Proste skośne

Wprowadzenie
Przeczytaj
Animacja 3D
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Proste skośne

Źródło: dostępny w internecie: hjrivas z Pixabay, domena publiczna.

Intuicyjnie można powiedzieć, że proste skośne to proste w przestrzeni, które nie mają
punktów wspólnych, ale w odróżnieniu od prostych równoległych „nie biegną w tym
samym kierunku”.

Przykładem stosowania prostych skośnych w życiu codziennym jest planowanie torów

lotów samolotowych. Tory lotów można zaobserwować czasami na pogodnym niebie, można
wtedy odnieść wrażenie, że tory te przecinają się. Aby uniknąć kolizji samoloty latają na
różnych wysokościach.
Źródło: dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

W 2019 roku doszło do zdarzenia, w którym brały udział dwa samoloty. Pierwszy leciał
z Sewilli do Tuluzy, drugi – z Santiago de Compostela na Majorkę. Z powodu nieuwagi
kontrolera ruchu lotniczego oba samoloty znalazły się na tej samej wysokości i trasy obu
samolotów przecinały się w tym samym momencie nad Pampeluną. Aby uniknąć wypadku,
w ostatniej chwili jeden z samolotów poleciał w górę, a drugi obniżył wysokość.

Twoje cele

Nauczysz się rozpoznawać proste skośne i poznasz ich własności.

Zastosujesz proste skośne w problemach praktycznych i zadaniach.
Przeczytaj

W przestrzeni rozważamy trzy podstawowe obiekty: punkt, prostą, płaszczyznę. Przez

dowolne dwa punkty można poprowadzić dokładnie jedną prostą. Przez dowolne trzy
niewspółliniowe punkty można poprowadzić dokładnie jedną płaszczyznę. Problemy
geometrii przestrzennej dają się często rozwiązać jako problemy planimetrii dzięki
odpowiedniemu wyborowi płaszczyzny lub przekroju płaszczyzną.

Na płaszczyźnie proste, które nie mają punktów wspólnych są równoległe. W przestrzeni

proste, które nie mają punktów wspólnych są równoległe tylko wtedy, gdy leżą na jednej
płaszczyźnie. Istnieją w przestrzeni proste, które nie mają punktów wspólnych i nie są
równoległe. Wszystkie takie proste nazywamy skośnymi.

Przykład 1

Na rysunku przedstawiony jest graniastosłup trójkątny. Sprawdzimy, które spośród

prostych zawierających krawędzie tego graniastosłupa są skośne do prostej AC.

Rozwiązanie

Proste AF , AB, BC i CE mają punkt wspólny z prostą AC.

Prosta EF jest równoległa do AC .

Pozostają trzy proste skośne z AC , a mianowicie DB, DE i DF .

Własność: Charakteryzacja prostych skośnych

Proste są skośne wtedy i tylko wtedy, gdy nie istnieje płaszczyzna, na której leżą obie
proste.

Dowód

Przeprowadzimy dowód obu implikacji nie wprost.

Jeżeli proste leżą w jednej płaszczyźnie, to przecinają się lub są równoległe, więc nie
mogą być skośne.

Jeżeli proste nie są skośne, to przecinają się lub są równoległe, więc leżą na jednej
płaszczyźnie.

Przykład 2

Na rysunku przedstawiony jest ostrosłup czworokątny. Wykażemy, że proste BS i DS są

skośne do prostej AC, ale nie są skośne do siebie.

Rozwiązanie

Gdyby proste BS i AC nie były skośne, to leżałyby na jednej płaszczyźnie. Wtedy cztery
punkty B, S , A, C leżałyby na jednej płaszczyźnie, w szczególności płaszczyzny ABS i
BCS byłyby równe, a tak nie jest. Podobnie pokazujemy, że proste DS i AC są skośne.
Natomiast proste BS i DS nie są skośne, bo przecinają się w punkcie S .

Definicja: Odległość punktu P od prostej l

Długość najkrótszego odcinka łączącego punkt P z punktem na prostej.

Ponieważ przez punkt P i prostą l można poprowadzić płaszczyznę, to możemy skorzystać
z własności planimetrii, która charakteryzuje odległość punktu P od prostej l jako długość
odcinka PP , gdzie P jest punktem przecięcia prostej l z prostą prostopadłą do l
' '

poprowadzoną przez punkt P .

Jeżeli dwie różne proste są równoległe w przestrzeni, to odległość dowolnego punktu

jednej prostej od drugiej prostej jest stała niezależnie od wyboru tego punktu.

W przypadku prostych skośnych własność ta nie zachodzi, popatrzmy na przykład:

Przykład 3

Rozważmy ostrosłup prawidłowy czworokątny, którego podstawa jest kwadratem o boku

długości 1, a wysokość ma długość 2. W tym ostrosłupie proste i AC BS
są skośne.
Pokażemy, że odległość punktu S od prostej AC nie jest równa odległości punktu B od
prostej AC.

Rozwiązanie

Niech E będzie spodkiem wysokości. Z własności rozważanego ostrosłupa wynika, że

punkt E jest punktem przecięcia przekątnych kwadratu. Stąd prosta SE jest
prostopadła do prostej AC i SE| jest odległością punktu S od prostej AC .
| = 2

Ponieważ przekątne kwadratu przecinają się pod kątem prostym, to prosta BE jest
prostopadła do AC , a stąd BE jest odległością punktu B od prostej AC .
√2
| | =
2

Definicja: Odległość prostych skośnych

Najmniejsza odległość punktów jednej prostej od drugiej prostej.

Własność: Płaszczyzny zawierające proste skośne

 kl
Załóżmy, że proste , są skośne. Wtedy istnieją płaszczyzny: 1 zawierająca oraz π k π
2

l π π
zawierająca , takie, że 1 i 2 są równoległe, czyli nie mają punktów wspólnych.

Dowód

Wybierzmy dowolny punkt K na prostej k. Niech l ' będzie prostą równoległą do l

K
i przechodzącą przez . Taka prosta wyznaczona jest jednoznacznie na mocy aksjomatu
k
równoległości. Podobnie, niech ' będzie prostą równoległą do przechodzącą przez k
pewien punkt L leżący na prostej l.
Wówczas przez proste k i l przechodzi dokładnie jedna płaszczyzna π . Podobnie, przez
' 1

proste k i l przechodzi dokładnie jedna płaszczyzna π .

' 2

Popatrzmy na rysunek.

Pokażemy teraz, że płaszczyzny π iπ1 2 nie mają punktów wspólnych.

Załóżmy, że A jest punktem wspólnym tych płaszczyzn i poprowadźmy przez ten punkt
prostą l równoległą do l oraz prostą k równoległą do k. Wtedy l i l leżą
'' '' ''

w płaszczyźnie π . Ponadto, l jest równoległa do l , więc l i l leżą w płaszczyźnie π .

2 '' ' '' ' 1

Stąd prosta l jest krawędzią wspólną płaszczyzn π , π . Podobne rozumowanie

'' 1 2

prowadzi do wniosku, że prosta k jest krawędzią wspólną płaszczyzn π , π . Ponieważ

'' 1 2

może być tylko jedna taka krawędź, to l k . Stąd wynika, że l jest równoległa do k
'' = '' ''

a stąd, że l jest równoległa do k. To przeczy założeniu, że proste k, l są skośne.

Z dowodu powyższej własności wynika, że płaszczyzny równoległe, na których leżą dane

dwie proste skośne są wyznaczone jednoznacznie. Stąd wynika, że odległość między
prostymi skośnymi jest odległością między płaszczyznami równoległymi zawierającymi te
π k
proste. Ponadto, 1 jest płaszczyzna zawierającą i równoległą do prostej , a 2 jest l π
płaszczyzna zawierającą l i równoległą do prostej k.
Przykład 4

Wyznaczymy płaszczyzny równoległe, w których leżą skośne krawędzie sześcianu AE i

BC oraz wyznaczymy odległość między tymi krawędziami.

Rozwiązanie

Prowadzimy prostą równoległą do BC przez punkt A. Z własności sześcianu wynika, że

prosta ta zawiera krawędź AD. Podobnie prosta równoległa do AE poprowadzona przez
punkt B zawiera krawędź BF .
 Płaszczyzna zawierająca krawędzie AE AD
i zawiera ścianę ADHE i jest ona
równoległa do płaszczyzny wyznaczonej przez krawędzi BC BF , która zawiera ścianę
i
BCGF .
AE i BC jest równa odległości
Odległość między prostymi zawierającymi krawędzie
między płaszczyznami zawierającymi ściany ADHE i BCGF , czyli jest równa długości
krawędzi AB.

Rysunek przedstawia bryłę nazywaną równoległościanem, zbudowaną na prostych

skośnych. Taki równoległościan można zbudować na dowolnych dwóch prostych skośnych
i dwóch parach różnych punktów wybranych na tych prostych.

Konstrukcja równoległościanu wygląda następująco:

l
1. Na prostej dane są punkty A i B a na prostej k – punkty I i J .
2. Prowadzimy proste kA , kB równoległe do k przez punkty A i B oraz proste lI , lJ
równoległe do l – przez punkty I i J .

3. Prowadzimy prostą AI oraz proste mB , mI , mJ równoległe do AI przez punkty B, I i J .

4. Punkt M jest punktem przecięcia prostych lI , mB , a prosta kM jest równoległa do k

i przechodzi przez punkt M .

5. Punkt L jest punktem przecięcia prostych kM , lJ , a prosta mL jest równoległa do m

i przechodzi przez punkt L.

6. Punkt K jest punktem przecięcia prostych mL , kB , a prosta lK jest równoległa do l

i przechodzi przez punkt K .

7. Ostatni punkt N jest punktem przecięcia prostych lK , kA .

Wówczas płaszczyzna IJLM k
zawiera prostą i jest równoległa do płaszczyzny ABKN
l IM
zawierającej prostą . Prosta l
jest rzutem równoległym prostej na płaszczyznę IJLM
w kierunku prostej m, a prosta AN jest rzutem równoległym prostej k na płaszczyznę
ABKN w kierunku prostej m.
Wszystkie ściany równoległościanu są równoległobokami, a przeciwległe ściany są
równoległe i są przystającymi równoległobokami. Szczególnym przypadkiem
równoległościanu jest prostopadłościan, czyli równoległościan, którego ściany są
prostokątami.

Powyższa konstrukcja równoległościanu pozwala na zdefiniowanie kąta między prostymi

skośnymi jako jeden z kątów równoległoboku IJLM (lub ABKN ). Inaczej mówiąc, kąt
kl
między prostymi skośnymi , jest to kąt między k a rzutem równoległym prostej l na
płaszczyznę zawierającą k i równoległą do l.
Przykład 5

Rozważmy graniastosłup o podstawie trójkąta prostokątnego równoramiennego.

Wyznaczymy kąt między krawędziami skośnymi iAB GI
.
 Rozwiązanie

Płaszczyzny zawierające podstawy graniastosłupa są równoległe i zawierają proste

skośne AB i GI . Krawędź AC jest równoległa do GI , więc kąt między krawędziami
skośnymi AB i GI jest równy kątowi między krawędziami AB i AC. Ponieważ podstawa
graniastosłupa jest równoramiennym trójkątem prostokątnym, to kąt BAC ma miarę 45°.

Słownik
ostrosłup prawidłowy

ostrosłup prosty, którego podstawą jest wielokąt foremny

płaszczyzny równoległe

płaszczyzny, które nie mają punktów wspólnych

Animacja 3D

Polecenie 1

Zapoznaj się z animacją 3D. Możesz w dowolnej chwili wrócić i obejrzeć odtworzyć ją
ponownie.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DFfSC0TqU

Film nawiązujący do treści materiału dotyczącej prostych skośnych.

Polecenie 2

Przy oznaczeniach stosowanych w animacji 3D, wybierz poprawne odpowiedzi.

W sześcianie prostą skośną do prostej zawierającej krawędź A A jest

'

prosta przechodząca przez wierzchołki:

 AD


BC
'

BC
'


 DA
'
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Przez dwa wierzchołki sześcianu poprowadzono prostą l. Ile jest prostych skośnych do l, które
przechodzą przez dwa wierzchołki sześcianu, jeżeli:

prosta l zawiera krawędź sześcianu

 18


 24

 12

 10
Ćwiczenie 2 輸

Przez dwa wierzchołki sześciościanu, powstałego poprzez sklejenie ścianami dwóch

czworościanów foremnych poprowadzono prostą l. Ile jest prostych skośnych do l, które
przechodzą przez dwa wierzchołki tej bryły, jeżeli:

prosta l zawiera krawędź bryły

 3


 4

 2

 1
Ćwiczenie 3 醙

Oceń prawdziwość zdań:

Zdanie Prawda Fałsz

Proste, które nie mają
punktów wspólnych są  
równoległe.
Proste, które leżą w jednej
 
płaszczyźnie nie są skośne.
Proste, które leżą w jednej
płaszczyźnie i nie mają
 
punktów wspólnych są
równoległe.
Proste skośne nie mają
 
punktów wspólnych.
Jest wiele par płaszczyzn
równoległych
 
zawierających dane dwie
proste skośne.
Jeżeli proste k, l są skośne,
to każda płaszczyzna
zawierająca k ma dokładnie  
jeden punkt wspólny
z prostą l.
Ćwiczenie 4 醙

Na rysunku przedstawiono graniastosłup prawidłowy sześciokątny. Oceń czy podane proste

są skośne, równoległe czy przecinające się. Przenieś odpowiednie określenia do każdej
z podanych par.

równoległe

AN , MR AN , PM
AB, FM AN , EP
AB, CD AB, PO
skośne
AB, PQ AB, RO

przecinające się
Ćwiczenie 5 醙

kl
Załóżmy, że proste , są skośne. Wykaż, że dowolna płaszczyzna π zawierająca k jeśli nie jest
l l
równoległa do , to przecina w dokładnie jednym punkcie.

Ćwiczenie 6 醙

kl
Załóżmy, że proste , są skośne i A, B są dowolnymi różnymi punktami na prostej k. Wykaż,
że płaszczyzna π zawierająca k i prostą l równoległą do l poprowadzoną przez punkt A jest
1 '

równa płaszczyźnie π zawierającej k i prostą l równoległą do l poprowadzoną przez punkt

2 ''

B.

Ćwiczenie 7 醙

Basen olimpijski ma kształt prostopadłościanu z odciętą częścią jak na rysunku.

Długość basenu wynosi 50 m, szerokość 25 m, a głębokość w najpłytszym miejscu wynosi

2 m. Ponadto, tangens kąta między krawędziami i AD FG
jest równy 0, 04. Wyznacz
głębokość basenu w najgłębszym miejscu oraz wyznacz jego objętość w litrach.
Ćwiczenie 8 醙

Basen olimpijski ma kształt prostopadłościanu z odciętą częścią jak na rysunku.

Długość basenu wynosi 50 m, szerokość 25 m, głębokość w najpłytszym miejscu wynosi 2 m

a w najgłębszym - 4 m. Oblicz odległości między prostą zawierającą krawędź AD i prostymi,
zawierającymi krawędzie, skośnymi do niej.
Dla nauczyciela

Autor: Bogdan Staruch

Przedmiot: Matematyka

Temat: Podobieństwo czworokątów

Grupa docelowa:

III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

zakres rozszerzony

X. Stereometria

Uczeń:

1) rozpoznaje wzajemne położenie prostych w przestrzeni, w szczególności proste

prostopadłe nieprzecinające się;

6) oblicza objętości i pola powierzchni graniastosłupów, ostrosłupów, walca, stożka i kuli,

również z wykorzystaniem trygonometrii i poznanych twierdzeń;

5) określa, jaką figurą jest dany przekrój prostopadłościanu płaszczyzną;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii,
kompetencje cyfrowe,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się,

Cele operacyjne:

Uczeń:

definiuje i rozpoznaje proste skośne w przestrzeni

zna własności prostych skośnych
wykorzystuje własności prostych skośnych
stosuje własności prostych skośnych w problemach praktycznych i zagadnieniach
matematycznych
Strategie nauczania:

konstruktywizm
konektywizm
kognitywizm

Metody i techniki nauczania:

pogadanka
interaktywna aplikacja
analiza pomysłów

Formy pracy:

praca indywidualna
praca w parach

Środki dydaktyczne:

komputery z dostępem do Internetu w takiej liczbie, żeby każdy uczeń lub para
uczniów miała do dyspozycji komputer; lekcję tę można przeprowadzić, mając do
dyspozycji jeden komputer z rzutnikiem multimedialnym

Przebieg zajęć:

Faza wstępna:

Pogadanka na temat przykładów prostych skośnych w sytuacjach życia codziennego.

Faza realizacyjna:

1. Definicja prostych skośnych i porównanie z prostymi równoległymi i przecinającymi

się.
2. Charakteryzacja prostych skośnych przez płaszczyzny równoległe i wyznaczanie tych
płaszczyzn.
3. Odległość prostych skośnych.
4. Kąt między prostymi skośnymi.
5. Wyznaczanie prostych skośnych do danej prostej zawierających wierzchołki
ostrosłupów i graniastosłupów.

Faza podsumowująca:

1. Uczeń sprawdza nabyte umiejętności i wiedzę w ramach ćwiczeń sprawdzających.

2. Uczeń rozwiązuje zadania trudniejsze wykorzystujące wiedzę przedstawioną na lekcji
w szerszym kontekście, również w zastosowaniach praktycznych.

Praca domowa
Znajdź w swoim otoczeniu, opisz i narysuj lub sfotografuj trzy przykłady prostych skośnych.

Materiały pomocnicze:

Punkty, proste i płaszczyzny w przestrzeni

Wskazówki metodyczne:

Uczeń może wykorzystać animację 3D

podczas przygotowywania się do zajęć;

do utrwalania wiedzy;
jako inspiracja do stworzenia własnego samouczka lub prezentacji.