ANALIZA CIEPLNA STOPU METALI

1. Cel ćwiczenia.

Celem ćwiczenia jest praktyczne zapoznanie się z metodą analizy cieplnej i doświadczalne
wyznaczenie linii likwidusu oraz solidusu dla niskotopliwego stopu dwuskładnikowego Pb – Sn.

2. Wyposażenie stanowiska.

Stanowisko badawcze jest wyposażone w piec oporowy, tygle alundowe, w których znajdują
się próbki stopów Pb – Sn o zawartości 20, 40, 60 i 80% at. cyny oraz próbki czystych metali
Pb i Sn. Na stanowisku znajdują się dwie termopary, co pozwala na jednoczesny pomiar
temperatury w dwóch tyglach z użyciem miernika i przełącznika.

3. Przebieg ćwiczenia.

a) umieścić w piecu tygiel zawierający czystą cynę i ogrzać aż do stopienia metalu,

b) po wyjęciu tygla z pieca umieścić w metalu termoparę zabezpieczoną osłoną ceramiczną,
c) rejestrować temperaturę swobodnie stygnącego metalu co 15 sekund aż obniży się ona do
wartości 200C,
d) powtórzyć czynności wymienione w punktach a, b i c dla próbek stopu
Pb 30% – Sn 70% do temperatury 170C.
e) sporządzić wykresy krzywych chłodzenia na podstawie pomiarów.

4. Wykres fazowy układu Sn-Pb.

 Temperatura [C]

0
25
50
75
100
125
150
175
200
225
250
275
300
0

60

12
0
18
0
24
0
30
0
36
0
42
0
48
0
54
0
60
0
66
0
72
0
78
0
84
0
90
0
96
0

Czas [s]
10
20
10
80
11
40
Sn 100%

12
Krzywe chłodzenia

00
12
60
13
20
13
80
14
40
15
00
15
60
16
20
16
80
Sn 70% - Pb 30%

17
40
18
00
 Wnioski:
Podczas chłodzenia czystej cyny, można zauważyć dosyć długie utrzymanie się
temperatury w czasie podczas przebiegu krzepnięcia. Spowodowane jest to tym, że liczba stopni
swobody układu s=0. Ponieważ n=1 (liczba składników niezależnych) a f=2 (jest to liczba
współistniejących faz podczas krzepnięcia). Oznacza to że układ jest niezmienny i dwie fazy mogą
współistnieć tylko w ściśle określonej temperaturze T-przemiany, która nie może ulec zmianie
dopóty, dopóki jedna z faz nie zniknie. Stała temperatura utrzymuje się w wyniku wydzielania
przez układ ciepła przemiany fazowej( entalpii przemiany). Większość metali ulega zmianom
alotropowym, a ich odmiany alotropowe krystalizują między innymi w strukturach: A1 ,A2 ,A3 .
Podczas stygnięcia stopów ciekawą rzeczą jest to ,że nie następuje zatrzymanie spadku
temperatury podczas przemiany fazowej. Spowodowane to jest tym, że tzw. stopień swobody
Gibbsa s=1, ponieważ n=2 (dwa niezależne składniki współistnieją równocześnie), oraz f=2
(równocześnie istnieje faza ciekła z stałą).

Proces krzepnięcia można również przedstawić na wykresie : temperatura-stężenie procentowe

poszczególnych metali za pomocą dwóch krzywych: likwidusu (początku krzepnięcia ) i solidusu
(końca krzepnięcia), pomiędzy tymi fazami występuje faza pośrednia.
Dokonując analizy uzyskanych wyników , a w nich podstawowe położenie punktów początku i
końca krzepnięcia stopu uzyskane podczas ćwiczenia zauważyć można różnice pomiędzy nimi , a
temperaturami na wykresie równowagi faz. Wynikają one najprawdopodobniej z niedokładności
pomiaru i dużych odstępów czasu pomiędzy poszczególnymi odczytami temperatury.
Przeprowadzanie częstszego , bądź ciągłego pomiaru temperatur spowodowałoby możliwość
zredukowania błędu pomiarowego do minimum , a uzyskane wyniki odczytu pokrywałyby się z
temperaturami z wykresu równowagi faz. W badanych stopach dwuskładnikowych ciekawym jest
zjawisko , w którym podczas chłodzenia temperatura w pewnym momencie znów rośnie , aż do
momentu osiągnięcia temperatury krzepnięcia stopu. Związane jest to ze zjawiskiem
przechłodzenia materiału badanego. Uwzględniając te główne powody występowania różnic w
odczytach można uznać , że przeprowadzone doświadczenie potwierdziło przewidywania.