8.

04 Temat: Renesansowy wzór gospodarza - Mikołaj Rej Żywot człowieka poczciwego

Mikołaj Rej Żywot człowieka poczciwego (fragmenty)

Fragment 1.
KSIĘGA DRUGA, KAPITULUM VI 1. JAKO ŁAKOMSTWO JEST SZKODLIWY PRZYPADEK I JAKO SIĘ GO
POCZCIWY PRZESTRZEGAĆ MA, I Z KTORYCH PRZYCZYN NAM PRZYPADAĆ MUSI. A PIRWSZA PRZYCZYNA –
KOSZT DZIWNYCH UBIOROW

Nuż jesli się w ktorym państwie albo krolestwie rozmnoży a skrzydła swe roztoczy on sprośny grzech, łakomstwo, tu
już sobie rozważ, w jaki zły a niepobożny przypadek takie państwo zatoczyć się musi. […] Ale patrz, moj miły bracie, jako się
to wszytko zamnożyć nie ma, patrząc na nasze koszty, na nasze zbytki tak w piciu, jako i w jedzeniu, także też w
nastrzępionych a dziwnych przyprawach, i w chodzeniu, i w pojeździech naszych, tak iż już drugich i przezywać, i w nich
słusznie chodzić nie umiemy.
Dziwne szaty i dziwne przezwiska
Abowiem patrz, gdy sobie wspomnisz ony dziwne czuhy1, ony falsaruchy2, ony stradyjotki3, ony z dziwnymi
kołnierzmi delije4, ony żupany5, ony rozliczne włoskie, iszpańskie wymysły, ony dziwne płaszcze, sajany6, kolety7,
obercuchy8, aż dziwno i straszno o nich mowić, a drugich już ani zwać, ani ich sobie rozkazać umie, jedno krawcowi poruczy,
aby mu uczynił, jako dziś noszą. A też słyszę, w postronnych krajoch, gdzie się trefi każdy narod namalować, tedy Polaka nago
malują a z nożycami, a postaw sukna przed nim: krajże sobie, jako raczysz.

Fragment 2.
KSIĘGA TRZECIA, KAPITULUM X 2. STAREGO ROZLICZNE POCIECHY
Pociechy starego
Opuściwszy rozliczne burdy, frasunki a kłopoty świata tego, będziesz używał rozkoszy swojej, patrząc na ony sprawy
swoje, ktoreś sobie sprawił i postanowił za czasow dużości9 swojej. Ano sobie siedzisz w nadobnym10 domku, ktoryś sobie
zbudował wedle myśli swojej, ano łożeczko nadobnie usłane stoi dla odpoczynienia twego, anoć synowie służą, jeslić je Pan
Bog dał, i z żonkami swymi, wymyślając ci potrawki wedle czasow swoich 11; anoć jeden przyniesie ptaszkow, drugi
zajączkow, białe głowy kurek, owocow rozlicznych, że bezpiecznie możesz rzec w onym wdzięcznym pokoju swoim: „Używaj,
moja miła duszo, bo masz wszytkiego dosyć.”
Przechodzisz się zasię do sadkow swoich, do rybniczkow12 twoich, ktorycheś sobie namnożył za możniejszych lat
swoich: ano rozliczne owoce wiszą przed oczyma twymi, ano rybki skaczą, ano jagniątka, koźlątka igrają, ano wnuczątka za
nimi przed oczyma twymi, jako wdzięczne kurczątka, skacząc biegają, anoć gruszeczki, jagodki zbierając przynoszą, jako
mogą się przysługują; […] ano się pola ony zielenią, coś sobie rozkopał za możniejszych czasow swoich.
Mikołaj Rej, Żywot człowieka poczciwego, oprac. Julian Krzyżanowski, Wrocław 1956. [dostęp w dniu 24.05.2019 r.].

1 Czuha – w XVI w. długie wierzchnie odzienie z rękawami, podbite futrem, rodzaj płaszcza.
2 Falsarucha – rodzaj męskiego odzienia wierzchniego.
3 Stradyjotka – stroj do konnej jazdy.
4 Delija – element męskiego ubioru, narzuta noszona na żupanie.
5 Żupan – staropolska męska szata wierzchnia, długa, dopasowana suknia z niewysokim kołnierzem zapinana na guziki i pętelki;
jego kolor zależał od zajmowanej pozycji społecznej.
6 Sajan – rodzaj męskiego kaftana z niewielką kryzą wokoł szyi.
7 Kolet – rodzaj męskiego długiego, skorzanego kaftana.
8 Obercuch – wierzchnia męska suknia ozdobnie haftowana.
9 Za czasow dużości – tu: w czasach, kiedy byłeś wielkim gospodarzem.
10 Nadobny – pełen powabu, ładny.
11 Wedle czasow swoich – tu: odpowiednio do wieku.
12 Rybniczki – stawy rybne.

1. Na podstawie podanych fragmentów utworu Mikołaja Reja Żywot człowieka poczciwego oraz fragmentu zamieszczonego w
podręczniku wyjaśnij, z jakich życiowych uciech może korzystać człowiek poczciwy. W odpowiedzi podaj co najmniej trzy
przykłady.

.............................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................
2. Uzasadnij, że Mikołaj Rej w Żywocie człowieka poczciwego kreuje wizerunek szlachcica jako człowieka z zaletami i
wadami.

.............................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................
3. Sformułuj dwa argumenty, którymi uzasadnisz, że narrator w Żywocie człowieka poczciwego występuje zarówno w roli
znawcy różnych dziedzin życia, jak i w roli życzliwego mędrca oraz moralizatora. Każdy z argumentów zilustruj przykładem z
tekstu.

Znawca rożnych dziedzin życia (argument 1.):

..........................................................................................................................................................................................................

Przykład:

...........................................................................................................................................................................................................

Życzliwy mędrzec i moralizator (argument 2.):

...........................................................................................................................................................................................................

Przykład:

.........................................................................................................................................................................................................

4.
a) Uzupełnij tabelę przykładami sformułowań, które potwierdzają, że Mikołaj Rej posługiwał się językiem zarówno literackim,
jak i potocznym.
Odmiana języka Przykład
Język potoczny

Język literacki

sansb) Wyjaśnij, czemu służy połączenie obu odmian języka w Żywocie człowieka poczciwego.

.............................................................................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................................................................

5.
a) Charakterystyczną cechą języka w utworze Mikołaja Reja jest bogata synonimika. Wypisz z fragmentu 1. nazwy o
charakterze synonimicznym. Podaj przykład wyrazu, którym można zastąpić te słowa.

Nazwy o charakterze synonimicznym:

.............................................................................................................................................................................................................

Przykład wyrazu, ktorym można zastąpić słowa z tekstu:

...........................................................................................................................................................................................................

b) Jaką funkcję pełni w tekście nagromadzenie synonimów? Co można powiedzieć o polskiej szlachcie na podstawie
przykładów z fragmentu 1.?

.............................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................................................................