HISTORIA KULTURY KSIĄŻKI

1. Atrament
 Wszystko co pozwalało pisać np. na czarno (podstawowo)
1) Atrament węglowy – sadza, woda, guma arabska, miód (dobry, mocny czarny
odcień, dał się łatwo zmyć
2) Żelazowo-galuzowy – tanina (ciemny barwnik), stężony kwas siarkowy (bardzo
mocno przez to wżerał się do podłoża), guma arabska, żywica
3) Inkaust żelazowo-galuzowy – podgrzewany atrament, najbardziej
rozpowszechniona wersja

*atramenty kolorowe – głównie czerwony (ochra) w Europie (naturalne składniki – bardzo trwałe),
niebieski (lapis lazuli), żółto, srebro

2. Narzędzia pisarskie
 Odpowiednio ścięta trzcina, przy używaniu atramentu trzeba było rozczepiać
końcówkę (tak jak obecnie stalówka pióra) – używano jej długo
 W średniowieczu – pióro gęsie, łabędzie (również odpowiednio rozczepione)

*w innych kulturach używano specjalnych pędzelków (Chiny – kultura pisarska bardziej w kierunku
sztuki)

3. Formy książki
a) Tabliczki – gliniane, woskowe (drewniane pokryte warstwą wosku), ołowiane
b) Zwój – papirusowe, jedwabny (Chiny), rzadziej pergaminowy
c) kodeks

Ad.

a) Tabliczki gliniane –kultura Mezopotamii, Irak, dostęp kulturowy łatwy – forma bardzo
prymitywna (z kawałka gliny, różne rozmiary, najczęściej taka by zmieścić w ręce, m.in.: 15,
20, 30 cm, zapisywane dwustronnie również na brzegach, zapisywana za pomocą odciskania
trzciną tzw. klinów; miały bardzo dobrą trwałość – pozostawały nienaruszone nawet podczas
pożaru Biblioteki Aszurbanipala) wypadły z użycia ok. I wiek n.e.

Tabliczki woskowe – wosk jako materiał czuły na warunki atmosferyczne, przede wszystkim
do tekstów użytkowych, bieżących (można było je używać wielokrotnie po wygładzeniu),
tradycja wiązek tabliczek woskowych (2-3+ wiązane sznurkiem, prymitywne notatniki –
dyptychy (2)i tryptychy (3) -> co dało pomysł by robić tak z tabliczkami i konsekwentnie
przyczyniły się do utworzenia kodeksu

b) Zwój papirusowy (Egipt) – z okresu hellenistycznego - kilka arkuszy papirusu połączonych ze

sobą dając ok. 6-8m; nieskomplikowana forma, ale przez bycie podatny na ciągłe dotykanie –
zaczęto dodawać drążki drewniane w celu obracaniu arkusza (chroniły zwój przed
 zniszczeniem), pierwszy i ostatni arkusz miały cel ochronny - nie były zapisywane, 3000 p.n.e.
do IV w. n.e. – w związku z pojawieniem się kodeksu (ale nadal zwoje były w niektórych
drobnych celach wykorzystywane – dla dokumentów, akt wystawiających np. nowy stan
prawny i przywileje -> nawet do chwili obecnej w przypadku otrzymania tytułu doktora ze
względów tradycyjnych)

*W Palestynie były zwoje miedziane – niespecjalnie praktyczne, ale istniały

*Żydzi nadal w kulturze używają zwojów – Tora jest zapisywana w zwoju pergaminowym – dotykanie
tekstu jest niepochwalane (czytający duchowny tekst posługuje się np. złota rączką)

*w Chinach – leporello tzw. harmonijka, załamany w odpowiednich odstępach rodzaj arkuszu, ale ta
forma była popularna też Ameryki Środkowej – np. Majowie

*kodeks majów -> unikat w skali światu – prawie całkowicie wyparte podczas podbojów Hiszpan;
zostało tylko kilka sztuk

*Indie – POTI - wiązka z liści palmowych – paseczki z liści, spinano je sznurkiem i utrzymywano coś
podobnego do wachlarza, chronione dodatkowo przez deszczułki

c) Kodeks – pierwszy pomysł w I w. n.e., rozpowszechniony od ok. IV w. – pomysł na łączenie

arkuszy pergaminowych; nie bezpośrednie łączenie poszczególnych arkuszy jeden na drugim
(tj. wiązka) – ALE o ZGIĘCIE ARKUSZA NA PÓŁ tworząc składkę i wkładanie kilku składek w
siebie – potem jeden na drugi ale WIĄZKI włożone do okładki (pierwotnie z drewna okryta
skórą)

!! jedna składka (podstawowy element- nie arkusze, z których jest zrobione) to ok. 16 stron – od
epoki druku została ta ilość spopularyzowana - i kilka wkładek staje się trzonem – co daje coś na
wymiar obecnej książki drukowanej