Marathi Vyakaran and Lekhan STD 5

Balbharati Regd. Licence No.
2018MH0024
Based on the new syllabus
efveiece
cejeþer
megueYeYeejleer (L.L.)
J³eekeÀjCe Je uesKeve
Marathi Sulabhbharati (L.L.)
Grammar and Writing Skills (Text-cum Workbook)
F³eÊee Hee®eJeer
uesefKekeÀe: jsCegkeÀe osJe
SHETH Publishing House

Educational Publishers
efveJesove
ceneje<ì^ ceeO³eefcekeÀ ceb[Ueves le³eej kesÀuesuee megOeeefjle DeY³eeme¬eÀce ue#eele IesTve efveiece cejeþer megueYeYeejleer (L.L.)
J³eekeÀjCe Je uesKeve Marathi Sulabhbharati (L.L.) Grammar and Writing Skills (Text-cum Workbook) ns
HegmlekeÀ le³eej kesÀues Deens. ns HegmlekeÀ efJeoîeeL³ee¥vee, HeeuekeÀebvee Je efMe#ekeÀebveener GHe³egkeÌle þjsue DeMeer Kee$eer Deens.
Hee®eJeer®ee J³eekeÀjCee®ee DeY³eeme¬eÀce ue#eele IesTve HeeþîeHegmlekeÀeleerue HeeþebJej DeeOeeefjle DeeJeµ³ekeÀ lesJe{s J³eekeÀjCe,
efveyebOe uesKeve, keÀLeeuesKeve, ef®e$eeJeªve iees<ì, ef®e$eJeCe&ve, He$euesKeve, DeeefCe Gleeje DeekeÀueve GoenjCeeb®³ee mene³³eeves mHe<ì kesÀues
Deens. lemes®e J³eekeÀjCeeJej DeeOeeefjle ÒeMveeb®eer Gllejs efueefnC³eemeeþer HegjsMeer peeiee osC³eele Deeueer Deens. HegmlekeÀe®³ee MesJeìer
J³eekeÀjCeeJejerue DeeOeeefjle ÒeMveeb®³ee Gllejeb®ee meceeJesMe keÀjC³eele Deeuee Deens.
J³eekeÀjCe ne efJe<e³e DeJeIe[, kebÀìeUJeeCee Je veerjme Deens DeMeer iewjmecepetle Deens. cegueebvee J³eekeÀjCee®eer iees[er ueeieeJeer,
l³eebveer J³eekeÀjCee®³ee HegmlekeÀekeÀ[s DeekeÀef<e&le JneJes Je DeY³eemeeuee megªJeele keÀjeJeer cnCetve ne ³eLeeMekeÌleer Òe³elve Deens.
uesefKekeÀe
Devegke´ÀceefCekeÀe
efJeYeeie 1 - J³eekeÀjCe (cegUe#ejs)
6. Je®eve 31
1. JeCe&ceeuee 3
7. efJejeceef®evns 35
2. cegUe#ejebHeemetve le³eej nesCeejs Meyo 4
8. G®®eej 37
3. keÀevee ( e ) (Dee) 6
9. MegodOeuesKeve 38
4. Jesueebìer ( ef ) NnmJe FkeÀej (‘F’) 7
5. Jesueebìer ( er) oerIe& FkeÀej (‘F&’) 8 efJeYeeie 3 - Yee<eeY³eeme
6. GkeÀej ( g ) NnmJe (‘G’) 9 1. meceeveeLeea Meyo 41
7. GkeÀej ( t ) oerIe& (‘T’) 10 2. efJe©odOeeLeea Meyo 42
8. $eÝ, #e, %e 11 3. JeekedÀÒe®eej Je l³eeb®es DeLe& 43
9. SkeÀej ( s) (‘S’) 12 4. cnCeer 45
10. SskeÀej ( w ) (‘Ss’) 13 5. MeyoefmeodOeer 46
11. DeeskeÀej ( es), DeewkeÀej ( ew) Je DevegmJeej (Dees, Deew, Deb) 14 6. pees[Meyo 48
12. yeejeKe[er 16 7. Meyo SkeÀ, DeLe& DeveskeÀ 49
13. yeejeKe[erleerue SkeÀner ef®evn vemeuesues Meyo 18 8. meeceev³e %eeve 50
14. pees[e#ejs 19 efJeYeeie 4 - uesKeve efJeYeeie
15. `j' ®eer ªHes 21 1. efveyebOe uesKeve 54
efJeYeeie 2 - J³eekeÀjCe 2. keÀLeeuesKeve 57
1. veece 22 3. ef®e$eeJeªve iees<ì 58
2. meJe&veece 24 4. ef®e$eJeCe&ve 61
3. efJeMes<eCe 26 5. He$euesKeve 62
4. ef¬eÀ³eeHeo 27 6. Gleeje DeekeÀueve 68
5. efuebie 29 • DeY³eeme - Gllejs 72
© SHETH Publishing House All rights are reserved. No part of this publication may be copied,
adopted, reproduced, stored in or introduced into a retrieval system transmitted in any form by any
means without prior written permission of the publisher.
1 JeCe&ceeuee
JeCe& cnCepes keÀe³e?
uesKeveele ef®evnebveer oeKeefJeues peeCeejs DeeefCe yeesueleevee cegKeeJeeìs G®®eejlee ³esCeejs OJeveer l³eebvee JeCe&
Demes cnCeleele.
cejeþer JeCe&ceeuesle 48 JeCe& nesles Hejbleg 6 veesJnWyej 2009 jespeer ceneje<ì^ Meemeveeves peeefnj
kesÀuesu³ee efveCe&³eevegmeej cejeþer JeCe&ceeuesle 50 JeCe& Deensle.
1. mJej cnCepes keÀe³e? - les efkeÀleer Je keÀesCeles Deensle?
mJeleb$eHeCes G®®eejlee ³esCeeN³ee JeCee¥vee mJej Demes cnCeleele.
SketÀCe ®eewoe mJej Deensle.
De, Dee, F, F&, G, T, $eÝ, ue=, S, De@, Ss, Dees, Dee@, Deew
2. mJejeoer - Deb, Deë (DevegmJeej Je efJemeie& ë nîee ef®evneb®ee G®®eej keÀjC³eemeeþer mJej DeLeJee
J³ebpevee®eer DeeJeM³ekeÀlee Deens. l³eeb®ee mJeleb$eHeCes G®®eej keÀjlee ³esle veener.)
3. J³ebpeves cnCepes keÀe³e? SketÀCe J³ebpeves efkeÀleer Je keÀesCeleer Deensle?
p³ee De#eje®ee /JeCee&®ee G®®eej HetCe& keÀjC³eemeeþer SKeeoîee, mJeje®es meene³³e I³eeJes ueeieles l³eeuee
J³ebpeves Demes cnCeleele.
JeCe&ceeuesle SketÀCe 34 J³ebpeves Deensle.
keÀ Ke ie Ie *
®e í pe Pe _e
ì þ [ { Ce
le Le o Oe ve
He HeÀ ye Ye ce
³e j ue Je Me
<e me n U
`#e' Je `%e' ner pees[e#ejs Deensle.
kedÀ • <ed • De † #e pe • _ed • De † %e
SketÀCe 14 mJej, 2 mJejeoer, 34 J³ebpeves JeCe&ceeuesle Deensle.
3
2 cegUe#ejebHeemetve le³eej nesCeejs DeLe&HetCe& Meyo
De - Deveveme, De#ej, De%eeve, DeveskeÀ, DeHetCe&, DeueerkeÀ[s, Devve
Dee - DeeF&, Deeieiee[er, Deeie, Deenej, DeeefMJeve, DeemeJes
F - Fceejle, FkeÀ[s, F®íe, Fpee, Fefleneme, Fveece Fl³eeoer
F& - F&[efuebyet, F&o, F&ì, F&MJej, F&<ee&
G - GKeU, Gllej, GMeerj, GLeU, GHeJeve, GHecee, GIe[, Gleej, Gpes[
GÀ - Tme, Tve, Tj, Tpee&, TOJe&, T<ce
$eÝ - $eÝ<eer, $eÝ®ee, $eÝlet
S - SkeÀ, SefHeúe, SkeÀ$e, SkeÀoe, SkeÀj, SkeÀe#e
De@ - De@cemìj[@ce
Ss - SsjCe, SsjeJele, Ssì, SskeÀe, SsJepe
Dees - Dees{e, DeesUKe, DeesIe, DeesPe, Deesìe
Dee@ - Dee@keÌìesyej, Dee@iemì
Deew - Deew<eOe, Deewogbyej, DeewHe®eeefjkeÀ
Deb - DebieCe, DebkeÀ, Debieþe, DebOe, DebOeej
keÀ - keÀceU, keÀjJele, keÀJeer, keÀUHe, keÀHe[s, keÀyeglej, keÀHeeU
Ke - Keìeje, Kele, KejJeme, KemeKeme, Kejeye, KeìîeeU, KeCe, Kejs
ie - ieJele, ieCeHeleer, ieieve, iejce, ie[o, iepeje, iepejepe, ieJeUer
Ie - Iej, Iemee, Ie[îeeU, Iejìb, IeCe, Ie[e, Ieì, Ievelee
®e - ®ece®ee, ®eJeUer, ®elegj, ®eCes, ®ene, ®eJeoej
í - í$eer, íieve, íceíce, í[er, íle, íìe
pe - penepe, peieve, peue, pevce, peceeJe, peleve, peue®ej
Pe - Peje, Peyeueb, Peiee, Pe[He, PejPej, Peie[e
ì - ìjHeÀue, ìjyetpe, ìkeÌkeÀue, ìJeeU, ìjìj
4
þ - þmee, þjJeCes, þie, þCekeÀe, þmekeÀe, þUkeÀ
[ - [ceª, [yee, [ce[ce, [jeJe-[jeJe
{ - {ie, {mee{mee, {keÀue, {JeU, {ieU
Ce - yeeCe, veeCeb
le - leueJeej, lejepet, leªCe, leueeJe, leUb
Le - LeJee, Lej, Le[ieb
o - ojJeepee, oner, oie[, ojer, oce
Oe - OeyeOeyee, OejCeb, Oeveg<³e, Oeveiej, Oeve, Oejleer
ve - veU, veiej, vekeÀeMee, ve#eer, ve³eve, veoer, veT, veJeje
He - Helebie, Hejele, He#eer, Hejer, HeefM®ece, Hellee, HeCe&, Hejbleg, Heoj
HeÀ - HeÀUe, HeÀCeme, HeÀU, HeÀjmeyeer
ye - yeokeÀ, yeyeve, yeieUe, yenerCe, ye[ye[
Ye - Yepeve, Yeìpeer, YejYej, Yejerle
ce - ceiej, ceneue, ce[kesÀ, ceKeceueer, ceOeceeMeer, ceìkeÀer, ceOegj
³e - ³e%e, ³ece, ³eJeve, ³epeceeve, ³eMe
j - jefJeJeej, jmlee, jJee, j[keÀe
ue - uemetCe, ueneve, ueyee[, uelee, ueuekeÀejer, ueJebie, ueuevee
Je - Jepeve, Jej, JeOet, Je[erue, Je<ee&, Jeve, Jemeble, Jejele
Me - Menece=ie, Me$et, MeneCee, Menj, MeefveJeej, Mejo
<e - <eìkeÀesve, <eìkeÀej, <eìkeÀ, <e<þer
me - memee, mejyele, meceF&, meCe, meHeÀj®ebo, mejeHeÀ, mecegê, menue
n - nlleer, njerCe, npej, njYeje, nJee, nìdì, nefjle
U - yeeU, ceeU
#e - #eef$e³e, #eCe, #ecee, #ecelee, #e³e
%e - %eefHele, %eHle
5
3 keÀevee (e) (Dee)
veerì Jee®etve mecepetve I³ee.
Ke • e † Kee ce • e † cee Ye • e † Yee j • e † je
DeY³eeme
Òe.1. Le • e † Lee DeMee ÒekeÀejs Keeueerue JeCee¥vee (De#ejebvee) keÀevee ueeJee DeeefCe efuene:
_____ _____ _____
He • e † ie • e † ue • e †
_____ _____ _____
le • e † Pe • e † me • e †
_____ _____ _____
Me • e † ³e • e † Je • e †
Òe.2. Ye • e • le † Yeele DeMee ÒekeÀejs Keeueerue Meyo efuene:

________ ________ ________
ce • e • j † n•e•j † Je • e • ì †
________ ________ ________
He • e • ³e † le • e • ue † keÀ • e • ue †
________ ________ ________
Ye • e • le † pe • e • Ce † Pe • e • [ †
Òe.3. Keeueerue ³eesi³e De#ejebvee keÀevee (e) ueeJetve Meyo le³eej keÀªve efuene:
nme, nJe, ce³e, íve, ole, ìU, keÀve, j$e, Kej, lej, ueue, keÀU, ceve, on, cele.
________ ________ ________ ________ ________
________ ________ ________ ________ ________
________ ________ ________ ________ ________
Òe.4. keÀevee (e) DemeCeejs Meyo HegmlekeÀeletve MeesOetve efuene.

___________________________________________________________
Jeveele,
___________________________________________________________
___________________________________________________________
6
4 Jesueebìer (ef ) NnmJe FkeÀej (F)
NnmJe Jesueebìer (ef ) cnCepes `F'.
ye • ef † efye j • ef † efj Ke • ef † efKe í • ef † efí
DeY³eeme
Òe.1. Keeueerue De#ejebvee NnmJe Jesueebìer ( ef ) pees[tve De#ejs le³eej keÀªve efuene:
®e, pe, le, ce, ve, me, U, %e, HeÀ, o, He, ì, Je, Ye, n, keÀ, #e, ie, Pe, þ,
pemes - ue • ef † efue.
________ ________ ________ ________ ________
________ ________ ________ ________ ________
________ ________ ________ ________ ________
________ ________ ________ ________ ________
Òe.2. Keeueerue Meyoeleerue ³eesi³e De#ejeuee NnmJe (ef ) Jesueebìer pees[tve FkeÀeje®es Meyo efuene:
nje, Fleneme, SHeúe, #e$e³e, cenuee, Jepe³e, cenvee, vepe, veU, ®eJe[e, oHe, HeeCe, oJeme,
keÀjCe, Kepeveoej, ieCele, keÀJelee, ieOee[, ®ekeÀì, peceKeevee. pemes - ef®eceCeer.
________ ________ ________ ________ ________
________ ________ ________ ________ ________
________ ________ ________ ________ ________
________ ________ ________ ________ ________
Òe.3. NnmJe Jesueebìer ( ef ) DemeCeejs Meyo HegmlekeÀeletve MeesOetve efuene.

___________________________________________________________
efHemeeje ,
___________________________________________________________
___________________________________________________________
7
5 Jesueebìer ( er) oerIe& FkeÀej (F&)
oerIe& Jesueebìer ( er) cnCepes `F&'.
me • er † meer ve • er † veer Pe • er † Peer ye • er † yeerr
DeY³eeme
Òe.1. Keeueerue De#ejebvee oerIe& Jesueebìer ( er ) pees[tve De#ejs le³eej keÀje:
Le, He, j, pe, ye, ì, ³e, Ke, Ie, [, HeÀ, Je, ce, Ce, Me, {, ie, U, le, keÀ
pemes - ®e • er † ®eerr.
________ ________ ________ ________ ________
________ ________ ________ ________ ________
________ ________ ________ ________ ________
________ ________ ________ ________ ________
Òe.2. Keeueerue Meyoeleerue ³eesi³e De#ejeuee oerIe& ( er) Jesueebìer pees[tve F&keÀeje®es Meyo efuene:
Jej, Kej, Heþ, jeCe, ceCe, ceele, oj, ®eeJe, leve, keÀU, GMej, keÀJe, keÀCeme, keÀeMe,
keÀeUJeì, Kepeue, ie{, ielee, peJeueie, ®eìCe. pemes - ceerþ.
________ ________ ________ ________ ________
________ ________ ________ ________ ________
________ ________ ________ ________ ________
________ ________ ________ ________ ________
Òe.3. oerIe& F& Jesueebìer ( er ) DemeCeejs Meyo HegmlekeÀeletve MeesOetve efuene.

___________________________________________________________
ìeUer ,
___________________________________________________________
___________________________________________________________
8
6 GkeÀej ( g) NnmJe (G)
NnmJe GkeÀej ( g)
keÀ • g † kegÀ ve • g † veg [ • g † [g Ye • g † Yeg
DeY³eeme
Òe.1. Keeueerue De#ejebvee NnmJe ( g ) GkeÀej pees[tve De#ejs le³eej keÀje:
_____ _____ _____
Le • g † U • g † pe • g †
_____ _____ _____
ce • g † le • g † me • g †
_____ _____ _____
ye • g † ue • g † %e • g †
Òe.2. Keeueerue Meyoeleerue Heefnu³ee De#ejeuee NnmJe ( g ) GkeÀej ueeJetve Meyo le³eej keÀªve efuene:
PejU, leuee, Ieye[, meleej, nMeej, Hepeejer, ®evee, keÀceej, ³eJeleer, Ye³eej, vekeÀmeeve, OeUJe[.
_______________ _______________ _______________ _______________
_______________ _______________ _______________ _______________
_______________ _______________ _______________ _______________
Òe.3. Keeueerue Meyoeleerue ³eesi³e De#ejebvee NnmJe ( g ) GkeÀej ueeJetve Meyo le³eej keÀªve efuene:
KeUKeUe, cevekeÀe, meHeejer, yeenueer, meF&, HeenCee, ªCePeCe, yeOeJeej, HeÀie[er, ³eJejepe, [ie[ieer, yeemejer.
_______________ _______________ _______________ _______________
_______________ _______________ _______________ _______________
_______________ _______________ _______________ _______________
Òe.4. NnmJe ( g ) GkeÀej Demeuesues Meyo HegmlekeÀeletve MeesOetve efuene.

___________________________________________________________
iegCe,
___________________________________________________________
___________________________________________________________
9
7 GkeÀej ( t ) oerIe& (T)
oerIe& GkeÀej ( t )
Ke • t † Ket ve • t † vet þ • t † þt ì • t † ìt
DeY³eeme
Òe.1. Keeueerue De#ejebvee NnmJe ( t ) GkeÀej pees[tve De#ejs le³eej keÀje:
_____ _____ _____
me • t † Je • t † j • t †
_____ _____ _____
³e • t † ue • t † U • t †
_____ _____ _____
keÀ • t † le • t † ce • t †
Òe.2. Keeueerue Meyoeleerue Heefnu³ee De#ejeuee oerIe& ( t ) TkeÀej ueeJetve Meyo le³eej keÀªve efuene:
leHe, Hepee, Mej, oj, Heue, ®eue, Oej, yeì, HeÀue, OeU, ceþ, KeHe.
_______ _______ _______ _______ _______ _______
_______ _______ _______ _______ _______ _______
Òe.3. Keeueerue Meyoeleerue ³eesi³e De#ejeuee oerIe& ( t ) TkeÀej ueeJetve Meyo le³eej keÀªve efuene:
cepej, YejHej, cepeyele, uee[, yeeie[ve, ceveeHeemeve, keÀepe, veele, uemeCe, JeeU, nU, Pee[.
_______ _______ _______ _______ _______ _______
_______ _______ _______ _______ _______ _______
Òe.4. oerIe& GkeÀej ( t ) DemeCeejs Meyo HegmlekeÀeletve MeesOetve efuene. pemes - peiet³ee
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
10
8 $eÝ, #e, %e
$eÝ, #e, %e ns JeCe& leerve JesUe efuene.
______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______ ______
DeY³eeme
Òe.1. Keeueerue Meyo Jee®ee Je efuene:
__________ __________ __________
$eÝ®ee efMe#eCe %eeve
__________ __________ __________
$eÝCeer He#eerr efJe%eeve
__________ __________ __________
$eÝ<eer Je=#e ³e%e
__________ __________ __________
$eÝlet keÀ#ee De%eeve
__________ __________ __________
$eÝiJeso efj#ee Dee%ee
__________ __________ __________
$eÝpeglee cees#e %eeveerr
__________ __________ __________
$eÝCecegkeÌle #ecee %eeveosJe
__________ __________ __________
$eÝCe #eef$e³e %eevekeÀesMe
__________ __________ __________
$eÝCeevegyebOe De#ej %eevesWefê³e
__________ __________ __________
æ$eÝ<eYe #eej %eeveeLe&
__________ __________ __________
$eÝefOo #eeueve %eeveesHeosMe
__________ __________ __________
#eCe #eefCekeÀ %eeveefoHe
__________ __________ __________
j#eCe ef#eeflepe me%eeve
Òe.2. #e Je %e De#ej Demeuesues Meyo HegmlekeÀeletve MeesOetve efuene.

___________________________________________________________
___________________________________________________________
11
9 SkeÀej ( s ) (`S')
( s) SkeÀej (`S') oMe&JeCeeN³ee cee$eeb®ee GHe³eesie:
Je • s † Jes le • s † les He • s † Hes ve • s † ves
DeY³eeme
Òe.1. Keeueerue De#ejebvee SkeÀej ( s ) pees[tve De#ejs efuene:
_____ _____ _____ _____
keÀ • s † { • s† Ce • s † þ • s†
_____ _____ _____ _____
ì • s† Ke • s † ye • s † ce • s †
_____ _____ _____ _____
n • s† Le • s † o • s† ue • s †
Òe.2. Keeueerue Meyoeleerue Heefnu³ee De#ejeuee ( s ) SkeÀej pees[tve Meyo efuene:

Heve, keÀme, ceIe, oMe, Heuee, jIe, yeì, JeU, KeU, keÀj, leue, þJe
_______ _______ _______ _______ _______ _______
_______ _______ _______ _______ _______ _______
Òe.3. ³eesi³e De#ejeuee ( s ) SkeÀej pees[tve Meyo efuene:

lejeCe, ³eTve, HeeKej, MeeUle, Heg{, ieuee, Yeìleele, Meleele, leJe{, cepe®ee, peLe, ³eleevee.
_______ _______ _______ _______ _______ _______
_______ _______ _______ _______ _______ _______
Òe.4. ( s ) cee$ee DemeCeejs Meyo HegmlekeÀeletve MeesOetve efuene. pemes - jsIeele

___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
12
10 SskeÀej ( w ) (`Ss')
( w ) SskeÀej (`Ss') oMe&JeCeeN³ee cee$eeb®ee GHe³eesie:
Ye • w † Yew He • w † Hew le • w † lew Me • w † Mew
DeY³eeme
Òe.1. Keeueerue De#ejebvee SskeÀej ( w ) pees[tve De#ejs efuene:
_____ _____ _____ _____
n • w † me • w † Ce • w † %e • w †
_____ _____ _____ _____
Þe • w † ì • w † þ • w † ye • w †
_____ _____ _____ _____
Me • w † ®e • w † ce • w † Le • w †
_____ _____ _____ _____
ue • w † Oe • w † keÀ • w † HeÀ • w †
Òe.2. Keeueerue Meyoeleerue Heefnu³ee De#ejeuee ( w ) SskeÀej pees[tve Meyo efuene:

keÀjer, ®eve, cevee, ceoe, meefvekeÀ, Jejer, Ye³ee, Hemee, keÀJeejer, HejCe, HeþCeer, Leceeve, yeue,
yeþkeÀ, ceef$eCe, ceoeve iej, ®elev³e, peefJekeÀ, oefvekeÀ, veJesÐe, HeÀueeJe, osJe, keÀueeme
_______ _______ _______ _______ _______ _______
_______ _______ _______ _______ _______ _______
_______ _______ _______ _______ _______ _______
_______ _______ _______ _______ _______ _______
Òe.3. ( w ) cee$ee DemeCeejs Meyo HegmlekeÀeletve MeesOetve efuene. pemes - yewue

___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
13
11 DeeskeÀej ( es), DeewkeÀej ( ew ) Je DevegmJeej (`Dees' `Deew' `Deb')
DeeskeÀej ( es) pees[tve le³eej Peeuesueer De#ejs Jee®ee.
keÀ • ess † keÀes pe • es † pees ce • es † cees [ • es † [es
DeewkeÀej ( ew ) pees[tve le³eej Peeuesueer De#ejs Jee®ee.
Me • ew † Meew Oe • ew † Oeew pe • ew † peew ue • ew † ueew
DeY³eeme
Òe.1. Keeueerue Meyoeleerue Heefnu³ee De#ejeuee ( es ) DeeskeÀej pees[tve Meyo efuene:
[Ue, Keìe, keÀUer, ieþe, Ie[e, Heì, yej, PeHe, ìHeer, ceþe, ceokeÀ, yeì.
_______________ _______________ _______________ _______________
_______________ _______________ _______________ _______________
_______________ _______________ _______________ _______________
Òe.2. Keeueerue Meyoeleerue Heefnu³ee De#ejeuee ( ew ) DeewkeÀej pees[tve Meyo efuene:

keÀue, cepe, MekeÀ, He<e, ®ekeÀ, [ue, vekeÀe, ®ekeÀMeer, no, keÀlegkeÀ, De<eOe, ®ekeÀesve, [ue,
Dele, ole, ceve.
_______________ _______________ _______________ _______________
_______________ _______________ _______________ _______________
_______________ _______________ _______________ _______________
_______________ _______________ ______________ _______________
Òe.3. ( es ) ®eer cee$ee DemeCeejs Meyo HegmlekeÀeletve MeesOetve efuene. pemes - ceesj
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
14
Òe.4. ( ew ) ®eer cee$ee DemeCeejs Hee®e Meyo HegmlekeÀeletve MeesOetve efuene. pemes - keÀewlegkeÀ
___________________________________________________________
( b ) DevegmJeej Deb G®®eej oMe&efJelees.

Òe.5. Keeueerue Meyo Jee®ee Je efuene: (DevegmJeeje®ee GHe³eesie veerì mecepetve I³ee.)
__________ __________ __________ __________
Deebyee DebkeÀ Gb®e ®eebieueer
__________ __________ __________ __________
mebiele Deb[s LeWye ®eewjbie
__________ __________ __________ __________
nbme efnbie meb$e ®eW[t
__________ __________ __________ __________
iebOe HebKee cebo PeW[e
Òe.6. Keeueerue Meyoebleerue ³eesi³e De#ejeJej DevegmJeej oîee.

__________ __________ __________
meiele Hee{je mele
__________ __________ __________
Jeove keÀjpeer ueeye
__________ __________ __________
Deeyeì Goerj Deie
Òe.7. kebÀmeele efouesueer De#ejs ³eesi³e peeieer Yeªve Meyo HetCe& keÀje:
(Deb, Jeb, leb, efueb, Deeb, meb, ceeb, ®eeb, efnb, efkebÀ, jb, ®eb, yeeb, ceb, ieeb, peb, efMeb, ³eb, efveb, meb)
___ ___ ___ ___ ___
1) Oeej 2) ue ie 3) He ie 4) yet 5) yee
___ ___ ___ ___ ___
6) cees yeer 7) ¬eÀ keÀ 8) ieuee 9) pe³e o 10) cele
___ ___ ___ ___ ___
11) efle iee 12) meHeÀj o 13) yet 14) Þeer le 15) { ®ee
___ ___ ___ ___ ___
16) ieueele 17) yee ies 18) mJe HeekeÀ 19) keÀ[g ye 20) O³eekeÀeU
15
12 yeejeKe[er
keÀ keÀe efkeÀ keÀer kegÀ ketÀ (keÉÀ keÌueÉ) kesÀ (ke@À) kewÀ keÀes (keÀ@e) keÀew kebÀ keÀ:
Ke Kee efKe Keer Keg Ket (KeÉ -) Kes (Ke@) Kew Kees (Kee@) Keew Keb Ke:
Òe.1. yeejeKe[er HetCe& keÀje:
. . keÀe . . . . kegÀ . .. . kewÀ . . . . kebÀ keÀ:
Ke . .. . . . . . Ket . . . .. . Keew . .. .
. . . . efie . . ieg . .. . iew . . . . . .. .
. . Iee . . . . . . Iet . . . . Iees . . . .. .
®e . .. . . . ®eg . .. . ®ew . . . . . . ®e:
. . . . efí . . . .. . ís . .. . íew . .. .
pe . .. . peer . .. . pes . .. . . . . .. .
. . Pee . . . . . . Pet . . . . Pees . . . .. .
ì . . efì . . . .. .. . . .. . . . . .. .
. . . .. . þer . .. . þs . .. . . . . .. .
. . [e . . . . . . [t . . . .. . . . [b . .
{ . .. . . . . .. .. . . .. . . . . . {:
Ce . .. . . . Ceg . .. . . . Cees . . . .. .
. . . .. . leer . .. .. . lew . . . . . .. .
Le . .. . . . . . Let . . . .. . . . Leb . .
. . oe . . . . . .. . os . .. . . . . .. .
16
Oe . .. . . . Oeg . .. . . .. . . . . .. .
ve . .. . . . . .. .. . . .. . . . . . ve:
He . .. . . . . . Het . . . . Hees . . . .. .
. . HeÀe . . . . . .. .. . . .. . HeÀew . .. .
ye . .. . . . . .. .. . . .. . . . . .. .
. . . .. . Yeer . .. .. . Yew . . . . . .. .
ce . .. . . . . .. . ces . .. . . . . .. .
. . ³ee . . . . . . ³et . . . .. . . . . .. .
j . .. . jer . .. .. . . . jes . . . .. .
ue . .. . ueer . .. .. . . .. . . . . . ue:
. . Jee . . . . . .. .. . . .. . . . . .. .
Me . .. . . . . .. .. . . .. . . . Meb . .
. . <ee . . . . . . <et . . . .. . . . . .. .
. . . .. . . . meg . .. . . .. . meew . .. .
n . .. . . . . .. .. . . .. . . . . .. .
U . .. . . . . .. .. . . .. . . . . .. .
#e . .. . . . . .. .. . . .. . . . . .. .
%e . .. . . . . .. .. . . .. . . . . .. .
17
13 yeejeKe[erleerue SkeÀner ef®evn vemeuesues Meyo
De - Deveveme, Depeiej, Depe³e, Denceoveiej, ve - veceve, veU, veiej, ve³eve, veJe, vej, vejkeÀ,
Deceve, Decej, De#ej, De[mej, De[ieU veme, veYe, veì, veJeme, veLe, veKe
keÀ - keÀ[keÀ, keÀjJele, keÀceU, keÀUHe, keÀj, He - Heoj, HeLekeÀ, HeokeÀ, Heo, HekeÀ[, Heleve,
keÀCeJe, keÀU Heoîe, He$e, HeUle
Ke - Kele, Keie, KeCe, KeìHeì, KemeKeme, HeÀ - HeÀU, HeÀCeme, HeÀ[, HeÀ[keÀ, HeÀjkeÀ
KejJeme ye - yeyeve, yeokeÀ, yeoue, yeìCe, ye[ye[, yeIe,
ie - ieì, ieJele, ieCeHele, ieieve, ie[o, iejce, yeve
iej, ieU, ieoîe Ye - Yepeve, Yeiej, YejYej, Ye[keÀ, Yeì, YeJeve
Ie - Iej, Ie[, IeìkeÀ ce - ceiej, ceKeceue, ceve, ceU, ceOe, ce[keÀ,
®e - ®ece®ece, ®ekeÀcekeÀ, ®eue, ®eJe, ®ecekeÀ cele, ceþ, ceole
í - íieve, íceíce, íle ³e - ³e%e, ³ece, ³eJeve, ³ecekeÀ
pe - pej, peieve, peleve, peue, peue®ej, pejye, j - jCe, jJe, jyej, jme, jLe, j[le, jnm³e
peJeU, peJe, pe[ ue - ueive, ueme, ueKe, ueìHeì
Pe - Pe[He, PeHePeHe, PeìkeÀve, PejPej Je - JeU, JeCeJeCe, Jepeve, Jeve, JeOe, Jej
ì - ìjHeÀue, ìjìj, ìkeÌkeÀue, ìceìce, ìmej Je®ekeÀ, Je[, JeUCe, Je®eve
þ - þjJe, þie, þmeJe Me - Menj, Mejo, Meyo, MeJe
[ - [ce[ce, [HeÀ <e - <eìkeÀ, <e[pe, <e<þ
{ - {ie, {JeU, { me - meCe, mejme, meCekeÀ, mejyele, menue, meue,
Ce - peCe, ceCe, keÀCe mejmej, meJeuele, meyeye, meJe[
le - leiej, cej, lej, leJe, leyekeÀ, leU, lejue, n - npej, nìdì, nJeve, nveve, nUo, nmele
leve, leì U - yeU, veU, peUpeU, oU, peJeU
Le - Lej, Le[ie, LejLej #e - #eCe, #ecemJe, #e³e, #ec³e, #e$e
o - oie[, oce, ojJeU, oJe, oj %e - ³e%e
Oe - Oeve, Oeveiej, Oej, OejCe
18
14 pees[e#ejs
Deelee DeeHeCe pees[e#ejs keÀMeer le³eej nesleele les Heent. p³ee De#ejele oesve efkebÀJee DeefOekeÀ
J³ebpeves SkeÀ$e ³esTve MesJeìer l³eele SkeÀ mJej Demelees l³eeme `pees[e#ej' Demes cnCeleele. pees[e#ej
efueefnleevee p³ee ¬eÀceeves JeCee¥®ee G®®eej neslees l³ee ¬eÀceeves les JeCe& efueneJesle. pees[e#ejele
megjJeeleer®eer J³ebpeves DeOeea efuene³e®eer Demeleele.
p³ee De#ejele GYeer jsIe (keÀevee) Demeles l³ee De#ejeHeemetve pees[e#ej le³eej keÀjleevee leer jsIe
ieeUeJeer.
pemes - ied • Je † iJe Med • ce † Mce ped • pe † ppe
p³ee De#ejele keÀevee efkebÀJee GYeer jsIe veener l³ee De#ejeHeemetve pees[e#ej le³eej keÀjleevee l³ee®ee DeOee&
Yeeie oeKeJeC³eemeeþer l³ee De#eje®ee Hee³e cees[tve efueneJee Je Heg{erue De#ej l³eeme pees[eJes.
pemes - od • ³ee † od³ee nd • ³ee † nd³ee ìd • þs † ìdþs
`js' ns J³ebpeve pees[tve pees[e#ejs JesieJesieUîee HeodOeleerves efueefnleele.
pemes - ce´ • j † ce´ [d • j † [^ jd • Ce † Ce& jd • ³ee † N³ee
Keeueerue pees[e#ejs veerì Jee®ee.
ved • ³e † v³e <e • j † <e& kedÀ • le † keÌle led • j † $e
med • lee † mlee jd • j † j& kedÀ • keÀ † keÌkeÀ Med • j † Þe
Hed • le † Hle jd • pe † pe& kedÀ • Je † keÌJe Hed • j † Òe
DeY³eeme
Òe.1. Keeueerue pees[e#ejs le³eej keÀje Je efuene:
_______ _______ _______
<ed • ì † ®ed • ³ee † od • Jee †
_______ _______ _______
þd • þs † od • ce † Med • ®e †
_______ _______ _______
kedÀ • j † jd • Je † ìd • j †
_______ _______ _______
ced • n † Ud • ³ee † led • ve †
_______ _______ _______
kedÀ • ³e † Ied • ³ee † ®ed • í †
19
Òe.2. Keeueerue pees[e#ejeb®eer HeÀes[ keÀje Je efuene:
_____ _____ _____ _____
1) mJe † • 2) <e& † •
_____ _____ _____ _____
3) ¬eÀ † • 4) lle † •
_____ _____ _____ _____
5) od³ee † • 6) ì^ † •
_____ _____ _____ _____
7) keÌle † • 8) N³e † •
_____ _____ _____ _____
9) c³ee † • 10) ®³ee † •
_____ _____ _____ _____
11) N³ee † • 12) C³ee † •
_____ _____ _____ _____
13) keÌkeÀer † • 14) Jne † •
_____ _____ _____ _____
15) [d[er † • 16) l³es † •
_____ _____ _____ _____
17) þîee † • 18) keÌì † •
_____ _____ _____ _____
19) yo † • 20) vvee † •
_____ _____ _____ _____
21) mlet † • 22) ìîee † •
_____ _____ _____ _____
23) l³ee † • 24) J³ee † •
_____ _____ _____ _____
25) y³ee † • 26) Uîee † •
Òe.3. pees[e#ej DemeCeejs Meyo HegmlekeÀeletve MeesOetve efuene.

___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
20
15 `j' ®eer ªHes
`j' ®eer ©Hes.
1) `j' cegUe#ejeuee ogmejs cegUe#ej pees[leevee j SsJepeer ( ) ef®evn keÀjCes. ns ef®evn Heg{®³ee De#ejeJej
keÀe{Ces Hejbleg G®®eej keÀjleevee He´Lece ef®evne®ee ( ) G®®eej keÀjCes. veblej ef®evn p³ee cegUe#ejeJej
Demesue l³ee cegUe#eje®ee G®®eej keÀjCes.
Goe. met³e& † ³e& † jd • ³e

Jejerue Meyoele `³e' De#ejeJej ef®evn Deens. l³eecegUs `met' De#ejeveblej ef®evne®ee ( ) G®®eej keÀjCes
Je veblej `³e' De#eje®ee G®®eej keÀjCes. `j' ®ee G®®eej HetCe& keÀ© ve³es.
Goe. met³e&, meJe&, Je<e&, HetCe&, ieJe&, HeJe&le
2) cegUe#ejemeesyele ( ´ ) ns ef®evn Demeu³eeme He´Lece cegUe#eje®ee G®®eej DeHetCe& Je veblej ef®evne®ee G®®eej
HetCe& keÀjeJee. ef®evne®ee G®®eej `j' Demee keÀjeJee.
Goe. ®ebo´
Jejerue Meyoele ò' cegUe#ejemeesyele ef®evn Deens od • j † o´
Goe. ®ebê, He´keÀeMe, mecegê, HeÝeele, HeéCeer, ień
3) `j' cegUe#ej pees[e#ejele efueefnleevee `j' ve efueefnlee ( N ) DeMee leNnsves efueneJee.
Goe. kewÀN³ee
³ee Meyoele j • ³e † `j³e' ve efueefnlee `N³e' Demes efueneJes.
Goe. kewÀN³ee, HeN³ee, JeeN³eeves, MeslekeÀN³eeuee
4) cegUe#eje meesyele ( ^ ) ns ef®evn Demeu³eeme ÒeLece cegUe#eje®ee G®®eej DeHetCe& Je veblej ef®evne®ee
G®®eej HetCe& keÀjeJee. ef®evne®ee G®®eej `j' Demee keÀjeJee.
Goe. [^ce
( ^) ns ef®evn Demeuesues keÀener Meyo
Goe. ceneje<ì^, ì^keÀ
`$e' cegUe#ej le • j ³eebveer yeveuesues Deens. Goe. 1) He$e † Hed • led • jd
21
efJeYeeie 2 - J³eekeÀjCe
1 veece
veece cnCepes He´l³e#eele DemeCeeN³ee efkebÀJee keÀuHevesves peeCeJeuesu³ee Jemletbvee efkebÀJee l³eeb®³ee
iegCeOecee¥vee peer veeJes efouesueer Demeleele l³eebvee J³eekeÀjCeele veece cnCeleele. J³ekeÌleer, Jemlet, iegCe ³eeb®³ee
veeJeebvee veece cnCeleele.
veecee®es cegK³e leerve He´keÀej Deensle.
1. meeceev³eveece - SkeÀe®e peeleer®³ee HeoeLee¥leerue meceeve iegCeOecee¥cegUs l³ee Jemletuee pes meJe&meeceev³e veeJe
efoues l³eeuee meeceev³eveece Demes cnCeleele. Goe. veoer, cegueiee, HeÀU, Menj, HeJe&le Fl³eeoer.
2. efJeMes<eveece - p³ee veeceeves SkeÀe efJeefMe<ì J³ekeÌleer®ee, HeéC³ee®ee efkebÀJee Jemlet®ee yeesOe neslees l³eeme
efJeMes<eveece Demes cnCeleele. Goe. iebiee, Depe³e, Yeejle, iegueeye Fl³eeoer.
3. YeeJeJee®ekeÀ veece - peer veeces DeeHeCe Heent MekeÀle veener Hejbleg l³eeb®eer efmLeleer, iegCeOece&, YeeJevee ³eeb®eer
ceeefnleer efceUles l³ee veeceebvee YeeJeJee®ekeÀ veece Demes cnCeleele.
Goe. Þeercebleer, DeebyeìHeCee, megKe Fl³eeoer.
DeY³eeme
Òe.1. Keeueerue JeekeÌ³eeleerue veeces DeesUKetve DeOeesjsefKele keÀje.
1. SkesÀ efoJeMeer mebpet HeÀesve keÀjlees. 11. DeeF&uee Heentve ceuee Deevebo Peeuee.
2. DeeHeCe yeesueleevee vece´HeCes yeesueeJes. 12. nlleer®³ee ®elegjeF&cegUs meMeebvee HegÀìyee@ue efceUeuee.
3. efcevet®es Iej Mesleele nesles. 13. HeeCeer leeHeJeleevee Heelesu³eeJej PeekeÀCe þsJee.
4. l³eeves efleuee Iejele yeesueeJeues. 14. Flejeb®³ee [esUîeeuee let megKe osleesme.
5. mee³ekeÀue Je©ve He´Jeeme keÀje. 15. ne o³eeUtHeCee efJeþdþue ceO³es pevcepeele®e neslee.
6. cee³eeves HeekeÀerì GIe[ues. 16. Deecner iejerye Deenesle, HeCe keÀ<ìeveb®e keÀceJetve Keelees.
7. ns SsketÀve ceuee Deevebo Peeuee. 17. cee³eeves Heesmìceve®es DeeYeej ceeefieleues.
8. lees ie³eeJe³ee keÀ© ueeieuee. 18. legPee HeéceeefCekeÀHeCee ceuee DeeJe[uee.
9. yeme ceO³es KetHe ieoer& nesleer. 19. meieUîeebveer ceeueleer®³ee ®elegjeF&®es keÀewlegkeÀ kesÀues.
10. lees®e legPee ®eebiegueHeCee Deens. 20. Deecner ueHeeíHeer, efMeJeCeeHeeCeer, TvemeeJeueer Demes
KesU KesUuees.
22
Òe.2. Keeueerue JeekeÌ³eele efjkeÀec³ee peeieer ³eesi³e leer veeces efuene.
______________
1. ceer jespe efMekeÀe³euee peelees.
______________
2. MeeUsuee megìdìer Demeueer keÀer ceuee KetHe neslees.
____________ ____________ ____________
3. ceer ef®e$ekeÀuesmeeþer , , ns meeefnl³e JeeHejlees.
______________
4. efnje ne Demelees.
______________
5. ner HeefJe$e veoer Deens.
______________
6. ieesþîeele SkeÀ®e Deens.
______________
7. ceeueleer DeeefCe ceueCCee DeeHeu³ee yewueebvee IesTve Iejer Deeues.
______________
8. efcevet®es Iej nesles.
______________
9. meCeeuee HeesUe cnCeleele.
______________
10. DeecejeF&le KetHe Pee[s nesleer.
______________
11. [jeJe [jeJe DeeJeepe keÀjlees.
______________
12. HeeJemeeUîeele DeekeÀeMeele keÀeUs efomeleele.
______________
13. Jee{efoJemeeuee yeeyee ceuee osCeej Deensle.
______________ ______________
14. Je=odOe J³ekeÌleerRvee , ceO³es yemeC³eeme peeiee osCes.
______________
15. ceer ceb[F&letve efJekeÀle DeeCeueer.
______________
16. ceer F³ellee efMekeÀlees.
________________
17. oecetkeÀekeÀeb®ee ceuee DeeJe[uee.
______________
18. cekeÀjmebke´Àeleeruee cegues G[Jeleele.
______________
19. pe³ee Debieer le³ee ³eelevee keÀþerCe.
______________ ______________
20. cen<eera efJeþdþue efMebos ³eeb®es yemeJeblejeJe ns nesles.
23
2 meJe&veece
1. jece®ee DeeJeepe SskeÀe. lees ieele Deens. ieCeHele DeeefCe ieesefJebo FLes Deensle.
2. les l³ee®eb ieeCeb SskeÀC³eemeeþer Deeues Deensle.
3. l³eebvee Heentve l³eeuee Deevebo nesF&ue.
Jej Heefnu³ee JeekeÌ³eeleerue `lees' ne Meyo jece ³ee veeceeyeodoue JeeHejuee Deens.
ogmeN³ee JeekeÌ³eele `les' ne Meyo ieCeHele Je ieesefJebo ³ee veeceebyeodoue JeeHejuee Deens. lemes®e
`l³ee®eb' ne Meyo jece ³ee veeceeyeodoue JeeHejuee Deens.
eflemeN³ee JeekeÌ³eele `l³eebvee' ne Meyo ieCeHele Je ieesHeeU ³ee veeceebyeodoue JeeHejuee Deens.
`l³eeuee'. ne Meyo jece ³ee veeceeyeodoue JeeHejuee Deens.
DeMee jerleerves veeceebyeodoue pes Meyo JeeHejues peeleele l³eebvee meJe&veeces Demes cnCeleele.
ceer, Deecner, DeeHeCe, let, legcner, lees, leer, les, l³ee, keÀe³e, keÀesCe, l³eeuee, l³eebvee, ne,
efle®ee, DeeHeuee, efleuee Fl³eeoer ner meJe&veeces Deensle.
DeY³eeme
Òe.1. Keeueerue JeekeÌ³eeleerue meJe&veeces MeesOetve efuene:
________
1. let Yeepeer DeeCe.
________
2. Deecner ³esCeej veener.
________
3. leguee KeeT osF&ve.
________
4. legcner HegÀues lees[e.
________
5. lees ngMeej Deens.
________
6. leer íeve OeeJeles.
________
7. les Deeues veenerle.
________
8. DeeHeCe KesUt ³ee.
________
9. l³eeves FkeÀ[s eflekeÀ[s Heeefnues.
24
________
10. l³ee®³ee keÀeveele SkeÀ ³egkeÌleer meebefieleueer.
________
11. efleves mejyele yeveJeues.
________
12. Deecneuee Deevebo Peeuee.
________
13. lees ìkeÀ ueeJetve Henele neslee.
________
14. let DeeF&uee ceole keÀj.
________
15. l³eeves [neUerJej yemetve PeeskeÀe Iesleuee.
Òe.2. kebÀmeeleerue ³eesi³e meJe&veeces ieeUuesu³ee peeieer Ye©ve JeekeÌ³e efuene:

(ceer, leguee, efleves, les, lees)
________
1. mJe³ebHeekeÀ Iejele DeeF& meeþer ®ene yeveJele neslee.
________
2. DeeHeu³ee neleeleerue efHemes efvejKetve yeefIeleueer.
________
3. efMeJeeveer. Hee®eJeerle efMekeÀles.
________
4. ceeP³eeMeer ieHHee ceeje³euee JesU veener.
________
5. oesvner kegÀ$es Deece®³ee YeesJeleer efHeÀjle nesles.

(Deecner, DeeHeCe, let, legcner, leer)
________
1. mebpet, ®egkeÀer®ee vebyej ueeJeuee nesleeme.
________
2. neleHee³e OegTve Iejele KeeT MeesOele nesleer.
________
3. DeecejeF&ceO³es mekeÀeUer DekeÀje Jeepelee Heesn®euees.
________
4. DeeF&, megìdìer®³ee efoJeMeer efkeÀjeCee meeceeve DeeCee³euee peeT.
________
5. cegKeJeìe keÀmee le³eej kesÀuee les efce$eebvee meebiee.
25
3 efJeMes<eCe
1. Decej Gb®e Deens. 2. DeeUMeer cegues veeHeeme nesleele.
3. ieesefJebo iejerye DeeefCe Fceeveer Deens. 4. keÀuekeÀÊee Þeerceble Menj Deens.
Jejerue JeekeÌ³eele Decej, cegues, ieesefJebo, Menj ner veeces Deensle.
1. Jejerue Heefnu³ee JeekeÌ³eeleerue `Gb®e' ne Meyo Decej keÀmee Deens les meebielees.
2. ogmeN³ee JeekeÌ³eeleerue `DeeUMeer' ne Meyo keÀMeer cegues veeHeeme nesleele les meebielees.
3. eflemeN³ee JeekeÌ³eeleerue ìejerye' Je `Fceeveer' ns Meyo ieesefJebo keÀmee Deens les meebieleele.
4. ®eewL³ee JeekeÌ³eeleerue `Þeerceble' ne Meyo Menjeyeodoue DeefOekeÀ ceeefnleer oslees.
DeMee ÒekeÀejs veeceeyeodoue DeefOekeÀ ceeefnleer osCeeN³ee Meyoeuee efJeMes<eCe Demes cnCeleele.
DeY³eeme
Òe.1. Keeueerue JeekeÌ³eeleerue efJeMes<eCes MeesOee Je efuene:
____________
1. ne Deece®ee veJee yebieuee.
____________
2. ner ceesþer yeeie Hene.
____________
3. yeeiesle Gb®e Pee[s Deensle.
____________
4. Pee[eJej megboj He#eer yemeleele.
____________
5. He#eer iees[ HeÀUs Keeleele.
____________
6. Yew© ngMeej neslee.
____________
7. Helebie Gb®e G[euee.
____________
8. jece iejerye kegÀìgbyeele pevceuee.
____________
9. Deepe íeve pesJeCe Peeues.
____________
10. meieUerkeÀ[s ie[o DebOeej efomesue.
26
4 efke´À³eeHeo
JeekeÌ³ee®ee DeLe& HetCe& keÀjCeeN³ee efke´À³eeJee®ekeÀ Meyoeuee efke´À³eeHeo cnCeleele.
Goe. 1) ceeefj³eeves kegÀuetHe GIe[ues. 2) lesJe{îeele efleLes Debpet ³esles.
Jejerue JeekeÌ³eele `GIe[ues' `³esles' ns Meyo l³ee l³ee efke´À³ee oeKeJeleele. ns Meyo l³ee l³ee JeekeÌ³eeb®es
DeLe& HetCe& keÀjleele. DeMee Meyoebvee efke´À³eeHeo cnCeleele. ef¬eÀ³eeHeo cnCepes JeekeÌ³ee®ee DeLe& HetCe&
keÀjCeeje ef¬eÀ³eeJee®ekeÀ Meyo.
meb³egkeÌle efke´À³eeHeo - JeekeÌ³eele keÀOeer-keÀOeer efke´À³es®ee DeLe& HetCe& keÀjC³eemeeþer cegK³e efke´À³ee oMe&JeCeeN³ee
©Heeuee pees[tve ogmeN³ee efke´À³eeHeoe®ee GHe³eesie keÀjeJee ueeielees. DeMeeHe´keÀejs l³ee oesneW®³ee meb³eesieeves pes
efke´À³eeHeo le³eej nesles l³eeuee meb³egkeÌle efke´À³eeHeo Demes cnCeleele.
Goe. 1) efJepeeb®ee keÀ[keÀ[eì megª Peeuee. 2) efovesMe SkeÀe peeiesJej yemeuee Deens.
Jejerue JeekeÌ³eele `megª Peeuee' Je `yemeuee Deens' ner meb³egkeÌle efke´À³eeHeos Deensle.
`Peeuee', `Deens' ner mene³³ekeÀ efke´À³eeHeos Deensle.
DeY³eeme
Òe.1. Keeueerue Meyomecetn Jee®ee. l³eebleerue efke´À³eeHeos DeesUKetve DeOeesjsefKele keÀje.
1. efle®es ue#e Ie[îeeUekeÀ[s iesues. 4. SkeÀe pebieueele SkeÀ efmebn jene³e®ee.
2. n@uees keÀekeÀe, ceer mebpet yeesuelees³e. 5. efleuee Jeeìsle SkeÀ keÀesWye[er efomeueer.
3. lees DeeHeu³ee peeiesJeªve Gþlees. 6. yewueeYeesJeleer ueeskeÀeb®eer ieoer& peceueer.
Òe.2. Keeueerue Meyomecetn Jee®ee. l³eebleerue `meb³egkeÌle efke´À³eeHeos' DeesUKee Je DeOeesjsefKele keÀje.
1. ceer leguee MeesOele nesles.
2. lees Meeble GYee jeefnuee.
3. Deepeer efovesMekeÀ[s keÀewlegkeÀeves Heenle®e jeefnu³ee.
4. yeensj efjceefPece HeeTme He[le®e neslee.
5. yemeceO³es keÀ®eje ìeketÀ ve³es.
27
Òe.3. Keeueerue JeekeÌ³eele efke´À³eeHeos Ieeuetve JeekeÌ³es HetCe& keÀje.
________
1. ceer DeeF&meeþer ®ene .
________
2. Heesmìceveves He$e .
________
3. ceOe ne Deew<eOeer®e .
________
4. efJeþdþue jecepeer ³eeb®ee pevce peceKeb[er ieeJeer .
________
5. iegueeyeeuee `HegÀueeb®ee jepee' .
________
6. mee³ekeÀueeruee oesve ®eekesÀ .
________
7. HeeCeer leeHeJeleevee Heelesu³eeJej PeekeÀCe .
________
8. legcner meewjTpesx®ee JeeHej .
Òe.4. Keeueerue JeekeÌ³eele meb³egkeÌle efke´À³eeHeos Ieeuetve JeekeÌ³es HetCe& keÀje.

________ ________
1. Pee[eJej He#eer .
________ ________
2. Deece®eer menue ceeLesjeveuee .
________ ________
3. HeesUîee®³ee efoJeMeer yewueebvee HegjCeHeesUer .
________ ________
4. mekeÀeUer yeeiesle SkeÀ HegÀueHeeKeb© mJe®íboHeCes .
________ ________
5. ceuueCeeves Je ceeueleerves ieeJeele yewuee®ee MeesOe .
________ ________
6. IejkeÀeceele Deecner DeeF&uee .
________ ________
7. Deecner JeeN³eeves He[uesu³ee kewÀN³ee .
________ ________
8. ley³esle ®eebieueer jenC³eemeeþer meJee¥veer jespe J³ee³eece .
28
5 efuebie
p³ee veeceeJeªve Hegª<epeeleer®ee yeesOe neslees, l³eeme HegeÅuueie cnCeleele.
Goe. lees cegueiee, lees efmebn, lees yewue
p³ee veeceeJeªve m$eerpeeleer®ee yeesOe neslees, l³eeme ðeereÅueie cnCeleele.
Goe. leer ef®eceCeer, leer DeeF&, leer Iees[er, leer iee³e
p³ee veeceeJeªve Hegª<e efkeÀbJee m$eer peeleer®ee yeesOe nesle veener, l³eeme veHegbmekeÀefuebie cnCeleele.
Goe. les Pee[, les HegmlekeÀ, les HetÀue, les Jeemeª
DeY³eeme
Òe.1. Keeueer efouesu³ee Meyoeb®es JeieerakeÀjCe keÀªve lekeÌlee HetCe& keÀje.
DeekeÀeMe, He$e, Jeuse, Heemsìceve, keÀeJeUe, MeeUe, YeeT, keÀHeeì, Deeybee, yeneCre, oej, ecfe$e,
eHfeMeJee,r HeÀevse, menue, keÀwje,r HeeHseì, veoe,r Jeepre, MelsekeÀje,r ceoweve, ieeCe,s elfeekfeÀì, Ie[îeeU,
Dee{se, HeÀgueHeeKe©, ceOeceeMee,r Heleibe, yeme, HemglekeÀ, ceejs, yeokeÀ, keÀeyWe[e,r penepe, HeÀCeme, Fceejle.
HegeÅuueieer veeces (lees) ðeereÅueieer veeces (leer) veHegbmekeÀefuebie veeces (les)

__________________ __________________ __________________
__________________ __________________ __________________
__________________ __________________ __________________
__________________ __________________ __________________
__________________ __________________ __________________
__________________ __________________ __________________
__________________ __________________ __________________
__________________ __________________ __________________
__________________ __________________ __________________
__________________ __________________ __________________
__________________ __________________ __________________
__________________ __________________ __________________
29
Jee®ee Je mecepetve I³ee
ceesj - ueeb[esj nlleer - nlleerCe keÀeWye[e - keÀeWye[er
leeF& - oeoe keÀJeer - keÀJeef³e$eer efce$e - cewef$eCe
keÀesefkeÀU - keÀeskeÀerUe efmebn - efmebnerCe yewue - iee³e
Je[erue/yeeyee - DeeF& keÀekeÀe - keÀekeÀer Deepeesyee - Deepeer
Mespeejer - MespeejerCe He#eer - Heef#eCe iegªpeer - yeeF&
ef®eceCee - ef®eceCeer keÀeJeUe - keÀeJeUer keÀekeÀe - keÀekeÀer, keÀeketÀ
DeY³eeme
Òe.2. Meyo Jee®ee Je efuebie yeouetve efuene:
_____________ _____________ _____________
1) cegues 2) ceemlej 3) YeeT
_____________ _____________ _____________
4) Heg©<e 5) ceeceer 6) osJe
_____________ _____________ _____________
7) kegÀ$ee 8) ceebpej 9) jeIet
_____________ _____________ _____________
10) JeeIe 11) uesKekeÀ 12) cnwme
Òe.3. Keeueerue Hegefuuebieer veeceeb®eer m$eerefuebieer ©Hes efuene:

1) [e@keÌìj . . 2) YeepeerJeeuee . . 3) efce$e . .
4) ceekeÀ[ . . 5) Oeesyeer . . 6) HeesHeì . .
7) le©Ce . . 8) oeme . . 9) meKee . .
Òe.4. Keeueerue m$eerefuebieer veeceeb®eer Hegefuuebieer ©Hes efuene:

1) MesUer . . 2) ieJeUCe . . 3) keÀeWye[er . .
4) ceeoer . . 5) keÀv³ee . . 6) yeeefuekeÀe . .
7) efMeef#ekeÀe. . 8) Iees[er . . 9) ceeUerCe . .
30
6 Je®eve
veeceeb®³ee ªHeeJe©ve pesJne SkeÀe Jemlet®ee yeesOe neslees lesJne l³ee®es SkeÀJe®eve Demeles.
pemes - cegueiee, iee³e, Heeìer, Fceejle, HegmlekeÀ.
veecee®³ee ªHeeJe©ve pesJne SkeÀeHes#ee DeefOekeÀ mebK³es®ee yeesOe neslees lesJne l³ee®es DeveskeÀJe®eve Demeles.
pemes - cegueies, ieeF&, Heeìd³ee, Fceejleer, HegmlekesÀ.
SkeÀJe®eve DeveskeÀJe®eve SkeÀJe®eve DeveskeÀJe®eve
Jepeve Jepeves yeokeÀ yeokesÀ
ceiej ceiejer Deew<eOe Deew<eOes
Yepeve Yepeves De#ej De#ejs
SsjCe SsjCeer DebieCe DebieCes
ceeJeMeer ceeJeM³ee HegÀueHeeKeª HegÀueHeeKejs
HetÀue HegÀues efMebie efMebies
veoer veoîee ve=l³e ve=l³es
ieeJe ieeJes leeW[ leeW[s
je$e je$eer efKe[keÀer efKe[keÌ³ee
ceeCetme ceeCemes Je®eve Je®eves
Tve Tvns ef®eceCeer ef®eceC³ee
jeve jeves Mesle Mesles
Iej Iejs efoJee efoJes
leUs leUer menue menueer
cegueiee cegueies MeneCee MeneCes
keÀece keÀeces keÀ[er keÀ[îee
ªHe³ee ªHe³es Je<e& Je<ex
iees<ì iees<ìer GÊej GÊejs
31
Keesueer Keesu³ee Jes[er Jes[îee
ceve ceves ®esnje ®esnjs
keÀeìe keÀeìs veeskeÀjer veeskeÀN³ee
pees[e pees[ ueeketÀ[ ueekeÀ[s
HeeKeª HeeKejs ueive ueives
Hellee Helles veeìkeÀ veeìkesÀ
ojJeepee ojJeepes ce[kesÀ ce[keÀer
Heg{erue veeceeb®eer ªHes veerì Hene.

osJe osJe Me$et Me$et
keÀJeer keÀJeer uee[t uee[t
Gboerj Gboerj ient ient
HeÀCeme HeÀCeme ³e%e ³e%e
$eÝ<eer $eÝ<eer He#eer He#eer
cewvee cewvee meCe meCe
MeeUe MeeUe Tme Tme
{ie {ie MeesOe MeesOe
HeMeg HeMeg nele nele
Hee³e Hee³e keÀHe keÀHe
³eeJe©ve ue#eele ³esF&ue keÀer keÀener veeceeb®eer ªHes oesvner Je®eveele meejKeer®e Demeleele. lemes®e ceesþd³ee
ceeCemeebyeodoue Deeoj oeKeefJeC³eemeeþer DeeHeCe DeveskeÀJe®evee®ee GHe³eesie keÀjlees.
pemes ë1. iegªpeer MeeUsle Deellee®e Deeues.
2. yeeyee Goîee ³esCeej Deensle.
³eeuee DeeojeLeea DeveskeÀJe®eve Demes cnCeleele.
32
DeY³eeme
Òe.1. Keeueerue Meyoeb®es Je®eve yeouetve efuene.
____________ _____________ _____________
1) Heeves - 2) KesU - 3) Helebie -
____________ _____________ _____________
4) HebKe - 5) ìeUer - 6) keÀceeve -
____________ _____________ _____________
7) pees[er - 8) jbie - 9) Heelesueb -
____________ _____________ _____________
10) Pee[s - 11) HeÀUer - 12) Jeml³ee -
____________ _____________ _____________
13) iee³e - 14) {ie - 15) Jeemeª -
____________ _____________ _____________
16) memes - 17) Ke[d[s - 18) HeJe&le -
____________ _____________ _____________
19) cegue - 20) Deebyes - 21) OeyeOeyes -
____________ _____________ _____________
22) Dees{e - 23) OejCes - 24) keÀesbye[er -
Òe.2. Heg{erue veeceeb®eer SkeÀJe®eveer ªHes efuene.

____________ _____________ ___________
1) efHemess - 2) kewÀN³ee - 3) yeeou³ee -
____________ _____________ ___________
4) ef®e$es - 5) keÀHe[s - 6) keÀeJeUs -
____________ _____________ ___________
7) Jenîee - 8) efMe[îee - 9) oeefieves -
____________ _____________ ___________
10) í$³ee - 11) veeJee - 12) efHeMeJ³ee -
____________ _____________ ___________
13) ieeCeer - 14) Heeìîee - 15) cesCeyell³ee -
____________ _____________ ___________
16) Jeeìe - 17) Hewmess - 18) mee³ekeÀueer -
____________ _____________ ___________
19) Pejs - 20) Ie[îee - 21) keÀejbpeer -
____________ _____________ ___________
22) ìsyeues - 23) keÀHeeìs - 24) [esUs -
33
Òe.3. Heg{erue veeceeb®eer DeveskeÀJe®eveer ªHes efuene.
____________ ____________ _____________
1) oej - 2) MeeUe - 3) efKe[keÀer -
____________ ____________ _____________
4) Iej - 5) Mesle - 6) Hellee -
____________ ____________ _____________
7) He#eer - 8) ieeJe - 9) ef®eceCeer -
____________ ____________ _____________
10) HegÀue - 11) veoer - 12) ceeCetme -
____________ ____________ ____________
13) menue - 14) HeeKeª - 15) veU -
Òe.4. Heg{erue µeyoeb®es Je®eve DeesUKee.
____________ ____________ _____________
1) efHemeeje- 2) leUer - 3) pees[îee -
____________ ____________ _____________
4) Kegje[s - 5) [esUe - 6) oesN³ee -
____________ ____________ _____________
7) Heeìîee - 8) efµebie - 9) PeekeÀCe -
____________ ____________ _____________
10) Keg®eea - 11) Jeenves - 12) yeeiee -
____________ ____________ _____________
13) iees<ì - 14) yeeìu³ee - 15) oeCee -
Òe.5. kebÀmeeleerue ³eesi³e Meyo efuentve JeekeÌ³e HetCe& keÀje.
________________
1) Deepeer legcner ³ee peeiesJej (yemee / yeme).
________________
2) yeeyee yeensj iesues (neslee / nesles).
________________
3) FlekeÌ³eele Deece®es Fm$eerJeeues oecetkeÀekeÀe (Deeues / Deeuee).
__________________
4) oecetkeÀekeÀe DeeF&®³ee neleele Hewmes þsJele (cnCeeuee / cnCeeues).
_________________
5) oecetkeÀekeÀe pee³euee (efveIeeues / efveIeeuee).
________________
6) l³ee kegÀ$³eeb®es ceeuekeÀ yebieu³eeletve yeensj (Deeuee / Deeues).
_________________
7) l³ee®es Je[erue Oeeefce&keÀ Je=Êeer®es (nesles / neslee).
_________________
8) cen<eea efJeþdþue jecepeer efMebos Dee³eg<³eYej keÀe³e& keÀjle (jeefnuee / jeefnues).
34
7 efJejeceef®evns
efJejeceef®evn ë ceveg<³e pesJne yeesuele Demelees lesJne l³eeuee ceOetve-ceOetve LeebyeeJes®e ueeieles. ³ee
LeebyeC³eeuee efJejece cnCeleele.
pesJne DeeHeuee efJe®eej efuentve oeKeefJeuee peelees lesJne JesUesJesUer I³eeJee ueeieCeeje efJejece efvejefvejeUîee
ef®evnebveer oeKeJeeJee ueeielees. l³eebvee®e DeeHeCe efJejeceef®evns Demes cnCelees.
¬eÀ. ef®evn ef®evne®es

kesÀJne JeeHejleele GoenjCe
veeJe
1. . HetCe&efJejece 1) efJeOeeve efkebÀJee JeekeÌ³e HetCe& 1) * ceer MeeUsle peelees.

Peeues ns oeKeefJeC³eemeeþer * ceesnve Hes{erJej iesuee.
2) * lee.keÀ. (leepee keÀuece)
* me.ve.efJe.efJe. (meHe´sce
vecemkeÀej efJevebleer efJeMes<e)
2. , mJeuHeefJejece SkeÀe®e peeleer®es DeveskeÀ Meyo 1) DeeF&ves ceuee keÀebos, yeìeìs, efuebyet,
ueeieesHeeþ Deeu³eeme. efcej®eer, veejU Je Yeepeer
DeeCeC³eeme meebefieleues.
3. ? He´Mveef®evn He´MveeLe&keÀ JeekeÌ³ee®³ee MesJeìer. 1) ceerveeves keÀesCeles HegmlekeÀ DeeCeues?
2) leguee keÀe³e ye#eerme efceUeues?
1) JeekeÌ³e HetCe& Peeu³eeJej (.) Demes ef®evn osleele. (.) ³ee ef®evneuee HetCe&efJejece cnCeleele.
2) JeekeÌ³eele pesJne He´Mve efJe®eejuesuee Demelees, lesJne JeekeÌ³ee®³ee MesJeìer (?) Demes ef®evn osleele (?) ³ee
ef®evneuee He´Mveef®evn cnCeleele.
3) JeekeÌ³e Jee®eleevee p³ee Meyoeveblej DeeHeCe Lees[s Leebyelees. lemes®e JeekeÌ³eele Deeuesu³ee Jemlet / veeJeeb®eer
³eeoer Jee®eleevee He´l³eskeÀ Meyoeveblej DeeHeCe Lees[s Leebyelees, lesJne l³ee Meyoeveblej (,) Demes ef®evn osleele.
(,) ³ee ef®evneuee mJeuHeefJejece cnCeleele.
Jejerue JeekeÌ³eeble (. , ?) ner efJejeceef®evns Deeuesueer Deenssle.
35
DeY³eeme
Òe.1. Keeueerue JeekeÌ³eele efJejeceef®evn Ieeuetve JeekeÌ³e Hegvne efuene.
1) DeHebie Je=odOe J³ekeÌleer ueneve cegues ³eebvee yemeceO³es yemeC³eeme peeiee oîeeJeer
___________________________________________________________
2) yeeF& ³eeuee DeecejeF& keÀe cnCee³e®es

___________________________________________________________
3) ceer veeleeU F&o efoJeeUer ³ee meCeebmeeþer YesìkeÀe[& yeveJeueer

___________________________________________________________
4) Pee[eHeemetve DeeHeu³eeuee HeÀUs HegÀues meeJeueer ueeketÀ[ efceUles

___________________________________________________________
5) Deecner ueHeeíHeer Kees-Kees TvemeeJeueer efke´ÀkesÀì Demes KesU KesUlees

___________________________________________________________
6) DeeHeCe menueeruee keÀOeer pee³e®es

___________________________________________________________
7) efovet let keÀe³e keÀjleesme

___________________________________________________________
8) yemeves jsuJesves He´Jeeme keÀje

___________________________________________________________
9) HeesHeì keÀesefkeÀU ef®eceC³ee keÀeJeUs Demes efkeÀleerlejer He#eer Pee[ebJej yemeues nesles
___________________________________________________________
10) Hewmes iesues kegÀþs

___________________________________________________________
11) legce®ee yewue ceer keÀMeeuee IesT

___________________________________________________________
36
8 G®®eej
Jee®ee mecepetve I³ee.
ced • n † cn (cnCeeuee) led • ³e † l³e (l³eeves) kedÀ • keÀ† keÌkeÀ (vekeÌkeÀer)
med • le † mle (Jemlet) ued • ³e † u³e (DeeCeu³ee) kedÀ • ³e† keÌ³e (FlekeÌ³eele)
®ed • ³e † ®³e (efJepe³e®³ee) ued • He † uHe (keÀuHevee)
`³e' ®eer pees[e#ejs JeejbJeej JeeHejele ³esleele. JejerueÒeceeCes Flej De#ejebvee `³e' pees[tve
pees[e#ej³egkeÌle Meyo le³eej nesleele. l³eeb®ee G®®eej J³eJeefmLele keÀjeJee.
³ee efþkeÀeCeer `®e' ®ee G®®eej `³ed' ueeietve nesCeeN³ee `®³e' G®®eejemeejKee keÀje³e®ee.
JejerueÒeceeCes G®®eejeleerue HeÀjkeÀ mecepetve IesTve l³eeÒeceeCes Keeueerue Meyo Jee®ee.
(G®®eejele HeÀjkeÀ Demelees HeCe efueefnleevee `®e' efueefnleele.)
`®e' G®®eej
®ece®ee ®eJeUer ®ene ®eJeoej ®eeketÀ ®eejesUer
®elekeÀesj ®ejKee ®eJe ®ece®ece ®ecekeÀ ®eeJeer
®eeje ®eesj ef®eìHeeKe©
`®³e' G®®eej
®eeUerme ®eej ®ejCe ®eHeuee ef®ebye ef®eJe[e
ef®eb®e Heb®eceer Heb®ee
`®e' ÒeceeCes `pe' ®³ee G®®eejeleerue HeÀjkeÀ mecepetve I³ee.
(G®®eejele HeÀjkeÀ Demelees HeCe efueefnleevee `pe' efueefnleele.)
`pe' G®®eej
peuemee peie (efJeMJe) penepe petve pej peue®ej
peHetve pejye peye[e peyejomle peJeU mepee
`p³e' G®®eej
petve (ceefnvee) peguew peieve jepeeuee J³ebpeves pebieue
peieoerMe peeiejCe peHe (veecemcejCe) peeie=leer peie (ceeleer®es Yeeb[s)
37
9 MegodOeuesKeve
J³eekeÀjCeeleerue efve³eceebÒeceeCes kesÀuesues uesKeve cnCepes®e MegodOeuesKeve. ³eemeeþer Keeueerue efve³ece
ue#eele þsJeues Heeefnpesle.
1) DevegmJeejë p³ee De#eje®ee G®®eej veekeÀeletve mHeäHeCes neslees, l³ee De#ejeJej DevegmJeej oîeeJee.
Goe. - Deebyee, kegbÀketÀ, iebcele, iebiee, DeuebkeÀej.
2) NnmJe - oerIe&ë
De) Keeueerue Meyo NnmJe efueneJes. Goe. - DeeefCe, Hejbleg, leLeeefHe, Deefle.
Dee) SkeÀe#ejer Meyoeleerue FkeÀej efkebÀJee GkeÀej oerIe& efueneJee.
Goe. - ceer, let, ner, leer, Oet, yeer.
F) Meyoe®³ee MesJeìer ³esCeeje FkeÀej efkebÀJee GkeÀej oerIe& efueneJee.
Goe. - ìesHeer, efiejCeer, Jener.
3) mebmke=Àle Yee<esletve Deeuesues DekeÀejevle Meyoeleerue GHeevl³e De#ej NnmJe efueneJes.
Goe. iegCe, ³egie, efÒe³e, Deefveue, Heefjef®ele, le©Ce, kegÀmegce, jefmekeÀ, ®elegj, cebefoj.
4) DekeÀejevle Meyoeleerue MesJeìtve ogmeN³ee De#ejele `F' Je `G' ns mJej Deeues lej les oerIe&
efueneJesle. Goe. - iejerye, metve, HetÀue, cetue, IesTve, yenerCe, keÀþerCe.
Keeueerue Meyo MegodOe keÀ©ve efuene.

DeMegodOe MegodOe DeMegodOe MegodOe DeMegodOe MegodOe
1) ÒeleeryeeRye - Òeefleefyebye 2) DeÿewÒenj - DeäewÒenj 3) kegÀuegHe - kegÀuetHe
4) ietHe®egHe - iegHe®etHe 5) ngkegÀce - ngketÀce 6) efpeCe& - peerCe&
7) Jeer¬eÀer - efJe¬eÀer 8) oerJeeefU - efoJeeUer 9) ue[eF - ue{eF&
10) ietHeerle - iegefHele 11) veerme&ie - efvemeie& 12) Hetef{ue - Heg{erue
13) ietueeceieerjer - iegueeceefiejer 14) DeHeCe& - DeHe&Ce 15) le³eeefj - le³eejer
16) JeerMeJe - efJeMJe 17) veerMe®e³e - efveM®e³e 18) HeeGme - HeeTme
19) DeeF - DeeF& 20) HeCeefle - HeCeleer 21) HeÀerjle - efHeÀjle
38
DeY³eeme
Òe.1. Keeueerue Meyo MegodOe keÀ©ve efuene.
1) HetÀueHeeKe© - . 2) Deew<eefOe - .
3) LetFLetF - . 4) Swìoej - .
5) veefo - . 6) leerves - .
7) jieefyejieer - . 8) leefjner - .
9) efce - . 10) letefPe - .
Òe.2. efjkeÀc³ee peeieer keÀbmeeleerue MegodOe Meyo efuene.

________
1. Demes cnCetve Kegje[îeele peeTve yemeueer. (keÀesWyeef[, keÀesWye[er)
________
2. veoer efkeÀveejer oeì nesleer. (Peeef[, Pee[er)
________
3. cnCetve ner legP³eepeJeU®e þsJe. (efHemeb, efHeme)
________
4. yes[tkeÀ ceesþceesþîeeves Deesj[le mejketÀ ueeieuee. (Heg{s Heg{s, Het{s Het{s)
________
5. efovetves ®ene keÀHeele Deesleuee DeeF&uee vesTve efouee. (DeeCeer, DeeefCe)
________
6. meceesj Jeie&cewef$eCe HeÀeeflecee GYeer nesleer. (l³ee®eer, l³eeef®e)
Òe.3. Keeueerue Meyo Jee®ee DeeefCe MegOo MeyoeJej (3

) DeMeer KetCe keÀje.
1. cebpetU cebpegU 2. iegCeietCeCes iegCeiegCeCes
3. DeHeguee DeHetuee 4. yeeefMebie yeeefMeie
5. HegÀue HetÀue 6. leg[tbye leg[gbye
7. efvejKetve veerjKegve 8. ieesjieefjye ieesjiejerye
39
Òe.4. Keeueerue MeyoebHewkeÀer uesKeve efve³eceevegmeej Demeuesuee MegodOe Meyo DeesUKetve efuene.
1) ntletlet, ngleglet, ntletleg, nglegleg - .
2) Oeeefce&keÀ, Oeeceer&keÀ, OeejceerkeÀ - .
3) Dee³etM³eYej, Dee³egM³eyej, Dee³eg<³eYej - .
4) HeerJeUmej, efHeJeUmej, efHeJeuemej - .
5) PetUPegU, PegUPegU, PeguePegue, PegUpegU - .
6) jbefiele, jieerble, jbieerle, jbIeerle - .
7) HeéceeveerkeÀ, HejeceeefCekeÀ, HeéceeefCekeÀ, HeéceeCeerkeÀ - .
8) Jee$eì, Jeelejì, Jee$eþ, Jeele&jì - .
9) HeJele&, HejJele, He&Jele, HeJe&le - .
10) cebpetue, cebpegue, cebpetU, cepebtU - .
11) Jemeleerie=n, Jemeefleie=n, Jeefmleie=n, Jemleerie=n - .
12) oerJeeueer, efoJeeefU, oerJeJeeUer, efoJeeUer - .
13) Deceyee, Deeyeeb, Deecyee, Deebyee - .
14) mJeleMeer, mJele:Meer, mJeleeMeer, mJeleemeer - .
15) efKe[keÀer, Keer[efkeÀ, efKe[keÀer, efKe[efkeÀ - .
16) efueneruesues, efueefnuesues, efuenuesues, efuenuesue - .
17) Heleje®eer, HeleÏe®eer, He$ee®eer, He$eeef®e - .
18) efHemeJe³ee, efHeMeJ³ee, efHeMeJe³ee, HeerMeJ³ee - .
40
efJeYeeie 3 - Yee<eeY³eeme
1 meceeveeLeera Meyo
Jeve = pebieue J³ee³eece = keÀmejle {ie = cesIe met³e& = jJeer, YeemkeÀj
Jeeje = Jee³eg, HeJeve HegÀue = megceve, Heg<He Jeerpe = oeefceveer ®ebê = MeMeer
Pee[ = Je=#e, leª meeJeueer = íe³ee HeeTme = Je<ee& iebOe = megJeeme
Heeve = HeCe& HeÝeele = Heneì DeeYeeU = DeekeÀeMe mece³e = JesU
ceesj = ce³etj efce$e = meKee nlleer = iepe [eskebÀ = efMej
ceesnkeÀ = DeekeÀ<e&keÀ Hee³e = Heo, ®ejCe Ssìoej = ªyeeyeoej He#eer = efJenbie
veoer = mejerlee HeéCeer = peveeJej, HeMeg efkeÀveeje = keÀeþ Heg{ejer = veslee
nele = keÀj, nmle yewue = Je=<eYe Mesle = efMeJeej meCe = GlmeJe
Iej = ie=n, meove efove = efoJeme Jeeì = jmlee DeeF& = ceelee, peveveer
Deevebo = n<e& oej = ojJeepee ieeJe = Kes[b uelee = Jesue
DeHeguee = DeeHeuee yeeie = yeieer®ee MeeUe = efJeoîeeue³e cebpegU = ceOetj, iees[
HeeCeer = peue Meerleue = Leb[ efvemeie& = me=<ìer veJeue = DeeM®e³e&
iegefHele = iegHle, jnm³e iebcele = cepee, ceewpe keÀeUpeer = ef®eblee HeÀjkeÀ = Yeso
DeY³eeme
Òe. Keeueerue Meyoebmeeþer meceeveeLeer& Meyo efuene:
1) Ieì = . 2) Heg{ejer = . 3) Peje = .
4) ceeHeÀ = . 5) keÀv³ee = . 6) yeeefuekeÀe = .
7) Je=odOe = . 8) Iees[e = . 9) peerJeve = .
10) veoer = . 11) He#eer = . 12) meeJeueer = .
41
2 efJeªodOeeLeera Meyo
mJe®í ƒ DemJe®í Deevebo ƒ ogëKe Gb®e ƒ yegìkeÀe
DeeOeej ƒ efvejeOeej oeì ƒ efJejU Je=odOe ƒ leªCe
vece´ ƒ keÀþesj Jej ƒ Keeueer ceneie ƒ mJemle
®e{Ces ƒ GlejCes DeeJe[leer ƒ veeJe[leer HeéceeefCekeÀ ƒ DeHeéceeefCekeÀ
DeeþJeCes ƒ efJemejCes meeJeueer ƒ Tve LeebyeCes ƒ HeUCes
cebpegU ƒ keÀke&ÀMe Meebleer ƒ DeMeebleer Meerleue ƒ G<Ce
mebO³eekeÀeU ƒ mekeÀeU HeÀjkeÀ ƒ meec³e efce$e ƒ Me$et
meeJeOe ƒ yesmeeJeOe pe[ ƒ nuekesÀ Ghe³eesieer ƒ efve©He³eesieer
Kejsoer ƒ efJeke´Àer iees[ ƒ Deiees[ leepes ƒ efMeUs
megboj ƒ kegÀªHe efJe®eej ƒ DeefJe®eej ³eesi³e ƒ De³eesi³e
meeb[Ces ƒ YejCes lejbieCes ƒ [gyeCes Dees{Ces ƒ {keÀueCes
ceT ƒ keÀ[keÀ ceeJeUCes ƒ GieJeCes SkeÀ ƒ DeveskeÀ
ie[o ƒ efHeÀkeÀì efpebkeÀCes ƒ nejCes yeejerkeÀ ƒ pee[
efJejU ƒ oeì cebpetU ƒ keÀke&À<e meg³eexo³e ƒ meg³ee&mle
pevce ƒ ce=l³et YejYej ƒ nUtnUt og:Ke ƒ megKe
Oeerì ƒ Yeer$ee mewue ƒ Ieìdì [eJee ƒ GpeJee
DeY³eeme
Òe. Keeueerue Meyoebmeeþer efJe©odOeeLeea Meyo efuene.
1) otj ƒ . 2) yeensj ƒ . 3) veJes ƒ .
4) Heg{s ƒ . 5) peeCes ƒ . 6) ceesþe ƒ .
7) veblej ƒ . 8) nmeCes ƒ . 9) ®eebieues ƒ .
10) ÒeMve ƒ . 11) iejerye ƒ . 12) Leb[ ƒ .
42
3 JeekedÀHe´®eej Je l³eeb®es DeLe&
1. efvejKetve HeenCes - ue#eHetJe&keÀ HeenCes. 11. JewleeieCes - ef®e[Ces.
2. keÀewlegkeÀ JeeìCes - He´Mebmee keÀjCes. 12. LeketÀve peeCes - KetHe oceCes.
3. leg[bgye YejCes - keÀesþeskeÀeþ YejCes. 13. [eskeÌ³eeuee nele ueeJeCes - efJe®eejele He[Ces.
4. ie³eeJe³ee keÀjCes - efJeveJeCeer keÀjCes. 14. keÀbeieeJee keÀjCes - Kejs yeeuseC³ee®ee DeeJe DeeCeCe.s
5. DeeJneve osCes - Jeeoeme efveceb$eCe osCes. 15. Yebyesjer G[Ces - KetHe ieesWOeUtve peeCes.
6. iegCeiegCeCes - nUt DeeJeepeele ieeCes. 16. DebpeejCes ieeWpeejCes - He´sceeves LeesHeìCes.
7. efyeueieCes - He´sceeves efceþer ceejCes. 17. ceive DemeCes - HetCe&HeCes jcetve peeCes.
8. veJeue JeeìCes - DeeM®e³e& JeeìCes 18. ngMMe keÀjCes - ceeskeÀUe MJeeme IesCes.
9. keÀeceele ie{tve peeCes - keÀeceele ceive nesCes. 19. YeeJe ieieveeuee efYe[Ces - KetHe ceneie nesCes.
10. keÀeJejeryeeJejer nesCes - ieeWOeUtve peeCes. 20. vneT IeeueCes - DebIeesU IeeueCes.
Mejerje®³ee YeeieeJeªve le³eej Peeuesues JeekedÀHe´®eej:

1. keÀHeeUeJej nele ceejCes. 10. Deesþele SkeÀ Heesìele SkeÀ DemeCes.
2. keÀHeeUeJej Deeþer He[Ces. 11. oele Deesþ KeeCes
3. [esUîeele Debpeve IeeueCes. 12. Hee³e ueìHeìCes
4. [esUs GIe[Ces. 13. Heeþ oeKeJeCes.
5. keÀeve ìJekeÀejCes. 14. peerYesJej leeyee vemeCes.
6. meesveejeves keÀeve ìes®eCes. 15. yeesì efoues lej nele OejCes.
7. veekeÀ cegj[Ces. 16. ieg[I³eeuee yeeMeerRie yeebOeCes.
8. veekeÀer veT ³esCes. 17. ieUîeele He[Ces.
9. Tj Yejtve ³esCes. 18. keÀeUpee®es HeeCeer nesCes.
43
DeY³eeme
Òe.1. Keeueerue JeekeÌ³eÒe®eejeb®ee DeLe& meebietve JeekeÌ³eeble GHe³eesie keÀje.
_______________________________________________
1. ie³eeJe³ee keÀjCes -
____________________________________________________________
_______________________________________________
2. LeketÀve peeCes -
____________________________________________________________
_______________________________________________
3. ceive DemeCes -
____________________________________________________________
_______________________________________________
4. keÀeceele ie{tve peeCes -
____________________________________________________________
_______________________________________________
5. Hee³e ueìHeìCes -
____________________________________________________________
_______________________________________________
6. iegefHele meebieCes -
____________________________________________________________
_______________________________________________
7. Hellee vemeCes -
____________________________________________________________
_______________________________________________
8. DeeYeej ceeveCes -
____________________________________________________________
_______________________________________________
9. ngMMe keÀjCes -
____________________________________________________________
44
4 cnCeer
Mejerje®³ee YeeieeJeªve le³eej Peeuesu³ee cnCeer.
1) keÀeveeceeietve Deeueer efleKeì Peeueer. 9)efYel³eeHeeþer ye´ïeje#eme.
2) veekeÀeHes#ee ceesleer pe[. 10) HeeþerJej ceeje HeCe HeesìeJej ceeª vekeÀe.
3) nele®³ee kebÀkeÀCeeuee Deejmee keÀMeeuee. 11) DeeHeues®e oele DeeHeues®e Deesþ.
4) nele oeKeJetve DeJeue#eCe. 12) ®eesje®³ee ceveele ®eeboCes.
5) ceguee®es Hee³e HeeUC³eele efomeleele. 13) ceve ef®ebleer les Jewjer ve ef®ebleer.
6) DebLeªCe Heentve Hee³e HemejCes. 14) DeeHeu³ee [esUîeeleueb cegmeU efomele veener,
7) G®eueueer peerYe ueeJeueer ìeUîeeuee. ogmeN³ee®³ee [esUîeeleerue kegÀme efomeles.
8) ceeleer ceT ueeieueer cnCetve keÀesHejeHeemetve 15) keÀeKesle keÀUmee DeeefCe ieeJeeuee JeUmee.
KeCet ve³es.
peveeJejebJeªve le³eej Peeuesu³ee cnCeer.
1) iee{Jeeuee iegUe®eer ®eJe keÀe³e. 10) keÀesunîeeuee êe#e Deebyeì.
2) iee{Je iesueb DeeefCe ye´ïe®e³e& ner iesueb. 11) MesUer peeles peerJeeveerMeer KeeCeeje cnCelees Jeele[.
3) yewue iesuee DeefeCe PeesHee kesÀuee. 12) nlleer iesuee DeeefCe MesHetì jeefnueb.
4) Deefle MeneCee l³ee®ee yewue efjkeÀecee. 13) Dee³el³ee efyeUeJej veeieesyee.
5) Jeemejele uebie[er iee³e MeneCeer. 14) DeebOeUb oUle DeeefCe kegÀ$e Heerþ Keeleb.
6) cesu³ee cnMeeruee ceCeYej otOe. 15) kegÀ$³ee®eb MesHetì veUerle Ieeleueb lejer JeekeÀ[b®e.
7) Deieb Deieb cnMeer ceuee kegÀþb vesMeer? 16) yewue iesuee DeesP³eeves efMebieª iesueb nsueHeeìîeeves.
8) keÀesune keÀekeÀ[eruee jepeer. 17) JeeIe cnìueb lejer KeeCeej JeeIeesyee cnìueb
9) Gbojeuee ceebpej mee#e. lejer KeeCeej.
DeY³eeme
Òe.1. Keeueerue cnCeer HetCe& keÀªve efuene.
_______________________________________
1. De[uee njer
____________________________________
2. keÀj veener l³eeuee
________________________________
3. Debieele veener yeU DeeefCe
_______________________________
4. iee{Je cesueb DeesP³eeves Deved
45
5 MeyoefmeodOeer
DeMee cee$esSsJepeer ns ef®evn JeeHejues iesuesues Meyo. (DevegmJeeje®ee G®®eej keÀª ve³es)
íesìb - íesìs efHemeb - efHemes yejb - yejs ceePeb - ceePes
DeeCeueb - DeeCeues mecepeueb - mecepeues SJe{b - SJe{s íesìb - íesìs
Iesleueb - Iesleues ieeCeb - ieeCes efyeIe[ueb - efyeIe[ues osCeb - osCes
l³eeleueb - l³eeleues nuekebÀ - nuekesÀ Jeeìueb - Jeeìues
Meyoeb®eer HegvejeJe=lleer Peeuesues Meyo -
Oee[dOee[d, HeìHeì, ®eì®eì, ívedíved, efkeÀCedefkeÀCed, IeCedIeCed, KeUdKeUd, {ced{ced, keÀ[dkeÀ[,
PegUPegU, ®ece®ece, ìHedHeìHed, ceTceT, JejJej, keÀUkeÀU, ígceígce
veeoce³e Meyo -
keÀ[keÀ[eì, ie[ie[eì, KeUKeUeì, HeÀ[HeÀ[eì, ®ece®eceeì, efjceefPece, meUmeU
Mejerje®es Yeeie DemeCeejs Meyo -
ceeve - meeceeve, keÀceeve, efJeceeve, ³epeceeve, Jele&ceeveHe$e, ceeveJe
Heeþ - HeeþJeCeer, Heeþceesje, leeW[Heeþ
Heesì - HeesìHetpee, HeesìYeeie, HeesìYej
veekeÀ - veekeÀlees[e, KelejveekeÀ
yeesì - ieeueyeesì, Deeieyeesì
Hee³e - Hee³eHegmeCeer, HeeTueKegCee, Hee³eJeeì
Heo - HeokeÀ, HeoYeej, Heo³ee$ee, Heoveece
Yeeue (keÀHeeU) - osKeYeeue, Yeeue®ebê, keÀHeeUcees#e
(nele) nmle - nmlekeÀ, neleIeeF&, keÀjJele, keÀjkeÀes®ee, keÀjCe, nele®eueeKeer
ieUe - JesieJesieUe, meieUe, yeieUe
(Meerj) [eskeÀ - efMeefMej, efMejHes®e, efyeve[eskeÀ
(leeW[) cegKe - cegKeJeeme, ®esnjeceesnje, leeW[megKe
(oele) oble - oblekeÀLee, oeleefKeUer
keÀeve - ogkeÀeve, keÀeveHetj, keÀeveiees<ìer, keÀeveefHe®ekeÌ³ee
ceve - ceveHemeble, ceveceesnve, cevecegjeo
ve³eve ([esUs) - veewkeÀeve³eve, ve³evejc³e
46
Keeueerue Meyoebleerue De#ejebJeªve yeveuesues DeLe&HetCe& Meyo Jee®ee:
DeeYeeUele - DeeYee Deele DeeUe Yeele
keÀHeeUer - keÀUer HeeUer HeekeÀ HeekeÀUer
HegjCeHeesUer - HegjCe jCe HeesUer Heesj HegUer
keÀeþeJejleer - Jej jleer þej þeJe leerj
Jeenveele - veele Jeen! Jeele len
meieUerkeÀ[s - keÀ[s keÀUer ieUer ie[s
keÀejKeeves - Keej KeekeÀe keÀej jkeÀeves KeejkeÀe
efnjJeeieej - efnjJee ieej Jeej jJee Jeej
DeecejeF& - Deece jeF& ceje DeeF& jece
®eeueueerme - ®eeue ueme meue meueerue
ceveeHeemetve - cevee Heemetve metve Heeve veece
keÀceeveerKeeueer - keÀceeveer Keeueer ceeveer KeekeÀ
DeY³eeme
Òe. Keeueerue Meyoebleerue De#ejebJeªve DeLe&HetCe& Meyo yeveJee DeeefCe efuene:
_________ _________ _________ _________ _________
1) yeepeejele - yeele
_________ _________ _________ _________ _________
2) meeceeveeuee - ceemee
_________ _________ _________ _________ _________
3) GleejeJe©ve - Gleeje
_________ _________ _________ _________ _________
4) ieeJeYej - ieeJe
_________ _________ _________ _________ _________
5) leeHeJeleevee - leeHeJe
_________ _________ _________ _________ _________
6) HeÝeelekeÀeUer - HeÝeele
_________ _________ _________ _________ _________
7) keÀeìkeÀmej - mej
_________ _________ _________ _________ _________
8) JeeleeJejCeecegUs - Jej
_________ _________ _________ _________ _________
9) meceepemegOeejCee - meceepe
47
6 pees[Meyo
Jee®ee Je mecepetve I³ee -
mepeuesOepeues keÀeceOeece HegjCeHeesUer ceerþYeekeÀjer keÀHe[euellee
HewmeeDe[keÀe yeepeejneì meesvesveeCes ®eneHeeCeer Deej[eDeesj[
menpeemenpeer ieesjiejerye KeeTveefHeTve iees[Oees[ FkeÀ[seflekeÀ[s
vee®eieeCes leeìJeeìer DeJeleerYeJeleer Iejoej kesÀjkeÀ®eje
YeesUeYeeye[e HeMegHe#eer HeeìerHesefvmeue keÀeyee[keÀ<ì keÀeieoHe$e
OeveOeev³e MespeejerHeepeejer iee[erIees[e nmeleKesUle Jeepeleieepele
j[leKe[le Pee[ueesì keÀeJejeryeeJejer TvemeeJeueer efMeJeCeeHeeCeer
Keeueerue Meyoebvee `Yej' ne Meyo pees[tve le³eej kesÀuesueer JeekeÌ³es -
efHeMeJeerYej - yeeyeebveer ceeP³eemeeþer efHeMeJeerYej KesUCeer DeeCeueer.
neleYej - leeF&ves neleYej yeebie[îee Ieeleu³ee.
IejYej - leeF& efle®ee ceesyeeF&ue IejYej MeesOele nesleer.
{erieYej - HeÀUJeeu³ee®³ee neleiee[erJej {erieYej meb$eer nesleer.
je$eYej - ceuee leeHe Deeuee neslee lesJne DeeF& je$eYej peeieer nesleer.
peieYej - meef®eve leW[guekeÀj®eer efkeÀleera peieYej Hemejueer Deens.
keÀCeYej - DeeHeu³eekeÀ[erue keÀCeYej keÀe nesF&vee ogmeN³eeuee oîeeJes.
efoJemeYej - Hejer#ee mebHeu³eeJej ceer efoJemeYej KesUCeej.
#eCeYej - ieeJeeuee peeleevee Jeeìsle Deecner #eCeYej efJeÞeebleer Iesleueer.
DeY³eeme
Òe.1. `ÒeeCeoelee' ³ee MeyoeÒeceeCes Keeueerue Meyoebvee òelee' pees[tve Meyo le³eej keÀje:
__________ __________ __________ __________
1) Devve 2) keÀj 3) pevce 4) jkeÌle
__________ __________ _________ __________
5) Oeve 6) Jej 7) peerJeve 8) peue
Òe.2. Keeueerue Meyoeb®³ee DeeOeer `Òeefle' Meyo pees[e: pemes - `ÒeefleOJeveer'
_______ _______ _______ _______
1) Je<eea 2) #eCe 3) keÀej 4) efoveer
_______ _______ _______ _______
5) ceeme 6) efyebye 7) HeeuekeÀ 8) ³eesefielee
48
7 Meyo SkeÀ, DeLe& DeveskeÀ (SkeÀe Meyoe®es efvejefvejeUs DeLe&)
keÀeþ - 1) efkeÀveeje 2) Jem$ee®ee keÀeþ 3) yeepet
Heeve - 1) HeCe& (Pee[e®es Heeve) 2) Jener®es Heeve 3) pesJeCee®es leeì
keÀeue - 1) Deeouee efoJeme 2) JesU 3) nbieece, ceesmece
ob[ - 1) J³ee³eecee®ee SkeÀ He´keÀej 2) efMe#ee 3) KeeboîeeHeemetve keÀesHejeHe³e¥le nele
Heo - 1) Hee³e 2) ngodoe 3) keÀeJ³eeleerue SkeÀ He´keÀej
Yesì - 1) cegueeKele 2) ye#eerme 3) Deeefuebieve
JeCe& - 1) jbie 2) mebIe, mecetn 3) meceepeeleerue Jeie& peele
HeeuekeÀ - 1) SkeÀ He´keÀej®eer HeeuesYeepeer 2) HeeuevekeÀlee& 3) pevceoelee
Hesìer - 1) iee³ekeÀ Je JeeokeÀeuee 2) meeceeve p³eele Yeªve 3) yee³ekeÀeb®³ee ieU³eeleerue
meeLe osCeejs Jeeoîe þsJeleele SkeÀ oeefievee
Heej - 1) Pee[eYeesJeleer yemeC³eemeeþer 2) Heńj 3) ogmejs ìeskeÀ HeueerkeÀ[s
yeebOeuesueer peeiee, Deesìe
Ieì - 1) ceeleer®ee Ie[e 2) Jepeveele letì
leerj - 1) keÀeþ 2) yeeCe
ceeve - 1) Deeoj 2) ieUîee®ee ceeie®ee Yeeie
ceeþ - 1) SkeÀ He´keÀej®eer HeeuesYeepeer 2) ceeleer®es Yeeb[s
®etkeÀe - 1) SkeÀ He´keÀej®eer HeeuesYeepeer 2) íesìs efKeUs
nej - 1) ieU³eeleerue ceeU 2) HejeYeJe
Dees{e - 1) `Kes®eCes' efke´À³ee 2) ueneve veoermeejKee HeeC³ee®ee DeesIe
peeiee - 1) peeie=le 2) jne³e®es DeLeJee keÀecee®es efþkeÀeCe
veeJe - 1) nes[er 2) Jemlet, J³ekeÌleer, HeéCeer, He#eer ³eebvee efouesues efJeefMe<ì veeJe
Heeìer - 1) ìesHeueer 2) p³eeJej efueefnues peeles leer.
Heeþ - 1) Mejerje®ee Yeeie 2) cegKeesodiele keÀjCes
keÀj - 1) nele 2) meeje
iepe - 1) nÊeer 2) efKe[keÀer®³ee meÈ³ee
Hee³ee - 1) DeeOeejYetle iees<ì 2) ef$ekeÀesCee®eer keÀesCeleerner yeepet
49
8 meeceev³e %eeve
1. Jeejeb®eer veeJes
jefJeJeej meesceJeej cebieUJeej yegOeJeej ieg©Jeej Meg¬eÀJeej MeefveJeej
2. cejeþer ceefnv³eeb®eer veeJes

®ew$e JewMeeKe p³es<þ Dee<ee{ ÞeeJeCe YeeêHeo
DeeefµJeve keÀeefle&keÀ ceeie&Meer<e& Heew<e ceeIe HeÀeuiegve
3. Fbûepeer ceefnv³eeb®eer veeJes

peevesJeejer HesÀye´gJeejer cee®e& SefÒeue ces petve
peguew Dee@iemì meHìWyej Dee@keÌìesyej veesJnWyej ef[meWyej
4. meCeeb®eer veeJes
ieg{erHee[Jee efoJeeUer nesUer F&o - S - efceueeo
Fmìj veeleeU HeesUe ieg©veevekeÀ pe³ebleer
yegodOe HeewefCe&cee veejUer HeewefCe&cee ieeskegÀUe<ìceer omeje
ieCesMeeslmeJe Helesleer veeieHeb®eceer cekeÀjmeb¬eÀele
5. $eÝletb®eer veeJes
Jemeble ûeer<ce Je<ee& Mejo nsceble efMeefMej
6. efoMeeb®eer veeJes
HetJe& (East) Heefµ®ece (West) GÊej (North) oef#eCe (South)
7. GHeefoMee
F&Meev³e (North - East) Deeives³e (South - East)
vew$eÝl³e (South - West) Jee³eJ³e (North - West)
50
8. HegÀueeb®eer veeJes
iegueeye keÀceU ®eeHeÀe peeF& pegF&
PeW[t efveefMeiebOee ceesieje Heeefjpeele MesJebleer
9. HeÀUeb®eer veeJes
Deebyee HeÀCeme ef®eketÀ meb$es ceesmebyeer
Deveveme Hes© [eefUbye meHeÀj®ebo êe#e
10. Jeeod³eeb®eer veeJes

yeB[ meveF& legleejer nueieer Hesìer
leyeuee yeemejer [^ce {esuekeÀer efieìej
11. Yeejleer³e KesUeb®eer veeJes

keÀye[d[er Kees - Kees efJeìer oeb[t ueieesjer DeeìîeeHeeìîee ueHeb[eJe
12. efJeosMeer KesUeb®eer veeJes

ef¬eÀkesÀì ne@keÀer HegÀìyee@ue ìsefveme ìsyeue - ìsefveme ye@[efcebìve
13. mecetnJee®ekeÀ Meyo

iegjeb®ee - keÀUHe HegmlekeÀeb®ee, Jend³eeb®ee - ieìdþe He#³eeb®ee - LeJee
leejkeÀeb®ee - Hegbpe Oeev³ee®eer - jeme cegueeb®ee - IeesUkeÀe
KesUe[tb®ee - mebIe ueeskeÀeb®ee - peceeJe HegÀueeb®ee - ieg®í
Gbìeb®ee - leeb[e kesÀUîeeb®ee - ueeWiej efJeceeveeb®ee - leeHeÀe
14. HeeUerJe HeMeg - He#eer

iee³e yewue cnwme kegÀ$ee
ceebpej HeesHeì MesUer ceW{er
Gbì iee{Je Iees[e cewvee
51
37
15. pebieueer HeMeg - He#eer
JeeIe efmebn keÀesune ueeb[iee
nefjCe ef®ellee efpejeHeÀ Pesyeé
ieW[e DemJeue ie©[ Iegye[
16. ÒeeC³eeb®eer Iejs

ieeF&®ee - ieesþe Iees[d³ee®ee - leyesuee Gboje®es - yeerU JeeIee®eer - iegne
17. He#³eeb®eer Iejs

ef®eceCeer®es, keÀeJeUîee®es - Iejìs HeesHeìe®eer - {esueer keÀeWye[er®es - Kegje[s
18. keÀerìkeÀeb®eer Iejs

ceOeceeMeer®es - HeesUs cebgi³eeb®es - JeeªU
19. ÒeeC³eeb®eer efHeuues

kegÀ$³ee®es - efHeuuet cnMeer®es - js[ketÀ JeeIee®ee - yeí[e
njCee®es - Hee[me ieeF&®es - Jeemeª Iees[d³ee®es - efMebieª
MesUer®es - keÀj[t efmebne®ee - íeJee ceW{er®es - keÀeskeÀª
20. veeleer
DeeF&®eer DeeF& - Deepeer Jeef[ueeb®eer DeeF& - Deepeer
DeeF&®es Je[erue - Deepeesyee Jeef[ueeb®es Je[erue - Deepeesyee
DeeF&®ee YeeT - ceecee Jeef[ueeb®ee YeeT - keÀekeÀe
DeeF&®eer yenerCe - ceeJeMeer Jeef[ueeb®eer yenerCe - Deel³ee
37
52
1 les 50 DebkeÀ
1 - SkeÀ 11 - DekeÀje 21 - SkeÀJeerme 31 - SkeÀleerme 41 - SkesÀ®eeUerme
2 - oesve 12 - yeeje 22 - yeeJeerme 32 - yeÊeerme 42 - yes®eeUerme
3 - leerve 13 - lesje 23 - lesJeerme 33 - lesnsleerme 43 - $es®eeUerme
4 - ®eej 14 - ®eewoe 24 - ®eesJeerme 34 - ®eewleerme 44 - ®eJJes®eeUerme
5 - Hee®e 15 - HebOeje 25 - Heb®eJeerme 35 - Hemleerme 45 - Heb®es®eeUerme
6 - mene 16 - meesUe 26 - meJJeerme 36 - íÊeerme 46 - mesns®eeUerme
7 - meele 17 - meleje 27 - meÊeeJeerme 37 - meoleerme 47 - meÊes®eeUerme
8 - Deeþ 18 - Deþje 28 - DeÇeJeerme 38 - De[leerme 48 - Deþdþs®eeUerme
9 - veT 19 - SkeÀesCeerme 29 - SkeÀesCeleerme 39 - SkeÀesCe®eeUerme 49 - SkeÀesCeHevveeme
10 - one 20 - Jeerme 30 - leerme 40 - ®eeUerme 50 - Hevveeme
51 les 100 DebkeÀ
51 - SkeÀeJevve 61 - SkeÀme<ì 71 - SkeÀenÊej 81 - SskeÌ³eeSsbMeer 91 - SkeÌ³eeCCeJe
52 - yeeJevve 62 - yeeme<ì 72 - yeneÊej 82 - y³eeSWMeer 92 - y³eeCCeJe
53 - $esHevve 63 - $esme<ì 73 - $³eenÊej 83 - $³eeSWMeer 93 - $³eeCCeJe
54 - ®eesHevve 64 - ®eewme<ì 74 - ®eewN³eenÊej 84 - ®eewN³eeSbsMeer 94 - ®eewN³eeCCeJe
55 - Heb®eeJevve 65 - Heeme<ì 75 - Heb®eenÊej 85 - Heb®³eeSsbMeer 95 - Heb®eeCCeJe
56 - íHHeve 66 - meneme<ì 76 - MeneÊej 86 - MeneSWMeer 96 - MeneCCeJe
57 - meÊeeJevve 67 - meogme<ì 77 - mel³eenÊej 87 - mel³eeSsbMeer 97 - mel³eeCCeJe
58 - DeþdþeJevve 68 - De[gme<ì 78 - DeþdþîeenÊej 88 - Deþdþ³eeSWMeer 98 - Deþdþ³eeCCeJe
59 - SkeÀesCemeeþ 69 - SkeÀesCemeÊej 79 - SkeÀesCeSWMeer 89 - SkeÀesCeveJJeo 99 - veJ³eeCCeJe
60 - meeþ 70 - meÊej 80 - SsbMeer 90 - veJJeo 100 - MebYej
37
53
efJeYeeie 4 - uesKeve efJeYeeie
1 efveyebOe uesKeve
efueefnleevee De#ej megjsKe ³esF&ue Demes HeneJes. JeeF&ì De#ej Jee®eC³ee®ee ueeskeÀebvee kebÀìeUe ³eslees.
De#ej ®eebieues ³eeJe³eeme nJes lej ®eebieu³ee De#eje®es DevegkeÀjCe keÀjeJes. HegmlekeÀeletve Heentve jespe
Hee®e DeesUer lejer efueneJ³ee. De#ejs HeÀej oeyetve efuent ve³esle. l³eecegUs efueefnC³ee®³ee JesieeJej
HeefjCeece neslees.
ceePee DeeJe[lee He#eer - ceesj

ceesj ne KetHe megboj He#eer Deens. l³ee®ee efHemeeje jbieeryesjbieer Demelees. l³ee®³ee [eskeÌ³eeJej SkeÀ megboj legje
Demelees. l³ee®eer ®eeue Ssìoej Demeles.
DeekeÀeMeele keÀeUs {ie peceues efkeÀ ceesj DeeHeuee efHemeeje HegÀueJetve `LegF&-LegF&' vee®elees. lees jeveele
jenlees. lees efkeÀ[s Je Oeev³e Keelees. ceesje®³ee ceeoeruee ùeeb[esj' cnCeleele.
ceesj ne mejmJeleer®es Jeenve Deens. ueneve cegues ceesje®es Heerme HegmlekeÀele peHetve þsJeleele. ceesje®ee jbie Je
l³ee®³ee ueebyeme[keÀ efHemeeN³eecegUs ceuee lees KetHe DeeJe[lees.
ceesj ne Yeejlee®ee je<ìêr³e He#eer Deens.
HeeJemeeUe
GvneUe mebHele Deeuee efkeÀ petve ceefnv³eele HeeJemeeUe megª neslees. DeekeÀeMeele keÀeUs-keÀeUs {ie pecet
ueeieleele Je Jeerpeeb®³ee keÀ[keÀ[eìele Je {ieeb®³ee ie[ie[eìele HeeJemee®es Deeieceve nesles.
HeeTme He[uee efkeÀ HeMeg-He#eer, ceeCemes MeslekeÀjer meJee¥vee Deevebo neslees. meg<ìer (efvemeie&) efnjJeerieej
efomeles. DeekeÀeMeele FbêOeveg<³e efomeles. Pee[s, Jesueer Deeveboeves [esuet ueeieleele.
cegues `³esjs ³esjs HeeJemee' ieele cnCele vee®et ueeieleele. mee®euesu³ee HeeC³eele keÀeieoe®³ee nes[îee yeveJetve
mees[leele. HeeJemeeHeemetve mebj#eCe keÀjC³eemeeþer ueeskeÀ jbieeryesjbieer jsvekeÀesì Je í$³ee JeeHejleele.
KetHe HeeTme He[uee keÀer jml³eeJej HeeCeer mee®eles. l³eecegUs meieUer Jeenves yebo nesleele. DeeefCe DeMeele®e
MeeUsuee megìdìer efceUles. cnCetve ceuee `HeeJemeeUe' ne $eÝlet DeeJe[lees.
54
HeesUe meCe
HeesUe ne meCe yewueeb®ee Deens. Je<e&Yej les Mesleele keÀece keÀjleele. ³ee efoJeMeer l³eebvee Deejece osleele.
l³eebvee veoerJej DebIeesU Ieeueleele. l³ee®³ee meJe& DebieeJej efJeefJeOe jbie jbieefJeues peeleele. l³eeb®³ee DebieeJej
ceKeceueer ve#eeroej keÀeHe[ (Pegue) Ieeueleele. l³eeb®eer efMebies jbieefJeleele. keÀHeeUeJej yeeefMebies yeebOeleele. Hee³eele
lees[s, efMebieebvee ieesW[s lej ieUîeele IegbietjceeUe Ieeuetve l³eebvee mepeefJeleele.
MeslekeÀN³ee®eer Helveer yewueeuee nUo kegbÀketÀ ueeJetve l³eeb®eer Hetpee keÀjleele. l³eebvee HegjCeHeesUer KeeT
Ieeueleele. ieeJeele l³eeb®eer efcejJeCetkeÀ keÀe{leele.
DeMee leNnsves ne meCe Jeepele ieepele meepeje keÀjleele.
veoer®es ceveesiele
ceer SkeÀ íesìerMeer veoer Deens. iebiee, ³ecegvee, ieesoeJejer, Yeercee, keÀeJesjer, mejmJeleer F. efJeefJeOe HećegKe
veoîee Deensle. l³eelener iebiee ner HeefJe$e veoer ceeveueer peeles. ceePee pevce HeJe&leeJej neslees. ceuee DeveskeÀ Dees{s
³esTve Yesìleele. l³ee Dees{îeebcegUs ceer ceesþer nesle peeles. Flej veoîeener ceuee ³esTve efceUleele.
ceer ojerojerletve, JeveebJeveebletve Jeenle ³esles. ceer PegUPegU Jeenles. ceer cebpegU ieeCes ieele Heg{s Jeenle peeles.
ceeP³ee keÀeþeJejleer DeveskeÀ ieeJes Jemeueer Deensle. ceeP³ee mJe®í Je iees[ HeeC³eecegUs ceeCemes, HeMeg-He#eer FLes
HeeCeer H³ee³euee ³esleele. ceeP³eecegUs FLeu³ee Yetceerle DeveskeÀ Je=#e yenjues Deensle. FLeueer Yetceer megpeueece-
megHeÀueece Peeueer Deens. ceer meJee¥®³ee GHe³eesieer He[les.
ceeCemes OejCe yeebOetve ceuee De[Jeleele. ceeP³ee HeeC³eeJej Jeerpe le³eej keÀjleele. l³eeJej íesìs-ceesþs
GÐeesieOebos ®eeueJeleele. ceer Je<e&Yej Jeenle Demeu³eeves ceePes HeeCeer Je Jeerpe Deepe ieeJeesieeJe Hees®eueer Deens. keÀener
YeeefJekeÀ Je He´sceU efðe³ee ceePeer Hetpee megoOee keÀjleele. meJee¥meeþer ceer ceelesmeceeve Deens.
ceer megKeer Deens leMeer ogëKeer megodOee Deens. ceeP³ee HeeC³eele otef<ele HeeCeer efcemeUues peeles. iegjs Oegleueer
peeleele. efðe³ee keÀHe[s Oegleele. ueneve cegues, Heg©<e DebIeesU keÀjleele. keÀ®eje ìekeÀleele. ceuee Heótef<ele keÀjleele.
lejerner ceer Heg{s Heg{s peele®e jenles.
55
ceePee DeeJe[lee HeéCeer - nlleer
nlleer ne pebieueele jenlees. lees keÀUHe keÀªve jenlees. lees KetHe MeefkeÌleMeeueer HeéCeer Deens. meke&ÀMeerle
megodOee DeeHeu³eeuee nlleer Heene³euee efceUlees. efleLes lees efjbieceemìj®³ee FMeeN³eevegmeej efJeefJeOe KesU keÀªve
oeKeefJelees.
nlleeruee SkeÀ meeW[ Demeles. meeW[s®³ee oesvner yeepetuee Heeb{js megUs Demeleele. l³eeHeemetve efvejefvejeU³ee
nmleerobleer Jemlet yeveJeleele. l³eeuee megHeemeejKes oesve keÀeve Demeleele. KeebyeemeejKes ®eej Hee³e Demeleele. SkeÀ
MesHetìner Demeles.
HetJeera jepes-cenejepes nlleerJej yemetve ue{eF&uee peele. ceesþ-ceesþs DeeW[kesÀ Jeentve vesC³eemeeþer nlleer®ee
Ghe³eesie keÀjleele.
nlleeruee Tme KetHe DeeJe[lees. lees kesÀUerHeCe Keelees. nlleer®³ee Deesj[C³eeuee `®eerlkeÀej' Demes cnCeleele.
ueneve cegueebvee nlleerJeªve HesÀjHeÀìkeÀe ceeje³euee KetHe DeeJe[les.
Heeb{N³ee nlleeruee `SsjeJele' Demes cnCeleele. Fbê osJee®³ee ojyeejer ne nlleer neslee.
Demee ne Meeble HeéCeer ceuee KetHe DeeJe[lees.
ceer Pee[ yeesuelees³e...... efkebÀJee Pee[e®es ceveesiele

ceer SkeÀ Pee[ Deens. ceePee pevce íesìîeeMee yeerHeemetve Peeuee. KetHe Je<ee&HetJeera ceeveJeeves ceuee ³ee ceeleerle
Hesjues. Deepe ceer SkeÀ efJeMeeue Je=#e Peeuees Deens.
ceer meieUerkeÀ[s Dee{Ulees. HeeCeer, Kele, met³e&He´keÀeMe ns ceePes Devve Deens. ceer legce®ee HejesHekeÀejer efce$e®e
Deens.
ceer meJee¥®³ee GHe³eesieer He[lees. ceer meJee¥vee HeÀUs, HegÀues, ueeketÀ[, meeJeueer oslees. ceeP³eeYeesJeleer yeebOeuesu³ee
HeejeJej yemetve ueeskeÀ efJeÞeebleer Iesleele. ueneve cegues ceeP³ee meeJeueerle KesUleele.
keÀener ceeCemes ceuee l³eeb®³ee HeÀe³eoîeemeeþer kegÀNne[erves lees[leele. l³eeJesUer ceuee KetHe Jesovee nesleele.
ceuee KetHe ogëKe nesles. ceePeer legcner keÀeUpeer Iesleueerle lej legcneuee HeeTme, HeeCeer, MegodOe nJee DeeHeesDeeHe
efceUsue.
lej ceie I³eeue vee ceePeer keÀeUpeer?
56
2 keÀLeeuesKeve
Keeueer efouesu³ee keÀLesceO³es ef®e$eeb®³ee peeieer ®eewkeÀìerleerue Meyo efuentve keÀLee HetCe& keÀje.
pebieueele, memee, keÀemeJe, meMeeves, keÀemeJeeMeer, leUîeeJej, keÀemeJeeuee, keÀemeJee®³ee,
Pee[eKeeueer, Pee[e®³ee, meMeepeJeU, meMeeuee, leUîeeHe³e¥le, keÀemeJeeves
ieJee&®es Iej Keeueer
__________ __________
SkeÀe SkeÀ jnele neslee. lees KetHe peesjele
__________
HeUe³e®ee. l³eeuee HeUC³ee®ee ieJe&ner neslee. l³ee SkeÀ
__________ ________
megodOee jnele nesles. les KetHe nUtnUt ®eeuee³e®es. cnCetve
__________
HeUC³ee®eer Me³e&le ueeJeC³ee®es þjefJeues. pees meJee&le DeeOeer
__________
Heesnes®esue lees®e ³ee pebieueele jenerue DeMeer l³ee oesIeeble Hewpe ueeieueer.
__________ __________
ceeefnle nesles keÀer Me³e&le efpebkesÀue. HeCe
__________
lejerner lees Me³e&leerme le³eej Peeuee. Me³e&le megª Peeueer. peesjeves OeeJet
__________
ueeieuee. efye®eejs nUtnUt ®eeuele nesles. memee peesjele HeUt ueeieu³eecegUs
__________
lees KetHe Heg{s Heesnes®euee, l³eeves ceeies JeUtve Heeefnues. otjJej keÀesþs®e l³eeuee
__________ __________
efomeues veener. lesJne l³eeves SkeÀe
__________
efJeÞeebleer IesC³ee®es þjefJeues. DeeefCe lees meeJeueerle yemeuee Je iee{ PeesHeer iesuee.
__________ __________
nUtnUt ve Leebyelee peJeU Deeues. l³eeves
__________
Heeefnues Je les Heg{s efveIetve iesues. Lees[îee JesUeves
__________ __________
peeie Deeueer. Heenlees lees keÀe³e meJee¥le DeeOeer
__________ __________
Heesnes®eues. leer Me³e&le efpebkeÀueer.
57
3 ef®e$eeJeªve iees<ì
Keeueer efouesu³ee ef®e$eeJeªve iees<ì.
nlleer®es ®eeleg³e&
ef®e$e 1
cewoeveele SkeÀ cegueieer Je oesve cegueies HegÀìyee@ue KesUle Deensle. keÀener DeblejeJej leerve ieesW[me memes yemeues
Deensle. les cegueeb®ee KesU yeIele Deensle.
ef®e$e 2
KesUtve Peeu³eeJej cegues efveIetve iesueer. HegÀìyee@ue efleLes®e neslee. Deelee leerve memes HegÀìyee@ueves KesU KesUt ueeieues.
l³eebvee KetHe cepee ³esle nesleer.
ef®e$e 3
KesUlee-KesUlee HegÀìyee@ue SkeÀe Ke[d[îeele He[uee. Deelee keÀe³e keÀjeJes ³ee®ee les efJe®eej keÀ© ueeieues. l³eebvee
keÀener meg®esvee.
58
ef®e$e 4
FkeÀ[s-eflekeÀ[s Heeefnu³eeJej l³eebvee SkeÀ HeÀUer efomeueer. leer ueekeÀ[e®eer nesleer. SkeÀe meMeeuee ³egkeÌleer meg®eueer.
l³eeves HeÀUer Ke[d[îeele Ieeuetve yee@ue keÀe{C³ee®ee He´³elve kesÀuee. ogmejs oesve memesner l³eeuee ³ee keÀeceele ceole
keÀ© ueeieues. HeCe l³eebvee keÀener pecesvee. HegÀìyee@ue keÀener efveIesvee.
ef®e$e 5
meMeebveer cewoeveele SkeÀ nlleeroeoe Heeefnuee. l³eebveer nlleeroeoekeÀ[s ceole ceeefieleueer. nlleerves meeW[sle HeeCeer Yejues
Je les Ke[d[îeele ìekeÀues DeMee jerleerves Ke[d[e HetCe& HeeC³eeves Yejuee.
ef®e$e 6
Ke[d[e HeeC³eeves Yejlee®e, HeeC³eeJej HegÀìyee@ue lejbiee³euee ueeieuee. HegÀìyee@ue yeIetve meMeebvee Deevebo Peeuee.
nlleeroeoe®es l³eebveer DeeYeej ceeveues.
59
Keeueer efouesu³ee ef®e$eeJeªve iees<ì efuene.
ef®e$e 1 Deebyeì êe#es
SkeÀe ieeJeele SkeÀ êe#ee®ee ceUe neslee.
ceUîeele JesueerRJej êe#ee®es Ieesme nesles.
ef®e$e 2
SkeÀoe SkeÀ keÀesune pebieueeletve YeìkeÀle neslee. l³eeuee

KetHe YetkeÀ ueeieueer nesleer. lees KeeC³ee®³ee MeesOeele efHeÀjle
neslee. efHeÀjlee-efHeÀjlee lees êe#ee®³ee ceUîeepeJeU Deeuee
neslee.
ef®e$e 3
JesueerRJej Demeuesueer êe#es Heentve l³ee®³ee leeW[euee HeeCeer

megìues. HeCe Jesueer HeÀej Gb®eeJej nesl³ee. keÀesunîeeuee Gb®eeJej
Demeuesueer êe#es Keelee ³esF&vee. l³eeves KetHe He´³elve kesÀuee.
ef®e$e 4
MesJeìer efvejeMe nesTve lees efveIetve peelees. peelee-peelee

lees cnCeeuee, ner êe#es KetHe®e Deebyeì Deensle.
60
4 ef®e$eJeCe&ve
Keeueer efouesu³ee ef®e$eebMeer mebyebefOele Je efouesu³ee Meyoeb®ee GHe³eesie keÀªve ef®e$eebefJe<e³eer Deeþ les one
JeekeÌ³es efuene.
1. ceePee YeeT : (veeJe, ceesþeYeeT, ngMeej, DeeJe[lee KesU, DeeoMe&, ceole, Meeble, He´sceU.)
ceeP³ee YeeJee®es veeJe Depe³e Deens. lees ceeP³eeHes#ee ®eej Je<ee¥veer
ceesþe Deens. cnCetve ceer l³eeuee oeoe cnCelees. lees ceeP³ee®e MeeUsle efMekeÀlees.
lees KetHe ngMeej Deens. lees ceuee DeY³eemeele vesnceer ceole keÀjlees. l³eeuee
efke´ÀkesÀì KesUe³euee DeeJe[les. meef®eve lesb[guekeÀj l³ee®ee DeeoMe& Deens. lees
Flejebvee ceole keÀjlees. lees Meeble Je He´sceU Deens. ceuee ceePee YeeT KetHe efHe´³e
Deens.
2. yeme : (Jeenve, jbie, ®eeuekeÀ, JeenkeÀ, efleefkeÀì, ieCeJesMe, Deemeves, keÀ®eje, LegbkeÀCes.)
yeme ns SkeÀ He´Jeemee®es Jeenve Deens. leer ueeue jbiee®eer Demeles.
yeme ®eeueefJeCeeN³ee J³ekeÌleeruee ®eeuekeÀ cnCeleele. SkeÀe efþkeÀeCeentve ogmeN³ee
efþkeÀeCeer peeC³eemeeþer eflekeÀerì keÀe{eJes ueeieles. eflekeÀerì osCeeN³ee J³ekeÌleeruee
JeenkeÀ cnCeleele. ®eeuekeÀ Je JeenkeÀ ³ee oesIeeb®ee ieCeJesMe Demelees, lees
efHeÀkeÀì ®ee@keÀuesìer jbiee®ee Demelees.
He´l³eskeÀ efþkeÀeCeer pee³e®es eflekeÀerìe®es oj JesieJesieUs Demeleele. yemeceO³es yemeC³eemeeþer Deemeves Demeleele.
yemee³euee peeiee vemeu³eeme ueekseÀ GYes jenleele. yemeceO³es ekfeÀbJee yemeceOevte yeenjs keÀ®eje ìekeÀt ve³es Je LekbgeÀt ve³e.s
3. yeokeÀ : (HeeUerJe, HeeC³eele, leUîeele, peefceveerJej, jbie, ®ees®e, Deb[er, KeeCes, mebgoj.)
yeokeÀ ne HeeUerJe He#eer Deens. yeokeÀ HeeC³eele jenles. les leUîeele
Je veoerefkeÀveejer Dee{Ules. l³ee®ee jbie Heeb{je Demelees Je ®ees®e efHeÀkeÀì
efHeJeUîee jbiee®eer Demeles. les keÀesyeb[erHećeeCes Deb[er Ieeueles. HeeC³eeletve Heesnle
peeleevee yeokeÀ KetHe íeve efomeles. les peefceveerJejner ®eeueles. les HeeC³eeleerue
efkeÀ[s Je ceemes Keeles. yeokeÀe®eer efHeuuesner megjsKe efomeleele. ueneve cegueebvee
yeokeÀ KetHe DeeJe[les.
61
5 He$euesKeve
He$ee®es oesve He´keÀej Demeleele.
1) Iejiegleer He$es / DeveewHe®eeefjkeÀ
2) keÀe³ee&ue³eerve He$es / DeewHe®eeefjkeÀ He$es
He$ee®es HećegKe efJeYeeie
1) He$e efueefnCeeN³ee®ee Hellee Je efoveebkeÀ 2) cee³evee
3) cegK³e cepeketÀj 4) meceejesHe Je mJee#ejer
Iejiegleer He$ee®eer meg©Jeele ’Þeer“ efkebÀJee ’ß“ DeMee cebieuemet®ekeÀ Meyoeves keÀjleele. ner ’Þeer“ He$ee®³ee
Jej®³ee yeepetme ceO³eeJej efueefnleele. veblej He$ee®³ee Jej®³ee yeepetme [eJ³ee keÀesHeN³eele He$e efueefnCeeN³eeves
DeeHeuee Hellee mHe<ì Je mJe®í efueneJee. Hell³ee®³ee Keeue®³ee DeesUerJej p³ee efoJeMeer DeeHeCe He$e
efueefnlees lees efoveebkeÀ, ceefnvee Je meeue efueneJes.
l³eeveblej He$ee®³ee cegK³e cepekegÀje®³ee Jej®³ee DeesUerle DeefYeJeeovee®ee cepeketÀj efueneJe³ee®ee Demelees.
l³eeuee®e `cee³evee' Demes cnCeleele. He$eeleerue cegK³e cepeketÀj Heefj®íso Hee[tve Lees[keÌ³eele efueneJee.
meceejesHe (MesJeì) keÀjleevee `keÀUeJes ner efJevebleer' Demee MesJeì keÀjeJee. [eJ³ee yeepet®³ee keÀesHeN³eele
`legPee/legPeer' efkebÀJee `DeeHeuee/DeeHeueer' ³eeHewkeÀer ³eesi³e l³ee®ee JeeHej keÀjeJee. l³ee Keeueer mJele:®eer
mener keÀjeJeer. (Gllej Heef$ekesÀle mener SsJepeer (leerve HegÀu³ee) ××× ceejeJ³eele ekfeÀbJee De.ye.keÀ. eufeneJe.s)
Keeueer keÀener cee³eves vecegv³eemeeþerr efoues Deensle. l³ee®ee JeeHej keÀjeJee.
keÀesCeeme meg©Jeele MesJeì
1) DeeF&/ Je[erue leerLe&ªHe.³eebvee mee.ve.efJe.efJe. legPee/legce®ee
legPeer/legce®eer
2) Je[erue ceb[Uerme leerLe&ªHe.³eebvee mee.ve.efJe.efJe. DeeHeuee/DeeHeueer
3) efMe#ekeÀeme iegªJe³e&... ³eebvee meeoj vecemkeÀej efJe.efJe. legce®ee/legce®eer Dee%eeOeejkeÀ
4) OeekeÀìe YeeT/yenerCe ef®ejbpeerJe efHe´³e ...³eeme DeveskeÀ DeeMeeaJeeo legPee/legPeer
5) cew$eerCe/efce$e efHe´³e efce$e/cewef$eCe nerme meHe´sce vecemkeÀej legPee/legPeer
6) mevceeveveer³e J³ekeÌleer ceeveveer³e... ³eebvee mee.ve.efJe.efJe. DeeHeuee/DeeHeueer vece´
62
He$euesKevee®es keÀener vecegves ceeie&oMe&veeLe& Heg{s efoues Deensle.
1) DeveewHe®eeefjkeÀ He$es
1) legce®ee DeY³eeme keÀmee ®eeueuee Deens ns Lees[keÌ³eele He$eeves efce$eeme keÀUJee.
~~ Þeer ~~
mejmJeleer efveJeeme,
cebieUJeej Hesþ, HegCes 2.
efoveebkeÀ: 17 meHìWyej 2017.
efHe´³e efce$e jcesMe ³eeme,
meHe´sce vecemkeÀej,
legPes He$e Hees®eues, Deecner meJe& þerkeÀ Deenesle. ceePee DeY³eeme peesjele ®eeuet Deens. Heg{®³ee DeeþJe[d³eele
ceePeer meneceener Hejer#ee megª nesF&ue. ³ee JesUer Heefnuee veyebj efceUefJeC³ee®ee ceePee He´³elve ®eeuet Deens.
®ee®eCeer Hejer#esle DeJeI³ee mene iegCeebveer ceePee Heefnuee vebyej ngkeÀuee. Heent Deelee keÀe³e nesles les!
legPee DeY³eeme keÀmee ®eeueuee Deens les keÀUJe. legP³ee DeeF& yeeyeebvee ceePee efMe.mee.vecemkeÀej.
legPee efce$e,
De.ye.keÀ.
eflekeÀerì
Heéfle,
jcesMe peeOeJe
Je<ee& efveJeeme,
cegbyeF&.
He´s<ekeÀ,
De.ye.keÀ
mejmJeleer efveJeeme,
HegCes - 411002.
63
2) iejerye efce$eeuee ceole cnCetve l³ee®eer HeÀer YejC³eemeeþer legce®³ee Jeef[ueebkeÀ[s HewMeeb®eer ceeieCeer
keÀjCeejs He$e efuene.
~~ Þeer ~~
meble iee[iesyeeyee Jemeefleie=n,
Yee³eKeUe,
cegbyeF& - 400027.
efoveebkeÀ-14 ef[meWyej 2016.
leerLe&ªHe yeeyeebvee,
mee.ve.efJe.efJe.
ceer FLes Deeveboele Deens. ceePee DeY³eeme efve³eefcele ®eeuet Deens.
yeeyee, ceuee legcner HeeþefJeuesu³ee HewMeeletve ceer ceePeer HeÀer Yejueer Deens. ceeP³ee Jeiee&le Deefveue yeeceCes
veeJee®ee SkeÀ iejerye cegueiee Deens. l³eeuee Je[erue veenerle. l³ee®eer DeeF& OegCeerYeeb[îee®eer keÀeces keÀjles.
DeeHeu³ee cegueeves efMekeÀeJes Demes efleuee HeÀej Jeeìles. efleuee l³ee®eer HeÀer YejC³eeFlekesÀ Hewmes efceUle veenerle.
yeeyee, legcner ceuee Flej Ke®ee&meeþer pes Hewmes HeeþJelee les veener HeeþJeuesle lejer ®eeuesue. l³eeHes#ee
Deefveue®eer HeÀer YejC³eemeeþer Hewmes HeeþJeuesle lej l³eeuee Hejer#esuee yemelee ³esF&ue. l³ee®es Je<e& Jee³ee
peeCeej veener. legcner Hewmes HeeþJeeue ³ee®eer ceuee Kee$eer Deens.
leer. meew. DeeF&me efMe.mee. vecemkeÀej. leer. oeoeme mee.ve.
legce®ee Dee%eeOeejkeÀ,
De.ye.keÀ.
eflekeÀerì
Heéfle,
veeJe
Hellee
He´s<ekeÀ
De.ye.keÀ.
mebble iee[ies yeeyee Jemeefleie=n,
Yee³eKeUe, cegyebF& - 40027.
64
3) ueneve yeenfCeemre iee³evee®³ee mHeOelxe ye#eemre ecfeUeu³eeyeoodue elfe®es DeeYfeveobve keÀjCeejs He$e eufene.
~~ Þeer ~~
%eevesMJej Jemeefleie=n,
meoeefMeJe Hesþ,
HegCes - 411030.
efoveekebÀ - 9 peevesJeejer 2017.
ef®e. MJesleeme,
DeveskeÀ DeeMeerJee&o,
Deepe mekeÀeUer®e ceuee meew. DeeF&®es He$e efceUeues. efleves leguee DeeblejMeeues³e iee³eve mHeOexle Heefnues ye#eerme
efceUeu³ee®es keÀUJeues Deens. leguee efceUeuesu³ee ³eMee®eer yeeleceer Jee®etve HeÀej Deevebo Peeuee. legPes
DeefYevebove keÀjC³eemeeþer ns He$e efueefnle Deens.
yeeyeebveer leguee ieeCes efMekeÀC³eemeeþer Keeme iee³eve efMe#ekeÀ þsJeues.l³ee®es Deepe let ®eerpe kesÀuesme. HeCe
SkeÀoe efceUeuesu³ee ³eMeeves ngjUtve peeT vekeÀesme. legPee ieeC³ee®ee mejeJe ®eeuet þsJe. l³eele Heíeleer keÀjle
jne. leguee ³eentve ceesþs ³eMe efceUsue.
leer. yeeyeebvee Je leer.meew. DeeF&uee efMe.mee. vecemkeÀej.
legPee,
oeoe
eflekeÀerì
Heéfle,
kegÀ.MJeslee De. peesMeer,
ceveesjcee efveJeeme, efMeJeepeer Heeke&À,
oeoj, cegyebF& - 400028.
He´s<ekeÀ,
De.ye.keÀ
%eevesMJej Jemeefleie=n, meoeefMeJe Hesþ,
HegCes – 411030.
65
4) efoJeeUer®³ee megìdìerme DeeHeu³ee efce$e / cewef$eCeeruee DeeHeu³ee Iejer jpee IeeueefJeC³eemeeþer Deeceb$eCe
osCeejs He$e efuene.
~~ Þeer ~~
jece efveJeeme,
jeve[s jes[,
oeoj, cegbyeF& - 400028.
efoveebkeÀ-12-10-1998
efHe´³e megcee nerme,
meHe´sce vecemkeÀej,
legPeer meneceener Hejer#ee mebHeueer keÀer efoJeeUer®³ee jpesle let cegbyeF&uee Deece®³eekeÀ[s ³es. cegbyeF&®eer efoJeeUer
Hene³euee leguee vekeÌkeÀer DeeJe[sue. FLes He´l³eskeÀ ogkeÀeveeuee, IejeIejeuee efoJ³eeb®eer jes<eCeeF& keÀjleele. keÀener
IejebJej HeCel³eeb®eer Deejeme keÀjleele. les Heentve ceve He´mevve nesles. ogkeÀeveebmeceesj HegÀueeb®³ee jebieesU³ee
keÀe{leele. let Deeueerme keÀer DeeHeCe meieUerkeÀ[s efHeÀª.
legP³ee He$ee®eer Jeeì Heenle Deens. legP³ee DeeF& yeeyeebvee ceePee efMe.mee. vecemkeÀej.
legPeer cewef$eCe
De.ye.keÀ.
eflekeÀerì
Heéfle,
veeJe
Hellee
He´s<ekeÀ,
De.ye.keÀ.
jece efveJeeme, jeve[s jes[, oeoj,
cegbyeF& - 400028.
66
2) DeewHe®eeefjkeÀ He$e
1) legcner Deepeejer Demeu³eecegUs ®ee®eCeer Hejer#ee osT MekeÀCeej veener l³eemeeþer cegK³eeO³eeHekeÀebvee He$e
efuene.
DeMeeskeÀ mejeHeÀ
Meerlee mce=leer, KesleJee[er – 2,
efiejieeJe, cegbyeF& - 400004.
efoveebkeÀ - 4 Dee@iemì 2017.
Heéfle,
ceeveveer³e cegK³eeO³eeHekeÀ,
®eboejecepeer MeeUe,
cegbyeF& - 400004.
efJe<e³e: Hejer#esle iewjnpej jenC³ee®eer HejJeeveieer efceUJeC³eeyeeyeele.
DeeojCeer³e ieg©Je³e&,
³eebvee meeoj vecemkeÀej, efJe.efJe.
ceer DeeHeu³ee MeeUsleerue `8 Jeer De' ®ee efJeod³eeLeea Deens. ceuee ceuesefj³ee Peeuee Deens. l³eecegUs
[e@keÌìjebveer ceuee Iejeyeensj He[C³eeme yeboer kesÀueer Deens. l³eecegUs leejerKe 12 Dee@iemì Heemetve megª
nesCeeN³ee ®ee®eCeerme ceer GHeefmLele jent MekeÀCeej veener.
lejer ke=ÀHe³ee ceuee leMeer HejJeeveieer od³eeJeer. [e@keÌìjeb®es HećeeCeHe$e meesyele pees[ues Deens.
lemeoeryeoddoue #ecemJe.
DeeHeuee Dee%eeOeejkeÀ efJeod³eeLeea,
DeMeeskeÀ mejeHeÀ
8 Jeer (De)
eflekeÀerì
Heéfle,
He´s<ekeÀ, ceeveveer³e cegK³eeO³eeHekeÀ,
DeMeeskeÀ mejeHeÀ, ®eboejecepeer MeeUe,
meerlee mce=leer, cegbyeF& - 400004.
KesleJee[er-2, efiejieeJe,
cegbyeF& -400004.
67
6 Gleeje DeekeÀueve
efJeÐeeL³ee¥vee Hejer#esle Heeþd³eHegmlekeÀeyeensjerue Gleeje efouee peelees. efJeÐeeL³ee¥veer efouesuee Gleeje keÀceerle-
keÀceer oesve JesUe veerì Jee®eeJee. l³eeleerue efJe<e³e ue#eele I³eeJee. He´Mveeb®eer Gllejs GleeN³eele kegÀþs efJeKegjueer
Deensle les HeneJes. He´Mve mecepetve IesTve l³ee®eer Gllejs DeeHeu³ee Meyoele meesH³ee Yee<esle oîeeJeerle.
Keeueerue Gleejs Jee®ee Je l³eeJej DeeOeeefjle He´Mveeb®eer Gllejs efuene.
Gleeje ke´À. 1
`í$eHeleer Meent cenejepe' ns keÀesuneHetj®³ee mebmLeevee®es ueeskeÀefHe´³e jepes nesles. l³eebveer peveles®³ee megKeemeeþer
KetHe keÀener kesÀues. DeveskeÀ ³eespevee meg© kesÀu³ee. ieesjiejerye efJeo³eeL³ee¥meeþer Jemeefleie=ns keÀe{ueer. l³eebvee ngMeej,
DeY³eemet Je iejerye efJeo³eeL³ee¥efJe<e³eer HeÀej leUceU nesleer. peveles®ee jepee cnCetve l³eeb®es veeJe Deepe ner Decej Deens.
He´Mve:-
1) keÀesCel³ee jepeemebyebOeer ceeefnleer efoueer Deens?
____________________________________________________________
Gllej
____________________________________________________________
2) cenejepeebveer keÀesCeemeeþer Jemeefleie=ns keÀe{ueer?

____________________________________________________________
Gllej
____________________________________________________________
3) cenejepeebveer peveles®³ee megKeemeeþer keÀe³e kesÀues?

____________________________________________________________
Gllej
____________________________________________________________
4) cenejepeebvee keÀesCeeefJe<e³eer leUceU nesleer?

____________________________________________________________
Gllej
____________________________________________________________
5) cenejepe keÀesCel³ee veeJeeves Deepener DeesUKeues peeleele?

____________________________________________________________
Gllej
____________________________________________________________
68
Gleeje ke´À. 2
ueeueyeneotj Meem$eeR®ee HeesMeeKe Deieoer meeOee neslee. les meoje, Oeeslej DeeefCe Heeb{jer ìesHeer Ieeuele. ìesHeer
les mejU Ieeuele. Meem$eerpeer mJeeleb$³eemeeþer leg©bieele efMe#ee Yeesieles nesles. Meem$eerpeeRvee Deebyes KetHe DeeJe[le.
cnCetve l³eeb®³ee Helveer ueefueleeieewjeRveer Meem$eerpeeRvee leg©bieele Yesìe³euee peeleevee Deebyes ueHeJetve vesues.
ueefueleeieewjeRveer leg©biee®es efve³ece cees[tve Deebyes Deele DeeCeues, ner iees<ì Meem$eerpeeRvee DeeJe[ueer veener. l³eebveer
Helveeruee yepeeJeues keÀer les ns Deebyes KeeCeej veenerle.
He´Mve:-
1) Meem$eerpeeR®ee HeesMeeKe keÀmee neslee?
____________________________________________________________
Gllej
____________________________________________________________
2) l³eeb®³ee Helveer®es veeJe keÀe³e?

____________________________________________________________
Gllej
3) Meem$eerpeer leg©bieele keÀMeemeeþer efMe#ee Yeesiele nesles?

____________________________________________________________
Gllej
____________________________________________________________
4) Meem$eerpeeRvee Deebyes KeeC³eeme vekeÀej keÀe efouee?

____________________________________________________________
Gllej
____________________________________________________________
____________________________________________________________
5) ueefueleeieewjeRveer Meem$eerpeeRvee leg©bieele Yesìe³euee peeleevee yejesyej keÀe³e vesues?

____________________________________________________________
Gllej
____________________________________________________________
69
Gleeje ke´À. 3
`neleerceleeF&' veeJee®ee SkeÀ Metj Je o³eeUt Dejye mejoej neslee. lees iejerye pevelesuee ceole keÀjle Demes.
SkeÀoe neleerceleeF&®³ee ieeJeeMespeejer jenCeeN³ee SkeÀe mejoejeves l³ee®³eeJej nuuee kesÀuee. HeCe ue{eF&le peveles®es
KetHe vegkeÀmeeve nesles, ns neleerceleeF&uee HekeÌkesÀ ceeefnle nessles. cnCetve DeeHeuee meJe& Hewmee Je Iejoej mees[tve lees
SkeÀìe®e jeveele efveIetve iesuee. ³eeceO³es neleerceleeF&®ee ceesþsHeCee Je GoejHeCee efometve ³eslees.
He´Mve:-
1) neleerceleeF& keÀesCe neslee?
____________________________________________________________
Gllej
____________________________________________________________
2) neleerceleeF&Jej keÀesCeer nuuee kesÀuee?

____________________________________________________________
Gllej
____________________________________________________________
3) neleerceleeF& keÀesþs efveIetve iesuee?

____________________________________________________________
Gllej
4) Jejerue He´mebieele neleerceleeF&®es keÀesCeles iegCe efometve ³esleele?

____________________________________________________________
Gllej
____________________________________________________________
5) neleerceleeF&ves Mespeej®³ee ieeJeeleerue mejoejeyejesyej ue{eF& keÀe kesÀueer veener?

____________________________________________________________
Gllej
____________________________________________________________
70
Gleeje ke´À. 4
SkeÀe veiejele yenerCe-YeeT jenle nesles. YeeT Þeerceble neslee. lees ìesuespebie Jee[îeele jenle neslee. yenerCe
ueneveM³ee PeesHe[erle jenle nesleer. YeeJeeves cespeJeeveer efoueer. meieUîeebvee Deeceb$eCe efoues. iejerye yeefnCeeruee
yeesueeJeues lej DeeHeues efce$e DeeHeu³eeuee nmeleerue cnCetve l³eeves yeefnCeeruee Deeceb$eCe efoues veener. ie[ye[erle YeeT
efJemejuee Demesue Demes Jeeìtve yenerCe l³ee®³eekeÀ[s pesJee³euee iesueer. HeCe YeeJeeves efleuee nekeÀuetve efoues. yeefnCe
og:Keer Peeueer efleves keÀ<ìe®³ee keÀecee®ee Jemee Iesleuee. DeeUme ìekeÀuee Je je$ebefoJeme keÀeceeuee ueeieueer nUtnUt
efle®eer ieefjyeer iesueer leer Þeerceble Peeueer.
He´Mve:-
1) YeeT keÀesþs jenle neslee?
____________________________________________________________
Gllej
2) YeeJeeves yeefnCeeruee pesJee³euee keÀe yeesueeJeues veener?
____________________________________________________________
Gllej
____________________________________________________________
3) yenerCe og:Keer keÀe Peeueer?

____________________________________________________________
Gllej
____________________________________________________________
4) yenerCe Þeerceble keÀMeer Peeueer?

____________________________________________________________
Gllej
____________________________________________________________
5) yeefnCeerves keÀesCelee Jemee Iesleuee?

____________________________________________________________
Gllej
71
Gleeje ke´À. 5
SkeÀ Demelees Gboerj SkeÀoce íesìe Yeuelee ®eHeU. SkeÀ peCe l³ee®³ee ceeieeJej melele Demeles. ceebpej!
l³eecegUs nesles keÀe³e, l³eeuee FkeÀ[tve eflekeÀ[s, eflekeÀ[tve FkeÀ[s, Keeuetve Jej DeeefCe Jeªve Keeueer OeeJeeJes ueeieles.
DeeþJelees ne Gboerj? l³ee®es efcekeÀer ceeTme veeJe nesles.
He´Mve:-
1) Gboerj keÀmee Demelees?
____________________________________________________________
Gllej
2) melele l³ee®³ee ceeieeJej keÀesCe Demeles?
____________________________________________________________
Gllej
3) l³eecegUs l³eeuee keÀe³e keÀjeJes ueeieles?
____________________________________________________________
Gllej
____________________________________________________________
4) l³ee Gboje®es veeJe keÀe³e nesles?

____________________________________________________________
Gllej
5) GleeN³eeuee ³eesi³e Meer<e&keÀ o³ee.
____________________________________________________________
Gllej
DeY³eeme - Gllejs
3. keÀevee (e) (Dee)
Òe.1. Le • e † Lee DeMee ÒekeÀejs Keeueerue JeCee¥vee (De#ejebvee) keÀevee ueeJee DeeefCe efuene:
He • e † Hee, ie • e † iee, ue • e † uee, le • e † lee, Pe • e † Pee, me • e † mee,
Me • e † Mee, ³e • e † ³ee, Je • e † Jee
Òe.2. Ye • e • le † Yeele DeMee ÒekeÀejs Keeueerue Meyo efuene:
ce • e • j † ceej, n • e • j † nej, Je • e • ì † Jeeì, He • e • ³e † Hee³e, le • e • ue † leeue, keÀ • e •
ue † keÀeue, Ye • e • le † Yeele, pe • e • Ce † peeCe, Pe • e • [ † Pee[
72
Òe.3. Keeueerue ³eesi³e De#ejebvee keÀevee (e) ueeJetve Meyo le³eej keÀªve efuene:
nmee, nJee, cee³e, íeve, oele, ìeU, keÀeve, je$e, Keej, leej, ueeue, keÀeU, ceeve, one, ceele
Òe.4. keÀevee (e) DemeCeejs Meyo HegmlekeÀeletve MeesOetve efuene.
vee®e, HeeJemeele, meele, Deelee, oeì, nekeÀ, DeeHeuee, [jeJe, veeJe, Hellee, HeÀej, O³eeve, OeeJee, Hee³e, ie³eeJe³ee, keÀeceOeece, Deejece,
Deepe, ®ene, Iejele, oej, SkeÀe, DeekeÀeMe, íe³ee, yeeie, keÀ®eje, meHeeì, ÒeJeeme, DeeCee³euee, DeecejeF&.
4. Jesueebìer (ef ) NnmJe FkeÀej (F)
Òe.1. Keeueerue De#ejebvee NnmJe Jesueebìer ( ef ) pees[tve De#ejs le³eej keÀªve efuene:
®e • ef † ef®e, pe • ef † efpe, le • ef † efle, ce • ef † efce, ve • ef † efve,
me • ef † efme, U • ef † efU, %e • ef † ef%e, HeÀ • ef † efHeÀ, o • ef † efo,
He • ef † efHe, ì • ef † efì, Je • ef † efJe, Ye • ef † efYe, n • ef † efn,
keÀ • ef † efkeÀ, #e • ef † ef#e, ie • ef † efie, Pe • ef † efPe, þ • ef † efþ,
Òe.2. Keeueerue Meyoeleerue ³eesi³e De#ejeuee NnmJe (ef ) Jesueebìer pees[tve FkeÀeje®es Meyo efuene:
efnje, Fefleneme, SefHeúe, #eef$e³e, ceefnuee, efJepe³e, ceefnvee, efvepe, efveU, ef®eJe[e, efoHe, HeeefCe, efoJeme, efkeÀjCe, Keefpeveoej,
ieefCele, keÀefJelee, efieOee[, ef®ekeÀì, efpeceKeevee.
Òe.3. NnmJe Jesueebìer ( ef ) DemeCeejs HegmlekeÀeletve Meyo MeesOetve efuene.
efnjJee, efHeJeUe, efjceefPece, efJeef®e$e, efce$e, DeeefCe, efove, HeÀeeflecee, ceeefj³ee, ef®e$ekeÀuee, efJeefJeOe, efJeþdþue.
5. Jesueebìer ( er) oerIe& FkeÀej (F&)
Òe.1. Keeueerue De#ejebvee oerIe& Jesueebìer ( er ) pees[tve De#ejs le³eej keÀje:
Le • er † Leer, He • er † Heer, j • er † jer, pe • er † peer, ye • er † yeer, ì • er † ìer,
³e • er † ³eer, Ke • er † Keer, Ie • er † Ieer, [ • er † [er, HeÀ • er † HeÀer, Je • er † Jeer,
ce • er † ceer, Ce • er † Ceer, Me • er † Meer, { • er † {er, ie • er † ieer, U • er † Uer,
le • er † leer, keÀ • er † keÀer
Òe.2. Keeueerue Meyoeleerue ³eesi³e De#ejeuee oerIe& ( er) Jesueebìer pees[tve F&keÀeje®es Meyo efuene:
Jeerj, Keerj, Heerþ, jeCeer, ceCeer, ceeleer, ojer, ®eeJeer, leerve, keÀUer, GMeerj, keÀJeer, keÀCeerme, keÀeMeer, keÀeUJeerì, Kepeerue, ie{er,
ieerlee, peerJeueie, ®eìCeer.
Òe.3. oerIe& F& Jesueebìer ( er ) DemeCeejs Meyo MeesOetve efuene.
keÀceeveerKeeueer, Pee[er, ceerìj, Jeerme, peeieer, ceeleer, HeesUer, Deepeer, HeeCeer, GMeerj, leerj, Jejleer, veoer, ceer, ìekeÀer, He#eer, HeekeÀerì,
yenerCe, jerU, ceeueleer, Hee®eJeer, Heeìer, ojer.
6. GkeÀej ( g) NnmJe (G)
Òe.1. Keeueerue De#ejebvee NnmJe ( g ) GkeÀej pees[tve De#ejs le³eej keÀje:
Le • g † Leg, U • g † Ug, pe • g † peg, ce • g † ceg, le • g † leg, me • g † meg,
ye • g † yeg, ue • g † ueg, %e • g † %eg
Òe.2. Keeueerue Meyoeleerue Heefnu³ee De#ejeuee NnmJe ( g ) GkeÀej ueeJetve Meyo le³eej keÀªve efuene:
PegjU, leguee, Iegye[, megleej, ngMeej, Hegpeejer, ®egvee, kegÀceej, ³egJeleer, Yeg³eej, vegkeÀmeeve, OegUJe[.
73
Òe.3. Keeueerue Meyoeleerue ³eesi³e De#ejebvee NnmJe ( g ) GkeÀej ueeJetve Meyo le³eej keÀªve efuene:
KegUKegUe, cevegkeÀe, megHeejer, yeengueer, megF&, HeengCee, ªCePegCe, yegOeJeej, HegÀie[er, ³egJejepe, [gie[gieer, yeemegjer.
Òe.4. NnmJe ( g ) GkeÀej Demeuesues Meyo HegmlekeÀeletve MeesOetve efuene.
HegÀueHeeKe©, Dee³eg<³eYej, cegKeJeìe, ³egieeuee, Heg{s, megboj, leeuegkeÀe, DevegYeJe, keÀyeglej, vegmelee.
7. GkeÀej ( t ) oerIe& (T)
Òe.1. Keeueerue De#ejebvee NnmJe ( t ) GkeÀej pees[tve De#ejs le³eej keÀje:
me • t † met, Je • t † Jet, j • t † ª, ³e • t † ³et, ue • t † uet, U • t † Ut,
keÀ • t † ketÀ, le • t † let, ce • t † cet
Òe.2. Keeueerue Meyoeleerue Heefnu³ee De#ejeuee oerIe& ( t ) TkeÀej ueeJetve Meyo le³eej keÀªve efuene:
letHe, Hetpee, Metj, otj, Hetue, ®etue, Oetj, yetì, HetÀue, OetU, cetþ, KetHe.
Òe.3. Keeueerue Meyoeleerue ³eesi³e De#ejeuee oerIe& ( t ) TkeÀej ueeJetve Meyo le³eej keÀªve efuene:
cepetj, YejHetj, cepeyetle, uee[t, yeeie[tve ceveeHeemetve, keÀepet, veelet, uemetCe, JeeUt, nUt, Pee[t.
Òe.4. oerIe& GkeÀej ( t ) DemeCeejs Meyo HegmlekeÀeletve MeesOetve efuene.
KetHe, DeOet, cebpetU, mebpet, cepeketÀj, nmet, keÀeHetme, efcevet, cnCetve, peiet³ee, nmet³ee, peHetve, efovet, Debpet, DeeþJet, met³e&, ìeketÀ,
efHeuet, jbieJet, yeepetuee.
8. $eÝ, #e, %e
Òe.1. Keeueerue Meyo Jee®ee Je efuene: efJeod³eeLeea mJele: keÀjeJes.
Òe.2. He#eer, ye#eerme, efMe#ee, DeHes#ee, ve#eeroej, De#ejs, ue#e, ueleeJe=#e, efvejer#eCe, efMe#ekeÀ, ue#eele, oef#eCe, J³eJenej%eeve.
9. SkeÀej ( s ) (`S')
Òe.1. Keeueerue De#ejebvee SkeÀej ( s ) pees[tve De#ejs efuene:
keÀ • s † kesÀ, { • s † {s, Ce • s † Ces, þ • s † þs, ì • s † ìs, Ke • s † Kes,
ye • s † yes, ce • s † ces, n • s † ns, Le • s † Les, o • s † os, ue • s † ues
Òe.2. Keeueerue Meyoeleerue Heefnu³ee De#ejeuee ( s ) SkeÀej pees[tve Meyo efuene:
Hesve, kesÀme, cesIe, osMe, Hesuee, jsIe, yesì, JesU, KesU, kesÀj, lesue, þsJe
Òe.3. ³eesi³e De#ejeuee ( s ) SkeÀej pees[tve Meyo efuene:
lejeCes, ³esTve, HeeKejs, MeeUsle, Heg{s, iesuee, Yesìleele, Mesleele, lesJe{s, cepes®ee, pesLes, ³esleevee.
Òe.4. ( s ) cee$ee DemeCeejs Hee®e Meyo HegmlekeÀeletve MeesOetve efuene.
IesT, Jesieeves, [yes, jsMcee, jbpeues, kesÀues, yemeues, keÀeJeUs, keÀHe[s, ve³es, Jesue, pecesue, Demes, les, ns, iesues, yeìeìs, He[ues,
ueeieues, FLes, SkeÀ®e, Dejs.
10. SskeÀej ( w ) (`Ss')
Òe.1. Keeueerue De#ejebvee SskeÀej ( w ) pees[tve De#ejs efuene:
n • w † nw, me • w † mew, Ce • w † Cew, %e • w † %ew, Þe • w † Þew, ì • w † ìw,
þ • w † þw, ye • w † yew, Me • w † Mew, ®e • w † ®ew, ce • w † cew, Le • w † Lew,
ue • w † uew, Oe • w † Oew, keÀ • w † kewÀ, HeÀ • w † HewÀ.
74
Òe.2. Keeueerue Meyoeleerue Heefnu³ee De#ejeuee ( w ) SskeÀej pees[tve Meyo efuene:
kewÀjer, ®ewve, cewvee, cewoe, mewefvekeÀ, Jewjer, Yew³ee, Hewmee, kewÀJeejer, HewjCe, HewþCeer, Lewceeve, yewue, yewþkeÀ, cewef$eCe, cewoeve, iewj, ®ewlev³e,
pewefJekeÀ, owefvekeÀ, vewJesÐe, HewÀueeJe, owJe, kewÀueeme.
Òe.3. ( w) cee$ee DemeCeejs Meyo HegmlekeÀeletve MeesOetve efuene.
Ssìoej, cewoeveer, kewÀjer, Hewmee, cewef$eCe, Jeiewjs, SskeÀe³euee, lewmes, meowJe.
11. DeeskeÀej ( es), DeewkeÀej ( ew ) Je DevegmJeej (`Dees' `Deew' `Deb')
Òe.1. Keeueerue Meyoeleerue Heefnu³ee De#ejeuee ( es ) DeeskeÀej pees[tve Meyo efuene:
[esUe, Keesìe, keÀesUer, ieesþe, Iees[e, Heesì, yeesj, PeesHe, ìesHeer, ceesþe, ceesokeÀ, yeesì.
Òe.2. Keeueerue Meyoeleerue Heefnu³ee De#ejeuee ( ew ) DeewkeÀej pees[tve Meyo efuene:
keÀewue, ceewpe, MeewkeÀ, Heew<e, ®eewkeÀ, [ewue, veewkeÀe, ®eewkeÀMeer, newo, keÀewlegkeÀ, Deew<eOe, ®eewkeÀesve, [ewue, Deewle, oewle, ceewve.
Òe.3. ( es ) ®eer cee$ee DemeCeejs Hee®e Meyo HegmlekeÀeletve MeesOetve efuene.
ieesUe, Dees{e, leesef®e, Lees[e, ®eesj, lees, oesIes, [eskebÀ, yejesyej, MeesOe, íesìb, iees[Oees[
Òe.4. ( ew ) ®eer cee$ee DemeCeejs Hee®e Meyo HegmlekeÀeletve MeesOetve efuene.
®eewkeÀesve Deewle Deew<eOe ®eewHesÀj ceewve
Òe.5. Keeueerue Meyo Jee®ee Je efuene: (DevegmJeeje®ee GHe³eesie veerì mecepetve I³ee.)
efJeod³eeLeea mJele: keÀjeJes.
Òe.6. Keeueerue Meyoebleerue ³eesi³e De#ejeJej DevegmJeej oîee.
mebiele, Heeb{je, meble, Jebove, keÀjbpeer, ueebye, Deebyeì, Gboerj, Debie.
Òe.7. kebÀmeele efouesueer De#ejs ³eesi³e peeieer Yeªve Meyo HetCe& keÀje:
DebOeej, ueJebie, Helebie, efuebyet, Deebyee, ceesmebyeer, ¬eÀceebkeÀ, ®eebieuee, pe³eefnbo, efkebÀcele, eflejbiee, meHeÀj®ebo, yeebyet, Þeerceble, {ieeb®ee,
pebieueele, yeeefµebies, mJe³ebHeekeÀ, keÀ[gefvebye, mebO³eekeÀeU,
12. yeejeKeæ[er
Òe.1. yeejeKe[er HetCe& keÀje: efJeod³eeLeea mJele: keÀjeJes.
keÀ keÀe efkeÀ keÀer kegÀ ketÀ kesÀ kewÀ keÀes keÀew kebÀ keÀ: %e %ee ef%e %eer %eg %et %es %ew %ees %eew %eb %e:
14. pees[e#ejs
Òe.1. Keeueerue pees[e#ejs le³eej keÀje Je efuene:
<ed • ì † <ì, ®ed • ³ee † ®³ee, od • Jee † Joe, þd • þs † þdþs, od • ce † odce,
Med • ®e † µ®e, kedÀ • j † ¬eÀ, jd • Je † Je&, ìd • j † ì^, ced • n † cn,
Ud • ³ee † È³ee, led • ve † lve, kedÀ • ³e † keÌ³e, Ied • ³ee † I³ee, ®ed • í † ®í
Òe.2.Keeueerue pees[e#ejeb®eer HeÀes[ keÀje Je efuene:
mJe † med • Je, <e& † jd • <e, ¬eÀ † kedÀ • j, lle † led • le,
od³ee † od • ³ee, ì^ † ì d• j, keÌle † kedÀ • le, N³e † jd • ³e,
c³ee † ced • ³ee, ®³ee † ®ed • ³ee, N³ee † jd • ³ee, C³ee † Ced • ³ee,
keÌkeÀer † kedÀ • keÀer, Jne † Jed • ne, [d[er † [d • [er, l³es † led • ³es,
75
þîee † þd • ³ee, keÌì † kedÀ • ì, yo † yed • o, vvee † ved • vee,
mlet † med • let, ìîee † ìd • ³ee, l³ee † led • ³ee, J³ee † Jed • ³ee,
y³ee † yed • ³ee, Uîee † Ud • ³ee
Òe.3. pees[e#ej DemeCeejs Meyo HegmlekeÀeletve MeesOetve efuene.
efJeod³eeLeea mJele: keÀjeJes.
efJeYeeie 2 - J³eekeÀjCe
1. veece
Òe.1.Keeueerue JeekeÌ³eeleerue veeces DeesUKetve DeOeesjsefKele keÀje.
1) efoJeMeer, mebpet, HeÀesve 2) vece´HeCes 3) efcevet, Iej, Mesleele 4) Iejele 5) mee³ekeÀue 6) cee³ee, HeekeÀerì 7) Deevebo 8)
ie³eeJe³ee 9) yeme 10) ®eebiegueHeCee 11) Deevebo 12) nlleer, ®elegjeF&, memee, HegÀìyee@ue 13) HeeCeer, Heelesu³ee, PeekeÀCe
14) [esUd³ee, megKe 15) o³eeUgHeCee 16) iejerye 17) cee³eeves, Heesmìceve 18) HeéceeefCekeÀHeCee 19) ceeueleer, ®elegjeF&
20) ueHeeíHeer, efMeJeCeeHeeCeer, TvemeeJeueer, KesU
Òe.2 Keeueerue JeekeÌ³eele efjkeÀec³ee peeieer ³eesi³e leer veeces efuene.
1) MeeUsle 2) Deebveo 3) keÀeieo, Ke[t, Hesefvmeue 4) ceewu³eJeeve 5) iebiee 6) yewue 7) Deeveboeves 8) Mesleele 9)
yewueeb®³ee 10) Deeby³ee®eer 11) yes[tkeÀ 12) {ie 13) mee³ekeÀue 14) yemeceO³es, Deeieiee[er 15) Yeepeer 16) Hee®eJeerle
17) HeéceeefCekeÀHeCee 18) Helebie 19) ceesþsHeCee 20) Deepeesyee, oeveMetj
2. meJe&veece
Òe.1. Keeueerue JeekeÌ³eeleerue meJe&veeces MeesOetve efuene:
1) let 2) Deecner 3) leguee 4) legcner 5) lees 6) leer 7) les 8) DeeHeCe 9) l³eeves
10) l³ee®³ee 11) efleves 12) Deecneuee 13) lees 14) let 15) l³eeves
1) lees 2) efleves 3) ceer 4) leguee 5) les
1) let 2) leer 3) Deecner 4) DeeHeCe 5) legcner
3. efJeMes<eCe
Òe.1. Keeueerue JeekeÌ³eeleerue efJeMes<eCes MeesOee Je efuene:
1) veJee 2) ceesþer 3) Gb®e 4) megboj 5) iees[ 6) ngMeej 7) Gb®e 8) iejerye 9) íeve 10) ie[o
4. efke´À³eeHeo
Òe.1. Keeueerue Meyomecetn Jee®ee. l³eebleerue efke´À³eeHeos DeesUKetve DeOeesjsefKele keÀje.
1) iesues 2) yeesuelees³e 3) Gþlees 4) jene³e®ee 5) efomeueer 6) peceueer
Òe.2. Keeueerue Meyomecetn Jee®ee. l³eebleerue `meb³egkeÌle efke´À³eeHeos' DeesUKee Je DeOeesjsefKele keÀje.
1) MeesOele nesles 2) GYee jeefnuee 3) Heenle®e jeefnu³ee 4) He[le®e neslee 5) ìeketÀ ve³es
Òe.3. Keeueerue JeekeÌ³eele efke´À³eeHeos Ieeuetve JeekeÌ³es HetCe& keÀje.
1) kesÀuee 2) efoues 3) Deens 4) Peeuee 5) cnCeleele 6) Demeleele 7) þsJee 8) keÀje
76
Òe.4 Keeueerue JeekeÌ³eele meb³egkeÌle efke´À³eeHeos Ieeuetve JeekeÌ³es HetCe& keÀje.
1) yemeues nesles 2) iesueer nesleer 3) KeeT Ieeueleele 4) efHeÀjle Deens 5) megª kesÀuee
6) ceole keÀjlees 7) ieesUe kesÀu³ee 8) kesÀuee Heeefnpes
5. efuebie
Òe.1 Keeueer efouesu³ee Meyoeb®es JeieerakeÀjCe keÀªve lekeÌlee HetCe& keÀje.
Heg.:
Heesmìceve, keÀeJeUe, YeeT, Deebyee, efce$e, HeÀesve, HeesHeì, µeslekeÀjer, Helebie, ceesj, HeÀCeme
m$eer.:
Jesue, µeeUe, yenerCe, efHeµeJeer, menue, kewÀjer, veoer, Jeerpe, ceOeceeµeer, yeme, keÀeWye[er, Fceejle.
veHegb.:
DeekeÀeµe, He$e, keÀHeeì, oej, cewoeve, ieeCes, efleefkeÀì, Ie[îeeU, HegÀueHeeKe©, HegmlekeÀ, yeokeÀ, penepe
Òe.2 Meyo Jee®ee Je efuebie yeouetve efuene:
1) cegueer 2) ceemlejerCe 3) yenerCe 4) m$eer 5) ceecee 6) osJeer 7) kegÀ$eer 8) yeeskeÀe 9) cewvee 10) JeeIeerCe
11) uesefKekeÀe 12) js[e
Òe.3 Keeueerue Hegefuuebieer veeceeb®eer m$eerefuebieer ©Hes efuene:
1) [e@keÌìjerCe 2) YeepeerJeeueer 3) cew$eerCe 4) ceekeÀ[erCe 5) OeesyeerCe 6) HeesHeìerCe 7) le©Ceer 8) oemeer 9) meKeer
Òe.4 Keeueerue m$eerefuebieer veeceeb®eer Hegefuuebieer ©Hes efuene:
1) yeeskeÀ[ 2) ieJeUer 3) keÀeWye[e 4) vej 5) Heg$e 6) yeeuekeÀ 7) efµe#ekeÀ 8) Iees[e 9) ceeUer
6. Je®eve
Òe.1 Je®eve yeouee.
1) Heeve 2) KesU 3) Helebie 4) HebKe 5) ìeÈ³ee 6) keÀceeveer 7) pees[îee 8) jbie 9) Heelesueer 10) Pee[
11) HeÀÈ³ee 12) Jemleer 13) ieeF&/iee³eer 14) {ie 15) Jeemejs 16) memee 17) Ke[d[e 18) HeJe&le 19) cegues
20) Deebyee21) OeyeOeyee 22) Dees{s 23) OejCe 24) keÀeWye[îee
Òe.2 Heg{erue veeceeb®eer SkeÀJe®eveer ªHes efuene:
1) efHeme 2) kewÀjer 3) yeeoueer 4) ef®e$e 5) keÀHe[e 6) keÀeJeUe 7) Jener 8) efµe[er 9) oeefievee 10) í$eer 11) veeJe
12) efHeµeJeer 13) ieeCeb 14) Heeìer 15) cesCeyeÊeer 16) Jeeì 17) Hewmee 18) mee³ekeÀue 19) Peje 20) Ie[er
21) keÀejbpes 22) ìsyeue 23) keÀHeeì 24) [esUe
Òe.3 Heg{erue veeceeb®eer DeveskeÀJe®eveer ªHes efuene:
1) oejs 2) µeeUe 3) efKe[keÌ³ee 4) Iejs 5) µesles 6) Helles 7) He#eer 8) ieeJes 9) ef®eceC³ee 10) HetÀues 11) veoîee
12) ceeCemes 13) menueer 14) HeeKejs 15) veU
Òe.4 Heg{erue µeyoeb®es Je®eve DeesUKee.
1) SkeÀJe®eve 2) DeveskeÀJe®eve 3) DeveskeÀJe®eve 4) SkeÀJe®eve 5) SkeÀJe®eve 6) DeveskeÀJe®eve 7) DeveskeÀJe®eve 8) SkeÀJe®eve
9) SkeÀJe®eve 10) SkeÀJe®eve 11) DeveskeÀJe®eve 12) DeveskeÀJe®eve 13) SkeÀJe®eve 14) DeveskeÀJe®eve 15) SkeÀJe®eve
Òe.5 kebÀmeeleerue ³eesi³e Meyo efuentve JeekeÌ³e HetCe& keÀje.
1) yemee 2) nesles 3) Deeues 4) cnCeeues 5) efveIeeues 6) Deeues 7) nesles 8) jeefnues
7. efJejeceef®evns
Òe.1 Keeueerue JeekeÌ³eele efJejeceef®evn Ieeuetve JeekeÌ³e Hegvne efuene.
1) DeHebie, Je=odOe J³ekeÌleer, ueneve cegues ³eebvee yemeceO³es yemeC³eeme peeiee oîeeJeer.
77
2) ’yeeF&, ³eeuee DeecejeF& keÀe cnCee³e®es?“
3) ceer veeleeU, F&o, efoJeeUer ³ee meCeebmeeþer YesìkeÀe[& yeveJeueer.
4) Pee[eHeemetve DeeHeu³eeuee HeÀUs, HegÀues, meeJeueer, ueeketÀ[ efceUles.
5) Deecner ueHeeíHeer, Kees-Kees, TvemeeJeueer, efke´ÀkesÀì Demes KesU KesUlees.
6) DeeHeCe menueeruee keÀOeer pee³e®es? 7) efovet, let keÀe³e keÀjleesme? 8) yemeves, jsuJesves He´Jeeme keÀje.
9) HeesHeì, keÀesefkeÀU, ef®eceC³ee, keÀeJeUs Demes efkeÀleerlejer He#eer Pee[ebJej yemeues nesles.
, ,
10) `Hewmes iesues kegÀþs? 11) `legce®ee yewue ceer keÀMeeuee IesT?
9. MegodOeuesKeve
Òe.1 Keeueerue Meyo MegodOe keÀ©ve efuene.
1) HegÀueHeeKeª 2) Deew<eOeer 3) LegF&LegF& 4) Ssìoej 5) veoer 6) efleves
7) jiebefyejbieer 8) lejerner 9) ceer 10) legPeer
Òe.2 efjkeÀc³ee peeieer keÀbmeeleerue MegodOe Meyo efuene~
1) keÀesWye[er 2) Pee[er 3) efHemeb 4) Heg{s Heg{s 5) DeeefCe 6) l³ee®eer
Òe.3 Keeueerue Meyo Jee®ee DeeefCe MegOo MeyoeJej (3 ) DeMeer KetCe keÀje.
1) cebpetU 2) iegCeiegCeCes 3) DeHeguee 4. yeeefMebie 5. HetÀue 6. leg[gbye 7. efvejKetve 8. ieesjiejerye
Òe.4 Keeueerue MeyoebHewkeÀer uesKeve efve³eceevegmeej Demeuesuee MegodOe Meyo DeesUKetve efuene.
1) ngleglet 2) Oeeefce&keÀ 3) Dee³eg<³eYej 4) efHeJeUmej 5) PegUPegU 6) jbieerle
7) ÒeeceeefCekeÀ 8) Jee$eì 9) HeJe&le 10) cebpetU 11) Jemeefleie=n 12) efoJeeUer
13) Deebyee 14) mJele:Meer 15) efKe[keÀer 16) efueefnuesues 17) He$ee®eer 18) efHeMeJ³ee
efJeYeeie 3 - Yee<eeY³eeme
1. meceeveeLeer& Meyo
Òe. Keeueerue Meyoebmeeþer meceeveeLeer& Meyo efuene:
1) Ieeiej 2) veslee 3) efvePe&j 4) #ecee 5) Heg$eer 6) cegueieer
7) cneleeje 8) DeMJe 9) Dee³eg<³e 10) meefjlee 11) Keie, efJenbie 12) íe³ee
2. efJeªodOeeLeer& Meyo
Òe. Keeueerue Meyoebmeeþer efJeªodOeeLeer& Meyo efuene:
1) peJeU 2) Deele 3) pegves 4) ceeies 5) ³esCes 6) íesìe,ueneve
7) DeeOeer 8) j[Ces 9) JeeF&ì 10) Gllej 11) Þeerceble 12) iejce, G<Ce
3. JeekedÀHe´®eej Je l³eeb®es DeLe&
Òe.1 Keeueerue JeekeÌ³eÒe®eejeb®ee DeLe& meebietve JeekeÌ³eeble GHe³eesie keÀje.
DeLe& JeekeÌ³e
1) efJeveJeCeer keÀjCes. efnmekeÀeJeuesueer ye@ie Hejle efceUJeC³eemeeþer mebpet iebg[ekeÀ[s ie³eeJe³ee keÀ© ueeieuee.
2) oceCes. [eWiej ®e{tve ceer LeketÀve iesueer.
78
3) iegbie DemeCes / obie DemeCes. ceer DeekeÀeMekebÀefoue yeveJeC³eele ceive nesleer.
4) keÀeceele iegbie nesCes. ceePeer DeeF& efoJemeYej IejkeÀeceele ie{tve peeles.
5) IeeyejCes De®eevekeÀ meceesj JeeIeeuee yeIetve ceePes Hee³e ueìHeìe³euee ueeieues.
6) iegHle iees<ì meebieCes, jnm³e meebieCes ceer ceeP³ee DeeF&uee meJe& iegefHeleb meebieles.
7) iee³eye nesCes, ve meeHe[Ces Hee®e efceefveìele ³eslees cnCetve meebieCeeN³ee efJevet®ee Hellee veJnlee.
8) Oev³eJeeo osCes cegK³eeO³eeHekeÀebveer ÒecegKe HeengC³eeb®es DeeYeej ceeveues.
9) ceeskeÀUe µJeeme IesCes. meieUe ie=nHeeþ Peeu³eeJej efcevetves ngMMe kesÀues.
4. cnCeer
Òe.1 Keeueerue cnCeer HetCe& keÀªve efuene.
1) De[uee njer iee{Jee®es Hee³e Oejer 2) keÀj veener l³eeuee [j keÀµeeuee.
3) Debieele veener yeU DeeefCe ef®eceìe IesTve HeU. 4) iee{Je cesueb DeesP³eeves Deved efµebie© cesueb nsueHeeìîeeves.
5. MeyoefmeodOeer
Òe.1 Keeueerue Meyoebleerue De#ejebJeªve DeLe&HetCe& Meyo yeveJee DeeefCe efuene:
1) jepee, yeeje, yeejele, peele, yeepee 2) veeuee, ceevee, meeuee, ceeuee
3) Je©ve, leeje, Jeve, leeve, jeve, leeJe, jeJe 4) Yej, Jej, ieej, YejJe, jJe
5) veeJe, leeHe, leevee, leeJe 6) keÀeUer, leUer, YeeUer, Yeele, keÀeleUer
7) keÀeìkeÀ, keÀj, keÀekeÀ, keÀmej, ìmej 8) cegUs, JeeJej, Jeej, JeeUs, leej
9) OeejCee, megOee, ceepe, Oeej, pej, ceeme, mej, megmej
6. pees[Meyo
1) `ÒeeCeoelee' ³ee MeyoeÒeceeCes Keeueerue Meyoebvee oelee pees[tve Meyo le³eej keÀje:
1) Devveoelee 2) keÀjoelee 3) pevceoelee 4) jkeÌleoelee 5) Oeveoelee 6) Jejoelee 7) peerJeveoelee 8) peueoelee
2) Keeueerue Meyoeb®³ee DeeOeer `Òeefle' Meyo pees[e:
1) ÒeefleJe<eer& 2) Òeefle#eCe 3) ÒeeflekeÀej 4) Òeefleefoveer 5) Òeefleceeme 6) Òeefleefyebye 7) ÒeefleHeeuekeÀ 8) Òeefle³eesefielee
efJeYeeie 4 - uesKeve efJeYeeie
2. keÀLeeuesKeve
SkeÀe pebieueele SkeÀ memee jnele neslee. lees KetHe peesjele HeUe³e®ee. l³eeuee HeUC³ee®ee ieJe&ner neslee. l³ee pebieueele SkeÀ
keÀemeJe megodOee jnele nesles. les KetHe nUtnUt ®eeuee³e®es. cnCetve meMeeves keÀemeJeeMeer HeUC³ee®eer Me³e&le ueeJeC³ee®es þjefJeues. pees
meJee&le DeeOeer leUîeeJej Heesnes®esue lees®e ³ee pebieueele jenerue DeMeer l³ee oesIeeble Hewpe ueeieueer.
keÀemeJeeuee ceeefnle nesles keÀer memee Me³e&le efpebkesÀue. HeCe lejerner lees Me³e&leerme le³eej Peeuee. Me³e&le megª Peeueer. memee
peesjeves OeeJet ueeieuee. keÀemeJe efye®eejs nUtnUt ®eeuele nesles. memee peesjele HeUt ueeieu³eecegUs lees keÀemeJee®³ee KetHe Heg{s Heesnes®euee,
l³eeves ceeies JeUtve Heeefnues. otjJej keÀesþs®e l³eeuee keÀemeJe efomeues veener. lesJne l³eeves SkeÀe Pee[eKeeueer efJeÞeebleer IesC³ee®es þjefJeues.
DeeefCe lees Pee[e®³ee meeJeueerle yemeuee Je iee{ PeesHeer iesuee.
nUtnUt ve Leebyelee keÀemeJe meMee peJeU Deeues. l³eeves meMeeuee Heeefnues Je les Heg{s efveIetve iesues. Lees[îee JesUeves meMeeuee peeie
Deeueer. Heenlees lees keÀe³e keÀemeJe meJee¥le DeeOeer leUîeeHe³e&¥le Heesnes®eues. leer Me³e&le keÀemeJeeves efpebkeÀueer.
79
6. Gleeje DeekeÀueve
Gleeje ke´À. 1 1) í$eHeleer Meent cenejepe ³ee jepeemebyebOeer GleeN³eele ceeefnleer efoueer Deens.
2) cenejepeebveer ieesjiejerye efJeod³eeL³ee¥meeþer Jemeefleie=ns keÀe{ueer.
3) cenejepeebveer peveles®³ee megKeebmeeþer DeveskeÀ ³eespevee meg© keÀsu³ee.
4) cenejepeebvee ngMeej, DeY³eemet, Je iejerye efJeod³eeL³ee¥efJe<e³eer leUceU nesleer.
5) cenejepe peveles®ee jepee ³ee veeJeeves Deepener DeesUKeues peeleele.
Gleeje ke´À. 2 1) Meem$eerpeerb®ee meoje, Oeeslej DeeefCe Heeb{jer ìesHeer Demee meeOee HeesMeeKe neslee.
2) l³eeb®³ee Helveer®es veeJe ueefueleeieewjer nesle.
3) Meem$eerpeer mJeeleb$³eemeeþer leg©bieele efMe#ee Yeesiele nesles.
4) ueefueleeieewjeRveer leg©biee®es efve³ece cees[tve Deebyes Deele DeeCeues ner iees<ì Meem$eerpeerbvee DeeJe[ueer vemeu³eecegUs l³eebveer
Deebyes KeeC³eeme vekeÀej efouee.
5) ueefueleeieewjeRveer Meem$eerpeerbvee leg©bieele Yesìe³euee peeleevee yejesyej Deebyes ueHeJetve vesues.
Gleeje ke´À. 3 1) neleerceleeF& veeJee®ee SkeÀ Metj Je o³eeUt Dejye mejoej neslee.
2) neleerceleeF&Jej l³ee®³ee ieeJeeMespeejer jenCeeN³ee SkeÀe mejoejeves nuuee kesÀuee.
3) neleerceleeF& SkeÀìe®e jeveele efveIetve iesuee.
4) Jejerue He´mebieele neleerceleeF&®ee ceesþsHeCee Je GoejHeCee efometve ³eslees.
5) ue{eF&le peveles®es KetHe vegkeÀmeeve nesles cnCetve neleerceleeF&ves Mespeej®³ee ieeJeeleerue mejoejeyejesyej ue{eF& kesÀueer veener.
Gleeje ke´À. 4 1) YeeT ìesuespebie Jee[îeele jenle neslee.
2) iejerye yeefnCeeruee yeesueeJeues lej DeeHeues efce$e DeeHeu³eeuee nmeleerue cnCetve l³eeves yeefnCeeruee pesJee³euee yeesueeJeues
veener.
3) yenerCe YeeJeekeÀ[s pesJee³euee iesueer Demelee l³eeves efleuee nekeÀuetve efoues cnCetve leer og:Keer Peeueer.
4) yeefnCeerves DeeUme ìekeÀuee, je$ebefoJeme keÀeceeuee ueeieueer. DeMee lejdnsves leer Þeerceble Peeueer.
5) yeefnCeerves keÀ<ìe®³ee keÀecee®ee Jemee Iesleuee.
Gleeje ke´À. 5 1) Gboerj SkeÀoce íesìe Je Yeuelee ®eHeU Demelees.
2) ceebpej melele l³ee®³ee ceeieeJej Demeles.
3) l³eecegUs l³eeuee FkeÀ[tve eflekeÀ[s, eflekeÀ[tve FkeÀ[s, Jej Keeueer OeeJeeJes ueeieles.
4) l³ee Gboje®es veeJe efcekeÀer ceeTme nesles.
5) Meer<e&keÀ - efcekeÀer ceeTme
________________ x ________________
80

Marathi Vyakaran and Lekhan STD 5

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Marathi Vyakaran and Lekhan STD 5

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Balbharati Regd. Licence No.

Based on the new syllabus

SHETH Publishing House

Òe.2. Ye • e • le † Yeele DeMee ÒekeÀejs Keeueerue Meyo efuene:

Òe.4. keÀevee (e) DemeCeejs Meyo HegmlekeÀeletve MeesOetve efuene.

Òe.3. NnmJe Jesueebìer ( ef ) DemeCeejs Meyo HegmlekeÀeletve MeesOetve efuene.

Òe.3. oerIe& F& Jesueebìer ( er ) DemeCeejs Meyo HegmlekeÀeletve MeesOetve efuene.

_______________ _______________ _______________ _______________

_______________ _______________ _______________ _______________

_______________ _______________ _______________ _______________

_______________ _______________ _______________ _______________

Òe.4. NnmJe ( g ) GkeÀej Demeuesues Meyo HegmlekeÀeletve MeesOetve efuene.

Òe.2. #e Je %e De#ej Demeuesues Meyo HegmlekeÀeletve MeesOetve efuene.

Òe.2. Keeueerue Meyoeleerue Heefnu³ee De#ejeuee ( s ) SkeÀej pees[tve Meyo efuene:

Òe.3. ³eesi³e De#ejeuee ( s ) SkeÀej pees[tve Meyo efuene:

Òe.4. ( s ) cee$ee DemeCeejs Meyo HegmlekeÀeletve MeesOetve efuene. pemes - jsIeele

Òe.2. Keeueerue Meyoeleerue Heefnu³ee De#ejeuee ( w ) SskeÀej pees[tve Meyo efuene:

Òe.3. ( w ) cee$ee DemeCeejs Meyo HegmlekeÀeletve MeesOetve efuene. pemes - yewue

_______________ _______________ _______________ _______________

_______________ _______________ _______________ _______________

Òe.2. Keeueerue Meyoeleerue Heefnu³ee De#ejeuee ( ew ) DeewkeÀej pees[tve Meyo efuene:

_______________ _______________ _______________ _______________

_______________ _______________ _______________ _______________

_______________ _______________ ______________ _______________

( b ) DevegmJeej Deb G®®eej oMe&efJelees.

Òe.6. Keeueerue Meyoebleerue ³eesi³e De#ejeJej DevegmJeej oîee.

Òe.3. pees[e#ej DemeCeejs Meyo HegmlekeÀeletve MeesOetve efuene.

Goe. met³e& † ³e& † jd • ³e

Òe.2. kebÀmeeleerue ³eesi³e meJe&veeces ieeUuesu³ee peeieer Ye©ve JeekeÌ³e efuene:

Òe.3. kebÀmeeleerue ³eesi³e meJe&veeces ieeUuesu³ee peeieer Ye©ve JeekeÌ³e efuene:

Òe.4. Keeueerue JeekeÌ³eele meb³egkeÌle efke´À³eeHeos Ieeuetve JeekeÌ³es HetCe& keÀje.

HegeÅuueieer veeces (lees) ðeereÅueieer veeces (leer) veHegbmekeÀefuebie veeces (les)

Òe.3. Keeueerue Hegefuuebieer veeceeb®eer m$eerefuebieer ©Hes efuene:

Òe.4. Keeueerue m$eerefuebieer veeceeb®eer Hegefuuebieer ©Hes efuene:

Heg{erue veeceeb®eer ªHes veerì Hene.

Òe.2. Heg{erue veeceeb®eer SkeÀJe®eveer ªHes efuene.

¬eÀ. ef®evn ef®evne®es

1. . HetCe&efJejece 1) efJeOeeve efkebÀJee JeekeÌ³e HetCe& 1) * ceer MeeUsle peelees.

2) yeeF& ³eeuee DeecejeF& keÀe cnCee³e®es

3) ceer veeleeU F&o efoJeeUer ³ee meCeebmeeþer YesìkeÀe[& yeveJeueer

4) Pee[eHeemetve DeeHeu³eeuee HeÀUs HegÀues meeJeueer ueeketÀ[ efceUles

5) Deecner ueHeeíHeer Kees-Kees TvemeeJeueer efke´ÀkesÀì Demes KesU KesUlees

6) DeeHeCe menueeruee keÀOeer pee³e®es

7) efovet let keÀe³e keÀjleesme

8) yemeves jsuJesves He´Jeeme keÀje

10) Hewmes iesues kegÀþs

11) legce®ee yewue ceer keÀMeeuee IesT

Keeueerue Meyo MegodOe keÀ©ve efuene.

Òe.2. efjkeÀc³ee peeieer keÀbmeeleerue MegodOe Meyo efuene.

Òe.3. Keeueerue Meyo Jee®ee DeeefCe MegOo MeyoeJej (3

3. DeHeguee DeHetuee 4. yeeefMebie yeeefMeie

5. HegÀue HetÀue 6. leg[tbye leg[gbye

7. efvejKetve veerjKegve 8. ieesjieefjye ieesjiejerye

Mejerje®³ee YeeieeJeªve le³eej Peeuesues JeekedÀHe´®eej:

2. cejeþer ceefnv³eeb®eer veeJes

3. Fbûepeer ceefnv³eeb®eer veeJes

10. Jeeod³eeb®eer veeJes

11. Yeejleer³e KesUeb®eer veeJes

12. efJeosMeer KesUeb®eer veeJes

13. mecetnJee®ekeÀ Meyo

14. HeeUerJe HeMeg - He#eer

16. ÒeeC³eeb®eer Iejs

17. He#³eeb®eer Iejs

_______ _ _ _______

_______ _ _ _______

_______ _ _ _______

_______ _ _ _______

_______ _ _ _______

_______ _ _ _______

_______ _ _ _______

_______ _ _ _______

_______ _ _______