Professional Documents
Culture Documents
Umuti Wesiswati
Umuti Wesiswati
Umuti Wesiswati
B. Umuti wesitsembu
Lapha likhaya lelinababe lotsetse bafati bese kuba bantfwana babo. NgesiSwati indvodza iyavumeleka
kutsatsa sitsembu nangabe itawukhona kulobola nekondla bantfwana bayo. Kepha make akakavumeleki
kuba nesitsembu.
C. Umuti welusendvo
Leli likhaya lelinababe, umfati noma bafati bakhe nebantfwana babo. Babese bangetwa tihlobo letinye
lokufaka ekhatsi bogogo, mkhulu, bomzala,bomalume nabobabekati. Ngilo likhaya lelivamile kaNgwane
leli
INTSANGA
Lena yindlu lelala emantfombatane. Itfolakala ngesekudla, ngiyo Leba yekucala nawungena kulomuti.
Ibekwa yodvwana. Loko kwentelwa kutsi nasekakhulile emantfombatane avumelekile kutsi agane bese
tiyeta kutojuma letingani tawo. Kepha lamajaha akukabhekeki kutsi abeloku aphuma angena lakhaya
Lebantfu. Ngiko bafana balakhaya bavumelekile kutishaya letingani tabodzadzewabo nabangasahloniphi
lomuti webantfu. Kujuma ngesiSwati akusho kulalana. Kujuma kuvakasha kwentfombi Noma lelo jaha
lapho agane khona kuyobona kutsi itawuliitsabdza yini lelo khaya. Gogo uvumelekile nje kuvuka ekuseni
ahlole yona intfombi kutsi ayikasivuli yini sibaya sababe.
Tindlu tesiSwati tonkhe tiba nemgibe wekugaca tingubo tekulala. Kuphindze kube nemgibe wekubeka
emacansi.
LIDLADLA LAKAGOGO
Leli lidladla lawonkhemuntfu lokhona lapha ekhaya. Nakunemsebenti bonkhe bomake balakhaya
baphekela edladleni kagogo. Lapha bomake bafundzisana imisebenti yetandla. Bobabekati
nabavakashile basebentisa lona lelidladla.
LIDLADLA LEKUPHEKELA
Lena yindlu letfolakala eceleni kweliguma lapho bomake nemantfombatane baphekela khona.
Lokutfolakala kulelidladla kungaba timbita temanti, litiko lekuphekela, tingcwembe,tinjujo nalokunye.
LIDLADLA LEKUPHISELA
Wonkhe make ekhaya lesiSwati uba nelidladla lakhe lekuphisela. Kulelidladla kuba netimbita tetjwala
nalokunye lokumcoka.
Phela make ngesiSwati akalali ndzawonye nababe. Make uba nendlu yakhe yekulala nababe abe
nelilawu lakhe lekulala. Loko kwentelwa kutsi babe atokhululeka abite lowo make lafisa kuba naye
ngalelolanga. Futsi kuphindze loku kusite lokutsi babe nakacabange kuletsa lomunye make kutfolakale
kutsi lona lomdzala sewetayele kulala yedvwana. EmaSwati akholelwa kutsi lena yindlela lekahle;
a. Yekunciphisa sikhwele
b. Yekuhlela umndeni
SIBAYA
b. Ngulapho kukhulunywa khona nemadloti. Loko sikubona kakhulu nakushone umuntfu,loyo loshonile
ucale endluliswe esibayeni lapho kushiywa khona umoya wakhe angakayi emathuneni. Kepha
umnunzane welikhaya yena ungeniswa ngekhatsi esibayeni angakayi emadlizeni.
c. Kutekelwa bafati
INSHUNGUNSHU
Lesi sikhala lesingenhla kwesibaya lesakhiwe sacondzana neNdlunkhulu. Kukhona tintsi teliguma letima
tisondzelane ticondzane naso sikhala ngenhla kwesibaya. Lendzawo lena isetjentiswa ngumnumzane
welikhaya nakatohlola imfuyo yakhe. Lomnyango uphindze usetjentiswe nangabe umnunzane aphahla.
Bafana nabo bayasisebentisa lesikhala nabasenga.
LILAWU LEBAFANA.
Lapha yindlu yekulala yebafana. Utibona ngekutsi igegeletwe sihonco hhayi liguma. Sihonco sakhiwa
ngetigodvo letincane.
LILAWU LABABE
Leli lilawu lababe njengoba sishito kutsi babe akalali endlini yinye namake. Lelilawu nalo ligegeletelwa
sihonco.
Lena yindlu lemcoka kakhulu ekhaya lesiSwati. Noma ngabe gogo sewashona kadzeni, nawakha umuti
weSiswati kufanele ibe khona lendlu.
a. Ngulapho kubanjelwa khona tinkhulumo letimcoka ekhaya. Mhlayimbe kukhona lokuhle Noma lokubi
lokwentekile emndenini.
c. Ngulapho kukholwelwa khona kutsi emadloti ahlala khona. NgesiSwati Noma ngabe ushaya
umntfwana, angaze abaleke ayongena endlini kagogo ubese uyamyekela.
d. Ngesekudla kuhlala labadvuna bese ngesencele kuhlala labasikati. EmaSwati akholelwa kutsi emadloti
ahambela ngesekudla ngaso sonkhe sikhatsi futsi akhuluma nebantfu labadvuna kuphela.
f. Kulala gogo nebatukulu bakhe. Sivakashi naso silaliswa kulendlu Lena. Inftombatane noma umfana
nakajumisile, laba labanye bayaphuma entsangeni Noma elawini bayolala khona Kagogo.
Umsamo
Lapha gogo ubeka khona noma yini Lafuna kutsi ibusiswe ngemadloti. Mhlayimbe batukulu baphe gogo
imali Noma kunekudla lokuhlatjelwe labaphasi kubekwa emsamo kutobusiswa ngemadloti.
Litiko
Lelitiko akusilo lokuphekela kepha nakumakhata gogo uyabasa otse nebatukulu bakhe abacocele
netinganekwane.
Tifaca
Lapha yindzawo lencane leseceleni kwelitiko. Kubekwa khona kudla kwagogo kutofutfumala kungapholi.
Ecobeni
Sitfumbanja
Yindzawo leseceleni kwemnyango ngaphandle nangekhatsi.
Elutsandzane
Etsala
Enkhotsameni
LISANGO
Lena yindzawo leseceleni kwesibaya leyakhiwe njengesibuya. Lapha kuhlala bafana nababe Noma
namkhulu bafundze konkhe lekufanele bakwati basakhula. Bangafundziswa kutingela, kusoma,
budvodza, kutiphatsa nalokunye.
LIGUMA
Lena yindzawo yalabasikati kuphela. NgesiSwati bafana abakavumeleki kuta kulendzawo. Lapha
emantfombatana ahlala nabomake Noma bogogo afundziswe kutiphatsa kahle, kuba bafati labacotfo,
kusila,kupheka, kunaka likhaya, umlandvo welikhaya nalokunye. Egumeni ungalikhandza litje lekusila
nelitiko lekuphekela.