TAR304 OSMANLI TARİHİ

Prof. Dr. Ayla EFE

Konu:
1828-29 savaşına giden süreçte iki isyan; Sırp ve Mora İsyanları
Sırp sorunu:

Milliyetçilik mi?
yerel
sorun
mu?
İlk aşama

• Sırp halkı, Semendre sancağında Bu destek 1806-12 savaşında da devam eder.

mahalli dayılar yönetimine karşı
bir direniş başlatır. Bab-ı ali bu
mücadelede Sırpları haklı bularak Avusturya ise sınırında Rus taraftarı bir Sırp
destekler. üstelik dayılar rejimi devletini desteklemez.
ortadan kaldırmak için bir fırsat
olarak görür.
1812 Bükreş barışında Osmanlılar, Sırplara
• Lider Kara Yorgi: okuma yazması özerklik vermeyi kabul eder.
olmayan domuz tüccarı, bir
müddet Avusturya ordusunda
hizmet yapmış. Avusturya'dan Ancak Napolyon -Çar arasında başlayan savaş
destek almak istese de başarılı 1813 te Sırbistan'da tekrar kontrol kurmasına
olamaz. Ancak Ruslar destekler. olanak verir. Kara Yorgi Avusturya'ya kaçar
İkinci aşama

• Osmanlılar, Kara yorgi’nin rakibi

bölgenin güçlü kişilerinden Miloş
yeni
Sırbistan'da Obronoviç büyük knez olarak atar.
• Ancak mahalli idareciler, Belgrat
düzenlemeler valisi ve Sırplar arasında çatışmalar
devam eder.
• 1815 sonrasında Osmanlılar
Rusların olaylara müdahalesini
istemediğinden Sırplarla anlaşma
yoluna gider. Anlaşma koşullarına
göre: isyan edenler silahları teslim
edecek, Belgrat ve Semendere’yi
Osmanlı ordusuna geri verecek ve
vergi ödemeye devam edeceklerdir
Ve gelinen son nokta:

Miloş, Sırp halkının Osmanlıya bağlı

kalacağını bildirmesi üzerine 1817 de Mora isyanı sürecinde
yeniden baş knez olarak atanır.
bağlılığının kanıtı olarak Kara Yorgi'yi
1826 Akkerman
yakalatıp öldürür anlaşması, Rusların
Osmanlıların 1812
1826 Akkerman ve 1829 Edirne anlaşmasının koşullarını
antlaşmalarında Sırbistan’ın statüsü yerine getirmediği
Miloş’un veraset haklarını da içerecek
şekilde düzenlenir iddiası üzerine yapılır.
Peki bu olay neyi ortaya çıkarıyor?

Sırbistan’da sermaye birikimi var (Kara

Yorgi örneği)

Yerel yönetimde söz sahibi olan Dayılar

idaresi ile halk arasındaki ilişkinin niteliği
Siz Ne
Miloş obranoviç, bölgenin güçlü
ailelerine mensup diyorsunuz?
Konjektürel gelişmelerin(Napolyon çar
arsındaki ilişkiler gibi) süreci etkilediği
Aynı kanaatte misiniz. Düşünün… hatırlayın…

Napolyon sonrası süreçte milli devlet oluşumu nasıl gerçekleşiyordu?

Avrupa da bu süreçte oluşan milli devlet var mı?

Sırp sorunu bir iç mesele midir yoksa artık olayın boyutları değişmiş midir?

Osmanlının iç meseleleri konusunda nasıl bir strateji izlediğini tanımlaya bilir

misiniz?
 Sonuç:

• Bu bölgede iktidar mücadelesi

yaşandığı
• Rusya’nın balkan politikasında
«sırpları» araçsallaştırdığı
• Milli devlet oluşum sürecinde
etkili olan himaye ve Avrupa
denge sisteminin etkili olduğu
• Ve Sırp sorunun doğu sorunun
bir parçası olduğu
Ve bir kaynak. Selim
Aslantaş, «Sırp İsyanın
Uluslararası Boyutu
1804-13» Uluslararası
İlişkiler, 6/21 Bahar
2009,s.109-136.
Mora isyanı
Mora neresidir?

Mora (Peloponez)
bugünkü Yunanistan'ın
güneyinde, ülkenin bir
kısmını oluşturan, Ege
Denizi'nde bulunan
yarımadadır.
Mora’nın Tarihsel süreciyle ilgili birkaç ayrıntı ve Osmanlı hakimiyeti

Osmanlı, Balkanlara geçtiğinde

balkanların büyük kısmı gibi Mora
da Sırp hâkimiyetinde idi. Sırp
Kralı Duşan ölünce Mora’yı Bizans
ele geçirdi.
Bugün Yunanistan coğrafyası ise,
Venedik, Sırp, Bulgar Makedon ve
Arnavutların etkisi vardı. Mora
nüfusunun yarısı Arnavutlardan
oluşmaktaydı.
1371 de Gümülcine, İskeçe kavala
drama ve Seres’i Evrenos
Selanik, Yanya, Manastır, Teselya,
Modon, Koron ve İnebahtı’yı II.
Bayezid Venedik’ten aldı. Bölgeye tür
nüfusu göç ettirildi. Bu durum tahrir
defterlerinden izlenebiliyor.
---------
2. Viyana sonrasında Mora, Venedik tarafından
yeniden ele geçirilir. Bu süreçte Moralı Rumlar
Venedik yönetiminden kurtulmak için
Türklerden yardım ister. Sebebi, Venedik’in
yarımadada Katolikliği yaymak istemesidir
1715-18 de Mora Sadrazam Damat Ali Paşa
tarafından düzenlenen mora seferi sonrasında
geri alınır. 1718 Pasarofça antlaşması ile
Mora’daki Osmanlı hâkimiyeti onaylanır.
1768-74 savaşı sürecinde egeye ilk
defa gelen Rus donanması,
Rumları ayaklandırmak için
faaliyetlerde bulunur.
1787-92 savaşı sürecinde de bölge
gündeme gelen Grek Projesinde
Bizans’ın yeniden canlandırılacağı
alan olarak tasarlanır
Şimdi de
İsyana giden süreçte etki eden aktörler
Tepedelenli

• Ayan , Yanya valisi; 1791 Maçin

muharebesi, dağlı eşkıyasının
temizlenmesi, Vidin ’de isyan eden
Pazvandoğlu’na karşı yapılan askerî
harekâta (1798) 15.000 askerle
katıldı. Başarılarından dolayı üç
tuğlu paşalık ve“sultanın aslanı”
lakabı verilir.
• büyük oğlu Muhtar Bey’e Eğriboz
ve Karlı-ili sancaklarının verilmesi,
Veli’nin de mîr-i mîrân yapılması ile
nüfuz sahası ve gücü büyük ölçüde
arttı
• Ali Paşa, Güney Arnavutluk-Epir
dağlık kıyı bölgelerinde yaşayan
Hristiyan Sulyotları ortadan
kaldırdı.
Neden ali paşa bölgede kilit rolü oynar?
• 1791 de Yanya’da bir Rus konsolosluğu
açılması Tepedelenli çar arasında bir
irtifak yapıldığı buna göre bölgede Rus
çarının Tepedelenli’yi destekleyeceği
karşılığında Ali Paşa da Grek-Ortodoks
ahaliye Türk-müsliman halkla eşit
muamelede bulunmayı, karışık askerî
birlikler kurmayı kabul edip güvence
olmak üzere oğullarından birini çarın
sarayına rehine yollamayı kabul ettiği
rivayet edilir. Ama bu ittifak gerçekleşmez.
• Bölgedeki gücü Fransa'nın 1797 sonrası
Venedik’i ortadan kaldırması ile daha da
güçlenecektir. özellikle 1811’de
gücünün doruk noktasına ulaştı.
Yabancı devletlerle iş birliği yaptı,
Napolyon Fransa'sı ile ilişkilerini
geliştirdi.
• Ali Paşa güçlü bir askerî kuvvet
oluşturmuştur.
• 7000’i dâimî olmak üzere ordusundaki
asker sayısı 30-40.000’e ulaşmaktaydı.
• Ayrıca küçük bir donanma kurmuştur.
• Yönetimi altındaki bölgelerde nüfus
1,5-2 milyon tahmin edilmekte olup
yıllık geliri 4-5 milyon kuruş
tutmaktaydı
• Kendisinin dışında üç oğlunun 1817
yılı hesabıyla toplam gelirleri 7 milyon
kuruşu (600.000 sterlin) bulmaktaydı .
• İdaresi altındaki bölgelerde Rumca
resmî dil gibi Arnavutça günlük
konuşma dili olarak kullanılmaktaydı.
• bir divanı var ve, onayı olmadan
hemen hiçbir şey
gerçekleşmemekteydi (DİA)
İsyan süreciyle bağlantılı Birkaç ayrıntı…
Mora da ki faaliyetleri: kiliseler inşa etmesi, Rumca
eğitime destek olması ve pek çok Rum’u asker olarak
hizmetine alması. Ancak bölgedeki hâkimiyeti ve sıkı bir
kontrolü söz konusudur.
Eterya cemiyetinin faaliyetlerini doktoru ve ele geçirdiği
mektuplar nedeniyle haberdar. İstanbul'a gönderiyor bu
mektupları ama halet efendi divan tercümanı moruzi
vasıtası ile inceleterek doğru olmadığını söyler…
Eterya cemiyeti Lügati: bi garaz: padişah, muhibi
insaniyet: rus çarı, ziyadeyi meşgul: sadrazam, kaynana:
tepedelenli
• Hikayenin bir yönü: Nişancı Hâlet
Efendi ile arasının açılması Ali Paşa’nın
sonunu getirdiği.(rüşvet iddiası)
• İkinci yönü ise; Ayaklanmaya
hazırlanan Rumlarla ali paşanın
Yanya’da bir toplantı düzenledi (23
Mayıs 1820), kendi idaresinde bir Rum
eyaleti kurulmasına tevessül ettiği. Bu
amaçla Rumlar’a para ve silâh
yardımında bulunduğu ve bunun
üzerine vezâreti kaldırılarak Yanya
valiliğinden azledildiği ve oğullarıyla
birlikte Tepedelen’de zorunlu ikamete
tâbi tutulduğu. Bunu reddetmesiyle
de fermanlı ilân edildiği kaydedilir
(Ahmed Müfid’ göre.. DİA)
Ve yok edilmesi…..askeri harekat…..

Ali Paşa derbendler başbuğluğundan

ve oğlu Veli Tırhala paşalığından
Asi ilan edilen Tepedelenli,
azledildi (Mart 1820). Çeşitli yerlerde
oğulları torunu ölündürüldü. Kesik
mevcut sayısız çiftliklerindeki
askerlerini geri çekmek şartıyla Yanya
başları İstanbul'a gönderildi…
Ali Paşa’nın uhdesinde bırakıldı;
ancak buna uymayacağı Bu olay yani Ali Paşa’nın Yanya’da
beklendiğinden harekete geçmek için iki yıla yakın devam eden direnişi
kuvvetler hazırlandı ve Mora
esnasında Rum isyanı genel bir
valiliğine tayin edilen Hurşid Ahmed
yaygınlık kazanmıştır.
Paşa bu işle görevlendirildi.
Halet efendi
• 1802-1803 Paris elçisi, Beylikçi, Reisülküttaplık
yapar. Dîvân-ı Hümâyun tercümanlığını
ellerinde tutan Fenerli Rumlar’la tanıştı.
Onların kâtipliğini yaparken voyvodalık ve
tercümanlık tevcihleri sırasında büyük servet
sahibi oldu.
• Mevlevi: Keçecizâde İzzet Molla Hâlet
Efendi’nin en yakın dostlarından biridir.
Vak‘anüvis Sahaflar Şeyhizâde Esad Efendi de
ona intisap ederek tahsilini sürdürmüş.
• çağdaşlarınca merhametsiz, kindar biri olarak
nitelendirilen ve pek sevilmeyen Hâlet Efendi,
hayatı boyunca muhaliflerine karşı ve
menfaatlerinin devamı için Yeniçeri Ocağı’na
dayanmış, zaman zaman ocak ileri gelenlerine
hediyeler ve bahşişler dağıtarak desteklerini
sağlamış, ocağın ilga edilmemesi için elinden
gelen gayreti göstermiştir. II. Mahmud’un
orduya yeni bir düzen verme
girişimlerine hep muhalif kalmış ve
onu yeniçerilerin isyanı tehdidiyle
korkutmuştur
• 2.Mahmud’un gizli danışmanı: Halk arasında
“devlet kâhyası” diye anıldı; tayin ve azillerde
büyük rol oynadı. Bu arada Fenerli Rumlar’la
bir olarak adı bir kısım yolsuzluklara ve devlet
aleyhindeki bazı faaliyetlere karıştı. Fenerli
Rumlar’ın tesirinde kalıp kendisine rüşvet
vermeyi reddeden ve Rum âsilerinin
hakkından gelebilecek tek adam olan
Tepedelenli Ali Paşa’nın katlinde önemli rol
oynamış.
• Yenilik taraftarı vezîriâzamlardan Benderli Ali
Paşa ile Hacı Sâlih Paşa’yı ve
şeyhülislâmlardan Mekkîzâde Mustafa Âsım
Efendi ve halefi Çerkez Halil Efendi azlettirir.
• Sebastiyan etkisi ile Kütahya’ya sürgüne
gönderilir
Ve isyanın baş rolünde
Eterya(Philite heteria) cemiyeti
Kurucuları:2 Rum 1 Bulgar

• Üyeleri: Cemiyete girenler servet

ve hayatlarını feda etmeye hazır
Kuruluş yeri: 1814 te Odesa olduklarına ve cemiyetin projelerini
sır gibi tutmaya yemin ediyor
• Şubeleri: İstanbul, İzmir, Sakız,
Başkanı: çarın yaveri Alex İpsilanti Misilongi, Bükreş, Yaş, Yanya,
Tirieste
• İstanbul’da üç kişilik bir komite
kurmuşlardı. Eflak beyi Kalamaki
Amaçları: sözde eğitim ve öğretimi Osmanlı ve patrikte bu üyeler arasında
Hristiyanları arasında yaymaktı. Gerçekte ise,
patrikhanenin önderliğinde Bizans’ı yeniden idi.
kurmak
İsyan başlıyor
İlk
İpsilanti, isyanın önce eflak
prova:
boğadan’dan başlamasını ister.
1820 Amacı: Rusya’nın yardımını
almak ve Sırp ulahların
işbirliğini sağlamaktı. Ancak
eflak boğdan halkı özerk yapıda
idi. Halkı ve idarecileri arasında
çıkar birliği yoktu. ne Rus çarı
ne de Sırp ve ulahlar 1820 de
başlayan bu isyana destek
vermediler.
• Şubat/mart 1821
• Papazların milli ve dini bir kimlikle
yürütülür.
• Rum tüccarlar isyanı adalara yayar
• Müslüman halk kalelere çekilir.
Yardım gelmeyince kaleler bir bir
düşer
• Ocak 1822 de Rumlar epidor’da
meclis toplar bağımsızlık ilan eder
ve Anayasa hazırlıkları başlar
• İsyancılar arasında ikilik başlar
İsyanın bu aşamasında
Süreci etkileyen diğer gelişmeler….
İsyan karşısında Avrupa’nın politikası
laicbach kongresi :1820-21
Avrupa kamuoyu isyanı
destekler. Yardım
kampanyaları düzenlenir.
Gönüllü katılımlar olur.
Değişen dengeler
• İngiltere:Dış işleri bakanı
casterleach ağustos
1822 de intihar eder.
Yerine cannig gelir.
• Rusya: çar alex ölür
yerine nicola geçer
İsyanın bastırılması
Padişahın ilk tepkisi: kılıçtan
geçirmek
Patrik'in tutumu ve asılması
Mısır valisi Mehmet Ali'den
yardım istenir. karşılığında Yanya
ve Girit valiliklerin vaat edilir
Mehmet Ali’nin oğlu
İbrahim Temmuz 1824
te harekete geçer
Osmanlı donanması ile
birlikte 1827 de isyanı
bastırılır…..
Ama …..!!!!!!!!!!

Olay burada bitmez….savaş rüzgarları estiren

diplomatik girişimler birbiri ardına gelir.
Avrupa’nın değişen politikası: Kendi kalelerine gol!!!!!!!!!!

1815 Viyana ve kongreler Sen Petersburg kararları:Nisan 1825 te Petersburg

görüşmesi: İngiltere katılmaz. Rusya üç özerk prenslikten
dönemin inşa ettiği düzene oluşan bir Yunanistan önerir. Rumlar bunu kabul etmez. ve
Rumlar İngiltere ye yaklaşır.
aykırı karar:
milliyetçilik
Londra kararları:Rus-İngiliz anlaşması: 4 Nisan 1826 bir
protokol imzalarlar. Mora’nın özerk olması için. Avusturya
ve Prusya buna itiraz eder. Fransa destekler. Petersburg
kararının teyidi.

başarılı oluyor. Osmanlı devletine verilen notalar:Osmanlı uygulamaz ise,

üç devlet donanmalarını gönderme kararı alır. 15 gün
mühlet verilir.. 4 ağustos 1827 de. 31 ağustosta ikinci nota
verilir. Osmanlı red eder.20 ekimde navarinde rus Fransız
İngilizler osmanlı- mısır donanmasını yakarlar.
Ve…
savaş başlıyor
Bağımsız Yunanistan bir devletinin inşa süreci

• Eylül 1828 de İstanbul'da Avrupa

devletlerinin hazırladığı rapor: hanedan
haklarına sahip bir prens tarafından
yönetilen özerk Yunanistan'ın kurulması
sultanın bu prensi göreve getirme hakkı
var.
• Sınırları: arto- volo körfezleri arası ve
Sisam Girit Eğriboz adaları verilecek
• İngiliz dışişleri bakanı sınırlara itirazı:
Girit'in geri alınması
• Londrada yeni müzakereler. 22 mart 1829:
(İngiltere Fransa Rusya)
• Sınırlar: Arto -Volo hattına çekilir. Girit ve
Sisam verilmez
• Bavyera prensi yunan kralı olarak seçilir