत्रहरुको गुणस्तरीयताका लागि मापदण्ड बनाई लागु  
आयोग, विश्वविद्यालयहरु मन्त्रालय
गर्ने ।
विश्चविद्यालयका विज्ञान प्रविधि सम्बद्ध संकाय तथा
विश्वविद्यालयहरु,
विभागहरुले विदेशी विश्वविद्यालय तथा अनुसन्धान शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
४७ विश्वविद्यालय अनुदान      
के न्द्रहरुसंग सहकार्य गरी वा अन्तर्राष्ट्रिय संजालहरुमा मन्त्रालय
आयोग
आवद्ध भई क्षमता अभिवृद्धि गर्ने ।

नेपाल इञ्जिनियरिङ् ग
विज्ञान/प्रविधि/इन्जिनियरिङ् ग संकायका विभिन्न काउन्सिल, नेपाल मेडिकल
विश्वविद्यालय अनुदान
४८ कार्यक्रमहरुको प्रभावकारिता मापनका लागि सूचकहरु बनाई काउन्सिल, विश्वविद्यालयहरु,  
आयोग
प्रतिस्पर्धा प्रवद्धन गर्ने । शिक्षा विज्ञान तथा प्रविधि
मन्त्रालय

22
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०

विश्वविद्यालयहरुले आफ्ना विज्ञान/प्रविधि/इन्जिनियरिङ् ग सम्वद्ध विभाग तथा अनुसन्धान के न्द्रहरुलाई क्षमता तथा दक्षताको आधारमा क्रमश: राष्ट्रिय स्तरका उत्कृ ष्टताका
४९
के न्द्रहरु (National Center of Excellence) को रुपमा रुपान्तरण गर्दै लैजाने । यस्ता के न्द्रहरुलाई क्रमश: स्वायत्तता प्रदान गर्ने व्यवस्था गर्ने ।

सम्भावित विधाहरुमा राष्ट्रिय उत्कृ ष्टताका के न्द्रहरु

शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि विश्वविद्यालय अनुदान
४९.१ (National Center of Excellence) संचालनको निम्ति 
मन्त्रालय आयोग
सम्भाव्यता अध्ययन गर्ने ।
विश्वविद्यालय अनुदान
४९.२ दश वटा राष्ट्रिय उत्कृ ष्टताका के न्द्रहरु संचालन गर्ने । राष्ट्रिय विज्ञान परिषद्     
आयोग
विज्ञान/प्रविधि/इन्जिनियरिङ् ग सम्बन्धी उच्च शिक्षाका
विश्वविद्यालय अनुदान
५० कार्यक्रमहरुलाई सम्बन्धन दिने मापदण्ड परिमार्जन गरी विश्वविद्यालयहरु 
आयोग
गुणस्तर सुनिश्चित गर्ने ।
विज्ञान/प्रविधि/इन्जिनियरिङ् ग संकाय/संस्थानहरुमा विभिन्न
विश्वविद्यालयहरु,
विधाहरु समेट्ने गरी दश वटा अनवरत शिक्षा के न्द्र शिक्षा विज्ञान तथा प्रविधि
५१ विश्वविद्यालय अनुदान   
(Continuing Education Division) संचालनमा मन्त्रालय
आयोग
ल्याउने ।

23
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०

अनवरत शिक्षा के न्द्र (Continuing Education

Division) मार्फ त प्राध्यापक लगायत सार्वजनिक तथा विश्वविद्यालयहरु,
शिक्षा विज्ञान तथा प्रविधि
५१.१ निजी क्षेत्रका प्रविधिक तथा इन्जिनियरहरुको ज्ञान र क्षमता विश्वविद्यालय अनुदान     
मन्त्रालय
अभिवृद्धि गर्ने । क्षमता अभिवृद्धि कार्यक्रम संचालन गर्दा आयोग
उदीयमान प्रविधिका विषयहरु समेत समावेश गर्ने ।

विज्ञान प्रविधिको क्षेत्रमा प्राध्यापन सेवामा प्रवेश गर्ने विश्वविद्यालयहरुका सेवा

शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
५२ उम्मेद्वारहरुको छनौट/बढुवाको मापदण्ड विश्वस्तरको बनाई आयोगहरु, विश्वविद्यालय 
मन्त्रालय
योग्य उम्मेद्वारहरुको छनौट सुनिश्चित गर्ने । अनुदान आयोग

विश्वविद्यालयहरुले बौद्धिक सम्पत्ति अधिकार

(Intellectual Property Right) सम्बन्धी नीति बनाई विज्ञान प्रविधि विभाग,
विश्वविद्यालयहरु,
५३ लागू गर्ने र सोको कार्यान्वयनको लागि विश्वविद्यालय अनुदान  
अनुसन्धान संस्थाहरु
विज्ञान/प्रविधि/इन्जिनियरिङ् ग संकायहरुमा छु ट्टै इकाईहरु आयोग
संचालन गर्ने ।

प्राध्यापक तथा अनुसन्धानकर्ताहरुका लागि नवप्रवर्तन, विश्वविद्यालय अनुदान

५४ उद्यमशीलता विकास तथा बौद्धिक सम्पत्ति संरक्षण सम्बन्धी विश्वविद्यालयहरु आयोग, शिक्षा, विज्ञान तथा     
गोष्ठी, सेमिनार, कार्यशाला आदि संचालन गर्ने । प्रविधि मन्त्रालय

24
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०

विश्वविद्यालयहरुको के न्द्रीय तथा

विज्ञान/प्रविधि/इन्जिनियरीङ् ग संकायका विभागीय विश्वविद्यालय अनुदान
५५ पुस्तकालयहरुमा सम्पूर्ण आवश्यक अन्तर्राष्ट्रिय अनलाईन विश्वविद्यालयहरु आयोग, शिक्षा, विज्ञान तथा   
(Online) जर्नल तथा सन्दर्भ समाग्रीमा पहुँचको व्यवस्था प्रविधि मन्त्रालय
मिलाउने ।

विभिन्न विश्वविद्यालयका विज्ञान, प्रविधि तथा विश्वविद्यालय अनुदान

इन्जिनियरिङ् ग संकायहरुमामा सात वटा Mathematical आयोग, शिक्षा, विज्ञान तथा
५६ Computing तथा Modeling को लागि सुविधा-सम्पन्न विश्वविद्यालयहरु प्रविधि मन्त्रालय,    
तथा एकीकृ त/साझा प्रयोगशालाहरु विकास तथा संचालन वहुविधागत विज्ञान
गर्ने । अनुसन्धान के न्द्र

विश्वविद्यालयहरुमा रहेका अनुसन्धान के न्द्र तथा

विश्वविद्यालयहरु, शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
प्रयोगशालाहरुको क्षमता अभिवृद्धिका लागि
५७ विश्वविद्यालय अनुदान मन्त्रालय, बहुविधागत   
व्यवसायीकरण एवं स्वायत्तता सम्बन्धी व्यवस्थाका लागि
आयोग विज्ञान अनुसन्धान के न्द्र
आवश्यक नीति तथा कानून तयार गर्ने ।

25
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०

विश्वविद्यालयका विज्ञान/प्रविधि/इन्जिनियरिङ् ग संकायहरुमा

अनुसन्धान र विकासमा उल्लेखनीय कार्य गरेका अवकाश- शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
५८ विश्वविद्यालयहरु 
प्राप्त प्राध्यापकहरुलाई Emeritus Professor को रुपमा मन्त्रालय
कार्य गर्न आवश्यक नीति तथा कानून तयार गर्ने ।

विशिष्ट विधामा अनुसन्धानरत उत्कृ ष्ट वैज्ञानिकहरुलाई

विश्वविद्यालयहरुमा पूर्णकालीन नियुक्ति, Adjunct
शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
Faculty, फे लोसिप पद आदिको व्यवस्था गर्ने । Adjunct
५९ विश्वविद्यालयहरु मन्त्रालय, विश्वविद्यालय  
Faculty, फे लोसिपका लागि गैर आवासीय नेपाली वा
अनुदान आयोग
विदेशी वैज्ञानिकहरुलाई समेत समावेश गराउने व्यवस्था गर्ने
।
६० विज्ञान/प्रविधि संकाय/विभागहरुले नियमित रुपमा सम्मेलनहरु आयोजना गर्ने
विज्ञान/प्रविधि संकाय/विभागहरुमा Graduate
विश्वविद्यालय अनुदान
६०.१ Conference लाई वार्षिक शैक्षिक कार्य तालिकामा विश्वविद्यालयहरु      
आयोग
समावेश गर्ने ।
विज्ञान/प्रविधि संकायहरुले वार्षिक रुपमा राष्ट्रिय स्तरको विश्वविद्यालय अनुदान
६०.२ विश्वविद्यालयहरु      
वैज्ञानिक सम्मेलन आयोजना गर्ने । आयोग

26
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०
विज्ञान/प्रविधि संकायहरुले प्रत्येक दुई-दुई वर्षमा
विश्वविद्यालय अनुदान
६०.३ अन्तर्राष्ट्रिय वा क्षेत्रीय स्तरको वैज्ञानिक सम्मेलन आयोजना विश्वविद्यालयहरु    
आयोग
गर्ने ।
जेहेन्दार तथा आर्थिक रुपले विपन्न विद्यार्थीहरुलाई
शिक्षा,विज्ञान तथा प्रविधि
प्रादेशिक सन्तुलन र महिला सहभागिता सुनिश्चित हुने गरी विश्वविद्यालयहरु, प्रदेश
६१ मन्त्रालय, विज्ञान प्रविधि      
विज्ञान, प्रविधि तथा इन्जिनियरिङ् ग सम्बन्धी उच्च शिक्षामा सरकार, स्थानीय तह
विभाग
स्थान तथा छात्रवृत्तिको व्यवस्था गर्ने ।

विज्ञान प्रविधि सम्बन्धी उच्च शिक्षाका संस्थाहरुमा नियमित

विज्ञान प्रविधि विभाग,
रुपमा कार्यशाला, तालिम, प्रदर्शनी तथा Career
६२ कलेज, विश्वविद्यालयहरु विश्वविद्यालय अनुदान      
Counseling, Job Fair जस्ता प्रवर्द्धनात्मक कार्यक्रम
आयोग
सन्चालन गर्ने ।

विज्ञान प्रविधि सम्बन्धी विषयमा उच्च शिक्षामा अध्ययनरत

शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
विद्यार्थीहरुलाई स्थानीय तहमा गई विज्ञान सम्बन्धी
विश्वविद्यालयहरु, मन्त्रालय, प्रदेश सरकार,
६३ सचेतनामूलक र प्रवर्द्धनात्मक कार्यहरु गर्ने वा विद्यालयहरुमा  
विद्यालयहरु स्थानीय तह विश्वविद्यालय
गई अध्यापन गर्ने कार्यलाई ऐच्छिक विषयका रुपमा
अनुदान आयोग
पाठ्यक्रममा समावेश गर्ने ।

27
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०
छ अनुसन्धान तथा विकास कार्यको प्रभावकारिता अभिवृद्धि गर्ने

प्रधानमन्त्री तथा
सबै संघीय तथा प्रदेश स्तरका मन्त्रालय, विभागहरुमा मन्त्रिपरिषद्को कार्यालय,
सबै संघीय तथा प्रदेश स्तरका
६४ विषयगत क्षेत्रको अनुसन्धान तथा विकासका लागि छु ट्टै अर्थ मन्त्रालय, संघीय  
मन्त्रालय
इकाई सन्चालन गर्ने । मामिला तथा सामान्य
प्रशासन मन्त्रालय

शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि

मन्त्रालय, विज्ञान तथा
इकाईहरुले विषयगत क्षेत्रमा अनुसन्धानको आवश्यकता अनुसन्धान तथा विकास
६४.१ प्रविधि विभाग, नेपाल      
पहिचान गर्ने । इकाईहरु
विज्ञान तथा प्रविधि
अनुसन्धान परिषद्

अनुसन्धान तथा विकास इकाईहरुले सम्बन्धित मन्त्रालय

मातहतका विषयगत अनुसन्धान के न्द्रहरु मार्फ त वा विज्ञान
अनुसन्धान तथा विकास विज्ञान तथा प्रविधि विभाग,
६४.२ प्रविधि विभागको समन्वयमा अन्य अनुसन्धान संस्थाहरुबाट      
इकाईहरु विश्वविद्यालयहरु
अनुसन्धान गर्नको लागि आवश्यक बजेट तथा कार्यक्रम तय
गर्न योजना शाखा/महाशाखालाई सहयोग पुर्याउने ।

28
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०
अनुसन्धान तथा विकास इकाईहरुले विषयगत क्षेत्रमा हुने
अध्ययन, अनुसन्धान तथा पूर्वाधार विकाससंग सम्बन्धी अनुसन्धान तथा विकास
६४.३ विज्ञान तथा प्रविधि विभाग      
प्रतिवेदनहरुको सूचना प्रणाली संचालन गर्ने गरी विज्ञान इकाईहरु
प्रविधि विभागसंग समन्वय गर्ने ।

वैज्ञानिक अनुसन्धान तथा प्रविधि विकास प्रवर्द्धनका लागि

अन्तर्कृ या तथा संवाद (Science Diplomacy) को
शिक्षा विज्ञान तथा प्रविधि परराष्ट्र मन्त्रालय, सम्बन्धित
६५ माध्यमबाट मित्र राष्ट्र तथा विदेशी संघ संस्थाहरुसंग सहकार्य      
मन्त्रालय मन्त्रालयहरु
अभिवृद्धि गरी द्विपक्षीय तथा बहुपक्षीय सहयोग आदान
प्रदानका लागि समझदारी गर्ने ।
विज्ञान, प्रविधि र नवप्रवर्तनको विकासको लागि आवश्यक शिक्षा,विज्ञान तथा प्रविधि राष्ट्रिय योजना आयोग,
६६  
जनशक्ति योजना तयार गर्ने । मन्त्रालय विज्ञान प्रविधि विभाग
विश्वविद्यालयहरुका विज्ञान/प्रविधि/इन्जिनियरिङ् ग विश्वविद्यालय अनुदान
विभाग/अनुसन्धान के न्द्रलाई राष्ट्रिय आवश्यकता आयोग, विश्वविद्यालयहरु,
६७ राष्ट्रिय विज्ञान परिषद्      
/प्राथमिकताका क्षेत्रहरुमा अनुसन्धान गर्न अनुदान (Block शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
Grant) उपलब्ध गराउने । मन्त्रालय

29
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०
बौद्धिक सम्पत्ति सम्बन्धी Documentation मा सहयोग
गर्नका लागि उद्योग, वाणिज्य तथा आपूर्ति मन्त्रालय र विश्वविद्यालयहरु, विज्ञान शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
६८ 
विज्ञान प्रविधि विभाग अन्तर्गत एक-एक वटा सहायता कक्ष प्रविधि विभाग, उद्योग विभाग मन्त्रालय
(Help Desk) संचालन गर्ने ।

आधुनिक, सुरक्षित, हरित तथा स्मार्ट पूर्वाधार निर्माणका पूर्वाधार सम्बन्धी

६९ नयाँ प्रविधिहरु तथा नवीन निर्माण सामाग्रीहरुको नेपालको मन्त्रालयहरु, वहुविधागत विश्वविद्यालयहरु     
परिप्रेक्ष्यमा उपयुक्तताको वारेमा अध्ययन/अनुसन्धान गर्ने । अनुसन्धान के न्द्र

सुरुङ् गमार्ग तथा पहाडी भूभागमा निर्माण हुने सडक, पुल,

वहुविधागत विज्ञान परिषद्, पूर्वाधार सम्बन्धी
७० बाँध, आदि पूर्वाधार सम्बन्धी अध्ययन अनुसन्धान कार्यलाई     
अनुसन्धान के न्द्र मन्त्रालय
प्राथमिकतामा राख्ने ।
कीर्तिपुर स्थित आयुर्वेद अनुसन्धान के न्द्रको सुदृढीकरण
स्वास्थ्य तथा जनसंख्या
७१ गर्नुका साथै आयुर्वेद अस्पतालसंग आवद्ध गरी संचालन त्रिभुवन विश्वविद्यालय     
मन्त्रालय
ल्याउने ।
विदुषी योगमाया आयुर्वेद विश्वविद्यालयको पूर्वाधार विकास शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि स्वास्थ्य तथा जनसंख्या
७२    
गरी संचालनमा ल्याउने । मन्त्रालय मन्त्रालय

30
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०
औषधिजन्य तथा अन्य सुगन्धित वनस्पतिहरुलाई उच्च वनस्पति विभाग, नेपाल
विश्वविद्यालयहरु, जडिवुटी
७३ मूल्यका वस्तुका रुपमा प्रशोधन गर्ने सम्बन्धमा अनुसन्धान विज्ञान तथा प्रविधि प्रज्ञा   
कम्पनी लिमिटेड
गर्ने क्षमता अभिवृद्धि गर्ने । प्रतिष्ठान
वहुमूल्य पत्थर (Precious Stones) को पहिचान तथा विश्वविद्यालयहरु,
७४ प्रशोधन गर्ने सम्बन्धमा अनुसन्धान गर्ने क्षमता अभिवृद्धि गर्ने खानी विभाग बहुविधागत विज्ञान   
। अनुसन्धान के न्द्र
नेपाल कृ षि अनुसन्धान
Biotechnology, Genetic Engineering, Tissue शिक्षा,विज्ञान तथा प्रविधि
परिषद्, विश्वविद्यालय
७५ Culture, Mutation Breeding लगायतका क्षेत्रमा थप मन्त्रालय, बहुविधागत   
अनुदान आयोग,
अनुसन्धान गर्न प्रयोगशालाहरुको क्षमता अभिवृद्धि गर्ने । अनुसन्धान के न्द्र,
विश्वविद्यालयहरु

राष्ट्रिय विपद् जोखिन

न्यूनीकरण तथा व्यवस्थापन
विपद जोखिम न्यूनीकरणका लागि Risk Assessment, प्राधिकरण, विज्ञान प्रविधि
७६ Hazard Mapping लगायतका कार्य गर्न बहुविधागत अनुसन्धान के न्द्र विभाग, विश्वविद्यालयहरु,  
Computational Modeling Capacity विकास गर्ने । जल तथा मौसम विज्ञान
विभाग, जलश्रोत विकास
अनुसन्धान के न्द्र

31
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०
नेपालबाट प्रकाशन हुने विज्ञान/प्रविधि/इन्जिनियरिङ् ग विश्वविद्यालयहरु,
७७ सम्बन्धी जर्नलहरुको गुणस्तर सुनिश्चिताको लागि मापदण्ड राष्ट्रिय विज्ञान परिषद् व्यावसायिक समाजहरु,  
बनाइ लागू गर्ने । अनुसन्धान संस्थाहरु
नेपाल विज्ञान तथा प्रविधि
प्रज्ञा प्रतिष्ठान,
७८ निश्चित मितिमा राष्ट्रिय विज्ञान सम्मेलनको आयोजना गर्ने । विज्ञान प्रविधि विभाग      
विश्वविद्यालयहरु,
व्यवसायिक समाजहरु

ज अनुसन्धान तथा विकासमा उदीयमान प्रविधिको प्रयोग र प्रवर्द्धन गर्ने

शिक्षा,विज्ञान तथा प्रविधि

उदीयमान प्रविधिका क्षेत्रमा हुने नयाँ विकासलाई उपयोग गर्ने वहुविधागत विज्ञान मन्त्रालय, नेपाल विज्ञान
७९      
सम्बन्धमा अध्ययन अनुसन्धान गर्ने । अनुसन्धान के न्द्र प्रविधि तथा नवपवर्तन
परिषद्

जैविक सूचना, बायो, नानो, ए आइ, रोबोटिक्स लगायतका

क्षेत्रहरुमा नवप्रवर्तन र उद्यमशीलता विकासलाई प्रवर्द्धन गर्न विज्ञान-प्रविधि विभाग,
८० राष्ट्रिय विज्ञान परिषद्    
अनुसन्धान संस्थाहरुलाई अनुदान तथा सहुलियतपूर्ण ऋण अनुसन्धान संस्थाहरु
उपलब्ध गराउने ।

32
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०

अन्तरिक्ष प्रविधि, ए आई, नानो प्रविधि, रोबोटिक्स आदिको

प्रयोगलाई विस्तार गर्न बहुविधागत विज्ञान अनुसन्धान के न्द्र विश्वविद्यालयहरु, औद्योगिक
८१ , विश्वविद्यालय र औद्योगिक प्रतिष्ठानहरु बीच समन्वय र विज्ञान-प्रविधि विभाग प्रतिष्ठानहरु , बहुविधागत    
सहकार्यका लागि समझदारी गरी Pilot कार्यक्रमहरु विज्ञान अनुसन्धान के न्द्र
संचालन गर्ने ।
अन्तरिक्ष विज्ञान तथा भु-उपग्रह सम्बन्धी अध्ययन अनुसन्धानलाई प्रभावकारी बनाउन र तत् सम्बन्धी उच्च शिक्षाका कार्यक्रम संचालन गर्न विश्वविद्यालयहरुलाई परिचालन
८२
गर्ने ।
विश्वविद्यालयहरुमा तत् सम्बन्धी विद्यमान कार्यक्रमहरुको
शिक्षा,विज्ञान तथा प्रविधि विश्वविद्यालय अनुदान
८२.१ मूल्याङ् कन गरी सुदृढीकरण तथा थप गर्नुपर्ने कार्यक्रमहरुको 
मन्त्रालय आयोग, विश्वविद्यालयहरु
पहिचान गर्ने ।
आवश्यकता अनुसार पाठ्यक्रम परिमार्जन गर्ने तथा पूर्वाधार विश्वविद्यालय अनुदान शिक्षा,विज्ञान तथा प्रविधि
८२.२  
विकास गर्ने । आयोग, विश्वविद्यालयहरु मन्त्रालय
विश्वविद्यालयहरुमा अन्तरिक्ष विज्ञान तथा भू-उपग्रह
विश्वविद्यालय अनुदान शिक्षा,विज्ञान तथा प्रविधि
८२.३ सम्बन्धी छु ट्टाछु ट्टै दुई वटा नयाँ कार्यक्रमहरु संचालनमा   
आयोग, विश्वविद्यालयहरु मन्त्रालय
ल्याउने ।

33
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०

अन्तरिक्ष विज्ञान तथा भू-उपग्रह सम्बन्धी अनुसन्धान अघि शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
बढाउन तथा समन्वयका कार्यहरु गर्न विज्ञान प्रविधि विभाग मन्त्रालय, नेपाल विज्ञान
८३ विज्ञान प्रविधि विभाग  
अन्तर्गत अन्तरिक्ष अध्ययन के न्द्र स्थापना गर्ने र क्रमश: प्रविधि तथा नवपवर्तन
स्वायत्त निकायको रुपमा विकास गर्ने । परिषद्

महत्वपूर्ण भौतिक पूर्वाधारहरु - रेलवे लाइन, सडक, पुल,

पेट्रोलियम पाईपलाइन, बाँध, जलविद्युत आयोजना,
बहुविधागत विज्ञान
ट्रान्मिसन लाईन आदिको निर्माण, संचालन, सुरक्षा तथा विज्ञान प्रविधि विभाग,
८४ अनुसन्धान के न्द्र , सम्बन्धित      
अनुगमन प्रभावकारी बनाउन उपयुक्त हुने ड्रोन, Satellite विश्वविद्यालयहरु
मन्त्रालयहरु
Technology, Remote Sensing Technology, AI
जस्ता प्रविधिको उपयोगलाई प्रवर्द्धन गर्ने ।

सम्भावित प्राकृ तिक प्रकोपहरुको पूर्वानुमान तथा प्रकोप बहुविधागत विज्ञान राष्ट्रिय विपद् जोखिम
व्यवस्थापन क्षमता वृद्धि गर्न आवश्यक ड्रोन, Satellite अनुसन्धान के न्द्र , सम्बन्धित न्यूनीकरण तथा व्यवस्थापन
८५    
Technology, Remote Sensing Technology, AI मन्त्रालय तथा सार्वजनिक प्राधिकरण, विज्ञान प्रविधि
जस्ता प्रविधिको उपयोगलाई प्रवर्द्धन गर्ने । संस्थाहरु विभाग , विश्वविद्यालयहरु

34
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०
प्रधानमन्त्री तथा
पारमाणविक पदार्थ तथा प्रविधिको उपयोगका सम्बन्धमा शिक्षा,विज्ञान तथा प्रविधि मन्त्रिपरिषद्को कार्यालय,
८६  
नियमन गर्न एक नियमनकारी निकायको स्थापना गर्ने । मन्त्रालय संघीय मामिला तथा समान्य
प्रशासन मन्त्रालय,

विश्वविद्यालयहरु, रेडियोधर्मी
रेडियोधर्मी पदार्थ तथा तत् सम्बन्धी जनशक्तिको National शिक्षा,विज्ञान तथा प्रविधि
८७ पदार्थ प्रयोग गर्ने सार्वजनिक 
Database तयार गर्ने । मन्त्रालय
तथा निजि क्षेत्रका संस्थाहरु

रेडियोधर्मी पदार्थको अनुसन्धान र प्राविधिक सहयोगका

शिक्षा,विज्ञान तथा प्रविधि
८८ लागि पारमाणविक अनुसन्धान के न्द्र स्थापना गर्ने र सो विश्वविद्यालयहरु  
मन्त्रालय
मार्फ त निम्न कार्यहरु गर्ने ।
नेपालमा युरेनियम लगायत अन्य रेडियोधर्मी पदार्थका पारमाणविक अनुसन्धान
८८.१ विश्वविद्यालयहरु   
श्रोतको अनुसन्धान गर्ने । के न्द्र
स्वास्थ्य, कृ षि, पशु लगायतका क्षेत्रमा प्रयोग हुने
पारमाणविक अनुसन्धान
८८.२ अत्यावश्यक Radio Isotopes पहिचान गरी स्वदेशमै विश्वविद्यालयहरु   
के न्द्र
उत्पादन गर्ने ।

35
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०

अन्तर्राष्ट्रिय सिमा नजीक तथा अन्य आवश्यक स्थानहरुमा

रेडियोधर्मी पदार्थ सम्बन्धी वन तथा वातावरण मन्त्रालय,
रेडियोधर्मी विकिरणको अनुगमन(Monitoring) का लागि
८८.३ नियमनकारी निकाय, जल गृह मन्त्रालय, परराष्ट्र      
Background Radiation Monitoring Stations
तथा मौसम विज्ञान विभाग मन्त्रालय
स्थापना तथा संचालन गर्ने ।

स्वास्थ तथा जनसंख्या

Secondary Dosimeter Lab को स्थापना गरी
मन्त्रालय, विश्वविद्यालयहरु,
रेडियोधर्मी पदार्थ प्रयोग हुने स्वास्थ्य प्रयोगशालामा काम पारमाणविक अनुसन्धान
८८.४ स्वास्थ्य प्रयोगशालाहरु,      
गर्ने स्वास्थ्यकर्मी तथा प्राविधिकहरुको लागि Dosimetry के न्द्र
नेपाल विज्ञान तथा प्रविधि
सेवा प्रभावकारी बनाउने ।
प्रज्ञा प्रतिष्ठान

स्वास्थ्य, कृ षि तथा पशुपंक्षी विकास, पुरातात्विक वस्तुको

संरक्षण, भूमिगत जलश्रोत व्यवस्थापन, खाद्य पदार्थको
शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
सुरक्षित भण्डारण, Non Destructive Testing,
८९ मन्त्रालय, पारमाणविक सम्बन्धित मन्त्रालयहरु      
Industrial Radiography लगायतका क्षेत्रमा
अनुसन्धान के न्द्र
पारमाणविक प्रविधिको उपयोग गर्न आवश्यक कार्यक्रमहरु
संचालन गर्ने गरी IAEA संग सहकार्य गर्ने ।

36
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०
क्यान्सर रोगको निदान तथा उपचार लगायत अन्य स्वास्थ्य
स्वास्थ्य तथा जनसंख्या शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
९० क्षेत्रमा रेडियोधर्मी चिकित्सा पद्दति (Nuclear Medicine)      
मन्त्रालय मन्त्रालय
को प्रयोग विस्तार गर्ने ।
झ अनुसन्धानकर्ता तथा अनुसन्धान संस्थाहरुको प्रवर्द्धन
वैज्ञानिक, अनुसन्धानकर्ता तथा नवप्रवर्तकहरुको संजाल व्यवसायिक समाजहरु,
९१ विकास गर्ने गरी भर्चुअल प्लाटफर्म (Virtual Platform) विज्ञान प्रविधि विभाग अनुसन्धान संस्थाहरु,  
तयार गर्ने । विश्वविद्यालयहरु
वैज्ञानिक, अनुसन्धानकर्ता तथा नवप्रवर्तकहरुको संजाल व्यवसायिक समाजहरु,
९२ परिचालन गरी कार्यशाला, तालिम, गोष्ठी आदि कार्यक्रम विज्ञान प्रविधि विभाग अनुसन्धान संस्थाहरु,      
सञ्चालन गर्ने । विश्वविद्यालयहरु
सार्वजानिक निकायका अनुसन्धान के न्द्रहरुमा उपलव्ध स्रोत
शिक्षा,विज्ञान तथा प्रविधि
र साधनको महत्तम उपयोग गर्ने गरी अनुसन्धानकर्ताहरुको सम्बन्धित संघीय मन्त्रालयहरु
९३ मन्त्रालय, विज्ञान प्रविधि 
पहुँच सुनिश्चित गर्न आवश्यक निर्देशिका तयार गरी लागु गर्ने तथा सार्वजनिक निकायहरु
विभाग
।

37
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०

राष्ट्रिय आवश्यकता तथा प्राथमिकताका क्षेत्रहरुमा

अनुसन्धान तथा विकासलाई अभिवृद्धि गरी नवप्रवर्तन र
शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
उद्यमशीलता विकासलाई प्रवर्द्धन गर्न प्राध्यापक, निजी राष्ट्रिय विज्ञान परिषद्,
९४ मन्त्रालय, अनुसन्धान 
क्षेत्रका वैज्ञानिकहरु तथा अनुसन्धान संस्थाहरुलाई विज्ञान-प्रविधि विभाग
विकास इकाईहरु
अनुसन्धानवृत्ति तथा ऋण प्रदान गर्ने कानूनी व्यवस्था
मिलाउने ।

सार्वजनिक अनुसन्धान संस्थाहरुको लागि बौद्धिक सम्पत्ति

अधिकार (Intellectual Property Right) सम्बन्धी नीति
९५ तयार गर्ने । उक्त नीतिका आधारमा सम्बन्धित सार्वजनिक अनुसन्धान संस्थाहरु विज्ञान प्रविधि विभाग 
संस्थाहरुले आवश्यक कानून तथा निर्देशिका बनाई लागू गर्ने
।
९६ विज्ञान प्रविधिको क्षेत्रमा कार्यरत व्यवसायिक समाजहरुको प्रवर्धन

शिक्षा,विज्ञान तथा प्रविधि

व्यावसायिक समाजहरुसंग निरन्तर संवाद तथा अन्तर्कृ या
मन्त्रालय , विश्वविद्यालयहरु,
(भर्चुअल माध्यमबाट समेत) कार्यक्रमहरु संचालन गरी
९६.१ विज्ञान प्रविधि विभाग गैह्रआवासीय नेपाली वर्षमा दुई पटक
देशभित्र तथा वाहिर रहेका वैज्ञानिकहरु बीच ज्ञान तथा
संस्थाहरु, व्यवसायिक
अनुभवको आदान-प्रदान गर्न प्रोत्साहन गर्ने ।
समाजहरु

38
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०
व्यावसायिक समाजका प्रतिनिधिहरुलाई नीति तथा कार्यक्रम
तर्जुमा सम्बन्धी छलफलमा सहभागी गराउने सम्बन्धी सम्बन्धित सार्वजनिक
९६.२ मन्त्रालय 
निर्देशिका तयार गरी सम्बन्धित सार्वजनिक निकायहरुलाई निकायहरु
उपलब्ध गराउने ।
विज्ञान प्रदर्शनी तथा सम्मेलन के न्द्रमा व्यवसायिक शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
९६.३ समाजहरुलाई कार्यालय स्थापनाको निम्ति स्थान उपलब्ध विज्ञान-प्रविधि विभाग मन्त्रालय, व्यावसायिक   
गराउने । समाजहरु
व्यवसायिक समाजहरुलाई भविष्यमा आत्मनिर्भर हुने गरी
निश्चित अवधि सम्मको लागि जर्नल प्रकाशन, वैज्ञानिक
९६.४ विज्ञान-प्रविधि विभाग व्यावसायिक समाजहरु      
सम्मेलन तथा अन्तर्राष्ट्रिय आवद्धताको लागि अनुदान
उपलब्ध गराउने ।

वैज्ञानिक, अनुसन्धानकर्मी, अनुसन्धान संस्था तथा

शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
व्यावसायिक समाजहरुलाई अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिष्पर्धाहरु वा
९७ विज्ञान प्रविधि विभाग मन्त्रालय, राष्ट्रिय विज्ञान      
देशको प्रतिनिधित्व गरी अन्तर्राष्ट्रिय सभा सम्मेलनहरुमा
परिषद्
भाग लिन सहयोग गर्ने व्यवस्था गर्ने ।

39
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०

विज्ञान, प्रविधि तथा नवपवर्तनका क्षेत्रमा कार्यरत शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
संस्थाहरुले अनुसन्धान कार्यको लागि खरिद गर्ने वा मन्त्रालय, राष्ट्रिय विज्ञान
९८ अर्थ मन्त्रालय 
अनुदानमा प्राप्त गर्ने नयाँ उपकरण तथा आवश्यक सामाग्रीको परिषद्, विज्ञान प्रविधि
आयातमा १ % भन्सार महशुल लाग्ने व्यवस्था गर्ने । विभाग

राष्ट्रिय विज्ञान पुरस्कारको स्थापना गरी उत्कृ ष्ट वैज्ञानिकहरु शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
९९ राष्ट्रिय विज्ञान परिषद्     
तथा अनुसन्धान संस्थाहरुलाई पुरस्कृ त गर्ने ब्यवस्था गर्ने । मन्त्रालय

विज्ञान प्रविधि सम्बन्धी अनुसन्धान शिक्षा,विज्ञान तथा प्रविधि

१०० संस्था/अनुसन्धानकर्ताहरुको लागि आचार सहिंता तयार गरी राष्ट्रिय विज्ञान परिषद् मन्त्रालय, अनुसन्धान  
लागु गर्ने । संस्थाहरु, अनुसन्धानकर्ताहरु

प्रयोगशालाहरुमा कार्यरत प्राविधिकहरुका लागि

रासायनिक, जैविक तथा विकिरणयुक्त पदार्थहरुको प्रयोग र प्रयोगशालाहरु,
१०१ विज्ञान प्रविधि विभाग      
सुरक्षित व्यवस्थापन सम्बन्धी क्षमता अभिवृद्धि कार्यक्रम विश्वविद्यालयहरु
संचालन गर्ने ।

40
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०
ञ नवप्रवर्तन तथा उद्यमशीलता प्रवर्द्धन र औद्योगिक दक्षताको अभिवृद्धि

विज्ञान प्रविधि सम्बन्धी प्रतिभा खोजी (Talent Hunt)

संचालन गर्ने र सोमा उत्कृ ष्ट हुने प्रत्येक प्रदेशका १०-१० स्थानीय तह, प्रदेश सरकार,
१०२ विज्ञान प्रविधि विभाग      
जनालाई पुरस्कृ त गर्ने र परियोजनाको विकास र राष्ट्रिय विज्ञान परिषद्
व्यवसायीकरण गर्न अनुदान वा ऋणको व्यवस्था गर्ने ।
अनुसन्धानकर्ताहरुका लागि नवप्रवर्तन, उद्यमशीलता
विश्वविद्यालयहरु, अनुसन्धान
१०३ विकास तथा बौद्धिक सम्पत्ति संरक्षण सम्बन्धी गोष्ठी, विज्ञान प्रविधि विभाग      
संस्थाहरु, उद्योग विभाग
सेमिनार, कार्यशाला आदि संचालन गर्ने ।

ठूला तथा मझौला उद्योगहरुमा

विज्ञान/प्रविधि/ईन्जिनियरिङ् ग विषयमा उच्च शिक्षा हासिल अर्थ मन्त्रालय, शिक्षा विज्ञान
उद्योग, वाणिज्य तथा आपूर्ति
गरेका वा अध्ययनरत विद्यार्थीलाई Intern, On the Job तथा प्रविधि विभाग,
१०४ मन्त्रालय, औद्योगिक 
Training वा Apprenticeship गराउने व्यवस्था गर्ने गरी विश्वविद्यालयहरु, उद्योग
प्रतिष्ठानहरु
औद्योगिक व्यवसाय सम्बन्धी कानूनमा आवश्यक व्यवस्था महासंघहरु
गर्ने ।
१०५ विज्ञान प्रविधि विभाग अन्तर्गत नवप्रवर्तन प्रवर्द्धन के न्द्र (Innovation Promotion Center) स्थापना र संचालन गर्ने ।
उद्योग, वाणिज्य तथा आपूर्ति
शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
१०५.१ के न्द्र स्थापनाको लागि सम्भाव्यता अध्ययन गर्ने । मन्त्रालय, संचार तथा सूचना 
मन्त्रालय
मन्त्रालय

41
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०
उद्योग, वाणिज्य तथा आपूर्ति
शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
१०५.२ के न्द्रको विस्तृत परियोजना प्रतिवेदन तयार गर्ने । मन्त्रालय, संचार तथा सूचना  
मन्त्रालय
मन्त्रालय
शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
१०५.३ के न्द्र स्थापना गरी संचालनमा ल्याउने । विज्ञान प्रविधि विभाग   
मन्त्रालय
१०६ उद्यमशीलता विकास तथा नवप्रवर्तनका लागि कार्यक्रमहरु संचालन गर्ने
विभिन्न प्रदेशमा विश्वविद्यालय तथा औद्योगिक क्षेत्रको
सहकार्यमा प्रविधि ग्राम (Technology Village) स्थापना शिक्षा,विज्ञान तथा प्रविधि
१०६.१ प्रदेश सरकार 
गरी नवप्रवर्तकहरुलाई आधारभूत सुविधा सहितको स्थान मन्त्रालय
उपलब्ध गराउने ।

सहकार्यमा प्रविधि ग्राम (Technology Village) शिक्षा,विज्ञान तथा प्रविधि

१०६.१.१ प्रदेश सरकार  
स्थापनाको निम्ति विस्तृत परियोजना प्रतिवेदन तयार गर्ने । मन्त्रालय

प्रविधि ग्राम (Technology Village)को पूर्वाधार विकास शिक्षा,विज्ञान तथा प्रविधि

१०६.१.२ प्रदेश सरकार  
गर्ने । मन्त्रालय
प्रविधि ग्राम (Technology Village) संचालनमा ल्याउने शिक्षा,विज्ञान तथा प्रविधि
१०६.१.३ प्रदेश सरकार  
। मन्त्रालय

42
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०
प्रविधिमा आधारित Startups वा नवप्रवर्तकहरु (५० वटा
विज्ञान प्रविधि विभाग, नेपाल राष्ट्र बैङ् क, वाणिज्य
१०६.२ सम्म ) लाई ५ वर्षको लागि १.५% ब्याजदरमा १० देखि वर्षमा २ पटक
राष्ट्रिय विज्ञान परिषद् बैङ् कहरु
२५ लाख सम्मको ऋणको व्यवस्था गर्ने ।
शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
१०६.३ राष्ट्रिय स्तरको नवप्रवर्तन प्रदर्शनी आयोजना गर्ने । विज्ञान प्रविधि विभाग      
मन्त्रालय
क्षेत्रीय वा अन्तराष्ट्रिय स्तरको नवप्रवर्तन प्रदर्शनी आयोजना शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
१०६.४ विज्ञान प्रविधि विभाग    
गर्ने । मन्त्रालय
प्रविधिमा आधारित नवप्रवर्तकहरुलाई Crowd Funding अर्थ मन्त्रालय, शिक्षा, विज्ञान
१०७ को माध्यमबाट लगानी जुटाउन सक्ने गरी आवश्यक कानूनी विज्ञान प्रविधि विभाग तथा प्रविधि मन्त्रालय, नेपाल 
व्यवस्था गर्ने । राष्ट्र बैङ् क
प्रविधिमा आधारित Startups तथा नवप्रवर्तक
शिक्षा,विज्ञान तथा प्रविधि
१०८ फर्म/कम्पनीहरुलाई प्रारम्भको ३ वर्षको लागि कर छु टको अर्थ मन्त्रालय 
मन्त्रालय
व्यवस्था गर्ने ।
बौद्धिक सम्पत्ति अधिकार सम्बन्धी कार्यलाई प्रवर्द्धन गर्न
विज्ञान प्रविधि विभाग,
१०९ यस क्षेत्रमा कार्यरत जनशक्तिको क्षमता अभिवृद्धिका लागि उद्योग विभाग      
विश्वविद्यालयहरु
तालिम संचालन गर्ने ।

43
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०
नवप्रवर्तनको माध्यमबाट विकास हुने संयन्त्र तथा
नेपाल गुणस्तर तथा नापतौल विज्ञान प्रविधि विभाग,
११० प्रविधिहरुको व्यवसायीकरणका लागि मापदण्ड बनाई      
विभाग परीक्षण प्रयोगशालाहरु
प्रमाणीकरण गर्ने ।
१११ औद्योगिक व्यवसाय विकास प्रतिष्ठानको पुनर्संरचना एवं सुदृढीकरण गर्ने
औद्योगिक व्यवसाय विकास प्रतिष्ठानको पुनर्संरचना उद्योग, वाणिज्य तथा आपूर्ति शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
१११.१ 
सम्बन्धी अध्ययन गरी प्रतिवेदन तयार गर्ने । मन्त्रालय मन्त्रालय, उद्योग महासंघहरु
प्राप्त प्रतिवेदनको आधारमा औद्योगिक व्यवसाय विकास
उद्योग, वाणिज्य तथा आपूर्ति
१११.२ प्रतिष्ठानको सुदृढीकरण गरी उद्यमशीलता विकासका लागि उद्योग महासंघहरु     
मन्त्रालय
कार्यक्रमहरु संचालन गर्ने ।
११२ नवप्रवर्तन तथा उद्यमशीलता विकास गर्न आवश्यक संरचनाहरु विकास गर्ने ।
उद्योग वाणिज्य तथा आपूर्ति मन्त्रालय अन्तर्गत प्रविधिको शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
उद्योग, वाणिज्य तथा आपूर्ति
११२.१ क्षेत्रमा Incubation सम्बन्धी कार्य गर्न राष्ट्रिय मन्त्रालय, विज्ञान प्रविधि  
मन्त्रालय
Incubation Center संचालन गर्ने । विभाग
औद्योगिक क्षेत्रहरुमा Product Development and
उद्योग वाणिज्य तथा आपूर्ति शिक्षा, विज्ञान प्रविधि
११२.२ Research Center स्थापना गर्न विस्तृत परियोजना  
मन्त्रालय मन्त्रालय
प्रतिवेदन तयार गर्ने ।

44
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०
प्राप्त परियोजना प्रतिवेदनको आधारमा विभिन्न औद्योगिक
उद्योग वाणिज्य तथा आपूर्ति
क्षेत्रहरुमा गरी दश वटा Product Development and औद्योगिक क्षेत्र व्यवस्थापन
११२.२.१ मन्त्रालय, शिक्षा, विज्ञान   
Research Center हरुको को पूर्वाधार निर्माण गरी लिमिटेड
तथा प्रविधि मन्त्रालय
संचालन गर्ने ।

नवीनतम प्रविधिको क्षेत्रमा कार्य गर्ने उद्यमशील स्वदेशी तथा विज्ञान प्रविधि विभाग, उद्योग
विदेशी संस्था/कम्पनीहरुका लागि एक सुविधा सम्पन्न वाणिज्य तथा आपूर्ति शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
११२.३  
Technology Park स्थापना गर्ने परियोजना प्रतिवेदन मन्त्रालय, संचार तथा सूचना मन्त्रालय
तयार गर्ने । प्रविधि मन्त्रालय

विज्ञान प्रविधि विभाग, उद्योग

प्राप्त प्रतिवेदनको आधारमा Technology Park को वाणिज्य तथा आपूर्ति शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
११२.३.१  
पूर्वाधार निर्माण गरी संचालनमा ल्याउने । मन्त्रालय, संचार तथा सूचना मन्त्रालय
प्रविधि मन्त्रालय

विश्वविद्यालय/कलेज/शिक्षालयहरुमा औद्योगिक शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि

प्रतिष्ठानहरुको सहकार्यमा उद्यमशीलता विकासका लागि विश्वविद्यालय अनुदान मन्त्रालय, राष्ट्रिय विज्ञान
११२.३  
Incubation Center स्थापना गर्न परियोजना प्रतिवेदन आयोग, विश्वविद्यालय परिषद्, विज्ञान प्रविधि
तयार गर्ने । विभाग

45
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०
शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
प्राप्त प्रतिवेदनको आधारमा वार्षिक २५-२५ वटाका दरले
विश्वविद्यालय अनुदान मन्त्रालय, राष्ट्रिय विज्ञान
११२.४ कू ल १०० वटा Incubation Center हरुको पूर्वाधार    
आयोग, विश्वविद्यालय परिषद्, विज्ञान प्रविधि
निर्माण गरी संचालन गर्ने ।
विभाग

Incubation Center, Technology Park, Product

शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
Development and Research Center तथा उद्योगहरुले
मन्त्रालय, उद्योग वाणिज्य
११३ स्थापना गर्ने अनुसन्धान तथा विकास इकाईहरुमा आवश्यक अर्थ मन्त्रालय  
तथा आपूर्ति मन्त्रालय,
उपकरण आयात तथा प्रविधि हस्तान्तरण लागि कर छु ट
विज्ञान प्रविधि विभाग
लगायतका सुविधा का लागि आर्थिक ऐनमा व्यवस्था गर्ने ।

औद्योगिक प्रतिष्ठान,
Product Development उद्योग वाणिज्य तथा आपूर्ति
नेपाली उत्पादनहरुको गुणस्तर अभिवृद्धि तथा उद्योगहरुको
११४ and Research Center, मन्त्रालय, विज्ञान प्रविधि      
दक्षता विकासको लागि अध्ययन गर्ने ।
वहुविधागत विज्ञान विभाग, विश्वविद्यालयहरु
अनुसन्धान के न्द्र

46
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०

उद्योग वाणिज्य तथा आपूर्ति

उद्योगहरुमा कार्यरत दक्ष/अदक्ष कर्मचारीहरुको सीपमा मन्त्रालय, विज्ञान प्रविधि
‍ द्योगिक व्यवसाय विकास
औ
११५ हुनसक्ने कमी (Skill Gap) हटाउन तथा क्षमता अभिवृद्धि विभाग, प्राविधिक शिक्षा      
प्रतिष्ठान
गर्न उपयुक्त तालिम संचालन गर्ने । तथा व्यावसायिक तालिम
परिषद्, उद्योग महासंघहरु

ट सार्वजनिक निकायहरुमा विज्ञान प्रविधि सम्बन्धी अनुसन्धान कार्यको प्रवर्द्धन

सार्वजनिक निकायहरु अन्तर्गत आवश्यकताका आधारमा सम्बन्धित संघीय शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
११६ विधागत अनुसन्धान के न्द्रहरु स्थापना र संचालन गर्ने तथा मन्त्रालयहरु, सार्वजनिक मन्त्रालय, विज्ञान प्रविधि   
विद्यमान अनुसन्धान के न्द्रहरु सुदृढीकरण गर्ने । निकायहरु विभाग

नीतिले प्राथमिकतामा राखेका क्षेत्रहरुमा कृ याशील

सार्वजनिक क्षेत्रका अनुसन्धान संस्थाहरुको सुदृढीकरण शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि सम्बन्धित सार्वजनिक
११६.१  
तथा थप गर्नुपर्ने अनुसन्धान के न्द्रहरुका सम्बन्धमा विस्तृत मन्त्रालय निकायहरु
अध्ययन गरी प्रतिवेदन तयार गर्ने ।
प्राप्त प्रतिवेदनको आधारमा प्राथमिकीकरण गरी अनुसन्धान
शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
११६.२ संस्थाहरुको सुदृढीकरणको गर्ने तथा थप पाँचवटा सार्वजनिक निकायहरु    
मन्त्रालय
अनुसन्धान के न्द्रहरु स्थापना गर्ने ।

47
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०

विभिन्न सार्वजनिक निकायहरु अन्तर्गत संचालन हुने सम्बन्धित मन्त्रालयहरु,

विधागत अनुसन्धान के न्द्रहरु तथा विश्वविद्यालयहरु वीचमा शिक्षा,विज्ञान तथा प्रविधि सार्वजनिक निकायहरु,
११७  
सहकार्य अभिवृद्धि गर्ने सम्बन्धी निर्देशिका तयार गरी मन्त्रालय विज्ञान प्रविधि विभाग,
सम्बन्धित सार्वजनिक निकायहरुलाई उपलब्ध गराउने । विश्वविद्यालयहरु

११८ सार्वजनिक निकायहरुमा विज्ञान प्रविधि सम्बन्धी सेवामा कार्यरत कर्मचारीहरुलाई आफ्नो क्षेत्रमा उच्च शिक्षा हासिल गर्न क्रियाशील रहन प्रोत्साहित गर्ने ।
विभिन्न सेवा समूहका कर्मचारीहरुका लागि निश्चित
संख्यामा नेपालका विश्वविद्यालयहरुबाट स्नातकोत्तर वा संघीय मामिला तथा सामान्य सम्बन्धित मन्त्रालयहरु,
११८.१      
विद्यावारिधी उपाधिका लागि अध्ययन गर्न छात्रबृत्ति प्रदान प्रशासन मन्त्रालय विश्वविद्यालयहरु
गर्ने ।

नेपाल सरकारलाई आवश्यक पर्ने विशिष्ट प्रकृ तिका

विधाहरुमा प्राविधिक कर्मचारीहरुलाई उच्च शिक्षा वा लामो संघीय मामिला तथा सामान्य सम्बन्धित मन्त्रालयहरु,
११८.२      
अवधिको तालिम हासिल गर्न विदेशी विश्वविद्यालयहरु वा प्रशासन मन्त्रालय राष्ट्रिय योजना आयोग
तालिम प्रदायक संस्थाहरुमा पठाउने व्यवस्था गर्ने ।

यसरी उच्च शिक्षा हासिल गर्ने कर्मचारीहरुको वृत्ति विकास

संघीय मामिला तथा सामान्य सम्बन्धित मन्त्रालयहरु,
११८.३ सुनिश्चित गर्नका लागि सम्बन्धित कानूनहरुमा आवश्यक 
प्रशासन मन्त्रालय राष्ट्रिय योजना आयोग
संशोधन गर्ने ।

48
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०

सार्वजनिक सेवामा रही विज्ञान प्रविधि सम्बन्धी अध्ययन

अनुसन्धानका क्षेत्रमा उत्कृ ष्ट कार्य गर्ने कर्मचारीलाई कदर
संघीय मामिला तथा सामान्य सम्बन्धित मन्त्रालयहरु,
११९ स्वरुप पुरस्कारको व्यवस्था गर्ने तथा छिटो वृत्ति विकास 
प्रशासन मन्त्रालय विज्ञान प्रविधि विभाग
(Fast Track Promotion ) को लागि विशेष कानूनी
व्यवस्था गर्ने ।

विज्ञान प्रविधिको क्षेत्रमा कार्यरत सार्वजनिक निकायका

कर्मचारीहरुले विश्वविद्यालयहरुमा गई हप्तामा के ही घण्टा शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
संघीय मामिला तथा सामान्य
१२० अध्यापन गर्न सक्ने वा विश्वविद्यालय लगायत सार्वजनिक मन्त्रालय, विश्वविद्यालयहरु, 
प्रशासन मन्त्रालय
अनुसन्धान संस्थाहरुमा निश्चित अवधिको लागि काजमा रही अनुसन्धान प्रतिष्ठानहरु
अनुसन्धान गर्न सक्ने गरी कानूनी व्यवस्था मिलाउने ।

सार्वजनिक निकायहरुमा विज्ञान/प्रविधि विषयका

शिक्षा,विज्ञान तथा प्रविधि विश्वविद्यालयहरु, सम्बन्धित
१२१ स्नातकहरुलाई इन्टर्न (Intern) को रुपमा कार्य गर्न सक्ने 
मन्त्रालय सार्वजनिक निकायहरु
कानूनी व्यवस्था गर्ने ।

49
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०
ठ विद्यमान कानूनी व्यवस्थामा परिमार्जन

विज्ञान र प्रविधि सम्बन्धी कार्यहरुलाई एकीकृ त र

समन्वयात्मक रुपमा अघि बढाउन राष्ट्रिय विज्ञान परिषद्, प्रधानमन्त्री तथा
विज्ञान प्रविधि तथा नवप्रवर्तन विभाग, वहुविधागत विज्ञान शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि मन्त्रिपरिषद्को कार्यालय,
१२२
अनुसन्धान के न्द्र लगायतलाई समेत समेट्ने गरी विज्ञान मन्त्रालय संघीय मामिला तथा सामान्य 
प्रविधि सम्बन्धी छाता विधयक तयार गरी संसद समक्ष पेश प्रशासन मन्त्रालय
गर्ने ।

गैह्रनाफामूलक अनुसन्धान संस्थाहरु तथा व्यवसायिक

शिक्षा विज्ञान तथा प्रविधि
१२२.१ समाजहरुका लागि छु ट्टै प्रकृ तिको दर्ता सम्बन्धी व्यवस्था गर्ने विज्ञान प्रविधि विभाग 
मन्त्रालय
।
प्राणीजन्य नमूना प्रयोग हुने सहित तोकिएका क्षेत्रमा
विज्ञान प्रविधि विभाग, शिक्षा
११२.२ वैज्ञानिक अनुसन्धान तथा विकास कार्य गर्न नैतिक राष्ट्रिय विज्ञान परिषद् 
विज्ञान तथा प्रविधि मन्त्रालय
अनुमतिको प्रावधान लागू गर्ने ।

विज्ञान तथा प्रविधि सम्बन्धी अनुसन्धान / नवप्रवर्तन /

उद्यमशीलताको क्षेत्रमा वैदेशिक अनुदान, लगानी तथा उद्योग वाणिज्य तथा आपूर्ति शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
१२३ 
प्रविधि भित्र्याउन थप सहज हुने व्यवस्थाका लागि विदेशी मन्त्रालय मन्त्रालय
लगानी तथा प्रविधि हस्तान्तरण ऐनमा विशेष व्यवस्था गर्ने ।

50
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०

Chemical Weapons Convention (CWC) को

प्रधानमन्त्री तथा
सम्पर्क मन्त्रालयको रुपमा कार्य गर्न शिक्षा विज्ञान तथा
मन्त्रिपरिषद्को कार्यालय, परराष्ट्र मन्त्रालय, रक्षा
१२४ प्रविधि मन्त्रालयलाई तोक्ने र रासायनिक हतियारबाट हुन  
शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि मन्त्रालय, गृह मन्त्रालय,
सक्ने सम्भावित खतरालाई न्यूनीकरण गर्न सो सम्बन्धी
मन्त्रालय
कानूनको प्रवन्ध मिलाउने ।

रसायनिक पदार्थ, प्रविधि वा अन्य श्रोतको अनुचित प्रयोग

तथा दुर्घटनाबाट हुन सक्ने हानी-नोक्सानी न्यूनीकरण गर्न ती
गृह मन्त्रालय, शिक्षा, विज्ञान
१२५ पदार्थको पहिचान, आयात, ढुवानी, भण्डारण, सुरक्षित विज्ञान प्रविधि विभाग  
तथा प्रविधि मन्त्रालय
प्रयोग तथा विसर्जनका लागि एकीकृ त कानून, मापदण्ड तथा
निर्देशिकाहरु तयार गर्ने ।

रसायनिक, जैविक र विकिरणयुक्त पदार्थ प्रयोग हुने

प्रयोगशालामा कार्य गर्ने सार्वाजानिक क्षेत्रमा कार्य गर्ने शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
१२५.१ विज्ञान प्रविधि विभाग  
कार्मचारीहरुको प्रोत्साहनको लागि आवश्यक निर्देशिका मन्त्रालय
बनाई लागू गर्ने ।

सार्वजनिक, निजी तथा विश्वविद्यालय सम्वद्ध प्रयोगशाला

शिक्षा,विज्ञान तथा प्रविधि
१२६ तथा अनुसन्धान संस्थाहरुका लागि व्यवसायजन्य सुरक्षा र विज्ञान प्रविधि विभाग 
मन्त्रालय
स्वास्थ्य सम्बन्धी कानूनी व्यवस्था गर्ने ।

51
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०

वैज्ञानिक अनुसन्धान तथा विकासका लागि आयात हुने

१२७ संवेदनशील सामाग्री तथा उपकरणहरुलाई भन्सार बिन्दुहरुमा भन्सार विभाग विज्ञान प्रविधि विभाग 
क्षति नहुने गरी सहज रुपमा जाँचपासको व्यवस्था गर्ने ।

समरुपता मूल्याङ् कन गर्ने संस्थाहरु (Conformity

Assessment Bodies) को प्रत्यायन (Accreditation) शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि उद्योग वाणिज्य तथा आपूर्ति
१२८ 
सम्बन्धी सम्पर्क मन्त्रालयको रुपमा शिक्षा, विज्ञान तथा मन्त्रालय मन्त्रालय
प्रविधि मन्त्रालय रहने व्यवस्था गर्ने ।

पेटेन्ट, डिजाइन र ट्रेडमार्क ऐन, २०२२ लाई समसामयिक

शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
रुपमा परिमार्जन गर्ने र सोमा परम्परागत ज्ञानबाट विकसित उद्योग, वाणिज्य तथा आपूर्ति
१२९ मन्त्रालय, नेपाल विज्ञान तथा 
प्रविधि तथा वस्तुहरुको वौद्धिक सम्पत्ति अधिकार प्राप्तिको मन्त्रालय
प्रविधि प्रज्ञा प्रतिष्ठान
सहजताको लागि आवश्यक व्यवस्था गर्ने ।

अनुसन्धान तथा विकासको क्षेत्रको लागि छु ट्टै बजेट अर्थ मन्त्रालय, शिक्षा, विज्ञान
१३० राष्ट्रिय योजना आयोग 
उपशिर्षक/कोड प्रणाली विकास गरी लागू गर्ने । तथा प्रविधि मन्त्रालय

52
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०

वैज्ञानिक अनुसन्धान तथा विकासमा संलग्न गैह्रनाफामूखी

शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
१३१ संस्थाहरुलाई Exim Code दिने व्यवस्थाका लागि भन्सार अर्थ मन्त्रालय 
मन्त्रालय
ऐन, २०६४ मा आवश्यक संशोधन गर्ने ।

विज्ञान प्रविधिको क्षेत्रमा अध्ययन, अध्यापन र

शिक्षा विज्ञान तथा प्रविधि
१३२ अनुसन्धानका लागि आउने विदेशी नागरिकको लागि छु ट्टै गृह मन्त्रालय 
मन्त्रालय, परराष्ट्र मन्त्रालय
प्रकृ तिको भिसाको व्यवस्था गर्ने ।
उदीयमान प्रविधिको प्रयोगलाई राष्ट्रिय सुरक्षासंग आवद्ध प्रधानमन्त्री तथा
शिक्षा विज्ञान तथा प्रविधि
१३३ गराउने विषयमा राष्ट्रिय सुरक्षा परिषद्लाई परामर्श दिन एक मन्त्रिपरिषद्को कार्यालय 
मन्त्रालय, सुरक्षा निकायहरु
प्राविधिक समिति गठन गर्ने । राष्ट्रिय सुरक्षा परिषद

निजामती सेवामा विद्यमान प्राविधिक सेवा समूह, अर्थ मन्त्रालय, कानून, न्याय
उपसमूहहरुको पुनरावलोकन गर्ने तथा विज्ञान प्रविधि संघीय मामिला तथा सामान्य तथा संसदीय मामिला
१३४
सम्बन्धी छु ट्टै सेवाको व्यवस्था थप गर्ने गरी निजामती सेवा प्रशासन मन्त्रालय मन्त्रालय, शिक्षा विज्ञान तथा 
सम्बन्धी कानूनहरु संशोधन गर्ने । प्रविधि मन्त्रालय

53
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०
अर्थ मन्त्रालय , कानून तथा
उक्त सेवामा वैज्ञानिक अधिकृ त (Scientific Officer) र
संघीय मामिला तथा सामान्य संसदीय ममिला मन्त्रालय,
१३४.१ अनुसन्धान वैज्ञानिक (Research Scientist) गरी दुई 
प्रशासन मन्त्रालय शिक्षा विज्ञान तथा प्रविधि
अलग समूह बनाउने ।
मन्त्रालय

विज्ञान प्रविधि सेवा सहित सबै प्राविधिक सेवा समूहमा रहने

कर्मचारीहरुलाई समेट्ने गरी एकीकृ त संगठन तथा संघीय मामिला तथा सामान्य शिक्षा विज्ञान तथा प्रविधि
१३४.२ 
व्यवस्थापन सर्वेक्षण गर्ने तथा आवश्यक पदहरुको व्यवस्था प्रशासन मन्त्रालय मन्त्रालय
गर्ने गरी समायोजन तथा थप दरवन्दी सृजना गर्ने ।

अर्थ मन्त्रालय, परराष्ट्र

प्राविधिक सेवा समुहका कर्मचारीहरु अर्थ मन्त्रालय, परराष्ट्र मन्त्रालय, कानून तथा
संघीय मामिला तथा सामान्य
१३४.३ मन्त्रालय, राष्ट्रिय योजना आयोग लगायतका निकायहरुमा संसदीय ममिला मन्त्रालय, 
प्रशासन मन्त्रालय
राख्ने व्यवस्था गर्ने । शिक्षा विज्ञान तथा प्रविधि
मन्त्रालय

54
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०

सार्वजनिक निकायहरुमा विज्ञान प्रविधिको क्षेत्रमा हुने

अध्ययन, अनुसन्धान, अन्वेषण, सर्वेक्षण जस्ता कार्यका अर्थ मन्त्रालय, संघीय शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
१३४.४ लागि कर्मचारी काजमा खटाउने कार्यलाई सहज हुने गरी मामिला तथा सामान्य मन्त्रालय, प्रधानमन्त्री तथा 
भ्रमण खर्च नियमावली सहित अन्य सम्बन्धित कानूनमा प्रशासन मन्त्रालय मन्त्रिपरिषद्को कार्यालय
आवश्यक व्यवस्था गर्ने ।

सार्वजनिक निकायहरुमा विज्ञान प्रविधिको क्षेत्रमा हुने

अध्ययन, अनुसन्धान, अन्वेषण, सर्वेक्षण जस्ता कार्यका
लागि विश्वविद्यालयका प्राध्यापक लगायतका अन्य प्रधानमन्त्री तथा शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
१३५ 
विशेषज्ञहरुको सुविधा प्राप्त गर्ने कार्य सहज हुने गरी मन्त्रिपरिषद्को कार्यालय मन्त्रालय, अर्थ मन्त्रालय
सार्वजनिक खरिद सम्बन्धी विद्यमान कानूनहरुमा विशेष
व्यवस्था गर्ने ।

ठूला औद्योगिक प्रतिष्ठानहरुमा विश्वविद्यालयहरु वा

अनुसन्धान संस्थाहरुसंगको सहकार्यमा अनुसन्धान तथा उद्योग वाणिज्य तथा आपूर्ति औद्योगिक प्रतिष्ठानहरु,
१३६ 
विकासका लागि छु ट्टै ईकाई/शाखा स्थापना तथा संचालन मन्त्रालय उद्योग विभाग
अनिवार्य गर्न कानूनी व्यवस्था गर्ने ।

55
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०
अनुसन्धान तथा विकासका लागि ठूला तथा मझौला
उद्योगहरुले कु ल नाफाको निश्चित रकम सुनिश्चित गर्नुपर्ने र उद्योग वाणिज्य तथा आपूर्ति औद्योगिक प्रतिष्ठानहरु,
१३७ 
सो बापत उद्योगहरुलाई कर छु टको सुविधा कानूनी व्यवस्था मन्त्रालय, अर्थ मन्त्रालय उद्योग विभाग
गर्ने ।

ड विद्यमान संरचनाहरुको पुनर्संचना

१३८ प्रज्ञा प्रतिष्ठानको सांगठनिक सुदृढीकरण एवं पुनर्संरचना गर्ने
प्रज्ञा प्रतिष्ठानको सांगठनिक पुनर्संरचनाका लागि कानून नेपाल विज्ञान तथा प्रविधि शिक्षा,विज्ञान तथा प्रविधि
१३८.१  
संशोधन गर्ने । प्रज्ञा प्रतिष्ठान मन्त्रालय
प्रज्ञा प्रतिष्ठान अन्तर्गत उपयुक्त प्रविधि विकास के न्द्र,
नेपाल विज्ञान तथा प्रविधि शिक्षा,विज्ञान तथा प्रविधि
१३८.१.१ मौलिक ज्ञान तथा प्रविधि प्रवर्द्धन के न्द्र र वायोके मेस्ट्री   
प्रज्ञा प्रतिष्ठान मन्त्रालय
अनुसन्धान के न्द्र संचालनमा ल्याउने ।
International Research Centre for High शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
Altitudes लाई सम्बन्धित सार्वजनिक निकायहरु तथा नेपाल विज्ञान तथा प्रविधि मन्त्रालय,जल तथा मौसम
१३८.१.२   
विश्वविद्यालयहरुको सहकार्यमा प्रभावकारी रुपमा प्रज्ञा प्रतिष्ठान विज्ञान विभाग,
संचालनमा ल्याउने । विश्वविद्यालयहरु

56
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०

उपयुक्त प्रविधि विकासको कार्यलाई समुदायस्तर सम्म

नेपाल विज्ञान तथा प्रविधि शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
१३८.१.३ पुर्याउने कार्यलाई प्रभावकारी बनाउन प्रज्ञा प्रतिष्ठान अन्तर्गत  
प्रज्ञा प्रतिष्ठान मन्त्रालय
प्रादेशिक कार्यालयहरु स्थापना गरी संचालन गर्ने ।

प्रादेशिक कार्यालयहरु अन्तर्गत स्थानीय परम्परागत सीप नेपाल विज्ञान तथा प्रविधि शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
१३८.१.४  
तथा प्रविधि सम्बन्धी ज्ञान के न्द्रहरु स्थापना गर्ने । प्रज्ञा प्रतिष्ठान मन्त्रालय
प्रादेशिक कार्यालयहरु अन्तर्गत नवीकरणीय उर्जा
अनुसन्धान के न्द्र, Biodiversity and Mountain
नेपाल विज्ञान तथा प्रविधि शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
१३८.२ Environment Research Center, जडिबुटी तथा    
प्रज्ञा प्रतिष्ठान मन्त्रालय
सुगन्धित वनस्पति अनुसन्धान के न्द्र लगायतका सात वटा
अनुसन्धान के न्द्र वा प्रयोगशालाहरु स्थापना गर्ने ।
प्रज्ञा प्रतिष्ठानका प्राज्ञहरुको नियुक्तिको मापदण्ड बनाई लागू नेपाल विज्ञान तथा प्रविधि शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
१३८.३ 
गर्ने । प्रज्ञा प्रतिष्ठान मन्त्रालय
प्रज्ञा प्रतिष्ठान अन्तर्गतका विभिन्न के न्द्रहरुमा प्राज्ञहरुलाई
नेपाल विज्ञान तथा प्रविधि शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
१३८.४ सक्रिय रुपमा संलग्न गराउन आवश्यक नीति/कार्यविधी 
प्रज्ञा प्रतिष्ठान मन्त्रालय
बनाई लागू गर्ने ।

57
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०

प्रज्ञा प्रतिष्ठानका वैज्ञानिकहरुलाई Adjunct Faculty का

रुपमा उच्च शिक्षा प्राध्यापनमा संलग्न गराउने र उच्च
नेपाल विज्ञान तथा प्रविधि शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
१३८.५ शिक्षामा अध्ययनरत विद्यार्थीहरुलाई उक्त प्रतिष्ठानका  
प्रज्ञा प्रतिष्ठान मन्त्रालय, विश्वविद्यालयहरु
प्रयोगशालाहरुमा अनुसन्धानमा संलग्न गराउने व्यवस्था
मिलाउने ।

राष्ट्रिय विधि विज्ञान प्रयोगशालाको सुदृढीकरणका लागि शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
राष्ट्रिय विधि विज्ञान
१३९ कानूनी व्यवस्था गर्ने र संगठन तथा व्यवस्थापन सर्वेक्षण गरी मन्त्रालय, कानून न्याय तथा   
प्रयोगशाला
प्रादेशिक स्तरमा विस्तार गर्ने । संसदीय मामिला मन्त्रालय
स्वदेशी वा विदेशी विश्वविद्यालयहरु मार्फ त विधि विज्ञानको विधि विज्ञान प्रयोगशाला, शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
१३९.१     
क्षेत्रमा आवश्यक जनशक्ति तयार गर्ने । विश्वविद्यालयहरु मन्त्रालय
१४० विज्ञान पार्क तथा वेधशालाको विकास तथा संचालन गर्ने

बि.पी. कोइराला मेमोरियल प्लानेटेरियम तथा अब्जरभेटरी र

बि.पी. कोइराला मेमोरियल शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
१४०.१ विज्ञान सङ् ग्रहालय विकास समितिको पुनर्संरचनाका लागि  
विज्ञान सङ् ग्रहालय मन्त्रालय
कानूनी व्यवस्था र संगठन तथा व्यवस्थापन सर्वेक्षण गर्ने ।

बि.पी. कोइराला मेमोरियल विज्ञान सङ् ग्रहालयलाई कीर्तिपुर शिक्षा,विज्ञान तथा प्रविधि
बि.पी. कोइराला मेमोरियल
१४०.२ नगरपालिकाको सहकार्यमा बि.पी. कोइराला मेमोरियल मन्त्रालय, कीर्तिपुर     
विज्ञान सङ् ग्रहालय
विज्ञान पार्क को रुपमा विकास गर्ने । नगरपालिका

58
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०
नगरकोटस्थित बेधशालाको सुदृढीकरण एवं क्षमता विकास बि.पी. कोइराला मेमोरियल शिक्षा,विज्ञान तथा प्रविधि
१४०.३     
गरी प्रादेशिक रुपमा समेत विस्तार गर्ने । विज्ञान सङ् ग्रहालय मन्त्रालय
ढ नयाँ संरचनाहरुको विकास तथा संचालन
विज्ञान प्रविधि तथा नव-प्रवर्तन क्षेत्रको प्रवर्द्धन, नियमन एवं प्रधानमन्त्री तथा
शिक्षा,विज्ञान तथा प्रविधि
१४१ अनुदान व्यवस्थापन गर्न राष्ट्रिय विज्ञान परिषद् स्थापना र मन्त्रिपरिषद्को कार्यालय,  
मन्त्रालय
संचालन गर्ने । अर्थ मन्त्रालय
बुंदा नं १२२ मा उल्लेख भएबमोजिमको छाता विधेयकले
प्रधानमन्त्री तथा अर्थ मन्त्रालय, शिक्षा,
१४१.१ ऐनको रुप नलिएसम्मका लागि कार्यकारी निर्णयबाट परिषद्
मन्त्रिपरिषद्को कार्यालय विज्ञान तथा प्रविधि मन्त्रालय 
स्थापना गर्ने ।

विज्ञान प्रविधि तथा नवप्रवर्तन कोष संचालनमा ल्याउने । ऐन शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
१४१.२ बमोजिम कोष संचालनमा नआउँदा सम्मका लागि अर्थ अर्थ मन्त्रालय मन्त्रालय, राष्ट्रिय विज्ञान  
मन्त्रालयले विशेष व्यवस्था गरी बजेटको सुनिश्चितता गर्ने । परिषद्

राष्ट्रिय विज्ञान परिषद् अन्तर्गत रहने गरी विभिन्न विषयगत शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
१४१.३ राष्ट्रिय विज्ञान परिषद् 
विज्ञ सल्लाहकार समितिहरु रहने व्यवस्था गर्ने । मन्त्रालय

59
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०
विज्ञान तथा प्रविधिको क्षेत्रमा हुने अनुसन्धान सम्बन्धी शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
१४१.४ सम्पूर्ण वैदेशिक सहयोग तथा लगानी राष्ट्रिय विज्ञान अर्थ मन्त्रालय मन्त्रालय, राष्ट्रिय विज्ञान     
परिषद्को परामर्शमा गर्ने व्यवस्था मिलाउने । परिषद्
वैज्ञानिक अनुसन्धान तथा विकासमा संलग्न संस्थाहरुको
शिक्षा विज्ञान तथा प्रविधि
१४१.५ मापदण्ड बनाई नियमित रुपमा अनुगमन गरी उपलव्धिहरुको राष्ट्रिय विज्ञान परिषद्     
मन्त्रालय
मूल्याङ् कन गर्ने ।

विज्ञान तथा प्रविधि क्षेत्रमा पूर्वाधार विकास, समन्वय,

प्रधानमन्त्री तथा
प्रवर्द्धन, प्रयोगशाला नियमन, लगायतका कार्य गर्न संघीय
मन्त्रिपरिषद्को कार्यालय, संघीय मामिला तथा समान्य
१४२ विज्ञान प्रविधि विभागको स्थापना गर्ने । नियमन कार्य गर्ने 
शिक्षा,विज्ञान तथा प्रविधि प्रशासन मन्त्रालय
गरी कानूनी व्यवस्था नभए सम्मका लागि बाँकी कार्य गर्ने
मन्त्रालय
गरी विभाग स्थापना गर्न कार्यकारी निर्णय गर्ने ।

१४३ सार्वजनिक निकायका विज्ञान, प्रविधि तथा इन्जिनियरिङ् ग सम्बद्ध कर्मचारीहरुको क्षमता अभिवृद्धिको लागि प्राविधिक प्रशिक्षण के न्द्र संचालन गर्ने ।
प्राविधिक प्रशिक्षण के न्द्रको विस्तृत परियोजना प्रतिवेदन शिक्षा,विज्ञान तथा प्रविधि संघीय मामला तथा सामान्य
१४३.१  
तयार पार्ने । मन्त्रालय प्रशासन मन्त्रालय
प्राविधिक प्रशिक्षण के न्द्रको पूर्वाधार निर्माण गरी संचालनमा शिक्षा,विज्ञान तथा प्रविधि संघीय मामला तथा सामान्य
१४३.२   
ल्याउने मन्त्रालय प्रशासन मन्त्रालय
१४४ राष्ट्रिय प्राथमिकता/आवश्यकता अनुरुप पाँच बृहत क्षेत्रहरुमा अध्ययन अनुसन्धान गर्ने गरी बहुविधागत विज्ञान अनुसन्धान के न्द्र स्थापना तथा संचालन गर्ने ।

60
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०
विज्ञान, प्रविधि तथा नव-
शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
१४४.१ अनुसन्धान के न्द्रको विस्तृत परियोजना प्रतिवेदन तयार गर्ने । प्रवर्तन परिषद्,  
मन्त्रालय
विश्वविद्यालयहरु
भौतिक तथा पदार्थ विज्ञान, जैविक विज्ञान, भू विज्ञान, नेपाल विज्ञान तथा प्रविधि
इन्जिनियरिङ् ग तथा उदीयमान प्रविधिका विभिन्न शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि अनुसन्धान परिषद्,
१४४.२   
विधाहरुमा एकीकृ त रुपले अनुसन्धान गर्नका लागि मन्त्रालय औद्योगिक प्रतिष्ठानहरु,
अनुसन्धान के न्द्र संचालनमा ल्याउने । विश्वविद्यालयहरु
नेपाल विज्ञान तथा प्रविधि
के न्द्रमा आवद्ध हुने गरी एक परीक्षण, प्रमाणीकरण र शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
१४४.३ अनुसन्धान परिषद्,   
क्यालिब्रेशनका लागि प्रयोगशाला स्थापना गर्ने । मन्त्रालय
विश्वविद्यालयहरु
शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
के न्द्रमा High Powered Computing Facility विकास बहुविधागत विज्ञान मन्त्रालय, विश्वविद्यालयहरु,
१४४.४  
तथा सन्चालन गर्ने । अनुसन्धान के न्द्र विज्ञान प्रविधि तथा नव-
प्रवर्तन परिषद्,

61
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०

शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि

नेपालबाट प्रकाशन हुने सबै महत्वपूर्ण वैज्ञानिक अनुसन्धान मन्त्रालय, विश्वविद्यालयहरु,
बहुविधागत विज्ञान
१४४.५ तथा प्रविधि विकास सम्बन्धी प्रतिवेदन/जर्नलहरुको ई- विज्ञान प्रविधि विभाग,  
अनुसन्धान के न्द्र
लाइब्रेरी संचालन गर्ने । अनुसन्धान संस्थाहरु,
व्यवसायिक समाजहरु

गुणस्तरीय Online Journals तथा सन्दर्भ सामाग्रीहरु

शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
उपलब्ध हुने व्यवस्था गरी यस्ता सामाग्रीहरुमा सार्वजनिक बहुविधागत विज्ञान
१४४.६ मन्त्रालय, विश्वविद्यालयहरु, 
तथा निजी क्षेत्रका अनुसन्धानकर्ताहरुको पहुच सुनिश्चित गर्ने अनुसन्धान के न्द्र
विज्ञान प्रविधि विभाग
।

शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि

विशिष्ट विधामा अनुसन्धानरत स्वदेशी तथा विदेशी
बहुविधागत विज्ञान मन्त्रालय, विज्ञान प्रविधि
१४४.७ वैज्ञानिकहरुलाई अनुसन्धानवृत्ति सहित अनुसन्धान के न्द्रमा    
अनुसन्धान के न्द्र तथा नव-प्रवर्तन परिषद्,
आवद्ध गराउने व्यवस्था गर्ने ।
विश्वविद्यालयहरु

राष्ट्रियस्तरको विज्ञान प्रदर्शनी तथा सम्मेलन के न्द्रको शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
१४५ विज्ञान प्रविधि विभाग  
स्थापनाको निम्ति विस्तृत परियोजना प्रतिवेदन तयार गर्ने । मन्त्रालय

62
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०
शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
१४५.१ के न्द्रको पूर्वाधार निर्माण गरी संचालनमा ल्याउने । विज्ञान प्रविधि विभाग   
मन्त्रालय

विभिन्न महानगर तथा उपमहानगरपालिकाहरुमा विज्ञान शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि

१४५ स्थानीय तह     
प्रदर्शनी/अवलोकन के न्द्र स्थापना गरी संचालनमा ल्याउने । मन्त्रालय, प्रदेश सरकार

निजी क्षेत्रका संस्थाहरुलाई विज्ञान प्रदर्शनी/अवलोकन के न्द्र

१४६ स्थानीय तह, प्रदेश सरकार विज्ञान प्रविधि विभाग     
विकास तथा संचालन गर्न अनुमति दिने व्यवस्था गर्ने ।

ण सूचना प्रणाली विकास

विज्ञान प्रविधि सम्बन्धी विकास सूचकहरु (Indicators) शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
१४७ राष्ट्रिय योजना आयोग  
तयार गरी आवधिक योजनामा आवद्ध गर्ने । मन्त्रालय

सार्वजानिक निकायहरुमा हुने अध्ययन, अनुसन्धान तथा अनुसन्धान तथा विकास

ठूला पूर्वाधार विकाससंग सम्बन्धित प्रतिवेदनहरुलाई इकाईहरु, प्रदेश सरकार,
१४८ विज्ञान प्रविधि विभाग     
एकीकृ त रुपमा Cloud मा अभिलेख गर्ने व्यवस्था मिलाउने स्थानीय तह, राष्ट्रिय सूचना
। प्रविधि के न्द्र

63
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०
परराष्ट्र मन्त्रालय, नेपाल
स्वदेश तथा विदेशमा रहेका नेपाली वैज्ञानिक तथा प्राविधिक
विज्ञान तथा प्रविधि प्रज्ञा
१४९ जनशक्ति र अनुसन्धान संस्था सम्बन्धी सूचना प्रणाली विज्ञान प्रविधि विभाग     
प्रतिष्ठान, गैह्र आवासीय
संचालन गर्ने ।
नेपाली संस्थाहरु

शिक्षा विज्ञान तथा प्रविधि

मन्त्रालय, उद्योग वाणिज्य
तथा आपूर्ति मन्त्रालय,
उक्त सूचना प्रणालीमा औद्योगिक प्रतिष्ठान तथा निजी क्षेत्रमा
विज्ञान प्रविधि विभाग, राष्ट्रिय योजना आयोग,
१४९.१ आवश्यक प्राविधिक जनशक्तिलाई उपयोगी हुने गरी छु ट्टै     
विश्वविद्यालयहरु प्रदेश सरकार, स्थानीय तह,
रोजगार सूचना उपप्रणाली विकास गर्ने ।
उद्योग संघहरु, औद्योगिक
प्रतिष्ठान तथा व्यवसायिक
संस्थाहरु

नेपालमा प्रयोग हुने रासायनिक पदार्यहरुको Inventory शिक्षा,विज्ञान तथा प्रविधि

१५० विज्ञान प्रविधि विभाग  
तयार गर्ने । मन्त्रालय, प्रयोगशालाहरु
बौद्धिक सम्पत्ति सम्बन्धी Database लाई अध्यावधिक गरी
१५१ उद्योग विभाग विज्ञान प्रविधि विभाग  
सार्वजानिक गर्ने ।

64
 कार्यान्वयन वर्ष
क्र. स कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने निकाय सहयोगी निकाय ८,९,
१ २ ३ ४, ५ ६,७
१०
त कार्ययोजनाको कार्यान्वयन, अनुगमन तथा मूल्याङ्कन
कार्ययोजना कार्यान्वयन गर्न जिम्मेवारी तोकिएका सबै
१५२ निकाय/संस्थाहरुले यस कार्ययोजनालाई आधार बनाई सबै सार्वजनिक निकायहरु राष्ट्रिय योजना आयोग      
वार्षिक नीति तथा कार्यक्रम निर्माण गर्ने ।
कार्ययोजना बमोजिमका कृ याकलापको लागि बजेट अर्थ मन्त्रालय, प्रदेश सरकार,
१५३ राष्ट्रिय योजना आयोग      
विनियोजन सुनिश्चित गर्ने । स्थानीय सरकार
बुदा नं १५२ र १५३ बमोजिम कार्ययोजना कार्यान्वयनको
सुनिश्चितता गर्न तथा सोको अनुगमन तथा मूल्याङ् कन गर्न प्रधानमन्त्री तथा
शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
१५४ नेपाल सरकारको विज्ञान तथा प्रविधि क्षेत्र हेर्ने मन्त्रीको मन्त्रिपरिषद्को कार्यलय, 
मन्त्रालय
संयोजकत्वमा अनुसूची ७ बमोजिमको उच्चस्तरीय संयन्त्र राष्ट्रिय योजना आयोग
निर्माण गर्ने ।

प्रधानमन्त्री तथा
संयन्त्रले अर्धवार्षिक रुपमा कार्यान्वयनको अनुगमन तथा शिक्षा,विज्ञान तथा प्रविधि
१५४.१ मन्त्रिपरिषद्को कार्यलय,      
मूल्याङ् कन गर्ने । मन्त्रालय
राष्ट्रिय योजना आयोग
शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि
१५५ कार्ययोजनालाई पुनरावलोकन तथा अध्यावधिक गर्ने । राष्ट्रिय योजना आयोग   
मन्त्रालय

65
 अनुसूची

अनुसूची १
विज्ञान प्रविधि विभागको कार्यक्षेत्र

प्रस्तावित विज्ञान प्रविधि विभागको कार्यक्षेत्र देहाय बमोजिम रहनेछ ।

• रसायनिक पदार्थको पहिचान, आयात, ढुवानी, भण्डारण, सुरक्षित प्रयोग तथा विसर्जनका लागि
आवश्यक कानूनी व्यवस्था तयार गरी नियमन गर्ने ।
• सार्वजनिक, निजी तथा विश्वविद्यालय सम्वद्ध प्रयोगशाला तथा अनुसन्धान संस्थाहरुका लागि
व्यवसायजन्य सुरक्षा र स्वास्थ्य सम्बन्धी कानूनी व्यवस्था गरी नियमन गर्ने ।
• Social Media तथा अन्य संचार साधनको प्रयोगबाट वैज्ञानिक चेतनाको अभिवृद्धि गर्ने
• राष्ट्रिय तथा अन्तराष्ट्रिय स्तरको विज्ञान मेला, वैज्ञानिक सम्मेलन तथा नवप्रवर्तन प्रदर्शनीहरू आयोजना
गर्ने
• विज्ञान तथा प्रविधि सम्बन्धी सम्वाद, गोष्ठी, अन्तर्कृ या, कार्यशाला, प्रशिक्षण, तालिम संचालन गर्ने
• अनुसन्धानकर्ताहरुका लागि नवप्रवर्तन, उद्यमशीलता विकास तथा बौद्धिक सम्पत्ति संरक्षण सम्बन्धी
गोष्ठी, सेमिनार, कार्यशाला आदि संचालन गर्ने
• प्रयोगशालाहरुमा कार्यरत प्राविधिकहरुका लागि रासायनिक, जैविक तथा विकिरणयुक्त पदार्थहरुको
प्रयोग र सुरक्षित व्यवस्थापन सम्बन्धी क्षमता अभिवृद्धि कार्यक्रम संचालन गर्ने
• अन्तरिक्ष विज्ञान अध्ययन के न्द्र स्थापना तथा संचालन गर्ने
• राष्ट्रियस्तरको विज्ञान प्रदर्शनी तथा सम्मेलन के न्द्र विकास तथा संचालन गर्ने
• Technology Park को स्थापना तथा संचालन गर्ने
• नवप्रवर्तन प्रवर्द्धन के न्द्र (Innovation Promotion Center) स्थापना र संचालन गर्ने
• विद्यार्थीहरूलाई ओलम्पियड लगायतका अन्तराष्ट्रिय प्रतिस्पर्धामा सहभागी गराउने
• वैज्ञानिक, अनुसन्धानकर्मी, अनुसन्धान संस्था तथा व्यावसायिक समाजहरुलाई अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिष्पर्धाहरु
वा देशको प्रतिनिधित्व गरी अन्तर्राष्ट्रिय सभा सम्मेलनहरुमा भाग लिन सहयोग गर्ने ।
• व्यावसायिक समाजहरुसंग निरन्तर संवाद तथा अन्तरकृ याका कार्यक्रमहरु संचालन गर्ने तथा व्यवसायिक
समाजहरुलाई जर्नल प्रकाशन, वैज्ञानिक सम्मेलन तथा अन्तर्राष्ट्रिय आवद्धताको लागि अनुदान उपलब्ध
गराउने ।
• नवीनतम प्रविधिको क्षेत्रमा स्वदेशी तथा विदेशी संस्थाहरू मार्फ त अनुसन्धान र विकास प्रवर्द्धन गर्ने
• सार्वजनिक निकायहरूमा हुने वैज्ञानिक तथा प्राविधिक अध्ययन/अनुसन्धान प्रतिवेदनहरूको एकीकृ त
सूचना प्रणाली संचालन गर्ने

66
• बौद्धिक सम्पत्तिको अधिकार सम्बन्धी Documentation मा सहयोग गर्न Help Desk संचालन गर्ने
• Startups/नवप्रवर्तकहरूलाई ऋण उपलब्ध गराउन सहजीकरण गर्ने
• नवप्रवर्तनबाट विकसित प्रविधिको मापदण्ड निर्माण तथा व्यवसायीकरण गर्ने
• विज्ञान प्रविधि सम्बन्धी विषयमा उच्च शिक्षा उत्तीर्ण युवाहरुलाई स्वयंसेवक तथा Intern का रुपमा
विद्यालयहरुमा गई अध्यापन गराउन समन्वय गर्ने
• वैज्ञानिक, अनुसन्धानकर्ता तथा नवप्रवर्तकहरुको संजाल विकास गर्ने गरी भर्चुअल प्लाटफर्म (Virtual
Platform) तयार गर्ने
• विज्ञान प्रविधि सम्बन्धी प्रतिभा खोजी (Talent Hunt) संचालन गर्ने
• गैह्रनाफामूलक अनुसन्धान संस्थाहरु तथा व्यवसायिक समाजहरुका लागि छु ट्टै प्रकृ तिको दर्ता सम्बन्धी
कार्य गर्ने ।
• स्वदेश तथा विदेशमा रहेका नेपाली वैज्ञानिक तथा प्राविधिक जनशक्ति र अनुसन्धान संस्था सम्बन्धी
सूचना प्रणाली तथा रोजगार सूचना उपप्रणाली संचालन गर्ने ।

67
 अनुसूची-२
राष्ट्रिय विज्ञान परिषदको कार्यक्षेत्र

प्रस्तावित राष्ट्रिय विज्ञान परिषद्को कार्यक्षेत्र देहाय बमोजिम रहनेछ ।

• विज्ञान प्रविधि तथा नवप्रवर्तन कोष संचालन संचालन गर्ने
• विज्ञ सल्लाहकार समूहहरू परिचालन गर्ने
• विज्ञान प्रविधिको क्षेत्रमा वैदेशिक सहयोग परिचालनमा सहयोग पुर्याउने
• वैज्ञानिक, अनुसन्धानकर्ता तथा नवप्रवर्तकहरूलाई अनुसन्धानवृत्ति तथा अनुदान उपलब्ध गराउने
• विश्वविद्यालयहरुका विज्ञान/प्रविधि/इन्जिनियरिङ् ग संकाय/विभाग/अनुसन्धान के न्द्रलाई राष्ट्रिय
उत्कृ ष्टताको के न्द्रमा रुपान्तरण हुन वा राष्ट्रिय आवश्यकता तथा प्राथमिकताका क्षेत्रमा अनुसन्धान गर्न
Block Grant उपलब्ध गराउने
• नेपालबाट प्रकाशन हुने विज्ञान/प्रविधि/इन्जिनियरिङ् ग सम्बन्धी जर्नलहरुको गुणस्तर सुनिश्चिताको लागि
मापदण्ड बनाइ लागु गर्ने ।
• राष्ट्रिय विज्ञान पुरस्कारको स्थापना गरी उत्कृ ष्ट वैज्ञानिकहरु तथा अनुसन्धान संस्थाहरुलाई पुरस्कृ त गर्ने ।
• विज्ञान प्रविधि सम्बन्धी अनुसन्धान संस्था/अनुसन्धानकर्ताहरुको लागि आचार सहिंता तयार गरी लागु
गर्ने तथा नैतिक अनुमतिको व्यवस्था लागू गर्ने ।
• प्रविधिमा आधारित Startups वा नवप्रवर्तकहरुलाई सहुलियतपूर्ण ऋण प्रदान गर्ने ।
• वैज्ञानिक अनुसन्धान तथा विकासमा संलग्न संस्थाहरुको मापदण्ड बनाई नियमित रुपमा अनुगमन गरी
उपलव्धिहरुको मूल्याङ् कन गर्ने ।

68
 अनुसूची-३
बहुविधागत अनुसन्धान के न्द्रको कार्यक्षेत्र

प्रस्तावित बहुविधागत अनुसन्धान के न्द्रको कार्यक्षेत्र देहाय बमोजिम रहनेछ ।

• भौतिक तथा पदार्थ विज्ञान, जैविक विज्ञान, भू-विज्ञान, ईन्जिनियरिङ् ग र उदीयमान प्रविधिको क्षेत्रमा
राष्ट्रिय आवश्यकता र प्राथमिकता पहिचान गरी अध्ययन अनुसन्धान गर्ने
• अनुसन्धान कार्यमा स्वतन्त्र अनुसन्धानकर्ता तथा विद्यार्थीहरूलाई सक्रिय रुपमा सहभागी गराउने
• परीक्षण, प्रमाणीकरण तथा क्यालिब्रेसन गर्ने के न्द्रीय प्रयोगशाला संचालन गर्ने
• नेपालबाट प्रकाशन हुने सबै महत्वपूर्ण बैज्ञानिक अनुसन्धान तथा प्रविधि विकास सम्बन्धी
प्रतिवेदन/जर्नलहरूको e-library संचालन गर्ने
• High Powered Computing Facility तथा महत्वपूर्ण अन्तराष्ट्रिय Online Journals/Reference
Materials मा पहुँचको व्यवस्था गर्ने
• आधुनिक, सुरक्षित, हरित तथा स्मार्ट पूर्वाधार निर्माणका नयाँ प्रविधिहरु तथा नवीन निर्माण सामाग्रीहरुको
नेपालको परिप्रेक्ष्यमा उपयुक्तताको वारेमा अध्ययन/अनुसन्धान गर्ने
• पहाडी भूभागमा निर्माण हुने सडक, पुल, बाँध, सुरुङ मार्ग तथा अन्य महत्वपूर्ण भौतिक पूर्वाधार विकास
तथा सोको प्रभावकारी संचालन, सुरक्षा तथा अनुगमन सम्बन्धमा अध्ययन अनुसन्धान कार्यलाई
प्राथमिकतामा राखी अघि बढाउने
• उदीयमान प्रविधिका क्षेत्रमा हुने नयाँ विकासलाई देशमा उपयोग गर्ने सम्बन्धमा अध्ययन अनुसन्धान गर्ने
• नेपाली उत्पादनहरुको गुणस्तर अभिवृद्धि तथा उद्योगहरुको दक्षता विकासको लागि अध्ययन गर्ने

69
 अनुसूची ४
कार्ययोजना कार्यन्वयनको अनुगमन तथा मुल्यांकनका लागि गठित संयन्त्र

1. मन्त्री, शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि मन्त्रालय संयोजक

2. मन्त्री, अर्थ मन्त्रालय सहसंयोजक
3. सदस्य, राष्ट्रिय योजना आयोग (सम्बन्धित क्षेत्र हेर्ने) सदस्य
4. उपकु लपति, त्रिभुवन विश्वविद्यालय सदस्य
5. अध्यक्ष विश्वविद्यालय अनुदान आयोग सदस्य
6. सचिव, उद्योग वाणिज्य तथा आपूर्ति मन्त्रालय सदस्य
7. सचिव, संघीय मामिला तथा सामान्य प्रशासन मन्त्रालय सदस्य
8. सचिव (विज्ञान तथा प्रविधि), शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि मन्त्रालय सदस्य
9. उपकु लपति, नेपाल विज्ञान तथा प्रविधि प्रज्ञा प्रतिष्ठान सदस्य
10. अध्यक्ष, राष्ट्रिय विज्ञान परिषद् सदस्य
11. अध्यक्ष, उद्योग वाणिज्य महासंघ सदस्य
12. महानिर्देशक, विज्ञान प्रविधि विभाग सदस्य सचिव

70
 अनुसूची-५

वैज्ञानिक अनुसन्धान प्रविधि विकास तथा नवप्रवर्तन सम्बन्धी कार्यहरु सम्पादन हुने विधि एवं प्रणाली

71
 अनुसूची-६
कार्ययोजनाका उपप्रणालीहरु एवं नीतिका बुँदाहरु (उद्देश्य, नीति, रणनीति तथा कार्यनीति) बीचको अर्न्तसम्बन्ध
क्र.सं. उपप्रणाली उद्देश्य नीति रणनीति कार्यनीति

१ विज्ञान सम्बन्धी सचेतना प्रवर्द्धन ६.५ ७.७ ८.१५, ८.२१, ८.२४ ९.१०
२ मौलिक तथा परम्परागत ज्ञान र ६.१, ६.२, ७.१, ७.२, ७.६, ८.१, ८.२, ८.३, ८.८, ८.२१, ९.६, ९.१२, ९.१३, ९.१७, ९.१८, ९.२०,
प्रविधिको प्रवर्द्धन ६.५ ७.१० ८.२२, ८.२५, ८.२६
३ विद्यालयस्तरमा वैज्ञानिक सिकाइ विधि ६.५ ७.७ ८.१८, ८.२१, ८.२२, ८.२३, ९.६, ९.७, ९.८, ९.१०
र विज्ञान शिक्षाको सुदृढीकरण ८.२७

४ व्यवसायिक धार तर्फ विद्यार्थीहरुको
आकर्षण वृद्धि तथा प्राविधिक तथा
व्यवसायिक शिक्षाको सबलीकरण गर्ने
५ उच्च शिक्षामा विज्ञान-प्रविधि सम्बन्धी
अध्ययन तथा अनुसन्धानलाई गुणस्तरीय
बनाउने
६ अनुसन्धान र विकास कार्यको
प्रभावकारिता अभिवृद्धि गर्ने
६.१, ६.२, ७.१, ७.२, ७.६ ८.१, ८.२, ८.३, ८.८, ८.१०, ९.६, ९.७, ९.९, ९.१३
६.५ ८.१८, ८.२१, ८.२३
६.१, ६.२, ७.१, ७.२, ७.४, ८.१, ८.२, ८.३, ८.६, ८.७, ९.३, ९.७, ९.९, ९.१०, ९.११, ९.१५,
६.४, ६.५ ७.५, ७.६, ७.७ ८.८, ८.९, ८.१०, ८.११, ८.१२, ९.१९, ९.२०, ९.२१, ९.२२
८.१८, ८.१९, ८.२०, ८.२१,
८.२३
६.१, ६.२, ७.१, ७.२, ७.४, ८.१, ८.२, ८.३, ८.४, ८.५, ९.१, ९.२, ९.३, ९.५, ९.२४, ९.२८,
६.३, ६.४ ७.६, ७.११ ८.८, ८.१०, ८.११, ८.१२, ९.२९, ९.३०, ९.३७, ९.४०, ९.४१
८.१३, ८.१४, ८.१७, ८.१८,
८.२१,

72
७ अनुसन्धान तथा विकासमा उदयीमान ६.१, ६.२, ७.१, ७.२, ७.४, ८.१, ८.२, ८.३, ८.४, ८.५, ९.१, ९.४, ९.५, ९.३०, ९.३६, ९.३७,
प्रविधिको प्रयोग र प्रवर्द्धन गर्ने ६.३ ७.५, ७.६ ८.८, ८.११, ८.१२, ८.१३, ९.४०, ९.४१
८.१४, ८.१६, ८.१७, ८.२०
८ अनुसन्धानकर्ता तथा अनुसन्धान ६.१, ६.२, ७.१, ७.२, ७.३, ८.१, ८.२, ८.३, ८.६, ८.७, ९.३, ९.११, ९.१५, ९.१९, ९.२२, ९.३२,
संस्थाहरुको प्रवर्द्धन ६.४ ७.४, ७.११ ८.८, ८.१०, ८.१८, ८.२८, ९.४५, ९.४७
९ नवप्रवर्तन तथा उद्यशीलता प्रवर्द्धन र ६.१, ६.२, ७.१, ७.२, ७.३, ८.१, ८.२, ८.३, ८.७, ८.८, ९.२, ९.३, ९.९, ९.११, ९.१२, ९.१६,
औद्योगिक दक्षताको अभिवृद्धि ६.३ ७.४, ७.५, ७.६, ८.१०, ८.१८, ८.२१, ८.२८, ९.२०, ९.२१, ९.२३, ९.२६
७.७, ७.९, ७.११
१० सार्वजनिक निकायहरुमा विज्ञान प्रविधि ६.१, ६.२, ७.२, ७.३, ७.४, ८.१, ८.२, ८.८, ८.१०, ८.११, ९.२, ९.९, ९.११, ९.१९, ९.४५
सम्बन्धी अनुसन्धान कार्यको प्रवर्द्धन ६.३ ७.५, ७.६, ७.११, ८.१९
११ विद्यमान कानूनी व्यवस्थामा परिमार्जन ६.३, ६.४ ७.३, ७.५, ७.८, ८.३, ८.६, ८.७, ८.१०, ८.१३, ९.२, ९.४, ९.१०, ९.१२, ९.१३, ९.२०,
७.९, ७.११ ८.१६, ८.१९, ८.२०, ८.२८ ९.२३, ९.२४, ९.२५, ९.३१, ९.३२,
८.२९, ९.३३, ९.३४, ९.३५, ९.३८, ९.३९,
९.४६, ९.४७, ९.४८, ९.४९,
१२ विद्यमान संस्थाहरुको पुनर्संरचना ६.२, ६.३, ७.४, ७.६, ७.९ ८.७, ८.१८, ८.१९, ८.२०, ९.२, ९.२४, ९.२७, ९.३१, ९.३५, ९.४३,
६.४, ६.५ ८.२१, ८.२९ ९.४४, ९.४८
१३ नयाँ संरचनाहरुको विकास तथा संचालन ६.२, ६.३, ७.४, ७.८, ७.९ ८.३, ८.६, ८.९, ८.१६, ८.१८, ९.२, ९.२४, ९.२५, ९.३१, ९.४२, ९.४३,
६.४, ६.५ ८.१९, ८.२०, ८.२१, ८.२९ ९.४५, ९.४६, ९.४९
१४ सूचना प्रणाली विकास ६.२, ६.४ ७.३, ७.१० ८.१, ८.७, ८.८, ८.१६, ८.१७, ९.१४, ९.३३, ९.३४
८.२५, ८.२८
१५ कार्यान्वयनको कार्यान्वयन, अनुगमन सबै बुँदाहरु सबै बुँदाहरु सबै बुँदाहरु सबै बुँदाहरु
तथा मूल्याकं न

73
 अनुसूची-७
कार्ययोजना कार्यान्वयनको १० वर्षको अवधिको लागि प्रक्षेपित आर्थिक दायित्व
क्र. कु ल वार्षिक बजेट आकलन (करोडमा)
कार्यक्रम
सं बजेट १ २ ३ ४ ५ ६ ७ ८ ९ १० लक्ष्य
विद्यालय प्रयोगशाला २५००० विद्यालयहरुको
५०० ५० १०० १५० १५०
१ सुदृढीकरण १५० ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ प्रयोगशाला सुदृढीकरण हुने
५००० विद्यालयहरुमा
डिजिटल सिकाई सामाग्री १०० १० २० २० २०
२ ३० ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ सिकाई सामाग्रीको पहुँच पुग्ने
१०० वटा विद्यालयहरुमा
STEAM Center १०० १० २० २० २० STEAM Center स्थापना
३ ३० ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ हुने
प्राविधिक तथा व्यवसायिक १० लाख विद्यार्थीहरु
१०० ५० ५० १०० १०० १०० १०० १०० १०० १५० १५०
४ तालिम लाभान्वित हुने
२ लाख ५० हजार
विज्ञान तथा गणित शिक्षक
६२५ ६२.५ ६२.५ ६२.५ ६२.५ ६२.५ ६२.५ ६२.५ ६२.५ ६२.५ ६२.५ शिक्षकहरु लाई तालिम
तालिम
५ प्रदान गरिने
६ विश्वविद्यालय अनुदान १५००० १०० १००० १००० १००० १०० २०० २०० २००० २०० २००० विश्वविद्यालयहरुमा विज्ञान
आयोग (अनुसन्धान वृत्ति, ० ० ० ० ० प्रविधि सम्बन्धि
प्रयोगशाला, इन्कु वेसन, अनुसन्धानका लागि
पूर्वाधार आदि) अनुसन्धान वृत्ति,
प्रयोगशाला र पूर्वाधार
विकासका लागि अनुदान
दिन, १०० वटा इन्कु वेशन

74
क्र. कु ल वार्षिक बजेट आकलन (करोडमा)
कार्यक्रम
सं बजेट १ २ ३ ४ ५ ६ ७ ८ ९ १० लक्ष्य
सेन्टर स्थापना गर्ने ।
मदन भण्डारी प्राविधिक
मदन भण्डारी प्राविधिक
१००० १०० १०० ३०० ३०० २०० विश्वविद्यालय स्थापना भई
विश्वविद्यालय
७ ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ संचालनमा आउने
मदन भण्डारी प्रौद्योगिक
मदन भण्डारी प्रौद्योगिक
१००० १०० २०० ४०० २०० १०० विश्वविद्यालय स्थापना भई
विश्वविद्यालय
८ ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ संचालनमा आउने
योगमाया आयूर्वेद
योगमाया आयूर्वेद
८०० १०० २०० ३०० २०० विश्वविद्यालय स्थापना भई
विश्वविद्यालय
९ ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ संचालनमा आउने
इ.अ.सं. स्तोरोन्नति तथा ४
नयाँ विज्ञान/प्रविधि/
इ.अ.सं. स्तरोन्नति एवं जस्ता १०० १०० १००
४५०० १० १४० ३५० १००० इन्जिनियरिङ् ग सम्बन्धी
थप ४ संस्थानहरु ० ० ०
विशिष्टिकृ त उच्च शिक्षा
१० ⊠ ⊠ ⊠ संस्था विकास र संचालन हुने
१० वटा राष्ट्रिय उत्कृ ष्टताका
राष्ट्रिय उत्कृ ष्टताका के न्द्रहरु १००० १० ४० ५० ११० २०० १५० ११० ११० ११० ११०
११ के न्द्रहरु संचालन हुने ।
१० वटा अनवरत शिक्षा
अनवरत शिक्षा के न्द्र २०० ४० ४० ४० ४० ४०
१२ ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ के न्द्ररु संचालन हुने ।
२५ कलेजमा पूर्वाधार
कलेजमा नयाँ कार्यक्रम विकास एवं सुदृढीकरण भई
२००० १० ९० ३०० ३०० ३०० २०० २०० २०० २०० २००
(भर्नादर वृद्धि) नयाँ कार्यक्रमहरु संचालन
१३ हुने ।

75
क्र. कु ल वार्षिक बजेट आकलन (करोडमा)
कार्यक्रम
सं बजेट १ २ ३ ४ ५ ६ ७ ८ ९ १० लक्ष्य
१० हजार विद्यार्थिहरुलाई
On the Job training १०० १० १० १० १० १० १० १० १० १० १० On the job training
१४ प्रदान गरिने
Computing & Modeling
१४० १ ९ १०० ३०
१५ Laboratory ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ ७ प्रयोगशाला स्थापना हुने
७ प्रदेशमा गुणस्तर मापन
गुणस्तर मापन संयन्त्र (प्रदेश) ७० १ ९ ६० प्रयोगशाला स्थापना भई
१६ ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ सन्चालन गर्ने ।
आयुर्वेद अनुसन्धान के न्द्रको
आयुर्वेद अनुसन्धान के न्द्र ५० ५ २० २० ५
१७ ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ स्तरोन्नति हुने
कम्तिमा ५ नयाँ उच्चस्तरको
उच्चस्तरको कृ षि तथा पशु
१२५ ५ ५ २० २० २५ १० कृ षि तथा पशु विज्ञानको
विज्ञान अनुसन्धान
१८ १० १० १० १० क्षत्रमा अनुसन्धान हुने ।
अन्तरिक्ष अध्ययन के न्द्र
५०० २ ८ १०० १५० १५० स्थापना भई संचालनमा
१९ अन्तरिक्ष अध्ययन के न्द्र ९० ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ आउने
परमाणविक अनुसन्धान के न्द्र
२५० २ ८ ६० १०० १५० स्थापना भई संचालनमा
२० परमाणविक अनुसन्धान के न्द्र ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ आउने
२१ विज्ञान प्रदर्शनी तथा सम्मेलन ५०० १० १० १२० २०० १५० २ २ २ २ २ विज्ञान प्रदर्शनी तथा
के न्द्र सम्मेलन के न्द्र स्थापना भई
व्यवसायीक समाजलाई
कार्यालय संचालनको लागि

76
क्र. कु ल वार्षिक बजेट आकलन (करोडमा)
कार्यक्रम
सं बजेट १ २ ३ ४ ५ ६ ७ ८ ९ १० लक्ष्य
स्थान उपलब्ध हुने ।
नवप्रवर्तन प्रवर्द्धन के न्द्र
१५० ३ ७ ५० ६० ५ ५ ५ ५ ५ ५ स्थापना भई कम्तिमा ५००
२२ नवप्रवर्तन प्रवर्द्धन के न्द्र नवप्रवर्तक लावान्वित हुने
७ प्रदेशमा प्रविधी ग्राम
Technology Village ५२५ स्थापना भई संचालनमा
२३ (प्रदेशमा) ५ १०० १०० ११० ३५ ३५ ३५ ३५ ३५ ३५ आउने
औद्योगिक व्यवसाय विकास
प्रतिष्ठानको स्तरोन्नती भई
२५
औद्योगिक व्यवसाय विकास प्रभावकारी रुपमा संचालन
२४ प्रतिष्ठान ५ १० १० ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ हुने
राष्ट्रिय इन्कु वेसन सेन्टर
१०० स्थापना भई कम्तिमा १०००
२५ राष्ट्रिय इन्कु वेसन सेन्टर १ १९ १० १० १० १० १० १० १० १० नवप्रवर्तक लावान्वित हुने
१० औद्योगिक क्षेत्रमा
औद्योगिक अनुसन्धान तथा
४००
औद्योगिक अनुसन्धान तथा विकास के न्द्र स्थापना तथा
२६ विकास के न्द्र १० ११० ११० ११० १० १० १० १० १० १० संचालन गर्ने
राष्ट्रियस्तरको प्रविधि पार्क
६००
२७ प्रविधि पार्क १० १० २०० २३० १०० १० १० १० १० १० विकास तथा संचालन गर्ने
५ वटा सार्वाजनिक
सार्वजनिक अनुसन्धान १२५ अनुसन्धान संस्थाको
२८ संस्थाहरुको सुदृढीकरण ५ १० १५ २० २० २० २० १५ ⊠ ⊠ सुदृढीकरण गर्ने

77
क्र. कु ल वार्षिक बजेट आकलन (करोडमा)
कार्यक्रम
सं बजेट १ २ ३ ४ ५ ६ ७ ८ ९ १० लक्ष्य
थप ५ वटा नयाँ सार्वजनिक
नयाँ सार्वजनिक अनुसन्धान १००० अनुसन्धान संस्था स्थापना
२९ संस्था विकास ⊠ ⊠ १०० १५० १५० २०० २०० २०० ⊠ ⊠ गर्ने
५ विषयगत अनुसन्धान के न्द्र
नाष्ट (प्रादेशिक कार्यालय १५५० तथा सातै प्रदेशमा शाखा
३० समेत) २५ ७५ १०० १०० २०० २५० २०० २०० २०० २०० कार्यालय संचालन गर्ने
विधि विज्ञान प्रयोगशालाको
विधि विज्ञान प्रयोगशालाको २१० सुदृढीकरण र ३ शाखा
३१ विस्तार ५ ५ ५० ५० ५० २५ २५ ⊠ ⊠ ⊠ कार्यालय स्थापना गर्ने
१ राष्ट्रियस्तरको विज्ञान
बि.पी. कोइराला मेमोरियल २५० पार्क विकास तथा संचालन
३२ विज्ञान पार्क ५ ५० ५० ५० ५० ५० ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ गर्ने
सातै प्रदेशमा वेधशालाहरु
३३ थप बेधशालाहरु विकास ७० २.५ २.५ ५ १० ५० ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ स्थापना गर्ने
विज्ञान प्रविधि विभाग
३४ विज्ञान प्रविधि विभाग १०० २.५ २.५ ४० ४५ ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ स्थापना र संचालन गर्ने
१ राष्ट्रियस्तरको बहुविधागत
३५ बहुविधागत अनुसन्धान के न्द्र ४५० ५ १५ १०० १०० १०० ४० ४० २० २० २० अनुसन्धान के न्द्र स्थापना गर्ने
राष्ट्रियस्तरको प्राविधिक
३६ प्राविधिक प्रशिक्षण के न्द्र ३५० ५ १५ ५० ५० १०० ५० २० २० २० २० प्रशिक्षण के न्द्र स्थापना गर्ने
२० वटा पालिकास्तरीय
पालिकास्तरीय विज्ञान विज्ञान अवलोकन के न्द्र
३७ अवलोकन के न्द्र ६०० ⊠ ⊠ १५० १५० १५० १५० ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ स्थापना गर्ने

78
क्र. कु ल वार्षिक बजेट आकलन (करोडमा)
कार्यक्रम
सं बजेट १ २ ३ ४ ५ ६ ७ ८ ९ १० लक्ष्य
विज्ञान प्रविधि सम्बन्धी
सूचना प्रणाली विकास
३८ सूचना प्रणाली विकास ५० ⊠ २५ २५ ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ ⊠ स्थापना गर्ने
पूर्वाधार सम्बन्धी अनुसन्धान
३९ पूर्वाधार सम्बन्धि अनुसन्धान २५०० २०० २०० २०० २२५ २२५ २५० २५० २७५ २७५ ३०० स्थापना गर्ने
उदीयमान क्षेत्रमा अनुसन्धान उदीयमान क्षेत्रमा
४० वृत्ति २०५ २० २० २० २० २० २० २० २० २० २५ अनुसन्धान वृत्ति स्थापना गर्ने
७०० सम्म नवप्रवर्तन प्रतिभा
४१ नवप्रवर्तन प्रतिभा खोजी १७५ १५ १५ १५ १५ १५ २० २० २० २० २० खोजी गरी प्रवर्द्धन गर्ने
७७० वटा सम्म
राष्ट्रिय विज्ञान परिषद् मार्फ त ⊠ अनुसन्धानका लागि
४२ अनुसन्धान वृत्ति ३८५० ⊠ ३०० ३०० ३०० ५९० ५९० ५९० ५९० ५९० अनुसन्धानवृत्ति प्रदान गर्ने
क्षमता अभिवृद्धि,
क्षमता अभिवृद्धि, प्रवर्द्धनात्मक कार्यक्रमहरु
४३ प्रवर्द्धनात्मक कार्यक्रमहरु १५०० १०० १०० १५० १५० १५० १५० १५० १५० २०० २०० संचालन गर्ने
कु ल ४३४४५ १७७३ २५३३ ४८३३ ५८७३ ५९३८ ६०५० ५४०० ४०७५ ३९६० ३९९०

79