Progymnasmata Latinitatis Sive Dialogi 1-Pontani

<36620141210018
<36620141210018
Bayer. Staatsbibliothek
243
655
.61
Ling. lat £ 26.cap

.
Ling.Latina,
Fram Progymn
. .
19.314.016 .
Colleg Joe Jes. Thonach.
17607.
JACOBI PONTANI
DE SOCIETATE JESU
PROGYMNAS-
MATUM
LATINITATIS ,
SIVE
DIALOGORUM
Volumen primum , cum Annotationibus

DE REBUS LITERARIIS
EDITIO NOVISSIMA
prioribus correctior.
Acceffit ex Codice Auguftano de Schola

fticorum , aliorumque ridiculis Farrago,
eodem Interprete.
A
BIBLIOTHEC
THIS REGIA
MONACENSIS.
CumPrivilegioCafareo & facultate Superiorum.

AUGUSTE VINDELICORUM ET CENIPONTI
Sumptibus JOSEPHI WOLFF, Bibliopolæ,
MDCCLVILL
FACULTAS
Reverendi Parris Provincialis S. J.

in Provincia Germaniæ Superioris ,
cum Privilegio Cæfareo .
um D. Jofephus Wolff , Bibliopola

Auguftanus , typis vulgare defide-
C
ret librum, cui Titulus : P. JACOBI
PONTANI S. J. Volumen primum , ego
GEORGIUS HERMANN , ejusdem Societatis
per Superiorem Germaniam Præpofitus
Provincialis , poteftate ad id mihi facta ab
Adm . R. P. N. Aloyfio Centuriono , uni-
verfæ Societatis Præpofito Generali, eidem
ad novam hanc editionem Facultatem im-
pertio fimulque communico Privilegium

Cæfareum , quo aliis Bibliopolis , atque
Typographis prohibetur , ne librum illum
citra confenfum Superiorum recudere , aut
intra fines S. R. I. inferre præfumant. In
cujus rei fidem has ei manu propria fubfcri-
ptas , & confueto officii mei Sigillo muni-
tas dedi, Biburgi 23. Aprilis 1756.
(L. S.)
GEORGIUS HERMANN.
INDEX
INDEX
PROGYMNASMATUM PRIMI
VOLUMINIS .
. Deductio pueri ad Magiftrum, & primum

examen. I
pag. 1
2. Confimile argumentum. 10
3. Euntes in ludum. 17
4. Tarde ludum petentes. 21
5. Redeuntes a Gymnafio 23
6. Excufatio abfentia. 32
7. Calami apparatio. 37
-8. Elementorum conformation 41
9. Ejusdem materia. .43
10. Orthographia. 48
11. Dimiffio improviſa. SI
12. Serus in ludum adventus 13
13. Silentium & attentio. 57
14. Suggeftio. 61
15. Abfentes. 62
16. Accufationes. 66
17. Petitio lufus. 72
18. Idem argumentum. 77
19. Ludus ex pacto conceffus. 82
20. Nox transacta. 87
21. Virga. 93
22. Colloquium in fchola. 97
23. Armafcholaftica. 99
X 2 24.11.
INDEX.
24. Invitatio Magiftri. 104

25. Ludimagifter defenfus, 108
26. Dies remiffionis. III
27. Emendatio fcriptionis. IIS
28. Diverfarumfcriptionum emendatio. 122
29. Leges. 131
30. Afcenfus. 139
31. Præmia. 144
32. Repulfam paffi. 148
33. Vacationes. 159
34. Studium in filvis ac nemoribus. 167
35. Mutatio calami. 172
36. Fruftratio petiti atramenti. 173
37. Ludendi poteftas recufata. 175
38. Comparatio nominum, verborumque conju-
gatio. 177
39. Explicationum repetendarum ratio. 180
40. Dieta alterna. 181
41. Interrogationes varia. 183
" 42. Amiffus & promiffus liber. 185
43. Auxilium & Confilium. 187
44. Charta in membrana infuta. 189
2 45. Nomenclatura. 191
46. Iterum Nomenclatura. 196
47. Exercitationes. 198
48. Temerariafufpicio. 201
49. Aftutia puerilis. 203
Jo. Somnus in Gymnafio. 205
31. Spes & metus ob certamen Scholafticum.207
12. Litigium. 209
3. Simplicitas, & lenitudo Magiftri. 211
$4. Hora produtta. 214
55.Pe-
INDEX.
55. Pecunia utiliter collocata. 216

56. Virtus in teneris. 218
221
57. Præceptor bonefta imperat.
58. Pueri multandi verberibus. 223
59. Litera Bellerophontis. 230

60. Mina. 232
61. Recitatio. 234
236
62. Repetitio.
63. Difputatio. 239
64. Concertatio fcriptionis. 241
65. Examen. 246
66. Auditiones. 249
67. Induftria difcendi. 252
68. Penfum diurnum . $257
262
69. Obfervator.
70. Formula petendarumfacultatum. 264
266
71. Certamen copia.
72. Cantus muficus. 279
-73. Grace litera. 282
74. Bibliotbeca. 290
75. Defcriptio Gymnafii. 296
299
76. Padagogi.
77. Præceptores . 304
78. Auctores Scholaftici. 309
79. Formulafalutandi atque valedicendi in con-
grelhanibas atque literis. 312
80. Cupiditas proficiendi. 318
81. Munditia librorum. 322
82. Academia. 324
83. Honores Academici 327
84. Depofitio. 334
85. Altio Latinitatis. 341
86. Li-
INDEX.
86. Litera Pythagoræ , feu bivium Hereulis.

351
87. Laudatio eruditionis. 372
88. Studia politioris Humanitatis. 384
89. M. T. Cicero. 395
90. Epiftola M. Tullii. 413
91. Rhetorica M. Tullii. 417
92. Orationes M. Tullii. 427
93. Philofophica M. Tullii. 437
94. Tres linguæ principès. 1 443
95. Hebræa lingua. 448
96. Græca lingua. 450
97. Latina lingua. 355
98. Solutapedeftrisquefcriptionis varietas. 458
99. Poeticafcriptionis varietas. 464
100. Actio fcenica. 47I'
PRO
314
PROGYMNASMATUM
LATINITATIS , SIVE DIALOGORUM

VOLUMEN PRIMUM.
PROGYMNASMA SIVE DIALO-

GUS PRIMUS.
Deductio pueri ad Magiftrum , & primum

examen.
PATER. MAGISTER. PUER.
ATER. Salute plurima doctorem te lite

rarum impertio. M. Habeo gratiam, vit
P
optime. Quid eft negotii, quamobrem me
velis ? P.Si non gravaberis parvam dare
operam mihi, paucis exequar, qua caufa ad te ac-
cefferim. M. Adverto animum. P.Ego germani
patris officium fecutus parvulum hunc, quem
cernis, filium meum honeftiffimis doctrinarum
.. ftudiis, & virtuti à primordio ætatis deditum ef
fe nimium quantum cupio. M. Laudabili, & ju-
ftiffimo atque præclariffimo defiderio incenfa
voluntas : quamprimum enim, & quam diutiffi-
me difcendum fapientes prædicant, quod nun-
quam perdifcitur, & proficit in perpetuum.Præ-
terea multum refert, quibus odoribus tefta re-
cens imbuatur. P. Eft vero ita,ut dicis.Hunc igi-
tur puerum (quod mihi, familiæque meæ felici-
ter eveniat) tibi in manum do, tibi committo,
tuæque mando fidei, natura ego fum, amore, cu-
Vol.I ra &
2 PROGYMNASMATUM LATINITATIS
ra & follicitudine tu illiparer efto. Tua inftitu

tione, ac difciplina probitatem,& intelligentiam
rerum (quanta quidem in iftam teneritudinem
cadit, adipifcatur. M.Certe quidem haud repu
gnanter in album difcipulorum ipfum retulero,
fi,ut eft in more pofitum ingeniolum ejus, atque
progreffum , quem in literis hactenus effecit ,
periclitatus ante fuero. P. Teneas licet folemne
tuum , & exquiras quodcunque tibi exquifito
opus videbitur. M.Age, mi fili, ede nomen tuum.
Pu. Mihi nomen eft Jacobus. M. Quotum agitas
annum? Pu. Hic opinor, nonus incipit. M. Ele-
menta conformare noftin'? Pu . Maxime : quan-
quam haud venuftiffime. M. Quid ? rudimenta
Grammaticæ num docte calles ? etenim in hoc
meogymnafio illa non traduntur: inftructum ab
iis venire ad me audiendum oportet. Pu . Spero
mefcientia comprehendiffe illas præceptiones,
quantum potuerim M.Cujus autem Grammati
ci erant illa tuarudimenta? Pu. Emmanuelis Al-
vari Lufitani. M. Emmanuelis ? Visné explorem
quam ftudiofe didiceris? Pu.Explora,fi placet.M.
Cedo,inflexiones nominum quot funt?Pu.Quin-
que.M.Hæc vox,fenfus,quota declinatione con-
tinetur? Pu.Quarta M.Quo cafu effertur? Pu.
Nominandi,generandi, vocandi fingulari: & rur-
fumnominandi, accufandi , vocandi multitudinis
numero. M.Bonus, cujus generis? Pu.Mafculini.
M.Certumne iftud habes? Pu Certiffimum. M.
Ejus fœmininum ? Pu.Bona.M.Neutrum? Pu.Bo-
num.M.Da comparativum ,& fuperlativum. Pu.
Melior,optimus . M.Cur non dicis,bonior, bonif-
fimus,
ZTEVOLUMEN PRIMUM.
fimus , perinde ut doctior doctiffimus? Pu.Dice-

rem vero, nifi effet anomalum, five inæquale, ut
illa quoque : malus, pejor, peffimus : parvus , mi
nor, minimus. M. Probe refpondet adolefcentu
lus. DehincPronominis definitionem recita. Pu .
Quod loco nominis pofitum, certam, finitamque
perfonam adfignificat. M. An emendate ficlo-
quemur: falvum te advenire gaudemus ? Pu.
Prorfus emendate. M. Undenam hoc intelligis ?
Pu.ExregulalV.M.Audiamus. Pu.Verbum per-
fonale infiniti modi, poftulat ante fe accufandi
cafum. M. Pernofco, & demiror egregiam ,fingu
laremque diligentiam tuam . Hanc fi in pofterum
fimiliter ad difcendum attuleris ( quod te factu
rum effe, mihi quidem dubitare in mentem non
venit ) promitto, ac recipio huic parenti tuo, te
hominem eruditiffimum venientibus annis eva➡
furum. P. Diligentiam quidem pueri in fpe opti
ma ponat Magifter. Ego item, quo minus illi cef-
fare , & focordia , atque defidia bonum otium
conterere fit integrum, curabo fedulo . Pu Igna
vusnon ero. M. Macte indole, fic facies,miJaco
be, & cras poftquam luxerit, cum libellis tuis , ar
misque fcholafticis ad fextam in ludum hunc
meum itare,Divis bene juvantibus, occipies. Tu
interim filium reduces domum : quem propter
ingenii bonitatem, & quam facile perfpicio, na-
turæ præftantiam multo commendatiffimum
nobis, chariffimumque fore credas velim . P.Li
beralis ifta, & humanitatis plena pollicitatio, vir
doctiffime , omnibus neceffitudinibus me tibi
obftringit. Bene vale. M. Et tu.
A 2 ANNON
PROGYMNASMATUM LATINITATIS
ANNOTATIONES.
Progymnafma, five Dialogus) Qui tyronesfuer

ciendis bellifimulacrisfeu ludicris quibusdam
certaminibus & umbratilibus pugnis ad ſerios
conflictus, atque advera prælia ineundaprius ex-
ercent,acpræparant:quique aliis in rebus & àrti-
busidemfaciunt, goyyμvasai & antecedentes il-
la , primaque exercitationes goyμváoμara di-
cuntur, verbum e verbopraexercitationes praex-
ercitamenta. Poffis etiam prolufiones appellare.
Egoitaque, cumjam inde usque ab initio laboris
mei progymnaften me effe optaverim , & ftudue-
rim , boc eft, adolefcentes , Humanitatis alumnos
latina lingua myfteriis initiare, & ad ejus in om-
ni vita ufum veluti bellicis quibusdam concurfio-
nibus præparationem ipfis adbibere contenderim ,
non incommode videbor boc quidquid eft, quale.
cunque eft fcriptorum meorum, nominale Pro-
gymnafmata. Quoniam autem in boc generefcri-
pturaDialogorum contritiffima eft appellatio,nec
noseam repudiamus . Doctorem literarum )Magi
ftros Grammatica nitidius , & bonoratius ita vo-
cabimus, voce nimirum generali, refpicientes ip-
fum nomen artisquod à literis ductum eſt : and TwY
γραμμάτων,quippe ἡ γραμματική , & proGramma-
ticis dictifunt literatores ; ut Sylla quidam apud
Catullum . Et Sueton . de illuftrib. Grammat. Ap-
pellatio Grammaticorum Græca confuetudine in-
1 valuit,fed initio literati vocabantur. Eodem re-
Spexiffe apparet M. Tullium 1. deOrat. Quis mufi-
cis, inquit, quis buicftudio literarum quodprofi-
seutur ii,quiGrammatici vocantur ,&c . ftudium
lite.
MTVOLUMEN PRIMUM. 5
literarum nominat Grammaticam. Idem alias

cumde Grammaticæ rebus loquitur, literas voca
refolet. DeOrat.3.fcribitliteras abAriftopbane
tractatasfuiffe. De Servio Sulpitio in Bruto. Sed
adjunxit etiam & literarum fcientiam, & lo-
quendi elegantiam.InPifonem : Quidnunc te, afi
ne,literas doceam?non opus eft verbis,fedfuftibus.
-Nondixi banctogam,quafum amictus:nec arma,
Scutum, aut gladium, & quæ fequuntur. Quiin
Academiishancfcientiamprofitentur,latina lin-
gua Profeffores audire volunt, & ipfiboc fe nomi-
ne afficiunt. Idneque falfo,quod omnes vident,re-
que injufte, quando Grammatici nomen boc fa
culo vilefcit, ac defpicitur. Et Seneca Epiftola
XCV. cuftodes latinitatis nuncupat. A pri-
mordio ætatis ) Propert. lib. 3. cleg. 4..
Me juvat in prima coluiffe Helicona juventa,
.
Mufarumque choris implicuiffe manus.
Sunteadem buic. Abadolefcentulo, abadoleſcen-
tulis,abineunte, aprima adolefcentia, ab insunte,
aprimaætate, ab initio ætatis, aprimis tempori-
bus atatis, a puero, apueritia, aparvulo, apuero
parvulo,apufillo, apauxillopuero,a tenerosa tene
ris, atenerisunguiculis, de tenero ungui, Horat.
quod Graci ἐξ ἀπαλῶν ὀνύχων. Nimium quantum
cupio) Immane quantum, nimium quantum, non
aliudfibi volunt, quam illa,fummopere, mirifice,
valde majorem in modum, & fimilia, Graci Jay
μαςὸνόσον, ἀμήχανον όσον, & c. mirabile quantum,
feu,mirabile admodum, difficile quantum,feudiffi
cillimum,feuvalde difficile, Cic. in Orat. Huicge
meriorationis afpergentur etiam fales, qui in di”
A 3 Ce
`cendo mirumquantum valent. Saluſt apudNoni-

um. Immane quantum animi exarſerunt. Horat.
Ode 27.1.1.Vino & lucernisMedus acinaces.Im-
manequantum difcrepat: Quam diutiffime ) Tam-
diu immorandum in ftudiis liberalibusfuadet Se-
neca,quamdiumelius agerenibilpoteft.Et tamdiu
difcendum eft, quamdiu neſcias, & fi proverbio
credimus,quamdiu vivas, epift.76.Idem dephilofo-
phia, qua laudatarum artium fons & parens eft,
epiftol, 72, cui nullum tempus fatis magnum eft,
etiamfiapueritia usque ad longiffimos bumania-
vi terminos vitaprotendatur. Quibus odoribus
teſta)Horat epiftol.2.1.2 . Quofemeleft imbutare-
cens fervabit odorem Testa diu . Quo carminequam
nibil verius, tam nibil pervulgatius. Geminum
buiceft, quodlegitur in 3 deFinibus defilioLuculli
puero. Sedinfici tamen debet iis artibus, quas fi,
dum eft tener combiberit, admajora veniet para
tior.Etquodex ejusdem HortenfioproducitNoni-
us. Ut qui combibipurpuram volunt, fufficiunt
prius lanam medicamentis quibusdam : fic literis
talibusque doctrinis ante excoli animos, & adfa-
pientiam concipiendam imbui ac præparari de
cet. Ariftot. 2. de moribus . & jumpov diapéger To
έτως ἤ ἔτως εὐθὺς ἐκ νέων ἐθίζεσθαι, αλλά παμπολὺ
µãñor de Tomav ; Nonparum refert,fedper mul
tum, utrumfic, an fica pueris affuefcamus imo
vero totum ineo pofitum eft.Addamus &Fabium.
Natura, inquit, tenaciffimifumus eorum, qua
rudibus annis percepimus utfapor quo nova im
buas durat:neclanarum colores,quibusfimplex il-
lecandormutatus eft,eluipoffunt.lib. 1.
c.1.Huo
pertio
VOLUMEN PRIMUM.
pertinent canes Lycurgi, diffimili ratione educa-

ti. Plutarch. de liberis educand. Quod mihi fa-
miliæque) Cic.1.deDiv. Nequefolum deorum vo
ces Pythagorai obfervabant,fedetiam bominum,
quæ vocant omnia, quæ majores noftri quia vale
re credebant , idcirco omnibus rebus agundis :
Quod bonum , fauftum, felix, fortunatumque
fitprafabantur. Varro 1. s.deling. Latin. Ubi
noctuin templum cenfura aufpicatur, atque decœ-
lo nuntiatum erit: præconific imperato. ut viros
vocet. Quod bonum, fortunatum, felix, faluta-
reque fit populo Romano Quiritium, Reique pu
blicapopuli Romani Quiritium, mihique, colle-
gaque meo,fidei, magiftratuique noftro, & e. Li
vius l. 1. Quod bonum, fauſtum,felixqueft, in
quit Quirites regem create. Idem. Quodbonum,
fauftum, felixquefiepopulo Romano ac mibi vo-
bisque Albani's Taliafunt apud Plautum. Au-
lul. Diibenevertant. Ibidem: Quares bene ver-
tatmibique, tibique, tuæquefiliæ. Et Capt
. Quæ
res bene vertat mibique, meoquefilio, vobisque.
Et Trin. Uxor venerare, ut nobis bæc habitatio
bona, faufta, felix,fortunataque eveniat. Virg.
eclog.g. Hosilli, quod necbene vertat, vittimus
bados. Liv.1.7. Quodbene vertat, caftra Alba-
nos Romanisjungerejubet. Cicero pro Muræna.
Idem egoprecatus fum , ut ea resfaufte,feliciter,
profpereque eveniret. Fuit & bacapud veteres
præfandi ratio Jeos, Jeds, ut exPaufaniarecitat
Rhodig. 1. 1. c. 2. Solemne tuum) Tenere,ferva
refolemnefuum, eft tenere inftitutum ac movem
fuum.Cicer.adAttic. l. 7.epift. 6. Tantum igitur
▲ 4 no /trum
noftrumillud folemnefervemus, ut ne quem istue

euntem fine literis dimittamus. Mihi nomen eft
Jacobus) Quatuor modis prifcos Latinos in pro-
prio nomine indicando afos invenio. Dicebant
enim.Eft mibi, eft illi nomenFabius, Fabii, Fabio.
Qui quidem tres modi in vulgus noti funt fatis,
quartus nonaque, accufandi cafu nimirum.Liv.l.
1.cuiparentes Afcanium dixere nomen.Eodemli-
bro: LuciumTarquiniumPrifcum edidere nomen.
Gellius quoque 1. 15. c. 29.fateturbanc novamfi-
W
guram effe, adducitque ex annalibus Pifonis boc
xemplum. L. Tarquinium collegam fuum, quia
100 Tarquinium nomen effet, metuere : eumque orat,
utifua voluntate Romam contendat. Hocperin-
de eft , inquit, tanquamfi ego dicam.mibi nomen eſt
f Julium. Virg.3. Æneid .Eneadasque meo nomen
de nomine fingo.Quafi dixerit : imponoillis nomen
neadas.Serv.in 1.Æneid. Dicimus eſt mibi no-
men Cicero, Ciceronis, Ciceroni, Ciceronianum.
Quotum agitas annum?) Verbum agitare, Sallu-
ftiusin orebabet quam fapifhme. Vitabominum
finecupiditateagitabatur. Agitabaturmagis ma-
gisque indiesanimusferox.Beneficiis magis quam
metu imperiumagitabant. Gaudium atque lati-
tiam agitabant. Multa agitanti nibil proceffit.
Rempub.agitavere. Cumpræceptapatrismei agi-
tarem. Quamente agitavi. In hoc meo gymna-
fio) Locainquibus nudi luctarentur, fefeque exer-
cerent,dictafuntgymnafia waga rò yuμvew nudo.
Ipfa exercitatiopalestra. Placuerunt deinde illa
locapbilofopbis,in quibus difputationes fuas babe-
recœperunt,quod etiam 2.de Orat.teftatus eft Cice-
10.
VOLUMEN PRIMUM.
ro. Nuncproquibuscunque locis addocendas lite-

ras deftinatis ifta vox capitur. VenientibusAñis)
Hor.ad Pil. Multaferunt anni venientes commo-
dafecum. Multa recedentes adimunt. Veniuntan-
ni dum ad ævumjuvenile vivendo progredimur :
recedunt dumadfenectutem tendimus. Seu, anni
›venientes funt ab infantibus usque admediam, &
virilem atatem:recedentes,avirili ætateadfepul
* chrum.Quo minus illi ceffare) Cic.i.denat.Deor.
Profecto Epicurus quafipueri delicati,nibil ceffa
tionemeliusexiftimat. At ipfi tamenpuerietiam
cum ceffant, exercitatione aliqua ludicra dele-
tantur. Poftquam luxerit) Simul atque calum
&
albefcerecœperit. Seu, ut Caf.1.de bello civili, al-
bente cælo, & l.4.de bello Gall.orta luce Cumpri-
mum dies orta fuerit. Primum auroranovacum
Spargit lumine terras. Cumfolortusfua luce con-
·
veftit,acperfundit omnia. Dum rofeafacefolin-
ferret luminacælo:quafunt Lucretii.Cumprima
lace,diluculo,primo diluculo, Hæc omnia volunt,
lucere, diem, inquam,ac lucem effe . Cic.proSex.Ro-
fcio. Occifus eft a conarediens. Nondum lucebat,
cumAmeriafcitum eft. DeDiv.l.2. Ubi lucere ca
piffet. Epift.4. lib.15.expedito exercitu ita nou
iterfeci,utad3.Id. O& ob.cum lucefceret,inAma-
num afcenderem. Catull.adCalvum. Namfilux-
erit,adlibrariorum curram ſcrinia.PlautusMili-
te.Priusquam lucet,adfunt. Apud bunc, & Teren
tium crebro legas, lucet boc, lucefcit boc: fubaudi
endumcœlum,aut intervallum, quod inter cæleftes
orbes, terrarumque fola interjectum eft ,quoddigi
to videntur oftendiffe: utproinde illud, boc, desxri-
AS više
10
ΤΟ PROGYMNASMATUM LATINITATIS
nws accipiatur. Divis bene juvantibus) Livia-

4
num. Ennius dixit : cum magnis diis volentibus.
Profert Cic.1.deOffic. Sic.Plaut.Perfa.Gellius l.
18.c.1o. cum diis benevolentibus. Vulgariafunt
illa,Deo favente, Deo annuente .Jac . Apoft.cap 4.
Chriftianosbene ominari docet inbunc modum.eav
ὁκύριος θελήσης, ζήτομεν, κ ποιήσομεν τοῦτο ,ἤ ἐκεινο.δὲ
Dominus voluerit,vivemus,&boc aut illudfacie-
mus.InXenopbonte iſta paffim accurrunt.our Dew,
σὺν τοῖς θεοῖς, εἰ θεὸς θέλη, θεῶν συν θελόντων, θεῶν
λέων ὄντων, εἰ θεὸς μὴ βλάπτη , εἰὁ θεὸς μὴ ἐναντιοῦτος
PROGYMNASMA SECUNDUM,
Confimile Argumentum.
MATER. PUER. LÜDIMAGISTER.
Mater. Narciffule, agedumn, coopertus palliolo

tuo actutum fequere me.P.Qua conceffura
es mater ? M. In locum perjucundum , perque
amoenum, & falutarem. P.In hortum ? M.Etiam,
in hortum ibimus.P.Tollam ergo mecum corbu-
Jam meam ad poma, & flofculos colligendos. M.
Non opus iftis corbulis ad hæc poma, atq; ad iftos
flores, ejus de quo loquor hortuli afportandos :
move te ocyus . P.Non intelligo, mater, quorfum
meductura fis. M. In fcholam ad Magiftrum te
ducam: fili! ibi latinitatis tyrocinium pones, po
fteaquam intra domefticos parietes a pædagogo
usq; ad hoc temporis legere, & formas literarum
quoquo modo confcribere doctus es. P.Hei , nolo
in fcholamitare. M. Cave fis malam rem, debes
velle,quæ pater & ego volumus . P. Virgas perti-
mefco, quibus me Præceptor affiduiffime tactu-
rus
VOLUMEN PRIMUM. 11
rus eft. M. Netimueris,mitiffimus atque leniffi-

mus homo eft, puerosque dociles, ac dicto audi-
entes amat unice: nec eos digito attingit. P.Mif
fum me fac ifto anno : in fequentiquod conftitu-
tum habes,tranfige.M.opprime os, & fequere.P.
Sequor. M. Hem ,illæ funt ædes , illic eftGymna-
fium, quo maturo pergere. AtipleLudimagiſter
eccum prodit foras.Cum proxime accefferimus,
primum nudato capite inflecte aliquantum ge-
Dua : deinde dextram manum tuam ofculatus ei-
dem porrige.Aftabis autem folo fixos tenens oc-
culos, & quam modeftiffime,placidiffimeque ad
interrogata refpondebis. P. Ut jubes mater. L.
Salve bona fœmina cum iftoc parvulo tuo. M.
Salve multum vir literatiffime. L. Tuane ifthæc
foboles? M. Mea, Deo fint laudes, cui in acceptis
refero. L.Quid venis?in meamne fidem acpote-
ftatem permiffura filiolum tuum ? M. Eapropter
huc me afferosmiDómine, & te per illos quos ip-
fe genuifti liberos, rogo atque oro, inftitue mihi
hunc puerum literarum atque morum præcep-
tis,pro eo ac confueviftidiligenter. Pretium tibi
large cumulateque perfolvam : & ille qui omni-
bus omnia muneratur Chriftus , majoribus te
præmiis in cœlo dignabitur.L.Ita fpero quidem .
Tibi autem affirmo,me in ifto puerulo informan
do nullam laboris partem prætermiffurum. Hoc
porro fidelis, ac piæ matris eft munus, quo tu
perfungeris modo : optare fcilicet & curare fuos
erudiri liberos:nemanferint literarum imperi-
ti atque rudes , haud minus differant à doctis,
quam arbores infructiferæ à fructiferis, equi in-
domiti
domiti à domitis , & a vivis mortui. Qui vocare ?

miparvule. P. Narciffus. L. Conveniunt rebus
nomina fæpe fuis. Perquam fcitus puer natus eft
tibi, & præfagumipfi nomen indidifti. Vifura es
aliquando hunc virtute , & fapientia florentiffi-
mum. Deum quæfo, ut vitæ tuæ fuperftes fit. M.
Idem ille faciat, ut huic formæ mores confimiles
fint, aptæque membrorum compofitioni & colo-
ris fuavitati præclara animi fpecies olim , pul-
chritudoque refpondeat. L. Jamne legere nofti,
Narciffe? P.Novi. L.Et ducere literas? P.Ita. L.
Lege quod typis impreffum cernis in hac pagi-
nula P. Cum & contra voluntatem meam,& præ-
ter opinionem accidiffet ; ut mibi cum imperio in
provinciamproficifci neceffe effet, in multis & va-
riis moleftiis, legationibusque meis bæc una confo-
latio occrrrebat,quod neque tibi amicior.L.Suffi
cit,perfecte legis Libenterne frequentabis fcho-
Jas? M. Permetuit virgas Domine, ut pueritia
imosfert:alioqui non invitus difcit. Veruntamen
in hoc metu illum effe haud inutile eft. L.ONar-
' ciffule,habe bonum animum. Nififueris incredi-
biliter turbulentus & fegnis(quod mimme futu-
tum credo ) nihil grave patieris : fed primum
apud me amicitiæ locum tenebis, difputatorum
duces familiam: fedebis loco primario, & quam
fæpiffime bravio potiere. Nee me defectura eft
pomorum,ficuum, amygdalorum, & facchari co-
pia, unde crebra fedulitati tuadem munufcula.
Tu,matrona,cures licet,ne dominimium lufibus
vacet inter coævulos fuos ; neve mulierum, an
cillarum blandimentis abftrahatur aftudiis.Pro-
videas ,
VOLUMEN PRIMUM. 13
videas, ne abfita fchola, nifi forfitan morbo te-

neatur. Progreffus plurimum impedit abfentia.
M.Scilicet ita res eft.Satis contente illum habeo:
neque finam,ut abfit a gymnafio. L.Emes libellos
illi ad hanc fcholam neceffarios, & in diebus pau-
cis inludum mittes.M.Etiam. L.Vale. M.Com-
munis ille omnium magifter & imperator Deus
te noftræ juventutis moderatorem lectiffimum,
longiffimo tempore vivum ac fofpitem præftet.
ANNOTATIONES.
Quæfitum eft a doctis, quo tempore literis tra-
Qualitum
foret puer. Summus illejuventutis
moderator Quintil. etiam ante feptimum ætatis
annumidfieri oportere cenſet. Cur, inquit, non
pertineat adliteras, quæ ad mores jam pertinet ?
Chryfippus,ut idemfcribit,cum nutricibus trien-
nium daret, etiam tum ab illis iufantiam optimis
inftitutis informandamjudicavit. Lege cateral,
1.c.1. Aliaponitur quæftio:majorene cum fructu
interparietes domefticos, anforis inſchola, in ce-
lebritatecoavorumcondifcipulorumque erudian-
turpueri. Complures, &fanequamidoneas ratio-
nes idem Quintil.affert l.2.c.2.quamobrempubli-
ce docendi videantur, & aliudfentientes refellit.
Tertio loco quæripoteft, ecquidextrafinespatria
inftitutionis caufa mittendifint. Hac de re legen-
dusMapbausVegius l.2.c.3 . Cujus præterea confi
lium eft c.2.ejusdem libri, ne fubito multo difcen-
di labore obruantur ingenia puerilia: quando nec
aratores, nec equorum domitores idfaciunt: illi
dum juvencosjugo, bi dum equulos frano affuefa-
ciunt.Eadem ante ipfumQuintil.cujus eft illa om➡
nibus
nibus notiffimafimilitudo de vafculis anguftioris,

quæfuperfufambumoris copiam refpuunt, fenfim
autem influentibus, vel ètiam inſtillatis complen-
ne Mcipiturboc quoqueprudenter a Mapbæo:
tur.
ne Magiftri pueros affiduo in fcholis cum cæteris
morari cogant:fedſpectatores magis, quamdiſci-
pulos effepatiantur. Sicut vinitores periti novel-
las vites nonfolent multum extendere, quo vinum
proferant,donec inftirpem robuftiorem fuccreve-
rint. Denique de officio Doctorum necpauca, &
perutilia differit l.2.c.7.8.9.10.fparfim nonnulla
etiamQuintil.l.1.& 2. Tacturus eft) Quam Gra-
> ci μéwow & hárrwow, Latini imminutionem, &
extenuationem dixere:per quamfe tetigiffe ajunt,
quidictofactovegraviter quempiamlæferunt, aut
durius etiamverberarunt.Ter.Eunuch. Quopacto
Rhodium tetigerim in convivio. Ideft, dicto acu-
leato vulneraverim. Catullus velut prati ultimus
flos prætereunte poftquam tactus aratro eft. Pro-
pertius libro 2. elegia 34.
Mejuvet æternis pofitum languere corollis :
Quem tetigitjau certus ad offa Deus.
Ufurpatur item tangere pro fallere , fraudare ,
circumvenire, decipere. Plaut. Epid. Iftis adeò te-
tigi te triginta minis. Et Pfeudol. Si neminem
alium potero, tuum tangam patrem. Siculus eft
verbo, ferire, Terentius. Phorem. Getaferietur
alio munere Eapropter huc me affero) Ter. And.
Haudaufpicato buc me attuli. Id eft,buc veni,buc
acceffi,bic meftiti.Contrarium,aufer te hinc,abi,
difcede. Cic.adTirfimiliterlocutus eft : Ut teLeu-
cadem deportares. Quomodo & Sophocles Antig,
VOLUMEN PRIMUM.
σὺ μὲν κομίζεις ἂνσεαυτὸν εἰ θέλεις.Perillos, quosipfe

genuifti ) In obteftationibus , & obfecrationi-
bus nominabant , aut res magnas, aut iis charas
quos obfecrabant. Cic. pro Quintil. Obfecravit
perfratris fui mortui cinerem, per nomen pro-
pinquitatis,per ipfius conjugem & liberos Plaut.
Capt. Per deos atque bomines ego te obteftor He
gie, Ne tu iftunc bominemperduis. Ibid.
Hæcper dextram te dextra retinens manu ,
Obfecro,infideliormibi nefias,quam egofum tibi.
Pretium tibi large diary, minerval. Large au-
tem,digniffimi enim bi operarii mercedefua. Sed
reperiuntur, quibus Magiftri nimis grande mi-
nerval exigere videantur, quique mille denariis
mancipium,autjumentum malint emere. Emant,
& fibibabeant duo feu mancipia, ſeu júmenta, ut
refpondit Ariftippus cuidam . Plutarcb.del . educ.
Equi indomiti a domitis) Ariftippi eft,quipræter-
ea interroganti, quanam re melior effet evafurus
fi eum inftituendumliteris curaret:ut nibil,
filius ,
aliudinquit, certe in theatro non fedebitlapis fu-
perlapidem.Quodfequitur de vivis & mortuisin
dialogo ,protulit Ariftoteles.Lege quod typ's im
preffum) Cumpueri docentur legere, audienduseft
Quint.cujus bac funt verba. Incredibile eft, quan
tum moralectionifeftinatione adjiciatur. Hinc
enim accidit dubitatio , intermiffio , repetitio ,
plusquampoffunt audientibus : deinde cum erra-
runt, etiam iis quæjamfciunt diffidentibus.Certa
fit ergo inprimis lectio, deinde conjuncta, & diu
lentior, donecexercitatione contingat emendata,
velocitas. Familiam duces) Qui in re aliquapri-
mam
16PROGYMNASMATUM LATINITATIS
mam merentur laudem primumque locum obti-

nent, ii ducuntfamiliam. Tralatio ab his, qui,
quodpoteftate, aut bonore, autfcientiapræftant,
cæteros ducunt,& comites habent. Muran.l.4.c.
17.Man.inCic.epift.5.1.17 . Quint.l.1.c.2.ducere
claffem. Cic. in Pbil. ducere ordinem . Pomorum,
Ficuum )Degenere & inflexione vocabulificus,lege
Vallam l.1.c.4.Legitur etiamficulus ,profructu apud
Plaut.Sticho,Meminit bujus morisHor.fat....
---- ut pueris olim dant cruftulablandi
Doctores, elementa velint ut difceréprima.
Qui bujusmodicrufta & cruftulaparans, coqui &
artifices cruftarii & cruftularii dicuntur, Kůs
helbacher. Plato inl.7.deRepubl.non vi cogi pue
ros ad difciplinas, fed lubentes potius invitari
vult:ut appareat,adquod quisquegenus ftudiorum
naturafitidoneus. Veruntamen non debent iidem
Temper,& fecundiquidemflare venti. Nunc pluit,
& claro nunc Jupiter atberefulget. Mulierum,
ancillarum) Salluft.Jugurth.Cum interimHiem-
pfal reperitur, occultans fe in tugurio mulieris
ancilla. Omnis ancilla mulier, non quævis mulier
Ancilla. Ter.Andr. Mirum vero, impudenter mu-
lierfi faciat meretrix. Plaut. Menæch.fraterge-
minusPan. Lapisflex. Caf.l.3.de bello Gall.digi-
tuspollex. Ibid.bomo adolefcentulus, Hujusmodi
apudciaficosfcriptoresfunt, terra Gallia, terra
Italia, terraGræcia, terraCampania, & alia. In
diebus paucis)Idemprorfus valent, in diebuspau-
cis,paucis diebus, intra paucos dies. Ter.And. In
diebuspaucis.quibus bæc actafunt, vicina bæc mo-
ritur.Cic.epift.7.l.1.paucis enim diebuseram mif-
furus tabellarios domeſticos. Carull, Ca
VOLUMEN PRIMUM. 17
Canabis bene mi Fabulle apud me
Paucis , fi tibi Dii favent , diebus.
Propert. lib. 2. eleg. 19.
Tu quoties aliquid conabere , vita memento
Venturum paucis me tibi luciferis.
PROGYMNASMA TERTIUM. '
Euntes in ludum.
ANTONIUS. MARCELLUS.
Antonius. Securusne, & timore expeditus in

phrontiſterium vadisMarcelle? M. Quid tibi
ifta percunctatione vis ? explica dum, non enim.
fatis intelligo.A.Fabor ergo apertius . Contexui,
fti epiftolam,quam a nobis hodie requiretPræce-
ptor? M. Contexui, & defcriptam porto mecum .
A.Præcurrit alacritas tua, meam tarditudinem .
Quanquam haud ita pigritia me, ut charte pe-
nuria, qua premebar, remorata eft, fecitque, ut
meam non totam defcripferim : ferius quippe
adeptus fum papyrum. M.Quid a& turus,fipopo-
fcerit?A.Dum veftras emendat, interea quod re
liquum eft,nullo negotio defcribam - Hoc concef
furum mihi fpes eft:fiquidem aliis alias conceffit,
M. Oftende lis tuam fcriptionem. A. Hem. M.
Quam fœde tu componis literas? gallinam fcrip-
fiffe arbitror. Quam item vacillant verfus ? A.
Dummodo legi queat fcriptura, parvi duco, tri-
ftia fint, an læta, pulchra vifu, an deformia ele-
menta: verfus ad amuffim nequeo dirigere,
quantumvis coner. Atqui non tam valde utra-
que laude mihi anteftas. M. Judicium cœeci. A.
Alicer doceat mePræceptor, fiipfi difpliceo cum
Vol. 1. B iftis
1
iftis illepidis, invenuſtisque characteribus . M.
Abhorrentiſtæ partes ab ejus munere. A. Atun
de difcam tandem? Quid tu nunc mihi auctor es?
M. Aliquem peritum adolefcentem pacta pecua
nia conducant parentes tui, quem hanc ad rem
magiftrum capias. A. Attamen doctrina quoque
fpectati & clari homines plerumque infcite, &
indecore efformant figuras iftas. M. Dici aliter
non poteft : verum non idcircò funt docti : & ta
menmultiillorum decenter. A. Parentes mei
(quod vitium fenectus affert) attentiores funt
adrem,quam fat eft: defraudant genium fuum :
vereor,ut illis perfuadeam . M.Adhibe procura-
toremMagiftrum, cujus unum verbum huc plus
valebit, quam centum tua. A. Rogabo, ut hanc
mihi opellam furripiat. M. Cæterum , quæ heri
explicata funt in Cicerone, fi te forte nomina-
verit, poterisne repetere ? A. Nifi ipfemet
opiculetur, parum bene : oblitus enim fum quo-
rundam, & quem domi interrogem, habeo præ-
ter parietes neminem . M. Hærenti fubveniet :
Ego infuper, quoad ejus facere potuerò, tibi
opem feram. A. Mi optime Marcelle. M. Spon-
den' te mutuum facturum effe mecum, fi in
eodem luto hæfitavero ? fi neceffitudo poftula
verit. A. Spondeo firmiter. M. Salva res eft.
ANNOTATIONE S.
Timore expeditus) Quemadmodum apud pro-

batos fcriptores legimus curis expeditus &
euvis expeditis, curisfolutus & folutis, folvere
animum cura, folvere curam, ita licebit dica
mus
VOLUMEN PRIMUM.
mus , timpre expeditus , timore expedito , & c.

Poffunt etiam pronomen accufandi cafu, & præ.
pofitio interponi. Expedirefe ærumnis, expedi
re fe ab occupationibus. Dicimus item expedire
negotium, nodum, & e. In Phrontifterium) a
Ogovriw, cogito, meditor, commentor, deflecti
tur, Peovrishgiov, locus ad commentandum, me♣
ditandum, cogitandum. Locus nempe, in quo co-
gitationes & fenfa noftra explicamus , atque ad
audientesproferimus. Accomodatur adfcbolam
ibi fiquidem Magiftri difcipulis fua , & aucto
rum quos interpretantur , cogitata mentemqué
explanant. diduokakelov quoque dici poteft, a do-
cendo : διδάσκω, namque eft doceo, χολὴ er otium
& ceffatio. Hinc fchola, quod a cæteris negotiis
omnibus vacui atque libèri, in ea unis tantum
ftudiis impertiri nos debeamus. Eodem vocabu
lo difputationes , & controverfia inter doctos
agitata, & quæftionum denique non levium tras
dationes fignificantur. Gellius cap. 26. lib. 1.
diatribam nominat , græca item voce i ob ſtu
dium fcilicet, operamque liberalëm, qua tempus
difcendo atque audiendo confumimus Latine aus
ditorium, Sueton. Item ludus, quoniam genera-
tim locus, in quo quis exercetur,fic dicitur: Lu
dus gladiatorius, ludus muficus, ludus fidicinus
ludus palestra. Ac merito quidem ludus, quan-
do , ut 3. Off. Cicero ait , difcendi voluptas po-
tius eft, quam labor. Addimus interdum, lite
rarius. Hinc ludum aperire. Cic. 1. Tufc. lo
quens deDionyfio : quod parum latine quidam &
profefionemfufcipere. Gallinam fcripfiffe) Flau
Ba tus
#o PROGYMNASMATUMLATINITATIS
tus initio Pfeud. bujuscemodi lepidas literas,

lepida confcriptas manu irridens, inter cætera :
An obfecroberclebabent quodq; gallinæ manus ?
Nam bas quidem gallina fcripfit.
Vacillant verfus ) Quid boc fit , fequentibus
ftatim verbis de amuffi declaratur. Cic. epift.
15. lib. 16. Accepi tuam epiftolam vacillanti-
bus literulis. Nec mirum tam gravi morbò.
Vacillare memoria , ad Atticum. Doctrina
quoque clari ) Vulgata ac propemodum vera
opinio . Ifiuc enim negotium illi & τιμώνται της
Φροντίδ
Peovrid , quemadmodum Anacreon Polycratic
Samiorum tyranno quinque talenta , quibus ab
eo donatus fuerat, & ob que duabus noctibus
fomno caruerat, reftituens dixiffe fertur. Theo-
dofium minorem , Arcadii Filium jam ad cla
um fedentem Nicephorus cap. 3. lib. 14 defcri-
bendis libris mire delectatum , & namɣeap
Catov, multaque ejus manu exarata adfuam æta-
tem permanfille , potuiffeque iplum ea fcientia
vite fumptum tolerare commemorat. Quod
vitium fenectus ) Tenacitas , & avaritia ſe-
num, effufio juvenum eft. Illi quærunt , &
inventis miferi abſtinent, ac timent uti, quoque
minus reftat via , co plus corradunt viatici.
Nibil abfurdius. Hi utilium tardi provifores,
prodigi aris , ut inquit ad Pifones Horatius.
Neceffitudo poftulaverit ) Neceffitas & ₹ necef-
fitudo , ficut fuavitas & fuavitudo , fanétitas .
& fan&itudo idem funt , & utraque vox con-
junctionem benevolentia feufamiliariorem ami-
citiam, confanguinitatem , & id quod necef
Jum
VOLUMEN PRIMUM,
fum eft fignificat, Gell. lib. 13. cap. 3. apud

Salluftium quidem pofterius frequenter fane.
Vide infuper Manut. in epift. ult. lib. 2.
PROGYMNASMA QUARTUM.
Day Tarde dudum petentes.
EMMANUEL. EUSTACHIUS.
Emmanuel. Salvus fis Euftachi. Eu. O fal-

ve Emmanuel. Quo ire intendis ? Em
In fcholam. Quo te pedes ? Eu. Eodem. Em.
Ubi libri ? ubi atramentarium ? Eu. Sub pal
lio & axilla geftito. Em. Audiviftin' primam.
Eu . Pridem. Em. Ain' tu pridem ? Væ nobis ?
Eu, Quid confternaris aut quid metuis ? Em .
Quid metuam ? quod folent fero venientes , ah!
Eu. Ego fane probabilem excufationem addu-
cam. Em. Obfecro, quam ? Eu Mater me
cum mandatis ad fororem mifit, cujus refpon-
fum renuntiandum fuit domum ; & abfunt il-
lius ædes a noftris longius , eo tardius venio.
Em. Quid fi hanc rationem tanquam commen
titiam repudiet ? Eu. Fiducia id eft minime
facturum. Nam me ab hujuscemodi menda
ciunculis temperare non raro expertus didi-
cit. Em. Me miferum , malique faci : quid
machiner?, quid confingam, cum ( ut hoc æfti
yum , & pomeridianum tempus etiam magpo
nutu homines invitare folet ) fomno, capcus
obdormiverim fuper libro ? in extremo fitæ
funt fortunæ meæ, nec quid agam certum eft,
Eu. Si rem ipfam ingenue confiteare , forfitan
B3 delfa
delic gratiam faciet, Quid forfitan ? certe

faciet, exonera te metu. Em. Obtemperabo
bene manenti : abfterfifti metum. At enim ec-
ce aliud mihi timorem objicit. Eu. Aliud ?
dic ; quæfo. Em. Formido mali, ne hic elap-
fus , alibi in caffes incidam. Eu. Ubi ? Em.
Quæ memoriter pronuntianda præfcripfit,haud
teneo abfolute. Eu. Sufpicari fas eft , non te
inter primos interrogatum iri : tum ego, qui
fecundus tibi fedeo , oblita infuffurabo diff-
mulanter & fideliter. Em. Id , amabo , ad-
juta me. Summum tibi beneficium debuero,
hoc fi perfectum dederis nam nunc fpes ,
opesque meæ omnes in te funt fitæ. Eu. Am-
bulemus contentius . Em, Tam ftrenue te con-
fequi vix poffum.
ANNOTATIONE S.
uo te pedes ? ) Virgil. Eclog . 9. Quo te

Que
Mari pedes an (quo via ducit ) in ur
bem ? Subaudimus , ducunt , portant , aut fi
mile quid. Ain' tu pridem ? ) Ain' tu: &,
ain' tandem ? dicere confuevimus ea de re in-
terrogantes , quæ ab alio dicta , admiratione
nos affecit Cicero epift. 21. lib. 9. Ain' tan-
dem infanive tibi videris , quod imitere ver
borum meorum , ut fcribis , fulmina ? Ad At-
tic. lib. 4, epift. 5. Ain³ tu ? an me exiftimas
ab ullo malle mea legi , probarique , quam a te?
Et epiftol. 1. lib. 6. adfamil. Ain' tu ? Scipio
bic Metellus proavum fuum neſcit cenforem non
fuiſſe |Terentius Andr, Ain' tandem ? civis
Glyce
VOLUMEN PRIMUM. 23
Glycerium eft ? Hecyra. Ain' tu tibi boc incom-

modum eveniffe iter ? Plaut. Afinaria. Ain'
tu meum virum bic potare ? Manut. in epift.
21. lib. 9. Pomeridianum tempus. ) De meri-
diatione , feufomno meridiano ros quædam dif
feremus fecunda voluminis tertii , cum de re
medica & morbis agemus. Plaut. Moftell. Non
bonus fomnus eft de prandio. Somno captus )
Varias & elegantes locutiones creat adjectivum
captus , per metaphoram. Exempla fint ba :
Captus mente, pro delirio , captus amore , er-
rore , dolis , verbis , voluptate. Illa de vale-
tudine proftrata, & offenfione partium buma,
ni corporis quam venuſta ſunt ? captus membris
omnibus , captus oculis , captus pedibus. Au-
derem quoque dicere , captus auribus , captus
manibus , captus lingua ; captus navibus non
auderem. Etiam oculis captus is dicitur , qui
rei alicujus fpecie captus eft, & allecius , ut
eam vebementer concupifcat , & babere ardeat.
Cicer. 6. in Verr. Tametfi ne oculis quidem
captus in bane fraudem tamfceleratam , ac ne-
fariam decidifti.
1 PROGYMNASMA QUINTUM.
Redeuntes a Gymnafio.
ANDREAS. LUDOVICUS. TIBURTIUS.
Andreas. Portenti ac prodigii fimile nume-

randum. Hodie nullus ploravit in ſcho-
la L. Poft meridiem fortaffis eveniet , ut
tuprinceps fleas. T. Quid fi uterque veftrum ?
B 4 A. Nos
A. Nos fleamus ? quare fleamus ? quid offen-

dimus ? L. Crimen aliquod fabricatus es ,
nifi aberrat fufpicio , quod nobis inferres : ibi
fi litem perdiderimus , tu in noftra incommo-
da, & afflicta fortuna triumphabis gaudio. Si
me audias , te ipfum confulas , ad te prius re-
feras , quid moliare ineft & formice fua bi-
1 lis. T. Minime gentium ego quidem : veftra
vos fingularis eximiaque, virtus, ad tribunal
reos citabit. Dixi. A. Ifte Harpocrates in-
digniffime patitur , Ludovice , nos conferre
capita , & interdum fermones communicare
in auditorio. Tanto magis confabulabimur ,
ut tibi oculi doleant. Ecquid intellexifti ? T.
Proh
doc hominem. Incedit laneis pedibus nofter
ti Quan
doctor, n &noquo . Ecqui
xiostardius intelgravius ?vindica-
, dhoc lexif -
tis
do autem excellenter vapulantes præ acerbi-

tate plagarum miferrime ululabitis , duplices-
que ad fidera palmas tendetis, tum fcilicet co-
gnofcemus, quibus male fit, mihine an vobis?
L. Tun' optas virgis nos percuti ? T. Opto
vos cum flentio difcere : fi id contemnitis ,
opto condignis decorari præmiis , ut metatis
nimirum, quemadmodum fementem facitis.
A. Et quod Lucellum ad te redibit , peffime ,
fi nos diverberabimur ? T. Lucellum ? imo
Zenimvero quam plurimum lueri. L. Quod-
nam eft iftud lucrum , quod ifte fomniat ?: no-
* queo perfpicere. T. Ut gaudeam de confer-
vata juftitia, quæ cuique, quod fuum eft, tri-
buit A. Hoccine illud immenfum , infini-
tumque
VOLUMEN PRIMUM. 25
tumque compendium ? credebam te exfpe-

dare tot talenta , quot Alexander Rex Pho-
cioni Athenienfi mififfe dono fertur. L. Eft-
ne aliud quod nobis exprobres maleficium ?
T. Eft fane. A. Quin dicis ? T. Dicam li-
berrime. Tantum non quotidie , cum e me-
moria recitandus eft Cicero, libros veloci ocu-
lo, infpicitis , & fuggeritis invicem , in quibus
vacillat memoria , ea aftutia , ut Magifter vix
advertat. Non me fefellit, te iftuc exprom-
pturum. Quid tua (malum) intereft , quo-
modo nos geramus ? nunquam tu hujusmodi
præfidiariis indiguifti ? T. Studiofus nunquam,
defidiofus fæpiffime. A. Quis poteft, nifi ca-
pite ferreo , & vifceribus æneis usque adeo fe
macerare ftudiis, ut tu ? L. Diligit fe Tibur-
tius , & magnifice circumfpicit : alba galline
filius. Utcunque merebitur , non confulet in
Quanto
paulo durius Præceptor. T.
ipfum
rectius , fi conaremini vos quoque penitius
intrare in ejus amicitiam ? at bonis artibus ,
modeſtia, nimirum atque induftria , quas ille
amat, cum difcipulos amat.. A, Morem habes
deferendi condifcipulorum nomina , & ines
clandeftinus nofter Judas : propterea 饔 nempe
blanditur tibi, Phuy. T. Tuut me tam ma-
ledice appelles ? non hoc tibi fic abibit , non.
Haud feres tacitum : ad Magiftri aures perve-
niet. L. Ne faxis Tiburti, Meminifti, ob
convitium non , diffimile, in Lambertum pro
nuper jactum , quam atrocem poenam fufti
nuerit. T. Cur ergo ( nefas ) ictus pifcator
BS non
-non fapuit ? L. Quid vis ? lingua mentem

antevertit. Roga veniam Andrea : alioqui
cribrum carnificinum futurus, T. Parum
etiam præ ut futurum eft prædicas, A. Eia
ignofce Tiburti : & iftuc infipienter a me fa-
&um fapienter ferto : præ vibicibus etiamnum
vix poffum federe. T. Itaque jam tergum
dolabitur fuftibus , quoniam alibi recentibus,
plagis , ut te affirmantem audio , non eſt lo-
cus. A. Obteftor te per fortunas meas , cha-
riffime Tiburti , fi unquam pofthac. T. Tam
fubito ex Juda factus fum huic convitiatori
chariffimus ? quis rifum teneat? L. Quid qual
fas caput ? fine te placari. T. Egone ut con
tumeliam tam infignem in me accipiam ? A
Per Chriftum te rogo, ne inaudiat Præceptor,
L. En , quam fuppliciter. Ne fic te obfirma-
veris , Adeone ingenio te effe inexorabili , ut
precibus iftis molliri non queas ? an vis , ut
tibi flens muliebriter , ad pedes accidat ? At
meæ faltem voluntati , ac precibus injuriam
iftam , doloremque tuum condona , ejusque
memoriam abjice. T. In Chrifti gratiam ta-
cebo nunc quidem. A Afperfifti aquam , re-
diit animus. T. In ejusdem gratiam , fi de-
nuo tale quid five adverfus me , five adverfus
alium quemcunque evomentem te audivero ,
Præceptori palam faciam, ne inultum auferas.
Satin' hoc planè , fatin' diferte fum locutus ?
L. Cauto opus erit , Andrea, non
ANNO-
VOLUMEN PRIMUM,
ANNOTATIONE S.
Portenti fimile) Cicer. 1. de Divinat. Qu10-

rum quidem vim, ut tu foles dicere verba
ipfa prudenter a majoribus pofita declarant,
Quia enim oftendunt, portendunt, monſtrant
prædicunt, oftenta, portenta, monftra, prodigia
dicuntur, Princeps fleas) Vocabulum princeps,
apud majorum gentium latinos auctoresfrequen
tiffimè non dignitatis , fed ordinis eft. Atque
inde natum arbitror , ut dignitatem quoque fo-
navet, Etenim qui aliquo in ordine primi funt,
ferme etiam cæteris antecellunt. Cic. de Juvent.
Exordium princeps omnium debet effe. Idem ad
Attic. lib. 2. Ego princeps in adjutoribus, ego
fecundus. Et Accufat. lib. 2. Omnium nationum
princeps Siciliafe ad amicitiam, & fidem populi
Romani applicuit. Cæfar lib. 1. de bello Gall.
·
Et pars princeps pœnas perfolvit, Lucretius lib.
1. de Ipbianaffa , feu Iphigenia Agamemnonis,
Nec mifere tali prodeffe in tempore quibat ,
Quodprinceps patris donarat nomine Regem.
Id eft , quod prima patremfeciffet Agamemno
nem , cum ante forores , & ante fratrem effet
progenita. Horat. Ode 16. lib. 1 .
Fertur Prometheus addere principi
Limo coactus particulam undique
Defectam
Principem limum vocat lutum, feu mo
argillam,
e qua poeta fillum primum bominem a Promo
theo lapeti filiofabulantur. Ovid. lib. 1. Me
tamorph. Rurfum Horat, Ode ult. lib. 3. Prin-
eeps Æolium carmen ad Italos deduxiſſe modos.
Ait
Aitfeprimum inter Latinos Lyricum extitiſſe,

antefe nullum. Virgil. 5. Æneidos de navibus
Æneæ.
Princeps ante omnes denfum Palinurus agebat
Agmen, ad hunc alii curfum contendere juffi
Plura teftimonia , pluresque auctores mitto pru-
dens , ne paulo bumaniori videar foli lumen in-
ferre. Fleas ) Lamentari proprie mortuos di-
cimur , & mulieribus boc verbum magis con-
venit. Terent. Andr. Quia tum mibi lamen-
tari præter cæteras vifa eft. Et Phorm. Mi-
feram,fuam matrem lamentari mortuam. Ci-
cer. de Orat. Matremne ut miferam, lamentan-
temque videam ? Pacuvius. Conqueri fortu-
nam adverfam , non lamentari decet. Id viri
eft officium. Fletus muliebri ingenio, additus.
Flere eft emittere lacrymas & vocem : plorare
lacrymas tantum. Gemere in pectore. Ejula-
re eftfublata voce fiere , quod ad mulieres per-
tinet. Lamentari eft voce querula & trifti
oratione calamitatem teftari fuam. Hac Mu-
ret in Terent. Dixi ) Lepide , quafi contra
eos egiffet injudicio. Nam oratores caufa per-
erata addebant : Dixi. Et boc erat mittere
in confilium: Id eft , Judices dimittere ad di
cendam fententiam. Lucian εἴρηται ὁ λόγο
ei entou o λoy .
Solebant autem e confilio dimitti judices per
praconem , itapronuntiantem : Altum eſt, ſci-
licet, id eft , ire licet. Concio bis verbis di-
mittebatur. Si vobis videtur , Quirites, die
fcedite. Senatus bac formula. Nibil vos mo
wanus P. C. lfte Harpocrates ) Deus quidam
прид
VOLUMEN PRIMUM. 29
4
apud veteres ita effingebatur, ut primo digito
Labris admoto filentium indiceret, qualis Ro-
ma Angerona Dea colebatur. De qua fcriptum
eft apudPlinium lib. 3. cap. 5. bis verbis : Nam-
que Diva Angerona, cui facrificatur ad diem
XII. Kal. Januarii, ore obligato, obfignatoque ,
fimulacrum babet. Reddere , feu efficere quem-
piam Harpocratem, eft illi filentium imponere,
eum quafi mutum, & elinguem reddere. Oculi
doleant) lis dicuntur dolere oculi , qui rem mo-
leftam fibi & odiofam coguntur afpicere. lis et-
iam apud Græcos, qui rempulcbram atquejucun-
dam cernerent, qua tamen frui non poffent. Le-
ge c. 5. lib. 2. apud Victorium. Laneis pedibus,
& quo tardius) Paramia : Dii laneos babent pe-
des. Qua docemur, divinum numen adcapiendas de
fceleratis pænas nonfeftinare. In eos tamen nec
opinantes tandem animadvertere, & plerumque
quoferius,eofeverius.Cafar 1.1.deBell Gall.Con-
fueffe Deos immortales, quo gravius bomines ex
commutatione rerum doleant, quos pro fcelere eo-
rum ulcifci velint, bis fecundiores interdum res,
& diuturnioremimpunitatem concedere. Tibull.
lib.1.cap.1.Seratamen tacitispæna venit pedibus.
Val.lib.1.c.1.Lento enim gradu ad vindictamfui
divinaprocedit irat tarditatemque fuppliciigra
vitatecompenfat. Phocioni Athenienfi) Centum
talentamifitRexPhocioni. Idem Xenocratiquoque
magnam vim pecunia. Ad C. Fabricium, & Cu
rium Romanos, Samnites multum auri attulerunt,
Hi omnes quaanimi magnitudine oblata recufa
verint,quidquefecerint ac reſponderint,videPlu
tar-
tarcbus in Phocione, & in Apophthegmatis Re-

gum,acDucum.Cic.in Catone & in Off. & V.Tu-
fcul. Athenæum lib.10.c.5.Ælian.l.i.c.25.Laer-
ttum inXenocrate. Gellium lib.1.c.14 Vifceribus.
aneis ) xaλnévτegos id eft, aneafeuferreainteftina
babens. Siccognominatus eft Didymus Gramma
ticus, quemlibrorum 4. milliafcripfiffe, affirmat
Seneca epift. LXXXVIII. ubi etiam docet, quam
inanes quæftiunculasfit perfecutus. Propterinde
feffum inftudiis, fcribendisque libris animum, et-
iam Origenesdictus eftAdamantinus. At bonis ar-
tibus ) Latini & virtutibus, & vitiis artium no-
men tribuunt.Ter.Andr. Nibiliftac opus eft arte
い
ad banc rem quam paro : ſed bis quas femper inte
intellexifitas, fide & taciturnitate. Plaut. Trin.
Autfi ægrotantin te artes antiquæ tuæ. Sall. Ca-
tilNamque avaritiafidem, probitatem, cæteras-
que bonas artesfubvertit. Etpaulofupra. Agita
baturmagis magisque in dies animusferox inopia
reifamiliaris, & confcientiafcelerum, quæutra
que iis artibusauxerat,quasfupra memoravi . Cie
pro legeManil. Sedmultæfunt artes eximia bujus
adminiftra, comitesque virtutis. Ac primum ,
quanta innocentia, &c.Eft ergo unumboc de com
munibus, ancipitibus, mediis vocabulis, ut tempe-
ftas,valetudo ,facinus, dolus,gratia, induftria,pe
riculum,venenum, contagium, pretium,fortuna.
Gell.1.12.c.9.in hunc ordinem referendafunt,bo-
nefta turpitudo, felix fcelus, & alia nonnulla cum
græca, tum latina. Non hoc tibi fic abibit, non)
Elegantergeminata negatio . Catull. Non, non boc
tibifalfeficabibit.Propert.Non,nonbumanipar,
tus
VOLUMEN PRIMUM.
31
tusfunt taliadona. ApudTer.Quædam interjici-

untur .Adelpb.Non equum dicis, non. Et apudCic.
ndAtticum ep.9.1.1. Nonfunt abobfequio noftro,
non: fuas radices babent,fic enim legendum cenfuit
Manut. Pro, nam : qui in ejusdeni epiftola com-
ment.exemplaplurabujus figuræ loquendi ex Cic.
collegit. Eadem visfentiturin vocenibil. Agra-
via 2. Nibilfibi appetit præcipue. Pompejus ,
nibil. Lingua mentem antevertit ) Præceptum
Ifocratis ad Demonicum, τῶν δ, τι αν μέλλης λέω
γειν , πρότερον ἐπισκοπει τη γνώμη . πολλοῖς γὰρ ἡ
γλωττα προτρέχει τις διανοίας. Ouicquid dictum
rus es prius expende apud animum. Sunt enim
non pauci, quorum cogitationibus lingua ante
vertat. Cribrum carnificinum) Plaut. Moftell.
O carnificinum cribrum, quod credo fore :
Ita te forabunt patibulatum per vias
Stimulis , fi buc reveniat fenex.
Indicat loris, flagris, & virgis ejus pellem ita
laceratum, perforatum, ac pertufum iri a lora-
riis tanquam carnificibus , furcam in collo per
viciniam geftantem , prædicantemque deli&um
fuum, quod fervis alicujus facinoris compertis
fiebat, utcribrifpeciem exhibere videatur.Lamb.
Per fortunas meas) tuas noftras, & c. genus ob-
teftationis in remiſera, nec unquam fine dolore,
quodomnia undique ex antiquis libris collecta
exempla teftabuntur. Manut. in epiſt. 20. 1. 3. að
Att.Idem tamenin epift.7.1.10.adeundem. Ufur-
patur bic loquendi modus cum dolore, aut certe
cumfummacupiditate obfecrantis, & c. Neinau-
diat Præceptor) Hujus verbi inaudire, vis eft
hac,
32 PROGYMNASMATUM LÁTINITATIS
hæc, ut non nifi in rebus occultis ponatur.`Ut

in epiftola ad Pætum. Aquini & Fabrateriæ
confiliafunt inita de me, quæ te video inaudiffe.
Et apud Plautum aliosque ejusdem generisfunt
exempla. Manut. in epift. 1. lib. 9. ad Attic.
Ad pedes accidat ) Germana buic : ad genua
feu genibus accidere , procumbere ad genua , fe
alicuifummittere, adpedes fe abjicere, profter
neve, ad pedes procumbere, procidere, adpedes
Je provolvere. Graci. woninτew. Cur autem
fupplicantes adgeaua caderent, eaque tangerent.
caufa affertur quod illa confecrata effent mife-
ricordiæ, ut dextra fidei, aures memoria, frons
pudori, feu Genio , digiti Minerva. Servius
in Eclog. 6. Junius Animad. lib. 2. cap. 11. :
PROGYMNASMA SEXTUM.
Excufatio abfentia.
MAGISTER. ANIMADVERSOR. AN-
TONIUS. JOANNES. MARCUS.
Magifter. Euge animadverfor , adesdum.

A. Adfum, impera. M. Quinam he
fterno die fcholam non obierunt ? A. Qui ?
Antonius Niger , Joannes Faber , Marcus Syl-
vius. M. Perpaucos memoras. A. Reliqui ad
unum omnes coram præfentes affuerunt. M.
Extra eos videlicet , qui munufculis te elin-
guaverunt. A. Hoc quidem alias cum ten-
tarent nonnulli, femper Auftrum perculerunt.
M. Probatus es adolefcens , & Magiſtro tuo
fidelis. Heus prodite vos in medium , re-
pente ,
VOLUMEN PRIMUM. 33
pente, ftatim, fine mora. An nondum etiam?

confeftim, inquam, advoláte. Quid habes An-
toni dicere ad excufandam abfentiam. A. In-
gens quidem, & intolerabilis dolor occupaverat
finciput meum. Quocirca mihi in mandatis
dabat mater , extra ædes pedem ne usquam
ponerem. M. Fabulæ, Tibi ut credam ? non ego
te novi ? A. Si verbis meis exigua apud te eft fi
des, certum hominem ad matrem, & familiares
indagatum ablega. M. Logi . A. Haud fecus re-
peries. M. Somnium. Quafi vero tu , ut es calli-
dus, & verfipellis, hoc tuis non impofuiffes , ti-
bi nimirum condolere caput : Studebas verbe-
rationem effugere , quæ propter fegnitiem te
manebat. A. Neutiquam Præceptor : non impo
fui profecto : revera nihil finxi. M. Poterone ho
die verum ex ifto puero exfculpere ? cave mihi
mendacii quidquam A. Vera loquor. Si aliter
fuerit ac dixi, caufæ nihil erit, quin tibi dem poe-
nas. M.Ifeffum:rem ego nunc quidem in medio
relinquam. Tu bone Faber, quo negotio implica
tus tenebare ? I. Pater quopiam profectus ad a-
nimum fuum relaxandum , remittendumque
me perduxit illuc fecum. M. Quo profectus ?
I. In villulam noftram, quæ mille paffus ab urbe .
diftat. M. Cur pridie a me copiam non petebas?
I. Noctu hac de re deliberavit pater: tum multo
manein viam nos dedimus. utad te adire nequi-
verim , nec voluerim , quod verebar, ut cubitu
furrexiffes. M. Dictum inopinatum atque mi-
rabile: te alioqui fomniculofiffimum , id tempo
ris, fub galli cantum fcilicet experre&
tum,Mon,
Vol .I C ftra,
ftra,ac portenta loqueris. I. Videre me fomnum

haud finebat gratiffimæ promiffionis exfpecta- ,
tio. M. Quid tu exoraveras patrem, ut hoc per-
mitteret ? I. Factum eft,ut patre fecundo villam
amoeniffimam petiverim,ibique animum ftudio-
rum perpetuitate fatigatum triduo ifto inftaura-
verim. Proinde, amabo,miPræceptor,parce ul-
tra quærere : quandoquidem te clam non eft ,
quanto me opere fchola dele&tet,nufquam ut fim
libentius.M.Qui tibi inceffit metus plagarum in-
folitus, hic de improvifo oratorem te reddidit.
Nunc condonabitur erratum. Pofthac nifi quo-
quo modo de abfentia certiorem me feceris,ver-
beribus te cædam , ut fiin piftrino moleres. Per-
cepifti? I. Planiffime. M. Reftatutte quoque
purges, folute adolefcens, & omnium inertium
inertiffime. Quid egifti ? aut ubi fuifti ? aut qua-
re in ludum non venifti ? Quid eft Sylvi? quid ta
ces? Mar. Exiftimabam effe ferias literarias. M.
Ridiculum. Hoccine os tuum ? iftané frons tua?
Ecquid, o infulfe,nudius tertius,aut quartus pri-
mum auditiones obire cœpifti ? quomodo ? an tu
nefciebas vacationi diem Mercurii confecra-
tum ? Hic ego te manifeftum mendacii teneo.
Mar.Aft mihi occurrebat heriMercurius . M. Aft
ego faxo tibi hodie Tifiphone accincta flagellis
occurrat lepidum capitulum. Tene errare in ifto
negotio tam antiquo, tam noto , tam vulgato ?
Quamobrem autem horis antemeridianis non
comparuifti in hoc loco ? Prætexis culpam hoc
figmento:non fit mihi verifimile, quod ais. Illi illi
fodales , & congerrones tui aliquo te ambula-
tum
VOLUMEN PRIMUM. 35
tum,aut lufum avocarunt. Para: mox tibi virgis

corium confcribam.Mar.Mifer,ah mifer!cui tam
male venit dolus. Sed te obteftor,unam hanc di.
mitte noxiam : fi quando rurfus admifero, tum
occidito . M. Nihil agis.
ANNOTATIONE S.
Adesdum) Ades,imperativum eft , dummageλxov.

Eft enimproductio , & adjectio fyllabæ,utEbo-
dum adme. Donat.in And. Non tam verofignifi
cat, veni buc, quam hic efto, age hoc, attende, ades
animo. Quis Feftiveper verbum ejus quo cum lo
quimur, acpræfertim extremum refpondemus , aut
interrogamus, Tautchoynus fcilicet. Cujusfefti
vitatis exemplainPlauto, & Terentiofexcenta,&
inbifce quoque dialogis non pauca Adducamus ta
men aliquot. Terent. And. Factum eft hoc Dave?D.
Factum. Ibid. Autfi tibi nuptiæ bæfunt cordi .P.
Cordi? IdemPhorm . Scisne boc certo? C. Certo.
Plaut. Amphit.in eodem lecto? A.In eodem .Ain
tugeminos? B.geminos . Cic.adAtt.17 Coronatus
Quintus nofter Parilibus ? Parilibus, & pro Sex.
Rofcio. Patri,inquit, non placebat. Patri nonpla
cebat?Ad matrem, & c.allega ) Quæfit proprietas
& vis horum trium, allegare, legare, ablegare
quidque differant.Card. Qui tibi dem pœnas) Ide
eft quod dave alicuifupplicium,puniendumfe præ-
berefcilicet, Ter.And.Eunuch. Plaut.Epid.Catul.
Somnum haud finebat) Cura vebemens, & affe-
dus ingens infomnium conciliant. Quare fub no
Etem defacandus eft animus, utfoporfuavis oculos
periat : quo fe privatumpropter immodicam ex
ver
verfuum ejus elegantia conceptam delectationem.

Catull.adLicinium conqueritur. Et Cic.adAtt. l.
9.epift.12. Sedcum me ægritudo nonfolum fomno
privaret , verumne vigilare quidem finefummo
dolore pateretur. Patre fecundo) Elegans bujus
voculæ ufus eftprofavente,amico,benevolo,felice
acprofpero.Horat. Ode 10.1.2.Sperat infeftis,me-
tuitfecundis. Alteram fortembene præparatum
Pectus. Sic apudeundem rumore, omine, Aquilone
fecundo. Secundis, & adverfis auribus aliquid ac-
cipere, Liv. Secundæ admurmurationes ,fortuna
fecunda. Cic. Exiftimatiofecunda, Suet. Clamor
fecundus,curfusfecundi, Virg. Tifiphone)Furias
Acherontis, ac Noctis filias tres inducunt Poeta,
Tifipbonem, Alecto, & Megaram, de quibus Ovid.
in4. Metamorph.& in 6.Æneid.Virgil.Tene er-
rare in ifto) Iſtiusmodi orationes per modum infi-
nitivum cum accuf. cafu ad animi affectum vebe-
mentiorem exprimendum aptafunt, fubauditur-
que,oportet?æquum eft;credibile eft?cenfet? putet,
credat aliquis ?patiar?par eft? verum eft ? & c . Cic.
Ep.1.1.14.Me miferum:te ifta virtute,fide, probi-
tate, bumanitate in tantas ærumnas propter me
incidiffe? ep.2.ejusdem lib. Hem mea lux,meumde-
fiderium, unde omnes opem peterefolebant, temen
Terentiafic vexari, ficjacere inlacrymis &for
dibus? 1.2.adAtt. Facinus indignum : tibi boc con-
tigiffe . Virg..Eneid. Mene incepto defiftere vi-
Etam? &paulo poft : Menelliacis occumbere cam-
pis. Nonpotuiffe ? tuaque animam banc effundere
dextra ? Plaut. Perfa : ficcine boc te mibifacere?
Amphit.Ita meprobri,ſtupri , dedecoris argutam
a viro
VOLUMEN PRIMUM. 37
aviro meo? Horis antemeridianis faltem) Devi,
&origine vocisfaltem, lege, quæ tradit Gellius l.
12.c.14. & Donat.ad illud Ter. And. , Ut aliquot
faltemnuptiisprodat dies, & Adelph.ad illud.Me-
um mibi reddatfaltemquanti eft . Syre. Barbari
dicunt, adminus. Corium confcribam) Plautus
dixit,virgis dorfumfcribere.Corium autem buma-
ni corporispellemfæpiusperjocum nominat, Pfeud.
Quafi inlibro cum fcribuntur calamo literæ,
Stilis me totum usque ulmeis confcribito.
Amphit. Ejus ornamenta, & corium uti conci-
derent. Huc etiam façete tranftulit verbum
pingere. Epid.
Ex tuis verbis meum futurum corium pul-
cbrum prædicas , :ཀ
Quem Apelles, atque Zeuxis duo pingent pig-

mentis ulmeis.
Catullus quoque ad contubernales : Namque to-
tius vobis Frontem tabernafcipionibusfcribam,
& ad Thallum, a quo pallium fibi , & fudari
um furreptum indignatur.
Quanunctuis ab unguibus reglutina & remitte,
Ne laneum latufculum, manusque mollicellas
Inufta turpiter tibi flagella conferibillent.
Hoc verbi, conſcribillo , ex Varrone iterum
affert Nonius.
PROGYMNASMA SECUNDUM.
Calami apparatio.
VEDAST US. BALTHASARUS.
Vedaftus.Cum haud invenufte exares elemen-

ta, doleo tibi nec chartam effe bonam , nee
C cala-
calamos aptos. B. Ab his fingulis fateor me in-

opem . Charta nec can lida multum , nec firma &
plana: fed afpera, & pilis parviffimis plena : quos
cum a calami crena detraho ; mora fcriptioni af-
fertur: quod fi non detraho,fcis ipfe, quales effor-
mentur literæ. Sed quod intolerabilius mihi
accidit, etiam perfluit: verum hæc culpa fit atra-
menti potius, quod cum effet heri fpiffum valde,
aqua nimia effecit dilutiffimum , & fubalbidum .
Calamos ad ufum accommodare cultello pror-
fus nefcio : & te etiam atque etiam ,vehementer-
que rogo,uthancrem me doceas,fi ipfe fcias. V.
Miferet me tui, qui pæne folus ignores, quod
condifcipuli tui didicerunt magnam partem.
B. Libera tu me ifta ignorantia. V. Aufculta igi-
tur, Anferinæ pennæfunt ad fcribendum impri-
mis appofitæ, iisque plures utimur, ac fæpius
quam pavonum , aut cygnorum ; quarum illæ ni-
mis funt duræ, hæ nimis ampla : quanquam diu-
tius bonæ permanent, atque anferinæ. B.Teneo .
V.Ex his ipfis anferinis meliores judicantur, quæ
funt pellucidæ, mediocriter duræ, caule longio-
re, ampliore , firmiore. Quæ autem habent cau-
lem brevem, anguftum, & funt admodum duræ,
ut quæ inhærent extremæ alæ, non probantur.B.
Jam noverim deligere pennas. V.Ubi delegeris,
ita apparabis . Refcindes caudam , plumulas
utrinque detrahes, ſcapelli tergo cavum pennæ
levigabis, extremum cavi feu caput refcindes
ex utraque parte, antrorfum & retrorfum : hoc
modo, ut fiat bifurcata (afpice. ) Tantum porro
refecabis, quantum latus eft unguis auricularis
digiti ,
VOLUMEN PRIMUM. 39
digiti, & medullam extrahes. B. Meminero. V.

Pofthæc in dorfo crenam facies : id eft, calamum
cufpide cultelli, five extremo cultello jufte per
medium feindes, fic ut fiffio feu incifura diame-
tro dorfi pæne æqualiterque refpondeat. Tum
ubi adhuc aliquantillum deorfum a fronte ex-
fecueris, dextris, & finiftris acuere calamum, &
mucronem facere perges: feu æquabis duos illos
pediculos, fiye crufcula . Nunc me vide, quomo-
do indita crena utrumque horum abfolvam. B.
Obfervo.V.Raftellum hoc,quem mucronem an-
tea vocavi, temperate gracilitatis effe debet, de
quo quanto plus abfcideris, tanto habebis cala-
mum obtufiorem , & grandioribus notis ducen-
dis aptiorem : dextera tamen pars ,in quam cala-
mus,dum fcribimus, incumbit,fit aliquanto altior
finiftra, quod difcrimen adeo fit minutum, vix ut
perfpiciatur. Age, experiamur hunc noftrum.
Accipe, vide an placeat. Quare fic eum capis? B.
Sic affuevi.V.Tene pollice, & medio digito, mol-
literque fuperpone indicem, fic: ita minus vacil-
labit manus , & firmius eam chartæ imprimes.
Sit autem brachium usque ad cubitum liberum,
dum fcribis, & pondere fuo tabulæ , feu pluteo
innitatur , tota autem manus auriculari. In-
tuere me fcribentem. B.Imitabor te ad unguem,
& quibuscunque officiis potero, tuam erga me
humanitatem aut obruam , aut exæquabo .
ANNOTATIONE S.
Parviffimis) Hocfuperlativo femel, iterum, ac

tertium ufus eft Lucret. lib. 1 .
C4 Pra-
1
Prætereanifierit minimum,parviffime quæque

Gorpora conftabunt ex partibus infinitis.
Ufus etiam Varro, libris de re rust. A. calami
crena) Subtilem illam, & parvamfectionem in
dorfo calami, quo is atramentum remittat, fimi-
litudine quadam crenam vocemus licet. Nam ex-
tremumfagitta, cui nervus inferitur, &fumma
arcuscornua,quibus extrema nervi aptantur, cre-
næ dicuntur à fectionibus, & incifuris. Et cre-
nata quædam berbarum folia. Noffe porro qua
cbartaproba,quæ nonproba: quomodo recte appa-
retur calamusfcriptorius,& quafint ejus genera:
qua ratione excellens coquatur atramentum: quis
fit modus venufte literas figurandi : quæ fiúdiofo-
rum denique inftrumenta ad ufum commodiora ,
bac, inquam, & fimilia noffe baud indecorum eft
adolefcentibus iis , qui ad artes ingenuas omne
fuumftudium contulerunt. Ea etiam ratio de iis
rebuspure,acproprie loquendi paucisnova ; quan-
doquidem & fimplices earum voces, & conjunctio
nemplurimipenitus ignorant. Quorum ignoran-
tia toto boc volumineconabimurfuccurrere . Sci-
endum nibilominus in talibus circuitionem, me-
taphoram,catachrefin effe neceffarias.Auricularis
digiti) Habent fua cognomenta digiti utriusvis
manus, quorumfatis eft manifeftafignificatio Le-
genibilominus Ifidoruml 11.c.1 . Ter.in Suet.
Aug.c.80.qui cur indicem dextera manus digitum
falutarem nominet, cauſam adbuc nefcive me fa-
teor. Sedquare is, qui minimofive auriculari eft
proximus, annularis dicatur, feupotiusquamob-
rem annulo decoretur (nam inde adeptus eft id
nomen
VOLUMEN PRIMUM. 41
nomen ) caufam explicant Gellius lib. 10. Ma-

crob. lib. 7 cap. 1.
PROGYMNASMA OCTAVUM.
Elementorum conformatio.
JOSIAS. EXUPERIUS.
Tofias. O fcitiffimum archetypon, o fpeciofiffi-

más literas, o illecebras ! Divina, quod ajunt,
virgula adeptus es hanc elegantiam. Sed unde ?
E. Meus germanus patris juffu manu fua mihi
confecit. I. Ubi porro ipfe didicit ductus hosce
belliffimos ? E. Semper hujus artificii cupidus
fuit, & in quendam magiftrum anno proximo fu-
periore incidit, quiLatinas, Græcas , Germanicas
figurabat excellentiffime. I. Exemplar, & proto-
typon quoddam mihi quoque datum eft muneri
abamico: verum præ tuo fordet. En ! E. Quare
contemnis, fi ad iſtum modum ac formam effin-
xeris elementa,uti in hac tua papyro efficta con-
fpiciuntur, judicabo te oleum non perdidiffe. I.
Atqui optima imitandi cupido affidue verfat ani-
mum meum. E. Atqui hic non quæritur opti-
mum.I.Laudatur tamen.E.Non nego.I.Oftende
fis mihi tuam manum. E. Ecce. I. Quasdam for-
mas propemodum perfecte : quasdam non affe-
queris, quod pace dixerim tua. E. Paulatim , &
confuetudine imitandi affequar . I.Pro quam de-
centia f. quam decora p. q. & omnes denique
caudatas literas facit ille frater tuus ?E.Quid no-
tas grandiores?nonne amas.I.Mirifice . E.Alpice.
A. Vide D. & M. tanquam fi ex typis æneis in
C_S char-
chartam effent impreffa . I. Ipfa vero quæ al-

phabeto fubjecta eft fcriptura, quam ad lineam
rectam fine linea directis verfibus ? quam æquali-
bus furfum , ac deorfum elementis ? Unum
te volo . E. Vel decem. I. Nonne tibi præ-
cepta dat formandi , & lapfus corrigit ? E.
Certe : & nonnunquam fua manu meam , te-
nentem calamum comprehendit, atque alienis
digitis rem peragit , ut ego figuris probe con-
ficiendis hac ratione affuefcam. I. Inires a me
non vulgarem gratiam : fi exemplum a fratre
mihi curares. E. Difficulter inducam. Nihil-
ominus quoniam te tanto ftudio pulchre ex-
arandorum characterum ardere animadverto,
curabo, ut voti compos fias . I. Quotum intra
diem polliceris daturum in manus ? E. Intra
quartum. I. Perlubenter gratiffimum hoc do-
num tamdiu expectabo, cogitaboque interim ,
quo te honorario remunerer. E. Sic habeto ,
me gratuito hoc operis non effe facturum.
ANNOTATIONE S.
uam manum ) Dicta eft manus, ut vult Ifi-

T
dorus, quodfit totius corporis munus. Ipfa
enim cibum ori miniſtrat , ipſa operatur omnia
atque difpenfat : per eam accipimus, & damus l.
11. c.1. Sunt autem notiones bujus vocis diver.
fæ , quæ ut modo recenfeantur , non eft neceſſe.
Tantum boc breviter monendum, capi pro figu
ra ipfa literarum , quas alii aliter, & quidam
pulcbrius , alii deformius ducere folemus. Sic
vero Ciceronis exemplo loquemur. Hoc eft alie-
na
VOLUMEN PRIMUM.
na manu, mea, tua, fua manu, fubaudi ſcriptum,

Hac eft librarii, 'Petri, mea, tua manus. Amo
te de ifta manu,feu, amo manum tuam . Scripfi
iftuc mea manu, non, propria manu. Et confuc
tudine imitandi affequar ) Quid ni tantillam
rem affiduitate, & diligentiaconfequamur, quan-
do vel difficillima, & vix fperabilia non aliter
confequimur? De quo dicerem, nifi id aliis locis
arbitrarerfieripoffe commodius. Nunc, quoniam
proximum eft nominafcribere : poftquam literas
caperit effingere puer, aufcultemus. Quint il-
lumque banc operam in vulgaribus, & forte oc-
currentibus perdere nefinamus. Plura dialogo
Sequenti.
PROGYMNASMA NONUM.
Ejusdem materiæ.
DAMASUS, ALBANUS.
Damafus. Tam artificiofe tamque graphice

characteres Romanos efformare , tanta pro-
portione, & tam compofite mutuo refpondén-
tes, verfibus præterea paribus intervallis
1 a fum-
ma pagina ad imam usque diremptis , & nulla
omnino in parte vacillantibus , dic fodes quid
tandem utilitatis affert ? A. Modus ipfe quæ-
rendi tuus clamat, te iftuc in quæftione pone-
re non debuiffe . D. Quid ita non ? A. Quo-
niam oftendit non difplicere tibi hanc manus
meæ elegantiam. Atque ut agam apertius, de-
lectarisne, fi quando quidpiam a me exaratum
afpicis ? D. Ac multum profecto, non fecus,
quam
quam fi nitidam , & colluftratam picturam in-

tuerer. A. Hæc igitur una eft utilitas, ut mea-
rum literarum veluti pictura tuis, aliorumque
oculis blandiatur, lectoresque meos voluptate
quadam nec illiberali demulceat. D. Bene tu
quidem hactenus : fed plura defidero . A. Ego
ipfe quoque (id quod omnibus mei ordinis ufu-
venire exiftimo ) propterea libentius, facilius,
majoreque cumjucunditate fcribo. Adde quod
lectu expeditior eft venufta, quam ruftica, in-
docta, imperitaque manus : nec aliud in caufa
eft, quare tantopere typis defcriptos libros am-
plectamur , nobiscumque feliciter actum cre-
damus , fi calamo ad illorum typorum venu-
ftiffimam fpeciem quam proxime accefferimus .
D. Negari non poteft , manum tuam exquifi-
tam , & luculentam effe. Nunc
tam ,probe diftin&
da, qua via & ratione ad hujus fcientiæ facul-
tatem perveneris. A. Quorfum id noffe expe-
tis ? D. Etiam tu hoc rogas ? Ut facere queam
fimilia. A. Si animum huc advertas, narro tibi.
D. Afto avidiffimis auribus. A. Principio per-
commodum fuit exemplar, in quo erat alpha-
betum majoribus minoribusque literis compo-
fitum. Nec ibi folum completæ & integræ, ve-
rum etiam imperfecta, partesque, & fruftilla
earum vifebantur. Oftendebatur item , quo
pacto illa fragmenta coagmentanda effent , ut
abfolutum literæ corpus efficeretur. Verbi cau-
fa : ducebatur ab alto virgula ad hunc modum
1. appingebatur minutus femicirculus dextror-
fum feu inverfum c. fic. 3. ut docerer b. com-
ponere,
VOLUMEN PRIMUM. 45
ponere, fi illi porrecta deorfum ad angulos re-

tos lineola hanc notam copulaffem. Ind.idem
præftabitur, præpofito c. fic tamen, ut poftquam
c. illud cum virgula coiviffet, puncti inftar de
infimo ejus extra emineret.. In majusculis ea-
dem plane ratio cuftodiebatur. Sed ut rem
clarius cognofcas , ipfum tibi prototypon de-
monftrabo, fi fuerit occafio. D. Optatiffimum
acciderit. A. Pofthæc binæ, ternæ, quaternæ
connectebantur, ut, ab. do. mu . ptu. go. gram.
trum. Subjiciebatur adhuc vocum feries, qua
aliquam animantem, arborem, herbam , mor
bum , inftrumentum indicarent , eæque haud
ita vulgatæ ac tritæ. Tandem breviores fenten
tiola, ut illæ (nam edidici, ficuti vocabula, de
quibus dicebam) Vacare culpa, magnum eſtſo-
latium. Medio tutiffimus ibis. Feftina lente.
Nefcis quid vefper ferus vebat. Homo bulla.
D. Videtur Magiſter hoc exemplar meditatus
confeciffe. A. Credo. D. Quid erat noviffimo
loco ? A. Longior fcriptura, fex , feptem ver-
fuum fcilicet, quæ ad virtutem excolendam me
hortabatur. Ex Platone , Tullio aut Seneca, ut
'
reor, deprompferat. D. Nec illius te capere
debuiffet oblivio. A. Non cepit. Erat autem
conceptahis verbis : Altum quiddam eft virtus,
excelfum, regale, invictum, infatigabile : volup
tas bumile, fervile, imbecillum, caducum, cujus
ftatio ac domicilium fornices & popinæ funt.
Virtutem in templo invenies, in foro, in curia,
pro muris ftantem, pulverulentam, coloratam,
callofasbabentem manus ; voluptatemlatitantem
fapius
fæpius, ac tenebras captantem : circa balnea ac

fudatoria, ac loca edilem metuentia , mollem ,
enervem, mero atque unguento madentem, palli-
dam, fucatam, & medicamentis pollinetam . D.
Quid ? tantumne fæpius infpe& tanda hac for-
mula perdidicifti hoc tuum artificium ? A. Non.
D. Quid egifti hoc amplius ? A. Sua manu Præ-
ceptor meam complexus moderabatur ac diri-
gebat. Jubebat item tenuiffimæ, ac fubtiliffi-
mæ papyro membranam fubfternere , in qua
ineffent feftiviffime picta elementa cum egre-
gie concinnata fcriptura, & calamum fuper li-
teras per chartam fatis tralucentes ducere, ut
fic ductibus earundem æmulandis affuefcerem,
& habitu quodam confirmarer. Quin imo fty-
lo plumbeo interdum literas cum exaraffet ,
eas me atramento tegere, & de lividis nigras
reddere volebat. Cæterum ne facerem inæ-
quales, eas, inquam quæ vel furfum lineas non
projiciunt, vel infra non demittunt, ut voca-
les, & confonantes c. m. n. r. &c. applicata re-
gula trahebat lineas duas angufto fpatio diftan-
tes : intra has inandabat mihi, ut fcriberem ali-
quid. Idem in grandioribus fervavi, quarum in-
ter fe omnium æqua eft magnitudo . His ego ex-
ercitationibus ufus, quantum cernis proceffum
effeci. D.Si nancifci poffem magiftrum æque fci-
entem ac peritum, difcerem hanc artem fane. A.
Si follicitus quæras,puto te inventurum . D.Dif-
ficillime : paucorum eft enim bella manus : con-
tra deformiter fcribentium numerus infinitior,
quam frondium in fylvis, piſcium in undis.
ANNO.
VOLUMEN PRIMUM . 47
ANNOTATIONE S.
Quid tandem utilitatis ) Dua utilitates xams-

·Yeapías, infra ponuntur & ab illo loco . Prin-
cipio percommodum fuit) rationes quinque enu-
merantur , quibus pueri elementa ductu calami
conficere docebuntur. Quintil. Non eft aliena
ves quæ fere ab boneftis negligitur, bene ac velo-
citerfcribendi. Feftina lente) Auguft . Imper.
& dicere infermonibus, & fcribere in epiftolis
folebat, oweudeBeadéws . Per quod monebat, ut ad
rem agendamfimul adhiberetur & induftria ce-
leritas, & diligentiæ tarditas. Gell. 1.10.c.11 .
Atque boc dictum nummis quoque fuis exprime-
bat, cum terminum fulmini conjungeret, ficuti
anchoram delpbino . Titus Imp. Crebro etiam ja-
Etabat illudfat celeriter fieri, quicquid fiat fatis
bene. Suet. Octavio cap. 25. Catonis quidem eft:
fat cito, fifat bene. Quint . 1. 1. c. 1. verfus bu
juscemodi morales pueris ad imitandum in fcri-
pturaproponendos fuadet . Non otiofas velim in-
quit,fententias babeantfed boneftum aliquid mo-
nentes. Profequiturbæc memoria in fenectutem:
& impreffa animo rudi, usque ad mores proficiet.
Noviffimo loco ) Gell. l. 1o . c. 21 , boc verbum
Ciceronem fugiffe narrat, uti etiam adverbium,
noviffime, quibus tamen plures illa ætate ute-
rentur) quodea veluti non latina baudprobaret.
Priore nihilominus ufus eft pro Q. Rofcio. Al
terum invenies epift. 24. 1. 10. Planci ad Ci
ceronem . Sua manu Præceptor meam ) Vide
quæ fint bac de re apud eundem eodem capite
quofuperiora, Quintilianum inquam.
PRO-
PROGYMNASMA DECIMUM.
Orthographia.
SEPTIMIUS. ANSELMUS.
Septimius. Si tibi faciendum videtur , Anfel-

ine, conferamus inter nos , quæ ante me-
ridiem a Magiftro de Orthographia accepi
mus . A. Ordire , ego cœpta perfequar. S.
Tu major, & plura tenens memoria. Si quid
effluxerit jam tibi , fortaffis id mihi occurret ;
tum repente fubjiciam. A. Affirmabat igi
tur, illam fe ftatuere Orthographiam probatif
fimam , & præcipue complectendam , quæ
conftaret perbene formatis literarum figuris :
quæ haberet verfus ad amuffim extenfos, mi-
nimeque velut a recto tramite usque defile-
tentes. S. In hisce duobus ipfemet magno.
&
nobis exemplo eft : quis enim eo literas du- .
Atitat fpeciofius ? quis tam recta linea ? ve-
rum hæc potius ornamenta funt quædam Or-
thographiæ , quæ ne doctis quidem fingulis
contingunt ; nec illi magnopere inflammato
eorundem ftudio rapiuntur. A. Sic eft , ut
ais. Attamen cum ornamenta hæc amemus ,
& admiremur in aliis, quid eft, quod ipfi non
confectamur ? S. Quod erat tertium ? A.
Quod fcire quæ cum Latinæ ac Romanæ
tum Græcæ , hoc eft , e fontibus Græcorum
in latinitatem derivatæ transfufæque voces
(quarum innumerabilis eft multitudo ) diph
thongo: quæ vocali , & quanam fcriberentur :
quibus
VOLUMEN PRIMUM, 49
quibus confonantibus , ubi addendum afpira-

tionis indicium. Quid fequebatur ? S. De vo
culationibus , feu accentibus nefcio quid. A.
Jam recordor. Noffe etiam quo tono, acuto,
gravi, inflexo ubi utendum. Adhæc de inter
punctionibus , quæ videlicet nota hypodiafto-
les disjungenda , quæ per up , ev conjungenda ;
quando demum fyllaba porrecta fuper fe pufil-
la linea infignienda : quando femilunula infe-
riore ad brevitatem indicandam : quando com-
ma feu incifum, quando puncta, quando bina
puncta, feu colon, quando interrogationis fig-
num , quando parenthefeos nota adhibenda.
S. Dicebat in Orthographia locum effe non de.
rivationibus duntaxat , notationibus five ety-
mologiis, originibus, fed confuetudini etiam :
videndumque quid folerent eruditi , qui fi di-
fcreparent, & alii hoc, alii alio modo verbum
idem ' fcriptitarent , plurium valere oportere
judicium. A. In reprehenfionem denique vo-
cabat eos, qui cum pervicacia manufcriptis co-
dicibus , faxis ac numismatis vetuftis adhære-
rent; quoniam illi fculptores, fcalptores, mo-
netarii fæpius illiteratiffimi fuiffent. Locutos
quidem latine , uti nos omnes patria lingua
Teutonice loquimur, non tamen idcirco fciffe
Grammaticam: & ita falfo putari myfterium ,
atque auctoritatem graviffimam, quæ effet ali-
cujus idiotæ opificis mera infcitia. S. His ad-
debat, infpiciendos crebro decoris typis in ty-
pographeo defcriptos libros , illasque imitan-
dos . A. Ultimum proponebat hoc præceptum.
Vol.I D Non
SO PROGYMNASMATUM LATINITATIS
Non folum formas literarum decoras ftudiofe

contemplari : Sed aftare etiam fcriptoribus lib-
rariis , & ductus atque tractus quam diligen-
tiffime obfervatos intimis fenfibus mandare.
Hoc quale effet , fimilitudine ante oculos po-
nebat. Ut enim viva vox magis nos afficit ,
quam lecta in libris & muta : fic ipfa manus
fcriptoris multo vehementius imprimit in -
mo ideam elementi : feu potius rationem ipfius
conformandi, quam ipfum folum jam in charta
abfolutum , & relictum elementum . S. Hæc
fere audivimus hodie ? cras & deinceps reli-
qua exfpectemus. 1 A. Non omittendum illud
præterea confilium quod dabat. Ut orthogra
phicos libellos Aldi Manutii , Pauli F. aliorum-
que volveremus. S. Diu eft, cum hoc factito,
ANNOTATIONE S.
Hoc progymnasmate aliquot , & quidem , ut

videmus , bina, nec difficilia orthographia
præcepta complexi fumus , quæ Magifter indu-
ftrius diftincte difcipulis , & paucioribus verbis
edifcenda commendabit . Noftri autem propofiti
non eft hæc & fimilia ex inflitutoper/equi. Qui
autem nonnulla dos ágegyov, & tanquam aliud
agentes tractemus, facere nequimus : quandoqui
dem latinitatem in re literaria daλoymus perfe-
quimur. In Typographeo ) TUTOуeapãov locus
eft, in quo formis aneis libri defcribuntur, in-
vento duorum fratrum Moguntiæ : primique
omnium excufi Lactantius §, & Au-
guftinus de civitate Dei. Typographia, ipfa de-
fcription
VOLUMEN PRIMUM.
fcriptio, feu yeaμμar Deo . Inepte igitur ac

fallo. In typograpbia fui , fi locum intelligas.
Verum bac & alia id genus infinita, qaæ in lin«
gua latina quafi berba irrigua fuccreverunt
uberrime, quorumque licet mellem metere maxi-
•
mam, ut eft apud Plautum , curiofius emendare
velleac diligentius, vereor nefit apudfimum odo
rem fpargere, & boves invifos plauſtro ſubjun-
gere, aut docere cancros recta ingredi.
PROGYMNASMA UNDECIMUM.
Dimiffio imprevisa.
GORGONIUS. THEOBALDUS. EU-

SEBIUS.
Gorgonius . De fcholane ? T. De fchola. G.

Proripuiftis vos inde , an poteftatem ab-
eundi obtinuiftis ? T. Neutrum. G. Quid igi-
tur excundi tempus ante capitis ? nec dum
enim fecundam audivimus , & exiri folet ad
quartam demum. E. Quin taces ? non difplice-
bit tibi, fimul rem intellexeris. Bonum factum
} te in
nos incidiffe ; lætitia & lubentia onufti
incedimus. G. Expedi te brevi. E. Præceptor
nos dimifit lufum. G. Hui, lufum? Dies Mer-
curii præftitutus eft, ad quem exerceantur lu-
di, non Martis. T. Scifcitare ex aliis , fi lubet ,
& fi inveneris fecus, mentitos dicito. G. Ain'
tandem ita effe, ut dicis ? T. Quidni ajam ?
G. Quapropter dimifit hodie ? quid natum eft
novi ? quid viro in mentem venit? E. Duplex
D2 caufa.
caufa . G. Cedo. E. Una, quia mifit fanguinem

e brachio dextro , quod videbamus illum ge-
ftare in mitella bombycina, & nigra. T. Alte-
ra, quia hodie dabit natalitia. G. Multa loqui-
mini jam affentior. Eft enim utraque caufa
perquam verifimilis : & in memoriam regredi-
or, alias quoque nos ideo juffos redire domum ,
quia cum amicis diem fuum natalem acturus
erat. T. Nobis nec opinantibus hæc fortuna
obtigit : fiquidem ita ingreffi eramus gymna
fium tanquam veteri more exituri.C. Eu ,
probe. Nemo igitur hanc gratiam extorfit ? E.
Nemo , quod fciam : fponte fua benefeeit bo-
ris. G. Omnium quantum eft qui vivunt ho-
minum optimus eft homo . Verum in ifto con-
ceffu, feu libertate fui magis quam noftri ratio-
nem duxit : nam hæc lux , quia ipfe primum
lucem hanc afpexit , & vitales auras haufit,
omnino hilaris ei , & fine ulla perturbatione ,
moleftiaque fumenda eft. E. Nos lufum vadi-
mus recta, G. Siccine eft fententia ? E. Sic.
G. Celeriter revertar , & adjungam me vobis
tertium . T. Vola curriculo : hunc diem fua-
vem & amænum agitabimus.
ANNOTATIONES.
onum factum te) Plinius de viris illuftribus,

Bonum
ubi de Scipione Africano. Bonum factum fi
in Capitolium eamus . Sueton. Vitellio cap. 14.
Et Chaldeos dicere , bonamfactum ne Vitellius
germanicus intra eundem Kalendarum diem us-
quam effet. Plaut, Fanulo, Bonum factum eft 1
edicła
ZITAIM VOLUMEN PRIMUM. D 13
edica utfervetis mea Horum verborum ufus

erit proprie in di&tis, quibus illa veteres boni
omnis caufa præponere, ac fcribere, præfarique
folebant. Tertullian. Ediffum, cui adfcribi non
巍
poterit, bonum factum . Turneb. 1. z. cv2z. &
alii. Eu , probe ) Particula approbantis few
laudantis, Grace ,bene, recte, optime. Quan
tum eft, qui vivunt hominum) Catullus creber
eft in illis. Et quantum eft bominum venuſtio-
rum. O quantum eft hominum beatiorum, pros
quotquot funt, fet, quam multi funt bomines
venufti, beati. Sic Plautus Perfa. Exi efano
quantum eft bominumfacrilegiffime. Idem, ni
fifallor, alibi. Omnium quantum eft qui vivunt
bominum bomo bonoratiffime. 634
PROGYMNASMA DUODECIMUM.
Serus in ludum adventus !
MAGISTER. DISCIPULUS.
P
Magifter. Quousque tandem hoc feftiviffi
mum, lepidiffimumque fruftum difcipuli
ad me audiendum , multo jam dié , ultimum
omnium ventitabit ?
Tota mibi dormitur byems , & pinguior illa
Temporefum, que me nil nififomnus aliter
inquit apud Martialem glis . Eho, afpice ad me,
fomai mancipium. Videte, ut illi turgent ocu-
li , ut foporis adhuc pleni funt, impexum eft
caput, illota facies, non apparet circum collum
intima tunica, pendet indecore in finiftrum la-
tus pallium. Quid eft , quod ftata hora nun
D3 quam
quam expergifceris ? aufcultate , ut componet

fycophantias , & opplebit aures meas vanilo-
quentia. D. Credas mihi affirmanti, tam ma-
tutinus hic adeffem, quam iftorum ullus , fi
quispiam domefticorum e fomno me vellet ex-
citare. M. Eja vero, quia laudator deeft, ipfe
te lauda. Quid tu ais ? non te ad quintam, fe-
ro utique, capit dormiendi fatietas : ut e lecto
allubefcat furgere, explicata relegere, edifcen-
da edifcere, quo paratior fcholam intrès ? D.
Enimvero non poffum profecto ultro exper-
gifci. M. Nullus ergo domi tuæ fervus, nulla
eft ancilla , quæ te ftertentem expergefaciat ?
D. Sunt famuli, funt ancilla at enim ne ipfi
quidem primo diluculo fuos lectulos deferunt,
fomnoque , ut nos pueri æque páfcuntur. M.
Vah, iſta ratio ponderofa eft. Parentes autem
qui tandem hoc patiuntur? D. Nefcio , conni-
vent. M. Aufim fponfionem facere, ni tu ab
illis excitere. Sed illa ipfiffima caufa eft : e ftra-
to, ubi concaluerit, invitiffime te moves, nunc
potiffimum fumma hyeme, ne conglacies. D.
Ama me, illa veriffima cauſa eſt, quam expo--
fui, nec alia. Proinde iram tuam mollire velis ,
& animumin me quietiorem accipere. M. Tu
igitur (turpe) ex tanta difcipulorum frequen-
tia repertus es unicus , qui neque per te evi-
giles, neque per alium. Quam timeo ne 'mihi'
verba des, D. Non te circumvenio M. Dedam
alicui negotium, qui domi quærat, num ita fit,
ut tute narrafti modo. Si mentitum deprehen-
dero , neque fidem in pofterum dictis tuis tri-
£ p buam,
VOLUMEN PRIMUM. ក
buam, & pro fallacia ifta meritam tibi merce-

dem dabo. Jamne hoc tenes ? D. Oppido.
Fortaffis non fatebuntur illi culpam fuam. M.
Imo fortaffis fatebuntur culpam tuam & dicent,
te ab ancilla clare inclimatum nihil confueffè
refpondere : fimiliter ac fi etiam tum arcte, &
graviter dormires. Quod fi iterato clamet, &
minetur, te nonnihil furrigere caput, & ftridu-
lo gutture quidpiam murmurare, velut januant
in cardine : rurfumque fuper pulvinum illud di-
mittere, ac placide, ut antea, fopori indulge-
re: & hanc effe vigilantiam tuam , viderique
aut præacutis fudibus te fodiendum, aut faces
tibi admovendas . D. Quod libido eorum feret,
comminifcantur : ipfi tamengallos canentes ni-
hil morantur: non furgunt. M. Tu vero ne poſt
crebram quidem ancillarum vociferationem,
potes fomnum excutere , o pigerrime homun-
cio. Sed nunc intempeftive de fomnolentia tua
longo fermone utimur , diemque conficimus.
Cognofcam de domefticis tuis. Si fueris verax,
rem tuam feceris meliufculam : fin erit, ut va-
nitatis in te culpam admiferis, tu ipfe clamore
tuo omnes Endymionas vigilantiffimos præfta-
bis. Affequeris , puto , quorfum hæc specter
comminatio. D. Admodum Præceptor.
ANNOTATIONE S.
Fruftum difcipuli) Qui non eft integer, qui non

aft totus difcipulus , non verus , non germa-
nus difcipulus. Caufa patet. Plaut. Rud. proprie
& per byperbolen. Loquere tu etiam fruftum
D4
pueri?
pueri Id eft, qui propter breviffimam ftaturam

tuam magis dicendus es pars pueri , quam puer.
Intima tunica) Sic Gellius lib . 1o . cap. 15. Va-
levius, interior tunica. Grace χιτώνιον ἐχέσαρκον .
1 Vide Brod. lib. 6. cap. 6. Vulgo indufium , fubu-
cula. De quibus ita Varro 1.4. Subucula quod
fubtus : indufium quod tus , fubaudi geftatur.
Nonius fic. Indufium eft veftimentum, quodcor-
pori inter plurimas veftes adbæret , quafi intu-
fium. Quidam non infulfe lintea, & lintea tuni-
ca. Aufim fponfionem facere) Quidfit fponfio,
quibus verbis conciperetur vide Sigonium lib. 1.
dejudiciis. c. 21. & Budæum in Pandect. Ex-
ponit etiam, quidfit fponfione, & facramento
contendere, Manut. in Epift. 21. 1.7. Ne con-
glacies) Verbum glaciare tanquam activum ex-
tulit Horat. Ode 10. lib. 3. & pofitas ut glacie
nives puro numine Jupiter. Cic. conglaciandi
verbum abfolute 2. de nat. Deor. Tum aquæ de-
clarat effufio quæ neque conglaciaret frigoris
bus, neque nive prainave concrefceret. Calius
ad Cic. Curioni nofiro tribunatus conglaciat.
Gallos canentes) Martial. l. 14. Criftatas lucis
aves pulcherrimaperiphrafi appellat.
Surgitejam vendit pueris jentacula pistor ,
Criftataquefonant undique lucis aves.
Ovid. autem 2. Faft. Jam dederat cantum lucis
prænuntius ales. Plinius l.to. c. 21. Proxime
gloriam fentiunt & bi noftri vigiles nocturni,
quos excitandis in opera mortalibus rumpendo-
que fomno natura genuit: Norunt fideva, &
ternas diftinguust buras interdiu cantu. Cum
"Jole
+
VOLUMEN PRIMUM.
fole eunt cubitum, quartaque caftrenfi vigiliaad

curas laboremque revocant. Necfolis ortum in-
cautis patiuntur obrepere diemque venientent
nuntiant cantu ipfum vero cantum plaufu late-
rum. Et alia ibidem pulcbra de gallis gallina-
ceis. Jam vero caufam , cur ante lucem galli ca-
nant, ex Democrito bis verbis reddit Cic.l.2. div.
Depulfo enim depelove, & inomne corpus divi-

fo, & modificatocibo, cantusedunt, quiere fatia-
ti: qui quidem filentio noctis, ut ait Ennius fa-
vent faucibus. Lege fabulam fopi de muliere
vidua & ancillis, quas adgallorum cantus exci-
tare ad opera confueverat. Endymionas) Canunt
Poete Endymionem a Jovefomnum petiiffe per-
petuum, captum amore Lunæ, quoniam homi
numprimus,utait Plinius l. 2, c. 9. motus ejus vn-
rietatem, ac diffimilitudinem deprehendit . Cic.
Tufc. Quafi vero quisquam ita nonaginta aunos
velit vivere, ut cum fexaginta confecerit, reli-
quos dormiat. Nefues quidem idvelint, non mode
ipfe . Endymion vero, fi fabulas audire volumus
nefcio quando in Latmo obdormivit, qui eft mons
Caria, nondum (opinor ) experreci us.
PROGYMNASMA DECIMUM TERTIUM.

Silentium & attentio.
SIGISMUNDUS. CELESTINUS.
Sigismundus . Dupliciter peccatur in gymnafio

quotidie, ab aliis hoc, ab aliis illo modo. C.
Quæ funt ifta peccata ? S. Confabulari, & Præ-
ceptori non attendere. C. Qui prius defignant,
utroque tenentur. S. Ita prorfus exiftimo. Ve-
D5 rum
LJ
rum qui aliud agunt, alibi oculis curioſe diva

gantur, pingunt animalia, equites , ftultos, li-
bellos ineptos legunt , chartas & fcamna con-
fcindunt, illi in pofteriore genere culpam cafti-
gabilem committunt. C. Vere dictum fentio, &
novi quorum ifta eft confuetudo. S.Tu ipfe unus
de illis es. C. Egone ? S. Ita, næ. C. Falfo hoc
in mevitium confers. S. Mentiri non eft meum.
C. Attentiffime audio. S. Non femper. C. Si,
quando eorum, quæ tu commemorafti, aliquid
ago, quafi fi quid per tranfennam infpicerem, &
levi brachio id fit, S. Ut elevat hic peccatum
firum ? C. Haud elevo : ut loquor, ita res eft.
S. Quin eft quando fermunculos feris cum pro-
ximis. C. Demiror tantum tibi effe otii a rebus
tuis, ut aliena cures. S. Tam fine pudore id per
nolarpetratis , ut non poffim non tacere : videret vel
cæcus, audiret etiam furdus. C. Viciffim te ca-
ptabo. S. Capta, non capies tamen. Sed extra
jocum : defifte, fi te amas, ab hujusmodi virtu-
tibus , & noli cum te ipfum private tantarum
utilitatum fructu, cum alios impedire. C. Quos
alios impect , cum tenuiffimo fono loquar ? S.
Qui propius tibi affident, dextra, finiftra, & a
tergo. C. Apage cum fuperftitiofa ifta religione
tua.-S. Amice monenti volens obfecunda, &
boni confule : alioqui coactus , non mihi, fed
Magiftro flagris te operienti obfecundabis. C, A
Adeo infanda hæc tibi peccata videntur ? S.
Magna procul dubio fuo in genere. Nam quid
indignius, ac turpius in fchola delinqui poffit,
haud difpicio. C. Nifi aut ego mutus fiam, aut
tu
VOLUMEN PRIMUM.
tu obfurdefcés, difficile pax inter nos erit. S. Tu

confidera , quorfum eas , & quid tibi futurum
fit. Auceps quando concinnavit aream,offundit
cibum : aves affuefcunt , fæpe edunt , femel fi
funt captæ , rem folvunt aucupi. C. Intelligo
parabolam. Opere maximo dabitur opera, ne
fraudi fit hoc aucupium.
ANNOTATIONE S.
Pertranfennam) Proverbium, ortum a negotia

toribus & mercatoribus , qui cancellos vimis
neos autligneos merci , quæ tranfen
næ dicuntur, quod per eas afpectus tranfeat. Per

bujusmodi igitur tranſennas non figillatim, fed
fummatim, necpropeſedprocul res videntur,Cic.
7.deOrat. Quintu igiturfacis idemquodfaceres,
fiinaliquam domnum plenam ornamentorum venif
fes?fi en fepofita, ut dicis, effent, tuque valdeſpe
Bandi cupidus effes, non dubitares rogare domi
num, utproferrijuberet,præfertim fieffesfami
liaris fimiliter nuncpetes aCraffo , ut eam copiam
ornamentorumfuorum , quam conftru& tam nonin
loco quafi per tranfennam prætereuntes tridim
afpeximus, in lucemproferat, & fuoquidque loco
collocet. Ut igiturper tranfennam aliquidinfpice-
re eft nonprope nec diligenter, & in tranfitu in-
Spicere:fic quafiper tranfennam aliquid agereerit
idipfum agere obiter : translatione ab oculis ad
fenfus alios,idquodfæpefit. Levi brachio) Hocus
etiam illo, molli brachio opera indiligensfignifi
catur Hine molli brachio àliquem objurgare, levi
brachio aliquid agere, Cicero adAtticum , Trans
latumaparentibus & magiftris fortaſſe, qui re-
mifius
30 PROGYMNASMATUM LATINITATÍS
miffiusfilios ac diſcipulos verberant. Quid tibi fu-

turum fit)Quod adinirantes aut de malo aliquo ft-
weacceptofiveaccipiendo interrogantes dicerefo-
Lemus,quidilli contigit? quidde illo fiet? quidme-
cum agetur?quid de iftofaciam?&fimilia, Latini
fic multo venuftius : quidilli, quidmibi fiet ? quid
illi, aut, illo factum eft ? per dandi fcilicet atque
etiam auferendicafum, omiffa præpofitione. Cic.:
epift . 1.1.13. Sinos premet eadem fortuna, quid
puero miferofiet ? Ibidemepift. 4. Quid Tulliola
meafiet? InVerr. Quidboc hominefacies? Terent.
And.Quidmefiet ? Plaut. Trinum. Si quideofue-
vit. Ne fraudi fit hoc aucupium) Frauspœnam
quoque, damnum, periculum & incommodum ve-
teribusfignificat : non modo deceptionem, fallaci-
am,atque dolum . Liv.l.1. Rex,facisne me tu regi-
um nuntiumpopuliRomani Quiritium?Quodfine
fraude mea,populique RomamQuiritiumfiat ,fa
cio. Cicero ad Lentulum, epift. 5. Si quid ex bis
rebus, quas tibifortuna largita eft, nonnullorum
barninumperfidia detraxerit, idmajori illisfrau-
di quam tibifuturum . Etpro Cluent.quæ res ne
mini unquam fraudi fuit. Ideft, nunquam pœna
dignum exiftimarunt, vel nunquam damno fuit.
Terent. Heaut. Id eandemfraudem ex largita
te nimia, atque ex parfimonia incides. Id eft,
atrumqueperinde damnofum eft. Sedprioris il
lius fignificatus funt duo belliſſima loquendi ge-
nera apud Lucretium, dare fraudem alicui, &
induerefe infraudem; quomodo dicimus indue-
ve fe'in plagas, in laqueos.
PRO-
VOLUMEN PRIMUM. 61
PROGYMNASMA DECIMUM QUARTUM.
Suggestio.
MAGISTER. STEPHANUS DISCI-
PULUS.
Magifter. Sæpenumero cum minis feveriffi-

mis interdixi vobis pueri, ne fubveniretis
recitantibus , ubi eos deferit memoria : vos ni-
Hilominus, qui mos eft vefter , idem peccatum
peccare non definitis, & patientia nimium mea
abutimini. Jam poftremum moneo , prædico,"
& ante denuntio, tibi præfertim capillate, tibi
bone Stephane , quem obfervavi præter cæte-
ros in ifta noxia contrahenda diligentiffimum ,
nifi temperaveritis ab ifta intempeftiva bene-
volentia, non ego mihi temperabo ab iracundia.
S. Non foleo tam frequenter. M. Non foles ?
nemo quisquam frequentius. Profpice rebus
tuis : nam acriter ulcifcar te , fi vel femel am-
plius fuggerentem confpexero. S. Spero mitio-
ra. M. Spera quæ vis, quod acciderit, patienter
ferto. S. Oportet me gratum effe adverfus bene
meritos. M. Etiam tu taces ? Illa merita tua
merebuntur, quod dixi, præmium. Itaque ni
finem datis mutuo bene merendi, & imperium
meum minuendi , faciam ego , ut hujus diei, lo-
cique , meique in omnem vitam memineritis .
Et ego quidem verberando, vos vapulando de-
fatigabimini . S. Crudele promiffum. M. Nihil
hoc genere puerorum perniciofius in ſchola.
Quid enim ? dum hinc inde dextra levaque ,
antrorfum, retrorfum,recitantibus fubveniunt,
phi
ubi eos memoria fugit, illos reddunt ignaviffi

mos , & ipfi exfpectatione fimilis beneficii fo-
cordia focordiores fiunt. Quisque fui memor,
ut poenam ne fentiat, punienda ne defignet.
ANNOTATIONE S.
Idem peccatum peccare) Atticismus eft xdigen

χαρὰν φόβον φοβάσαι , σπονδας σπόνδεπαι
#fctyl. Promet, ἔαμε νοσεῖν τήν δε την νόσον , ἐπι
fimilia multa, quæ etiam non luculenter græce
deltus novit. Latini eodem modo , furere furo-
rem, gaudere gaudium, canere cantilenam, cur
rere curfum, fomniavefomnum , metere mellem,
pugnarepugnam , ludere ludos , aut ludum, quo
poftremo ufifunt Plaut. Moſtell. Terent. Eunuch.
Horat. Ode 29. lib.3. Crudele promiffum) Hoc
quafi non audiente magiftro, fummiffa voce, aut
averfo adcondifcipulos vultu dici intelligendum
eft , utfæpe fit apud Comicos. Talefuit, quod
dialogo fexto in extremo pofuimus , cum puer
mendaxjam cædendus ita loquitur. Mifer, ab
mifer, cui tam male vertit dolus.
PROGYMNASMA DECIMUM QUINTUM.
Abfentes.
BENEDICTUS. AUGUSTUS.
Benedictus. Multorum dierum intervallo non

te vidimus in gymnafio , Auguftine : nec
tamen fuit , quod miratus fum vehementer ,
cum Præceptor te requireret , aut mitteret,
qui,
VOLUMEN PRIMUM. 63
qui, ubi effes , & quid ageres, inveftigaret. Cur

abfuifti ? A. Male me habebam : idque ut ne
lateret Magiftrum , curavi, quo bona cum ejus
venia , & tuto abeffe liceret. B. Meritiffimo
non apparuifti : fi quidem eft , ut autumas.
Convaluiftine ? A. Nondum plene me confir❤
mavi. B. Quamdiu ægrotafti ? A. Quamdiu
me in fchola non confpexifti ? B. Haud equi-
dem recordor quantum temporis abicrit. ` A.
Dies complufculi undeviginti omnino. B. Quid
erat morbi ? A. Febricula. B. Quo medica-
mento ei fubvenifti ? B. Inedia probe fola, qua
maximos quosque morbos, & graviffimos de-
pelli folere, ajebat Magifter, auctores in medi-
cina claros & nobiles afferere . Vacuus mihi
venter crepitare : ego flocipendere . B. Facili
negotio confequere : quæ interim præcepta
nobis & explicata funt. A. Sic mihi perfuafi :
& in eam rem, fi non recufas, utar tuis fupetiis.
B. Repetam tibi omnia, & rectiffimis tuis atque
optimis ftudiis non gravate obfequar. Quan-
do te rediturum cenfes ? A. Secundum natalia
Domini. At tu quid vagaris ? cur non es in lu-
do? B. Eram in itinere cum libris : ecce tibi!
pompa procedit ferentium inftrumenta gladia-
toria , five athletica. Ego illos fequi in aulam
curiæ ibi ludicrum illud certamen certantes
fpectavi voluptate mirifica. Nam ubi ætas ma-
turuerit , eandem artem addifcere cogito :
quandoquidem difciplinis liberalibus non eft
aliena. Novi perplures literatos , eosdemque
athletas non fpernendos . A. Craftina luce quam
expur-
expurgationem habebis ? B. Intendenda erit

aliqua fallacia, quæ me virgarum periculo exi-
mit: nox dabit confilium . Si mendacium di-
xero , folens meo more fecero. A. Timeo ne
aliorfum cadat res , & tu propter hanc curiofi-
tatem fpectandorum gladiorum fine vibicibus'
à Magiftro non dimittare. B. Evali non femel,
confictis caufis abfentiæ. A. Beftiæ quædam
cum canibus bis , ter , elapfæ fuerint, tandem
capiuntur & pereunt. B. Oh, non adimet mihi
vitam ifta verberatio. Gymnafium flagrorum'
me appelles licet , quibus mea cutis induruit ,
út fi ad fumum pependiffet. A. Tua res agitur.
In quem exempla fient, quique clamaverit us-
d t.
que ad ravim, illi , puto , aliqui dolebi
ANNOTATIONE S.
Undeviginti) Sic undetriginta , undequadra-

ginta, undequinquaginta, & deinceps, unum
de viginti fi auferas , & manent decem & no-
vem : ita in aliis. "Similis modus eft, duodevi-
ginti, duodetriginta, duodequadraginta. Utra-
ratione dicendi crebro boni auctores utun-
que
tur. Quo medicamento ei ) Primum eft ca-
vere , ne in morbum dilabamur. Cavebimus fi
fervemus, quæ de tuenda valetudine a Plutarcho;
a Marfilio Ficino , & aliis fcripta funt. Pro-
ximum , ut ex illo convalefcamus : quod quidem
fi non per inediam folam, at certe nunquam fize
inedia videmus fieri. Caufa enim fublata, etiam
effectus tollitur. Atqui morborum caufæ quæ
funt alia , nifi humores vitiofi, às nimii ? "bu
mores
1
VOLUMEN PRIMUM.
mores autem unde nifi e cibis oriuntur ? Quorum

moderationem ac delectum qui adbibent , & ra-
rius ægrotant, & citius curantur. Venter cre-
pitare) Plaut. Menæch.
MED. Dic mihi , an unquam tibi inteftina
crepitant, quod fentias ?
M. Ubi fatur fum nulla crepitant : quando
efurio, tum crepitant.
Horatiusfat. 2. lib. 2. latrantemftomachumfalé
& pane bene lenivi affirmat. Nox dabit confi
lium ) Plutarch. lib. de Curiofit. noctem (velut
amicam intelligentia ) vocabant eupbronem :
videlicet arbitrantes quietem & affiduitatem il-
lam, nullis interpellantibus aliarum rerum curis,
multum habere momenti ad inventionem eorum,
quæ inquiruntur. Cicer. 2. de Orat. Nox te no-
bis , Antoni , expolivit , bominemque reddidit.
Si mendacium dixero) Inter mendacium dicere,
& mentiri, Nigidius apud Gellium boc intereffe
vult , quod qui mentitur , ipfe non fallitur , fed
alterum fallere conatur. Qui mendacium dicit,
ipfe fallitur. Vir bonus præftare debet , ne men
tiatur ; prudens ne mendacium dicat. Nibilo-
minus bacfæpe confunduntur. Non adimet mi-
hi vitam) Exemplum projectæ in puero audaciæ.
Tax tax tergo meo erit, inquit ille in Perfa,
non curo. Gymnaſium flagrorum) bominem in
quo affidue verberandoflagra & virga exercen
tur. Salutatio duorum verborum in Plauti Afin.
bac eft, LE. Gymnafiumflagrifalveto. LI.Quid
agis cuftos carceris ? LE. O catenarum colone.
LI. O virgarum lafcivia. Tua res agitur) Ge-
Fol. I E Bus
nus loquendi baud inelegans, cum dicimus alicu-

jus rem, famam, dignitatem, gloriam,falutem,
caput, rem agi, id eft, in difcriminepericuloque
verfari. Cicer. pro lege Manil. Aguntur bona
multorum civium. De Orat. Agitur nonfolum
ingenii noftri exiftimatio. In Philipp. libertas
agitur populi Romani. In quem exempla fient)
Puniendorum peccatorum rationes tres adducit
Gellius lib. 6. c. 14. Tertia ratio vindiciæ eft,
inquit , quæ ragaderypa a Græcis nominatur :
cum punitiopropter exemplum neceffaria, ut cæ-
teri afimilibus peccatis , quæ probiberi publici-
tus intereft , metu cognitæ pœnæ deterreantur.
Idcirco veteres quoque noftri exemplapro maxi-
mis graviffimisque pænis dicebant. Jam Latini
dicunt exemplum prodere in aliquo , ut Cic. pro
Flacco, In aliquo exemplumftatuere, ut idem in
4.Verr. Exempla cruciatus edere in aliquem, ut
Cafar 1.de bello Gall. Exempla edere, ut Terent.
Eunuch. Exemplafaciam ego in te : aut finepræ-
pofitione (ut quidam legunt ) eft apud Plaut.
Moftell.
PROGYMNASMA DECIMUM SEXTUM.
Accufationes.
HIERONYMUS. FELIX. MAGISTER,
ALEXIUS.PANTALEON.BERNARDUS.
EVARISTUS. GERVASIUS, CYPRIA-
NUS. DAVID. JONAS.
Hieronymus. Papæ , quid tu audaciffime lo-
cum alienum occupas ? F. Alienum ? H. Ita
Loquor,
VOLUMEN PRIMUM. 64
quor, alienum. F.Tuumne ? H. Meum, inquam.

F. Non eft hic locus tuus. H. Cujus eft , doce
me. F. Meus. H. Age fi quid agis. F. Quid ego
agam ? H. Reftitue meum mihi locum , quem
involafti. F. Si tuus fit , reftituam. Aufer hinc
jurgium, fi fapis . H. Præceptor, ifte mihi inju-"
riam infert. M. Quid illic clamoris exoritur?
H. Felix, dum ego aliquanto poft tempus venio
in fcholam , impudenter vendicavit locum
meum . F. Falfo me accufat : teneo locum meum.
M. Quid tu ad hæc? H. Quia honoratior eft lo-
cus, idcirco me abfente aufus eft in alienam pof
feffionem irruere. F. Non irrui. H. Irruifti : re-
ftitue debitum. F. Nihil debeo. M. Dirimam
litem. Meridianis horis parati inftructique ad
concertationem eritis. Tum fi tu Felicem, Hie-
ronyme, difputando viceris, infimo ipfum loco,
prope januam collocabimus, ut ei tutelam ge-
rat, & humilietur, qui fe novo exemplo exalta-
verit. Sin ipfe te fuperarit , retinebit hunc lo
cum, quoniam te dignior omnium punctis cen-
febitur , qui hic fedeat , & jufte eum repetere
non poteris , mea quidem fententia. F. Equa
conditio. H. Non detracto hanc pugnam: Com-
mutabo tibi nomen hodie, fi vivam , ut pro Fe
lice, Infelix vocere. F. Minas tuas, floccipendo?
M. Quos ego poft tergum meum confabulantes
audio ? Heus, quinam modo inter fe confabulati
funt? A. Pantaleon & Bernardus. M. Linguati
pueri, quare non filentio edifcitis, quæ mox re-
citetis ? P. Non fumus confabulati. A. Eftis, &
diu ſatis, B. Revera non garrivimus. M. Quid
fuit
fuit igitur? P. Interrogabam nonnulla Bernar

dum, quæ minus intelligebam. M. Qua in re?
B. In Catechismo . A. Hoc fe facere fimulabant
illi quidem, vere autem de fuis quibusdam nu-
gis fermonem mifcebant. P. Te tam audacter
affeverare ? M. Hem aftutiam : faturne rem Ale-
xius? B. Certe hic minime. A. Convincam vos
argumento palam : etenim fententias quasdam
retineo de fermunculo veftro. M. Premit ad-
verfarius. Fateamini, quod res eft, & culpa vos
folvam. Si pergitis inficiari, virgas cernitis : iis
non tam ob ruptum filentium, quam ob menda-
cium tangam vos usque ad necem. B. Fatemur :
de prandio hefterno, in quo fimul accubuimus,
colloquebamur. M. Cavete, alioqui peffime cœ-
natos dimittam . E. Eft, quod exponam , Præce-
ptor. M. Expone. E. Heri Gervafius, & Cypria-
nus fe convitiis alternatim confectabantur, vi--
ciffimque pugnis onerabant egregie. M. Vidi-
tin'? E. Vidi, cum forte fortuna in eos ambulans
incidiffem. M. Quo tempore ? E. Haud multo
poft, quam folutæ funt fcholæ. M. Quo in loco ?
E. In publico, ante domum Cypriani, Miraban-
tur prætereuntes, & confiftebant. Quin his au-
ribus audivi, qui dicerent : ô pueros male mora-
cos ! Utinam aliquis Magiftro rem indicet, ut is
ambobus pro dignitate ftipendium numeret.
M. Tantumne eft? E. Tantum. M. Facinus im-
probum. Surgite, & procedite in medium belli-
cofi homuli. Hanccine difciplinam aut a paren-
tibus veftris, aut a me percepiftis ? hæccine vos
dagitia confcifcere ? contumelias intorquere, &
obferere
VOLUMEN PRIMUM. 69
obferere pugnis fodales fuos ? G. Coegit me

Cyprianus. C. Tu me coegiſti. M. Utrumque
nequitia fua coegit : ambo furore & amentia im-
pulfi ab officio difceffiftis ; de hoc nulla eft. qua
ftio. Me tamen cogitis vobis pro ifto conflictu
mercedem liberalem, præfenti & probata pecu-
nia tribuere. Expedito mihi virgam, Evarifte,
de virgis melioribus , actutum. E. Curabitur.
M. Quæ porro controverfia conflavit hoc duel-
lum ? G. Irridebat me fufpenfo nafo Cyprianus,
quod per femoralia indufium dependebat, & ri-
fu pæne emoriens : multis, qui forte circumfta-
bant, audientibus : en, inquit, ifte tam avide ci-
bum voravit, ut ipfas quoque mappas degluti
verit. M. Magna vero , & fine dubitatione into-
lerabilis injuria. Cur ad fartorem fubligaculum
reficiendum non deportati ? G. Non adverti
effe lacerum . M. Non advertiſti ? Sat argumen-
ti, te morum civilitatem non attigiffe vel extre-
mis digitis. Ad rufticanos cum ifto Gervafio :
qui cum urbanus fit, urbanum nihil habet. Jam,
quas tibi contumelias impofuit ? C.Nebulonem,
& proditorem me appellabat. M. Quibus tu
Gervafium epithetis contra cohoneftafti ? G.
Subulcum , & afinum me nominabat. M. Hoc
fuit tubis ceciniffe ; deinde extemplo fecutum
eft prælium, ventum ad manus, contudiftis al-
terutrum : nonne ? G. Factum , heu. C. Ac nifi
me in pedes dediffem , cerebrum mihi diminuif-
fet: fic iracundia & furore exarferat. M Ego ,
ut munificus Imperator , iftis duobus tam ftre-
nuis bellatoribus propter generofiffimam veli- .
tatio-
£3
tationem dabo donativum. Et quia Gervaſius

ob caufam leviorem tantopere non debuit ex-
candefcere, dabo illi majus . Te quoque doce
bo , Cypriane , hujusmodi fcurrilibus jocis , &
intempeftiva dicacitate abftinere de cætero.
Ite, & ad præmia capienda refolutis ligulis vos
comparate. P. Præceptor , Alexius pingit. M.
Alexi, quid facis ? A. Nihil. M. Nihil ? at jam
faciam tibi aliquid . Exhibe chartam. A. Nihil
eft. M. Oftende fine mora. A. Quæfo. M. Vi-
deam . O Alexi , ecquando in ludum pictoris
ivifti ? quam graphice adumbras canes & cer-
vos? Suppone finiftram ferulæ : fuppone, ecquid
audis ? A. Ah, ah. M. Concerpito . Si rurfus de-
prehendero pingentem, fcis quid tibi depictu-
rus fim ? A. Scio. D. Præceptor, licetne pauca ?
M. Quid dicturus ? D. Jonas non habet librum.
M. Ubi eft liber tuus ? I. Amifi . M.Siccine rem
tuam cuftodis ? domine, an in ſchola , an in via ?
I. Nefcio. M. Quæfivifti ? I. Tanquam fi aci-
culam quærerem. M. Nifi tu ante noctem re-
pereris, cras in te exemplum edetur, ut ne quis
deinceps perdet libros fuos.
ANNOTATIONE S
mnium punctis) Horatius ad Pifones. Omne -
Om
tulitpunctum, qui mifcuit utile dulci. Omne
punctum ferre, eft omnibus omniumfententis at-
que fuffragiis aliqua re dignum, feu in aliquo præ.
Bantemjudicavi, feuplacere univerfis. In fuffra-
giis, in quibus magiftratus, vel leges, vel talequid
rogabatur , bine nififallor, tabella fingulis fuf-
fragium laturis dabantur : quarum altera pun-
Etum
VOLUMEN PRIMÙM. *
tum fine dubitatione , altera nibil, ut egoputo,

fcriptum habebat. Itaque quifavebant, tabellam
puncto infcriptam : qui adverfabantur, alteram
in ciftam conjiciebant. Hinc Cicero pro Plancio
dixit: tribusnonnullaspunctis totidem tulit.Idem
Tufc. 4. Quid de noftris ambitionibus, quid de cu-
piditate bonorum loquar ? Queflamma eft , per
quam non concurrerint ii , qui hæc olim punctis
fingulis colligebant ? Corrad. in Brut. Pugnis fe
onerabant)Plautus Amphit. Onerandus eftpugnis
probe. Sic onerare maledictis in Pfeud. Onerare
lætitiafenem in Cap. Cicer.epift . 10. lib. 3. One-
rare aliquem mendaciis. Plautifunt etiam pug-
num impendere, Bach. Pugnis aliquam contundere,
ibid. Pugnum in os impingere , pugnispectere,
pugnis aliquem incurfare. Rud. & Feud. Pugnis
cedere Amphit. Pugnis concifus, ibid. Dabo do-
nativum ) Munus , feu donum quod popule dat
Princepsfeu Imperator, dicitur Congiarium, de
quo Sueton. in Octavio cap.41 . & Caligula c. 17.
Quæ autem largitiofit in milites, ultraftipendia,
videlicet ob victorias, adoptiones, inaugurationes
Cafarum, ea donativum vocatur. Budæus in Pan-
delt. Steuechius ad c. 20. 1. 2. Vegetii. Attamen
idem Suetonius non malus latinitatis auctor libello
declaris Rbetorib . c.3.cum de Sex. Clod.agit vo-
cem, congiarium pro dono ufurpat, quo quis pri-
vatim aPrincipe afficitur bis verbis. Aquo (An-
tonio) mox Confule ingens etiam congiarium ac-
cepit, ut ei Cic. in Philippicis objicit. Eodem mo-
do inJulio c. 27. & in Vefpafiano c.18. & Calius
ep.1.1.8. Plancus inquit, nagno congiario donn
E 4 tur
tur a Cæfare. Seneca item epift. 29. Scrutabitur

fcbolas noftras, & objiciet Philofopbis congiaria,
amicas, gulam. Sic videtur Cic. ufus, ep. 6. l. 10.
ndAttic. Ante noctem repereris) Quod Grama-
ticiquidam ex verfu Ovidii .Metam . Tu non in-
venta reperta es, inter invenire, & reperire boc
difcriminis effe volunt, ut illud fit cum laborediu
quæfitamrem affequi : boc,fortuito oblatam nan-
cifci, iftuc nibil eft : Nam & reperio, clariffimi
fcriptoresdixerunt pro eo, quodeft operaftudioq;
adhibito adeptus fum, & inveniri ab iisdem dici
wideas, quodnon eft quæfitum. Legendus Alex.ab
Alexand. & in eum Tiraquellus lib.4. c. 17.
" PROGYM
NASMA DECIMUM SEPTIMUM.
Petitio lufus.
PHILIPPUS. MAGISTER. PUERORUM
TURBA.
Philippus . Memoriter memini, Præceptor, di-

xiffe te aliquando nobis , neceffarium effe in
rebus viciffitudinem, nec durare poffe, quod al-
terna requie careat. M. Quid tum poftea ? quam
ob caufam tu id mihi nunc fubjicis ? P.Haudfane
inconfulto , ac temere tuam hoc loco repetivi
fententiam . M. Ergo quid te movit ? dicito . P.
Quoniam res quædam eft, quam me a benignita-
te tua impetratam auferre volo. M. Memora
puer. P. Si molefte non es laturus . M. Nili tu in-
juftum quid a me petas, indigne non feram , quid-
quid petiveris. Nam ut jufta ab injuſtis petere
infipientia eft: fic injufta a juftis impetrari non
decet. P. Ne tibilubeat ſiniſtrum ſuſpicari. Jufte
ab
VOLUMEN PRIMUM. 73
abjuftis juftus fum orator datus, & advenio om-

nibus lubentibus, ut quod in rem noftram comu-
nem fit, hoc a tua lenitate obtineam . M. Eloque
re,quid eft,quod obtinere geftis ? P. Paulum eft.
M. Quin tu uno verbo dic, quid eft ? P. Jam dies
effluxere complures, ex quo libris femper affixi
fuimus. M. Trabalibus clavis, opinor, Suboles
quorfumevafurus fis.Bene habenttibi principia.
Pertexe telam, fed apte, ut ne compellam te re-
texere. P.Et exercitationibus auditionum,fcrip
tionum , recitationum , concertationum pæne exe
haufti fumus. M. Itane vero ? exhaufti ? Ome in
difcipulos atrocem, o crudelem . P. Nec unquam
nobis vel ad momentum refpirare, viresque fef
fas reparare datum eft. M.Utres fuas exaggerat,
quodque contritum vetuftate proverbium : ex
mufca elephantem. P. Quare vehementer &
fubmiffe te rogamus, Præceptor nofter, pomeri-
dianis horis ad lufum remiffionemque animi de-
fcendere tuo conceffu licitum fit. M. Equiffi
mum poftulas. Verum ego his conditionibus
hanc poteftatem largior, ut absque tumultu lu-
datis, neve quis alteri turbas ciere infiftat. U
ante quintam ad libellos redeatis. Ut deinceps
manibus pedibusq;, cum hafta, cum fcuto, quod
ajunt, ad veftra ſtudia incumbatis. P. Juftæ con-
ditiones : accipimus, ut pro tota fchola refpon-
deam . M. Capeffe curfum : condiſcipulos affice
tam bono nuncio. P. Gratias magnas, ingentes
tibi agimus, humaniffime atque optime Præce-
ptor. Heus heus pueri. Pu. Nunquidnam appor
tas novi? frontem exporrexifti, hoc omen placet.
Ef P. One-
P. Oneratum lætitia pectus apporto . Ego vefter

hodie orator & exorator fui apud Magiftrum.
Pu. In quo? P.In ludendi venia. Pu,Voluptatem
magnam nuntias . Habemus ergo rem factam ?
P. Factam. Pu. Bene factum, & volup' eft. Deus
te bene amet. Ludemus igitur ? P. Nifi mavultis
ir.hærere libris. Pu. Valeant libri. Ludamus ;
focii, euge,ludamus. P. Silete,non permittit gra-
tis ludere. Pu. Qua mercede? P. Ut absque in-
conditis clamoribus , absque ftrepitu , crepitu,
fremitu : fic enim interpretor, quod dicebat de
tumultu & jurgio vitandis. Pu . Fiet . P. Ut ante
quintam ad libros nos recipiamus. Pu . Fiet. P.
Ut deinceps nervis omnibus difcamus. Pu . Hic
melius eft refpondere , fiat, quam fiet : optare,
quam promittere.
ANNOTATIONE S.
Petitio lufus)Quomodoftirpes mediocribus aquis
aluntur, abundantibusfuffocantur :fic animus
moderatis crefcit laboribus , nimiis obruitur.
Danda eft ergo pueris a continentibus laboribus
refpiratio :idq; in animo babendum, totam vitam
feriumqueftudium di-
noftram in remiffionem effe ,
vifam. Plut.de lib.educand. Quint.l.1.c.3. Dan-
da eft tamen omnibus aliqua remiffio : nonfolum,
quia nulla res eft,quæperferrepoffit continuum la-
borem,atque eaquoquequæfenfu & animacarent,
utfervare viamfuam poffint, velut alterna quiete
retenduntur, fed quod ftudium difcendi volun-
tate, quæ cogi non poteft, conftat. Plura ibidem
de lufibus puerorum. Neceffariam in rebus vicif-
tudinem) Seneca epift.36. Obferva orbem rerum
inter
VOLUMEN PRIMUM.
inter fe remeantium: Videbis in boc mundo ni-

bilextingui, fed vicibus defcendere ac refurgere.
Eftas abit,fed alterannus illam adducit. Hyems
cecidit, referent illamfui menfes. Solem nox ob-
ruit,fed ipfam ftatim dies abiget. Stellarum ifte
difcurfus quidquidpræterierit, repetit. Pars ce
1
li levatur affidue, pars mergitur. Plutarchus de
lib.educand. Quam ob caufam non vigilia modo,
fed & fomnus inventus eft : neque bellum dunta-
xat,fed & pax: neque fineferenitate tempeftas :
nequaferianegotia tantum, fed & feria. Utque
inunamfummam contrabamus, requies laborum
eft condimentum, & quæfequuntur. Alterna re-
quie careat) Ovid. Quodcaret alterna requie, du-
rabilenon eft. Pub. Syr. Jucundum nibileft, nifi
quodreficit varietas. Memora puer) Ut Græcis
Tais,fic Latinis puerprofervo, profilio, pro eo,
cui contrarium eftpuella, pro ætate, annisquepri-
miscapitur. Número autem multitudiuis utrum-
7 quefexum comprebenditGell. Trabalibus clavis)
Clavi trabales grandes clavi funt, quibus confi-
guntur trabes. Figere aliquidtrabali clavo, pro-
verbium. Cic. in Verr. utboc beneficium (quem-
admodum dicitur) clavo trabali figeret : id eft,
confirmaret & conftabiliret. Telum trabale 12.
Eneid. eft ingens & magnum telum, inftar tra-
bis. Ne compellam te retexere) Allufum ad di-
Eum vetus, Penelopes telam retexere, ideft, ina-
nem operam fumere, & deftruere quod effeceris.
Hom. Ody . 2. caftiffimam illam & fidiffimam
vire fuo Penelopem procos connubiumejus flagi-
tantes, & impotenter jam infantes boc modo clu
fiffe
fiffe fingit. Promittit ſe nupturam, ubi telam,

quam tumbaberet in manibus, pertexuiffet.Quam
conditionem cum illi non repudiaffent, callidamu-
´lier, quodper diem texuerat, per noctem diſſolve
bat. Belle antemea de re Propert. eleg. 9. lib. 2.
Penelope poterat bis deñosfalvaper annos
Vivere, tam multis fæmina digna procis.
Conjugiumfalfa poterat differre Minervas
Nocturno folvens texa diurna dolo :
Vifura & quamvis nunquam fperaret Ulyffem,
Illum exfpectando facta remanfit anus.
Numquidnam) Ter. And. Ut fciam nunquidnam
bac turba triftitia afferat.Nunquidnam amplius
tibi cum illafuit? & alias quoque Cicer.2.de Orat.
Quidvos tandem. Craf. Numquidnam,inquit no-
vi?In ludendi venia) Hæc vox nonfemper ad cul-
pam refertur, nec perpetuo ea vi effertur, quain
Amphitruone Plautus, ut boc pro fexcentis addu-
cam.
Perdexteram tuam te Alcumena oro, obfecro.
Da mibi banc veniam, ignofce, irata nefies.
Sæpius etiam poteftatem, & petitionis conceffio-
nem approbationemq;notat.Cic.pro Arcbia.Quæ-
fo a vobis, utinbac cauſa mibi detis veniam. 1. de
Orat. Date nobis hanc veniam,ut ea, quæfentitis
de omnigenere dicendi, fubtiliter perfequamini.
Cornific. in 4. ad Herennium. Veniam ad vos,fi
mibifenatus det veniam. Plaut. Trin.
LP. Ob eam rem hæc, pater autumavi, quia
res quædam eft, quam volo ;
Ego me abs te exorare. PH. Quid eft ? ve-
niamjam dare geftio,
Emi
VOLUMEN PRIMUM
Emilius Probus in Themiftocle. Hujus Rex

animi magnitudinem admirans, cupiensque ta
lem virum fibi conciliare , veniam dedit. An-
num videlicet ei concefft , quem petebat ad di-
Scendam linguam Perficam. Iterum in Paufania,
Quodfi eam veniam fibi dediffet. Sic cum ver
bum, licentia, in vitio femper putetur effe, pro-
feraturque e Terent . Deteriores omnes fumus li-
centia , id fecus eft. Aliquando enim boneftam
poteftatemfignificat, & dare licentiam eft, ov
Gíav didóval. Cicero 1. Offic. Nec quenquam boc
그 errore duci oportet, ut fi quid Socrates, aut Ari-

fippus contra morem confuetudinemque civilem
fecerint locutive fint, idem fibi arbitretur lice-
it.
re. Magnis enim illi, & divinis bonis hanc li-
centiam affequebantur. Et in 3. Nobis autem
Academia noftra magnam dat licentiam , ut
ปฐ . quodcunque maxime probabile occurrat, id no-
ftro jure liceat defendere. His duobus locis
baud exiftimo rectefacturum, fi quis licentiano-
men immoderatam libertatem, impunitatemque
interpretetur.
PROGYMNASMA DECIMUM OCTAVUM

Idem argumentum.
tis
ni.. PHILIPPUS. MAGISTER.
Philippus. In memoria mihi eft, commendaf

fe te aliquoties nobis requietem , & otium a
continuatis ftudiorum occupationibus , cum ,
haud fcio, ex quo poeta, verficulum illum re-
citares : Interpone tuis interdum gaudia curis,
M,
M. Optimum eft : vellem perinde fixiffes ani-

mo tuo alia permulta , quæ non femel de me
audiviftis. P. Compacto ad te venio. M.
Quapropter venis ? P. Ut quidpiam abs te au-
feram . M.Ut aliquid auferas ? hem. Ergo fura-
tum huc venifti, quantum intelligo . Scin' quo-
modo fe tibi res habet ? tute auferaris faxo, cum
te in manifefto facinore deprehenfum , loris
adeo benigne cooperuero, ut veftigium facere
non poffis. P. Ridicularia nihil moror : alio , &
interiore fignificatu hoc verbum cepi : quod
prætervectum eft mentem tuam. M. Impetra-
bundus, ut fic dicam, ingreffus es, quod fenfi e-
quidem a principio. P. Facultatem ludendi ut
abs te impetrarem, ideo huc aditum tuli. M.
Morem antiquum atque ingenium hic adolef-
cens obtinet : magis de ludo & fomno, quamAle-
xander Macedo de orbe terrarum fub imperium
fubjungendo cogitat. Cum dies ftatus venerit,
tum ludes ad laffitudinem, contradicente nemi-
ne. P. Mi Præceptor, fine nos lufitare fecundum
meridiem. M. Non fino , neque tu iftam rem in
fpe aliqua habueris. P. Quare tam præfractere-
cufas ? M. Quod vos fimiliter fatis præfracte in-
diligentes, & ignavi eftis. P. Imo certe diligen-
tes. M. Quam inique comparatum eft, ut nemo
unquam licenter femetipfum fateatur malum ?
omnes fefe amant. P. De reliquo fenties nos
quam ftudiofiffimos. M. Quod promittunt pue-
ri, in vento & rapida fcribere oportet aqua. P.
Obfecramus (nam ego totius fcholæ perfonam
recepi) ne te hodie inexorabilem præbeas. M.
Res
VOLUMEN PRIMUM. 72
Res ex compofito geritur, quod fentiebam equi

dem aprincipio. Actum agis, abi. Tempus dif
cendi, tempus ludendi. P. Hodie fudum ad de-
ambulandum per amoena camporum, & umbro-
fa vallium nos invitat, qua commoditate hoc to-
to menfe caruimus : quippe cum in fingulos pa-
1 ne dies pluviam toleravimus. Opprimenda vi
detur, quæ præter fpem obvenit occafio. M.
Non moriemini, Philippe, hacquidem de caufa,
fi lufionem differatis in perendinum. P. Sed fi
rurfum cadant pluviæ, & cogamur domi refide-
2. re, tanquam fi dati fimus in carcerem ? M. Tum
evos indigniffime vexatos prædicabunt etiam ip-
filapides. Licet domi quoque fub tecto, & fecu-
rius ludere. P. Lieet fane quidem, at foris fub
dio longe jucundius : ubi certamus curfibus in
ftadio, ut Olympionicæ, & venationes inftitui-
mus, aliaque defectamenta , quæ præfens fæpe
vidifti. O'importunum flagitatorem. Sit pote-
iftas ambulandi foras, & ludendi . Dicite Hypo-
didafcalo verbis meis, uti vos profequatur, pro-
infpiciatque fedulo , ne quid poftea querimonia-
rum adine deferatur. P. Deus det tibi, Præcep-
tor integerrime, quidquid voles.
ANNOTATIONE S.
0
Interpone tuis interdum ) Danda eft remiffio
S animis, meliores acrioresque requietefurgent.
Ut fertilibus agris non eft imperandum : cito
enim exbauriet illos nunquam intermiffa fa-
cunditas : ita animorum impetus affiduus labor
frangit. Vires recipient paulum reſoluti & ve-
milk.
miffi. Nafcitur ex affiduitate labor um animorum

bebetatio quædam & languor. Lege c. 15. Sene-
cæ, de Iranquill animi. Adeo benigne ) Ufum
quendam reconditum, & elegantem bujus adver-
bii,cum videlicet ei, qui nobis aliquid offert, fig-
nificare volumus gratiam quidemipfi babere nos,
fed tamen ejus dono nolle uti, explicat Muret.ex
Hor.annot. in Eunuch. Ter. In vento & rapida )
locus erit inpromiffis , & rebus inconftantibus ,
que nibil babent firmitatis. Græcis eis Tépgav
yea@ew in cinerefcribere. Nam & cinis a ven-
to facile difpellitur , & commiffa non retinet.
Contrarium eft, in mente infculpere, quod Cice-
rofæpius, & Græci dicunt yepew ev@geσív, Æ
fchyl. Promotbeo . ἐτγράφεσύ μνήμασιν δέλτοις φρε
vov, infcribe tabulis mentis memoris. Vide fcbo
liaften ibid. Ter. Andr. etiam nunc mihi fcripta
illa dictafunt in animo Chryfidis . Victor. l. 9. c.
13. Sed de fuperiore locutione pergamus dicere.
Catull. ad Ortalum.
Ne tua dicta vagis nequicquam credita ventis
Effluxiffe me forte putes animo.
Tibull. eleg. 5. lib. 1,
Hac mibifingebam, quæ nunc Eurusq; Notusq;
Factat odoratos vota per Armenios.
Lucret. 1.4. Tu fac, ne ventis verbaprofundam.
Virg. Æneid. 9. Sed auræ omnia difcerpunt, &
nubibus irrita donant. Et 10. Nec ferre videt
Juagaudia ventos. Horat. Ode lib. 1.
Mufis amicus triftitiam & metus
Tradam protervis in mare Creticum
Portare ventis.
Ovid.
VOLUMEN PRIMUM . 81
Ovid.
Que tibifuntfacienda tamen cognofce, necEuris
Da mea, nec tepidis verbaferenda Notis.
Exiftimabant enim antiqui , ventos interpretes
& nuntios effe, noftrasque preces & vota ad deo-
rum aures deferre , & noftra verba , in fumma
omnia. Hinc eclog. 3. Partem utinam venti di-
vum referatis ad aures. Et Ovid. 10. Metaph.
Detulit aura preces ad me non invida blandas.
Quæ autem vota non eveniebant & irrita cade
bant, ea ad eos non effe perlata a ventis, fed vel
et. diffipata , vel procul in regionem longinquam
Ce avecta arbitrabantur. Hinc : quæ nunc Eurus-
E que Notusque &c. atque his affinia. Denique
quidquid evenire nolebant, aut averfabuntur &
abominabantur, vento differri disjicique optare
folebant, aut pernici curfu procul amandari &
1.6 afportarijubebant. Tibull. lib. eleg. 4. 2
eve Hac Deus in melius crudelia fomnia vertat,
... Etjubeat tepidos irrita ferre Notos.
tis Turneb. l. 1. c. 23.Vict. l. 30. c. 7. Sudum) Si-
ne udo, cœlumferenum,finenubibus, aut certe non
pluvium. Nonius . Sudum dicitur quafi femiu-
usq; dum, ut efter poft pluvias, ferenus & liquidus.
Cic. ad Tironem lib. 16. Horologium mittam,
& libros, fi eritfudum . Plaut. Milite
Curate, ut fplendor meo fit clypeo clarior
Quamfolis radii effe, olim cumfudum eft, folent.
Idein Rud. Quin pertegamus villam , dum fu-
dum eft, Virg. 8. Eneid. Arma inter hubes cœ-
li regione ferena , per fudum rutilare vident.
Omittant ergo adolefcentes dicere : eft pulchrum
Wil Vol, I. F tempus
tempus, eft bona aura :jamfplendet fol , fimiles

que modos inquinatiffimos. Amoena Campo-
rum) Græcifubftantivum patrio cafu folent ef-
ferre σπεδαῖα τῶν πραγμάτων, μεγάλα τῶν ξύλων,
οἱ σοφοὶ τῶν ἀνδρῶν, αἱ πλεῖται των πόλεων. Hujus
modi apud Poetasquamplurima. Virg.1 . Æneid.
Miraturportas,ftrepitumque & ftrata viarum,
pro,Aratas vias. Sic Lucr. 1.1. Strataque jam
vulgi pedibus detrita viarum Saxea confpicimus.
Idem, claufa, opaca domorum, rara viarum, ut
Virg. angufta viarum. Apud Horatium ama-
ra curarum, vana rerum, abdita rerum. Apu-
lejus uno loco bæc omnia : ardua montium, lu-
brica vallium, rofcida celpitum, glebofa campo
rum. Plinius dicit, Ovorum oblonga, & nigra
lanarum. c. 48.lib. 8. Livius, fubita rerum, in-
certa cafuum . Vides Latinis adjectivum muta-
ri in genus neutrum ? idque plane perpetuum eft.
PRÓGYMNASMA DECIMUM NONUM.

Ludus expacto conceffus.
MAGISTER. PUERI VII.
Magifter. Nimis crebro ludendi copiam, per-

inde , ut fi quæratis cibum ante famem ,
"potum ante fitim, requiem ante laborem : vul-
tis enim remittere cogitationes , " priusquam
eas poft remiffionem rurfum intenderitis. Ita-
que vereor, ne facilitas mea veftros corrumpat
animos. P. I. Tantummodo duas horas largire
nobis in gratiam D. Caffiani, quem a difcipulis
pueris, librariis, fcalpellis, ftilisque aneis im-
mi-
VOLUMEN PRIMUM.
mifericorditer vita & fpiritu privatum perhi

bent. M. Permittam equidem ludere, fed qua
conditione ? Pu . II. Hoc tuæ poteftatis eft. M.
Hac nempe, ut e vobis feptem ludantii, qui vel
apophtegma , vel fimile , vel fententiofum ex
poeta verficulum, vel Ciceronis gnomicum ali-
quid, vel tria proverbia, vel Elopicam fabel-
lam ex memoria protulerint. Pu. I. Ego , fi pla-
cet, fabellam narrabo. M. Audio. Pu. I. Ho
dus forte a grege cum deerraffet , cumque lu
pus infequeretur , converfus infequentem fic
eft affatus : Mi lupe, quandoquidem tibi efcam
me futurum fcio, quo jucundius moriar, quæ-
fo,primum cane tibia, ut faltem. Lupus canere
cœpit, & faltare hoedus . Tum canes id audien
tes , lupum acerrime inftiterunt perſequi. İs
fefe ad hoedum vertens : merito, inquit, hoc
patior : oportebat enim me, cocus cum fim, ti-
bicinem non agere. Docet apologus , cos qui
negligunt, ad quæ natura funt idonei, & quæ
aliorum funt, exercent, in incommoda fæpius
incurrere. M. Dicat fecundus. Pu . H. Virg.
Optima quæque dies miferis mortalibus ævi
et
Primafugit:fubeunt morbi, triftisquefenectus;
Π
Et labor: & dura rapit inclementia mortis.
u
Pu. III. Cic. Grave eft homini prudenti petere
20
aliquid magnum ab eo , de quo fe bene meri-
£2-1
tum putat : ne id quod petat, exigere magis,
quam rogare, & in mercede potius, quam in
beneficii loco numerare videatur. M. Elegans,"
& veriffima fententia. Pu . IV. Ignis non ex-
tinguitur igni. M. Explica. P. IV. Malum ma-
F 2 lo
lo non emendatur : iram non fedat iracundia ,

fed lenitas : adverfos cafus reddit leviores pa
tientia, injuria fuperatur beneficio . M. Belle :
Jam fecundum profer, nam tria imperavi . Pu.
IV. Annofa vulpes haud capitur laqueis. In
eos valet , qui ob longinquam ætatem multa-
rumque rerum ufum callidiores funt, quam ut
arte, dolisque decipi queant. M. Optime . Pu .
IV. Canis fævit in lapidem ." In eos , qui mali
fui caufam non veris auctoribus adfcribunt . M.
Audiamus jam quintum . Pu . V. Nihil occurrit
mihi , M. Nihilne ? hem. Pu . V. Nihil prorfus .
M. Ne luferis , Sextus . Pu . VI . Ut graviore
pœna multandi cenfentur, qui venenum non in
unum aliquem craterem, fed in fontem injici-
unt, unde omnes bibunt : fic fceleratius pec-
cant, qui Principum , quam qui privatorum in-
genia pervertunt . M. Præclare dictum , a Plu-
tarcho fcilicet . Pu . VII. Diogenes formofas
mulieres, quæ pudicitiam in propatulo habent,
fimiles dicebat mul o lethalibus fuccis tempe-
rato : quod afferrent quidem initio volupta-
tem, fed quam perpetuus dolor confequeretur.
M. Senfibus hæc imis, res non eft parva , repo-
nite. Fugite fornicationem , & templa DEI ne
facite membra meretricis . Ergo omnes , dem-
pto illo uno, qui fuit auß ad ludendum
properate veruntamen, ut poftulaftis , horas
non amplius unam & alteram. Pu. I. Præ gau-
dio ubi fim neſcio .
C.
ANNO-
VOLUMEN PRIMUM. 8
ANNOTATIONES.
ui vel Apophthegma ) Tale pretium lufus a

Qui
pueris magiftri poftulant , quo ipfipotius
dantes, quam accipientes rem faciant, atque ita
etiam judicia eorum exerceant, ut non fint quo-
vis apophthegmate, verficulofententiofa,fabella,
LC proverbio contenti : Jed iis demum , in quibus
plus acuminis, leporis, gravitatis, utilitatis in-
effe videatur. Cocus cum fim ) Idem contigit
5. Lupo, qui aculeum roganti afino quem devoratu-
rit rus erat , fummis dentibus e pede detraxit. Cum
15. enim illifa calce frontem & nafum comminuif-
re fet, dentesque excuffiffet , & jam celeriter aufu-
geret, merito, inquit lupus, bæc mibi merces red-
ci- ditur,quoniam qui didicijumentorum effe lanius,
20 cur eorum volui effe chirurgus ? Optima quæque
in. dies) Hos tres verfus interpretatur Seneca libro
de brevitate vitæ , cap. 9. bis verbis : Clamat
fas ecce maximus vates , & velut divino furore in-
Enty , ftinctusfalutare carmen canit . Quid cunctaris,
pe. inquit, quid ceffas? nifi occupas,fugit : cum oc-
M cupaveris, tamenfugiet. Itaque cum celeritate
Dr. temporis velocitati certandum eft. Welut ex tor-
po rente rapido, nec femper cafuro cito bauriendum
ne eft. Hoc quoque pulcherrime, ad exprobrandam
em infinitam cogitationem,quod non optimam quam-
um que ætatem ,fed diem dicit. Quidfecurus, & in
Dras tantafuga temporum lentus, menſes tibi, & an-
nos, & longamferiem , utcunque aviditati tuæ
vifum eft, exporrigis ? de die tecum loquitur, &
de boc ipfo fugiente. Legè cætera usque adfinem .
cap. Epift.porro 108. dicens, quopacto Gramma
F3 ticus
ticus bos verfus , & quo Philofophus confideret ,

rurfus illos doctiffime explanat. Qui Principum,
quam qui privatorum ) Cicer. de leg. Nec tan-
tun mali eft peccare Principes (quanquam eſt
bac magnum perfeipfum malum) quantum illud,
quodpermulti etiam imitatores Principum exi-
ftunt. Nam licet videre quæcunque mutatio mo-
rum in Principibus extiterit, eandem in populo
fecutam, &c. Ifocrates ad Nicoclem, dédito yàg
ὅτι τοιαύτας ἔξεσι τὰς βασιλείας διας πὲρ ἂν τὰς
αυτῶν γνώμας παρασκευάσωσιν. Certum eft enim ,
ita fefe regna ipſorum habitura , quomodo ipfi
animos fuos excoluerint. Perpetuus dolor )
Notum illud Demofthenis de Laide ; in wvěpay
μυρίων δραχμῶν μεταμέλειαν. Vulgo , penitere
tanti non emo, Gellius lib. 1. cap. 8. En , quid
in Proverb, Salomon fapientiffimus de mulier-
cula meritoria. Inclinata eft ad mortem domus
ejus, & ad inferos femitæ ipfius. Nulli autem,
ut Seneca fcribit cap. 6. de brevit. vitæ. turpius
occupatifunt, quam qui nulli vei nifi vino , &
libidini vacant : cæteri etiamfi vane gloria
imagine teneantur, fpeciofe tamen errant. Li-
cet avaros mibi , licet vel iracundos enumeres ,
vel bellatores , omnes ifti virilius peccant.
In vinum, & libidinem projectorum
inhonefta labes eft, &c.
PRO-
VOLUMEN PRIMUM.
PROGYMNASMA VIGESIMUM .
Nox transacta.
GABRIEL. LAURENTIUS. NAZARIUS.
Gabriel . Salvere jubeo fodales meos, té Lau-

renti, & te Nazari , L. Nos te viciffim. Ut
vales ? valuiftin' ? nam te quatuor ipfos dies
nunquam oculis ufurpavimus. G. Paulo dete-
rius , quam heri , & nudius tertius , quartus ,
quintus . N. Quamobrem ? G. Propterea quod
ifta nocte , quæ præceffit proxima , haud pla
cate dormivi. L. Malę narras. Aliquo fragore
nimirum iterum iterumque expergefactus ? G.
Fragor quidem nullus me perturbavit : fed.
N. Sed quid ? G. Mirum atque inſcitum fom-
niavi fomnium . N. Quod fomnium ? G. Ter-
riculamentorum pleniffimum . L.
Somniafallaci ludunt temeraria nocte ,
Et pavidas mentes falfa timere jubent.
G. Non eo dico, quia nunc metuam, fane qui-
dem novo metu fractus omnino, ac debilitatus
cohorrui, fteteruntque comæ , & vox faucibus
hæfit. Videbar enim ( oblitus fum perpetrati
piaculi ) ad fubfellia judicum feveriffimorum
raptari a lictoribus, inde condemnatus ad more
tem duci. Jam carnifex romphæam diftringe
bat , ut caput meum a cervicibus amputaret
Amabo, quid vos animi in illo omnium gravif
fimo, præfentiffimoque periculo haberetis ? L
Ingenue dicam quod fentio. Ego qui vel mu
fcas prætervolantes horreo, ante mortem ipfam
more-
F 4
4
morerer. N. Abeant fomnia in malum crucia-

tum : nos vota Deo faciamus , ut mala fomnio-
rum tenus , & bona quæque vigilantibus nobis
eveniant. G. Quid vero ? vos hac nocte quie-
viftis ex fententia ? N. Ab octava vefpertina
ad feptimam matutinam jucundiffime : & toto
proflabam pectore fomnum. L. O factum pul-
chre ! Macte nova virtute puer, fic itur ad aſtra .
Ego ad intempeftam noctem legi , donec me
lucerna deferuit. N. Tu alter Demofthenes eris.
Pro difcendi ardorem infolitum . L. Tibi info-
litum , & gregalibus tuis, qui libidinem in fom-
no habetis . N. Parcius ifta viris tamen obji-
cienda memento , Laurenti , nos, ut noris , quieti
noctem , labori diem impendimus , ad naturæ
præfcriptum fcilicet : cui repugnare , quid eft
aliud , quam gigantum more cum diis bellare ?
ait apud Ciceronem Cato. L. Apage cum iftac
propugnatione ignaviæ tuæ. Nam hoc, crede
mihi, nunquam obtinebis , ut te fomniculofum,
& laboris fugitantem ne judicem. N. Quod
lubet. Ideone aut ero , qui non fum , aut non
ero, qui fum ? G. Qui deinde , mi Laurenti ,
fomnum inire potes , cum ita pervigiles ? L.
Cœna terreftris eft mihi : quocirca inter me &
fomnum perbene convenit : cum volo , me ob-
tinet : cum nolo, me reliquit . G. Malim equi-
dem tuas vigilias , quam hujus ronchos . N. Ec-
ce autem fecundum adverfarium . Noli tu quo-
que Gabriel , me ludos facere , cum hoc Lau-
rentius affatim præftiterit , & in ifto officio te
anteverterit. Quod nifi defiftitis, Magifter mox
aderit,
1
7
VOLUMEN PRIMUM.
aderit , quo difceptatore bellum utrique indi-

cam . Ibi cognofcetur, quantum veftris pervi
gilationibus confecuti fitis. G. Caveto ne iftos
tibi fpiritus comprimamus. N. Veftras ego lin-
guas ita occludam , ut de fomno meo ne muf-
fare quidem audeatis. L. Eris mihi magnus
Apollo. G. Res ipfa jam erit teftimonio. Au-
dione advenientem quempiam ? Præceptor eft,
vere eft, ipfus eft.
ANNOTATIONE S.
quatuor ipfos dies ) Quatuor integros dies.

Locutio ufitata. Cic. ad Attic . lib. 3. ep.21.
triginta dies erant ipficum bas dabam literas. Et
epift. ad Calium. Ego cum Athenis decem ipfos
diesfuiffem. Et epift. 8.lib.6. adAttic. Detraxit
viginti ipfos dies. Male narras) Cum quidlætum
& animis gratum nuntiaretur, dicereturve, bene
narres dicebant, cum trifte autquod nollent: male
narras. Item ubi quidaccidiffetprofpere & opta-
to. Ofactum bene. Bene factum, & gaudeo. Fa-
Elum optime. In contrariis. O factum male !
Male factum. Exempla multa in Plaut. Terent.
Catull Somniavi fomnium ) de fomniis & fom-
niorum generibus confule Macrob. in Som. Scip.
lib. 1. cap. 3. Valerium lib. 1. cap. 7. Alexander
ab Alexandro lib. 3. c. 26. Nibilautem tampræ-
poftere, tam incondite , tam monftrofe cogitari
poteft, quod nonpoffimusfomniare. Cic. 2. de Dia
vinat. Unde fomnia tetra, ex Platone idem lib.z.
explicavit. Somniare nos autem eaplerumque,
quibus deditifumus, & in quibus animo, cum vi-
FS gila-
gilaremus , occupati fuimus , docet bis verfibus

ornatiffimis Lucretius lib.4.
Et cui quisquefereftudio devinctus adbaret,
Autquibus in rebus multumfumus ante morati,
Atque in quarationefuit contenta magis mens,
Infomnis eadem plerumque videmus obire.
Caufidici caufas agere, & componere leges,
Endoperatores pugnare, & prælia obire,
Nauta contractum cum ventis cernere bellum,
Nos agere boc autem, & naturamquærere rerü
Semper,& inventumpatriis exponere chartis.
Novo metu) Servius inEclog.3. ad illum verfum:
Pollio & ipfefacit nova carmina, exponit (nova)
magna & miranda. Et rurfum Eclog. 9. novas
lites, id eft, magnas. Eadem vis eft verbi bujus in
illo 4. Georg. Huic perculfa nova mentemformi-
dine mater. Cicer. Novum cum vocibus inaudi-
tum , inufitatum admirabile conjungit. Ante
mortem ipfam morerer) talia dicuntur uoga,
id eft fententiæ, quæ itafunt acutæ, ut videantur
fatua. Apud Græcos frequenter occurrunt. Eu-
vip. Hecuba. νύμφην άνυμφον, παρθένον ἀπάρθενον
Sophoc. Ajace. Exęwv dŵga ädwga. Ariftoph. Bíos
blur . Hujufcemodi funt Ciceroni , Cum ta-
cent , clamant. 1. Catil. Infepulta fepultura. 1.
Phil. Ipfam victoriam viciffe videris pro Mar-
cello , Eloquentia obmutuit , in Brut. Infaniens
fapientia, Horatio Ode34.1.1 . Magnas inter opes
inops. Ode 16. lib. 3. Concordia difcors. epift. 12.
1.1. Plaut. Aulul. In opibus magis pauperes,
Etfitibundos in medio Oceani gurgite. Ovid. de
fortuna. Et tantum conftans in levitatefua eft.
Vide
VOLUMEN PRIMUM.
Vide Victor, lib. 10. c. 12. Alter Demofthenes)

Vigilabat multum Demofthenes , & ad lucernam
orationesfuas diligentiffime elaborabat. Id cum
eiPythias perjocum objiceret, ac diceret oratio-
nes ipfius inviovoce , lucernam alere, refpondit:
melius hic quidem, quam fi bircum. Idem inter-
rogatus quo pacto tantam fibi eloquentiam com-
paraffet: plus olei, inquit, quam vini confumpfi.
Celebrantur præterea lucerne Ariftoph. Gram
mat. & Cleantb. Epicteti autem Stoici lucernam
fictilem tribus drachmarum millibus emptam tra-
didit Lucianus. Ac folent certe inter ftudiofos
literarum, qui ardentius amantfuas artes, atque
in iis cupiunt excellere, ad lucernam le&itare &
fcribere. Hinc Proverba de re meditata, magna-
que cumfedulitate facta : lucernam olet. Nifi
forte a Demofthenis aliorumque lucernis natum
eft. Non queopræterire, quod Niceph. de Theo-
dofio juniorefcriptum reliquit c. 3. lib. 14. Sa-
crorum librorum eorundemque interpretum con-
gerendorum adeo fuitftudiofus, ut ea laude Pto-
lomao inferior non effet. Notu eis legendis ope
ram navavit, lucerna fe fpontefua , machinula
quadam monente: fibique ipfi oleum infundente:
ut ne quis miniftrorum ejus in laboribus bujus-
modi moleftiam quampiamfubiret , neque vim na
turæ cumfomno colluctans inferret. Ideone aut
ero) Ariftoteles libro de Interpret. & you did To
καταφαδῆναι , ἡ ἀποφαθῆναι ἔται , ἤ ἐκ ἔται . Non
quia affirmatum , aut negatum fit , ideo res erit
aut non erit. Apud Plaut. in Capt . cum Hegio
fenex mortem Tyndarofervo minarentur, a que
delufin
delufusfuerat , illeque fubjeciffet : Qui per vir-

tutem peritats non interit, excipit fenex :
Quando ego te exemplis excruciavero peffimis,
Atque obfutelas tuas te morti mifero ,
Vel te intreffe vel periffe prædicent,
Dumpereas, nibil interdico, dicant vivere.
Cana terreftris ) δεῖπνον αἷμα ἐκ ἔχον , cena fine
fanguine, conftans ex iis, quæ e terra nafcuntur,
ex herbis & leguminibus, vilibus dapibus inftru-
Eta, ob quam nulla cafe animantes : eratquepau-
perum, & plebejovum bæc cæna. vide Victor.
lib.7.cap. 16. Muffare) ex litera pʊ, v pronun-
tiato, ut Galli , u, fiunt mutire, muffare, muffi
tave. Et quoniam u feu mu, proprium eft mu-
torum qui banc fyllabam proferre folampoffunt,
fignificant illa voces po , feu mufacere , id eft ,
tacere, obmutefcere, bærere , quid dicas non ba-
bere. Nonius , Muffare eft hominum occulta &
depreffa voce loquentium , quod celatum velint.
Nunc teftes aliquot producamus , ad ufum vocis
cognofcendum. Plaut. Milite. Ergo fi fapis, muf-
fitabis. Et Cafina. Ita omnes fub arcis, fub lectis
Latentes metu muffitant. Lucret. lib. 1. Sedquia
multafibi cernunt contraria , muffant. Virgil.
12. Æneid. muffat Rex ipfe Latinus. Quos ge-
neros vocet aut quæ fefe ad fædera flectat. Ex-
pone igitur (ne muffare quidem) ut eft in ada-
gio ne us quidem facere, quod eft , omnino ta-
cere: quanquam & ju feu mu dicere, eft nibil
logui.
PRO-
VOLUMEN PRIMUM. 93
PROGYMNASMA VIGESIMUM PRIMUM.
Virga.
VALENTINUS. SIMON.
Valentinus. Tune ignoras, Simon, Magiftrum

heſterno die pomeridianis explicationibus
finitis, pueros aliquot virgarum mififfe in fub-
urbanum nemus ? S. Proh dolor, qualem hi
ftoriam, quam terribilem auditu ? Quis retu
lit ? V. Ipfemet unus fui de illo ternario. S.
Multasne confeciftis ? V. Bene multas, bene
་་
craffas, bene longas. S. Væ, væ . V. Haud li
benter utique in eam rem locavi operam . Sed
quid agas ? accerfit, accurrendum : præcipit
faciendum : vetat, intermittendum eſt. Nif
extemplo pareas , primodum acris increpatio,
increpationem acriores plagæ comitantur. Ego
vero præoptarim quamvis multas ex arbori
bus defringere & colligare virgas , quam vir-
garum caufa virgis lacerari. S. Non improbo,
quod mandanti parueris, cum ipfemet non ali-
ter facturus fuerim. Recentibus & flexilibus
virgis , atque ut tute confirmas , tam craffis
pejus metuo, quam arefactis, gracilibus, ufu-
que ipfo detritis. Hujuscemodi tres quatuor-
ve elapfa hebdomade , cum primus fcholam
introgreffus , nullum præter me confpicaret,
confregi, confractas in hortum de feneftra ab-
jeci. V. Nulla te religione tactum tam pericu-
lofum feciffe facinus ? S. Haud te præterit, non
fieri fine periculo magnum & memorabile) fa-
cinus, Non multum interceffit temporis, cum
Ma-
Magifter ira inflammatus auctorem , & con-

fcios noxæ inveſtigavit. Negantibus reliquis ,
ego quoque negare liquido , & fingere alia
omnia. V. Cur non es confeffus veritatem ?
S. Cur ? quia mercedem nimis grandem huic
confeffioni deftinatam , fummum fcilicet in
cruciatum me venturum effe intelligebam. V.
Ne chorda oberres eadem ; nam in tales (nec
ipforum immerito ) fævire mos eft Præcepto-
ribus : videntur quippe ofores, & inimici jufti-
tiæ. S. Volebam ifta gratificatione meum ho
norare corpus, & vos fingulos. V. At nullus
extitiffet , qui fi ob commiffa verberibus acci-
piendus fuiffes , ipfe fuum corpus pro te fup
pofuiffet. S. Recte. Omnes fibi melius effe
malunt, quam alteri. V. Cæterum non eſt
quod timeas : prius exarefcent omnes virgæ ,
quam tu cædare , eo tolerabiliores erunt. S.
Ecquis præftabit me vel unum diem fore tu
tum ? frequenter tua interrogatiuncula, cui re-
fpondere nequeas , in extremum te periculum
adducat. V. Quam vellem reperiretur aliqua
via evadendi iftas percuffiones, feu carnifici-
nam potius. S. Alia nulla eft, nifi ut difcamus
quam diligentiffime , quo ab iftis plagofis , &
ciulantibus fcholis, ad felices illas, tranquillas,
& quafi beatorum infulas transferamur. V.
-Hoc intra triennium non erit. S. Eheu. V. De-
-terrimo loco fumus. S. Attamen eo, quo.fue-
runt quondam , qui nunc funt Jurisconfulti, Phi-
lofophi, Oratores : quo fuit ipfe Præceptor : fi-
quidem inpueris fueruntomnes. Adhæc non eft
nobis
}
VOLUMEN PRIMUM. 95
nobis dedecori multari virgis a doctoribus in

gymnafio . Populo infpectante per vias oppido-
1 rum cœdi atrociter a carnificibus ob edita fce-
lera , hoc eft in turpiffimum fempiternumque
dedecus incurrere . Quod fi vocifereris elatif
fime , minus fentiuntur ictus. V. Tanto ferit
ille validius , quanto tu clamas horribilius. S.
Ob clamoris magnitudinem ceffare inter-
dum cogitur. V.Ovafritiem. Cave, ne os tibi
obturet, aut lignum transverfum inferat. S.Hic
efferPhalarismus,meo quidem animo.Preces &
obteftationem item non mediocri emolumen- »
to funtillo tempore.V.Affentior: & nunc redeo
in memoriam, te non ita multos ante dies ideo
percuffum leviter , paucisque ictibus quod te
ftatim moriturum clamares, & per divina hu-
manaque omnia, perque extremi Judicii diem,
ut temperaret, obfecrares. S.Unde unde auxili-
um , Valentine, in tam horrendo difcrimine ac.
cerfendum eft.Egomet mihi, fibi quisq; eft charg
ANNOTATIONE S.
1
Virgatum) Utaquatum, lignatum, pabulatum,
frumentatum, quæ funt bonisfcriptoribusfa-
miliaria. Novavimus igitur boc verbumfimili-
tudine.Sic virgatores.Plaut.Afin.Caf.l.i.debell.
Civ.Cujusetiamfunt Lignator,aquator: utLivii
pabulator.RurfusPlauti virgidemia in Afin. Fin-
gere alia omnia )Dictum ut ire in alia omnia,quod
eft epift.2.1.1.& apudCælium l.8.adCic.Sicpræco
clamabat boni ominis caufa, pro, qui non cenfetis
Vide explanat. Manutii. Omnes fibi melius)
Ter.And. Platos . de leg. Hoc eft, quod dicunt,
Яnum
unumquemquefibi natura amicum effe idque recte

fieri.Arift.Ethic.1.7 . Nonnullis videtur quemque
fibi potiffimum amicum effe. Præftare) Præftare
interdumJureconf.pro,exitum vei infe recipere,
vel alienæ culpæ difpendium velle luere:utpræfta-
re eventum , præftarepromiffum alienum. Sic Ci-
ceroadVatiniumepift.11.ls . Defervo Dionyfio,
fime amas, confice : quamcunque ei fidem dederis,
præftabo, Et 1.deOrat. Perge vero Craffe: ifta enim
"culpam, quam vereris, egopraftabo. ideft , ego in
me recipio. Græci èyyaDay. Budæus in Pandect.
Beatorum infulas ) Plaut. Trium.
Sicutfortunatorum memorant infulas.
Quo cuneti, qui ætatem egerunt caftefuam,
51 Conveniant.
Ubinamfitafint ifte infula, & qualis earum na-
tura, Muretuspolitiffima defcriptione docebit, c.
1.1.5.Hor.Ode 16.Epod. Homerus Odyl.4. Strabo
A..Pliniusl.6.c.32 . Minus fentiuntur ictus )Cla-
morecorpus intenditur : intenta autemquam re-
miffa magis refiftuntplagis & pulfibus Etiam qui
armis & ferro concurrunt, banc caufam babent
cur vociferentur. Nobifcum faciunt illa Cic.
Tufc. 2. Nec vero unquam ne ingemi/cit quidem
virfortis, acfapiens, nififorte ut fe intendat ad
firmitatem: ut inftadio curfores exclamant quam
maximepoffunt. Faciunt idein, cum exercentur
athlete. Pugiles vero, etiam cum feriunt adver
farium , in jactandis cæftibus ingemifcunt : non
quod doleant , animove fuccumbant : fed quia in
profundenda voce omne corpus intenditur, veuit-
que plaga vehementior, Perque extremi judicii
diem)
VOLUMEN PRIMUM . 97
diem) Videamus num iftud (extremus dies,five

extremumjudicium ) pluribus, & ornatius, pla-
neque oratorie dicipoffit. Dies illeformidolofus,
quo die univerfi mortales in judicium vocabun
tur, totius vitæ rationem reddituri. Dies ille, quo
bominum corpora e fomno mortis ad lucemaltė-
rius vitæexcitabuntur. Dies, quo nobis omnibus
iterum dabunturvitælumina,& adChrifti omnes
tribunal fiſtemur. Quando ad vitam revocatis
quotquot unquam natifunt, Dei Filius e cœlo ad
judicium exercendum , fententiamque pronun
tiandam defcendet. Unde unde) Hujus ordinis
fant, ut ut, ubi ubi, qua qua, qualis qualis, quan-
tas quantus, pro undecunque , utcunque, ubicun-
que , quacunque , qualiscunque , quantuscunque,
Donat. in Andr.
PROGYMNASMA VIGESIMUM
SECUNDUM.
Colloquium in fchola.
1 GEORGIUS. THOMAS.
Georgius. Oho Thoma, jam ulcifcarme. Fre-

quenter abs te accufatus , paria reponam.
T. Aliquoties accufavite , non eo inficias : fæ-
pius, nego. G. Quare autem vel aliquoties ? T.
Quod commerueras, & mihi quoque non plus
eft parfum ab aliis. G.Nunquam te læfi . T. Ime
reum me fecifti. G. Nunquam. T. Quid eft
porro , quod me cogitas accufare ? quid culpa
contraxi? G. Scamnum cultello fcriptorio con-
fcindis, quod prohibuit Præceptor ; &tuum no-
men
Bayerische
Staatsbibliothek
MÜNCHE
men incidis, quod gravius prohibuit : eaque de

re flagris alios accepit. T. Oro te , tace : cera
complebo fulcos illos , aut radam lignum , ne.
appareant literæ. G. Hui confilium callidum.
Quid dabis in loco mercedis ? T. Summiffe, ne
audiat Magifter : Pulcherrimum de globulis
meis. G. An tulifti tecum ? T. Non omnes. G.
Quot habes ? T.Septem. G. Monftra, fi placet.
T. En ! G. Sunt elegantes . Facisne mihi copiam
eligendi, quem præcipue probavero ? T. Facio.
G. Hunc eligo. T. Iftum eligeres : meo enim
judicio relinquit alterum præftantia. G. Non
tam aptus eft ad manum meam propter magni-
tudinem . T. Ergo iftum , paulo minorem. G.
Sine , tentem. Nimium parvus eft. T. Retine-
bis igitur, quem primum omnium fumpferas.
G. Ita faciam. Quam venufte nigro alboque di-
ftinctus , venulas quasdam oftentat ? Emiftine,
an lucro acquifivifti ? T. Lucro. G. A quo ? T.
A Leonardo noftri vicini filio, quicum perfæpe
ludo. G. Si tàm fcite factis abundat globulis ,
provocabo illum ego fimiliter ad certamen. T.
Vix aliquando vincitur peritiffimus enim hu-
jus fcientiæ puer eft. G.Et me luforum non ul-
timum effe cognofcet. At at , comprimamus
orationem : Præceptor de cathedra defcendit :
ne confabulantes inveniat, & ad pœnam vocet.
Profecto haud multum a nobis abeſt infortu-
nium.
ANNOTATIONE S.
Naturæpuerilis & inboe, & in aliispræterea-

quam plurimis utriusque voluminis dialogis
Spere
VOLUMEN PRIMUM. 99
Spero a me adumbratam,fi minus expreffam, &

depictam imaginem. Mirumfane , quam illa in-
juriarum impatiens, ad par pari referendum, ad
delicta celanda , ad ludendum ingeniola atque
promptafit, quæquidem boc loco a nobis infinuata
funt. Quæ autem aliis & fparfim, eorum teftem
advocare vifum eft Cic. V. definibus. Eosinquit,
parvi agnofcunt a quibus educantur : deinde
aqualibus delectantur, libenterque fecum bis con-
gregant, dantquefe ad ludendum, fabellarumque
1 auditione ducuntur, deque eo quod ipfisfuperat
1 aliis gratificari volunt : animadvertuntque ea ,
qua domi fiunt, curiofius, incipiuntque commen-
tarialiquid, & difcere : & eorum quos vident no-
lunt ignorare nomina, quibusque rebus cum æqua
libus decertant, fi vincunt , efferunt fe lætitia :
vidi debilitantur, animosque demittunt, & qua
fequuntur.
PROGYMNASMA VIGESIMUMTERTIUM.
1 Arma fcholaftica.
MICHAEL. AMBROSIUS.
Michael. Scholam petentibus nobis in dies

5 fingulos, ac pæne incolentibus, cum inftru-
: menta, ut aliis cujusvis generis artificibus, fua
neceffaria fint, illorumque appellationes quæ
dam mihi exciderint, obfecro, quod fine mole-
ftia tua fiat, redige illas in memoriam meam, &
velut fub unum afpectum fubjice univerfa. A.
Forfitan non fubibunt animo omnia : quanquam
adeo multa non funt, Verum fi quid peſciero,
Ga air
ooPROGYMNASMATUM LATINITATIS
ait Platinus Pfeudotyndarus, id nefcium tradam

tibi. M. Non vertam vitio, aut non recordari,
aut nefcire te , quod ipfemet vel nefciam , vel
non meminerim in præfentia. A. Interroges li-
cet, quo commodius accipias, quæ cupis . M. Sic
agam, & ad duo capita, quo diftinctius res aga-
tur, argumentum totum revocabo . A. Ad qua ?
M. Scholaftici aut legunt, aut fcribunt : quocir-
ca duorum generum inftrumentis indigent: unis
que ad lectionem ipfis inferviant : alteris quæ ad
fcriptionem. Vidcorne opportune diftribuiffe ?
A.Et valde quidem. M. Enumera jam quæ refe-
runtur ad primum genus. A. Liber , libellus ,
quo fpectant pagina, pagella, margo feu ora li
bri, involucrum feu operculum, quo veftiuntur
libri, ut ab injuria vetuftatis & pulverum con-
ferventur. Hunc filum, acum, ceram , quorum
apud nos non infrequens eft ufus, referre potes.
Eodem pertinet pluteus. M. Quid eft pluteus ?
A. Plúteorum alius dicitur armarium , five repo-
fitorium librorum, qui etiam in forulis reponun-
tur. Alius eft tabula, feu fcrinium, quod fibi fcri- *
bentes fubjiciunt : barbaris pulpitum. M. Habeo
ifta : procede ad cætera. A. Reftant nomina fe-
cundi ordinis. M. Quænam illa ? A. Charta five
papyrus. Jam chartarum alia vocatur Augufta,
tenuis nempe & candida , ad epiftolas accom-
modata : appellata fic eft ab Augufto . Alia den-
tata , alia bibula , quæ transmittit literas , alia
Claudiana , regia , imperialis , amplo folio , &
craffa, alia emporica, mercibus involvendis ido-
nea, unde cuculli fiunt, alia charta virgo, ex qua
nullum
VOLUMEN PRIMUM. 107
nullum eft defcriptum exemplar , alia pura, in

qua nihil eftliterarum,alia pergamena,quoniam
apud Pergamum Afiæ urbem inventa fit : etiam
membrana dicitur. Hæc de chartarum generi-
bus. Atramentum fcriptorium, five librarium.
M. Cur addidifti fcriptorium five librarium ? A.
Quod aliud eft atramentum fuligineum , quo
-⚫utuntur typographi, aliud futorium : quanquam
confuetudo, quæ eftverborum domina, nihil fo
let adjicere. Atramentarium, calamus abfolute
feu calamus fcriptorius. Cultellum graphia
rium, feu fcalpellum, fcalprum librarium vocat
in Vitellio Suetonius, ut docti annotarunt. The
ca calamaria,feu graphiaria,theca fivelpixis pul
veraria, five arenaria. M. Annon putas aliis qui
busdam armis nos indigere ? A. Immo : fed præ-
cipua recenfui. Sunt ergo infuper forfices , clep-
fydra, regula, circinus æneus, & nonnunquam,
præfertim in æftate , cum Sirius ardor findit
• agros , & verficuli componuntur , moderatus
vini hauftus.
Ingenium potis irritat Mufa poetis,
Bacche, foles Pbabo fertilis effe tuo ,
inquit Propert. M. Optatiffimum vero inftru-
mentum: nominaffes hoc primo loco . A. Nam
quia carmina lætum funt opus, ut cecinit Ovid.
Vinum exhilarat animum. Et fæpe audifti illud.
Ecclefiaftici : Vinum latificat cor bominis. M..
Probabilius dixiffes, pecunia quoque ut inſtru
mento opus effe fcholafticis , idque non inter-
dum , fed continenter: qua fuppeditante, multo
hilarior fit mens , quam vini potu : & pecunia
G3 vinum
vinum emi poteft , vino pecunia non emitur :

émi certe quidem non dicitur. Nunc de hoc in
me collato beneficio multum te amo , tibique
gratias ago.
ANNOTATIONES
Armafcholaftica) Armorum nomine non belli
ca modo, verumetiam quarumvis artium at-
que rerum inftrumenta intelliguntur. Agricola-.-
vum armafunt ligones, farcula, plauftra, vome
res, &c. Nautarum rudentes , vela, antenna.
Virgil. Georg.1. Dicendum & quafint duris
agreftibus arma. Eneid. s. Colligere armaju
bet, validisque incumbere remis. Et fua item pi-
forum. Eneid. 1. Tum Cererem corruptam un-
dis, cerealiaque arma, expediuntfeffirerum . Co-
quorum olla ,fartagines , cochlearia. Studiofo
rum libri, calami , &c. Sacerdotum breviaria
quæ vocant, miffalia, calices, & c. Cicer.in Bru-
to, ingenii, auctoritatis : in Oratore prudentia:
in Catone, arma aptiſſima ſene& utis artes & ex-
ercitationes; Quintil. arma facundiæ dixit. In
forulis reponuntur) Meminitforulorum in Offa-
vio Tranquillus e. 31.in bæc verba. Quidquidfa
tidicorum librorum Græci Latinique generis ,
nullis velparum idoneis auctoribus vulgofereba
tur, fupraduo millia contracta undique cremavit:
acfolos retinuit Sybillinos. Hos quoque delectu
babito, condiditque duobus forulis auratis fubPa-
latini Apollinis bafi. Alia vocatur Augufta ) De
boc, ut item de aliis chartarum generibus, Hiera-
tica, Livia, Saitica, Teneotica, Corneliana, Fan
miana, legendusPlinius lib.13. cap.12. & Turneb.
lib.
VOLUMEN PRIMUM. 103
lib.7.cap. 2. Alia dentata) Apri, aut etiam equi

dente levata. Quod idem nunc, ubi quidfcribimus
accuratius facere folemus , ad inæqualitatem
cbarta complanandam, quo calamus quafi currat
expeditius. Hæc Manutius in epift .4. lib. 2. ad }
Q.F. Reprebendit deinde Erasmum, qui charta
1
dentata, pro acerbe, & iracundefcripta interpre
tatusfit. Alia emporica) Hac mercatores utun-
tur pro involucris & integumentis mercium,
tanquam ad fcripturam inutili & craffa nimis.
Aliud Sutorium) xáλnavdos Græcis, a quibusdam
· vitriolum. Galenus inter maxime noxia phar-
maca numerat : nec tuto iis medicamentis admi-
fceriputat, qua per os affumuntur. Significat
item colorem , quo corium futores ad calceos fa-
1 ciendos imbuunt. Cicer. epift. 21.1.9 . Hoc vero
T qui Lilibai a Pompejo noftro interfectus eft, im-
probier nemo, meo judiciofuit. Jam pater ejus
accufatus aM. Antonio,futorio atramento abfo-
lutusputatur. Quem locumaliter explanat Ma-
nut. aliter Turneb. lib. 6. c. z. Sirius ardor fin-
dit) Canicula exortu accendi folis vapores quis
ignorat? cujus fyderis effectus ampliffimi in ter-
ra fentiuntur. Plinius lib.2. cap.4. Moderatus
vini hauftus)Vinumparce ac moderatefumptum,
ingenium acuit, ut alia multa bona, quæ affert,
omittam. Immodice, immoderateque bauſtum ra-
tionem perturbat, intelle& um bebétat, memoriam
imminuit , omnem animi vigorem quodammodo
enervat atque interficit. De bilari autem animo
adverfus pangendos neceffario, & de enthufiasmo
in bunc modum. Cic. ad Q.F. epift. 4. 1.3 . De ver-
G4
fibus
fibus quos tibi a mefcribi vis, deeft mihi quidem

opera, quæ non modo tempus fed etiam animum
vacuum ab omni cura defiderat: fed abeft etiam
Joaμós. Non enim fumus omnino fine cura
venientis anni. Epift. 5. Opus eft ad poema qua-
dam animi alacritate, quam plane mibi tempora
eripiunt.
QUARTUM.
Invitatio Magiftri .
DISCIPULUS. MAGISTER.
Difcipulus. Pater mihi pro imperio dixit ,

amantiffime Doctor , ut fimul ac docendi
Anis effet factus : & dimiffus auditorum coetus,
nec latum pedem abs te difcederem , nifi me-
cum ires domum noftram ad prandium. M.
Præter opinionem ifta vocatio , penitusque
infperata mihi accidit. Egone ad prandium ? "
Renuntia falutem a me patri tuo : tum iſti ejus
humanitati verbis meis gratias age , & narra :
Præceptorem tuum de veteribus amicis in hunc
ipfum diem exfpectare quendam invitatum ad
prandium : timereque, ne ille poftea in fe illu-
fum arbitretur , fi invitatorem ſuum non inve-
nerit. D. Legitimam excufationem tuam haud
contemnet pater , ut reor. Veruntamen ut
una effe velis hodie in coena , te impenfe , mi
Præceptor, rogamus. M. Alienum eft moribus
meis cœnare foris , nifi quam rariffime , & fi
quis precibus me forte expugnaverit. D. Qua
de
IMEN PRIMUM.
VOLUMEN 105
de caufa ? M. Rogas ? Quoniam non plus fere

-quam acetarium cum minutis pilciculis , cum
fruftulo agnina, aut vitulinæ cœnitare confue-
› verim, vereri foleo , ne convivis hilarioribus ob
iſtam , ut apparet, Xenocrateam victus mode-
- rationem aliquid moleftiarum afpergam : fæpius
-item ftomachi averfionibus laboro. D. Ut ita
fit, & te fine arte menfa delestet, tamen (quod
ex ore tuo audivi plus millies) ſermo feſtivus,
qui in conviviis adhibetur, etiam quidam cibus
cft, quo velut condimento epularis illa amico-
rum accubatio commendatur. Proinde fi com-
edere de patinis omnibus minus libuerit : at pa-
trem , & qui una difcubuerint, tuorum leporum
fuavitatibus, illisque rerum geftarum, quibus
-multum dedifti ftudium, utiliffimis juxta, atque
defideratiffimis commemorationibus recreare
etiam atque etiam, & hilares opera adventuque
tuo hilariores reddere poteris. M. Gaudetne
-parens tuus rerum antiquarum notitia? D. Ut
qui maxime. Quidquid ipfivacui, ae liberi tem-
poris conceditur,perire non finit,hiftoriis legen--
dis confumit. M. Pluresne affuturi funt in cœ-
.na, & qui? D. Cur iftud quæris ? M. Imitor Chi-
lonem,quem narratPlutarchus, cum vocaretur,
non ante foras promififfe, quam eorum qui co-
dem invitarentur nomina fingulatim cognovif
fet. D. Cur ita tandem ? M. Dicebat quibusdam
neceffe effe una navigare, aut militare, eorum
etiam molefto comitatu atque contubernio
utendum effe. Ultro autem quibuscunque fe ad-
mifcere convivis, non effe fani hominis . D. Pra
GS ter
ter patruum, avumque maternum, qui crebrius

adfunt, nemo mortalium. M. Qui utrumvis no-
rit, ambos noverit : viri funt honefti & graves.
Referes ergo patri, me hominem effe non multi
cibi ,fumptuofisque coenis non amiciffimum : at-
que ad eum, quando ita vult, colloquendi po-
tius, quam edendi caufa fub vefperam effe ven-
turum. D. Quacunque gratia ad domicilium
noftrum accefferis, tuo adventu omnibus nobis
magnam es lætitiam oblaturus.
ANNOTATIONE S.
Vocatio ( Vocare dicebant veteres, nihil adji-

cientes, cum ad cœnam, feu prandiumfubin-
telligerent. Plaut. Afin. Vocet convivam nemi-
nem, illum tu voces. Manech. Qui neque vocan-
tur neque vocant. Cic. epift. 20. lib.9. Nos jam
tantum babemus, ut Verrium tuum & Camillum,
qua munditia bomines ? qua elegantia ? vocare
fapius audeamus. Catuli. ad Fund. Qui tunc vo-
cat me, cum malum legit librum . Vocatores quo-
quefervos nominabant, quorum opera in vocandis
convivis uterentur. Ipfum præterea invitatio-
nem vocationem. Catull. adPorcium & Socrat.
Vos convivia lautafumptuofe
De diefacitis mei fodales
Quærunt in triviis vocationes.
Sic Graci κληθέντες, fubintelligentes, ἐπὶ δεῖπνον,
Exλcus vocationes feu invitationes bujusmo-
di. Victor. l. 5. c. 17. Vocandi verbo e regio-
ne refpondet, revocare , id eft , eum apud quem
convivio acceptus bilare fueris , viciffim ad te
invi-
VOLUMEN PRIMUM. TOY
invitare. Cætera , Janus Guilielmus Quæft. in

Ampbit. Flaut.cap.8. Utuna effe velis) Donat.
illud Terent. And.forte (ita ut fit ) filium per-
duxere illucfecum, ut una effet mecum, exponit :
utfimul cibum caperet, priore natura producta,
a verbo edo. Sic in Eunuch. ut de fymbolis effe
mus, id eft, ut comeſfaremur. Apud aliquem au-
[ tem cœnave, non eft cum illo cœnare, fed in ejus
adibus. Et poteft aliquis cum aliquo, nec tamen
apud eum cœnare. Plura Manutius in epift . 13.
1.4.adAtt. Cum fruftulo agnina ) Imbecillo fto-
macbo omnes pane cupidi literarum. Celf.1.1.c.
Inis itaque cibi ad concoquendum difficiles dandi
nonfunt. Arnobius lib.7. Neftomachumfatiget
invalidum bic bubulam duritiem vitat, & laten.
tium lenitatem , quo digerat expeditius , fumit.
Negavit Cleanthes ullum cibum effe tamgravem,
quin is die ac nocte concoquatur : cujus etiam in
reliquis ineft calor iis , quas natura refpuerit.
Cicer. 2. de natura Deor. Xenocrateam vi& tus)
Singularis fuit Philoſophi bujus frugalitas, quæ
fæpius obfonisjam rancidafačta abjecit: nec ra-
ro cum cadum aliquem vellet velinere , vinum
acidumfa&tum invenit. Proverbium, Xenocra-
tiscafeolus: quod non ad cibum duntaxat, fed ad
veftem, libros, aliasque res, quibus ita parce cau-
teque utimur, ut quam diutiſſime durent, accom
modabitur. Laudatur & moderatio Platonis.
Qui cum in Academiam invitaffet Timotheum
- Cononis filium principem in Athenienfium Re
• publica,frugali eum cœnaaccepit. Itaque videns
#fequenti luce Philofopbum Timotheus : veftra
cana,
ros PROGYMNASMATUM LATINITATIS
cana, inquit, non præfens modo, verum impoſte-

rum quoque diemfuntjucundæ. Elianus lib. 2.
cap. 18. reverfum a cœnafuis dixiffe tradit. Qui
cum Platone cœnam, etiampoftero die bene babent.
Iph autem Platonipoftera luce. Vos, oPlato, me-
lius cænatisfequenti die quam præfenti. Meminit
etiam Cic. Tufc.s. Plutarchus de tuend, valetud.
Victor.lib.18.c.3. Sine arte menſa) Hoc unum
ex illis eft, quæ pulcherrimo carmine vitam bea
tioremfacerecanit Martial. lib. 10.
QUINTUM.
Ludimagifter defenfus.
KILIANUS. JOACHIMUS.
Kiilianus. Etiamnum , Joachime , corium do-

leo , ita me blandis modis permulfit Ma-
gifter. I. Mihi vero vola toties impacta ferula
adhuc fervet. K. Quantum datur perfpicere,
morofus eft homo ifte , & infeftus tardioris in-
genii pueris. I. Non , fed tardioris diligentiæ
pueris. Et certum fcio , fancteque adjurare
poffim , fuapte natura ad manfuetudinem effe
propenfiffimum , ac perfonam tetricam , vul-
tuofamque induere noffe , viciffimque depo-
nere , cum ufus venerit. Non folum enim
multa doctrina , fed plurimo etiam rerum ufu
fummaque prudentia eft. K. Sæpiffime cho-
lera incenfum , ac frementem notavi. I. Quia
nimirum fæpiffime exftiterunt , qui ipfi bi-
lem cièrent parce ac molliter cæteroqui
irafci-
VOLUMEN PRIMUM, 109
rafcitur, K. Mihi Deum fatis fuiffe iratum fcio,

qui hunc virum nactus fim, a quo acciperem di-
fciplinam. Qualis qualis fit, utinam meus Pra-
ceptor non fit. 1. Garris, cur iftuc precaris ti-
bi? K. Quia præftat verbis, quam verberibus
puniri. I. Præftat : atqui utrumque ufurpan-
dum eft, cum alterutro nihil efficitur. K. Quo
tandem modo,Joachime ? I.Eft apud quem ver-
bis, eft apud quem plagis uti, eft quem acrius ob-
jurgatum nihilominus virgis pulfare neceffe fit.
K.In illis primis profiteor nomen meum. I.Exi-
ftimo totam rem doctoris judicio refervandam
effe:quafcilicet ratione nos erudiat, & merenti-
bus poenam irroget. In fua caufa nemo incorru-
ptus arbiter. Ac Senecæ quidem nulla videtur
dura curatio, cujus effectus eft falútaris. K. Ve-
reor ne aliqua ad familiam hoc permanet , me
percuffum in Gymnafio, & ita infuper irridear,
ut malum malo geminetur. I. Quod tu times,
propulfaho facile. Nullus mortalium indicium
faciet,nifi forte infaniat. K.Valde abhorret a me
2 voluntas hominis : acerbe odit me, inquam,Præ-
ceptor: nunquam tamen fciens commerui, util-
lum merito caperet odium mei.I.Quo argumen
to id affirmas? K. Toties ingerit verbera. I.Q
Chryfippeum acumen : perinde quafi non etiam
parentes filios dicto minus audientes pulfent
frequentiffime,quos nihilominus amant, charos
que habent. Nunquam pater pugnos tergo in-
cuffit ? K. Etiam in capillos involavit frequens,
meumque caput implevit fuftibus. Poftulas er
go,utcum pœnasa merepetitMagifter, ego hoc
fignum
fignum amoris interpreter? I.Certe. K.SiSuada

medulla fis,non perfuadebis. I.At faltem fignum
follicitudinis.Nam fi neque amaret, neque noftri
cura tangeretur, haud aliquando interrogaret
nos, haud unquam errantes corrigeret. K. Tu
quantus quantus,nihil nifi fapientia es. Age jam
credo non fine caufa ipfum virgas tam crebro in
meam pellem expedire.De cætero ftudebo,utne
tanto in me amori occafionem fæviendi offeram ,
I.Si plufculum fedulitatis in difcendo fufceperis,
tutetibi confules ; alioqui nugas magnas egeris.
K. Vel ad mortem difcam, dum iftis execrabili-
bus virgis corpus meum eripiam. I. Fac fis verba
ad rem conferas, ne audias : Promiffis dives.
ANNOTATIONE S.
Toties ingerit verbera) Lege biftoriam plane 1

gravem & jucundam , quam de Plutarcho
& fervophilofopho verberari juffo Taurus ejus
dem Plutarchi aifcipulus Gellio auditorifuo nar
ravit. l.1.c. 26. & difce,quopactofimiliter con
querentibus refpondeas. Chryfippeum acumen)
Ingeniofiffimus, & acutiffimus fuit Chryfippus,
atque in dialecticis adeo excellens & infignis , tane
taque apudomnes opinione, ut plerique dicerent,
fi apud Deos effet ufus Dialecticæ, non alius quam
Chryfipped futurum Laert. Si Suada medulla
fis) Ennius M. Cornelii Cethegi eloquentiam
prædicans, poft cætera de eodem ita fcripfit : Flos
delibatus populi, Suadaque medulla. Vocat me
dullam, qua voce res reconditas & fuaves fole-
mus appellare, quodquæ talia funt , natura inti-
1118
VOLUMEN PRIMUM.
me recondat, uti medullas. Suadamporro Gra-

ci Teide, Quintilianus perfuadendi Deam, Ho-
ratius fuadelam, Cicero leporem. Simile eft il-
lud Ariftophanis. ' γὰρ πείσεις, ἐ δ᾽ ἂν εἰ πείσης.
Non perfuadebis, ne fi perfuaferis quidem. Ut
ne tanto in me) ut ne, eandem vim babet, quam
ne. Cic. Fides tua patietur, ut focrus adolefcen-
{ tis rea ne fiat. Plaut. Mercat . At ego expurga
3 tionem habebo , ut ne fuccurrat. Ter. Andr. Si
poterit fieri, ut ne pater per me ftetiffe credat
- Eunucho. Ut ne impune in nos illuferis. Promif
fis dives ) Verficulus eft Ovid. Promiffis dives
quilibet effe poteft . Mos eft Ciceroni, quòs ex au-:
&toribus adducit locos , primis duntaxat verbis
indicare ; quem licet imitemur , ubi tamen le-
gentibus noftra loci illi noti fuerint. Obferva-
vitboc Manut. in epift. 18.quæ eft adLeptam , 1.6.
PROGYMNASMA VIGESIMUM SEXTUM.

Dies remiffionis.
POLYCARPUS. IGNATIUS.
Polycarpus. Odies Mercurialis, credibile non

eft , quam optatus & charus illuxeris , ut
alias in hebdomadas fingulas. Celebritatis , ve-
nuftatisque plenus es. 1. Pernovi cogitationes ,
tuas. Quia lufurus es, idcirco tam amice falu-
tas præfentem diem. P. Vellem alternis rever-
tere : nam continens biduum naufeabundus
tracto literas. I. Votum afinorum : qui, fi lo-
querentur, optare fe dicerent cum Polycarpo
meo: ut alternis tantum dorfa onerati incede
rent.
rent. P. Non ego hoc folus, Ignati, complures

mecum defiderant. I. Nempe fic eft profecto,
ut dicam tibi : multi tecum magnis amant ca-
tellos fuos, quain ftudia bonarum artium, cre-
duntque fibi dormientibus omnia confecturum
Deum. P. Dum latine loqui fciam modo, Ari-
ftotelem , & Euclidem tibi & aliis relinquam.
I. At tu ne latine quidem aliquando difces , fi
audiendi, legendi , loquendi , fcribendi quan-
dam perfeverantiam non adhibeas. P. Quor-
fum hæc tetrica, & jucunditatis omnis exper-
tia, ut Catones aliqui fabulamur ? Hodie infig-
niter ludendum effe ajo , inftaurandasque vi-
res, quas labor tam longus delaffavit. I. Nec
Ignatius ludum quietemque neceffariam recu-
faverit : quin paratus fum hac ipfa hora tibi
colludere : nulla tibi hoc quidem in negotio a.
me difficultas erit. Remiffiones crebras , &
extraordinarias odi : fiquidem honeftis moribus,
optimarumque attium ftudiis detrimentofe
funt. P. Tu fac, & fenti, quod collibuerit : mi-
hi indulgentia vocationum nihil poteft contin-
gere gratius. Magiftri viderint quid, quibus ,
quando indulgeant : noftrarum partium effe
ftatuo , quod conceditur, non invitos accipe-:
re, quotiescunque conceditur. I. Olim cogno-
fces te nimium lufiffe. P. Et tu perfpicies olim,
te nimium ftuduiffe ; quando , inquam , oculi
caligabunt , ventriculus cibum male conco
quet , corpus totum pallor & macies obfide-
bunt. Nimia omnia nimium exhibent nego-
tium hominibus. I. O falſidicum vatem. Haud
itą
VOLUMEN PRIMUM. 113
ita me intemperanter ingurgito literis, ut iftas

prædictiones formidare oporteat. Audivi etiam
eruditos plurimos ad decrepitam ætatem ævum
extendiffe , cum affidue in libris literisque ef
fent volutati. P. Ipfe Thales ad fapientiam
tuam merus nugator eft. Define philofopharit
hæc lux hilariter confumenda eft. I. Qua tan-
dem ratione confumenda ? P. Visne in prata
virentiá concedamus , ibique pila experiamur
palmaria ? I. Volo fane, utile & jucundum eſt
hoc ludendi genus . Afcende e veftigio in con-
clave, & defer amborum pallia cum pila. P.
Ubi eft pila 2 I. In pluteo, aut certe in capfa.
ductili fub menfa. P. Eo, ut afferam . I. Actu-
tum redi, hic te expectavero. P. Illic fum, at
que hic fum.
ANNOTATIONE S.
Sibi dormientibus omnia) Allufio adpicturam,

qua pingebant invidi dormientem Timothe
um Cononis filium fortunatiffimum Athenien-
fium ducem,& urbes ultro in ipfius poteftatemfe
dedentes. Quam rem iniquo animo tuliffefer-
tur, cum fua egregia facinora victoriasque non
fortuna, fed virtuti adfcribenda putaret. Re
fert Plutarchus in apopbtbegmat. Regum &
Impp. additque boc dictum illius. Si tantas ego
urbes perfomnum capio, quid me vigilantem pu-
tatisfacturum? Item adpoetarum commentum,
quife exfomniis Hefiodi, & Ennii fabulantur
in monte Paruaffo dormientes una nocte poetas
fieri. Nibil bocfomno celebratius. Audiendi,
Vol. I. H legen
#14PROGYMNASMATUM LATINITATIS
legendi, loquendi, fcribendi) Alit lectio inge

nium, &ftudiofatigatum nonfine ftudio tamen
reficit. Nec fcribere tantum , nec tantum legere
debemus. Altera res contriftabit & vires ex-
bauriet: deftylo dico. Alterafolvet ac diluet.
Invicem boc illo commutandum eft, & alterum
altero temperandum , ut quidquid ratione colle
Aum eft , ftylus redigat in corpus : Seneca epiſt.
48. Ut Catones aliqui ) Utriusque Catonis ,
Cenforii, inquam Uticenfis gravitas, fapientia,
& virtus nota eft. Pofterior in Stoicis nume-
ratur, & a Cicerone pro Muræna in eum , ſe-
&amque ejus multa jocofe dicuntur, foletque boc
women pro fevero & rigido ufurpari : quemad-
modum illa philofophica difciplina tetrica ac mo-
rofafuit. Ventriculus cibum) Medicorum fen-
tentia , qui in ftudiis acres & affiduifunt, fto-
macbos babent debiliores parumque calidos, qued
ella cogitationum & animi contentio calorem
diffipat, & labefactat. Plurimi ad decrepitam
cetatem) De Platone, Ifocrate, Gorgia, Cicero
de Seneet in bunc modum. Eft etiam quiete, pu-
re, & eleganter actæ ætatis placida ac lenisfe-
nectus : qualem accepimus Platonis, qui uno &
octogefimo anno fcribens mortuus eft : qualem
Ifocratis, qui eum librum qui Panathenaicus in-
fcribitur, quarto & nonagefimo annofcripfiſſe
dicitur, vixitque quinquennium poftea : cujus
Magifter Laontinus Gorgias centum &Septem
complevit annos, neque unquam in fuoftudio at-
que opere ceffavit. Democritus centum & qua-
\
tuor annos vixiffe traditur. Hippocrates quar-
tum
VOLUMEN PRIMUM.
115
tum ultra centefimumfuperaffe. Galenum acce
pimus ad centefimum quadragefimum perveniffe.
Denique longavos, eosdemque eruditos in Cato-
ne iterum adducit non paucos his verbis . M.
Tullius : Num igitur bunc ( Sophoclem ) num
Homerum, num Hefiodum, num Simonidem ,
num Steficborum, num, quos ante dixi, Ifocra
tem , Gorgiam, num Philofopborum principes
Pythagoram, Democritum, num Platonem, num
Socratem, num poftea Zenonem, Cleanthem, aut
eum, quem vos etiam Roma vidiftis, Diegenem
Stoicum infuisftudiis obmutefcere fenectus coe
git ? an non in omnibus iis ftudiorum agitatio
vita æqualis fuit. Ipfe Thales ad Sapientiam)
Septemfapientesfuerunt. SolonAthenienfis, Tha
les Milefius, Chilo Lacedæmonius, Pittacus Mi
tylenæus , Cleobulus Lindius , Bias Prienenfis ,
Periander Corintbius. Eorum vitam memoria
tradit Laert. Dictafingulorum verfibus inclu
fit Aufonius. Eft autem locus, ad quem fit allus
fio, in Capteivis bic. T.
Euge pol, Thalem talento non emam Milefium.
Nam adfapientiam bujus ille nimi nugatorfuit.
Ut facete orationem adfervitutem contulit?
SEPTIMUM.
Emendatio fcriptionis.
Difcipulus. Perbrevem epiftolam, Præceptor,

ad parentem effeci , eam fi tibi eft otium,
Ha Gor-
116 PROGYMNASMATUMLATINITATIS
corrigere, quæfo, ne abnueris. M. Quod eft

argumentum ? Qua de re fcribis ? D. Explico
rationem valetudinis mex : hinc argentum par-
tim ad nomina diffolvenda , partim ad libros
coemendos peto. M. Lege initium . D. Andre-
as Prætorius, Nicolao Prætorio amantiffimo pa-
renti. S. P. D. M. Rectiffime, jam progredere.
D. Quanquam baud ita pridem literas ad te de-
di, mi Pater. M. Vox ( quanquam) indicandi-
ne modo, æque ut conjunctivo jungitur ? Non-
ne dicendum erat : quanquam dederim ? D.
Probe indicativo jugatur. M. Profer idonei
fcriptoris teftimonium, fi recordare. D. Etiam
plurium. M. Tullius ad Curionem. Quanquam
me nomine negligentiæ fufpectum tibi effe do-
leo. Et pro lege Manil. Quanquam mihi fem-
per frequens confpectus vefter multo jucun-
diffimus, hic autem locus ad agendum amplif
fimus , ad dicendum ornatiffimus eft vifus.
Virg. 2. Æneid. Quanquam animus meminif-
fe horret. Ter. Eunuch. Quanquam illam cu-
pió abducere. M. Sic enitere femper, ut quod
loqueris aut fcribis, bene latinum effe confide-
re poffis. Quid fequitur ? D. Quibus te certio-
rem reddidi. M. Emenda, certiorem feci. D.
Atqui ego fæpius memini me legere , certio-
rem reddere , & doctos ita loquentes non fe-
mel audivi. M. Si pro Latinis ea ducamus ,
quæ ubicunque legimus , & a quibusvis audi-
mus , nihil erit inquinatum , nihil parum pro-
prium, nihil barbarum : omnia nitida, propria,
& quafi ex hortulis Gratiarum delibata. Vi-
den-
VOLUMEN PRIMUM. 117
dendum diligenter, quæ verba quibus copulent

Cicero, Salluftius, Livius, Cæfar , Virgilius,Te-
rentius, Plautus, & reliqui auctores, qui latinita
tis lautum, copiofumque patrimonium nobis re
liquerunt : horum fermoni affuefacti qui erunt ,
etiam nolentes non poterunt nifi latine & ornate
loqui. Quare ipforum pulcherrima fimulchra
ceu pictoribus ante oculos noftros in omne tem
pus verfabuntur. Hoc primum. Deinde obfer
vandum ftudiofe, quid homines noftri, non tan-
tum eruditi(non enim eft fatis ) fed etiam cafti il
lius, incorrupti, minime infufcati, & nativi fer-
monis periti aut amplectanturjaut afpernentur.
1 Quare Paulus Manutius in explanatione epift.4.
lib.2 . negat latine dici , certiorem reddere, cujus
viri nonlevis eft apud me auctoritas.Lege exte
ra. D.Quibus te certioremfeci de omnibus, quæ te
fcire velle non dubitabam: tamen cum mihi prace-
peris. M.Varia illud ( præceperis) D.Jufferis,in
mandatis dederis, imperaveris, injunxeris, im-
pofueris. M. Perge. D. Cummibi impoſueris, ut
quamfrequentiffimas ad te literas darem. M.Duo
peccata. Primum, quamvis præceperis , jufferis,
& reliqua duo cum particula, ut, & Optativo,
& Subjunctivo non vitiofe coagmentantur ,
tamen voces , injungere , imponere , nifi cum
accufandi cafu non fignificant , quod tu fen-
tis : dicendum quippe, injungere, aut imponere
alicui munus, onus, neceffitatem, provinciam,
• fervitutem & fimilia. Itaque loquitur barbare
vulgus, cum ait : Philippus injunxit mihi, ut fe
expectarem. Pater impofuit filio, ne noctu eat
H 1 am-
ambulatum. Alterum, cumfupra dixiffes, ad te

literas dedi, mutanda erat locutio, ut diceres :
quam frequentiffimas , feu creberrimas ad te
epiftolas mitterem. Oportet enim te non folum
pure, non fordide ; proprie,non improprie ; ve-
rum etiam copiofe loqui, fcriptaque tua verbo-
rum varietate, ac modis feu formis loquendi di-
ftinguere. Similitudo namque tædium legenti-
bus generat, & fenfus aurium eſt faſtidiofiffimus,
D. Et cum baberem certum tabellarium, omnino
fcribendumputavi. Quod ad valetudinem meam
attinet,quam tibi &fuaviffimæ matri magnæſo-
licitudini effe non me clam eft , valeo rečte , &
ChriftoSalvatori. M.Confifte.Offendit plerosq;
omnes Ciceronianos iſta vox, Salvator , pro ea
utunturServator ,Verum accuratiffimus illeMa-
nutius commentar.in lib.2.Act.2.inVerrem, feu
Verrinam quartam, docet non idem declarari
hoc nomine, quod illo altero Chriftiani decla-
rant, & Salvatoris voce græcum owing exprimi
Eum leges, cum tempus venerit. Apud Arnobi
um 1.2.eftSofpitator,quæ etiam inChriftum con-
venit.D.ChriftoSalvatori gratias ago,qui me vi-
vum acfofpitem bucusque clementiffime conferva-
vit. M.Commode, fuaviter,religiofe D.De victu
veftituque meo, nibil eft, quod cogites, Pater, non
geo. Pecunia non fuppeditat, qua libros ftudiis
meis, inquæmenfe Octobrime ingreffurum fpero,
oratoria videlicet , utiles ac neceffarios parare
queam. Addequod ob eam caufam as alienum con-
flavi. Idetfipauxillum eft, nihilominus eo quam-
primumexire cupio: atque id te quoque velle mibi
per-
VOLUMEN PRIMUM. 719
perfuafiffimum eft. Quapropter 12.aureos inpra

fens te rogo pater mi chariffime. Quosfi miferis
(mittes autem filium me babebis exfententia. M.
Mirifice lætus fum ifta induftria, quam te in di
ſcendo adhibuiffe claret.Fac ne abs te ipfo defci-
fcas. D.Vale. M.Aliter. D.Valebis , cura ut vale-
as : valetudinem tuam cura diligenter, da ope-
ram ut valeas.M.Quo pacto adfcripfifti locum &
tempus? D.Augufta, Idibus Februar.annoM.D.
LXXXIX.M.Macte .Ecquid legendo obfervaſti,
quemadmodum a noftratibus fcriptoribus hoc
idem varie efferatur ? D. Maxime. Anno poft
Chriftum natum, Chrifti nati, anno a Deipara
virgine, a puerpera virgine, a partu virginis,
a falute humana, hominum generi data , re-
ftituta, recuperata, falutis per Chriftum refti-
1 tutæ. M. Dignus es, qui lauderis laudibus, &
ad cujus exemplum cæteri omnes fefe compo
nere ftudio fibi habeant,
ANNOTATIONE 3.
Maacte) Vox eft, inquit. Manut. iz epiſt. 7. 1.

7. ad Atticum, qua rectefacientes laudamus
fimul, & bortamur ; exempla declarant . Veteres
ea & abfolute, & cum nominibus ufifunt. Hæc
1 ille, & plura. Eft autem maclus pontificale ver
$ bum, quo infacris, & libationibus utebantur ,
valetque magis auctus. Vide Ifid. I. 10. Turneb.
lib. 1. cap. 5. Nemo nos jure accufet, opinor
fi, cum in bocprogymnasmate , & deinceps fe
quenti Præceptorem breviter doceamus, quo pa
&o is fuorumfcripta emendet, aliquot ſuper boe
H 4 oficio
officio leges, a nobis e doctiffimorum commênta-

riis de ratione docendi ftudiofe collectas, boc lo-
co ubi id quam commodiffime videtur poffe fie-
ri in medium proferamus.
1. Inter emendandum vacet omni acerbitate &
contumeliis Magiftri oratio.
2. Si quis emendatus irafcetur, ipfe nibilo fecius
emendet : cæterorum enim ducenda eft ratio ,
qui recta cenfebunt effe, quæ Magifter non emen-
data reliquerit.
3. Condonandum aliquid ætati, & ad vitiaquæ-
dam connivendum, quoad ingenium, judicium-
que confirmentur : ne videlicet ob emendationis
Jeveritatem defperent, doleant, & exercitatio-
nem cum Magiftro oderint : dumque omnia ti-
ment, nibil conentur. Non adbibent teneris
frondibus falcem agricola.
4. Sit bilaris & jucunda emendatio, ut reme-
dia alioqui infuavia , parumque grata lenian-
tur. Quædam emendet, alia mutet, alia ferat,
alia illuminet, nonnunquam fua interponat, ra-
tionem etiam facti aliquando reddat. Sed quæ
bene pofitafuerint, ea interdum laudet palam :
quo & ipfi adolefcentes bac gloriola deliniti in
curfu alacriores fiant, & reliqui ejusdem bono-
vis expectatione exemploque ad diligentiam in-
citentur.
5. Confueverunt medici nonnulla in agrotis lau-
dare,non quia taliafunt,fed quofacilius talia effſe
poffint. Ita convenitMagiftrum tardiores,negli
gentioresque nonnunquam hyperbolicis laudatio-
wibus ad acriusbenefcribendiſtudium inflamare.
6. Dum
VOLUMEN PRIMUM. 121
6. Dum unius epiftolam feu fcriptionem corri-

g t, aliquando de improvifo alios de iis, quæ in
manufunt, interroget : quo & judicium ipfō-
rum cognofcat & attentosfaciat, eademque ope-
ra confequatur, ut interim infuis ipfifcriptio
nibus aliquid emendent.
7. Qui tam fegniter, vitiofeque, & inepte, ine-
leganterque fcripferit, ut emendari fcripta non
poffint, cum eadem de re de integro fcribereju
beat : data fignificatione fpei illum , fi diligen
tiam modo adbibuerit, melius fcripturum.
8. Sunt quædam vitia, quæ in adolefcentibus di
Splicere Magiftris non debent, ut fublimior fpi-
ritus, verborum luxuries , nimis exquifita vo-
cula, fublecta hemiftichia , aut integri verfus,
apertior imitatio, parva quædamfurta, compo
fitio curiofe numerofa, & fimilia. Dicendum,
laudare nos ifta adhuc , venturum tempus , quo
non concederemus. Sic & ingenio gaudebunt,
& judicio non errabunt.
9. Seu quid laudes, feu quid reprehendas, utrum-
vis modice, & varie. Lauda in boc fermonis
puritatem, in illo perfpicuitatem , in alio lepo-
rem, in quibusdam inventionem, in aliis difpo-
fitionem , in bis gravitatem , in illis ornatum.
Contraria in vituperatione fervabis.
10. Quorundam illiberalibus ingeniis, ac ruſtice
pudori blanda,& privata monitione fuccurrendu.
11.Ne celeritatem compofitionis requirat Magi
fter.Danda opera, ut quam optimefcribamus, cele-
riter deinde utfcribam ,confuetudo dabit.Etcite
fcribendo nonfit,ut bene;beneſeribendofit,ut cito.
HS PRO-
PROGYMNASMA VIGESIMUM 4
OCTAVUM.
Diverfarum fcriptionum emendatio.

MAGISTER.DALMATIUS.GERARDUS.
RUDOLPHUS difcipuli.
Magifter. Quæ præterito die Lunæ fuper va

rietate exercitationis in utraque oratione,
foluta nimirum ac libera , & pedibus devincta
five ligata a me difputata fuerunt , ea fi minus
univerfa , at complura meminiffe unumquem-
que veftrum exiftimo. Pedetentim ad fingula
genera aggredimur , & modo in hoc , modo in
illo confuetudinem capiemus , ut facultatem
nobis quam expeditiffimam , ad fcribendum
comparare poffimus. Et quoniam triduum ef-
fluxit , cum dictavi quibusdam , quem breviter
& plane explicarent, feu complecterentur apo-
logum : aliis verficulos aliquot de Ovidio : aliis
Germanicam epiftolam : quam in linguam lati
nam transferrent : volo nunc tandem experiri ,
& reipfa cognofcere, qui veftri conatus fuerint,
quique datum fibi penfum felicius confecerint,
De primo igitur ordine ad me accedat Dalma-
tius. Recita fcriptionem tuam. D. Olim cum
animalia loquerentur , ovis dixit domino fuos
miror quod nibil unquam præbes nobis. M. Mi-
ror quod, puto quod, & fimilia non eſſe barba-
ros & illotos loquendi modos , ut plerique ex
infcientia latinitatis putant, prolatis e Cicerone,
Varrone, Livio, Suetonio, Plauto, Catone, te-
ftimoniis
VOLUMEN PRIMUM. -728
ftimoniis docuit Paulus Manutius , explanans

epiftolam 28. lib. 7. ad familiar. & ultimam 1.9.
item 4. lib. 10. ad Atticum. Latinius fortaffe di
citur cum infinito modo, aut participio . Miror
nihil unquam nobis abs te præberi, puto hoc ita
effe, credo te facturum. Tu heus, qui extremus
fedes fcamno tertio , & cum vicino confabula-
ris , attende , ac fi quid tale peccafti , corrige ,
antequam ad me adeas corrigendus. D. Nibil
1 unquam nobis abs tepræberi , compellique miferas
e terra victumpetere, berbasfcilicet & gramina.
M. Politum hoc, victum e terra petere, olet ro-
fas, Terent. É flamma cibum petere te poffe
arbitror. D. Cum tamen nos lanam tibi , cafeos
I & oviculas fuppeditemus. M. Scribe agnos, pro
oviculis. Quæ eft differentia, Petre, ecquid au-
dis ? tibi dico, Petre , quod eft difcrimen inter
ifta duo ? P. Ovicula, parva ovis, ein Schäflein,
agnus, recentior partus ovis, ein Lämmlein. Vir-
gil. Depulfos a lacte domi quæ clauderet agnos.
M. Apte refpondifti. Procede ultra Dalmati, D.
Canibus autem unde horumfructuum nihilpercis
pis, demenfa tuapanemporrigis. Tunc canis qui
aftabat, & bæc auribus acceperat. M. Venuftum
& hoc. Nota etiam illud Ciceronis , qui ex Odyſ
fea quosdam verficulos convertens , quod in
Graco eft, ἵνα νωϊτέρην όπ' ακέσης , ad verbum, με
noftram vocem audias : fic extulit, Auribus ut
noftros poffis agnofcere cantus. D. Sic locutus
fertur. Non injuria idfit : nam ego & domum&
1 dominum, & vos etiam ipfas veftramquegregem
cuftodio, ne vel infylva agraffatoribusfuremini.
M. Ne
M. Ne pecces, mi Dalmati. Furor, furaris, de

ponens eft, & ejus non agendi, fed patiendi no-
tione effertur : verum obrepfit hoc tibi impru
denti. Fac utfit : a graffatoribus infidiis excipia-
mini, quomodo Virg. eclog. 3.
Non ego te vidi Damonis peffime caprum
Excipere infidiis, multum latrante Lycifca?
D. Ne vel in fylva a graſſatoribus infidiis exci-
piamini, velaraptoribus lupis avertamini. Quod
fiveftri curam non gererem, præ metu mortis ad
pafcua exire non auderetis. His dictis oves poft-
modum æquo animo paffæ funt canes apud berum
potiores partes obtinere. M. Non videtur con-
temnendus labor tuus, & auguror te magnorum
oratorum in numerum aliquando venturum .
Lege adhuc quod addere juffi έµúGiov, de uſu
fcilicet fabellæ hujus. D. Sic populum, feu mul-
titudinem, atque ignobile vulgus. M. Copia. D.
irafci non oportet, fi Magiftratus, & Principes,
a quibus regitur & cuftoditur, in honoribus, re-
rumque affluentia, impofitis per domos & oppida
vectigalibus vitam agere cernat , cum Redloves
fubjectis omnium commoditatum fint auctores.
M. Acquiefco in hac diligentia. Ades Gerarde
cum paraphrafi tua. G. Principium elegiæ 2 .
lib. 1. Ovid. Nafonis de Triftibus agapexsxws
folutis verbis expreffum. Dii maris & cæli, & c.
O Dii, quique cælo quique mari imperitatis, vos
fimul omnes, (quando aliud quod agam, tanto in
periculofalutis meæ conftitutus, præter vota ni-
bilrelictum eft mihi) vos ego obteftor per numen
majeftatemque veftram, ne finite quam confcendi
pavim
VOLUMEN PRIMUM. 125
navim terribili procellajam conquallatam acfa

tifcentem diffolvi, ac me, vectoresque omnes mife
randum in modumhauririfluctibus. N. Euge di
midium facti, Gerarde . Quam graviter ? quam
numerofe ? quam latine ? G. Nolite, nolite Au
gufti Cafaris in me concitatum furorem iftagra
viffimatempeftatis indulgentia uno confenfu ap-
probare : cum etiam vos ipfi fæpe non omnes eos
dem oppugnaveritis , fed alius adverfus alium
alios tutatusfit. M. Quod hoc genus ſchematis,
Antoni ? A. Traductio . G. Vulcanus & Pallas
1 Trojanis erant inimici atque infefti, Apollo con-
tra & Venus amiciffimi. Eneam perfequebatur
1Juno, pro quo Venuspropugnabat. Quoties Ulyf
fem Neptunus conatus eftperdere ? atque buncfa
piuspatrui infidiis liberatum Minerva conferva
vit. Quanquam autem nos cum Ænea & Ulyffe
viris laudatiffimis comparandi nonfumus, tamen
5 cur adverfus Cæfarem veluti quendam in terris
Deum ab aliquo faltem minorum gentium Deo
non defendamur ? O meperditum nibilprecibus
efficie. En ! ut mihi iteratis afperginibus caput
totum permaduit. Ebeu , difcerpunt verba mea
wenti, & quasfundo preces, adDeorum aures al
Labi non permittunt. Ita cam navim jaditent
pro fua libidine, & precationem meam diffipent,
dupliciter me affligunt. M. Non video, quid hic
emendandum fit. G. Ab, ab, nuncfluctibus inftar
montium ingentibus ad fydera extollimur : quis
non exborrefcat ? nunc difcedente mari prope ad
ipfos inferos defcendimus : quis mente confiftat ?
Quocunque oculos converto , calum undique E
undia
V 226 PROGYMNASMATUM
LATINITATIS
undique pontus. M. Quomodo habet Ovidius ?

G.Nihileft nifi pontus & æther. M. Fortaffis il-
lud Virgilianum, quod tu de 3. Æneidos mutua-
tus es , Nafoni occurrebat. Appofite fane hoc
hemiftichium inferuifti. G. Etbic quidem vaftis
fluctibus , illud tonitribus & fragore borrendo
præfentemnobis mortem intentat. Medio autem
venti fremitu borrifono terrificant animos :
ipfum æquor, cuiparendumfit, nefcit. M.Prope
modum fine cortice nare , & tuo fucco vivere
jam poteris Gerarde. Attulifti hac tua ornatif
fima paraphrafi tibi magnum fructum , mihi læ
titiam , iftis exemplum. Rudolphe. R. Quid eft,
Præceptor? M. Quid eft ? advola cum epiftola,
quam latine de germanico reddidiſti. R. Adſum,
M. Lege prius germanicam. R. 2ie meine Sa
chen beschaffen seyn , hätte ich dir gern vor långst
mündlich erkläret, dieweil ich aber bißher in solchem
meinem Fürnehmen verhindert, hab ich mir fürges
nommen, dasselbige schrifftlich zu verrichten. Von
Jugend auf hab ich ein sonders groffen Lust zu den
Studiis getragen, und bin denselben obgelegen jezt
mehr dann fiben Jahr, wie ich vermeyn, und zwar
nicht ohne Nuk: Weil aber mein Vatter, der an
Haab und Gut nicht der reichsten einer, und neben
mir vil Kinder hat, vermercket, daß meine Studia
grössern Unkosten bedörffen , dann er mir fürstres
cken kan , und auch ziemlich lange Zeit : hat er bes
schlossen , mich von denen abzufordern , und einen
Handwercker aus mir zu machen, welches mir heff-
fig wehe thut, und von Herzen leyd ist, der ich auf
der Welt nichts liebers gehabt, daß eben die Studia.
Nun
VOLUMEN PRIMUM.
127
Nun weiß ich, daß du denen ſehr günstig biſt, die da
studiren, derhalben ich mein Zuflucht ju dir hab, und
bitte dich aufs höchste, du wöllest meinen Vattern,
bey dem du in groſſem Ansehen biſt, und mit ihm
grosse Gemeinschafft haft, von diſem Fürhaben abs
wenden. Ich hoffe gånglich, du werdest mich meiner
Bitt gewähren,wie einem so freundlichen undgrbs
fen Mæcenati will gebühren. Solches stehet mir
allzeit nachVermögen zu verdienen. Hiemit Gott
befohlen. M. Confideremus tuam interpretatio-
nem. R. Quo pactofe res mea babeant, libenter
tibijampridempræfens expofuiffem, fedquia buc
usque in talipropofito meo impeditusfui,propofui
mibi idipfumfcriptis efficere. M. O teutscher Mis
del, cur ita inhæres verborum ordini ? fenten-
tiam fententia, non verbum vrbo oportet red-
dere : id munus eft fidi interpretis : & voces ap-
pendere lectori, non annumerare, ut inquit Cic.
Perge. R. Apuero ergaftudia literarum valde
femper affectusfui, illisquefuprafeptimum annum
vacavi , ni fallor , cum utilitate non fpernenda.
Quia veropater meus quiparum dives eft, & præ-
ter me multos babet filios, animadvertit non exis
guos fumptus, omninoque majores, quam ipfe to
lerarepoffit, & plurimum temporis requiri ad do
&rinam aquirendam , decrevit avocatum me a li
teris adopificium aliquod difcendum mittere ; qua
res cordi meo dolet quam maxime , & magnopere
me excruciat , quem bactenus in rebus nibil aque
acftudia delectarunt. M. Hui, tam cito expoli
tus ? R. Quæcum itafint, & fciam te eorum, qui
Studiadiligunt, non vulgarem ellefautorem, ad te
ConT
confugio , teque inprimis rogatum volo , ut pa-

tremafententia detorqueas,pro auétoritate, qua
apudillum vales usgra, & amicitia. Speroplane
tebancpetitionem meam non rejecturum : fedpro
eo ac tam bumanum, & tam magnum Mecenatem
decet , admiffurum. Hoc quibus potero , officiis
compenfabo. Vale. M. Pofterior pars priorem
bonitate fuperavit. Noftis me folere nonnun-
quam de iisdem argumentis, quæ vobis præfcri-
bo, epiftolam contexere, eamque ad vos cumu-
latius inftruendos (ne tantum fcilicet verba fin-
gula, aut phraſes emendentur, fed totum filum
orationis qualenam effe debeat , videatis , &
ideas animo concipiatis ) in tabula ifta omnibus
legendam, & cum fuis conferendam defcribere,
quod nunc quoque faciam. Non oberit tamen
ante eam legi. Afcende fuggeftum Gerarde, &
recita diftinctiffime, articulatiffime, clariffime.
En! chartam meam.
Exemplum Præceptoris.
Quo minus coram tibi ftatum rerum mearum
jam pridem, uti cupiebam, exponerem, ad hoc
usque tempus impeditus fum. Quocirca id •
nunc per literas agam. Jam inde ab adolefcen-
tulo ingenti Mufarum amore percuffus, cum iis-
dem toto feptennio rationem habui , profeci-
que non mediocriter. Cæterum pater meus ,
qui copiis familiaribus exiguis eft , ac præter
me complures fufcepit liberos , cum fentiat
mihi ad eruditionem confequendam, & fumptu
opus effe majore, quam tenuitas ejus patiatur,
& tem-
VOLUMEN PRIMUM. 129
& tempore longinquiore , quam ut exfpectare

poffit , deliberavit avulfum me a complexu li
terarum , fordido atque illiberali artificio alli-
gare. Quæ res, quia in vita nullas delicias ftu➡.
diorum fuavitatibus antepofui , fummum mihi
acerbiffimumque dolorem inuffit. Quapropter
cum te ftudia colentium nobilem effe patronum
haud ignorem , tuum imploro auxilium, te ora-
tum volo , ut pro conjunctiffima neceffitudine
quæ tibi cum patre meo eft, & pro auctoritate,
qua apud ipfum potes plurimum, caufam hanc
meam recipias , hominem a fufcepto confilio
deducas. Spe firma fum, te huic petitioni mea
locum relicturum : te , inquam , Mæcenatem
humaniffimum atque illuftriffimum. Me vicif
fim gratum beneficiique memorem cognofces.
Vale.
ANNOTATIONE S.
Ovis dixit Domino) Hæc fabella a Xenopban

tis libro 2. απομνημονευμάτων petita eft , ad
quam illuftrandam valde opportuna erunt , quæ
fcribuntur a Seneca libro 1. de Clement. cap. 3.
4. Docet enim ibi , quo pacto Magiftratus ,
Principes , & Rectores populo utilesfint ac ne-
ceffarii. Miror quod) Quotusquisque de Cice-
roniana gente , aut eorum faltem qui purioris
latinitatis alumnos fefe profitentur, boc pro bar-
baro non ducit, ac proinde non exfibilat ? Atqui
Manut. nofter plurimorum ftipendiorum , vete-
ranusque miles usque adfatietatem eprima claf-
fis auctoribus exempla congeffit, quibus1 rem cer
Vol. I, tifimam
#30 PROGYMNASMATUM LATINITATIS
tiffimam apud tam multos , dubiam , vel potius

in partem contrariam certiffimam faceret. Cau-
tabundi aliquando barbaros re-
te igitur & cun&
prebendamus: perfuadentes nobis , in ipfo Cice-
Fone inveniri nonnunquam , quæ fr ego aut tu di-
ceremus, germanismos loqui putaremur. Et funt
in boc fermone noftro quotidiano (quo tamen
nibil incultius atque vitiofius) quædam e medio
Plauto , Terentio , Cicerone & aliis , quod non
raro notavimus. Cum paraphrafi tua ) Ecpbra-
fis eft pura & dilucida enarratio. Paraphrafis
uberior explicatio, ut cum auctore quafi conten-
dere videaris. Metaphrafis pleraque mutat, &
nunc grandiora, nunc bumiliora, nunc longiora,
nunc breviora efficit. Ad opificium aliquod )
Lucianus infomniofuo narrat fe quoque coa&tum
a patre fieri ftatuarium e ftudiofo literarum.
Sed tamen Pedia ingeniofum & difcendi cupi-
dum adolefcentem recuperavit, ac non folum re-
bus neceffariis egere paffa nunquam eft , verum
etiam immortali bominum memoriæ illum com-
mendavit. In tabula ifta ) Tabulæ grandiores
amplioresque annulos , ſeu anſas babent ferreas,
quibus pendent ab uncis feu epaxillis inpariete :
parvæ autem capitula. Sic enim dicitur a Va
rone appendicula illa lignea & rotunda ac per-
forata, capitulum , inquam , tabulæ ipfi vel im-
pactum , vel continens , quo fufpenditur ad cla-
vum , feupaxillum.
PRO-
VOLUMEN PRIMUM .
131
PROGYMNASMA VIGESIMUM NONUM.
Leges.
DIOMEDES. PHILOPONUS Magiftri.
Diomedes. Jubeo Philoponum neceffarium

& collegam meum. P. Et ego te chariffi-
me Diomedes. D. Quo te agebas ? P. Ad te
recta. D. Vide , & ego me capeffebam ad te.
1 Pro monftro eft quod uterque ad alterum abire
ftatuerat. P. De noftra, quam gerimus, Repu-
blica volebam , & volo commentari tecum , fi-
quidem modo a fcholis eft otium : nifi eft , ut
aliter tua fit fententia. D. A tuo nihil quid-
quam difcrepat confilium meum , eadem mihi
fententia, in commune confulamus. P. Ven-
tum gaudeo, fperoque & opto nobis hanc com-
mentationem fauftam, felicem, ac fortunatam
fore. D. Eritve . Tui difcipuli ut valent?
P. Belle omnes divino beneficio. Suntne tui
frequentes , funtne affidui in ludo ? D. De fre-
quentia tibi hoc refponfum habeas , eſſe fre-
quentiffimos. De affiduitate hoc affirmo : vi-
ciffim abfint multi , ob caufas tam commenti
tias & falfas, quam veras & finceras. Nam quid
facias huic hominum genéri ? Abhorrent'a fcho-
la pueri, & orationi vanitatem afpergunt : nec
tamen , ubi refcivi , impunitas a me peccanti-
bus conceditur. P. Mei utrumque facinus per-
æque confcifcunt. D. Ut porro difcunt ? P.
Quidam fatis ftudiofe , quod mihi voluptati ac
folatio eft : quidam fomniculofius : pauciores
I 2 vero
vero Theopompos, quam Ephoros numero, &

cogor equis afellos jungere. D. Non infcite di-
&tum: Intelligo te in Gymnafio tuo Ifocratem
& Platonem factum. Non eos cohortaris ? non
minas intentas ? non verberibus infurgis ? P.
Horum nihil egregie præter cætera , & tamen
omnia hæc mediocriter. D. Rectam inftas viam :
modus tenendus eft in omnibus. Major pars
meorum , eft literarum cupidiffima , meoque
imperio audiens. Deo fint gratiæ. P. Nondum
me quidem tanta eft amplexa felicitas : fed con-
fido me quoque beatum aliquando futurum :
quamvis Aufonius neget Grammaticos felices
unquam aut effe , aut fuiffe. D. Sit fas jocari
Poctis, quibus, ut pictoribus, quidlibetaudendi
femper fuit æqua poteftas. P. Et nunc in id
operando , ut effe queam felix quamprimum.
Cogitavi autem leges iis nonnullas ferre ad.
eruditionem comparandam idoneas : quas par-
tim in fchola dum verfantur , partim domi ob-
fervent, non hoc anno tantum, verum quamdiu
in difciplinis ætatem habere voluerint. Ea in
re, quæfo te magnopere , confilio atque opera
me adjuves. D. A me omnia in te ftudia & of
1
ficia exfpectes velim : neque enim quisquam
apud Diomedem Philopono plus valere poteft,
vel auctoritate vel voluntate. Ac me ut hoc
tanto præftem libentius , incredibilis amor in
iftas manfuetiores Mufas , & in fidem noftram
traditæ juventutis rationes, & iftius noftræ ci-
vitatis gloria exftimulant. P. Tenes jam quid
yelim. Cum evolveris autem plurium de do-
cendi
VOLUMEN PRIMUM. 137
cendi ratione commentarios, non dubito, quin

præclara quædam iftius generis in adverfaria
tua congefferis. D. Sæpe ac multum legi quos
dixti libros , & Germanis noftris haud vulga
rem laudem impertiendam duco, qui ad ampli-
ficanda, ornanda, & propaganda difciplinarum
ftudia, iftiusmodi volumina confcripferunt. In
veni , quas defideras leges , bonas , mirificeque
frugiferas. P. Res igitur mihi jam in vado , &
animo effe otiofo licet. D. Licet vero, mi Phi-
lopone. P. Si me tantum amas, quantum pro-
fecto amas , aut ubi eas legam indica : aut ex-
fcriptas abs te mihi defcribendas da : aut fi me
moriæ mandavifti , recita. D. Hoc malo : re-
citabo, & nihilominus poftea per amanuenfem
meum feriptas tibi transmittam. Ego vero ,
quemadmodum adLucilium fcribens de fe pro-i
fitetur Seneca , omnia cupió in te transfunde-
re, & in hoc gaudeo aliquid difcere, ut doceam :
nec me ulla res delectabit, licet eximia fit, quam
mihi uni fciturus fim. Si cum hac exceptione
1 detur fapientia, ut inclufam teneam , nec enun-
tiem, rejiciam. Nullus boni fine focio jucunda
poffeffio eft. P. Quid ad iftam humanitatem
addi poteft ? Sed de modo ut placet , ego ad
audiendum fum paratiffimus.
D. Sapientiam a numine affiduiffime efflagi-
1 tanto interim ita laboriofe difcunto , ut fi a,
1 fedibus æthereis nihil expectent.
Doctorem non fecus quam parentem co-
lunto.
1
In
In ludum quoad fieri poterit, ferius ne ingre

diuntor : ante tempus, fi poffint, adfunto .
In Gymnafio modefte confidento, idque tan-
tum agunto , & cogitanto , cujus caufà locum
peteffunt.
Ne dormiunto , ne fabulantor, ne nugantor,
ne contendunto, ne ulla ratione doctorem per-
turbanto .
Quotidianam Magiſtri aufcultationem pri-
vato ftudio anteponunto : ac nifi fumma necef
fitate, nec femel abfunto.
Verbis ac fermone cum Magiftrum , tum
fcriptores optimos, qui explanantur, effingere
ftudento. A
Si quid haud probe perceperint, aut fi de quo
dubitaverint, Magiftrum adeunto , interrogan-
to, confulunto, pudorem rufticum exuunto.
Quæ retinere memoria , cum audiunt , ne-
quiverint, chartis mandanto.
Quæ commode calamo annotare non potue
rint, cum primum domos repetiverint, fuis lo-
cis fcribunto.
A fchola digreffi , ne ftatim omnem rerum
auditarum curam, & cogitationem abjiciunto :
tempus aliquod iis tacite revolvendis, aut cum
alio conferendis confumunto.
Nifi cum liber infpiciendus, aut fcribendum,
eft , aures atque oculos in præceptorem diri-
gunto.
P. Mihi gaudeò , qui te ad iftas adeo juftas
leges mecum communicandas inducere potue-
rim
#1
VOLUMEN PRIMUM. 137
rim. Nunc illas audire aveo, quæ magis domi

ufum habere videantur. 3
D. Quod hodierna luce difci poteft , in cra
ftinum ne differunto .
Neve eruditos fe exiftimanto, antequam fint
neve plus quam fint.
P. Aureum præceptum, & in templo Delphi-
co fcribendum . Venit in mentem illius, Seneca
an Plinii ? (neque enim fatis recordor auctoris,
immo jam recordor, Seneca , libro deTranquill.
animi. ) Multi ad fapientiam pervenire potuif
fent , nifi fe perveniffe putaviffent. Sed nolo
curfum iftum impedire.
D. Tempore nihil pretiofius : proinde ne qua
pars illius fine fructu effluat, providento.
Diem in certas horas partiuntor, & quid qua-
que hora faciendum fit , certum ac definitum
habento.
Antelucana opificum induſtria vinci ſe ne pa-
tiuntor.
P. Demofthenis hoc eft , cujus vigilia cul
non funt auditæ ?
D. Et illius dicti itidem recordantor : Aurora
Mufis amica.
Longioribus , implicatioribusque ftudiis ho-
neftatem ac liberalem recreationem intermi-
fcento.
A menfa ad libros poft intervallum redeun-
to : nocturno ftudio temperanto : valetudinem
ne offendunto.
Præter labores a Magiſtro imperatos , alios
fibi imperanto.
Multa
Multa & multum fcribunto : chartis & atra-

mento néu parcunto.
Quos libros Ecclefia Catholica impietatis le-
vitatisque damnaverit , aut Magifter improba- 1
rit, eorum lectionem ceu peftilentiam fugiunto :
ifta enim occidit corpus , at illi animos.
Harum , Philopone , legum memoria fuppe-
tebat. Si quas præterea requiras, ante vefpe-
ram faxo optata confequare ex iis fchedis, quas
per fervum a manu ad te miffurum promifi.
P. Quibus verbis tibi gratias agam , non repe-
rio. Fecit hic dies & congreffio ifta me non
paulo doctiorem. D. Nunquid aliud a me vis
in præfentia ? P. Nihil fane : alias inter nos age-
mus , de quibus agendum cenfebimus. Vale ,
& infirmitatem iftam valetudinis intentiore
ftudio vexare noli. D. Egomet fum proximus
mihi , non me difcendo ad mortem dabo , ne
fruftra fis.
ANNOTATIONE S.
bi releivi ) Quifactum aliquod occultius aut

inopinatum infperatumque cognofcit , is di-
citur proprie refcire. Legas cenfeo totum c. 19.
lib. 2. apud Gell. Pauciores vero Theopompos
quam Ephoros) E difcipulis Ifocratis (cujus do-
mus babita eft fcbola eloquentiæ quibus nemini
unquampluresfuiffe quam fibi gloriatur in Orat.
Teel CivτidóCews, cum tamen 10.minis , id eft, cen-
tum aureis doceret , cæteris infigniores extite-
runt, Hyperides, Timotheus Cononisfilius, Afcle-
piades, Theodectes , Leodamus , Lacvitus, feus,
Theopompus, Ephorus. Inhoc poftremo calcari
bus,
VOLUMEN PRIMUM. 137
bus, in Tbeopompo franis fe utifolere ajebat Ifo-

crates. Cicer. 3. de Orat. Eorundem & in Bruto.
meminit & in2. de Orat. quo loco de biftoriæfcri-
ptoribus differit. Cur autem Epborum etiam di
Pogov idem Magifter nominaverit , cauffam vide
apud Victorium lib.4.cap.20 . Proditum eft etiam
bocliteris. Epborum ut tardiorem ,ficprobiorem,
& Theopompum ut celeriorem, fic improbiorem
S condifcipulofuo extitiffe. Quod etiam hodie in
difcipulorum turbis apparet. Equis Afellos jun-
gere) Plato conferens Xenocratem cum Arifto-
tele, quorum ille ingenio tardior, bic celerrimus,
cum idem dicebat, quod Ifocrates, quodque post- to
modum etiam de Theophrafto, & Calliftene audi-
toribusfuis Ariftoteles, tum illudpræterea: Hui,
quali equo qualem afinum conjunxi ? Sed quod
Plutarchus lib. de Auditione prodidit memoria
de Xenocrate & Cleanthe, non tacebimus. Patie-
bantur fe rideri ab ingeniofis, cum ipfi tardio-
ves condifcipulis non profugerent a difcendo, nec
animos defponderent, fed ultro infeipfos dicteria
jaciebant : fe vafis angufti orificii , & tabulis
aneis fimiles dicentes , ut qui ægre doctrinam
perciperent, perceptam firmiter conftanterque
retinerent. Quamvis Aufonius neget ) Epi-
gramma eft boc:
Felix Gramaticus non eft, fednecfuit unquam,

Nec quisquam eftfelix nomine Gramaticus.
Quodfiquisfelixpræterfatumextitit unquam,
Is demum exceffit grammaticos canones.
Kideepigram.græcorum 12 tit. eis gauua mous

I f Man-
Manfuetiores Mufas ) Cic. epift. 9. lib. 1. fcripfi

etiam (nam aborationibus disjungo mefere refe
roq; me ad manfuetiores Mufas, quæ me maxime,
ficutjam aprimaadolefcentia delectarunt) fcripfi
igitur, &c.fic vocat ibidemftudia, quæ domi ce-
lebrata & culta, ad manfuetudinem humanita-
temque traducunt animos : cum orationes inforo
dicta contentionem & lites babeant. Epift . 12. 1.
16. Tu mufis noftris para ut operas reddas. Pro
literis abfolute ad Att. epift. 5. lib. 2. Nnnc vero
quoniamquæ putavi effe præclara, expertus fum
quam effent inania, cum omnibus Mufis rationem
babere cogito. Res mihi jam in vado) Vadum
aquæfundus, in quo qui conftitit, periculum non
eft, nefubmergatur. Itaque in vado effe, erit fe-
curum, & in tuto effe ; & quodeodem fenfu dici-
tur, inportunavigare. Plaut. Aulul. Hac pro-
pemodumjam effe in vado falutis res videtur. In
templo Delphico) Hujus templi toto orbefama
inclytafuit, adquodomnium gentium concurfus
fiebat . Ifocrates in Archidamo . To TOÍVUVμAVTεlov a
πάντες ἂν ὁμολογήσαιεν ἀρχαιότατονεἶναι, κοινότατον και
TISÓTATOV. Oraculum quod omnes & vetuftiffi
mum,& communiffimum, & fide digniffimumfa-
tebuntur. Scribebantur in foribus a fapientibus
virisfententia graves , & præcepta falutaria,
quorum auctores cum deinde ignorarentur, tri-
butafunt Apollini,tanquam eo baud indigna. Ta-
lis fit fortaffe : Nofce te ipfum, quod de cælo ceci-
diffe, ait Juvenalis. Quid dico fortaffe ? Plato
certeboc, & illud: Nequid nimis,feptemfapien-
tibusadfcribit : quafi enim primitias quasdam
Deo
VOLUMEN PRIMUM. 139
Deo dedicaffe, & in ejus templo feribi curaviffe

affirmat. Plinius & Hier. Chilonem auctorem
prioris nominant. Cic.1 . Tufc. hoc ipfum addu-
cens, & explanans. Hunc igitur (animum) noſſe
nifi divinum effet, non effet boc acrioris cujusdam
animipræceptum,fic ut tributum Deofit. Acrie-
rem quendam animum, virum nempe fapientem,
non Apollinem ejus auétoremfacit. Non fruftra
fis) Livius. Ne tefalfa opinio teneat. Fruftra
effe apud Plautum Ampbit. Baccbid. Mercat.
eft falli, erare, decipi.
PROGYMNASMA TRIGESIMUM.
Afcenfus.
VINCENTIUS. TIMOTHEUS.
Vincentius. Jamne erumpere hoc licet mihi

gaudium ? nunc pulchre, nunc bene eft Vin-
centio, circumfluo lætitiis profecto. Quis me
uno vivit hodie felicior ? quis fortunatior ? T.
1 Quid eft, quod fic geftis ? quænam hæc nova in-
folitaque voluptas ? V. OTimothee, optima op-
portunitate advenifti: Hic me amoenitate amo-
na amoenus oneravit dies : maximas opimitates
opiparasque obtulit mihi : laudem, lucrum, lu- ,
dum, jocum, feftivitatem, ferias. T. Qui tan-
dem Vincenti autqualis eft ifta fortuna, quate
fortunatiffimum hodie evafiffe gloriaris ; mihi
enim confequutus quippiam videre , quod &
diu expetiveris, & femper admiratus fis. V.
Remacu. Publicum & aMagiftro, & iis, qui fta-
tis definitisque temporibus fcholafticorum pro-
greffus
greffus tentant (Examinatores vocamus) fedu-

litatis & doctrinæ auferre teftimonium, quæro,
numerare num debeam in bonis ? T. Ac fummis
quidem atque ampliflimis. Quantum conjicio,
gradum ftudiorum altiorem afcendifti. V. AL-
cendi vero : quod mihi, parentibus , familiæque
noftræ felix, fauftumque eveniat. T. Gratulor
tibi honorem ifturh ex animo, & tua caufa ego
quoque incedo lætitia. Quotus eras? V. Non
aufim dicere, ne tu arrogantius quam verius a
me dici interpretere. T. Audacter enuntia:nam
mihi fufpicionem mendacii, aut ambitionis mo-
vere non potes. V.Tertius fui. T. Quot tecum
afcenderunt ? T. Undequadraginta. T. Non le-
ve argumentum eruditionis, inter tot tam pro-
pe ad primami palmam acceffiffe : Quis vefter fi-
guifer, & coryphæus erat ? V. Longinulus ille
nofter. T. Secundus ? V. Fruftra nominem,
quandoquidem non nofti . T. Præftans ingenium
fortitus eft ille adolefcentulus. + V. Præftantiffi-
mum. Stupore complebat præfectos examinis,
ita prompte & recte refpondebat ad quafita fin-
gula, afficiebaturque abiisdem divinis laudibus.
Quoties me illius loco effe optabam ? Quod fi
quid veritatis haberet, quam fuperioribus dic-
bus Magifter narrabat invexiffe Pythagoram
pereuxwow , illius pueri animam cum ingenio.
fuo, & probitate in meum corpus vellem immi-
grare. Cæterum anno vertente primas nulli cef-
fero. Et quouiam amat victoria curam, non eft
mihi confilium pati per focordiam vires , tem-
pus, & ingenium defluere ; legendo, fcriptitan-
do,
VOLUMEN PRIMUM. 141
do , edifcendo etiam aliquid noctis affumam.

Aliquando videlicet multum ingeniofos a ftu-
diofis fuperatos & vidimus, & accepimus. Quid
multa ? enitar fummaope me præftare cæteris
omnibus. T. At illud fectatoribus literarumnap-
prime cavendum duco : ne quid nimis. V. Si pe-
riculum impendere fenfero, moderabor cupidi-
tati. T. Arbitror parentes tuos exfpectare hu-,
jus felicitatis tuæ felicem nuntium . V.Hinc do-
1 mum recta propero : a me primum faxo audiant,
-quod geftum eft : mihi ipfiperfolvant vayya.
T. Ex gratulationibus vix eminebis. D. Dome-
fticos omnes mea gloria lætitiam ingentem agi-
taturos divinat animus. Vale. T. Vale, fed quid .
agis ? V. Quid vis ? T. Nempe otium a literis
eft hodie ? V. Fugit te ratio. Madidusne acfic-
cus es, qui iftuc me interroges ? T. Tamen
nihil obeſt.
ANNOTATIONE S.
uod fic geftis) Feftus. Geftit, qui fubitafeli- .
Quo citate exhilaratus, nimio corporis motupræ-
ter confuetudinem exultat. Lætitia, voluptate
geftire Cicero, quorum fenfus idem eft cum illo,
quod exveteripoeta adducitur. 2. definib. Tanta
lætitia auctus fum, ut mihi non conftem. Amo-
nitate amona) Plautus, & Lucretius delectantur
boc loquendi genere , in quo nomen adjectivum
ejusdem originis eft, atquefubftantivum cuicopu-
latur. ΜΕΤΕΜΨΥΧΩΣΙΝ) Μετεμψυχίω ani
mam ex uno corpore in aliud transfero, traduco:
ipfa translatio, & traductio hujusmodi,feu ani-
marum in alia corpora immigratio μSTEμrix-
os, quafi dicas, transanimatio. Hoc dogma Py

thagoreorumfuit, afferentium animas bominum
in corpora beftiarum, atque etiam aliorum bomi-
num fe recipere. Plato in Phadone. Crin. 1. 11.
c. 3. Quorum placidum fecutus Eunius feripfit
fomniaffefe mortuum effe, & Homeri animam in
corpusfuum migraffe : ex quo fe optimum poetam
extitiffe, & verfus Homericis fimiles fcribere.
Hor.epift. 1.1.2 . Atque hac caufafuit, cur cagxo-
Paylav, feueutvxopayíav probiberent illi pbilo
fopbi: nefortebubulamquis deproavofuo comede-
ret. Plutarcbusfuper ea re duos libellos edidit.
Adbanc mutationem allufit Hor. l. 4. Ode 2. cum
de Pindaro cecinit : Multa Dircæum levat aura
cygnum, & cumfe in album alitem, id eft, incyg-
num mutari dixit, lib. 2. Ode 20. Credebant enim
eos, qui numeris poeticis delectati eſſent, alterius
exordio vitæ in olores mutari, & aves canoras in
cantores & poetas renafci,& cantores,atq;poetas
in aves muficas verti, Turn.l.10.c.22. ETAгTE-
AIA) Non modo faufti ac læti nuntii,verumetiam
præmia, quædantur læta nuntianti, boc vocabulo
indicantur,idq; utroq; numero. Singulari quidem
ufus eft Homerus inOdyffemel & iterum,multi-
tudinisCic.ad Att. 1.2 . Ofuaves epiftolas tuas uno
tempore mibi datas duas : quibus évayyénia quæ
redlam nefcio, deberi quidem planefateor. Sed
quid ais?) Ita veteres cum aliquid aliud præter
ante dicta, aut quæfita dicturi , aut quæfituri
erant. Plaut. Bacchid. " B. Quid
Sed quid ais ?
eft ? Item in Afin . & Ampbit. Fugit te ratio )
Fugit me ratio, fermo eft ejus, qui erravit, ideft,
qui
VOLUMEN PRIMUM.
143
qui aliud dixit, aliud dicere voluit. Plaut.Amph.

SO. peccaveram.
Nam Amphitruonis fociennum me effe volui
dicere.
ME. Sciebam equidem nullum eſſe nobis, nifi
me, fervum Sofiam :
Fugit te ratio.
Catull. fimiliter.
" Iftud quid modo dixeram me babere
Fugit me ratio , meus fodalis
Cinna eft Cajus, is fibi paravit.
Sumptum credibile eft a ratiocinatoribus, qui in-
terdum inducendis & fubducendis rationibus er-
rant. In Bacchid. Plaut. dixit. Ubi me fugiet
memoria. Muret. & Lamb. Madidus an ficcus)
Siccos Latini nominant fobrios , ab ebriofitate
alienos. Cic. in Rullum. Utrum effe vobis confilia
ficcorum, an vinolentorum fomnia videntur ?
Idem in Acad. Dormientium, & vinolentorum,
&furioforumvifa imbecilliora effe dicebas, quam
vigilantiumficcorum & fanorum, Hor. Ode18.1.
1.Siccis omnianam Deus durapropofuit. Et, Ode
s.lib. 4. dicimus integroficci manedie. Plautus.
Perla. Jam diu fa&tum eft cum bibimus nimis
ficcifumus. Opponitur autem huic voci contra-
ria notione madidus, & uvidus apud Hor. Ode
proxime nominata. Plaut. Aulul.
EV. Non potem ego quidem bercle. ME.
At ego juffero
Cadum vini veteris ad me afferrier.
EV. Nolo bercle, nam mihi bibere decretum
eft aquam,
ME
་
ME. Ego te bodie reddam madidum, fi vivo,

probe.
Locus alius eft in Afin.perelegans, in quo utram-
que vocem babes.
ART. Atfcelefta, ego præter alios meum vi-
rum fui rata
Siccum, frugi, continentem, amantem uxo-
ris maxime.
PA. At nunc dehinc fcito illum ante omnes
minimi mortales pretii ,
Madidum, nibili, incontinentem, atque ofo-
rem uxoris fuæ.
PROGYMNASMA TRIGESIMUM PRIMUM .

Præmia.
PAULUS. GREGORIUS. FAUSTINUS
Paulus . Salvum te volumus , Gregori nofter.

G. Salvete fuaviffimi fodales mei : quid agi-
tur? F. Mirabamur paulo ante ego & Paulus ,
ubinam delitefceres : etenim circumferentes
oculos in omnem partem , cernere te non pote-
ramus eo in loco, quo loco, nifi me fallit opi-
nio, nunquam fuiffes quam hodie libentius . P.
Aliqua de improvifo commotiuncula te ædi-
bus exire, ut fufpicor , prohibuit . G. Nulla Pau-
le. F. Quid ergo, amabo te, creavit hanc ab-
fèntiam ? G. Dum per tabulata in fummis ædi-
bus curro incautius , clavi cufpide e vetufto af-
fere prominente me indui : id vulnus me ut
claudum futorem refidere domi folum adegit ,
& jucundiffimi fpectaculi fructu privavit. Sed
unde
VOLUMEN PRIMUM. 145
unde vos ad me? P. Celeri paffu ex ipfo theatro

huc nos contulimus. G. Frons læta, & oculi lu…
dibundi indicio funt rem cecidiffe, ut voluiftis.
P. Et ideo addito gradu ad te approperavimus , 1
ut voluptatis te noftræ participem faceremus.
F. Haud aliquando æquebeati fuimus ut hodie.
G.Audire expeto : præmianempe, & fecundam
populi admurmurationem confecuti eftis. P.
Qui bené conjiciet, hunc vatemperhibeto opti
mum. Ita fane. obtinuimus præmia . G. Uter-
que? P. Uterque : atque ut nihil omnino dubi-
tes, rem ipfam tibi auctorem proferemus . Ec-
ce libellum. F. Ecce meum. G. O venuftos , o
vere aureolos libellos ! nam auro radiant, ac ful-
gent undique. F.Confidera paulifper emblema-
ta & parerga frontium : quam oculis blandiun-
tur? G.Ifte eft tuus Paule ? P. Meus eft. G.Ut
bene, ut feſtive impreffus eft multicipitem Ler-
næ belluam contundens Hercules ? P.Verte. G.
O imaginem pulchram. Æneas patrem fuum
Anchiſen humeris impofitum ex incendio Tro-
jano efferrens : quem paffibus etiam non æquis
parvus Julus fequitur. F. Et meus, afpice, quam
elegantibus fignis infignitus eft ? G. Sic eft. Ape
ri, ut videam quis auctor, & qua de re fcriptus.
-ri,
PUB . VIRGILIUS MARO . P.Ego Feftum cum
Scaligeri caftigationibus : vide fis. G. Anno pro-
ximo fuperiore hujusmodi ego quoque confecu-
tus fum : quem librum, ut gryphes in Riphæis
montibus aurum, cuftodio, Summopere paren-
tes recreabitis hifce munufculis tam politis, &
micantibus. F. Spero equidem. P. Fecitne me
Vol. 4 K dici-
dicinam pedi tuo chirurgus ? G. Accuratiffime.

P. Qua demum ratione ? G. Principio expreffit
concretum fanguinem : poft lavit vulnus , & fub-
tili linteolo exterfit : tum emplaftrum applicuit,
& pedem, ut videtis, circumligavit. F. Optime.
G.Intra dies paucos, Deo annuente, in ſcholam
me rediturum, & vobifcum in campo ad Danu-
bium curfura certaturum autumo . F. Ante no-
&
tem Præceptori nuntiabo de iftoc adverfo cafu
tuo : nec me animi fallit, magno ei dolori futu-
rum : amat enim te merito tuo, quod fæpe co-
gnovi. P. Condifcipuli ad unum dolebunt, cum
intellexerint. G. Permodicum, & pæne nihil
eft. Quorfum tragoedias in nugis ? F. Nunc
vale Gregori, nos difcedimus. G. Et vos bene
valete. P. Craftino te revifemus. G. Quod ve-
ftra voluntas tulerit.
ANNOTATIONE S.
Clavi cufpide me indui ) fic locutus eft Cafar

1. 7. de bello Gallico, Seipfi acutiffimis val
lis induebant. Virg. 10. Æneid.
-- animo nunc buc nunc fluctuat illuc
Anfefe mucrone ob tantum dedecus amens
Induat, & crudum per coftas exigat enſem.
Genus dicendi inde natum , quod quæ inhærent
corpori, e vestimento videntur. Secundam popu-
li admurmurationem ) Signa & nota approban-
tium έnionμacía Græcis. Cic. ad Attic. admiran.
das exionpaolas auferebamus. Qui bene conji-
ciet) Cic. 2. de Divin . Eft quidamgræcus vulga
ris inhancfententiam verfus. Benequi conjiciet,
vatem?
VOLUMEN PRIMUM. 147
vatem bunc perbibeto optimum. Verfus Euripi-

dishic eft: μάτις δε άρις – ὅτις εικάζει σοφῶς. Cujus
principium citat idem Cicero morefuo ad Attic.
epift. 13.1.7. Ovenuſtos ) Venuſtus, effe aliquan-
do idemquod fortunatus acfelix, & contra, in-
venuftus eandem babere fubjectam vim, quam ix-
fortunatus & infelix, probat Nonnius Miſcell. l.
1. Quæ quidem non ita vulgaris notæ, acpublica
monetæfignificatio videri merito poteft. Parerga
frontium) Quibus defrontibus loquatur, aut qua
fint libri frontes, perfpicuum eft ex illo Ovidii
elegia 1. Triftium lib. 1. ad librumfuum, exte-
riores videlicet ejus partes.
Necfragili geminepolianturpumicefrontes,
Hirfutus fparfis ut videare comis.
De iisdem epigram. 1. Catull.
Quod dono lepidum novum libellum,
Avida modo pumice expolitum .
Martialisquoque lib. 1.pumicatam librifrontem
dixit. Nam quomodo nunc , ita antiquitus libri
pellibus tegebantur, quas levigare acperpolirepu-
micibusfolebant. De volumine, cornibus, umbi-
licis, frontibus librorum, vide Manut. in epiſt. 7.
1.3. Utgryphes in Riphæis) Riphai montesfunt
in Scythia, in qua & grypbes animalia, capite,
& roftro aquilis (nifiquod auribus equinis) reli- ·
quo corpore leonibus fimilia, alata tamen, & equis
vehementerinfefta,ut indicat etiam Virgilius no
to carmine eclog.8 . Jungenturjamgrypbes equis,
&c. ibidemque Servius. Plinius 1.7. c. 2. Sed&
juxta eos, qui funt adfeptentrionem verfi, baud
procul ab ipfo aquilonis exortu , fpecuque ejus
K 2 dicto,
dicto, quem locum Gefclitron appellant, produn-

tur Arimafpi quos diximus uno ocula in fronte
media infignes : quibus affidue bellum effe circa me
talla cum grypbis ferarum volucri genere, quale
vulgo traditur, eruente ex cuniculis aurum mira
cupiditate, & feris cuftodientibus , & Avimafpis
rapientibus, multi, fed maxime illuftres Herodo-
tus, & Ariftens Proconnefius fcribunt. Idem lib.
10.c.49. Pegafos equino capite volucres, & Gry-
pbas auritaaduncitate roftrifabulofos reor : illos
in Scythia, bos in Ethiopia. Lege Nicol. Leon.
de varia bift. cap. 56. lib. 1.
PROGYMNASMA TRIGESIMUM
SECUNDUM.
Repulfam paffi
MARTINUS. JOSEPHUS. LUCAS.
GYMNASIARCHA.
artinus. En unquam hoc duriffimo & into-
Ma
lerando fervitio exibo ? in orbe terrarum
nihil eft me uno ærumnofius , nihil perditius.
Proh Deum atque hominum fidem : jam fex-
tum annum in piftrino Grammatico miferabi-
liter molo. Timæum Platonis , quo non effe
• quidpiam tenebricofius fama tenet , celerius
credo, faciliusque caperem. Heus heus, cohi-
bete gradum: quo ambulatis vos ? I. Ad gym-
nafii Præfectum tendimus. M. Quas ob res ?
1. Depulfi fumus de fpe, ego humanitatis , iſte
Rhetorica : uterque præteritus eft a Nomen-
clatore. M. Non igitur ego, folus mifer cum
grege
VOLUMEN PRIMUM. 149
grege commilitonum meorum : me quoque (in-

dignum facinus) excluferunt fchola Syntaxeos.
Ibo fimul, & enitar exorare virum , ut miſerea-,
tur mei, confiliaque meliora capeffat. Equidem
fi centum annis federo in ludo Grammatico ,
non plus addifcam quam hoc fexennio : omnes
bonæ felicitates adverfantur & invident mihi.
I. Me vero Mobile cum fixo ( quod illud Dii
perdant ) fecerunt immobilem, ut tanquam in
cruce fuffixerunt. Cur tu, bone Luca, non af-
cendifti ? L. Dic quibus in terris : nam cur vos
non afcendiftis ? M. Perperam refpondimus in
examine, male fcripfimus. L. Eodem me cri-
mine alligavi, ut ifti Triumviri affeverant, qui
doctrinam noftram periclitati funt. Tam dig-
nus afcenfu fuiffem quam alius quivis. I. Ne-
que nos tam fumus rudes & inepti, ut non, fi
minus ex juftitia, certe quidem ex liberalitate,
& gratia potuerint nos illi Critici in fcholas, fu-
periores afcifcere : id quod antehac factum. L.
Non fecus atque fi quæftionem inter ficarios ,
aut facrilegos exercerent, & crurifragium no .
bis perpetiendum effet , afperos fe fe præbe-
bant & rigidos. Eacum, Minoa, Rhadaman
tum de capitibus noftris judicio decernere pu-
tares. Sed ipfe Præfectus contra tendit. G.,
Salvete adolefcentes : quorfum hic adeftis ? Le
Reverende Domine, prohibitus fum aditu fcho
læ Rhetorica. G. Quid narrat Jofephus ? L.,
Ab Humanitate rejectus fum. G. Et Martinus?
M. A Syntaxi. G. Bene habet : fie merebapis
ni. L. A Domine, tuam fidem obfecro, Liesst,
K. 3
afcendere. G. Non perpendis quid contendas.

M. Sextus labitur annus , cum fedeo in fchola
Grammatica: pertæduit. G. Nifi tu doctior
Grammaticæ fias , adhærebis ad ſcamnum tuum
usque ad annum fexagefimum. Tu fimiliter
Jofephe , nec fequente autumno Humanitate
donaberis, fi ad fedulitatem non addideris vel
plurimum. 1. Atqui perpetuo difco, continen-
ter in libris verfor , usque ad fupremam laffi-
tudinem, donec defeffus fim medullis omnibus.
G. Scriptio & refponfa hoc quam verum dicas
demonftrarunt. Mitto barbarismos : referta &
fcatens erat folccifmis epiftola tua : quod ge-
nus figuræ apud Lucam quoque elucebat :
apud te, Luca, qui in Græcis alphabetum ne-
fcis, & neque foluta, neque pedibus devincta
oratione cum ullo eorum qui afcenderunt com-
parandus es. Præcepta infuper non tenebas
adeo, ut vix femel apte refponderis. L. Timor
verba præpediebat, quo pæne exanimabar. G.
Scitum , & ignavis iftis ufitatum : ignorantiæ
culpam timori affignare. Victores illi profe-
to non timebant : quia quæ tu ignoras ; ipfi
&
fciebant, & ad pugnam fuis tecti, inftructique
armis procedebant. M. Tuam clementiam pre-
cibus omnibus oro & obteftor , abfolvat me
tandem aliquando ab ifta fchola : fatis diu jam
hoc faxum volvo : polliceor incredibilem dili-
gentiam in Syntaxi. G. O te inconfultum, o
infipientem. Hoc laboras, ut domum ædifica-
re tibi fas fit, nullumque fundamentum pone-
re. Sic faciunt omnes, qui ad graviora recon-
ditio-
VOLUMEN PRIMUM. 151
ditioraque ftudia adjungunt animum , cum le-

viora vix primoribus labris attigerint : quod-
que in priore confequi fcientia debuiffent , id
fe in fuperiore ludo promittunt velle difcere ,
nec ftant promiffis. Adhuc vidi nullum, qui
Grammaticæ indoctus , eam in Humanitatis ,
1 Rhetorica, Philofophiæ, Theologiæ, aliarum-

que difciplinarum officinis didicerit. Quare ,
Luca, ne imponas tibi : non confequeris, quod
1
cupis. L. Heu. At enim nifi audis, parentibus
dare me in confpectum non fuftineo : efferve
fcent ira, & ftomachum in me erumpent. G.
Faceffe tute hoc intriviſti , tibi exedendum
eft. Commentare, quo pacto illis propitiis, &
benevolis utare. Mea nihil intereft : nee ob
tuum incommodum abrogandæ videntur com .
modæ leges Gymnafii , & aperienda feneftra
difcipulis ad focordiam. I. Ego, Domine, non
audivi omnia a Magiftro, in quibus interroga
bat. G. Quid te impedivit ? I. Occupationes
variæ non fiverunt me tam frequentem effo
in ludo. G. An tu fubducere me iftis dictis po-
ftulas ? Credibile eft temetipfum tua voluntate
coactum, tibi interdum mandaffe negotia non
neceffaria. Utcunque fit, danda fuit opera, ut
etiam illa cognofceres. I. A, a, mi domine Præ-
fecte, fum pauper : vivo alienis fumptibus, &
ni afcendero, amiffo Mæcenate, literis & fcho-
læ cogar multam falutem dicere. G. Contra
torrentem niteris. Dedecorabis Mæcenatem,
quod petis, impetrabis. Non enim ille te alen-
dum fufcepit, ut nunc in hac, paulo poft in il-
KA la
$42 PROGYMNASMATUM LATINITATIS
la fchola truncus fuper lignum feffitares : ve-

rum ut eruditior femper te ipfo effectus , ejus
poftmodum utilitatibus, cum tempus veniffet,
commodares. Quod fi iftas ratiunculas proba-
verimus : hæc aut illa non audivi , cum ex-
plicarentur : Mæcenas non me pofthac de fuo
alet parentes e confpectu fuo fugabunt : ex
hoc ero diligens : jam multos annos hanc fcho-
lam frequentavi : fi , inquam , has fimilesque
ineptias pro apte conclufis epichirematis rece-
perimus, iisque permoti, fcholam eruditiorem
aliquibus patefecerimus, nullum utique in in-
ferioribus relinquemus. Quisnam ftatus erit
noftræ provincia ? quæ facies ? in me poftea
culpa omnis transferatur : in me redundet ifta
calamitas. M. Patiare te flecti. L. Noli, pro-
pter Deum, refpuere rationes. G. Imo fi fiant,
quæ vos futura afferitis, ad exemplum prode-
runt multis, feliciterque fapient, qui malis alie-
nis fapient : & dum fimilia formidabunt, acrius
fe ftudiis involvent. Cur Præceptorum veftro-
rum pæne affidue cohortationes , objurgatio-
nes , iftorumque malorum , in quæ incidiftis
nunc , prædictiones nihil apud animos veftros
unquam valuerunt ? Ecce jam pretium fertis
ob ftultitiam. Æque autem utile cenfeo fcho-
lis noftris , vos & fimilem veftri turbam mul-
tari hac ignominia , quam alios veftrum diffi-
miles , hoc eft, induftrios & doctos adolefcen-
tes cumulari gloria : utraque nimirum re, ut
aliqua Respub. continentur. Quocirca defini-
te, jam conclamatum eft : fruftra operam con-
teritis,
VOLUMEN PRIMUM. 153
teritis. Auferte vos domum : abfcedite hinc :

molefti ultra ne fitis : nihil novi de vobis no-
vo aliquo edicto fancietur. L. M. I. Dignare
mifericordia miferos. G. Cur vos ante veftri
ipforum non miferebat ? quem modo amicum
invenietis, cum vobismet ipfi hoftes extiteritis?
Sero fapiunt Phryges. L. Si poft menfem ido-
neus fuero, nunquid non permittes me afcen-
dere? G. Si. L. Conabor manibus & pedibus,
noctesque & dies obnixe . M. Ego etiam labo-
rem ac ftudium adhibebo. G. Nimium miris
modis mira prodigia , fi tu actum reddas uno
menfe , quod fexennio non reddidifti . Magis
iftuclingua percipio dici, quam factis credo fore.
Nihilominus, ut nè atrocitatem mearn accufa-
re poffitis, indulgeo fpatium. I. Quoniam ea
conditio iftis offertur, volo eam quoque acci-
pere. G. Tui eft arbitrii. Sed hoc ante vobis
denuntio, non plus gratiæ inventuros , quam
nunc inveniftis. Præcipiam infuper Magiftris,
ut deinceps aufterius vobiscum agant, & ver-.
beribus ad difcendum compellant magis quam
hactenus : fi forte hæc ratio ceu a brutis ani-
mantibus nonnihil poffit extorquere. Trahunt
aratrum fortius boves , fi fodientur ftimulis :
& fub onere ambulant celerius afini, fi ipforum
latera identidem percurrantur fuftibus. Abite
unde huc pedem attuliftis, & rebus veftris pro-
fpicite. Quin adhuc pauca attendite. Cicada
æftatis tempore cantilenis affiduo fefe oblecta- 1
bant, cum formicæ, ut funt prudentes , ac non
incauta futuri beftiola, ingentem farris acer-
Ks vura
vum populantes, magnis operibus in cavernas

cibaria conveherent , quibus per hyemen vi-
Etitarent. Forte accidit, ut tritici grana terræ
humoribus putrefcentia cubilibus exportarent,
& ad folis radios deficcarent. Præteriens cica-
da orat, alimoniam fibi dignentur efurienti im-
pertiri. Tum formicæ, quid tu, inquiunt, per
æftatim agebas? cur tibi quod ederes, non col-
ligebas ? Ego vero , fubjecit cicada, non eram
otiofa : canebam mufice. Hic arridentes for-
micæ refponderunt : fi æftate ceciniſti , hyeme
falta ; atque ita vacuam ut venerat , inanem-
que difcedere coegerunt. Nunc æftas eft dum
adolefcitis : quando fenefcetis : hyems erit. Ibi
tum jucunde, & fuaviter fruemini, fi quid mo-
do vobis fcientiæ pepereritis. Quod quia hu-
cusque omififtis, otio autem, ambulationibus,
ludis potius tempus transmififtis , cum condi-
fcipuli veftri ftudiofe elaborarint in literis, an
non idem illi quod formica cicadis , poterunt
vobis exprobrare ? O Luca , o Jofephe , o
Martine , qui hac proxima æftate ceciniftis ,
nunc choros ducitote. Hæc in pectora veftra
demittite , & ad frugem vos recipite. Ver-
bum non addam : quin vos hinc amolimini.
M. Occififfimus fum omnium qui vivunt hodie
usquam gentium. I. Quam nunc ego fpem ,
quam opem, quod confilium capeffam ? Nul-
lus fum. L. Erumnas Herculis fupero ærum-
nis meis : nec quid me nunc faciam fcio. Pa-
rum abeft, quin me relinquat animus.
ANNO
VOLUMEN PRIMUM.
155
ANNOTATIONE S.
E'n unquam) id eft, unquamne, boc eft, aliquan-

done? ut Servius interpretatur ad illos verfus
eclog. 1.
En unquam patrios longo poft temporefines,
Pauperis & tuguri congeftum cefpite culmen
Poft aliquot mea regna videns mirabor ariftas?
Idem Poeta per interpofitionem divifit eclog.8.

En evit unquam
Ille dies , mibi cum liceat tua dicerefacta?
- Plaut. etiam Rud. Quæfo, en unquambodie licebit

= mibi loqui ? & Trinum o pater, en unquam afpi-
ciam te? Terent . Phorm . En unquam cuiquam
contumeliofius audiftisfactam injuriam ? In pri-
ftino moleres) Apud majores noftros (inquit Ser ,
vius in 1.Æneid.) molarum non erat ufus , fru-
menta torrebant,& ea inpilas miffapinfebant,&
boc erat genus molendi : unde & pinfores dicti
funt , qui nunc piftores vocantur. Hinc Virgil.
frugesque receptas, & torrereparantflammis, &
frangerefaxo. Inventæ funt deinde mola afina-
riæ, quas circumagerent afini : aliæ trufatiles,
qua bominum manibus verfabantur maximo cum
labore & laffitudine. Inde cæptum ufurpari pi-
ftrinum, prolocomoleftiarum laborumque pleno,
&pro negotio nimium operofo. Terent. Andr.
Verberibus cafum te inpiftrinum Dave dedam

usque ad necem,
Ea lege atque omine , ut fi te inde exemerim,
egopro te molam
Plaut
Plaut. Moftell.
Rus mibi tu objectas ? Jane credo Tranio,
.‫ ا‬Quod te inpiftrinumfcis actutum tradier.
Timæum Platonis) Adagium, Platonicis numeris
obfcurius, quo ufus eft Cicero 1.7 . ad Attic. ep.13.
Plato quippe numeris Pythagoricisfuampbilofo-
phiam involvit & obfcurat,lectorique nebulasfeu
tenebras ingentes offundit, in dialogo præcipue,
qui Timæus, five de natura infcribitur, quo nibil
obfcurius, dequo 2. de finibus, cum rerumi obſcuri-
tas, non verborum facit, ut non intelligatur ora-
tio, qualis eft inTimao Platonis. Idem Acad, 1. In
libris Platonis nibil affirmatur, & in utramque
partem multa differuntur, de omnibus quæritur,
nibilcertidicitur. Dic quibus in terris) eclog.3.
Damætas paftor ex Menalca quærit in bunc mo-
dum.
Dicquibus in terris, & eris mibi magnus Apollo,
"Tres pateat cæli fpatium non amplius ulnas.
Hanc quæftionem cum Menalcas diffolvere non
poffet , que difficilem objecit.
Dic quibus in terris infcripti nomina Regum
Nafcunturflores.
Quem morem& bodie vulgus imitatur incongref
fibus. Triumviri) Triumviri ſe ut Plautus fæpe
vocatTresviri,quidam capitales creabantur,quo-
rum munus infacinorofos & fervosjus dicere. Ii-
dem cuftodia carcerispræfecti erant, ipforumque
interventu de maleficis fupplicium fumebatur.
Ampbit. Quidfaciam nunc,fi tresviri me in car-
cerem compegerint ? Afin. Namjam ex boc loco
'ibo ego adtresuiros, veftraque ibi nomina, faxo,
erunt.
VOLUMEN PRIMUM. 357
erunt. Capitis teperdam ego &filiam. Illi Cri-

tici) Grammatici qui de fcriptoribus & fcriptis
aliorum, imprimisque poetarum ferrent fenten-
tiam , fic appellati funt. Qualis apudHoratium
MetiusTarpa. Quintilius, apud Gracos celebra-
tiffimus ille Ariftarcbus. Horatius epift. 1.lib. 2.
Ennius&fapiens & fortis & alter Homerus, ut
Critici dicunt. Tamenfi vocem ipfam fpectes, of
ficium Critici male grammaticisfinibus includi-
tur;non recte,inquam , ipfajudicandifacultas at-
que peritia quævis bujus vocis eft, cum actione
confunditur, & ngrès pro xgrès ponitur. Hoc
1 non magis decetfieri,quam pro eodem babere non-
τηκὸν ἐν ποιητην, ευρετικόν, & ευρετην, σρατηγικὸν π
sgarnyov. Eacum, Minoa, Rhadamantum ) De
f bis tribus inferorumjudicibus in 6.Æneid. legen
dimytbologi, & maxime Natalis Comes. Propter
juftitiam, quia in terris claruerunt, boc bonore
donati aFovefinguntur, A Domine) adverbium
quiritantis,aut commiferantis eft,& per aliquam
barum interjectionum redditur, ab, bei, hem. Eft
cum terrorem, & perturbationem declarat, tum
valet bem, & ebo . Catull. qui eo gaudet , prima
notione dixit.Ate tam miferi, malequefati. Hæc
idcirco breviter, ne quis infolentia bujusparticu-
la deceptus, in Ab commutandum putaret. Hoc
faxum volvo) Sifyphum quodJovem prodidiffet,
fabulantur Poeta bacpanaapud orcum inperpe-
tuum cruciari, ut ingens faxum manibus & pedi-
busconnixus, & fuduns in adverfum montempro-
volvat. Cum autem non longe abeft a montis ver-
tice, tum vi quadam validafaxum repellitur, &
inplanitiem revolvitur, ipfeque iterare laborem

cogitur. Sifypbo ambitiofos comparat Lucrétius
in 3. bis verfibus.
Nonpetere imperium quod inane eft, nec datur
unquam
Atque in eofemper durumfufferre laborem :
Hoc eft adverfo nixantem trudere monte
Saxum, quodtamen aſum̃ojam vertice rurfum
Volvitur, &plani raptimpetit æquora campi.
Hincfaxum volvere eos dicimus, qui inexhauſto,
nec tamen utili labore conficiuntur. Terent. Eu-
nucb. Satis diujam boc faxum volvo. Multam
falutem dicere) Dicendi ratio egræcofontepro-
2.7.
fluens, Toma xaigen Néyew . Cicero epift. 33. lib.
Ego vero multamfalutem & forodicam & curia:
vivamque tecum multum &cumcommunibus no-
ftrisamatoribus. Ut aliqua Respublica) Solonis
eft, dequo ita Cicero ad Brut. epift. 15. Nequefo-
LumutSolonisdictum ufurpem, qui & fapiens unus
fuit exfeptem, & legumfcriptorfolus exfeptem.
Is Rempubl. duabus rebus contineri dixit, præmie
& pæna. G. Si) Breviloquentia delectatosfuiffe
Lacones conftat. Inde λaxwviev, λaxwvioμós. Pau-
ciffimis igitur verbis, fæpe uno plurimumfenten-
tia complectebantur. Exempla fint amafi. Qua
voce tantum adlongam Legatorum Philippi ora-
tionem refponderunt. Præterea cum illisfcripfif-
Set Philippus. Si exercitum duxero in Laconicos
fines, devaftabo vos : etiam refcripferunt. Si. Plu-
tarchus de garrulitate. Item &, cum quæfiviſſet,
an ipfum in civitatem effent recepturi. Plutarch.
eodem lib.cum ipforum agrum ingreffus,per lite-
ras
VOLUMEN PRIMUM. 159
ras quafiviffet, vellentque fe ut hoftem, anut ami-

cum venire, refponderunt, &déregov, neutrum. Con-
trarium eft βατζολογείν, βαττολογία, bac enim lo-
quacitatem, & fermonem nimis effufum & pro-
digiumfignificant. Erumnas Herculis) Propter
tam graves , & omnibus jam etiam tonforibus
notos labores , eosque non paucos , qui a diverfis
poetis funt defcripti. Plaut. Perfa.
Qui amans egens ingreffus eftprinceps in Amoris
vias ,
Superavit arumnis is fuis ærumnas Herculis :
Nam cum leone , cum excetra, cum cervo , cum
apro Ætolico,
Cum avibus Symphalicis , cum Anteo deluctari
mavelim,
Quam cum amore.
TERTIUM .
Vacationes.
PETRUS. HILARIUS.
Petrus. Cumduodecim menfibus volvatur an-

nus, Hilari, & is in quatuor tempora digera-
tur , in ver , æftatem , autumnum , hyemem :
unumquodque autem trimeftri fpatio termine-
tur : non fum animi dubius, quin tu, ficut ingra-
dibus ætatis humanæ adolefcentiam pueritiæ
conftanti feu mediæ ætati, & fenectæ præfers :
ita in differentiis temporum æftatem cæteris
anteponas : ac proinde æftivis menfibus amplius
delectere, quando pacatum nitet diffufo lumine
cœlum, rami baccarum ubertate incurvefcunt,
fegetes
fegetes largiuntur fruges, pellicidulis aquis ma-

nant fontes, quando fuaves dædala tellus fum-
mittit flores , & rident æquora ponti. H. Efto
fane :quorfum tu iftuc? P. Quorfum ? noffe ve-
lim exJunio, Julio , Augufto : five, ut veteres no-
minabant, Quintili & Sextili, ex his tribus, in-
quam menfibus, ecquis tibi exfpectatiffimus ve-
nire confueverit. H. An etiam id dubitationem
habere poteft? Idem, Petre, qui tibi . P. Quem
ergo mihi amabilem , acceptumque procedere
autumas ? H. Quid credis ? Julium. P. Quibus
de caufis ? H. Quia Alcedonia funt in fcholis plus
triginta , nedum quatuordecim diebus. Vaea-
tionum agitantur folemnes feriæ : licet deam-
bulare, & fefe dare lufibus. In patriam quoque
abeundi poteftas conceditur ad vifendos paren-
tes, fratres, forores, propinquos & affines : ubi
tam blandæ falutationes , tam benevola ac fe-
ftivæ congreffiones , tam multæ vocationes ad
honefta, & delicata convivia. Quid verbis opus
eft? jucunditates fexcentæ. P. De ifta re nun-
quam tecum contendere certum eft. Laudo ,
laudo majorum noftrorum prudentiam , quia
adolefcentum valetudini ifta relaxatione confu-
lendum putaverunt, quam continentibus atque
diuturnis literarum contentionibus offendi ex-
ploratum eft ; coelo æftuante potiffimum , quali
affligimur exorta canicula. Etmihi multo verif
fimum videtur illud epigrammathographi : pue.
ri fi æftate bene valent , fatis difcunt. H. Jam
iftuc vagandi , & vacandi tempus propinquat.
P. Scio, faftos feu Kalendarium identidem adii,
H. Qui
VOLUMEN PRIMUM. 161
H.Qui traduces ? P. Non omninoufum librorum

dimittam, nec me a noftris Mufis , proinde, ut fi
bellum ipfis indixiffem, disjungam. H. Optime
vero, Petro, & fieri fic decet. Quid leges ? P. Ea
in primis , quæ liberalem & frugiferam delecta-
tionem pariant : ut funt Græcorum , Romano-
rumque hiftoriæ, & excellentium carmina poe-
tal um. Exercitationem ftyli haud intermittam ,
dictata recenfebo , audita mecum pertractabo.
Denique ita has hebdomadas vacationum tran-
figere conftitui, ut etiam otii mei rationem af-
ferre poffim. H. Ego natale folum, quod me fui
immemorem effe non finit, poft quartum deni-
que annum quam difceffi, videre deſtinavi. P. Et
recte. H. Addunt non mediocre calcar, quas ab
hinc triduum accepi literas : eæ funt paterna
manu. Ante diem tertium Nonas Quintiles iter
in patriam ingredijubent. P. Quando huc te re-
verfurum augurare ? H. Si erit, ut illi me cito di
mittant: cito : mater inprimis , quæ extra me
ftirpem virilem, aut muliebrem patri meo nul
Jam generavit. Et nofti, quanta fit matrum, in
unicos præfertim, Ohooogy . P. Multas perfæpe
opportunitates corruperunt iftæ matres, quæ fie
afflictim amant liberos. H. Tamen per patrem
impetrabo, ut ne ultimus omnium huc revertar.
P.Plane ita faciendum fentio.
ANNOTATIONE Sintos
Unumquodque autem trimeftri ) Ad/criba,

nosbac re verficulos Aufonii
musfuper
Eter
& tempora quatuor anni.
Quatuor ifta tibi fubjecta monofticha dicent.
Vol. I. www.Mar
Martius, Aprilis, Majusfunt tempora veris .

Julius, Auguftus , nec non & Junius, æftas.
Septembri, Octobri,autumnus , totoq; Novembri.
Brumales, Fanus, Februarius , atque December.
In gradibus ætatis humanæ)Quadripartitæ tem-
porum commutationi Pythagoras bominum æta-
temcomparavit, & inquatuor eampartes diftin-
xit,inpueritiam , adolefcentiam,juventutem ,fe-
nectutem . Primam veri, alteram æftati , tertiam
autumno , ultimam byemifimilem effe confirmans :
fingulis autem 20. annos tribuit. Laert. Ovid.15.
Metamorph. Eandem diftributionem fecutus eft
Horatius ad Pifones , ubi etiam cujusque ætatis
mores naturamque depingit. Varro a die natali
facit quinque partes, fivegradus. Inprimo collo-
cat pueros, qui fic dicantur , quod fint puri, fine
pube, impubes , ad annum decimum quintum .” In
fecundo adolefcentes , abadolefcendo appellatos, ad
annum trigefimum . Intertiojuvenes , quod domi
forisque Rempubl. juvare poffint, ad annum qua-
dragefimum quintum . In quarto feniores , tum
enim fenefcere corpus incipit, ad annum fexagefi
mum. Inquinto qui adfinem vitæ extenditur ,fe-
nes, qua ætate corpus fenio conficitur, & laborat.
Singulis ergo, præter extremum, annos quinde
cim Varro decernit . Hippocrates feptem gradus
conftituit, infantiam, pueritiam , adolefcentiam ,
Juventutem , virilem ætatem, fenectutem, fenium.
Primi finem effe vult annum feptimum : fecundi
decimum quartum : tertii duodetricefimum:quar-
ti tricefimum quintum : quinti quadragefimum
fecundum :fexti quinquagefimum fextum : Septi-
mum
CEY VOLUMEN PRIMUM. 163
mum noviffimum annum vitæ bumana. Vide in-

fuper Gellium libr.io.cap. 18. Jam quasdam lo-
quendi rationes in atatibus , & anni temporibus
& menfibus quoque accipiant adolefcentes. In-
eunte, prima, extrema, exeunte adolefcentia ,
juventute Provecta , præcipiti , adulta ætate,
præcipiti, extremafenectute, &c. Sic ineunte,
primo vere, exeunte, adulto, præcipiti. Virgil.
Vere novo . Georg. Medio, adulto, prono vere.
lisdem de æftate utemur (quam itidem novam in
4. dixit Virgilius , Cæfar initam & exactam)
& de reliquis partibus , quas etiam fenefcentes ,
ut Cicero hyemem pro lege Manil. & 2. de nat.
deor. Item profectus , ut Facitus no&tem , appel-
labimus. Quæ omnia fas erit ad menfes accom-
modare. Quintili & fextili ) Romulus annum
digeffit in menfes decem ,fecitque Martium pri-
mum Aprilem fecundum , propter Martem &
Venerem Auctores Romanæ gentis , tertium a
majoribus cognominavit , quartum ajunioribus :
illum Majum, bunc Junium ; reliquos a numero.
Quintilem quod effet quintus. Sextilem quod
Sextus: & fic deinceps. Ovid. 1. Faftor.
Martiseratprimus inenfis, Venerisquefecundus,
Hæc generis princeps , ipfius ille Pater,
Tertius afenibus : juvenum de nomine quartus ;
Quæfequitur, numero turba notatafuit.
Poftea de nomineJulii Cafaris, quod eo natus effet
ut Feftusinquit, feu M. Antonio legem ferente, ut
fcripfit Macrobius. Quintilis appellari cœptus
eft Julius. Sextilem e fuo cognomine Auguſtus
nuncupavit , magis quam Septembrem , quo erat
L3 natus:
natus : quodeofibi & primus Confulatus , & in-

fignes victoria obtigiffent. Suetonius in Octavio
cap. 31. Hanc licentiam fibi permitti voluerunt
Tiberius, qui Septembrem afe Tiberium, & 0&o-
brem Livium : Nero, qui Aprilem Neronem, Ma-
jum Claudium , Junium Germanicum nominari
juffit. Domitianus autem , ut refert Suetonius
cap. 13. Septembrem menfem, & Octobrem ex ap-
pellationibus fuis Germanicum Domitianumque
transnominavit : quod altero fufcepiffet impe-
rium, altero natus effet. Livius de annis & men-
fibus. Commodus quoque Marci Antoninifilius
Septembrem adfuum nomen transferre conatus
eft, ut Commodus diceretur. Eutrop . lib. 8. Ar-
gutum eft, quod de Tiberio fcripfit Dio . Cum ei
inftaretfenatus , ftatuerentque Novembrem (eo
menfe natus erat, XVI. Kalend. Decembr. ) Ti-
berium appellandum effe, ita refpondit : Si nobis
Cæfares erunt XIII. quidfacietis ? Alcedonia
funt in fcholis ) Halcedones , feu Halcyonesfunt
aves paulo majores pafferibus , media byeme in
littore maris nidos faciunt , ovapariunt , pullos
excludunt. Quibus diebus filentibus plane ventis
fumma eft cæli ferenitas, fumma maris tranquil-
litas. Unde dies illi Halcyonii. Vide Ariftote-
lem de hiftoriaanimalium, libro 5. capite 8. Pli-
nium lib. 2. capite 17. libro 10. capite 32. Elia-
num lib.1. cap.36. Varronem de lingua latina
lib.6. Servium in 1. Georg, Plautus Cafina, ad
quietem & tranquillitatem a turbis & litibus in
foro transferens, paramiamfecit. Tranquillum
eft , Alcedonia funt inforo. Nos adfcholarum
ferias
VOLUMEN PRIMUM.. EGN
ferias, quæ in menfem Julium incidunt, feftive

fignificandas adhiberi poffe cenfuimus. Jucun-
ditates fexcenta ) Ingentem , infinitumque nu-
merum hoc verbo Latini declarant. Cicero ad
Attic. Venio ad epiftolas tuas, quas ego fexcen-
tas uno tempore accepi. Ad eundem. Belliperi-
culum, militum improbitas , fexcenta præterea
alia. Plaut. Trinum. Sexcentæ adeam rem caufæ
poffunt colligi. Idem alibi. Sexcentafunt qua
memorem,fifit otium. Terent. Phorm. Sexcen-
-tas perindepotius fcribito dicas. Licet etiam uti
verbo mille , eadem ratione. Plaut. Amor mille
modis ignorandus eft. Otii mei rationem affer
re) Præclarus eft locus in oratione pro Cn. Plan
cio , quem ad verba noftra illuftranda totum ad-
feribere non pigebit. Sed quid ego dicam de oc-
cupatis meis temporibus cui fuerit ne otium qui-
8
dem unquam otiofum ? Nam quas tu commemo-
ras, Caffi, legere te folere orationes , cum otiofos
fis, bas egofcripfi ludis & feriis, ne omnino un-
quam effem otiofus. Etenim M. Catonis illud,
quod in principio fcripfit Originum fuarum,
Jemper magnificum & præclarumputavi : Cla
rorumvirorum atque magnorum, non minus otii,
quam negotii rationem exftare oportere. Juſti
nuspræfatione, cjusdem diɛți a Catone meminit.
Columella lib. 2. cap. 22. Sedcum tam otii, quam
negotii rationem reddere majores noftri cenfue-
rint. Quod me fui immemorem ) Cicer.1 . de
Orat. Patria nos omnium maxime delectat : cu-
jus rei tanta eft vis, ac tanta natura, ut Ithacam
illam afperrimis faxulis tanquam nidulum affi-
L 3 xam
xam fapientiffimus vir immortalitati antepofue-

rit. De Ulyffe loquitur, de quo & Homerus boc
ipfum Odiffea 5. Ovid. de Pont. lib. 1.elég. 4.
Non dubia eft Ithaci prudentia,fed tamen optat
Fumum de patriis poffe videre locis.
Nefcio qua natalefolum dulcedine cunctos
Ducit, & immemores nonfinit effe fui.
Quidmelius Roma? Scythico quidfrigorepejus ?
Hunc tamen ex illa barbarus urbefugit.
Cum benefint claufæ cavea Pandione nata,
Nititur in fylvas quæque redirefuas:
Affuetos taurifaltus , affueta leones ,
Nec feritas illos impedit , aura petunt :
Scripfit encomium patriæ Lucianus , in quo fic

inter cætera. Si de urbium electione optioneque
ageretur, nemo profecto contempta patria, alia-
rum fplendorem divitiasquefequeretur : non quod
illas non cuperet, fed quod iis patriamfuam or-
natam vellet : quam nibilominus qualiscunque
effet , cæteris anteponeret. Ante diem tertium
nonas) Dicerem aliquid de boc loquendi genere,
oftenderemque quo pacto cum ipfum diem , quż
exprimitur, non præcedentemfignificaret : item
de illis, in ante diem, ex ante diem tertium No-
nas , poft diem tertium Kalendas, nifi me idjam
pridem alibi præftitiffe meminiffem. Confulen-
dus Manut. in epift. 8. libr. 2. & 7. libr. 3. ad
Atticum.
PRO-
VOLUMEN PRIMUM. 169
QUARTUM.
Studium infylvis ac nemoribus.
MINUTIUS. POLIDORUS Magiftri.
Minutius. Non ita pridem cum effem forte

ex triftitia perturbatior , quærebam ubi
illam miferiam ex animo velut expuerem. Dedi
me itaque ad legendas epiftolas Plinii, quas abs
te ut breves, argutulas , difertas, fuaves , eru-
ditas , & facetas magnopere probari fæpius
animadverteram . Incidi autem in fextam li-
-bri primi , qua ille memorat Cornelio Tacito
" qui cum ei familiaritas mutua intercedebat, fe
in fylva dum venäretur, & ad retia federet, ja-
ceretque in proximo venabulum , quo fcilicet
feras in plagas fe induentes-transverberaret ,
meditatum effe, cogitationesque fuas ftylo pu-
gillaribus indidiffe. Non eft quod contemnas,
inquit, bocftudendi genus : mirum eſt, ut animus
bac agitatione , motuque corporis excitetur.
Fam undiqueSylva & folitudo, ipfumque illud
filentium, quod venationi datur, magna cogita-
tionis incitamenta funt. Proinde cum venabere,
licebit auctore me , ut panarium , & languncu-
lam, fic etiam pugillares feras. Experieris non
Dianam magis montibus, quam Minervam iner-
rare. His ita perlectis , egomet continuo me-
cum : conveniam Polydorum, ex eo fcifcitabor,
quid de hoc Pliniano judicio ipfe judicet : arbi-
treturne perinde Minervam ut Dianam vagari
...... LA per
per montes & nemora. P. Non ergo hoc de

nihilo eft , quod me conventum effe expetifti.
M. Non eft Polydore, fed aufculta dum : Mufis
quidem certe, & μayern Phoebo montes , ne-
mora, fylvas in quibus habitent, & choros agi-
tent , non arces & urbes dedicatas novimus .
Capiuntur item ejusmodi locis poetæ, & in ea
fecedere carmina compofituri confueverunt.
De Orpheo quoties legimus , ipfum canentern
beftias, & quercas infecutas ? Quod fi hoc an-
tiquiffimum e doctis genus, poetarum , inquam ,
illuc in fuo negotio percommode verfari poteft,
cur alii non poffunt ? quid eos prohibet ? Si fo-
litudo ac filentium ftudiis conducunt : ibi neu-
trum defideratur. Sed fi liber cœli afpectus ,
fi lenes viridiffimarum arborum fufurri, fi dul-
>ces avicularum concentus, fi placido cum mur-
< mure de rupibus defilientes lymphæ cogitatio-
-nem minime confundunt ac remorantur , quin
potius fpiritum exfufcitant, animum hilaritate
complent , atque ad propofitam actionem at-
temperant, cur non ftamus a Plinio , & aliquando
cum ftylo & palimpfefto , aut cum libro in ne-
-mus ambulatum imus, ibique fumma jucundi-
tate diem conterimus ? Virgilium poetarum
-excellentiffimum in Campaniam frequenter ,
regionis amoenitate illectum feceffiffe , ibique
-bonam partem fuorum carminum condidiffe
-proditum eft memoriæ. P. Quia fententiæ meæ
particeps ut effes , idcirco iftud úrna in me-
-dium attulifti , refpondebo tibi : fifpoponderis
prius , non emanaturum quod audieris : fum
enim
VOLUMEN PRIMUM. 189
enim homunculus unus e multis, nondum ora-

cula cano. M. Quod mihi credideris , ait Plau-
tus , fumes ubi pofueris : alium putes licet ri-
marum plenum effe , non me. P. Locos folos,
ac filentium quam altiffimum legentibus , fcri-
bentibus , commentantibus vehementer com-
modare fatendum eft , nec inter arbitros , cla-
mores , ftrepitus quantumcunque mediocres
animum pro eo ac vellet, deberetque fuum poffe
agere negotium. Hinc videmus literarum can-
didatos amare feceffus , & locos interiores , ac
penitus filentes captare , ne per idola , & ima-
gines rerum fenfibus perceptarum mens fefe
dividere , ac pluribus impertiri cogitationem,
& veluti pugnam quandam tolerare cogatur.
Demofthenes ille , cujus eloquentia obftupuit
univerfa Græcia , ftudendi caufa latebrofe ab
hominum confpe & tu , loco fubterraneo fe occul-
tabat , ex quo nulla vox audiretur , nihil vide-
retur , quare ? ne oculi & aures alio mentem
avocarent. Si Philofophorum , fi Oratorum ,
aliorumque literis præcellentium vitam legas ,
non multos in turba magis quam in folitudine,
folis libris præfentibus, refpondentibusque fuas
res egiffe inveneris. M. Prorfus tecum fentio.
P. At vero quod quis ad hoc idem aliquid va-
lere nemora & fylvas contendat , propter ra
tiunculas,quas tu afferebas hoc aliquid nihil eft.
Jucundi funt ejusmodi feceffus , verum ad ea,
quæ nos quærimus , non funt accommodati.
Siquidem illa eadem,quæ fenfibus blandiuntur,
& animum delectant, eum ipfum ab opere de-
LF ftinato
ftinato quafi retrorfum raptant : qui , quo plu-

ribus eft intentus ( ut vulgatus inquit verficu
lus ) eo minor eft, eo minus valet ad fingula :
valet ubi totus intenditur. Ac miror equidem
Plinium hunc a Magiftro fuo Quintiliano diffen-
c. 3.. hanc opinionem
tire voluiffe, quam lib. 10. c.3
evelliffe e mentibus hominum non ignorabat ,
nifi forfan , ( quod video fieri potuiffe ) hic illo
pofterius inftitutiones fuas in lucem emifit.
Sylvæ porro, nemora, montes, ut etiam flumi-
na , fontes , cytharæ , cantus , non ideo Mufis
tribuuntur , quod poetas vel neceffarium , vel
utile fit in illis locis , aut circum illa loca ver-
fari : fed ut ftudii ipforum, quod tractant, fua-
vitates , & ufitata materia ifto modo , iftisque
functionibus indicentur. Bene igitur Flaccus.
Me doctarum edere præmia frontium
Diis mifcent fuperis : me gelidum nemus
Nympbarumque leves cum Satyris chori,
Secernunt populo , fi neque tibias
Euterpe cobibet , nec Polybymnia
Lesboum refugit tendere barbiton.
M. Tibi profecto, & Clariffimo doctori Quinti-

liano fuffragabor, amoenitateque illa locorum,
ut hortis , non nifi ad meram , & folam animi
"oblectationem cum utar ipfe, tum utendum, ſi
fuerit occafio , fuadebo .
ANNOTATIONES.
Beſtias & quercus infecutas) Horatius Ode 12.

lib. t.
Aut
に
VOLUMEN PRIMUM. 171 {
Aut in umbrofis Heliconis oris :

Aut fuper Pindo , gelidove in Hamo,
Unde vocalem temere infecuta
Orphea fylva ,
Arte materna rapidos morantem
Fluminum lapfus celeresque ventos,
Blandum & auritas fidibus canovis
Ducere quercus.
Propert. lib. 3. eleg. 1.
Orpheu, te tenuiffeferas , & concita dicunt
Flumina Threitia detinuiffe lyra.
Fabulam banc, ut item alteram de cantu & lyra
Ampbionis, explicat Horatius epift . ad Pifones.
Locos folos)fola loca,feu locos folos (nam utrum
que in ufu eft) vocant fcriptores antiqui deferta,
infrequentia loca , " & in quibus nemo babitet.
Plaut. Rud. Neque magis fola terra fola funt,
quam bac loca: atqueha regiones. Lucretius 1.6.
Cur etiam locafola petunt, fruſtraque laborant.
Cicer. de Divinat. Cum infolis mæftus errares.
Probus in Eumene. Si per loca fola contenderet,
fperabatfe imprudentem hoftem oppreffurum . Te-
rent. Phorm. folas terras. Virg. in eclog. folos
montes. Catull.folam rupem, folam arenam , Sall.
folas vias dixit. A Magiftro fuo Quintil.) Inter
cætera: mibi inquit , jucundus hic magis , quam
Audiorum bortator videtur effe feceffus. Namque
illa ipfa qua delectant, neceffe eft avocent ab inten-
tione operis definati. Neque enimfe bonafide in
multafimul intendere animus totum poteft : &
quocunque refpexerit definit intueri, quod propo-
fitum erat. Quintilianum magiftrum fuum no-
minat Plin.epift.14. lib.12. PRO-
QUINTUM.
Mutuatio calami.
CONRADINUS. PIGMENIUS.
Conradinus. Da mihi , oro,utendum calamum.

P. Nullos habeo calamos hodie , quos tibi
dem mutuos. C. Thecam plenam apud te vidi.
P. Per fomnium fortaffis. Sed dicam uno verbo
rem totam : nullos habeo, quos tu commenda-
tos retineas. C. Quæ tam mala mens in hanc
te fufpicionem impellit ? tam perverſe de me
exiftimas ? eho , nondum nofti mores meos ?
verum , ne fis in mora? da mutuum calamum .
P. Ubi tui ? C. Meliufculos reliqui domi : de-
teriores portavi mecum per imprudentiam . P.
At tu meum quoque difperderes , aut nimium
premendo, aut in ipfo intinctu, ad fundum atra-
mentarii allidendo videlicet. C. Leviter ducam
per chartam , fenfim intingam , falva cufpide.
P. Multane defcripturus ? C. Tantummodo
verfus aliquot a Præceptore poft horam expla-
nandos : ut nimirum gloffulas interferere
queam : nam retinere eas non poffum ob tenui-
tatem memoriæ. Si quid mutuaberis a me, feu
calamos , feu papyrum , feu librum , feu quid
aliud, dabitur mutuum haud gravate. P. Ecce
tibi probatum calamum, quem dono, tuus efto.
C. Multum te, mi Pigmeni, de iftac liberalitate
amo. Experiar. Profecto idoneus eft , fi quis
alius , ad decore formandas literas.
ANNO
VOLUMEN PRIMUM. 1173
ANNOTATION ES.
a utendum calamum ) Concedere, accom-

Da
modare , pro mutuari , conceſſum pro mu-
tuum, conceffio pro mutuatione, latina effe non
puto. Nec dare, accipere commodato, accom
modato. Dicamus ergò, commodare, mutuum
utendum dare aliquid. Cicero , mutuumfume-
re, non accipere, & mutuum, non mutuo. Nos
etiam commodatum, reddendum fumere. Plau-
tus utendum & mutuum conjunxit in Perfa.
Tecumque oravi , ut nummos fexcentos mibi
Dares utendos mutuos.
Quæ tam mala mens ) Bona mens , mala mens
Latinis fæpius eft recta , perverfa voluntas.
Exemplum in tanta copia unicum proferam.
Catull.
Quænam te mala mens , mifelle Ravide ,
Agit præcipitem in meos jambos ?
Interdum ipfa ratio & ingenium feu natura.
Unde confilia , & voluntates bonæ aut prave
exiftunt. Terentius Andr. mala mens , malus
animus.
SEXTUM.
Fruftratio petiti atramenti.

SIMPLICIUS. ZEPHERINUS.
Simplicius. Magnum apud me beneficium

poneret, qui pauxillum atramenti in vaſcu◄
Jum hoc meum, cujus linteolum pæne exaruit,
infun-
infundere de fuo dignaretur. Silanam , aut to-

mentum impofuiffem, & calamos intingendo
corrupiffem, & jam pridem atramento caruif-
fem. Tu Zepherine, quoniam circumfers atra-
mentarium inftar lampadis, aut mortarii vaftum
& amplum, ne deneges mihi ad incitas redacto
quam fummiffe peto ftipem, feu eleemofynam .
Ž. Vix quarta pars horæ præteriit , cum alius
idem quoque popofcit : & dedi . Nunc fi tibi
dedero, veniet tertius, deinde quartus, deinde
quintus , & ita me exarmabitis omnino, & men-
dicitatem mihi offeretis. S. Non venient inter-
pono fidem meam. Z. Qui fcis ? S. Vidi, cum
intingerent calamos , referre eos ex atramen-
tariolis madidiffimos. Z. Quin aquam infun-
dis ? S. Exeundum effet e fchola, currendum-
que ad fontem in forum propter fex feptem
aquæ guttulas. Z. Infpue. S. Linguam nimis
ficcam gero. Da fi quid das : & fi vis dare bis,
da cito femel. Z. I, aliam quercum excute, ali-
unde exora quo indiges, atramentum hoc mihi
coxi, non tibi. S. Saltem da mutuum , fi non vis
gratuito, rem tantillam. Z. Pergin' aures tun-
dere? abi hinc. S. Aliquando tu etiam egebis
aliquo tum accedito ad Simplicium, par pa-
ri referet. Spectate hujus Zepherini inhu-
manitatem & avaritiam. Ego te pro iftis fa-
tis mactabo infortunio.
ANNOTATIONE S.
Lanam aut tomentum) Tomentum appellatum

quod aut infilo, aut in tela tumeat. Îfid.l.19.c.
27.
VOLUMEN PRIMUM. 175
27. Lana brevisforcipibus defecta, aut inpolien-

do a fullone depannis rudibus, aut interpollatis de-
ducta , qua infarciuntur culcitra qualescunque.
Nomenclat. Suet. inTiberio, c. 54. Drufo autem
alimenta adeo fubducta, ut tomentum e culcitra
tentaverit mandere. A réuw deducitur, incido.
Atincitas redacto ) Plaut. Trinum . Hem bic cu
juseft (ager) ut adincitas redactus ? Idem Penul.
Tace modo, profecto ad incitas lenonem rediget.
De bis dici folitum, quos extrema premitegeſtas,
incitaenim pro egeſtate ponitur. Nonius. Si vis
dare bis) Proverbium : bis dat,qui cito dat. Quo-
modo? quiaaltero tantogratius eft. Extatbacde
re epigramma græcum Luciani, quod Aufonius
in bunc modum reddidit latinum.
Gratia que tarda eft, ingrata eſt:gratianamq;

Cum fieri properat, gratia grata magis.
Aliter
Sibene quidfacias, facias cito,nam citofactum
Gratum erit.Ingratumgratia tardafacit.
Et noftrum.
Dulcior eft multo cita gratia : tardiorautem
Interit, & dici gratia non poterit.
SEPTIMUM .
Ludendipoteftas recufata.
FLAVIUS. AURELIUS. JULIANUS.
Flavius. Magifter juffit nos dare operam lu-

fiuncula : veni Aureli, veni Juliane, venite
fultis ambo. A. Quid hic narrat? F. Quod cer-
tiff
tiffimum eft ; quodque jam ipfe ludentium cla-

mor nuntiabit tibi. I. Sive ita eft ut dicis, five
comminifceris aliquid, non ludo . F. Quare ? I.
Præftat me prælecta repetere , quam lufu bo-
num tempus perdere. A. Ego inchoavi epifto-
lam fi intermifero , multo poftea difficilius,
animo jam diftracto, & aptis ad rem propofitam
cogitationibus tum diffipatis, cœpta pertexam.
F. Ohe, quam parcos temporis habeo condifci-
pulos ? non alii quoque exhibituri ſunt Magi-
fro epiftolas ? non debent alii quoque præle-
&ta repetere? nonfacere que vos facitis omnia?
A. Apage lufor, ne moleftiam nobis exhibeas ,
fœtet tuus fermo nobis. I. Quisque fibi ferit,
fibi metit. F. At Magifter juffit ludere. I. Fal-
fum eft, volentibus permifit, nolentes nunquam
cogit : & fcio illum ftudentes quam lufitantes
habere chariores. Ac tu fi recte facias, ludum
ftudiis pofthabeas. F. Si ægrotabitis ? A. Te
Æfculapium invocabimus. F. Interdicerem
vobis libris. I. Quamdiu ? F. Ad fex menfes.
A. Tum tibi porcus facrificandus effet. F. Qui
dum? A. Quia infanires. F. Valete, ego ludo.
I. Siccine ladum diligis ? F. Ha, quidni ? At
vos immodefte literas.
ANNOTATIONE S.
Sultis) Particulafrequens Comicis. Plaut. A-

fin. Hoc agite fpectatores fultis nunc jam,
pro, fi vultis. Itafis, pro, fi vis. Adduntur im-
perandi modo ad eum molliendum , ut alias per-
ape addimus, fi placet , Fac, fi placet, dic, fi
placet .
VOLUMEN PRIMUM. 177
placet. Te Efculapium) Hunc Poeta, Apolli-

nis & Coronidis filium , medicinæ præficiunt,
eumque mortuos etiam in vitam revocaffe com-
minifcuntur, ob quam caufam a Jove percuffus
fit & exanimatus fulmine. Lege Lilium, &
Natalem Arnob.1.1 . Medicaminum repertor, cu-
ftos & præfes fanitatis , valetudinis & falutis. ·
Idem: 1.7. Efculapius falutis dator, valetudinum
peffimarumpropulfator, probibitor & extinctor.
De ejusmetamorphofi Ovidius l. 15. Tibi porcus
facrificandus) Lavibus immolabantporcum infa-
ni, quique piaculum aliquod admiferant, & qui-
bus liberorum prole aucta erat familia. Plau-
tus Menæch.
Refponde mibi
Adolefcens, quibus bic pretiis veneunt porci
Sacros, finceri: nummos bos a me accipe.
Jube te piari de mea pecunia.
Nam ego quidem infanum effe te certo fcio.
Et infra. Jube, fi
fr fapis, porculum afferri tibi
&c. Junius l. 4. c. 7.
OCTAVUM,
Comparatio nominum verborumque conjugatio.
ELIAS. ARNOLDUS.
Elias. Demus finem collocutioni temporius ,

extemplo coram aderit Præceptor, exactu-
rus quæ heri reddenda impofuit. A. Quid er
opus eft ? E. Meditemur adjectivum
go facto
per accidentia , perque tres gradus & tria ge-
Kol. I. M nera,
mera. A. Hoc agamus. Quod erat illud ?

E. Benignus. A. Declinemus in cafus . E.
Quoti ordinis? A. Virile & neutrum funt fe-
cundi, muliebre eft primi. E. Cujus fpeciei?
A. Primitiva. E. Figura ? A. Simplicis. E.
Quotuplex eft figura ? A. Triplex : fimplex,
compofita, decompofita. E. Dic nominandi
cafum . A. Benignus , benigna , benignum .
E. Comparativum. A. Benignior, benignius.
E. Cur non funt hic tres voces , ut in pofiti-
vo? A. Benignior eft generis communis. E.
Da fuperlativum. A. Benigniffimus , benig-
niffima , benigniffimum. E. Ut habet in ge-
nitivo ? A. Benigni , benignæ , benigni , be-
nignioris , benigniffimi , benigniffima , beni-
gniffimi. E. Cur eft unica vox in comparativo?
A. Quia neutra in us habent oris. Dativo, be-
nigno, benignæ, &c. E. Jam tu interroga me
de verbo, quod conjugandum erat. A. Comen-
do erat. E. Iftuc ipfum. A. Si quis didicit Amo,
non poterit errare in Commendo. E. Nihilomi-
nus interroga. A. Indicativo præfenti ? E.
Commendo, commendas, commendat. Plu-
rali numero , commendamus , commendatis ,
commendant, A. Pro certo credo te nun-
quam lapfurum. Verum hæc facilia funt : fi
anomala inflectere & conjugare jufferit , tum
fudabimus. E. Id forfitan hodie futurum eſt.
Profecto cum conjugarem nudius tertius Odi,
multum id verbum oderam : quia cum fit de-
fectivum , faciebat ut deficerem. A. Recor-
daris , opinor , quemadmodum me vexabant
infe-
VOLUMEN PRIMUM. 179
infelicia heteroclita , & comparationes ano-

mala. E. St. auditur horologium : tuffit ,
fcreat ante oftium Præceptor : parcamus voci.
ANNOTATÍ NES.
Temporius) Ovid. & Columella ufurparunt

boc adverbium , deductum a tempus tempo
ris. Temperius autem antiquius eft , a tempus
temperis : quemadmodum dixere veteres pignus
pigneris, unde pignero verbum: pofteriores au-
tem , pignus pignoris , Manut. in epift. 16. lib.
9. Apud Plautum in Aulul. & in Perfa eft
temperi , in Capt. tempori. Meditemur adje-
ativum ) De verbo , meditor in eclog. Virg.
fic fcribit Servius. Quod Græci uener dicunt,
per antiftachon ( id eft , mutationem litera
Jeu elementi ) meditor dixerunt Latini , L.
enim & D. interdum fibi invicem cedunt , un-
de & fella pro feda dicitur, a fedendo. penera
porro eft exerceo , nonfolum commentor : ergo
meditari exercere. Virgilius, Sylveftrem te-
nui Mufam meditaris avena. St.) Comicis no-
ta eft filentii, feu particula filentium indicans,
1 Apud Plaut. Curcul. St. tace , tace. Mercat.
St. tace, atque abi. Epid. St. tacete, babete
bonum animum.
M 2 PRO-
#80 PROGYMNASMATUM LATINITATIS
NONUM.
Explicationum repetendarum ratio.

URBANUS. THEOPHILUS.
Urbanus. Repetiftine hefternam explicatio-

• nem epiftolæ Ciceronis ? T. Nondum.
U. Quid egifti ? T. Occupatus fui in aliis.
U. In quibus ? T. In præceptis Grammati-
cæ edifcendis. U. Utrumque faciendum fuit.
T. Si focio non caruiffem , hoc quoque forfi-
tan præftitiffem. U. Vis tecum repetam ? T.
Nihil malo. U. Principio revocabo tibi in
mentem ipfum argumentum epiftolæ , ver-
bis Germanicis : tu , fi diffidis memoriæ , po-
teris in chartaceum libellum referre. T. Nul-
lo negotio retinebo , fi iterum audiero : nec
enim eft ita longum. U. Poftea Ciceronem
exponam, verbum verbo, fequens conſtructio-
nis ordinem : mox fententiam fententia , ut
Præceptor folet. T. Et ut nos vult fefe imi-
tantes facere in repetendo. U. Poftremo the-
mata indicabo cum accidentibus , & fyntaxes
quasdam faciliores. T. Obftringes me non
vulgari beneficio. Secedamus in locum foli-
tarium, ne quis hic noftra dicta arbitretur.
VOLUMEN PRIMUM.
ANNOTATIONES.
Principio revocabo) In repetendo explicatio

nis ordo tenendus eft , & quo quidque loco
auditum , eodem poftea iterandum. Quoniam
vero bic ordo in repetitione, & ifte modus non
videtur contemnendus , intelligant magiftri ,
eundem in exponendis auctoribus fibi opportu
num fore. Servent autem maxime illud (fe-
quens conftructionis ordinem) alioqui fenfum
evadere obfcurum neceffe eft , tametfi verbum
verbo explanaverint. Sefe imitantes ) Difci-
pulus non quidem in tollenda , fummittenda,
inflectenda voce, fed in tota ratione expofitio
nis, quantum memoria poteft confequi , magi-
ftrum imitari debet. Quod non fit; nuda enim
verborum germanica , aut latina explanatione
xarà σuvwvμíav cum pueri ipfi, tum Præcepto
res contentifunt : & quamvis plura dixerint,
plura tamen non repofcunt.
PROGYMNASMA QUADRAGESIMUM.
Di&a alterna.
CORNELIUS. RUFUS.
Cornelius. Quid tam improvifo ante meridi-

em e fchola evocabere ? R. Ut negotium
quoddam patri meo confectum darem . C.
Ĉur eo curato non es reverfus? R. Perparum
de hora fupererat. C. Habes perfectam epi-
ftolam ? R. Non. C. Haud igitur mecum
in portu navigas. R. Chirographum pater-
M3 num
num affero , học me pœna eximet. Tu vero

qua de caufa hefterno die toto abfuifti ? C.
Deterius valebam. R. Pedibusne ? C. Ita ,
V
pedibus. R. Sic opinabar. C. Sic tu opina-
baris , fcilicet : novi jocationes tuas. Verum
8
audi, Tua mater eft impenfe litigiofa mulier.
R. Quo tefte id probas ? C. Interveni aliquo-
ties , dum velitaretur cum vicina veftra , in
eamque omne , quod illi ægre effet , evome-
ret : quæ fuo viciffim gladiolo , quam acriter
oppugnabatur , tam fe ftrenue , intra dentes
tamen , defendebat. R. Et tua novit exhau-
rire calices : nec hefterno mero foetet , quia
in lucem femper bibit. C. Tune femel vidi-
fti ? R. Semel ? quoties ipfam vidi, toties hoc
vidi : eft etenim facie ebriofa , rubentibus pa-
pulis ornata , longe ante alias fpecie , ac pul-
chritudine infignis matrona. C. In toto op-
pido non eft mulier matre mea frugalior, ma-
gisque ficca & frugi. R. Ain' tu ? unde ergo
tam potoria facies ? C. Perfacilis eft, & per-
expedita refponfio . Medicos i percunctatum,
quos illa confulit , & a contumeliis linguam
coerce : alioqui futurum eft , ut te maledi-
centiæ hujus poenitudo fubeat. R. Quod ha-
bui fummum pretium , perfolvi tibi . C. Ab
alio exfpectes , alteri quod feceris.
ANNOTATIONE S.
Dicta alterna ) Cic. 2. de Orat. dicere enim

ajunt Ennium , flammam a fapiente faci-
lius ora in ardente opprimi , quam bona dieta
teneat,
VOLUMEN PRIMUM. 183
teneat , quæfalfafint. Nam ea dicto appellan

tur proprio jam nomine. Plaut. Capt. & Sti-
cho dicta meliora vocat , quæ funt magis face-
ta , magisquefalfa. Nec hefterno mero fœ-
tet ) Martial. lib. 1.
Hefterno fætere mero qui credit Acerram ,
Fallitur in lucem femper Acerra bibit ,
Fæminis olim Roma non licuit vinum bibere,
ne in aliquod dedecus prolaberentur , nec earum
cura cella vinaria committebatur. " Egnatius
bac de caufa uxorem occidit , & a Romulo ab-
folutus eft. Valerius lib. 1. cap. 1. * Gellius lib.
10. cap. 24. Elianus lib. 2. cap. 18. Victorius
lib. 24. cap. 7. Apud Maffilienfes vini ufus fæ-
minis in perpetuum lege erat interdictus, &
Roma ingenui etiam pueri & fervitia eo care-
. 88.
bant. Vide Leon. lib 3. cap. 87. ET
PROGYMNASMA QUADRAGESIMUM
PRIMUM .
Interrogationes Varia.
LAZARUS. CELSUS.
Lazarus. Quandocunque ad flagrum citaris,

Celfe , (id quod propter tuam omnibus
teftatum fegnitiem , qua ingenium finis tepe-
fcere , non raro fit ) quid eft , quod tam diffi-
ciliter te moves , tanquam invitus , cum tan-
tis vociferationibus & ululatibus poenam fuf-
fers ? C. Velim tibi vel femel contingeret ,
quod mihi fæpius ais ufuvenire : ftatim fcires
caufam. L. Revera ( quod hic dicendum fit)
M 4 detri-
detrimentofus tibimetipfi es : nam fi absque

tergiverfatione te fubjiceres : clamoribusque
abftineres , clementiorem fentires utique ma-
giftrum. C. Id equidem cogito mecum , &
ftatutum habeo penitus : fed cum jam res eft
in acie novaculæ, excidit repente propofitum.
Sic eft ingenium meum ; fuus cuique mos.
Quanti tu hunc librum emifti ? L. Dimidio
floreni. C. Duc me ad tabernam hujus bi-
bliopolæ , ut mihi quoque emam auctorem
iftum . L. Maxime , dimiffa fchola . C. Ubi
venduntur, quæfo, pulveres fcripturarii ? L.
Nefcio ego aut arena utor, aut arefactis, &
in pulverem redactis ovorum putaminibus.
C. Non placet : offei funt meliores, ac purio-
res. Nonnulli fcobem apud fabros ærarios li-
ma abrafam colligunt , eaque ad ficcandas in
charta literas utuntur. L. Quo iftis heri am-
bulatum ? C. In hortos noftros. L. Quid
cerafa veftra , funtne matura ? C. Matura.
Proxime futuro die remiffionis codem me eun-
" tem comitaberi
s , ut ipfo guftatu experiare.
L. Ago gratias , majores acturus , fi promif-
fa patraveris.
ANNOTATIONE S.
Clementiorem fentires utique) Quid clemen-

tia, quid crudelitasfit , Seneca lib. 3. cap.
2. & 4. de Clementia nos ita docuit. Clemen-
tia eft temperantia animi in poteftate ulcifcen-
di, vel lenitas fuperioris adverfus inferiorem
in conftituendis penis. Dici etiam poteft , in-
clina-
VOLUMEN PRIMUM. 185
clinatio animi ad lenitatem in pœna exigenda.

Hanc autem certiffimam definitionem exiftimht.
Eft moderatio aliquid ex merita , ac debita pœ-
na remittens. Huic contrariam imperiti pu-
tantfeveritatem : fed nulla virtus virtuti con-
traria eft. Opponitur autem clementiæ crude-
litas : quæ nihil aliud eft , quam atrocitas ani-
mi in exigendis pænis. Sed cum jam res eft)
Hoc in vita bumana quotidie , & in nobis , &
in aliis fieri experimur , cum jam inibi eft,
ut reipfa & facto præftandum fit illud vel ad
fortitudinem , vel ad juftitiam , vel ad tempe-
rantiam , vel patientiam , vel ad religionem ,
vel ad continentiam , vel ad aliam quamcunque
virtutem pertinens , quod tamen præftare om-
nino decreveramus apud animum. Tum enim
omnia dura, & gravia videntur, tum bæfita-
mus, cunctamur , & in omnem partem nos ver-
timus : tanta eft, voluntatum noftrarum in bo-
nis fanctisque rebus imbecillitas , inconftantia
atque timiditas : tanta earundem in malis rebus
firmitudo, & audacia.
" PROGYMNASMA QUADRAGESIMUM

SECUNDUM.
Amiffus & promiffus liber.

UDALRICUS. OTHO.
Udalricus. Quid vult hic fletus ? O. Amifi

Librum. u. Quem ? O. Enimanuelis
Grammaticam. U. In fcholane ? O. In fcho.
M S la ,
la , mi Udalrice. U. Quo tempore ? O.

Hoc ipfo die, ante prandium. Cum enim da-
to figno difcedendum effet domum , egoque
libellos meos colligerem , hunc non inveni,
U. Quæfiviſtine apud vicinos ? O. Ac dili-
gentiffime. Refpondent omnes, fe effe extra
noxiam , nec habere , nec fcire quis habeat.
U. Non tu illico ad Præceptorem ? O. Imo,
fed juffit , ut fe appellarem denuo poft meri-
diem. U. Appella. O. Defpero me recupe-
raturum . U. Alias alii fuos amiferunt. O.
Sic eft. U. Nonne recuperarunt ? O. Qui-
dam , non omnes. % Et hi , quod rem fuam
male fervaffent , aut in ludo a doctore , aut
domi a parentibus vapularunt liberaliter.
Quod fi hodie librum meum non recepero,
certiores faciam ipfos oportet , ut pro hoc
malo mihi dent malum. U. Juvabo te in
quæritando Einmanuele tuo. Si non invene-
ris, eft mihi aliquanto tritius ipfo hoc exem-
plar ejusdem , id dabo tibi proprium. C. Si
non fimulate promittis, porrige dextram. U.
En. O. Affudifti aquam , redit animus , &
cura omnis ex corde exceffit. U. Lætus fum,
quod te tranquillavi. Væ illi , qui fe hujus
furti aftrinxit , nam & librum minime retine-
bit, & uberius quam tu , plorabit . O. Fu-
rem hunc mihi dari in confpectum geftio : co-
ram in os laudarem ipfum, & capillo conſcin-
derem .
2
ANNO.
VOLUMEN PRIMUM. 187
ANNOTATIONE S.
F
Effe extra noxiam) Cornel. Fronto. Noxapœ-

na eft, noxia culpa. Felius, Noxaponitur pro
peccato, autpropeccatipæna, cum lexjubet noxa
dederepropeccato. Noxa apud antiquos damnum
fignificat ;fed apud Poetas, & Oratores ponitur
pro culpa. Rem fuam male cuftodiffent) Inter
brevia illa præcepta : Majori cede, minori parce
&c. qua cum diftichis Catonis circumferuntur,
eft etiam boc : Rem tuam cuftodi. Quodfi cui
fuarum rerum cura eft difficilis : quam laboriofa.
erit alienarum ? Digniffimi vel plagisfunt, qui
quodfine magna cura & folicitudine retinerepo-
terant, idperfummamfocordiam, negligentiam-
queperire, autfibifubducipatiuntur. Eft mihi
aliquanto tritius ) Humanitatis officium , ut qui
babet duas tunicas, det alteram non babenti : &
cuifupereft , fuccurrat fratri fuo , cui nibil eſt,
cum idfine damno ac malo poffit.
TERTIUM.
Auxilium & confilium.
EDMUNDUS, GALLUS.
Edmundus. Tantum fudoris & laboris indi-

pifcor in hac epiftola componenda , quan-
tum ad hunc diem in alia nulla. G. Qui fit. E.
Iliade longior eft : hoc primum. Secundo lo
co plurimæ infunt voces , quas in Germanico
latino Calepino cogor quærere , ut Gauckler ,
Ferbere
Ferberstangen , Muscatblue. Præterea fcatet

modis loquendi & proverbiis difficillimis , nifi
velim Germanismos inferere : ut , die Leut zur
Banck hauen , Et : Man soll die Läuß nicht an
Belt setzen , Item : Ich bin nit dein Narr ac fi-
milibus. Quis me non exfibilet, fi dixero : non
oportet pediculos ponere in pelliceo : non fum
tuus ftultus ? Primum illud ne Germanismo
quidem exprimi poteft. G. Conjicio fignificari
eo genere loquendi , detrahere de fama alio-
rum : fumpta videlicet metaphora , feu ducta
allegoria a laniis , qui carnes quas fecerunt ju-
gulatis, excoriatisque animalibus , in frufta fe-
cant bipennibus , & in officinis ( in der Fleischs
banck auf dem Laden ) venales proponunt. Sic
obtrectatores , & alienæ fama carnifices occi-
dunt quodammodo homines, eosque ut carnes
audientibus vendunt : apud quos nempe eos
in fummum contemptum adducunt , & plane
deſpicabiles reddunt. Hoc ergo fi ita eft , ut
equidem effe puto, ecquid animadvertis, quan-
ta vis & fignificatio fit in hac formula loquendi
Germanica ? E. Animadverto , tuamque inter-
pretationem amplector. Verum quid das con-
filii ? G. Quando in locos impeditos incidis ,
Magiftrum ora , ut te expediat : fic enim juffit
nos facere, egoque id non omitto. Nuper cum
nefcirem quid effet latine , Buttermilch , Was
fernudel, item quibus verbis dicerem : Er weiß
wol wie einem Schaick ums Herß ist, utrumque
ex co cognovi. E. Imitabor te pofita verecun-
dia, quæ me hucusque abfterruit.
ANNO-
VOLUMEN PRIMUM. 189
ANNOTATIONES.
Germanico latino Calepino) Calepinis, The-

In
fauris, Dictionariis, phrafium libris, Nizoliis
ne fint nimium dediti adolefcentes , &fciant eo
fine bofce libros effe confcriptos , ut iis quantum
ufus, & quandopoftulat, utamur. Stultepeccant,
qui illis ex inftituto legendis, aut epitomis ex iis
conficiendis delectantur. Ars magna eft , fcire
quo libro , quomodo cum fructu utaris. Eft in
fine bujus progymnasmatis quiddam, quod opta-
rem fervari a præceptoribus. Nempe utfe in-
terrogarijuberent à difcipulis , quo pacto effer-
rent, quod in componendo aut convertendo diffi-
cileoccurrit. Ita animos ipfis adderent, partem
de emendandi onere fibi demerent : difcipulos re-
ligiofos in verbis, ac locutionibus efficerent ; eos-
que fibi multum ifta ad eos adjuvandos lubentia
conciliarent. Me puero boc apud noftrates fer-
vatum memini, & meminiffejuvat. Porro illa
allegoria , die Leut zur Banck hauen , ufitata eſt
alicubi terrarum Germaniæ: tametfi in Suevia,
& Bavaria non eft.
QUARTUM .
Charte in membranam infuta.
CHRISTOPHORUS. HUGO.
Chriftophorus. Mi Hugo, eft quod abs te pe-

tam. H. Pete audacter. C. Tribue mihi
paulum operæ. Infue in membranam hafce
char
chartas puras. H. Ipfemet infueres. C.Expers

fum hujus artificii , atque id ut credas , infpice
hunc librum, quam fit inconcinne , diſtorteque
confutus. H. Nec me bibliopegus erudivit.
C.Attamen quafi eruditus, concinne id facis. H.
Si cui optime placet , ei optime facio. Com-
plicaftine jam chartas tuas ? C. Maxime : iftæ
funt. H. Da filum , acum , membranam. C.
Cape omnia. H. Filum oportet ceratum effe,
ut opus evadat diuturnius. C. Heus pueri ,
quis fecum affert ceram ? H. In meo facculo
quæram. Aliquid certe reperio, ceram albam :
commodiffima eft huic rei : nuper mihi hoc
fruftillum donavit ædituus ad tales ufus. Tu
porro attentus afpice me fuentem , & artem
difce , quo pofthac aliena opera ne indigeas.
C. Afpicio intentis oculis. H. Ecce quemad-
modum chartam chartæ arctius conjungo , ut
fpatium inter illas nullum intercedat. C. Vi-
deo. H. Item quemadmodum fupra & infra
funt æquales inter fe, nulla prominet. C. Apte,
artificiofe. H. Nec foris in tergo fila fuperiora
inferioribus longiora vifuntur ? nec primum a
fecundo majore intervallo diftat, quam fecun-
dum a tertio, tertium a quarto. C. Perite. H.
Nodi parvi, & intus omnes. C. Sane. H. Nunc
tu cultellum accipe fis , partesque chartarum
fuperiores caute fcindendo aperi. C. Pro ifta
opera referetur gratia tibi , mi Hugo . H. Satis
gratiarum retuleris, fi me amaveris ; in ftudiis
abs te focordiam omnem rejeceris, fegnitiemque
amoveris. C. Utrumq; præftaturum tibi recipio.
ANNO
VOLUMEN PRIMUM. 191
ANNOTATIONE S.
Bibliopegus ) y eft arcto , compingo ;

BSG liber. Quem nunc vulgo compacto-
rem, Buchbinder , cur non Græco nomine tam
commodo potius , quam barbaro & novitio no-
minemus ? præfertim cum id in mille aliis arti-
ficum artificiorumque vocabulis foleamus, & in
lingua Latina nimis multa ufurpemus , quæ a
Græcis manarunt , quorum copia longe major.
Si cui optime placet) Quæ minime funtpulchra,
eapulchravidentur amanti. Sententia eft Theocr.
Ita bomines ut plurimum, & frequentiffime non
res tales judicant , quales funt : fed quales ipfi
judicant , tales effe credunt , & ab aliis credi
volunt, in omni rerum, negotiorum, cauſarum-
que varietate, quodque ab Horatio de una qua-
dam perturbatione dictum eft , id patet latius ,
& ad omnes alios concitatos, ac turbidos anima-
rum motus accommodari poteft. Impedit ira
animum , ne poffit cernere verum.
PROGYMNASMA QUADRAGESIMUM :
QUINTUM.
Nomenclatura.
MAGISTER. CLEMENS. LIBERIUS.

DONATUS pueruli.
Magifter. Vix dum exactis fideribus dies fe

mundo reddidit, cum vos puerorum flo-
fculi ante alios omnes huc intro pedem infer-
tis.
tis. Quinam cum prima luce potuiftis exper-

gifci? C. Mandatu matris famula noſtra in dies
me expergefacit : quanquam hodie maturius
præter morem. L. Aft ego nunquam non fpon-
te mea, & invocatus, ac fere femper bene ma-
ne confuevi furgere. D. Ego etiam , Præce-
ptor. M. Res difficilis ad credendum : pueri
quippe , quibus fopore nihil eft amicius , nihil
dulcius , pro more non habent ultro , ac per fe
de ftrato furgere. D. Certe furgo expergefa-
&tus a nemine. M. Ecquid jentaftis ? C. Ita.
L. Dum offa coquitur, vifum eft nimis longum :
quapropter relicto jentaculo huc approperavi
quam maturrime, M. Pulchrum in hac æta-
tula facinus. Quid fi ego darem nunc tibi jen.
taculum ? L. Cum nihil fit tibi , quid dares ?
M. Quo nihil edis libentius. D. Mihi etiam ,
Præceptor. C. Et mihi, obfecro. M. Nimium
fatur fieres altero jentaculo. C. Eja , quæfo.
M. Liberi, fi prompte & nunquam interfiftendo
recitaveris , quæ heri nomina tibi edifcenda
præfcripferam , ecce iftas feptem ficus , cum
hifce amygdalis præmium tolles. D. Ego qui
dem nomina mea teneo , ut qui perfectiffime.
C.Ego, ego mea referam memoriter. M. Libe
rius efto primus : eum fi memoria fefellerit ,
tum vos duo de iftoc honorario in certamen
venietis. Sed cujus ordinis funt tuæ voces ?
L. Rerum cœleftium . M. Tuæ Clemens ? C.
Dignitatum , & munerum Ecclefiafticorum .
M. Tuæ autem Donate ? D. Dignitatum , fun-
&ionumque civilium. M. Incipe. L. Deus Pa-
t
ter,
VOLUMEN PRIMUM. 193
ter, Deus Filius , Deus Spiritus fanctus. Sa-

crofancta Trinitas , Numen , Divinitas , Crea-
tor , Salvator , Servator , Dei Mater , Deipara
Virgo, Dei Genitrix , Coelites, Coelicolæ, Divi,
Sancti, Beati, Angeli , Archangeli, Patriarchæ,
Prophetæ , Apoftoli , Martyres , Confeffores ,
Virgines, Viduæ, Innocentes , cœlum, fol , lú-
na, ftella, aftrum. M. Num intelligis, quæ fin
gulis fubjecta fit notio ? P. Optime , imo. M.
Qui funt cœlites ? L. Die lieben Heiligen. M.
Archangeli ? L. Die Ergengel. M. Dei Mater ?
L. Die Mutter GOttes . M. En accipe munu-
fculum & comede . Tu Clemens, edic tua. C.
Quid erit præmii ? M. Si omnia , & ea ferie
qua fe confequuntur,reddas, erit quod dem tibi :
non omnes ficus abfumet Liberius.Si perperam,
neque tunc indonatus abibis. C. Pontifex Ma-
ximus, Patriarcha , Cardinalis, Archiepifcopus,
Epifcopus, Præful. M. Quid? hæres ? Antiftes,
Abbas. C. Antiftes, Abbas, Coenobiarcha, Mo
nachus , Concionator , Ecclefiaftes . M. Qua
eft vis Ecclefiafta ? C. Eadem quæ Conciona-
totis. M. Quid ergo eft Concionator ? C. Ein
Prediger. M. Perge. C. Parochus, parochus.
parochus : tene bis labi ? Sacer
· M. Parochus,
dos. C. Sacerdos , Diaconus , ædituus , facra
Virgo. M. Cætera ubi funt ? C. Non juffifti
plura. M. Haud recitafti , ut cupiebam . Tu
melius Donate. D. Imperator , Imperatrix ,
Rex, Regina, Monarcha , Princeps , Dux , Co-
mes, Baro, Dynafta, Heros, Heroina, five He-
rois , Præfectus, a cubiculis , a pedibus , a po-
Vol. Le N culis,
culis , apparitor. M. Qui funt ifti ? D. Die

Kämmerling , die Lackeyen , die Credenzer , die
Stadtknecht. M. Cape has quatuor ficus , &
confeftim in ventrem abfconde. D. Ut præci-
pis. M. Sedete fuo quisque loco, & quæ adhuc
præfcripfero, celeriter ac naviter nomina edi-
fcite. L. Etiam . Ut fapuerunt tibi ficus, Cle-
mens ? C. Præceptor, Liberius me irridet. L.
Commovi. C. Non impune feres.
ANNOTATIONE S.
Exactis fideribus ) Exiguntur cælo expellun-

turque quodammodo ftellæ, cum folis luce pau-
latimpercælumfe diffundentes apparere definunt.
Virgilius 3. Æneid. Jamque rubefcebat ftellis
aurorafugatis. Dicitur etiam ab Ovid. 2. Me-
tamorpb. Lucifer agminaftellarum cogere , &
cali ftatione noviffimus exire : 'Propriefidus eft,
quod Græcis asgov ; ftella , quod iisdem àsnę.
Vide Macrobium in fomn. Scip. lib. 1. cap. 14.
Puerorum flofculi ) Sic appellant Latini floris
nomine videlicet, quod in re quaque puriffimum,
pulcherrimum, præcipuum eft. Cicer. pro Flac
co , flos legatorum. Pro Plancio , flos equitum
Romanorum. Philip. 2. flos nobilitatis & ju-
ventutis. Ennius Chetegum oratorem nomina-
vit florem illibatum populi. In Curcul. anus bi-
bula : flos inquit , veteris vini meis naribus ob-
jectus eft : in Ciftill. quia adeo complevi meflore
Libri. Cafin. Nifi bac meracloje uspiam per
cuffitflore Libyco. Quibus locis videtur Plau-
tus vinumfignificare, cujus non modo fapor pa
Lato,
VOLUMEN PRIMUM.
195
lato , fed etiam odor naribus gratiffimus fit.
Idem Cafin. Flos poetarum : Catullus flosjuve
num, flos Gymnafii & decus olei, id eft, luctato-
rum , feu palæftritarum. Sic flos avi, flos ata-
tis, flos filiginis, flos lactis, flos cœnæ , flosflam-
mæ, & alia infinita. Apud Catonem autem de
ré ruftica, cap. 88. flos falis , eft nitidus, candi-
dus, optimusfal: popularis autem fal, fordidus,
vulgaris, niger. Maturrime) Quiddifferatfu
per vocabulo mature Gellius , vide lib. 1o . c. 11.
A cubiculis , a pedibus ) Latine variarum re-
rum miniftros atquefervosfic appellabimus. A
commentariis, ab epiftolis , a manu , rationibus,
a fecretis, a libellis fupplicibus, a ftudiis, quales ,
funt bodie pædagogi, & quibus utuntur princi
pes pueri ad ingenii cultum domi abipfis capien
dum. Utuntur etiam præpofitione, ad idem vo
lentes exprimere. Servus adpedes, canes ad ve-
nandum, leones adfrana, cuftos ad limina, puer
ad cyathos, ad baculum. De quibus Turneb. lib.
3. cap. 23. Servus autem ad manum non eft ama-
nuenfis , ut idem femet ipfuni corrigens fcribit.
lib. 5. cap. 11. In ventrem abfconde ) Refpe-
ximus ad illud. Cicer. 2. de Orat. in tractatione
facetiarum. Erras , inquit , Scaure : ego enim
Magium non confervaffe dico, fed tanquam
fi nudus nuces legeret in ventrem
abftuliffe.
N2 PRO-
SEXTUM.
Iterum nomenclatura.
ADALBERTUS. JODOCUS.
Adalbertus. Visne Jodoce , quemadmodum

tu me confuefti alicujus rerum generis in-
terrogare nomina : fic ego viciffim aliquando
te interrogem? J. Volo. A. Quænam ergo re-
tiffime complexus es animo ? J. Mufica. A.
Recenfe primo loco inftrumentorum mufico-
rum appellationes. Sed majus induftriæ tuæ
documentum dabis , fi ego germanice & per-
mixte ea nominavero , tu inde latine nomines.
J. Utroque verfum haud imparatum offendes.
A. Paucken oder Trummel. J. Tympanum . A.
Harpff. J. Cythara. A. Geig. J. Chelys. A.
Hackbret. J. Sambuca. A. Imo fambuca, ſi rite
audita recordor , fignificat ein Holderstauden ..
J.Nequaquam : fambuci eft illa notio, non fam-
bucæ. A. Geigenbogen , Hackbretholt. J. Ple-
&rum. A. Zinck, Orgel, Laut. J. Cornu, orga-
na, teftudo. A. Leyr. J. Lyra. A. Pfeiff. J. Fi-
ftula. A. Posaun , Schwefelpfeiff, Tromet. J.
Buccina , tibia , tuba. A. Enumera nunc , fer-
vato quem ego fecutus fum ordine, artificum ,
feu muficorum nomina. J. Faciam in quibus
potero, quorum meminero. A. Quod dederis,
eo contentus ero. J. Tympanifta , citharœdus,
chelyus, feu xedes dixit enim Magifter, fub-
jicienda Græca, cum Latina defunt , quando
3. A innu-
VOLUMEN PRIMUM. 197
innumera fint Græca , quæ Latína jam velut

ufucapione putentur. A. Verum prædicas. J.
Cornicen , organiſta vulgo , latinius , qui orga-
nis canit : ficut dicimus aliquem canere fidi
bus. Lucretio organicus. Lyricen , fiftulator,
buccinator, aulædus feu tibicen , tubicen. A.
Reftantne alia quædam vocabula ad muficen
fpectantia, nec ita abftrufa, ut diapente, & huic
fimilia ? J. Reftant. A. Dic. J. Lingula tibiæ ,
das Zunglein an der Pfeiff. Fides die Seyten,
unde fidicen , in Seytenspieler , Verticul , die
Nagel, damit die Seyten gespannt, oder abgelass
fen werden. Cantor, ein Singer. Pfaltria, ein
Singerin. Choraules, der zu Tang macht, pro-
prie, mit der Pfeiffen. Harmonia, das Bollaus
ten des Gesang. Paufa, das Stillhalten im Ges
fang. Cætera tute , fi voles , a magiftris difci
plinæ hujus petas . A. Polles memoria Jodoce,
Obfonemus famem parum inambulando, & de
rebus ludicris fermones cædamus usque ad
coenam : tantum quippe fpatii ceffationis Ma-
gifter indulfit.
1.in
ANNOTATIONE S.
Obfonemus famem) Socratem ferunt cum

usque ad vefperam contentius ambularet ;
quæfitumque effet ex eo , quare id faceret : re-
Spondiffe, fe quo melius conaret, obfonare ambu
lando famem, Cicer. Tufcul. 5. Plaut. Amphit.
S. Videfis, berus falvator oppeffulatas antefo
ves graditur. B. Nibil eft, famem exſpectat ob
ambulans. Laudatur etiam a medicis umbulai
N3 tiun-
1 ウ
tiuncula ante cibum. Thorius Balbus Lanvinus
utebatur iis exercitationibus , ut ad cœnam &
"efuriens & fitiens veniret : eo cibo, qui & fua-
viffimus effet, idem facillimus ad concoquendum.
Cicer. 2. de finibus. Sermones cædamus ) Te-
rent, Heaut. Verum interea dum fermones cœ-
dimus, illa funt relicte. More Græcorum , qui
κόπτειν λόγες aut κόπτειν ρήματα . Prifcianus
lib . 18 .
... SEPTIMUM.
1 Exercitationes.
ABRAMIUS, TRANQUILLUS.
Abramius. Quidnam effe in caufa putem, mi

Tranquille, quod ab exercitationibus haud
fecus , quam boni viri ab impuris facinoribus
refugis, & quafi multarentur capite , qui fe ad
Cos dediffent ? cum a doctore tam crebro ex-
ercitationem dilaudari andias , quæ poffit om-
1
nia, & fine qua cum nihil quidquam egregium
præftari queat ullo in artificio, tum claritudi-
nem in literis , nemo fit aliquando adeptus ? T.
Qui tandem ? A. Perraro difputas , neque fo-
lum non ultro , fed nec provocatus , & juffus
etiam caufaris. Frequenter cares epiftola : fæ-
pius germanice loqueris : dum recitas memo-
riter Ciceronem, aut Ovidium , hæfitas in fin-
gulis pæne verfibus. Hæc fere funt genera ,
in quibus nos exerceri peropus eft. T. Non
dicam
VOLUMEN PRIMUM. 199
dicam dolo , difficultas me abfterret. A. Non

plus tamen alienare te difficultas debet , quam
invitare atque allectare multiplex , quæ inde
efflorefcit, & promanat utilitas. Et quid præ-
clarum atque fingulare fine fudore partum eft?
T. Propono apud animum perfæpe, ad quæ tu
me cohortaris , volo ardorem quendam amo-
ris affumere fed nefcio quomodo , cum ad
rem quafi dato jam figno, aggrediendum eft ,
voluntas illa omnis elabitur atque evanefcit.
A. Principia perrumpenda funt , capiendaque
confuetudo quædam , quæ fenfum laboris im-
minuit. T. At nimis diverfæ & innumerabi-
les funt exercitationes . Si unum aliquod ge-
nus proponeretur : exempli caufa, fi duntaxat
fcribendum, aut loquendum, aut difputandum,
aut edifcendum effet, non lamentarer. Nunc
ira unumquodque horum frequentandum eft ,
ut nullum cæterorum omittatur : hoc angit
hoc dolet, hoc cruciat. A. Poffunt hæc fieri,
cum diverfa , nec eadem hora, quin nec eodem
femper die facienda funt , & fibi mutuo non
adverfantur : nec funt multa , nec tam (ut tu
jocabare ) innumera. Proinde iftum , qui te
fubegit, veternum excute. T. Ad finem incli-
nat annus, polliecor fedulitatem in fequentem.
A. Maneas promiflis, quæfo, ut cum literas ad
utriusque noftrum cognatos dedero (dabo au-
têm non raras ) te de meliore nota commen-
dare queam : quo illis fummo gaudio futurum
tam non ambigo, quam eos tuorum proceffuum
cupidiffimos effe penitus perfpectum, planeque
N4 cogni-
cognitum habeo. T. Imitabor in morbum de-

lapfos medicinam , ſectionem , uftionem vo
lens nolens adhiberi mihi fuftinebo , ut recte
valeam . A. Si hoc egeris, erit cum majorem
in modum lætaberis .
ANNOTATIONE S.
Maneas promiffis ) Virgilius 2. Æneid. Tu

modo promiffis maneas , fervataque ferves
Troja fidem. Idem funt , promiffis ftare , pro-
milla fervare , promiffis fatisfacere , promiffa
folvere, exfolvere , efficere , &c. De meliore
nota) Veteres illi vini cados , teftas , amphoras
in cellis conderefolebant notatas, id eft, infigni.
bus quibusdam literis, aut aliis notis, fed maxi-
me Confulum nominibus diftinétas, ad tempus ac
præftantiam vini fignificandam. Pendebat e va-
fis vinariis tabella, inquit Brodaus lib. 1. cap. 3.
in quo vini atasfcripta erat : id eft, quo tem
pore, quibusve Confulibus conditum effet. Quo
ex more natum eft illud loquendi genus : de me-
liore nota. Curius ad Cicer, lib. 7. Quare, Ci-
cerò mi, perfevera conftanter nos confervare, &
Sulpitit fuccefforinos de meliore nota commenda.
Catullus ad Manlium.
Quare quodfcribis Verona turpe Catullo

ia Effe, quod bic quisdam de meliore nota.
Lambin, in Oden. 3. lib. 2. & Turneb. lib. 2.

cup. i.
PRO-
VOLUMEN PRIMUM. 201
OCTAVUM.
Temerariafufpicio.
BURKARDUS. ALIPIUS.
Burkardus. Me infortunatiffimum. Nullus

dies abit, quin amittam aliquid : nunc atra-
mentariolum , nunc papyrum , nunc libellum
aliquem , nunc calamum , ut in præfens
Schola ifta eft plena furum , nec pœnarum
ullus jam hic eſt metus. A. Ne tu nos tam
inconfulto in crimen vocaveris. B. Aliquem
veftrum mihi furripuiffe calamum oportet. A.
Qui fcis te attuliffe ? B. Qui fciam ? nonne
hoc literarum paullo ante exaravi ? A. Ute
re alio interim , dum priorem recuperes. B.
Nec unum præterea mecum attuli. A. Sua?
deo , ut in pofterum feras femper tres , aut
quatuor. B. Scilicet ut fit , quos tu femper
poffis avertere. A. Libentiusne tu cum málo
quiefcis, an fine malo, fi copia eft ? B. Quis
potuit clepfiffe, nifi qui mihi fedet proximus ?
A. Quid ergo Joannis tibi a dexteris non pe
affidet, ficuti ego a finiftris ? cur non potius
illum quam me arceffis furti hujus ? B. Jo-
annem novi , mallet fpoliari fuis , quam mi-
nimum quippiam fublegere de meis , diffimilis
tui eft. A Certe dignus es virgis. B. Tace
de virgis : quare me his dignum deputas ? A.
Quia de me falfum audaciffime, fine tefte, fine
argumento pronuntias . B. > Hei , utinam ha-
berem calamum meum : quem co moleftius
N.S amitto ,
202 PROGYMNASMATUMLATINITATIS
amitto , quod tertium jam menfem ufus fum:

adeo bonus , & firmus eft. A. Quid, fi red-
didero tibi calamum tuum ? B. Qui reddit ,
abftulit atque hoc eft , quod mihi dudum
videbatur. A. Non eft hoc femper confe-
quens , inepte. Tu tibi abftulifti. B. Quo
modo ? quis poft hominum genus natum fibi
quidpiam abftulit ? A. Quia fuper auricula ,
ut mos obtinet , repofuifti : poftea es oblitus :
quodque non amiferas, quæfivifti , & alios fu-
ratos putaviti. En tibi tuum optatiffimum
calamum deinceps quoties amiferis, auricu-
lam dextram interroga prius , an viderit cala-
mum: quam de innocentibus mentiare, B.
Mi Alipi , mi Alipi. Gratias ago tibi : ignof-
ce, obfecro, quod tecum egi fufpiciofius , at-
que immodeftius. 1
C
ANNOTATIONES
Ut in præfens) In præfens , in præfenti , in

prafentia bac tria latine dicuntur, ut Græ
σε εἰς τὸ παρὸν , ἐν τῷ παρόντι , in prafentiarum
vix latinum eft, & folacismum olet. Utun-
tur tamen eo Probus in Hannibale, & Corne-
1
Lius Tacitus : fifcriptura eft fincera. Imo Gel-
lius, & Cornificius , fed eos nibil moramur.
Quis potuit clepfiffe ) Kλénтw eſt furor. Uti-
tur aliquando verbis Græcis ad latinam for
mam detortis Plautusjoci caufa. Ut boc ipfo,
' αρπάζω Pfeud.
επ
Qui hæc habent confilia , ubi data occafio eft,
rape , clepee tene , barpaga,
Bibe, es, fuge : boc eft eorum opus. Et
VOLUMEN PRIMUM. 7203
Et in Truculento. Dum illi agunt, quodagunt,

cæteri clepta furantur , vel barpagant. Bac
cbid.
Nullusfrugi effe poteft homo, nifi & qui be
ne, & male facere tenet;
Improbus cum improbus fit , barpaget : fu
ribus furetur quod queat.
Et in Aulul. Aurum mibi intus harpagatum eft.
› PROGYMNASMA QUADRAGESIMUM
NONUM.
Aftutiapuerilis.
MAGISTER. PUER.
Magifter. Quo tandem res evadet ? quam

obrem non definis tu noviffime huc te
conferre ? P. Non audivi campane pulfum.
M. Ego tibi nolam ad aurem alligandam , cam-
que pulfandam curabo , fub horam feptimam
ante meridiem, & fub primam poft meridiem,
fiquidem ita obfurduifti. Quid autem eft, quod
iftum quadrimum fraterculum tuum nunquam
adducis tecum , nifi cum reddere præfcripta
nefcis , aut tardius venis ? P. Mater illum
fæpius non dimittit. M. Mater non dimittit ?
quare tunc dimittit , cum ut dixi , ultimus &
imparatus ades ? P. Nefcio. M. O puerum
verfutum at ego haud nefcio. Eho dic mi-
hi , mandatne tibi mater , ut trahas tecum
pufionem iftum ? P. Aliquando . M. Manda-
vitne hodie ? P. Non. M. Cur ergo hodie du
cis ? P. Ipfemet duci voluit. M. Poftquan
tu fcilicet voluifti. Refponde amplius. Nun-
quid
quid ego te unquam percuffi , quando fratre

ifto parvulo comitatus venifti , & fero intra-
fti ? P. Nunquam. M. Quare ? P. Fortal
fis propter vociferationes , & ejulatus , qui-
bus pæne dirumpitur , cum me flentem , fol-
ventemque ligulas ad plagas accipiendas in-

tuetur. M. Itane ? Hæc , hæc , non alia ra-
tio eft, cur ducas tecum ; nempe, ut pro tuo
capite clamet ipfe infolentiffime, ex fympathia
videlicet, & ego ejus , fi minus tui , mifera-
tione commotus , cruciatum tibi remittam.
Nonne etiam idipfum ut faceret tu docuifti ?
P. Non docui . M. Habes pium & utilem fra-
tercalum,qui te toties perditum, conclamatum-
que fervavit. O calliditatem. Jam edico tibi,
frin pofterum non adfueris in Gymnafio citius :
poenas dependes , feu adduxeris fratrem ? feu
non adduxeris. Quod fi ille clamitare non
ceffaverit , eum una tecum flagris fervere fa-
ciam. P. Ad horæ ipfum articulum adero .
ANNOTATIONE S..
Ex fympathia videlicet ) vμrax fimul pa-

tior , fimul afficior , compatior , coafficior,
confentio , id eft fimul fentio aliquid. HincY.
vpnade confenfus in affectu feu affectibus ,
convenientia affectuum . Cicer. 2. de divinat.
fic expreffit boc abftra&tum. Qua ex cognatio-
ne naturæ, & quafi contentu atque confenfu.
Item, convenientia & conjunctio natura. Com-
patior tibi , latine , miferet me tui , vicem
tuam doteo, tua caufa doleo , moveor , capior
mife-
VOLUMEN PRIMUM.
201
mifericordia, cum tuum infortunium confide
ro, dolorem e rebus tuis capio, molefte fero cam
Jum tuum , excruciat me valetudo tua.
PROGYMNASMA QUINQUAGESIMUM
Somnus in Gymnafio .
FABIOLUS. ERASTUS.
Fabiolus. Rabiofulum te autumo. E. Quam

ob caufam ? F. Quod me modo fodicas ,
modo vellicas , modo pugnum in latus meum
incutis. E. In laneum latufculum tuum. Cur
dormitas ? non decet hoc in fchola. F. Mihi fic
ufus eft , tu ut tibi opus eft facto , ita facito
Tua quid refert ? E. Mea quidem aliquan-
tum, tua vero permultum. Nam fi te dormi
re fivero , doctor me quoque infidelem cufto-
dem fupplicio profecuturus eft. F. Itane eft?
E. Itane eft ? Etiam dormitator , ita eft. F.
Permitte , ut dormiam. Quomodo nunc eft ,
aliter fieri non poteft. E. Iftam a magiftro
veniam pete. F. Irrides ? quafi tu dicas : pe-
te ab atroci cane , ut te mordeat : fua fponte
mordebit. E. Ego profecto non feram , non
patiar , non finam , ut dormias : usque & us-
que moleftus ero : etiam acicula, en te com-
pungam, ut clames, teque ipfum ut forex tuo
indicio prodas. F. Heu , mitte me : viciflim
indulgebo , fi te fomniculus corripuerit. • E
Hanc abs te gratiam nolo. F. Tamen. E.
Jam reddenda erit e memoria hefterna præle-
tio excute fomnum , frica paulum oculos ,
-0022
& relege , quæ edidicifti. Nifi faxis, a tergo,

fupra caput, ante oculos vindicta eft. F. Quid
relege ? nihil edidici. E. Tum tu ipfa es mi-
feria. F. Non exiget a me quidquam hac lu-
ce : non enim omnes , id quod fcis , quotidie
recitare poffumus : præ multitudine. E. Po-
namus exigere : quid dices ? F. Doce tu me
quid dicendum. E. Pulchre dictum. Ego-
ne doceam te mendacem fieri ? nihil attraxit
funis tuus. F. Actum eft , verberabor , reci-
tare non potero. Quid ergo proderit mihi fi
vigilem ? uno dolore duo peccata expiabo :
dormiam rurfus. E. Dormi , dormi , nihil
moror. Si Magifter me objurgaverit narrabo
quid fecerim, quid dixerim tibi : quid tu con-
tra refponderis. F. Tantum ne me experge.
facias. Si enim hodie vapulayero , non mo-
riar. E. Quæ tibi verberatio faufte , ac feli
citer eveniat , mi Fabiole.
ANNOTATIONE S.
Ponamus exigere ) Ufus verbi bujus eft in

rebus controverfis , cum videlicet dicimus ,
ponamus ita effe, faciamus effe , fac potuiffe,
fit ita, eftout tu dicis : pro quibus barbari, præ-
fupponamus quod ita fit. Ponamus cafum , po-
namus quod fit , conceffo , dato , pofito , quod
acciderit. Nihil attraxit funis) Ab iis ductum
·proverbium , qui bamato funiculo pifces
captant , & nullos tamen ca-
piunt,
PRO
VOLUMEN PRIMUM. 207
1 PRIMUM.
Spes & metus ob certamenfcholafti-

сит.
PASCHASINUS. STEPHANISCUS.
Pafchafinus. O quale , cum venuftum, mo-

disque omnibus elegans bravium in crafti-
num difputatoribus nobis a Magiftro eft pro-
pofitum ? Apelles ipfe nihil pinxiffet lepidius..
Et idcirco oftendit ante , credo , ut diſputan-
di alacritatem fummam nobis injiceret, & tam
electorum præmiorum ardentiore nos cupidi-
tate inflammaret. S. Cogor ipfe fateri , nihil
vidiffe me pulchrius iftis imaginibus. P. At
nos victoria potituros , iftaque xaμm adep-
turos vix eft, ut fperare aufim. S. Non ? Hem,
quid eft , quod tibi defperationem iftam obji-
ciat ? P. Juftinus & Anfelmus difputatores
funt fervidiffimi , rerumque grammaticarum,
ut qui maxime gnari , & in certaminibus vin-
cere foliti : ego autem pro more habeo vin-
ci. Si auctor es , abeo , & Præceptori con-
ditionem renuntio : aut, ut producat dies ali-
difputationibus iftis ab eo poftulo. S.
Tamne demiffo atque humili te effe animo ?
audacia hic pro virtute uti licet : exue metum,
Sunt mihi aliquot reconditæ quæftiones, quas
1 cum antagoniſtis objectavero , tanquam hamo
pifces, vifco volucres capiuntur. P. Si fupe-
rati ceciderimus , væ virgis , quæ morientur
in
208 PROGÝMNASMATUM LATINITATIS
in corpore non tuo , fed meo : vehementer

enim doctor nofter irafci folet fuccumbentibus,
nec ignominia illorum contentus eft , addit
etiam acerbitatem fupplicii. Tibi parcet, quo-
niam plerumque vincis, & vinceris ideo, quia
folus duobus effe par nequiveris , cum ego te
nihil adjuverim. S. Contra eft ac dicis. Nec
fic te abjeceris , non defunt tibi ad hanc pug-
nam vires , modo animus non defit. P. Quid
tu ftatuifti proponere ? S. De heterocliticis .
Quid tu ? P. De Præteritis & Supinis. S.
Multa funt ibi difficilia , bene elegiſti . P. At
hoc perquam incommodum , quod nunquam
fas eft librum infpicere. S. Si illis fas effet,
nobis injuria fieret : jam neutris fit. P. Si vi-
toria compotes redierimus , dona, quæfo ,
&
mihi tuam partem. S. Infane , quid petis ?
talentum mallem donare. Non abundo iftis
opibus , tu ditiffimus es. P. Errat qui hoc de
me credit , mentitur qui dicit. S. Egone ti-
bi mendax ? P. Verbo lapfus fum : fallitur ,
volebam dicere. S. Intendamus ingenia , &
ad certamen nos accingamus , quod illi collu-
Etatores noftri fine dubio jam faciunt. P. Hac
nocte fomno parum apud me loci erit. S.
Apud me permultum vigiliis.
ANNOTATIONE
. S..
Iftaque xeuna ) Hoc nomine vocatur proprie

& ufitate , quod in noftra fuppellectile cate-
ris pretiofius & tale , quod magna cum cura
reponi folet , idem qued Inoaugos , qui & ipfe
ob
VOLUMEN PRIMUM.
209
ob eam caufam a tinui dicitur. Germanice
ein Kleynod. Conditionem renuntio) Renun
tiare pro nuntium remittere, & falutem ulti-
mam dicere , Cicero nunquam dixit. Quintil.
in 1o. Alia quidem fententia civilibus officiis
renuntiabit. Budæus in Pandect. Conditionem
latam renuntiare , eft quod dicunt, refilire,
vel digredi ab oblatione pacta quod fi volun-
罪
tate ejus fiat, qui conditionem accepit , dici-
tur acceptam facere conditionem , hoc eft , re-
mittere oblationem. Idem in Forenfibus.
SECUNDUM.
Litigium.
PEDAGOGUS. BLÆSULUS.
CURTIOLUS alumni.
Pædagogus. Germanus tuus , Blæfule, in die

fcendo eft impiger , citoque arripit omnia,
tu autem lente admodum , & ambulas gradu te-
ftudineo. B. Quid ergo tam crebro obmutefcit,
cum te interrogante refpondendum eft ? P. Au-
din'Curtiole ? C. Stimulat fratrem meum invi
dia, ferre neutiquam poteft , cum abs te lau
dor. B. Egone tibi gloriolas tuas invideo ?.
fcilicet laudatiffimus homulus es , præfertim
cum mane furgendum. Ibi apparet genero-
fum pectus tuum : nam ad lectulum quafi cla-
vis affixus adhærefcis . C. Tibi , obtrectator,
hoc vitium eft : nam ego vocatus foleo me cu
bili proripere . P. Amborum una culpa. Méa
Kol. 1. hoa
hoc facit indulgentia : fed aliquando malis

mala evenient. B. Nihilo fum te inferior.
C. Quid erit impudenter loqui , fi hoc non
eft ? nondum declinationes devorafti. B. Pri-
dem concoxi. C. Hebdomade antegreffa ex-
arabatur tibi corium , quod vocabulum jus-
jurandum in cafus male inflectebas. B. Et tu
ex uno crrato colligis inflexiones me neſcire ?
C. Si examinareris , utique peccares in pluri-
mis. P. Ne fuperbi, Blæfule : dabo enim po-
teftatem Curtiolo , te excutiendi , & intro-
fpiciendi penitiffime. B. Habet nihilominus
in fchola complufculos , quibus palmam cedit.
C. At tu interea manes indoctior , quamvis
me alii doctiores fint , ut funt : cæterum vix
tres quatuorve ex omni frequentia. B. Si
tam crebris donarer múnufculis , ut tu , forfi-
tan alacrius difcerem. C. Imo tum accipe-
res , fi alacrius difceres. Non ante , fed poft
laborem veniunt præmia, fi jufta veniunt. B.
Abi argutule, confequar te, tametfi nolis. C.
Şi ego te curfuram incipiente confifterem, tum
me non exæquares modo , fed etiam antever-
teres. Hoc tu fi fperas , defpera. P. Satis
verborum.Llterque contendat nervos fic
parentibus , mihi , cognatis futuri quam cha-
giffimi.
ANNOTAT 1.0 N E S.
1
Gradu teftudineo) FJovemfabulatur Æſopus

convivium ftruxiffe invitatis omnibus ani-
man
VOLUMEN PRIMUM. 211
mantibus. Cum autem teftudo poftrema omnium

finitisque epulis veniffet, interrogata caufam ,
refpondit an pin , on aus , domus
chara, domus optima. Inde eam damnavit bac
pæna Jupiter, ut domum femper circumferat.
Vide præterea proverbium. Teftudineus gra-
dus. Homulus es ) ab avgan , * diminuta
Gracis funt άνθρώπιον , ἀνθρωπάριον , ἀνθρωπία.
n , Latinis, bomunicio , bomunculus. Hoc
extremum eft apud Lucret. lib. 3.
-..Hoc etiam faciunt ubi difcubuere, tenentque
Pocula fæpe bomines , & inumbrant ora co-
ronis ,
Ex animo ut dicant, brevis eft hic fructus
bomullis ,
Jamfuerit, neque poft unquam revocare li-
... cebit.
Verfus caufa geminavit confonam L.
TERTIUM.
Simplicitas , & lenitudo Magiftri.

TORANNIUS. EGESIPPUS.
orannius. Terque quaterque beatus fuit

T hodie hic fodalis tuus. E. Qua in re? T.
Quod evidentiffimo periculo , imo periculis ,

divino adjutus numine defunctus eft. E. Quæ
ifta pericula ? T. Quæ fibi creant ; qui nec
fcriptionem reddendam habent , nec memo-
riæ quidquam mandarunt, nec quæ refpon-
O 2 den-
denda funt , fciunt , & ad extremum tardiffi-

me ludum intrant. His virtutibus ornatus in-
ceffi hoc die. Carebam epiftola, inquam , ni
hil edidiceram ( quoniam in convivio appara-
tiffimo domi noftræ accubantibus , ad intem-
peftam noctem miniftravi , & faltatorium or
bem verfavi ) nihil relegi , in lucem ftertere
perrexi : jam tu rationem fubducito , quoties
pulfationem promeruerim. Abii , exceffi
evafi , erupi. E. Albo calculo hic dies notan-
dus eft tibi. An vero cras epiftolam often-
des ? } T. Equidem. E. Qui tam brevi com-
pones ? T. Particulam abhinc biduum com-
pofueram , eam emendabit nofter Cofmas, &
reliquum addet de fuo , jam enim promifit.
Videbor præceptori una nocte expolitus , lau-
dabit me palam.. E. Nonne fentiet præfti-
gias ? T. Oh , non. Satis modice literatus
eft : æra quid lupinis diftent , haud bene no-
vit: & eft homo antiquus, cui perfuaderi pof-
fit , ovum extitiffe ante gallinam . E. Itaque
illi fucum fæpe fieri a difcipulis, credibile eft.
T. Sic opinor. E. Si refcitat, num maleficia
veftra non vindicat ? T. Etiam , fed molli
brachio. Languidulus Præceptor eft. E. O-
leum flammæ. T. Vide , quid mali faciant
verbera fubigunt nos palpum Magiftris ob-
trudere , & commenta proloqui : nam certo
fcio, non hæc committeremus, nifi plagas ti-
meremus. E. Quin potius illius ingenium
fimplicius , & vitiofa lenitas hæc mala creant.
Si enim vafriciem veftram odoraretur , atque
per-
VOLUMEN PRIMUM.
213
1
perfpiceret, & in reos acrius fæviret, vos iftis
.
technis abftineretis . T. Utcunque fit, ego
fecundiffima fortuna me ufum gaudeo.E.
Ego autem te volentem ac fcientem Præcep-
torem cogitaffe circumducere , non gaudeo .
T. Equidem viri hujus iram nullo în metu poe
nendam judico.
ANNOTATIONE S.
<
Saltatorium orbem) Cic. in Pifon, cum illum
Juumfaltatorium verfaret orbem. Verfant
enim fe , & in orbem circumagunt tripudiato
res. Plaut. Sticho verfum appellat. Si iftoc
verfu me viceris, alio provocato , Turneb lib.
4. cap. 21. & lib. 21. cap. 15. Albo calculo )
Plin. lib. 7. fcribit : Thraces confueviffe dies
letos ac felices albo lapillo notare, infelices au-
tem , inaufpicatos , infauftos atro. Catull. O
lucem dignam candidiore nota. Horat. Craffas
ne careat pulcbra dies nota. Ode 36. lib. 1.
Quo loco non eft , quod quidam Threlfa - repo
nant., Valet enim idem quod alba , feu candi-
da. Nam Creta non folum infulæ nomen eft
fed etiam lutum illud album fignificat , quo ute-
bantur cera loco Græci Afiatici , ad obfignan-
das literas, & privatas & publicas, propterea,
quod in Creta magna effet hujus luti copia. Ho-
mo antiquus) Antiqui bominesfunt boni, can-
didi, probo , ac fimplici ingenio viri : tales
enim fuerunt antiqui, & anni veteres, melio ?
res anni. Ovid. Faft . Laudamus veteres ,
fed noftris utimur annis. Sic antiqui mores
0.3
Junt
funt boniprobatique mores, Cic. pro Sext.Ra

fcio. Homines antiqui , qui ex fua natura ca-
teros fingerent. Et infra. In qua muliere Ju-
dices , etiam nunc id, quod omnes femper ex-
iftimaverunt, quafi exempli caufa veftigia an
tiqui officii remanent. Pro Quintil. antiquam
officii rationem dilexit, cujusfplendor omnis bis
moribus obfolevit. Ibidem. Tu aliquempatronum
invenies, bominem antiqui officii, quifplendorem
noftrum, &gratiam negligat ? Ad Att. 1. 9. ep.
18. Quodfcribisafperius me, quam meipatiantur
mores, de Dionyfiofcripfiffe : vide quamfim anti-
quorum bominum. Temediusfidius banc vemgra-
vius putavi laturum effe quam me. Plaut. Capt.
Ille demum antiquis eft adolefcens moribus. Et
Trin. Meo modo & moribus.vivitoantiquis. Ter.
Adelph. Homo antiqua virtute ac fide, Ovum
extitiffe ) Lepidam difputationem habes bac de
re apud Macrob. Saturn, l. 7. c. 16.
QUARTUM
Hora producta.
PATROPHILUS. 33 ZACHÆUS.
Patrophilus. Hæc hora tam longa eft, ut fi dimi-

diatus fit dies. Z. Mihi pæne annus videtur. P.
Retraxit a curfu is , qui horologium moderatur.
Z.Non abeft fufpicio.Egiffethoc bonus virsante-
quam fcholas ingrederemur. At ille perpetuo
poft meridiem errorem horologii fui, vel fuam
potius incuriam ifta hora corrigit, ponderaque
furfum
VOLUMEN PRIMUM. 219
furfum horæ tempus nobis prorogetur , cum

alioquitotas quinque hic feffitemus. P. Ubinam
igitur hanc injuftitiam deplorabimus ? apud
quein de ifta injuria querimoniam habebimus ?
Z.Cenfeo apudPræceptorem, Verum cum ipfe-
met non ignoret tempus extendi, & tam leni ani-
mo id patiatur, videtur velle nos ultra definitum
fpatium hic inter fcamilla hæfitare : quod tamen
fine magna ejus quoque moleftia fieri non po-
teft. P. Confilium dabo . Z. Da . P. Convenia-
mus præfectum horologio, eumque totius fcho-
læ verbis rogemus , & honorarium polliceamur,
nenos cruciet amplius : quin pofthac non folum
non productiores, fed anguftiores etiam horas
reddat , quippe cum hic fedemus tamdiu , &
immerito, tempus quod domi ad ftudia, ad coe-
nam lufumque relinquitur, neceffe eft fieri con-
tractius. Z. Noftra atas, pro dolor, valde ex-
pofita eft injuriis : pueri enim contemnimur fa
cile, quia pueri fumus .
ANNOTATIONE Sa
Is qui horologium )De inventione borologii apud

Romanos, vide quidfcripferitPlinius 1.7.c.60 .
Inter fcamilla ) Diminutum eft a fcamno , ut a
mamma diminuiturmamilla. Priſcianus 1.3. Vi-
truvius genere virili dixit,perſcamellos impares.
Turneb. lib. 51.c.2. Honorarium polliceamur
Quodpermultiparum latine fcientes, & egregi
germanizantes : ein Trindgeld, folent dicere, b
bale, & dare alicui bonum bibale : nos banc ipfis
elegantiam relinquamus ,dicamusque bonorarium .
0 4 Hong-
Honoris enim caufa datur ea pecunia, etiamfi a

quibusdam ad pocula conferatur..
QUINTUM.
Pecunia utiliter collocata.
WOLFGANGUS. SEBALDUS.
Wolfgangus. In amoribus es parentibus

tuis , Sebalde , & oculiffimus filius . S.
Quo figno , quove indicio iftuc ? W. Ifto re-
centiffimo tuo , & tam fplendido amicu : quan-
quam alioqui me non latet , quam te in finu &
complexu femper habeant. S. Usque adeone
te in admirationem traducit ifte ornatus meus ?
W. Sane quidem : poteft hoc domus veftra :
divitiis affluit. Hem zonulam pulcherrimam
ex holoferico , bullis nitentem argenteis, e qua
ut bella belle dependet crumena ? fi quid pe-
cuniarum cuftodit , optein illam mihi : fi non ,
haud cupiam. S. Eft intus pecunia , & tanta ,
quantam tu vix credas. W. Quanta ergo ?
S. Coronati duo . W. Supra fidem eft. S. At
ego faxo, ut aliter prædices, nam res ipfa dicet :
tibi. En . W. Quis dedit ? S. D. Nicolaus mo-
re patrlo in meam patellam cum cingulo , &
pufillo iftoc marſupio impofuit. W. Ita in me
liberalis haud fuit. Quid acturus ? in quo.
confumpturus tam grandem pecuniam ? S..
Empturus quod animo meo collibuerit . W..
Quid collibebit ? S. Quid erit meo judicio vi-
fendum
217 VOLUMEN PRIMUM. 217
fendum. W. Quid autem illud ? S. Quid

tibi arrideret inprimis ? W. Plumulas elegan-
tiufculas emerem primo loco, quas pileolo af
fuerem : deinde pugiunculum : deinde enficu-
lum, atque etiam fpeculum. S. Quas tu mihi
ineptias ? mercabor libellos inauratos , & ftre
nam præterea infignem, quam anno hoc unde->
nonagefimo ineunte, Præceptori offeram. Ni-
hil poffum parere melius, nec quod prudentes
magis approbent.
ANNOTATIONES,
In amoribus ) Qua ex re magnam voluptatem

In
ac delectationem percipimus, eam & amorem
& amores Latini appellant : etiam plurali nu-
mero , inquam, in boneftis rebus utuntur, quod
rudiores nefciunt : & eadem notione delicias
vacant. Cicer. i. de Divinat. Quid amores &
delicia tua Rofcius ? In epift. adfamil. in amo-
ribus mibi eſt • Et , Delicia vero tuæ Æfopus ,
ad Attic. lib. 2. epift. 19. Pompejus noftri amo-
res, quod mibi fummo dolori eft : ipfe fe afflixit,
& lib. 6. Dionyfius ( Ciceronum puerorum
magier mibi quidem in amoribus eft."
Oculiffimus ) Senfum oculorum , fupra omnes
diligimus : furdus certe quam cæcus effe mallet
unusquisque noftrum. Itaque Plaut. Curcul. Ho-
minem oculiffimum dixit , pro æque cbaro , ut
•
funt oculi, feu pro chariffimo. Ibidem oculiffi
mum oftium hyperbole quadam. Catull. Ni te
plus oculis meis amarem. Idem.
ཊྛཱ
05 Eri-
Eripere ei noli multo quod cbarius illi

Eft oculis ,feu quid charius eft oculis.
Ornatus meus) Cultum corporis, ipfumque ve-
ftitum bac voce frequenter auctores indicant :
Cicer. 1. Offic. Statuas videmus, ornatufere mi-
litari. Plaut. Amphit. Nunc ne bune ornatum
vos meum admiremini. Strenam præterea in-
fignem) Strenarum origo , quibus felicem omi-
namur annum, ipfius aufpicio & initio, a Tacito
Rege manaffe dicitur, qui primum Romuli boftis,
deinde Collega in regno Romano fuit. Vide
Turneb. L. 10. c. 16.1
'SEXTUM. t
Virtus in teneris. ¿ way .
PARENS. LUDIMAGISTER.
Parens. Operæ pretium facturum me credidi,
fi aliquando interrogarem te , uti fe darent.
initia , quantumque proficeret meus Lauren-
tiolus. L. Eft , cur Deo gratias agas : miran-
dum in modum procedit in literis. P. Jam huc
acceffum, & hoc abs te auditum gaudeo , tibi-
que fecundum Deum ago gratias fingulares
propter tuam diligentiam. L. Similes illius
utinana effent omnes. Verum alios plerosque
minis, & ictibus ægre promoveo ad difcendum
quomodocunque : ifte tantum laudibus alitur,
nihilque pejus timet , quam dedecus. Quod
fi quando in concertationibus frangitur ( quod
perquam raro contingit) plorat tanquam fi pa-
rentem
VOLUMEN PRIMUM. 219
rentem amififfet . Excellenti inprimis eft me-

moria : nam cum facile percipit, quæ audit &
legit , tum fideliter continet. Quid multis ?
ducit claffem fuam : & cum tempus aderit in
feholam fuperiorem afcendendi , aut primus ,
aut a primo proximus eft afcenfurus. P. De
moribus quid fperem ? L. Non minora. Pius
+
omnino puerulus eft : Catechismum memoria
tenet ut nomen fuum : Rofarium fecum affi-
due , & in finu femper libellum precationum
geftat : cum in templum venimus , quietiffimus'
eft , Deumque precibus colit quam religiofiffi-
me: quin & in ludo nemo ipfo tranquillior ,"
nemo ad parendum promptior. Aureum ge-
nuifti filium. Precare numen cœlefte : uti fo-
fpitem annos juveniles conficere patiatur :
magnam utique & claram Reipublicæ lampa-
dem accenderis. P. Vix fum apud me præ
gaudio. Infifte mihi puerum erudire, ficut fa-
3 cis: & fcito te ob hoc, ut fratrem fore mihi in
medullis . Malo enim prorfus carere liberis ,
3 quam eos non habere quam præftantiffimos :
quales tua fideli opera me vifurum fpero. L.
Deus votis tuis optatisque quam cumulatiffime
refpondeat.
ANNOTA T 10 NË S.
Reprehendit Plutarchus parentes, qui poftquam

filios fuos pedagogis, magiftrisque commen-
darunt , ipfi quid difcatur, neque infpiciunt un-
quam, neque audire curant , non enim oportebat
in mercenarit voluntate fpem omnem collocare,
qui
qui & ipfe majoribus diligentiam pueris infti-

tuendis erat impenfurus , fi identidem fui fibi
muneris rationem reddendam forefentiret. Af-
fert deinde illud equifonis: nihil effe quod perin-
de faginaret equum , atque oculus Regis. De li-
heris educand. Cum facile percipit) Quintil..
Lib. 1. cap. 3. Ingenii fignum in parvis præci-
puum memoria eft. Ejus duplex virtus : facile
percipere, & fideliter continere. Ducit claf
fem) Quintiliani eft. Idem prorfus quod , fui
ordinis primus eft : nam claffembicpro una qua-
dam puerorum fedentiumferie ufurpavit. Si-
mile, ducitfamiliam , quod in Dialogum fecun-
dum explicavimus. Plorat tanquam fi ) Mibi
ille detur puer , quam laus excitet , quem gloria
juvet, qui victus fleat. Hic erit alendus ambitu,
bunc mordebit objurgatio, bunc bonor excitabit,
in hoc defidiam nunquam verebor : Quintilian.
lib.i. cap. 3. Carere liberis) Liberos voce mul-
titudinis pro unico filio filiave dixiffe antiquos
oratores, biftor.poetas, confirmat Gellius lib. 2.
cap. 13. Cicero quidem 1. Philip. Pax denique
per eum ( Antonium ) & per liberos ejus cum
præftantiffimis civibus confirmata eft. Habebat
Antonius duos filios , ex Q. Fabii , cognomento
Bambalionis , libertini bominis filiafufceptos.
Sed de uno bicfermo eft , quem orat. 2. Puerum
nobilem , Bambalionis nepotem nominat. Ipfe-
met Cicer. infra declarat aperte, fe de uno dun
taxat locutum. Reipublicæ tuas parvusfilius in
Capitolium a te miffus , pacis obfes fuit. Pro
lege Manil, cum de filio M. Antonii , quifuit
avus
VOLUMEN PRIMUM. 220
avus bujus Antonii , loqueretur , etiam liberos

dixit, ut Terent. Hecyra. Qui illum decreverunt
dignum,fuos cui liberos committerent, cum loz
quatur de unicafilia. Et Heaut. Chremes Mene-
demo, cui unicus filius Clinia. Ingenio te effe in
liberos leni puto. Et Virg. 1o. Eneid. fimiliter
ufus eft voce, natis , pro uno tantum. Argenti
atque auri memoras quæ multa talenta, Guatis
parce tuis. Vide Servium. Apud Jureconf. Li-
berorum appellatione nepotes , pronepotes, abne-
potes , trinepotes quoque continentur. Crinit.
1.25.c.8.
1
SEPTIMUM.
Præceptor bonefta imperat.

Difcipulus. Summopere, majoremque in mo

dum oro , uti hanc provinciam reos defe-
rendi abfentes , & alioqui tum in fchola , tum
extra fcholam turbulentos , alteri velis impo-
nere, qui eam explicet melius ac libentius. M.
Quid te movet , Paule mi , ut hoc tam flebili
voce a me depofcas ? D. Plena eft dedecoris.
M. Ne fic erumpas. Egone, aut ullus, cui cum
virtute eft commercium, te facere jufferit,quod
fit plenum dedecoris ? D. Non quidem re , fed
opinione. M. Quorum tandem opinione ? D.
Condifcipulorum meorum. M. Tui condifci
puli nondum fapiunt : fugit eos , ubi laus , ubi
turpitudo fita fit. Quid igitur de hoc munere
loquun
loquuntur & fentiunt ? D. Dicere nihil quid-

quam verentur, iftos Corycæos numerandos in
proditoribus : non aquam aquæ fimiliorem effe.
M. Nomina mihi de ifta puerorum nequam col-
luvie aliquot. D. Non recordor figillatim.
M. Unum faltem. D. Toties hoc audivi de mul-
tis. M. E fchola non exibis, nifi unum mihi no
minaveris, e quo cæteros extorqueam. D. Ma-
gis me odiofum , & invifum reddam. M. Sic
agam, ut quidpiam fuper hoc abs te ad me per-
latum non intelligant. Tantifper fac fedulo
quod tibi imperavi. Tu affiduus in Gymnafio,
tu difcendi ftudiofus, tu probus es adolefcens,
& animo meo charus egregie : ideo te ante alios
delegi, cui hoc mandarem. Agitavi hanc rem
in corde meo , & nollem hærere in te pecca-
tum : hærebit, fi auctoritati meæ non parueris.
D. Quando conftanter id mihi præcipis , ora-
tione & auctoritate tua victus ; petitione defi-
ftam. Te rogo tamen , ut honori & rationibus
meis confulas. M. Solicitudinem iftam abs te
remove.
ANNOTATIONE S.
Iftos Corycæos ) Qui funt Corycæi, & unde boc

illis nomen, docebit copiofe Paramimograpbus,
proverb. Corycaus aufcultavit : nefruftra pagi
nas impleamus. Quod autem plerique eosdem ap-
pellant fyndicos,parum proprie loquuntur. Sunt
enim Syndici advocati , qui ut patroni ad com-
munem caufam defendendam mittuntur, & ouv-
Frei verbum idem qud cunyogeiv acfi fyndicari
verbum
VOLUMEN PRIMUM. 223
verbum fingas , pro defendere , & patrocinium

præftare. Sunt etiamfyndici civitatum, & ad-
vocati, & defenfores juris publici : quafi in cau-
fam publicam communiter incumbentes. Budæus
in Pande&.
OCTAVUM.
Pueri multandi verberibus.
PATER indulgentior. MAGISTERſeverior.

Pater. Queritur Auguftinulus meus , fe in lu-
do fæpillime abs te vapulare : quem quidem
non mihi narrare fomnia, e fletu rubentes oculi
teftantur. M. Si filius tuus jufte vapulat , noli
quærere , rarone an fæpe. P. Atqui nec jufte
videtur cædi, nec moderate : fed inique & in-
humaniter, fi tam frequenter. Nam cui toties
imponendæ funt plaga , ei pofteriores femper
graviores imponuntur ; quæ autem flagitia tam
crebra filius ifte meus , probus utique & dili
gens puer admittere poffit, non intelligo. M.
Amor cæcus eft, is facit, ut puerum meliorem,
& in difcendo alacriorem exiftimes, quam ego
experior quotidie." Ingenium fane non deeft
illi, voluntas deeft. Quod ad verberum atro-
citatem attinet , hoc tantum refpondebo tibi ,
me adhuc intra limitem fæviiffe : petoque a
prudentia tua , ut mihi potius fidem habeas
quam pueris , qui leviffima de caufa mentiun
turfacillime, & cum virgas ac verbera impenfe
oderint, nunquam juſta animadverfione puni
19s
tos fe confiteri folent. P. Quæfo , Magifter ,

fine me paucis oppugnare hunc morem veftrum
cædendi pueros , & fi poffim , fceptrum iftuc
tuum, virgam, inquam, extorquere tibi de ma-
nibus. M. Patiar equidem te differere adver-
fum nos , quæ libet : fi tu etiam pati vis , me
confuetudinem noftram tam antiquam , ufita-
tam , & neceffariam defendere , quæque mihi
in mentem venerint , contra refpondere . P.
Optimum & æquiffimum eft audire viciffim ,
quem accufes. M. Clavam Herculi hodie nun-
quam extorferis , futurumque eft , ut tu magis
pofthac flagellum ad mulțandos liberos in ma-
nus fumas , quam mihi , ut id abjiciam perfua-
dere ultra contendas . P. Tu fortaffe loquen-
tia tua confidis , qua me fupplantes : ego veri-
tate fola nitor, illam mihi comitem , & adjutri-
cem adverfus te duco. M. Aufculto , dic vi-
rorum optime. P. Pulfare pueros , five id a
Magiftro, five a pædagogo, five a parente fiat,
deforme eft : quoniam mancipia & beftiæ, quæ
aliter ad officium faciendum adduci non pof
funt , non ingenui , & filii , teneræque ætatis
alumni , & difcipuli verberibus funt urgendi.
Animuin liberalem plage fervilem fractumque
efficiunt, qui dum omnia timet, nihil audet exi-
mium , fequiturque defidia & inertia , quibus
corpus quoque languefcit, atque conficitur. Si-
militer pueris immoderata feveritas , ut novel-
lis ftirpibus nimia ficcitas nocet. In equulos ,
& vitulos calcaribus , ftimulis , verberibus non
utimur: cur in pueros utimur ? quin & adulti
boves,
VOLUMEN PRIMUM. 225
boves, fi acrius ftimulis fubigantur , juga per

fæpe detrectant, & frænorum jam patientes
équi, fi crebrius verberentur , percontumaces,
pavidique, blanda autem manu attrectati , ge-.
nerofi & audaces redduntur. Inter canes item.
ii nobiliores, quos blanditiis, & licentia quadam
excurrendi potius , quam minis & verberibus
venatores educarunt. Simile quiddam in ho-
minibus accidere credendum eft. Contra vero
in afinos , quoniam abjectiffimæ naturæ piger-
rimæque animantes funt, fi ex iis utilitatem ca-
pere ftudemus, fuftes & flagella folemus expe-
dire. Sic prorfus agreftibus & virilibus ingeniis ,
faciendum, quorum vitia non ut frondes tenere
ftringendæ , fed ut fpinæ & rubi penitus fucci-
denda funt. Quid , quod multa vapulantibus ,
dictu deformia, ac maximæ verecundiæ futura
vel dolore, vel metu folent accidere ? Hæc por-
ro non ideo dixerim, quod exiftimem , folutam
ac liberam pueritiæ ad omnia voluntatem effe
oportere, neque ullam ipfi pœnam irrogandam,
quam ad delicta nimio plus propenfam , & lu-
bricam effe non me fugit : fed ut mitis quædam ,
& moderata pœna , cum judicio prudentiaque,
tanquam lene medicamentum ad ipfius curanda
vulnera morbosque fanandos adhibeatur , quo
fet , ut longe melius , longeque facilius a fuis
vitiis ad ftudium amoremque virtutis traduca-
tur , neque Magiftros odio profequatur ut car-
nifices: fed amet ut parentes. Poffit igitur non.
ftultus Ludimagifter, fi quid bene fecerint pueri,
aliquando commendare : fi quid erraverint, dif-
Vol. I. P fimu
fimulare : nonnunquam blande emendare , &

cum laudationibus caftigationes permifcere ,
munufculis etiam, & cruftulis interdum eos ad
diligentiam allicere : celebrare eos, qui probi-
tate & fcientia claruerunt ; deteftari autem ,
qui veluti muta pecora vitam filentio tranfie-
runt. Condifcipulos item peccantes coram ipfis
reprehendere, & recte facientes prædicare, mi-
rum in modum proderit. His ego, fimilibusque
modis plus profectum iri apud adolefcentulos'
putarem , quam atrocibus minis , affiduisque
verberibus. Non nefcis , quid Terentius tuus
quodam loco fentiat. Pudore & liberalitate ,
inquit, fatius effe credo retinere liberos, quam
metu. Nec Plutarchi auctoritatem contemnis ,
cujus verba memini e libello de inftituendis li-
beris. Non verberibus, aut contumeliofa tra-
tatione, fed verbis & adhortationibus ad libe-
ralia ftudia pueri adducendi funt. Torpent
enim , & abhorrent a laboribus , partim ob do-
lores plagarum, partim ob contumelias. Apud
ingenuos laudationes vituperationesque plus
valent: illæ ad pulchra incitantes , hæ a turpi-
bus arcentes . M. Plurane tenes memoria ? ` P.
Etiam , hæc enim fequuntur ibidem . Alternis
porro increpationes , & collaudationes funt ad-
hibendæ , ut & cum exulant animi , reprehen-
fionibus etiam ad pudorem redigantur, & cum
dejecti funt , rurfus laudibus erigantur. Imi-
tandæque in hoc genere nutrices, quæ infantes
cum ad fletum provocarunt , rurfum ut confo-
lentur, mammam præbeat. M. Miror te patrem
non
VOLUMEN PRIMUM. 227
non paterne, fed materne filii caufam agere, &

effe animo tam indulgenti in puerum : nec illud
etiam ex eodem auctore adducere voluiffe ,
quod iis, quæ recitaſti, proximum eft. Vidiffe
fe ait , parentes , quibus nimius amor, in caufa
fuerit, ne vere amarent. Sententiæ tuæ in fpe-
ciem gravi & prudenti communis omnium gen-
tium confuetudo reclamat , & fapientes hunc
modum cædendi pueros plane fuadent , & fa-
crofanctæ literæ , quarum apud me non paulo
major , quam omnium Poetarum , Oratorum ,
Philofophorum eft ad perfuadendum vis atque
auctoritas, non uno loco virgarum flagellorum-
• que meminerunt. Qui diligit filiumfuum, affi-
duat illi flagella , ut latetur in noviffimo fuo.
Curva cervicem ejus in juventute , & tunde la-
tera illius , dum infans eft , ne forte induret, &
non credat tibi , & erit tibi dolor animæ. Qui
parcit virga, odit filium. Stultitia colligata eft
in corde pueri , & virga diſciplinæ eradicabit
eam. Nolifubtrabere apuero difciplinam, fienim
percufferis eum virga, non morietur. P. Obruis
me teftimoniis. M. Quid fi nullum omitterem?
magis id diceres. Itaque D. Auguftinus in libris
Confeffionum,quod focordior effet in difcendo,
fe vapulaviffe, idque fibi profuiffe narrat. Apud
Lacedemonas vituperationem fubibat pater, fi
filium a Magiftro percuffum & conquerentem
non iterum percuffiffet. Quid fi hoc fæculo va-
leret, melius forfitan ageretur cum Republica :
tam perditam, ac rebellem juventutem non ha
beremus : nec tot facinorofi atque peftiferi ci-
P 2 ves
ves exifterent. Perfuadere fibi omnino & pa-

remtes , & præceptores debent , nifi principiis
anteverterint , puerosque flexerint , dum flecti
poffunt, fore , ut aliquando ex iis dolorem in-
gentem capiant, a quibus gaudium voluptatem-
que exfpectabant : & id eft, quod fanctæ Scrip-
turæ oracula vaticinantur. Cæterum ifta ver-
beratione utendum eft moderate , nec quavis
etiam leviffima de caufa, nifi fi frequenter com-
mittant, quamvis in re levi : vitiofa enim con-
fuetudo contrahitur, & a parvis delictis non pu-
nitis ad majora fit progreffio. Submovendi meo
quoque judicio a ſcholis, qui verberando volup-
tatem fentiunt , omnemque culpam capitalem
faciunt : nec magis parcendum pueris,quam ca-
nibus exiftimant. Cavendum etiam , ne irati
quenquam plagis multemus : ira quippe medio.
critatem fervare non poteft : & ne caput, cæte-
rasque principes , ac vitales humani corporis
partes lædamus, unde valetudini incommodum
generetur. Si quis erit tam liberali ingenio, ut
literas & virtutem ultro diliget , verecundus ,
majoribus obediens, labores non recufans, ali-
quando tamen peccans (quis enim vel fapientif
fimus nunquam ulla in re offendit? ) hic blande,
& dulci quodam modo corrigendus erit, ne ad
iracundiam provocetur, & pufillo animo fiat. Si
qui vel reprehenfionibus , vel verberationibus,
magis tanquam faxa indurefcant, iis pulfandis
fuperfedendum eft. Quamobrem non eft inter-
dicendum Magiftris hoc poenæ fumenda genus :
fed fi per femetipfos non vident, admonendi
funt,
VOLUMEN PRIMUM. 229
funt, ut modum fervent, fciantque & quibus, &

quando, & quantum poenarum infligendum . P.
Obftruxifti mihi os : ferva inftitutum tuum. Si
in pofterum puer meus de te queftus fuerit ,
Lacedæmonius illi fiam : iterum verberabo , ut
conqueri definat : & cum me approbare fciat,
quidquid tu feceris, fi effugere verbera concu-
pifcat , cupidius ad ftudia fua incumbat. M..
Tali patre nihil laudabilius .
ANNOTATIONE S.
uæ autem flagitia ) Flagitium , peccatum eft

Qua
ab aliqua animi mollitia, aut ignaviaprofe-
&um, quod dedecus, & turpitudinem affert : Ice-
lus autem vel cum aliqua crudelitate & cæde, vel
cum impietate conjunétum eft. Itaque libidines
flagitiofas dicimus : & flagitiofam vitam : &
militemflagitium admififfe,qui locumnon tenuit,
quihoftem extimuit, quifugit, & c. Non effe car
dendos pueros , vult Quintilian . extremo cap. 3.
lib. 1. cujus vatiuncula baud magnumpondus ka-
bent. Cur autem ibipotiffimum receptumfit vir-
gis afficerepueros , ubi officiuntur , in eafcilicet
parte corporis, vide Rhodig. lib.4.cap. 8. Scep-
trum iftuc tuum) Martialis ad Magiftrum ludi
epigramma boc eft , lib. io.
Ludimagifter parce fimplici turbæ:
Sic te frequentes audiant capillati ,
Et delicate diligat chorus mufe :
Nec calculator, nec notarius velox
Majore quisquam circulo coronetur.
Alba leone flammeo calent luces
P 3 Toftam-
Toftamque fervens Julius coquit meem ,

Scuticaque loris borridis Scythe pellis,
Qua vapulavit Marfyas Celenaus ,
Ferulaque triftes fceptrapædagogorum
Ceffent, & Idus dormiant in Octouris:
Eftate pueri fi valent, fatis difcunt.
In equulos & vitulos ) Nunquidnam æquum eft,
gravius bomini & durius imperari , quam im-
peratur animalibus mutis ? Atqui equum non cre-
bris verberibus exterret domandi peritus magi-
fter:fit enim formidolofus & contumax, nifi eum
tactu blandiente permulferis. Idemfacit vena-
tor, qui inftituit catalos veftigia fequi , quique
jam exercitatis utitur adexcitandas velperſe-
quendasferas. Nec crebro illis minatur ; con-
tunditur enim animus , & quidquid eft indolis
comminuitur trepidatione degeneri : nec licen-
tiam errandi vagandiquepaffim concedit. Sene-
ca de Clement. lib. 1. cap. 16.
NONUM.
Litera Belleropbontis.
Magifter. Tantum non alternis diebus nus-

quam in fchola cerneris : cum deinde
caufam, volo nofcere , nunquam te deficit ali-
qua hujus tam frequentis abfentiæ purgatio :
aut enim paternum , aut maternum imperium
aliquo te negotio irretitum tenuit. Miror fi ita
res habet, D. Non fecus profecto : & ut minus
dubites
VOLUMEN PRIMUM . 231
dubites in pofterum, ecce fchedam patris ipfius

manu, ejusque figno obfignatam, qua mihi ca-
vet. M. Legamus hanc fchedam. O rem nec
opinatam. Volebam tacitus, quod hic exara-
tum reperio , legere , verum rectius fecero , fi
clare, toto audiente coetu legero. Spe ifta lap-
•
fus es. Infelices , & in caput atque perniciem
tuam fcriptas attulifti literas. Attendite, ut fi
" quis hujus pueri virtutem factaque imitamini,
ejusdem exitum & exitium perhorrefcatis.

SIMEON RHODOPHILUS CASSANDRO
LUDIMODERATORI
S. D.
alias a con
Filium meum non nego alias a me,
juge mea negotiis occupari neceffariis, quando
famulos, & ancillas nonfemper ad manum babe-
mus. Cæterumille, quo temporefcholæ habentur,
nimis fæpe in ædibus vifitur : aut , quod narra
tum eft mihi, inplatearum angulis cum æquali-
bus certat globulis, ac hucibus. Cum percunctor,
quare in ludo non fit, refpondet, aut non doceri,
aut abs tefibi datam domi manendi poteftatem,
Ego te vel infunctione tua adeofegnem , ut tam
frequenter non doceas, velpueri tamfecurum, ut
finejufta eum ratione abeffe finas , credere nequeo.
Itaque tametfi ipfe boc epiftolium a me flagita-
vit, quofe tueretur, tu nibilominus pro officio tuo
in eum quamfeverifime animadverte : id erit
mibi vebementer gratum , Bene vale.
Hem Carole, quid ais ? pallor omnia membra
tenet, obmutuit, contremuit. Teneo caffibus
P 4 1 meis
meis implicitam & impeditam vulpeculam.

Nuda pellem , ut debitam artibus tuis merce-
dulam capias. En, ut me ductavit dolis . Qui
mendacio confidit , in eaducum parietem in-
clinat.
ANNOTATIONE S.
Litera Bellerophontis ) Cum quispiam literas

解 affert commendatitias, ut ipfe quidem putat,
re autem vera accufatorias, aut cum aliquis nun-
tiat, fecitve quo fe prodit, fibique nocet. Quales
ad Fobaten Lycia regem attulit Bellerophon, &
in facra biftoria etiam Urias Hettæus ad Joa-
bum, vide Homerum Iliad. 6. Lambin. in Oden.6.
lib.3 . & adagium. Plaut. Bacbid.
Nullus bomo dicit, bæ tabellæ te arguunt,
Quas tu attulifti, bæ te vinciri jubent : aba,
Bellerophontem jam tuus mefecit filius ,
Egomet tabellas retuli , ut vincirer.
Hiftoriam perjucundam de puero commemorat
Jovianus Pontanus, qui artificio quodam conci-
liato pallore & languore adduxit eo patrem, ut
ipfum in ludum ire vetaret. De fermone lib. 2.
pag. 207. edition. Aldin.
PROGYMNASMA SEXAGESIMUM.
Mina.
PRÆCEPTOR. PUER præfracte indiligens,

& hebetior.
Præceptor. Afinum citius faltationem Pyrr-

hicam docuiffem , quam ftipitem iftum li-
teras.
VOLUMEN PRIMUM. 235
teras. Age puer, cape quod capiendum eft :

plus æquo tentafti patientiam meam. Rogavi,
juffi, objurgavi, verberavi : tu manes idem, id
eft, ignorans, & a literis, ut videris, abhorrens.
Si perftas in ifta mente , patrem monebo : ut
te ad molitorem , carbonarium, aut carnificem
adducat , unius horum futurum difcipulum.
Pu. Ut incumbam in eas toto pectore , nihil
retineo literarum. P. Ipfa infcitia tua recla-
mat affirmationi tuæ. Qui enim poffit fieri ,
ut tanta longinquitate temporis , fi conatus
fuiffes, nihil profeciffes ? Pu. Nefcio, qui fiat,
fieri tamen planum eft : nec fufficiens otium
domi relinquitur. P. Nunc primum ifta excu-
fatione uteris ? apparet conficta. Pu. Ufus ef
fem pridem, nifi intellexiffem nihil apud te va-
lituram, P. Veritas apud me valuit & valebit
femper. Conveniam parentes tuos , cogno-
fcam ipforum mentem. Si ab illis tibi nihil
erit impedimenti, tu aut Grammaticam difces,
aut opificium fordidum. Pu . Non commora
bor diutius in patria. P. Quando difcedes ?
Pu. Secundum Pafcha. P. Tum ego non la-
borabo amplius tua caufa : reftat enim unus
tantum menfis ad Pafcha, beafti me hoc dicto .
Quo difcedes ? Pu. In militiam, ut reor : com-
mendavit enim me pater cuidam vexillifero .
P. Sane gladius , aut ænea fiftula tuis digitis
aptior eft , quam calamus,
ANNO-
ANNOTAT 10 NE S.
Saltationem Pyrrhicam ) De bac faltatione,

fimilibusque exercitationibus corporum, le-
ge eruditiffimos libros Hieronymi Mercurialis
de arte Gymnafiaftica. Præterea Leonicum va-
ria bift. lib. 1. cap. 87. Germanum buic eft il-
lud Plaut. in Perfa . Canis fi in ludum iret ,
poffetjam fieri , ut probe literas fciret. Ænea
Fiftula) Quidamfclopos vocant, & militesfclo-
petarios. Globulos autem qui inde emittuntur,
glandes & pilas plumbeas. De inventa bombar-
da, Magius lib. 1. cap. 1. Brodæus lib. 1. c. 26.
PROGYMNASMA SEXAGESIMUM
PRIMUM.
Recitatio.
Magifter. Heus Andrea , comprehendiſtin'

memoria, quam heſterno vefpere expla-
navi epiſtolam ? D. Vero , comprehendi.
M. Quod felix fit , claude librum , & recita
diftincte , clara voce, D. Tullius Terentia
fuæ & pater Tulliolæ duabus animis fuis : &
Cicero matri optimæ , ac fuaviffima forori S.
P.D. Si vos valetis , nos valemus. Veftrum
jam confilium eft , non folum meum, quid fit
vobis faciendum. M. Altiore voce, ut omnes
exaudiant. Date vacuas aures pueri. D. Si
ille Romam modefte venturus eft, recte in præ-
·
fentia demi effe poteftis , &c. M. Andrea ,
Andrea, næ tu male hanc tam bellam epifto-
lam
VOLUMEN PRIMUM. 231
lam memoria fepfifti , atque cuftodifti. D,

Revera domi tenebam perfectiffime. M. Oh,
tibi ego ut credam ? Identidem infpiciebas li
brum, & verba furabaris, Antiquum obtine-
bas. D. Bis tantummodo, fummum ter. M.
Et mentiri non vereris ? quoties clamavi, clau-
de , claude ? Quam fæpe infuper ordinem
verborum commutabas, priora pofterius, po-
fteriora prius pronuntiando ? & aliquando tua
pro Ciceronis , fcortea pro aureis videlicet
fubftituebas. Frequenter præterea voces jam
dictas repetebas , & denuo quafi deglutiebas :
ut interim poffes , aut ipfe librum aperire ali
quantum , aut vicinorum aliquis fuggerendo
hærentem te in falebris expediret : quod &
nunc , & alias follicite præftitit Bernardulus.
Abs te ne mihi hanc afferri fallaciam ? novi
ego artes puerorum ad unguem omnes. Se-
nex fum , & feni verba dare difficile eft. D.
Fuit nimium longa epiftola , nequivi totam
epiftolam edifcere. M. Ecce, jamjam aſſeve-
rabas , domi te perfecte memoriter eam com
plexum. Itane tandem ? tu ex uno ore cali-
dum & frigidum ? & aliud ftans , aliud fedens ?
Cur non ingenue faffus es te nefcire ? D.
Virga me terruerunt. M. Infelix puer, hoc
magis pro commentita noxia te caftigabo virga-
rum verberibus , quia ludificafti me, & ad fo-
cordiæ vitium vanitatis culpam addidifti. D.
Volebam mihi confulere, M. Non confulit
fed nocet fibi, qui fic recitat. D. Ego alio in-
tellectu hoc verbi dixeram : pœnam paratam
effu
effugere ftudui. M. Ne tuum exemplum , &

impunitas corrumpat cæteros': hodie cædaris
neceffe 1 eft , puerorum verberabiliffime . D.
Eheu , mi Præceptor , modo tantum parce.
M. Idem rogafti antehac , & peperci : nunc
luendum eft commiffum. D. Per tuum te
caput, perque tuam fenectutem, perque vitam
tuam, obfecro. M. Si per omnia divina & hu-
mana obtefteris, nihilo plus affequare , quam fi
ab afino lanam petas, aut concioneris mortuo.
F ANNOTATIONE S.
Verberabiliffime ) Quis , obfecro , tam inco-

gitans , atque in judicando præceps ac te-
merarius erit, qui cum & boc, & alia quæ-
dam non diffimilia , ex Plauto , aut alio quo-
piam bono auctore deprompta in hisce meis Vo-
luminibus legerit , non magis joci , aut fignifi-
cationis & empbafis caufa , quam ferio ita mé
loqui exiftimet ? Ob quas easdem rationes mul
ta ille idem , quem fupra nomindvi Comicus .
Hoc te , mi Lector , monitum etiam atque et-
tam volui.
SECUNDUM.
Repetitio.
PUBLIUS. GAUDENTIUS.
Publius . Conferamus inter nos audita, Gau-

denti , antequam Magifter huc aditum
ferat. G. Non aufim . P. Quæ huic eft of
fufa
VOLUMEN PRIMUM. 237
fufa religio ? qua de caufa non audes , quod

ipfe Præceptor, fi refcifcat nos agere , tan-
tum abeft, ut ulla caftigatione afficiat, lauda-
tione etiam profequetur? G. Quia fit cum
periculo. P. Quo periculo ? G. Animad-
verfores ifti me hoc alias cum alio facientem
in gregem fabulantium per fummum nefas
aliquoties conjecerunt , ut ægre poftea ,
multa nimirum , diligentique purgatione
ufus , conftitutum garrulis fupplicium evi-
taverim . P. Vix adjungere dictis tuis fi-
dem queo. G. Putas me fomnia narrare ti-
bi ? ecquando me cujuspiam rei tibi falfilo-
quum reperifti ? P. Nunquam. Sed cur ego
non memini iftuc accidere ? G. Non femper
es præfens in ludo : & te abfente poteft acci-
dere , quod poftmodum vel non credas , vel
etiam mireris accidiffe. P. Onus fortaffe de-
clinas , & aliud in pectore , aliud in lingua
promptum habes. G. Aliter eft , tutiora eli-
go. P. Quam tu vereris culpam , ego præ-
ftabo. Confueftine folus tecum domi repete-
re explicationes Magiftri ? G. Ut fi conceptis
verbis id me facturum juraffem. P. Non mirabor
amplius,te nunquam non paratum inveniri, cum
juberis auctorem exponere. G. Parum conduci-
bile eft audiffe, Publi, nifi recolas quæ audieris :
nec proxima tantum, verum longinqua etiam ,
quæq; ante hebdomadem, ante menfem explica-
ta fuerunt, repetendo iteranda funt, quoniam
Themiftoclis aut Carneadis memoria non ante-
cellimus, facileque auditorum oblivifcimur. P..
Poffes-
Poffefne, non quidem in dies fingulos (nam id

neutri foret commodum) at feftis , ac vacatio-
num diebus, cum fcilicet otium eft a ſcholis, pau-
xillum temporis mihi tribuere, meque adjuva-
re, & communicare mecum hanc meam pro-
vinciam G. Ut una repetamus, & viciflim
quæ obfcuriora funt , declaremus ? iſtuc vis ?
P. Nempe iftuc. G. Equidem poffum, & tua
caufa volo. Ventitabis igitur in ædes noftras.
P. Habes mufæum quietum, atque a ftrepitu
remotum ? G. Etiam, ubi nemo nos, ne mu-
fca quidem , neve mufculus impediat. Sed fa-
tis verborum : jaciunt rete pifcatores, fileamus.
ANNOTATIONE S.
ffufa Religio ) De confcientia fcrupulis, ut

vulgus loquitur, quopacto per vocem religio
variis modis loquendum nobis effet, oftendimus an-
notatione quadam in Dialogo 1. Volum.fecundo.
Conceptis verbis juraffem) Verbis conceptis ju-
ratur, id eft, verbis certa comprehenfis formula.
Nam concipere comprehendere eft. Hoc jusju-
randum multo religiofius erat, quam reliqua.Hu-
jus generis erat præjuratio, cumquis ante conce-
ptisverbisjurabat, poftquemalter in eadem ver-
bajurans, tantummodo dicebat, idem in me. Plu
ra Turn. l. 3.c. 16. Themistoclis memoria) The-
mistocles quidem, cum ei Simonides, aut aliquis
aliusartem memoriapolliceretur, oblivionis, in-
quit, mallem. Nam memini etiam, quænolo ; ob-
1 livifcinon poffum, quæ volo, Cic. 2. de finib. De
odem Academ. 1. 2. ibidem de memoria Horten-
i, & Luculli. PRO-
VOLUMEN PRIMUM. 239
TERTIUM.
Difputatio.
EUCHARIUS. OPTATUS.
Eucharius. Si cuipiam veftrum tantum adeft

fidentiæ, prodeat extemplo in medium, ac
certamine mecum congrediatur, & vel fummis
mecum copiis contendat. O. Quid tu garris
audacule ? E. Ad difputandum quemcunque de
condifcipulis præfentibus provoco, nemine ex-
cepto, ne teipfo quidem, etfi videris effe quan-
tivis pretii. Q. Quo fretus tam infolenter te
jactas ? E. Diligentia fola : tenes ? O. Nos igi-
tur hactenus dormivimus , & tu , fi cœlitibus
placet, didicifti omnia , cæteris nihil reliquifti.
E. Qui fe credit profeciffe , furgat , veniat, di-
gladiemur. O. Quafi tu fis præcipuus & in-
victus difputator, ita gloriaris, ventofiffime at-
que confidentiffime homuncule. E. Re cupio
refelli , non meris negationibus & maledictio-
nibus. O. Dolebis intimis fenfibus , cum tibi
victo ruborem excuffero. E. Tu opinione tua
dejectus, & a me pudore affectus recedes. O.
Quo de vis difputemus ? E. Hoc tui eft arbi-
tratus. O. Paratus es in omnibus ? E. In om-
nibus. O. De nominum verborumque infile-
xionibus agamus. E. Ut voles. O. Capiamus
arbitrum : feu legamus, qui amborum errores
totidem punctis nøtet. E. Ad id jam fe Alber-
tus
tus comparat, uti vides. O. Euge Alberte, ne

fomniculofe hoc agas : nihil des gratiæ. E. Di-
mitte librum. O. Tu quoque abjice tuum. E.
Nullum habeo. O. Suggeftorem tibi nullum
effe volo. E. Multo minus ego tibi. Egredere
de loco tuo, & confide in fcamno longo, quod
affixum eft parieti. O. Tu idem facito , fed e
regione. E. Licet. O. Ne obruas me clamori-
bus, & fpatium juftum ad refpondendum con-
cedas. E. Geram me, ut par eft. O. At , fi te
vicero, haud eo contentus ero. E. Quid petes ?
O. Tuum mihi locum cedas oportebit. E. Haud .
recufem. Tuum , cum meo inferior fit , non
poftulo : aliud victoriæ præmium perfolves.
O. Quale ? E. Vel rofariolum tuum. O. Etiam-
ne oculum adjecifti ? E. Vel pulchram imagun-
çulam vel globulos aliquot de felectioribus.
Q. Iniqua conditio. E. Quapropter ? Locus
meus honoratiffimus locorum eft : ifta autem,
quæ abs te exa&turus fum , honoris & orna-
menti quid afferunt ? O. Etfi non optima ap-
paret conditio , nihilominus quia faftum hunc
tuum retundere difcupio , hui, Martem utrin-
que invadamus. Pone tuas quæftiunculas. Mox
vel ad terram ictus corrues : vel præcipitem te
fugæ mandabis. E. Res tibi erit in angufto.
ANNOTATIONE S.
Hocdialogo uti poterunt pueri tanquamproæ-

mio quodam concertationum fuarum, & bis
fefe verbis ad difputandum provocare. In ipfis
autem difputationibus , vehementer velim eos,
quos
VOLUMEN PRIMUM. 241
quosdam fordidos loquendi modos vitare : quos

cum norint ipfi Præceptores , non eft cur produ
cam. Martem utrinque invadamus) Militari-
bus metaphoris fæpe cum venuftate utimur, fæpe
etiam poetice dictum aliquod leporem babet. Ac
Martem quidem invadere nibil eft aliud, quam
fefe mutuo armis invadere , noto illo tropo quem
Grammatici Metonymiam, Cornificius Nomi-
nationem dixit lib. 4.
QUARTUM .
Concertatio fcriptionis.
GERARDUS.OCTAVIUS. LAMBERTUS.
Gerardus. Magifter die abhinc tertia mate

riam nobis communem ad fcribendum di-
tavit, cras ante meridiem oftendenda eft fcrip
&
tio. Lambertus fuam prædicatione effert ,
meam vilipendit , quam tamen nondum vidit:
ego me inferiorem illo in animum inducere
non poffum , ut exiftimem. Reftat igitur , ut
te oremus , Octavi , des judicium, nofter arbi-
ter, nofter Palæmon fis, & hanc controverfiam
ex æquo & bono difceptes. O. Nou audeo me
in iftam contentionem interponere. Non no-
ftrum inter vos tantas componere lites . L. Lu-
dens potes , fi libeat : fiquidem utroque no-
ftrum non paulo es literarior. G. Da hoc mu-
tuæ familiaritati, fine , impetremus. O. Quid
vultis faciam ? G. Aufculta dum legimus fcri-
pta , & quæ videbuntur commode dicta , ap-
Vol. I. proba,
1
proba, quæ vitiofe, improba. O. Fiat ea lege

hoc adeo , fi neque laudatus fuperbia , neque
reprehenfione perftrictus bile intumefcat. L,
Spondeo pro me. G. Et ego pro me. O. Reci-
tet ergo Gerardus principem periodum. G. Ex
tuo tam diuturnofilentio , mi Petre, non levem
trabo moleftiam, cogorque fufpicari, neforte res
aliqua mibi immutaverit, ut jam non fis, qui ad-
bucfuifti , boc eft , mei cupidiffimus. O. Legat
fuum initium Lambertus. L. ChariffimeJoan-
nes , propter tuum fatis longum filentium non
parum perturbor , & caufam babeo fufpicandi ,
quodforfitan mutaveris voluntatem erga mepri-
ftinam, nec me, ficut antea, diligas. O. Preffius
Gerardus, & aliquanto nitidius, ad cætera itote.
G. Si erro , tu , quæ proxima inciderit occafio ,
eam noli prætermittere , quin ad me fcribas , &
errorem hunc mihi eripias , fi id non feceris , ne
ægreferas , cum te in pofterum in meis inimicis
numeravero. L. Si me falfum babet ifthæc mea
fufpicio, tu, cum primum licebit, te mibi per li-
teras aperi, & banc opinionem ex animo meo
evelle. Quodfipræftare detrectaveris, ne fuccen-
feas,fi deinceps inimicorum te loco babuero. O.
Uterque haud inepte, & paulo melius Lamber-
tus. G. Simus itaque pares hactenus : cæterum
æqua manu ex hoc prælio non difcedemus. L.
Planum hoc & ad victoriam maximi id intereſt.
O. Ad reliqua procedamus. G. Pro meaparte.
L. Barbarum. Ó. Corrige. L. Quod ad me at-
tinet. O. Recte. G. Quid ad me attinet, idem
fum erga te, quem cognovifti a longo tempore.
L. Bar.
VOLUMEN PRIMUM. 243
L. Barbarum & hoc. G. Qui dicendum erat?

L. Jam pridem. G. Qui tam acutum cernis in
meis lapfibus : videbo , quos tu Ciceronianis
mos allaturus fis in medium. O. Turpe eft dos
&
tori , ajunt Lamberte : proinde te circumfpis
cias , caute rem geras. L. Haud reprehendif-
fem , nifi me iisdem locis latine locutum cefto
noffem. O. Abfolve circuitum , feu compres
henfionem iftam. G. Nec me ulla reš ab inſtitu-
ta femel, & confirmata inter nos amicitia defi-
fcere coget. O. Lege quod fequitur in tuia ,
Lamberte.. L. Quantum meamperfonam attin-
git. G. Barbarum. L. Quomodo ? an non fic
Toquimur : hoc negotium me attingit ? G. Hoc
& fimilia dicimus quidem, verum non ideo fta-
tim proba eft loquendi ratio , qua tu uteris : olet
merum rus, & eft germanismus. Cur non ad-
hibuifti illud : quod ad me attinet ? L. Crede-
bam hoc quoque Romane dictum. O. Bene
monuit Gerardus. L. Idem permaneo in tè, quem
expertus esjam pridem : nec me ab amore femel
fufcepto quidpiam aliquando abftrabebit. G. Ho ,
ho , ho , abftrahebit. L. Abftrahet , abftrahet.
Phuy, non adverteram, obftupefco , qui obrep-
ferit. O. Etiam non advertere vitia , erratum
eft quoddam fcribentium, quos convenit quam
oculatiffimos effe, & non folum fcribere, verum
etiam fcripturam relegere , bis , ter, quater ,
mendareque ftudiofiffime. L. Non tantum eft
flagitium iftuc , quantum fi ex infcitia pecces.
O. Efto. G. Legam claufulam epiftolii. O. Age.
G. Hæc breviter, multis arduisque diftri&tus ne-
Q3 gotiis
1
gotiis exaravi : cum plus otii nactusfuero , &
aliquid abs te literarum accepero, id quod vebe-
menter & cupio & fpero,longiores mittam.Vale.
L. Ifta confcripfi in magnis laboribus : quando
plus mibi vacuitatis contigerit, & tu aliquid re-
Sponderis,ficut multum defidero & fpero , proli-
xiores a me accipies. Valetudinem tuam cura di-
ligentiffime . O.Servabitis promiffa ? L. Utique.
• O.Tu igitur, Gerarde , ne tibi ut victor placeas :
tu Lamberte , ne ut victus excandefcas . Quam-
vis femel iterumque minus latine quædam infe-
ruerit Gerardus , accuratius tamen epiftolam
contexuit , & loquitur latinius quam Lamber-
1 tus . Cede tu priores, cede palmam Gerardo , &
jactura hujus gloriola noli ad defperationem
abuti, quod effet pufilli & abjecti animi , fed ad
laborem ac navitatem , quo tanto plus alias ho-
noris reportes , quando ipfum victorem tuum
fuperaveris . L. Tuis confiliis patere certum
eft. G. Io triumphe .
ANNOTATIONES.
Nofter arbiter) Capere & fumere arbitrum, di-
cunt Latini. Eft autem judex petitoris , &
ejus a quo petitur confenfu captus, non a Prætore,
aut lege datus , aut a Prætore quidem datus , fed
non nifi volentibus , Itaque honorarius appellatur ,
quia bonoris caufa totius controverfiæ arbitrium
ei a litigatoribus ultro mandatur & defertur.
SICUTNTH'S & MOTTY's a Græcis.Sic Lamb.in Ampbit.
Nofter Palamon )eclog.3 . apaftoribus certaturis
interfe cantibus , five carminibus,judex adbibe-
tur & arbiter Palamon. Fuit item boc nomine
Gram-
VOLUMEN PRIMUM. 245
Grammaticus quidam Roma Tiberio & Claudio

Impp. intolerabili arrogantia : quippe qui M.
Varronemporcum appellaret,fecumque & natas,
& interituras literas gloriaretur. Non noftrum
inter vos) Verficulus Virgil.ex eclog. 3. decujus
diſtinctione, &fenfu confulendus eft Servius! Ni-
bil tamen impedit, quin totum jungatur, & pro
recufatione quadam fpecie proverbii adbibeatur,
quemadmodum ex auctoribus complura,alia,quam
ii voluerunt, fententia. Pro mea parte) Si idbac
locutione velis, quod Germani : So vil mich bes
langt,barbareloqueris ;fin autem idquod illi: So
vil ichkan und mag. Nach meinemVermögen, tum
latine loqueris cum Cicerone. Eft enimperinde aç
fi dicas, pro mea virili, pro virili parte mea,pro
viribus meis. Cede palmam) Ex Ariftotele &
Plutarcho tradit Gellius l. 3. c. 6. fifuprapalma
lignum ingentia pondera imponas, itaque urgeas,
ut magnitudo onerisfuftineri non queat, non deor-
fum palmam cedere, nec intrafletti : fed adverfus
pondus refurgere , furfumque niti ac recurvari.
Propterea in certaminibus palmam fignum eſſe
placuit victoriæ : quoniam ingenium ejusmodi li-
gni eft, ut urgentibus opprimentibusque non cedat.
Palmariumfacinus apud Terent. Eunuch. eſtpal-
ma, boc eft , victoria dignum. Cicer. pro Roſc,
Amer. Alter plurimarum palmarum vetus ac
nobilisgladiator babetur. Io triumphe) Vox mi-
litum lauro coronatorum, & imperatorem victo-
remprofequentium in urbem. Ovid. Trift.4.el.2..
Tempora Phabaa lauro cingentur, ioque
Miles, io magna voce triumpbecanet.
Hanc
Hanc eandem vocem intellexit 1.Metamorph.illis

verbis, de lauro loquens.
Tu ducibus lætis aderis, cum læta triumphum
Voxcanet, & longas vifent Capitoliapompas.
PROGYMNASMA SEXAGESIMUM *
QUINTUM.
Examen.
ADAUCTUS, OLYMPIUS,
Adauctus. Examen, id quod nofti, propediem

inftituendum dies noctesque ante oculos
mihi obverfatur , penitusque infedit in animo .
O. Eadem res verfat, & coquit mentem meam .
Si huic tam gravi periculo ereptus effem. A.
Quod iterum iterumque ac fæpius' per annum
non idoneas ob caufas declinavi ludum, id nun-
quam æque fenfi, ut nunc fentio, quantum damni
fecerim : quocirca non mediocri in dolore fum ,
O. Me pariter abfentiæ meæ , quantumvis non
tam frequentis, pudet, pœnitet, piget. A. Ac-
cedit ad exaggerandam animi ægritudinem ,
quod divinare non poffum, quænam interroga-
turi fint illi Quæfitores . O , Si fcires ? A. Addi-
fcerem ea quam acerrime. O. Eftne aliquis ex
omnibus, cui hoc detegere foleant ? A. Nullus.
O. Moderate igitur feramus commune malum.
A. Timor item folet obftare, ne promam libere
& intrepide quæ fcio : itaque hæret mihi aqua
fæpe. Hinc pro infcitia ducitur, quæ non fuit.
"O. Ego, ne ut errans aliquantum finiftre refpon-
deam , nihil quidquam vereor , fed ne utilite-
ratus
VOLUMEN PRIMUM. 247
ratus plane iliteratiffime refpondeam , id vero

non mediocriter pertimefco. A. Qui te ad illud
tremendum, & horribile examen præparas? O.
Quidquid audivi totius anni curriculo , fæpius"
relego, ac repeto expofitiones , quantum me
adjuvat memoria : in Cicerone , Grammaticis,
-Chriftiana Catechefi. Ubi quid non intelligo,
de condifcipulis doctiorem aliquem interrogo.
Adhæc denuo mando memoriæ præcepta pro
virili. A. Nimium operofus labor eft tam multa
difcere. O. Operofus , at neceffarius omnino.
A. Certum eft tamen non omnia quæfituros. O.
Propterea inftru &
tum effe in omnibus convenit,
quia quod ipfis lubet, interrogant de omnibus :
prudenter. Si enim ordine interrogare velint
univerfa, idque de fingulis, nimis longum fit, &
faftidii plenum. Qui porro quæftioni cuicunque
= apte refpondet, is totam videtur fcientiam con-
fecutus. A. Non ftulte dictum. Ofi præteriiffet
hæc turbulentiffima tempeftas ! O. Subeunda
& perferenda eft, fi optes afcendere. A. Tametfi
hucusque fegregavi a me ignaviam in ifta præ-
paratione , tamen cogor nervos magis conten-
dere tum ne rejiciar, tum ne de poftremis fiam
unus : cuirei, præfertim quando eft major afcen-
dentium focietas, magna eft adjuncta turpitudo
& infamia. At enim nifi examen iftuc impen-
dens me adigeret , nunquam ftudia forent mihi
tanti, ut eorum gratia caput affligerem. O.Non
ob examen duntaxat , fed ob futuras quoque
prælectiones melius citiusque capiendas , audita
repetenda & recolenda funt : ut fic felicius &
Q4 fructu
1 248 PROGYMNASMATUM LATINITATIS
fructuofius in fuperiore fchola verfemur. A. In

fcriptione haud leve momentum eſt : ibi barba-
rismos & folacismos timeo, malas beftias. O.
Non fine caufa , mordent atrociter. A. Ex tem-
pore, fine ullo libro in fchola de argumento im-
provifo fcribendum. O. Omnia denique ad ex-
ploratam progreffuum noftrorum cognitionem
capiendam inftituuntur: ideo reprehenfioni af-
finia nequaquam putanda funt. Et cum hujufce-
modi difcrimina in annos recurrant fingulos , nec
ulla via evitabilia fint , reddamur ftudiofiores :
nunquam vidi diligentes excludi. A. Opitule-
mur alter alteri, dum comparamur. O. Operam
meam tibi promitto. A. Ego meam promitta
viciffim ,
ANNOTATIONE S.
Sihuic tam gravi) Si,interdum optantis eft apud

Latinos , quamvis fine particula o, Virg. 6.
Eneid. Sinuncfe nobis ille aureus arbore ramus
oftendat. Ideft utinam fe oftendat. Perf.fatyr.6.
fi angulus ifte proximus accedat, qui nunc defor
mat agellum, Sic Euripid. Hecub. e μa yévaтo
φθόγγος ἐν βραχίοσι , Si mihi vox efit in brachiis.
Utinam brachia mea poffent vocem mittere. So-
læcismum ) barbarismum & folecismum negat
inveniri apud Græcos idoneos Gellius, qui ßágba.
ρον & colonov dixerint. Noftri quoque antiqui ,
inquit, folœcum facile, folæcismum baudſcio, an
unquam dixerint. Quodfi ita eft, neque in Gra-
co,neque in Latino folæcismus probe dicitur.Vide
c. 20. l. 5. & l. 13. c. 6. Reperitur tamen in 4.
Cornificii ad Herenniumfolacismus.
PRO-
VOLUMEN PRIMUM. 249
SEXTUM.
Auditiones.
ELEUTHERIUS. MODESTUS.
DAMIANUS.
Eleutherius. Cur vos, Modefte & Damiane,

hefterna luce, & nudius tertius non affui-
ftis in Gymnafio ? M. Nihil diffimulabo. Ob
cruditatem minus belle valui : nunc fum me-
liufculus. D. Ab amico in hortos fuburba-
nos hoc menfe anni amabiliffimo , & lætiffi-
mo invitatus : recufare nec potuiffem , fi vo-
luiffem , nec fi maxime potuiffem , voluiffems
eft enim ille de amicis meis veterrimus & fi-
deliffimus . Inde autem aliquanto poft, quam
putabam in urbem reverti. E. Undenam di-
fcetis , quæ nos interea Magifter docuit ? M.
Legi iisdem de rebus, quem anno præterito ac
cepi muneri a patruo meo commentarium. D.
Ego ex autographo condifcipuli alicujus ea mi-
hi defcribam. E. Arbitramini igitur vos ifto
modo eadem affecuturos, & intellecturos per-
fecte omnia ? M. Quidni ? Quin jam affecu
tus fum nihil requiro. D. Perpaulum , aut
nihil intereft, ut quidem opinio mea fert, au-
diverisne , an poftea defcripferis. Et hoc eft
commune eorum folatium, qui vel voluntate,
vel cafu aliquo abfuerunt a ludo , poffe aliun-
de defcribere. Sunt qui nullum idcirco an
gorem capiunt , nec ideo fortunis fuis defpe-
rant ,
rant, quanquam menfes totos docentem non

aufcultaverint. E. Magno errore uterque du-
cimini. M. Si placet , demonftra nobis iſtum
errorem . E. Longe præftat audire quam le-
gere , etiamfi multo diligentiffime legas. D.
Quid ita vero? Non egemus libris difertis ,
elegantibus, eruditis, unde hauriamus fcien-
tiam : & quæ legimus, intelligamus : neque e
nim adhuc nucibus ludimus , ut proinde jactu-
ra audiendi, paucorum præfertim dierum , tam
graviter & inique ferenda non fit. E. Legen-
di femper eft occafio , non eft femper audien-
di. M. Non fit ; quid tum ? E. Lectio folitaria
eft veluti quidam fomnus : auditio veluti vigi-
lia. Viva vox Præceptoris magis nos afficit ,
plenius quafi pafcit & alit , & altius defcen-
dunt in animum , in coque tenacius inhærent ,
quæ pronuntiatio , vultus , habitus , geftus
docentis affixerit. Quid, quod illa moderatio
& variatio vocis cujusdam commentarii effi-
cacitatem obtinet, & quædam eorum, quæ di-
cuntur, eft illuftratio? Quid, quod plura fere
dicuntur de una eademque re in fchola , quæ
non item ſcribuntur : quia neque poffunt com-
mode fcribi , neque vult ea Magifter calamo
excipi ? M. Nihilominus acriora abfolutiora-
que funt, quæ legimus in auctoribus. E. Ut
hoc concefferim , quoniam plus operæ confut
munt, qui libros edunt, quam qui de fuperiore
loco docent , tamen obfcuriora & involutiora
effe, quæ fcribuntur, tu mihi viciffim concedas
oportet. Non enim fe liber ipfemet explicat,
ut
VOLUMEN PRIMUM. 251
utPræceptores facere confueverunt, qui multis

exemplis, fententiis, argumentis utuntur, & ni-
hil quod verentur non intellectum iri, præter-
mittunt, quin declarent. Quod autem fcriptum
eft femel, hoc per fæcula tale,quale fuit ab initio,
five clarum, five obfcurum, five facile & expedi-
tum , five difficile impeditumque manet. Inter-
roga millies quid hoc, quid illud fibi velit, nun-
quam refpondebit liber tuus quem volvis . Con-
querenti Alexandro Regi cum Ariftotele, quod
libros Phyficorum edidiffet, quos Rex compref
fos teneri cupiebat ; ut quomodo imperii , fic
fcientiæ gloria præftaret multis mortalibus, re-
fcripfitPhilofophus:fciret illos libros effe editos,
& non editos : neque enim poffe intelligi, nifi ab
iis,qui docenti præfentes dediffent operam.Præ-
terea fieri aliquando poteft, ut tam probatus &
doctus non fit liber,& ita te parum adjuvet,quin
imo multum tibi noceat.Atque ut probatiffimus
fit,ego certe eximium Præceptorem malo, quem
tanquam ex multis libris unum quendam , vi-
vumque librum contempler ; qui fcilicet multa,
& multos pervolutaverit , & tanquam fedula
apis e diverforum flofculorum fucco unius cu-
jusdam dulciffimiqur faporis fuccum expreffe-
rit. D.Tam ingeniofi açutique nos haud eramus,
ut ifta animadverteremus, quæ tu nos modo nec
opinantes docuifti. M. Ad tuam fententiam
meum aggrego judicium. Providebo, ut poft
hunc diem audiam quotidie, nifi morbi alicujus
gravitas prohibuerit, aut medicus publico abſti
nere edixerit. D. Ego in dies feftos convivia, &
horto .
hortorum iftas invitationes rejiciam . E. Tan-

tum tribui a vobis orationi meæ , non difpli-
cuiffe confilium , magnopere , non mea qui-
dem, qui tantum nec agnofco nec poftulo ,
fed veftra caufa lætus fum.
ANNOTATIONE S. 1
Scopus & confilium meum boc dialogo eft, per-

fuadereftudiofis, neparvi ducant, fi vel unam
auditionem omiferint, & fpem illam non audita
perfe fuoque ingenio affequendi, fpem inconful
tam, ac temerariam opinentur. Quodfi caufa
bonefta inciderit,quæ a Gymnafio abeffe nos unum
alterumve diem quodammodo cogat, in feftum
diem, fi poteft, res differatur. In urbem rever-
ti) Reverti& redire, reverfio & reditus quid dif-
ferant, Manut. in . Philip. Conquerenti Ale-
xandro) Utramque epiftolam græce & latine in-
venies apud Gellium l. 19. c. 14. in utroque brevi-
tatis elegantiffimæ tenuiffimumfilum admiratur.
SEPTIMUM.
Induftria difcendi.
GORDIANUS. ALEXANDER diſcipuli.

MAGISTER.
Gordianus . Ne defugias hoc officium : da mi-

hi tantillum, mi Alexander. A. Mitte orare
tandem , en paratum habes, accedamus . G.Age
fane. A.Solicitavit me dudum , & inftigavitGor-
dianus, ut quidpiam tibi in percunctando pone-
rem ,
VOLUMEN PRIMUM. 253
rem, venerande Præceptor. M. Quid eft, quod

Vicarium quærit ? ipfe per fe, fi quid eft opus,in-
terroget.G.Non videtur referre,uter hoc faciat,
M. Ergo ipfemet faciat. A. Impedit hominem
adolefcentiorem verecundia. M. De rebus a me
explicatis, aut difputatis num eft aliquid ? A..
Nihil tale. M. Quid dicam fore ? Enuntiate pau-
cis. A. Avemus fcire nos duo, quinam difcipu-
lorum tuorum tibi in præcipuis fint amoribus : &
hoc eft, quod te conventum volebamus. M.Etfi
quæftionem affertis neque neceffariam, neque
tantopere vobis utilem.attamen refponfum red-
dam, & fententiæ judiciique mei rationes, cum
expofuero, efficiam, ut peritiores abeatis , quam
adveniftis. G. Id nobis in optatis eft, ftudemus-
que fermone tuo etiam nunc doctiores fieri. M.
Principio apud me quidem certe formofus , an
deformis fit aliquis perparvi refert : qui non ne-
fciam, nec in omni pulchro capite ineffe cere
brum: & vinum Lesbium in viliora, abjectiora-
que vaſcula, ut in pateras gemmatas & aureas
infundi poffe, juxta mecum æque intelligitis. A.
Quid vero fpectare foles in difcipulis, propter
quod apud te in numero aliquo, atque honore
fint? M. Duo. G. Quænam ? M. Ingenium, &
induftriam : hæ res duæ commendant, & charos
mihi reddunt auditores meos. A. Si quis amba-
bus excelluerit ? M. Unum multorum inftar, &
ambrofia alendum , a meque amari tanquam
oculos meos affirmo. G.Siquis neutra ? M.Eum
foenum effe oportere, & ad fordium quæftuo-
fumque opificium nliquod detrudendum. A. Si
abs
abs te in hac defperatiffima colluvie numera-

mur, reftim ememus, qui nos fufpendamns . M.
Meliora ominamini : tenetis apud me locum
non infimum. A. Ingeniofos forfitan præferen-
dos arbitrare diligentibus. M. Qui poffim ? G.
Potibres partes dantur ingenio. , M. A quibus ?
G. Ab univerfis . M. Qui vero funt ifti univerfi ?
eruditione rerumque ufu & ingenio præftantes,
an iliterati & imprudentes ? G. Eruditi, ni fal
lor. M. Falleris. Ingenium ignavum, fegne, pi-
grum eruditus nemo celebravit. Diligentiam
five induftriam mediocri confociatam ingenio
certatim omnes in magna gloria & laude po-
nunt. Hæc fola eft, quæ plaufum meretur. De
hac poeta quidam veriffime cecinit : Omnia co-
nando docilis folertia vincit. A. Jam perfpici-
mus, induftrios te præ ingeniofis admirari, illos-
que tibi effe in deliciis. M. Fateorita effe , ut di-
cis. G. Quomobrem ? M. Aufcultate, tum fcie
tis. Primum res mihi videtur amore digniffima
labor multus & affiduus in honefto & præftabili
negotio, animusque infaturabili fapientiæ cupi
ditate incenfus, cujus ille (labor, inquam inde-
feffus) locupletiffimus certiffimusque teftis eft.
Nemo quippe in eo elaborare, operamque col.
locare velit, cujus amore ac defiderio nullo fla-
grat. A. Percepimus iftam caufam , & alias , fi
quæ funt, requirimus. M. Quid agit bonus Præ
ceptor ? G. Docet. M. Studiofe an ofcitanter ?
G.Studiofe. M. Beftias an homines ? G. Homi-
nes utique. M. Difcentes, an animis & cogita-
tione alibi commorantes , folisque corporibus
præ-
VOLUMEN PRIMUM. 255
præfentes ? G. Difcentes, & tota mente at-

tentiffimos. M. Nunc tu mihi refponde Ale-
xander. Quorum cenfes proprium effe difce-
re, ingenioforum qua ingeniofi , an potius in-
duftriorum , etfi ingeniis minoribus prædito-
rum ? nam induftriam omnis expertem inge-
nii applicare ad literas : effet imbrem in cribro
portare. A. Plurimi valentes ingenio non di-
fcunt, aut diffolute & languide difcunt, quo-
circa eorum hanc effe naturam , neutiquam
fentio nulli enim ingeniofo deeffet. M. Rem
fabulare. Bene docentes igitur quos amare
potiffimum & inprimis debent ? A. Bene di- .
fcentes , & qui literas vorant , fine nulla con-
troverfia. M. Omnem rem tenes . Quid nunc
fupereft , quod quæratis ? G. Dici non po-
teft , quam tua iftac tam fubtili difputatione
delectati fimus. Tulimus refponfum fapiens ;
& quod præterea requiramus , reftat nihil.
A. Perfpiciraus probe, quid tu jure a nobis po-
ftules, enitemurque ut amore tuo, & quidem
illo non vulgari , ne fimus indigni : quoniam
quos vehementius diligas, manifefto cognovi-
mus. M. Si verba ad rem contuleritis (quan-
quam hactenus non omififtis ; & ego magis
inftituti tenendi , quam hortandi caufa hoc
profero ) fi hoc , inquam , effectum dederitis,
nomen veftrum cum æternitate conjungetis.
ANNOTATIONES.
Ad bunc dialogum, & ea, quæ de induftriae lau

dibusproferuntur illuftranda,pertinere mibi
videtur
videturperlepida biſtoria : quam deFurioCrefino

Plinius lib. 18. c. 6. narrat. C. Furius Crefinus,
inquit, e fervitute liberatus ; cum inparvo admo-
dum agello longiores multo fructus perciperet ,
quam exampliffimis vicinitas, in invidia magna
1 erat , ceu fruges alienas pelliceret veneficiis.
QuamobremaSp.Albino Curuli diedicla, metuens
damnationem,cum in fuffragium tribus oporteret
ire, inftrumentumrufticum omne in forum attu-
lit, & adduxitfiliam validam, atque (utaitPifo)
bene curatam ac veſtitam,ferramenta egregiefa-
Eta,graves ligones, vomeresponderofas, bovesfa-
turos. Pofteadixit : Veneficiamea. Quirites, bac
funt, nec poffum vobis oftendere, aut in forum ad-
ducere lucubrationes meas, vigiliasque &fudores.
Omniumfententiis eft abfolutus. Addit Plinius.
Itaque eftprofecto opera impenfa cultura conftat.
Ego verofimiliter in re diffimili affirmo: non tam
ingenio, quam labore & fudore doctrina inveni-
tur. De eruditorum tamen affiduis contentioni-
bus atque vigiliis, non fæpe cogitamus. In omni
pulchro) Vide fopi apologum de vulpecula in
officinam ftatuarii ingreffa . Dialogum 66.legant,
quicrebro a ludo abfunt, & 67. quiingenio minus
valent : ut & illi fiant affidui, & ifti animofi. Et
charos mihi reddunt) Inprimis ea babenda cura
eft, ut is (Præceptor) fiat nobisfamiliariter ami-
cus, nec officium in docendo fpectet,/ed affectum.
Nec fane quisquam literis, faltem leviter, imbu-
tus, eum, in quoftudium ingeniumque perfpexerit
non ia fuam quoque gloriam peculiariterfovebit.
Quintilian. lib. 1. cap. 2.
PRO-
VOLUMEN PRIMUM. 257
OCTAVUM.
Penfum diurnum.
Magifter. Non tu exiftimas, Antoni, ad pro-

greffus in eruditione liberali haud ita lon-
ginquo tempore confequendos permagni in-
tereffe, certosne tibi labores , libros , exercita-
tiones proponas, quibus ftudium dedas in dies
fingulos : an, ut impetus tulerit , & quamdiu
tulerit, ita quidque, & tam diu agas ? D. Sane
quidem maxime intereft : hæc mea eft opinio.
M. Nonne præterea intelligis , quanti referat ,
utrum confuſe ac perturbate , an diftincte , &
ordine difcas atque exerceas , quæ difcenda &
exercenda funt? D. Ego vero perfpicue intel-
ligo , & reipfa id experior. M. Num tu igitur
confuevifti certa quædam tractare , & unum-
quodque præftituta hora per diei fpatium ? D.
Prorfus confuevi. M. Comemora mihi quanam
iftuc ratione. D. Pofteaquam ad primam auro-
ram fomno folutus de lectulo furrexi , corpus
amictu contexi, facien ablui , capillum pexui,
quartam horæ partem divinis precationibus
tranfigo, a cœlefti doctore opem auxiliumque
efflagito : me illi cum ftudiis & actionibus diur-
nis totum offero & dedico. * M. Caftiffime : a
Deo enim, qui eft totius fapientiæ primus & an-
tiquiffimus parens , aufpicari oportet , ab eo
agendi funt capienda initia. D. Tum me ad li
Vol. L. R bros
258 PROGYMNASMATUM LATÍNITATIS
bros applico. Primo dum omnium , quæ ante

meridiem in fcholis pronuncianda funt ex me-
moria, edifco. Reliquum tempus in vefpertinis
diei præcedentis interpretationibus dictatisque
confumo : ut fi jufferis, poffim auctorem expla-
nare. Ere campano interea in ludum arceffi-
mur, ibi tuipfe nofti, quid agam. M. Et quid tu ,
& quid alii. D. A prandio rurfum edifco & re-
peto , mecumque retracto ac revolvo , quæ te
explicantem, & alioqui ad nos expoliendos ac-
commodata, & idonea differentem audivi. Si
quid fupereft temporis , quemadmodum mane
quoque , Adrianum Cardinalem , aut epiftolas
Ciceronis lectito. M. Rectiffime , quando fcri-
bis? D. Secundum fcholas pomeridianas usque
ad cœenam: id eft , intervallum horæ & femis.
Nunquam autem fcriptioni manus admoveo ,
nifi prius Ciceronem verfaverim , animumque
meum illius compofitiffimæ , ac fplendidiffimæ
orationis illecebra delinitum, amore & diligen-`
tia fimiliter fcribendi inflammarim . M. Euge,
prudentiffimum confilium. Quam vellem te
condifcipuli, & quotquot pofthac fe mihi in di-
fciplina tradent, imitarentur ? Hoc fi fiat, publi-
co fiat bono. A cœna quid incoeptas ? D. Si
non defunt fodales , honeftis facetisque fermo-
nibus , aliquando fymphonia , feu cantu mufico
cum illis diem comburo . Si folus, tum aut te-
ftudinem pullo, aut fabellas fopi, apophtheg-
mata, hiftoriam planam , & diferte ac terfe con.
fcriptam : quandoque etiam feftiva & pudica
poemata lego, quibus lectiunculis oblecto otio-
lum
VOLUMEN PRIMUM. 259
lum meum , & tum ex ipfa rerum pulcherri-

marum cognitione , tum ex fermonis elegan-
tia, quafi aliud agens, utilitatis fructum minime
pœnitendum excerpo. M. Liberalius , jucun-
dius, conducibilius fuadere tibi nihil potuiffem :
fupra ætatem fapis. Diebus feftis quid rerum
agis ? D. Ad exercendam memoriam de Poe-
tis veteribus, item ex Cicerone , Livio , Sallu
ftio locos infignes edifco, quia te id laudere fo
litum , non fum nefcius : Præter ifta in Græcis
non parum temporis colloco . E facris auctori-
bus ad animum emendandum etiam fæpe ali-
quid lego. M. Probo fummopere inftitutum .
Quid ? diem vacationis totumne, dum cubitum
concedas, in ludo exigis ? D. Deus averruncet :
nec tu fufpicere, me unum de inertium iftorum
E effe fodalitio , qui ludum & ferias in primis ,
ftudia in poftremis numerant. M. Quid ergo
facis ? D. Ubi horas aliquot corpus animumque
jucunde recreavi, & ad omnem me hilaritatem
effudi , mihimet receptui cano , ad libellos re-
gredior. Nam me quemcunque diem , quo
non didicerim , perdidiffe ftatuo. M. Quam
non invito ad aures fermo hic tuus acceffit ?"
O te folertiffimum , o fumme induftrium ado-
= lefcentem ! Tu non amandus ? tu non geftan-
das in finu ? Mane in hac ratione femper , te-
que ex ea lucrum emolumentumque uberri
mum , & immortalis gloriæ fplendorem acqui-
fiturum fpera .
R 2 ANNO-
ANNOTATIONE S.
Caftiffime ) Cicero ad Terentiam epiftola 4.

Quando neque dii, quos tu caftiffime coluifti,
neque bomines , quos ego fervavi femper , nobis
gratiam retulerunt . Hic quidem quid valeat ca-
tiffime, nemo non videt idem quod integerrime ,
fanctiffime, religiofiffime. Lege quæ affert Tur
neb. de verbis cafte, caftitas, lib. 30.cap.36. Ære
campano) Ufus campanarum quam antiquus fit
& varius & quomodo facris & profanis in rebus
adbibeatur , deque illarum pulfu ad ftudiofos in
Academiam fcbolasque convocandos . legeFunium
lib. 3. cap. 11. & Midendorp. lib. 1. cap. 11.
Diem comburo ) Plaut . Menæch.
ME. Hoc mibi abs te caveo cautius ,
Clam uxore ubi fepulchrum babeamus , &
bunc comburamus diem.
PE. Age fane igitur , quando æquum oras :
quam mox incendo rogum?
Dies quidemjam ad umbilicum eft dimidia-
tus mortuus .
Cujus loci bæc eft quamvis allegorica explanatio .
Graci & Romani mortuos in rogum imponebant,
& comburebant . Menæchmus optat fepulchrum ,
id eft, locum, ubi nefciente uxore diemjam ad oc-
cafumpræcipitantem , & veluti animam agentem
abfumere poffit , bilariter nimirum & jucunde
videndo epulando, & perpotando . Virgil. ecl. 9.
dixit: Cantando puerum memini me condere foles.
Horatius Ode 5. lib. 4. condere diem. Parafitus
autem, quam mox, inquit incendo rogum : id eft,
quam citoprovideo ,feu coquo obfonium, ut bunc
diem
VOLUMEN PRIMUM. 261
diem comburamus , ut opipare epulemur ? Nunc

enim dies inpomeridianum tempus inclinatus eft,
& ita quafi dimidiatus mortuus. Comburendus
igitur. A coena quid incoeptas) Aut nullumfit
Studium nobis poft cœnam, aut jucundum fit, non
Spinofum atque ferium. Vult etiam Plutarcbus
lib. de tuenda valetudine animum non vexari a
cana, neque negotiis, neque curis, nequefophifti-
cis contentionibus. Hiftoricarum, poeticarumque
quæftiuncularum exercitationes, quas aliquiſtu-
dioforum bominum fecundas menfas nominave-
runt, nonprobibet. Deus averruncet) Rufticum
verbum eft averrunco , amputo, fuccido, refeco, a
runca inftrumento, quo vitium luxuries coerce- 1
tur. Indepermetaphorampro depellere, avertere,
removere. Livius lib. 8. Placuit averruncanda
Deum iræ victimas cædi. Cicer. ad Att. lib. 4.
1 Dii inquit, averruncent . Lucilius apud Nonium.
Dii amentiam averruncaſſint tuam. Hinc Aver-
runcus Deus , a quo precari folebant ut pericula
averteret. Varro lib. 5. Receptui cano) Mi-
litaris locutio , crebra Livio. Veget . l. 2. c. 22.
Tubicines ad bellum vocant milites , & rurfum
receptui canunt. Græci dvanaλev. Receptus au-
tem dicitur , quo fe exercitus recipit.
R3 PRO-
NONUM.
Obfervator.
OBSERVATOR. ATHANASIUS. MAT-
THEUS. BONIFACIUS.
Obfervator. Vos tres, linguas geritis impenſe

liberas & expeditas : loquacitas vobis do-
minatur, meam admonitionem contemnitis , ac
pro nihilo putatis. Ecce in fabulatorum indicem
vos refero. Si Pegafo velociores fitis : nunquam
hodie effugietis infortunium. A. Coñiviſti alias ,
coñive nunc etiam & muta iſtam mentem, rogo :
tacebo deinceps ut pifcis. M. Si nomina noftra
in catalogum retuleris, erit mihi, quod Præcep-
tori de te narrem. O.Quid dices ? M.Cognofces.
O. Minas jactare cuivis obvium eft . M. Expe-
rieris. O. Nullius in me maleficii crimen admifi,
cujus me ftimulet confcientia. M. Senties . O.
Nullum, inquam, crimen incurri, quo tu me ac-
cerfas : & non ignoro technas tuas . M. Videbis .
B. Ne fcribe nomen meum in tabula, donabo tibi
quidpiam . O.Egone ut patiar me abs te corrum-
pimuneribus? B.Lepidiffimum eft . O.Non curo.
B. Simul afpexeris, appetes. O.Mitte nugari, ni-
hil habes , quod dones. A. Habet certe. Ŏ. Quin
oftendis ? B. Ecce imago longe venuftiffima , au-
guftiffima Dei mater pueurm JEfum ulnis fufti-
nens.Videtis ut amabiliter arridet nobis divinif
fimus atque belliffimus infans ? O. Hanccine da-
turus es ? B. Daturus fr pollicere filentium, O.
Polliceor, da. B. Queres feliciter ambobus eve-
niat,
VOLUMEN PRIMUM. 263
niat, accipe. M. O factum bene, jam tu incorru-

ptiffime obfervator nec me, nec Athanaſium au-
debis accufare. O. Quapropter non auderem ?
A. Quia nos te accufaremus, & tu penderes pœ-
nas non leves, quod Præceptori ir fidelis, ac per-
fidus extitiffes. O. Ignofco vobis fimiliter, ut
Bonifacio. M. Perplacet. Difcede jam hinc, ob-
ferva alios. A, Pro, quantum boni adepti fumus
hacluce, qui ab ifto quidem obfervatore quoad
voluerimus tuti fimus ? B. Quinam ? A. Si de
fracta lege filentii poftulare quenquam e nobis
meditabitur, objiciemus illi, quam abs te acci-
pere non recufavit elegantem picturam, ut file-
ret : mutire non audebit. Nam tribus , tibi qui
donafti, mihi & Matthæo , teflibus oculatis plus
utique quam illi foli vel jurato credet Magifter,
perjuriffimum dicer, fi dejuraverit. M. Via re-
perta eft commodinima ad evadenda verbera,
propter iftam congreffionem noftram videlicet
imminentia. Vah.
ANNOTATIONE S.
Degafovelociores) De equo alato, qui capiteMe-

dufæ amputato aPerfeo, ex ejus fanguine natus
repente profiluerit, quomodo eo ufus fit Bellero-
phon. Natalis Comes Mytholog.lib.7.cap.11 .&
lib.9. cap. 4. Fabulantur bunc eundem equum ,
cum terra ungula percuffiffet , fontem elicuiffe,
unde ipfi nomen inditum Pegafus, any enimfons: -
qui quoniam Mufis confecratus eft, dicuntur illa
Pegafides. Idem fons læπongývη, & Mufa Hippo-
crenides.
R 4 PRO-
PROGYMNASMA SEPTUAGESIMUM.
Formula petendarumfacultatum.
LUDIMAGISTER. NICOLAUS.
CRISPINUS difcipuli.
Ludimagifter. Quas ob res , Nicolae, confue-

verunt a Magiftris poteftatem petere pueri ?
N. Ob duas potiffimum. L. Scilicet. N. Ob exi-
tum e fchola, & abfentiam a fchola ad tempus.
L. Quapropter folent exire e ludo ? N. Vel ut
corpus levent,velut emant aliquid neceffarium.
Item ob caufam aliquam omnino fortuitam. L.
Eftne more Cynicorum Stoicorumve fimplici-
bus, propriis, apertiffimis utendum verbis, fine
ulla præfatione honoris , cum loquimur de iis
naturæ humanæ neceffitatibus , quas jam cogi-
tatione percipis : an potius tectis , ac prætexta-
tis : ut quod re inhoneftum non eft, modo occul-
te fiat, id verbo ne turpe obfcænumque fit? N.
Ita tuquidem petitiones aliquas iis verbis iteres,
quibus a me accepiftis. Agite pueri, aufcultate
atque operam date, & quæ dicuntur, percipite.
N. Caput, venter, dentes mibi condolent, Præ-
ceptor: quocirca precor, fac mibi copiam eundi
domum.
Febriculam, tentatiunculam fentio : tua cum
venia domum ine recipere concupifco.
Neceffe babeo exire , Præceptor adboc illudve
emendum: fi permittis, exibo, & poft paulo re-
vertar.
Vocor,domum afervo, ab ancilla: poſſum abire?
L.Quomodo, Crifpine, abfentiæ facultas rogan-
da eft ? C. Hoc
VOLUMEN PRIMUM. 265
C.Hoc illudve negotium mihi curandum,trans-

a&tum reddendum, tranfigendum,perficiendum eft,
lavandum, bofpitibus ferviendum, ægrotanti ſo-
rori, fratri miniftrandum.
Parentes mei banc, illam rem ut peragerem mihi
præceperunt : buc, illuc me mittunt : quamobrem
bodie, cras,biduo, triduo in ludo adeffe nonpotero.
Hac de re certioremfacere te volui, amantiffime
Præceptor , quo te confcio , ac non repugnante
fieret.
Afcholis abfui beri, nudius tertius , quatuor,
quinquedies, &c.ob banc, ob illam caufam, quam
excufationem ne repudies, te vebementer oro. L.
Hifce phrafibus edico a me poteftatem petant
omnes , & ufitatam fibi , lutulentamq; barbariem
valerejubeant. Qui contra venerit : is quod pe-
tet, non impetrabit,& modis accipietur tam mi-
feris, ut pofthac omnes barbarismos odio Vati-
niano oderit.
ANNOTATIONE S.
More Cynicorum) Cynici non tantum quodob
vios allatrarent,ut canesfaciunt,fed etiam ob
vitam illiberalem, ab bumanitate & mundiția re-
motam,appellationem hanc funt confecutiinGræ-
cia. Turneb. l. 7. c. 9. Teffatur & Laert. ob igno-
miniam fic nominatos. Odio Vatiniano Vati-
nium bominem natum & ad vifum, & ad odium,
fcurramfuiffe venuftum ac dicacem memoriæpro-
ditum eft inpedesfuos ipfeplurima dicebat, & in
fauces concifas: fic inimicorum quos plures babe-
bat quam morbos, & in primis Ciceronis urbani-
tatem effugit. Seneca lib . Quod in fapientem non
cadat injuria, cap. 17. RS PRO-
PROGYMNASMA SEPTUAGESIMUM
PRIMUM .
Certamen copia.
PAULINUS. MAURITIUS. EUGENIUS.
aulinus. Uter veftrum paratus eft mecum

conferre manus , conferre pedem , fufci-
pere bellum , certamen inire , prælio conten-
dere , pugnam capeffere , in arenam defcen-
dere , Martem laceffere , armis experiri , di-
micare , pugnare , certare , decertare , præ-
liari , confligere ? M. Ohe , quorfum , tu
inconfiderate , tot fynonyma , tot loquendi
genera idem valentia conglobas ? diceres femel
uno verbo, quid velles. Ecquid tibi vis tan-
dem ? E. Quod iftuc prælium nobis , quam
dimicationem offers ? gloriofe miles. P. De-
miror equidem non fentire , non videre , non
animadvertere , non intelligere, non percipere
vos , quid cupiam , qua de pugna loquar. E.
Nempe tibi admodum plaudis de varietate fer-
monis atque copia, & tanquam.Crofus aliquis
in tua affluentia nos , ut Codro pauperiores
averfaris, noftram paupertatem defpicatui du-
cis. M. Legiftin' mi Thrafo (mi Pauline , vo-
lebam dicere quid Archidamus Lacedæmonio-
rum Imperator , cum in Arcadiam irrupiffet ,
cognoviffetque hoftibus Eleos ferre auxilium ,
quid,inquam,ad eos fcripferit ? P. Quid fcripfit?
M.Hoc tantum : quies bona. Ne igitur te com-
moveas cum tuis copiolis, ut ne incidas in per-
magnos & valentes exercitus, a quibus te ad ex-
tremum
VOLUMEN PRIMUM. 267
tremum perducta cafum, foediffima ftrage con-

cifus cum fueris, tum denique difcas, quid mo-
neat illud vetus adagium : fatius eft recurrere,
quam male currere : palma in medio eft pofita.
P. Quod tuo capiti fit. Rem iftam mecum recta
reputavi via, fubduxi rationes, delectus egi : ab-
. fit verbo invidia, eſt unde vobis bellum faciam,
copias magnas, valentes, virum a viro lectum
vifuri eftis. Quare fivos viri eftis , non mulieres,
fi audetis , fi vos ulla accendit tantarum gloria
rerum, movete, aciem inftruite, & a jugulis ve-
ftris vim meam prohibete. M. Ut fæpe fumma
wirtus in occulto latet ? Hic Imperator quantis
eft cervicibus ? innumerabiles & munitiffimas
videtur urbes expugnaffe. E. In nobis mora non
erit ulla, quoniam tibi infanire libet. Pone in
quo nos copia tecum decertare defideras. P. Po-,
nam vero : MORI, quot modis aliter afferri po-
teſt Mauriti ? M. Multis, quod neminem fugit,
nifi qui literas fugit. P. Quot ergo ? M. Tu nu
merato, ego proferam. P Numerabo. Atcave,
quidquam inquinatum ac lutulentum , tanquam
bonis mercibus adulterinas, & argenteis num-
mis plumbeos admifceas. E. Quorumnam for-
mas illas loquendi effe poftulas ? P. Ridiculus es.
Interrogas qualem cocum, quales epulas ftoma-
chus meus appetat ? examuffim optimum , &
conquifitiffimas : architectorum nimirum , &
principum latinitatis M. Tullii, Cæfaris, Sallu-
ftii, T. Livii, Plauti , Terentii, Virgilii, Horatii,
& nec enim Poetas excluferim : aliorum deni
que probatiffimorum fcriptorum, etiam noftri
fæculi,
fæculi, qui imitatione ad fanitatem, & mundi-

旷 tiem antiquorum accedere ftuduerunt. M. Fa-
cient ad ftomachum tuum, uti fpero. P. Ordire,

Eugenius te excipiet, ego poftremo loco occi-
dam vos : trecentos enim modos ad hanc unam
rem explicandam recenfebo. E. Bafilicas edi-
&tiones hic habet Mira confidentia . P. Mira di-,
ligentia. Jam pro caftris militem producito ,
quem fub pellibus tutius contineas, ut ego fen-
tio. Fuga falutem petet, fi non oppetet. M.
Mortem cumvita commutare. Quidam phrafin
non intelligentes inverfo verborum ordine di-
cunt, vitam cum morte commutare ; hoc enim
eft, ex mortuo vivum fieri : vitam fcil. pro mor-
te recipere. P. Quis ita locutus eft? M.Servius
'Sulpitius difciplina juris civilis eruditiffimus , &
oratione maxime limatus ac perpolitus, epiftola
qua Ciceronem de obitu Tulliæ confolatur : Po-
fteaquam mihi renunciatum eft, & c . l. 4. epiftola-
rum ad familiares. P. Reperiturne ibidem alius
dicendi modus ? M. Ita : Diem fuum obire. P.Sic
eft, perge. E. Mauritius didicit literas Pauline,
& perfonam adhuc bene gerit. P. Nondum me
perculit. M. Evoce, vita frequentes nafcuntur
formulæ. Vitam reddere : interdum adjungitur,
naturæ, dandi cafus videlicet. Vitam deferere,
vitam dimittere, amittere, relinquere, edere, vi-
ta cedere. E Vita cedere, difcedere, decedere, rece-
dere, excedere, a vita defcifcere. Vita concedere,
eft apud Cornelium Tacitum. E Vitafeu de vita
exive,migrare,demigrare. Extremum vitæ diem
conficere, feu, morte conficere, vita carere. Re-
ftant
VOLUMEN PRIMUM. 269
ftant modi quidam conflati ex vocabulis , anima,

lux, fpiritus, corpus, & aliis, quos relinquam
Eugenio repræfentandos. P. Quomodo ? tu re-
præfenta, tu promus efto, fi quid habes condi-
tum præterea. M. Satis fore arbitror, fi forma-
rum numero ambo te quafi conjunctis caftris ,
duplicatisque viribus fuperemus. Quod fi tu
uni potes refiftere, duobus profecto non refiftes,
nam neque Hercules contra duos. P. Attulifti
circiter quatuor & viginti : atqui plures exfpe-
Etabam. M. Mox addetur cumulus, ut fint am-
plius quadraginta . Sudabis & algebis Pauline,
fi his noftris omnibus prætermiffis (quod necef-
fario tibi faciendum eft ) plus quinquaginta in
medium adducere volueris : quot nifi adduxeris,
palmam nequaquam obtinebis. Et veremurma-
gnopere, ne leonem pollicitus cum fis, murem
oftendas. P. Ego contra vereor, ne vos falfa te-
neat opinio. Mecum erit ifte labor. E. Animam
efflare, edere, exbalare, agere, exfpirare, amitte-
re. Lucis ufuram reddere: amittere, ex hac luce
difcedere, migrare. Extremum fpiritum, feu vi-
ta fpiritum exhalare, fpiritum, fupremum vita
fpiritum edere, fpiritum finire. Ab hominibus,
feu ab borninum vita demigrare, inter vivos eſſe
definere. In vivis, inter vivos numerari, vitam
&fpiritum ducere, vita & communifpiritufrui,
vitampropagare defiit, vita defecit, cafu ablati-
vo. interclufa anima creditus eft mortalitatem
expleviffe. Corn. Tacitus agens de Tiberio, ann.
1.5 .in extremo.
Poetarum illafunt, vitale lumen, lucem relin-
quere
quere, lumina linquere, occubare umbris, linquere

dulces animas: quæ duo funt Virg. in 3. Æneid.
in quo & illud ad Æneam Andromache. Vivis-
ne? aut fi luxalma receffit ? Idem in 11. perel-
ganter, capi leto, cum de Camilla loquitur. Ibi-
dem de eadem moriente. Vitaque cum gemitu
fugit indignata fub umbras. Extremum efflare
balitum, quo ufus eft infecunda Tufcul. difpu-
tatione Sophoclis aliquot verfus in latinum con-
vertens M. Tull. & in primo, leto potiri. Eu-
thynous potitur fatorum munere leto. Vocant
etiam mortuos carentes luce, caffos lumine.
M.Non pœnitet virium: utrique noftrum ma-
gnum dedifti decus. Define plura, non vincet
nos hodie. P. Vincam, ita fim felix : quando to-
tus in hoc bellum, & animo & mente infiftam .
Ac primum fimplices voces, quibus uti confue-
verunt auctores Latini, cum de morte verba fa-
ciunt, producam, quas tamen veluti calones &
lixas,non veros, auctoratosque milites æftimari,
nec, quod ad victoriam attinet, ullo ipfos nume-
ro effe poftulo. M. Fiat fane, dum fateare, nos
quoque fungi potuiffe hac opera. Quin etiam il-
las elocutiones commemores licebit , quibus
præter naturam invecta mors declaratur. P.
Ita facere fedet animo. Demum ad eas aggredi-
ar, quæ funt veftræ claffis : eæque partim orato-
riæ, partim poetica : hoc modo numerus adver-
fus numerum pugnabit:meus nempe major con-
tra veftrum minorem . E. Placet : jam propofita
exequere : arrectis aftamus auribus . M. Sed ex.
pediet fortaffis tuos milites in procinctu teſta-
men-
VOLUMEN PRIMUM. 271
mentum facere, quoniam fatis eft credibile, a-

pud inferos hodie cœnaturos . P. Quod facilli-
mum eftfacis. M.Quid iftuc? P. Homines utir-
rideas: verum noli, quæfo, iftum urbanitatis tuæ
falem totum in me irridendo confumere . Itaque
promori, etiam dicimus interire,perire,occidere,
extingui, obire,decedere, excedere, abfumi, decide-
re. Flautus Trin. Nemo extat, qui ibifexmenfes
vixerit: ita cunctifolftitiali morbo decidunt. Ib.
Quinprius adplures mepenetravi? Et in Cafina.
Qui nunc abierunt binc in communem locum .Ter,
Phormione: E medio abiit : Horatius quoque ::
Nos ubi decidimus ,
Quo pius neas, quo Tullus dives & Aucus,

Pulvis & umbra fumus.
Vixiffe etiamdicuntur, & fuiffe, quos mortuosfi-
gnificarevolumus , xaтà ouvexdoxтv. Tull.l.3.Si-
ve erimus,feu nosfatafuiffe velint. Veteres quip-
pedwoOnuíavin mortis mentione admodumfugie-
bant. Quocirca etiam abiit dicebant,pro interiit,
& obitionem vocabant mortem, ut auctor eft Fe-
ftus. Graciaxeu , ut Germani verscheiden, Plu-
ra legetis apud Scaligerum in Feftum & Varro-
nem, ficollibitum erit. Quifeu volentes,feu nolen
tes occiduntur, ii dicuntur vitam ponere, profun-
dere. Virg. animasprojicere, in 6. Vitaprivari,
exui, ejici,fpoliari, expelli, extremumſpiritum
effundere, mortem capere, e vivorum numero ex-
turbari, a vitaeximi, morte affici, multari, mor-
tem oppetere, mortejeu mortem occumbere, quod
Virgiliusextulit infecundo, cum dandi cafu . Seu
verjare dolos, feu certa occumbere morti. Cic. 1.
· Tujc.
272- PROGYMNASMATUM LATINITATIS
Tufc. ePoeta vetufto : Priamo vi vitam evitari,

ideft, extorqueri : mitti admortem, ubi Socrates
de fe cicutambibituro differit, & 9. Philipp. Oc-
cidi,interfici, interimi, necari, mactari, obtrun-
cari,jugulari. lis item dicitur vita eripi, adimi,
extorqueri. Liv. 1.1 . dare manibus dixit, pro in-
terficere. Et Plaut. Afin. morti dedere. Virg. 4.
Georg.dedere neci. E. Vellem in rem præfentem
venire, fi liber Livii adeffet. P. Nihil eft opus,
memini verba & locum. De duobus Curiatiis
tum a fe peremptis, ac de te tertio jamjamque
perimendo fic ait victor Horatius.Duos fratrum
manibus dedi : tertium caufam belli hujufce, ut
Romanus Albano imperet, dabo. Male fuftinenti
arma, gladium fupernejugulo defigit, jacentem
fpoliat. Plaut. Menæch. Quem ego bominem,fi vi-
vo, vita devolvamfua. Ibid. Animaprivabo vi-
rum. In Milite dixit, adimere animam. Bacch.
autem facete :
1 Nam neque Bellona mibi unquam, neque Mars
credat ,
Ni illum exanimalemfaxo, fi convenero,
Nive exhæredem fecero vitæ fuæ.
Ecquid plura expetitis ? M.Non his contenti fu-
mus. Ad illa delabere, quæ funt inftitutæ concer-
tationis propria : & memento, quanta fit a nobis
coacervata locutionum multitudo : fimul in
mentem revoca quid promiferis. Et cum nos in
fummam exfpectationem adduxeris, vide ne fal
fos turpiter deferas. P.Non excidere animo pro-
miffa. Accipite. Ecorporum vinculis evolare, ex
bis tenebris inlucem illam excedere,aDeo evocari,
·ad
VÕLUMEN PRIMUM. 273
adDeum abire, in cœlum migrare, de vitæftatio-

nedecedere. Ad illud divinum animorum concili
umcætumqueproficifci, exhac turba & colluvio-
ne difcedere. Quæ quidem non de quibusvis mo-
rientibus ufurpanda effe , ipfimet intelligitis ,
quando hæc Romuli nepotum differtiffimus Ci-
cero de Romanis illis , Paulo Emilio, Catone,
aliisque fapientibus atque optimis viris, qui cum
virtute fcilicet ævum agitaffent, in fomnio Sci-
pionis, in Catone, & in Tufculanis ufurpavit :
quosprætereadicit corpore laxari,&eorum ani-
mas incuftodia corporis detineri: utproinde tali-
bus decedentibus dicere integrumfit, ipfos e cufto
dia corporis evolare, elabi, emitti : Item vinculis
corporum levari. Si jam vocer ad exitum vitæ,
ait de fe epiftolaquadam ad Torquatum lib 6. E.
Eleganter animadvertiſti hasce elegantías . P.
Vitam finire, deftituere, vitafungi, defungi, vi-
te modum, finem imponere fupremum, ultimum
vite diem agere, explere, rebus bumanis eximi.
Nodis corporiseximi, apud Arnobium l. 2. In eo-
dem : animæcorporibus exutæ humanis. Inter bo-
mines agere defiit, legi apud Tacitum. Et Saluft.
in Jugurth. Quoniam mibi naturafinem vitæfa
cit. Et Suetonius in Claudio. Adfinem mortali
tatis accedere. Nonpræteribo illud. Si quidei ac-
ciderit, feu bumanitus acciderit. Cic. 1. Philip.
1.Tufc.cai fimile eft, fiquideo factum erit, fi
quideofuerit,profi mortuus fuerit : quo abftine-
bant, ne male ominari viderentur. Fato cedere,
fatofungi, infataconcedere. E. Cujusnam hoc
eft? P.Opinor Livii. Naturafatisfacere, natu-
Vol. 1. S TA
va cedere, concedere. M. Et hoc extremum?

P. Salluftii in Jugurthino. Naturam fatie
tate vivendi expleviffe dicuntur a Cicerone ,
qui decrepida fenectute de vita exierunt. Mors
continuo iftam occupat. Terentius. Mortem
obire, vitam finire , claudere , alicui vitam de-
ficere. Item accufandi cafu. Petrum vitadefecit.
Finem vivendifacere, invenire.Tranfeo nunc ad
formulas Poetarum, quarum tu, Eugeni , bonas
quidem illas , at paucas protulifti. E. Si libuif
fet, protuliffem plures. P. Quin tu dicis idem,
quod in eclogis ille paftor: Nunc oblita mihi tot
carmina. M. Pauline , hic Rhodus , hic falta.
P. Audite : Fatafubire, finiri leto, mortefopiri,
animas , vitam ponere , deponere , linquere,
confumi morte, fupremam boram alicui veniſſe.
Tibull. At mibi Perſepbone nigram denuntiat bo-
ram . Idem: Quodfifatalesjam nunc explevimus
annos. Agerefpiritum, tenuem mutari in um-
bram, mitti adcamposElyfios, nigram tranarepa
dem, morsvenit. Prop. Quandocunque igitur no-
ftros mors claudit ocellos. Mart.Cum mibifupre-
mos Lachefs pervenerit annos. Subire mortem,
mortis iter adire. Eft etiam in ufu apud eos rapi,
proemori. Virg.in epitaph.Juo : Mantua mege-
nuit, Calabri rapuere: nam in Calabria deceffit.
Idem in 6. Æneid. de infantibus mortuis.
Quot dulcis vitæ exortes , & ab ubere raptos
Abftulit atradies, &funere merfit acerbo.
Propert.Vivamfi vivet ,ficadat illa,cadam. Ani-
mamponereprimis cunis. Fata repellunt vitam,
fata properantquietem, venire adfata, petere a-
quas
VOLUMEN PRIMUM. 275
quas Stygias, intrare domos nigrantes animarum

filentum, immitesparcas babuiffe,fenfiffe , Lucre-
tius vitepaufam vocavit mortem. Frigidaquem
femeleft vitaipaufafecuta. Cujus ite illud elegan
tiffimuel ,vitai lampada tradere, in 2. Vultis, ad
ducam verfus ipfos? L.Volumus, comeminifti.P.
Sic rerumfumma novatur
Semper : & inter fe mortales mutuo vivunt.
Augefcunt aliæ gentes , aliæ minuuntur ,
Inque brevifpatio mutanturfæcla animantum,
Et quafi curfores vitai lampada tradunt.
Rurfum lib.3.de Xerxe.Lumine adempto animam
moribundocorporefudit. DeEpicurolb.IpfeEpi
curus obit decurfo lumine vitæ: & in 5.quos a vita
naturaremovit.In eodem,quem vita reliquit.In 6.
3 autem libro cum peftilentiam defcribit, quæ ur
bem Athenienfem civibus exhaufit, Deus bone,
quam venuftis circuitionibus mortem feu obitu
effert. Prorfus ut illud mufæum mel,illumq; mu-
fæum leporem, quem toties nominat, agnofcas.
Octavoque fere candenti lumine fulis ,
Aut etiam nova reddebant lampade vitam.
Horatius pro mori dixit, ire. Numa quo devenit
& Ancus epiftola adNumicium, l.1. Quem penes
jam eft victoria? equidem opera haud parcus fui.
M. Nunquam credidiffem, tam pæne infinitis ra-
tionibus unam hanc rem explicari poffe : multis
poffe haud ignorabam, & non paucas ipfe annu-
meravi.VidenturRomani fcriptores in effingen-
da hac tam multiplici varietate mortem hono-
rare voluiffe : quam fugimus quidem omnes, non
etiam effugimus. E. Tollamus digitum,Mauriti,
S2 fepul
276 PROGYMNÁSMATUM LATINITATIS
fepulti fumus.Vicifti Pauline,fuiftique ambobus

laboriofior in obfervandis tot loquendi generi-
bus fub unum velut fignificationis jugum devin-
tis, & memoria es meliore. P.Nullum acroama,
&
nullius vocem libentius audiebat Themistocles:
quam ej , a quo fua virtus optime prædicaretur.
M. Hoc Themistocleum habes : illud adfume, ut
teMiltiadis trophæa e fomno fufcitent.P.Teneo.
ANNOTATIONE S.
Quod capiti tuo fit) Debac locutione Turneb.l.

17.6.1 2. Virum a viro lectum ) Faciebant Ro-
mani aliquando poteftatem militibus , ut finguli
notos fibi, quorumque virtuti confiderent , lege-
rent, atque idpotiffimum, cumpericulum aliquod
majus inftaret : aut aliquis gravior cafus urge-
ret. Reliqua Victorius lib: 18. c . 19. & Turneb.
lib. 25. cap. 7. Mortem cum vita commutare )
Sic Horatius Ode 17. lib. 8. Velox amænum fæpe
Lucretilem mutat Lycao Faunus , id eft, ex Ly-
cao, qui mons eft Arcadia frequenter in Lucreti-
lem montem in Sabinis commigrat . InCapt . apud
Plautum Hegiofenex de permutatione Philocra-
tiscaptivi, quem babebat emptum, & Philopole-
mi, filiifui, quiferviebat ipfe quoque captivus in
Alide. Hoc illum me mutare confido fore. Hoc
(nempe Philocrate) mutabo illum ( Philopelenum)
Extingui ) Antiqui quod calore foveri ac vegetari
omnia, & frigere cadavera cernerent, animam
t
igneæ naturæ putaverunt effe. Ex qua opinione
verbum extinguendi, quod in igne proprium eft,
in animalibus quoque captum eft ufurpari , &
verbum
VOLUMEN PRIMUM. 277
verbum vivere in ignem transferri. Hæc & plu-

ra Muret. lib. 7. cap. 6. Ad plures me penetra-
vi) Cum Tarentinis editum effet oraculum, res eo-
rum melioresfuturas, fi una cum pluribus babi-
tarent, ita funt illud interpretati : fi illos qui
migraffent e vita, intra urbem reciperent (nam
adid usque tempus mortuos ut alii quoque Græ-
ci, intra oppidum non condebant) Rempublicam
fuam bonam fortunatamquefore. Verba oraculi
hac erant : άμεινον καὶ λωῖον ἔσεσθαι σφισι ποιεμέ
νεις τὴν οἴκησιν μετὰ τῶν πλείονων. Vittorius cap. 2 .
lib. 7. Qui feu volentes, feu nolentes) De gene-
ribus mortis erudite, eleganterque difputat Ma-
nut. in epift. 12. lib. 4. apud Ciceronem . Ani-
mam amittere) De bac locutione , & fimul de
varia notione hujus vocis anima , lege cap. 12.
lib. 1. Mifcell. Hieronymi Magii , qua ufi funt
Plaut. in Amphit. Cicero ad Terentium. Sallu-
ftius in Catilin. Probus in Epaminonda. Mor-
tem obire) Fefius. Mortem obiiſſe ea confuetu-
dine dicitur , qua dixerunt antiqui , ob Romam
legiones duetas, & ob Trojam duxit exercitum,
pro ad. Similiterque vadimonium obiiffe, id eft,
ad vadimonium iiffe, & obviam , ad viam. E
corporum vinculis evolare ) Animal ut conftet,
neceffe eft in corpore anima vinciatur. Ideo
corpus δέμας
dépas , boc eft , vinculum nuncupa-
!1 tur, cua quafi quoddam onpa , id eft , anima
fepulchrum. Unde Cicero pariter utrumque fi-
1 gnificans, corpus effe vinculum , corpus effefepul-
cbrum, quod carcer eft fepulchrum, ait: Qui e
corporum vinculis tanquam e carcere evolarunt.
S 3 Ma
Macrobius in fomn. Scip. lib. 1. cap.11. Non

etiam effugimus) Propertius eleg. 17. lib. 3.
Sedtamen buc omnes, bucprimus & ultimus ordo:
Eft mala, fed cunctis ifta terenda via eſt.
Exoranda canis tria funt latrantia colla:
Scandenda eft torvi publica cymba fenis.
Ille licetferro cautus fe condat & are,
Mors tamen inclufum protrabet inde caput.
Nirea nonfacies, non vis exemit Achillem,
Cræfum aut Patoli quas parit humor opes..
Martial. lib.4.
Nullofata loco poffis excludere : cum mors

Venerit, in medio Tibure Sardinia eſt.
Eodem.
Lanificas nulli tres exorare puellas
Contigit: obfervant quemftatuere diem.
Lucret. lib. 3.
Vitaque mancipio nulli datur, omnibus ufu.
Ibidem.
Certe equidem finis vita mortalibus aftat :
Nec devitari letum poteft, quin abeamus.
Tollamus digitum ) Quifuccubuerat in conflictu,
bocindicio victumfefatebatur. Similiafunt : tol
leve, dare manum, darefeu porrigere berbam,fa-
fcesfummittere. Hoc extremuma Cofffumptum
eft, qui inconcionem afcenfuri, Publicolam imita-
ti, de quo l. 2. Livius, fafces populofubmittebat.
Quod mire gratum ipfifuit, cum ita confeſſiofie-
ret,populiquam confulis majeftatem vimque ma-
jorem effe. Acroama) Cicerobac pro Archia. Eft
autem acroama,feſtiva & jucunda narratio tra-
latione a fymphonia mufica, quæ olim in theatro
S3
biftrio-
1 VOLUMEN PRIMUM. 279
biſtrionum actionem commendabat , & auribus

percipiebatur, ut illa oculis. Cicero pro Sextio
Clodium acroama appellavit , quod & hiftrionis
& muficipartesgereret . Ille ipfe maximus Ludius
nonfolumfpectator, fed etiam actor & acroama.
Miltiadis trophæa) Cicero Tufcul.5 . Noctuam-
bulabat in publico Themistocles : quodfummum
capere non poffet : quærentibusque refpondebat ,
Miltiadis trophisfeefomnofufcitari. Plutarch.
inThemistocle idem narrans, addit. Reliqui enim
cladem barbarorum Marathoniam belli finem effe
cenſebant : at Themistocles eam initium majorum
certaminumputabat, ad quæ ſe pro tota Ġræcia
affiduo præparabat.
SECUNDUM.
Cantus muficus.
SABINUS. CRESCENTIUS.
Sabinus. Auditione accepi, te in ludum itare

muficum Crefcenti. C. Me ? audifli vera. S.
Quoties per hebdomadem ? C.
• In dies fingulos.
S. Qua hora? C. Duodecima. S. Ultrone pater
voluit, an tu ab eo precibus id extorfifti ? C. Ex-
oravi patrem : nec muto factum. S. Cur, quæfo ?
C. Quæ hunc intemperiæ tenent ? Haben'tu au-
res , an auriculas tantum ? S. Enimvero habeo
aures,nifi eas hoc temporis articulo perdiderim.
C.Quid ergo interrogas, cur difcam canere ? S.
Non abfurde id quæro. C. Atego dico : abfur-
diffime. Quid enim mufica dulcius ? quid illa fo
S 4 norum
norum temperatione auribus gratius,aut jucun-

dius? S. Scire fidibus ( quod ingravefcente jam
ætate Socratem Philofophum didiciffe fama vul-
gavit) & canere cithara, teftudine, barbito , inul
to effe fuavius quovis pignore contendam : qua
de vocibus, libentius audierim Sirenas, aut lu-
iciniolam, aut cygnum in morte canentem :
Dulcia defecta modulatur carmina lingua
Cantator cygnus funeris ipfefui.
C. Ifta reprchenfio infcitiam tuam coarguit :
nam fi muficam fcires, nunquamfacultatem no-
biliffimam in vituperationem adduceres. S.Non
diffitebor me artem hominum feriatorum , lan-
guentium , & nihil agentium ignorare. Aures
permulcet illa quidem, in animo voluptatis nihil
relinquit, ut literæ. C. Neceffe non eft, fi literæ
funt bonum , muficam effe malum: nec fi ille
plus profunt, ideo hanc nihil prodeffe. S. Acu-
men dialecticorum. Patet tamen in muſica ni-
mium deditos, effe idiotas fere : tria verba latine
loqui nefcire. C. Haud me dedam immoderate:
non dico amplius . S. Nolim ego tempus difper-
dere in repetendis, & usque ad vomitum pene
audientium recantandis per dies integros hifce
6. fyllabis, ut, re, mi, fa, fol, la. Præterea in liga-
turis, fugis, cantibus naturalibus , confonantiis
perfectis , imperfectis, refolutionibus , diminu-
tionibus, diapente, diateffaron, & fimilibus tri-
cis. C. Mihi relinque iftas tricas , & perpende,
in quos hoc maledicti conferas. S. In neminem .
C. In multos præftantiffima dignitate, & in ex-
celfo ætatem agentes viros, qui animos pondere
cura
VOLUMEN PRIMUM. 281
curarum laffos cantiunculis remittunt ac rele-

vant. Sanctarum literarum fumma eft auctori
tas, qua commendatur mufica. S. Novi tamen
clariffimos graviffimosque viros, qui, ne ponan-
tur in fufpicione levitatis , canere cum fciant ,
cantu confulto abftinent. C. Faceffe hinc Mo-
me: tempus eft in ludum eundi. Vale. S. Ito,
ito, & bonas horas male perde. Canta ab usque
mane ad vefperam : canta in fomnis quoque. C.
Et tu quoad lubet in cœlum jaculare.
ANNOTATIONE S.
Nec muto factum) Si pæniteretfacti, mutofa-

tum,nolofactum : contra, fiprobarent : fa-
} &
Elum volo, factum cupio, factumgaudeo, dicebant.
Aures an auriculas) Avocibus bauriendis dicta
funtaures. Virg. 4. Æneid. vocemque bis auribus
baufi. Auricula eft cartilago, aurium cavitatem
circumdans, cujus ima parte nibil mollius, tene-
rius, autflexibilius in toto bumano corpore. Hinc
proverb. Auricula infima mollior, in bominem le-
nem , lentum , minime afperum, & iracundum.
Utitur eo Cicero ad Q. F. Sirenas , lufciniolam ,
cygnum) De cantu Sirenum vide Odyffeam. Et
paramiam,Sirenumfcopuli . Ifocrates obdicendi
fuavitatem Attica Siren cognominatus eft. Ea-
dem de caufa Xenophon Attica Mufa, & apis At-
tica Sophocles. Lufcinia , de qua multa Plinius
lib. 10. cap. 29.inde di&ta, quod cantu fuo fignifi
carefolet diei furgentis exortum quafi lucinia.
Eadem & acredula. Cicero Prognoft . Et matu-
tinos exercet acredula cantus. Ifidorus l. 12. Di-
ST citur
citur græcis nominis Philomela & Aedon, prop-

ter amoremperpetuum cantandi. Plaut. Bacchid.
Pol ego quoque metuo, lufciniola ne defluat can-
tio. Cygnorum cantu apud vulgus & poetas ni-
bil notius, quos Plato in Fbadone nonfolum cum
cantu & voluptate mori, fed in vita reliqua mu-
ficos & cantores effe fcribit. Lucianus tamen li-
bello de cygnis. Alianus lib.1.c.14. Plinius c. 23.
lib. 1o . negant cygnos canere. Pondere curarum
laflos) Quomodo cantus animum abducat a curis,
a mæroribus, quomodo fenfum malorum minuat,
quantamque delectationem habeat, lege Ovid. el.1.
lib. 4. Trift. Faceffe hinc Mome) Fingitur qui-
dam Deus boc nomine , qui cum ipfe nullum opus
edidiffet, aliorum deorum opera curiofius contem-
plaretur, & carperet quam liberrime, fi quid aut
omiffum, autperperamfactumputaret. In Vene-
re quidem, cum aliud reprebendeve nibilpoffet ,
reprebendit ftrepitum & ftridorem ejusfandalii.
Hinc licebit fandalium Veneris ufurpare, ut pa-
ræmiam, de re quoquo modo, & injuſłe etiam re-
prebenfa.
TERTIUM.
Græcæ litera.
DOROTHEUS. MATHIAS.
Dorotheus. Quid libri manu geris ? M. Ni-

colai Clenardi Inftitutiones linguæ Græcæ :
quæ lamentariæ mihi funt , neque eas fere in-
tueor, quin propemodum illachrymer ; certe
quidem
VOLUMEN PRIMUM. 283
quidem fufpiro. D. Hui egregium virum, & im

mortali virtute præditum. Numfpicula vibrant,
quibus te convulnerent ? M. Telis non afpecta-
bilibus fauciant pectus meum: quin cerebrum
mihi excutiunt. D. Qui iftuc fieri poteft ? M.
1 Fieri fentio, & excrucior. D. Quæfo quid tu ho-
minis es? abhorres nimio opere a lingua Græca:
hoc illud eft ? hæc illa funt fufpiria. M.Non Py-
1 thium magis verum eft refponfum, quam quod
dixifti. Etiam , abhorreo. D. Et quibus tandem
fuperatus rationibus ? Ne occultaveris . M. Ob
inexplicabiles, immenfas, infinitasque difficul
tates, quæ me potiffimum impediunt, & deter
rent ab hoc ftudio. Myriades contradictionum
in nominibus & verbis, in totidem partes diftra-
hunt animum meum. Tot funt declinationes,
tot conjugationes , tot anomala , quot Athenis
noctuæ. Quis vel abundantiffimus otio ifta pe-
nitus memoria comprehenderet ? D. Præclare,
Terentius opinor. Nulla eft tam facilis res, quin
difficilis fiet, quam invitus facias. Contra Man-
tuanus Homerus. Labor improbus omnia vin-
cit. Et alius : Amanti nihil difficile. Tuum in-
genium,quod apparet,non capitur, non oble &a .
tur hac principe, & regina linguarum : ea re in-
vitus, & quod proximum eft , minore cum dili-
gentia, nulla cum navitate ad hafce præceptio-
nes difcendas incumbis. Hæc una res difficulta
tem exaggerat, ubi eft aliqua difficultas , ubi au-
tem nulla eft, ibi eam progignit : ficuti ex altera
parte, amor & defiderium rei alicujus adipifcen-
dæ efficiunt, ut quamvis onerofus magnusque
labor,
284 PRO GYMNASMATUM LATINITATIS
labor, aut perparum, aut minime fentiatur. M.

Tu fi hic fis, aliter fentias. Scienti ac perito non
videtur laboriofa fcientia. Jam tu hæc ligurivi-
fti & concoxifti, in quibus ego tam fudo, quam fi
molares effoderem . D. Fatebor candide , per
fomnum &jocum hæc difci non poffe : verunta-
men minui ,vel potius minus fentiri ajo laborem,
fi generofa difcendi cupiditas affuerit, quæ fri-
gidam fuffundat . M. Tam fatuum & delirum
non invenies, qui nolit græce noffe. D.Cum de
voluntate loquor, non illam omnino defidem , &
operum folutam intelligi poftulo , qua cupiunt
quidam pecuniam facere , & amplificari patri-
monia , cum vacui negotiis domi fedeant : qua
honoribus augeri , cum honore nihil dignum ,
moliantur: qua eruditione præftare, cum le eru-
diendos nulli magiftri dedant. Perquam infi-
pienter vult, qui fic vult. Atque ut hoc tibi lar-
giar, magnam ineffe in præceptionibus difficul-
tatem, tamen iftuc ipfum cum multis præcellen-
tibus rebus iis commune eft, de quibus dictitare
illud folemus : difficilia quæ pulchra. M. Haud
dicam dolo : labore & ftudio me tantum non
eneco, nec tantillo magis inhærefcunt in mente
mea illi canones. D. Non pauci affirmant fe hoc
facere , nec faciunt. M. Quomodo ? D. Quia
cum ftudium a M. Tullio brevi ac circumfcripta
definitione explicetur his verbis. Eft vehemens
& affidua ad aliquam rem applicata magna cum
voluntate occupatio : ipfi aut non vehementer,
aut non affidue, aut fi utrumq;, non adeo magna
cum voluntate occupationem ad Græcas literas
appli-
VOLUMEN PRIMUM. 28
applicant. Tu tacitus temet interroga, te excu

te, tecum confidera , num ita te geras. Sigeris:
nifi bardus & truncus, ftipes, caudex fis , præter-
que figuram hominis nihil habeas, utique addi-
fces Græcam Grammaticen . M. A tempore fub-
fecare nihil poffum, quod dem Græcis quotidie.
D. An tu non potes minimum femihoram tri-
buere? M. Latina hoc quidquid eft temporis fibi
quoque vendicant. D. Attende paulifper ani-
mum. M. Do tibi operam, loquere . D. Si noftro-
rum ftudiorum præfides ac moderatores vidif
fent non fufficere nobis ordinarium tempus ad
Græca cum Latinis conjungenda , nunquam in
catalogis librorum explicandorum , qui quot-
quot annis defcribuntur formis æneis , & luci
committuntur,ullum auctorem libellumve græ-
cum nominaffent : nec Magiftri homines confi-
derati & prudentes, hoc penfum a nobis exige-
rent. M. Sophisma & captio ifta tua nihil me
conturbat: tu fi quid es facturus, firmiora argu-
menta conquiras, neceffe eft. Ambo curare non
poffum. D. Tu vero potes, & poteris fi voles.
Aliorum exempla, quos audifti & vidifti utrum
que ftudium perfequi , tibi perfuadeant. M:
Abundantingeniis . D. Do hoc de aliquibus : vo
luntate quidem pollent ac diligentia, nec adeo
funtimbelles ut tu . M.Poftquam equis remisque
contendero, non confequar tamen confumma
tam grammaticæ notitiam. Sic ego operam':
parentes fumptum perdiderint. D. Defpera
tio quoque eft mater ignaviæ , ac plurimos
I
peffumdedit. Extermina hanc peftem lite
rariam
rariam ex animo tuo , fperaque te adepturum

omnia .
Spes alit agricolas, fpesfulcis credit aratis
Semina, quæ magnofænore reddat ager.
Ferrum affiduitate ufus atteritur : & quid ferro
durius ? aquæ guttæ cavant marmor : & quid
aqua mollius ? mai more folidius ? qui ergo affi-
duo impenfa cura , perpetuatumque ftudium
doctiorem te non reddat, minus licet valentem
ingenio , quo anteftas compluribus ? M. Quæ,
perDeum,eft tanta & tam fatalis hujus transma-
rinæ linguæ neceffitas ? D. Multiplex & præci
pua. Ea, (ne longum faciam) ut fine ejus cogni-
tione manca & mutila fit omnis doctrina : & qui
ejus expertes funt, ii, nec latine quidem fcripta
penitus percipiant. M. Paradoxa mihi narras.
Doctiffimos viros habeo nominare, & te noviffe
multos arbitror, qui alphabetum non teneant,
& græcam legere vocem, cum occurrit aliqua,
nefciant funditus. Sunt qui in commentariis a
fe editis ita loquantur : græcum eft, non legitur.
Item: græcum hoc totum omitte. Ifti profecto
exiftimationis fuæ non ideo jacturam faciunt ,
quia τιμή, δε άνθρωπος quid velint, aut qua ratione
per cafus inflectantur , nefciant : & fuarum ar-
tium alumnos citra damnum iftiusmodi otiofo-
rum delectamenta negligere poffe , pro certo
credunt. D. Bona verba. Commemini hac ipfa
པ་te audire e Præceptore meo : cæterum ego
de
tantus adhuc non fum , ut fufius hoc de argu-
mentomihi, agendum putem. Cum legimus ,
quæ ab eruditis de hujus linguæ laudibus pro-
dita
VOLUMEN PRIMUM. 287
dita funt ad pofteritatem, tum rationibus firmif-

fimis , & bene multis demonftrari cernimus
quam fit ad omnem difciplinam utilis & neceffa-
ria græcarum literarum cognitio : id nos crede-
re oportet tantifper , tum reipfa experiamur :
quemadmodum morbis impediti credunt medi-
cis , ad fanitatem , bonitatemque valetudinis
profuturam fibi potionem, & alia quæ ab iisdem
dantur pharmaca, atque antidota . M. Sed Cle-
nardus ifte perturbatus, atque confufus eft, &
meo quidem animo docendi viam ac methodum
nullam videtur cuftodiviffe. D. Hoc ipfum con-
fenfu judicaverunt quidam docti homines : quo-
circa, quod in rem communem effet adolefcen-
tum , in ordinem certum ac facilem ejus præcep
ta redegerunt. Eum librum in Galliis editum
commercare : de tuis condifcipulis funt, qui pa-
raverunt. M. Ante vefperam adibo ad tabernam
librariam , empturus librum , quantovis pretio
fteterit. Abs te autem maximopere pro noftra
fumma conjunctione , tuaque humanitate peto
& quæfo, fi quando te interrogavero, ne dene-
ges mihi operam, & hoc addas ad tua in me of-
ficia : ftatui enim fervidius difcere. D. De me
fic tibi promitto atque confirmo : nihil cum ma-
lim , quam te græce vel optime noffe , non de-
trectaturum tua caufa pufillum hunc laborem.
Tu modo fac animo erecto conftantique fis, &
cave unquam in confilium defperationem ad-
hibeas. M. Ero , ita me amabit fides : & hoc
tuo facto ad eam , quam erga te habui volun-
tatem magnus cumulus accedet , contraque
omnia
omnia me , quæ potero , in te ftudia & officia

collaturum polliceor.
ANNOTATIONE S.
antuanus Homerus ) Aliquot epitheta Vir-

Mantuar
gilii ab optimis auctoribus ipfi tributa affe-
ra s quo inpromptu fint ſtudiofis . Alex. Seve-
mu
rus Imper. Platonem poetarum vocabat . Plin.ce-
leberrimum auctorem . Velleius , principem car-
um
minum. Marcellinus , eminentiffim vatem.
Seneca, vatem maxim u m . Macrob iu s , Homerica
perfectionis per omnia imitatorem . Idem, Man-
tuanum Homerum . Fabius, auctorem eminentif
fimum. Auguftinus ,poetam maximum , omnium-
imum
que præclariff . Quidam Jovem poetarum
lati no ru m. Non videtur laboriofa ) Plures funt
verbi bujus notiones . Homo laboriofus eft : quem
Graci dicunt Némovov, nos induftrium . Item is,
qui moleftia aliqua impeditus eft ,ex quafefe expli-
care nequit. Res etiam laboriofa dicitur,inquam
s
multus impendendu eft labor. Catullus . Chartas
doctas & labori of as vocavit , magna diligentia
ftudioque elaboratas . Secundam notionem confir
mat illudex Miloniana . Quid enim nobis duobus
Judices, laboriofius ? quid magis exercitum dici
m
'poteft ? qui fpe ampliffimoru præmiorum ad
ca m rum
Rempub li adducti, metu crudeliffimo exi-
tiorum carere non poffumus. Prima tam eft ma-
is
nifefta , ut confirmation ac teftimonii nullius
eg ea t . Eft ergo boc verb um de illorum ordine ,
di en di qu e
e
qu agen pati vim babent feu in utram
io ne
que partem fignif ic at reciproca & adverfa
dicun-
VOLUMEN PRIMUM. .289
dicuntur : utformidolofus, invidiofus, fufpicio-

Jus, ambitiofus, gratiofus, infeftus, metus, inju➡
ria, nefcius, ignarus, &c. Gellius lib. 9.cap. 12.
Hucetiampertinet nobilis : dicimusquippe nobi-
lispoeta, nobilislatro. Domi fedeant) Sederefi-
gnificatinterdum negligenterfegerere, pigram,
otiofum, ignavo animo effe ut apud Græcosna-
Day. Cic. in Pif. Anpoteft ulla effe excufatio, non
dicam malefentienti : fed fedenti, cunctanti, dor-
mienti, in maximo Reip.motu Coufuli ? Virg.3.
Georg. Et melioradeos fedet ominapofcens. Sic
defidere, pro remiffo animo effe. Suet. in Julio,
Vict. l. 16. c. 20. & Torr. in Suet. Eandem vim
babere apud Tull. verbum, jacere, notavit alicubi
Manut.inejadepit. Quotquot annis) M.Var-
ronemfæpius dicere, quotquot annis , quotquot
menfibus, cum fingulis annis : fingulis menfibus
fineintermiffione fignificare vult, animadvertit.
& ineofiniftrorum correctorum errorem corre
xit. Vict.1.9.cap. 22. Ferrum affiduitate) Plut.
f de lib. educand. Multarum rerum contemplatione
addifcere poffis, quantum efficacitatis babeat in-
duftriaatque labor. Nam & aquaguttatimlapfa
lapidem cavat : & ferrum atque as manum con-
trectatione atteruntur : & rotas curruum magno
labore curvatas nullo poffis conatu in priftinam
reftituere rectitudinem. Et quæ fequuntur. Se-
! neca, item epiftola 30. Nihil eft quod non expu
gnat pertinaxopera, & intentaac diligens cura.
Robora in rectum quamvis flexa revocabis, cur-
vatas trabes calor explicat, & aliter nata in id
finguntur, quodufus nofter exigit. Quantofaci-
Vol. 1. T lius
lius animus accipit formam, flexibilis, & omni

1 bumore obfequentior ? Quint. l.1.c.1. Præftat
ingenio alius alium. Concedo : fed ut plus efficiat
aut minus : Non tamen reperitur, quifitftudio ni-
bilconfecutus. Aquæ gutta cavant marmor) Lu.
cret.l.1 . Stillicidii cafus lapidem cavat. Idem l.4.
Nonne vides etiam guttas infaxa cadentes
Humoris longo in fpatio pertundere ſaxa ?
Rei parvæ & bumili magna eft in hifce duobus
verfibus quæfita dignitas. Quos cum illo fane
abjecto & plebejo , qui falfo Nafoni tribuitur ,
comparat Victorius.
Guttacavat lapidem, non vi, fedfæpe cadendo.
Propert.
Quidmagis eftdurumferro, quidmollius unda ?
Dura tamen mollifaxa cavantur aqua.
Idem lib. 2.
Sed tamen obfcura teritur rubigine mucro
Ferreus, & parvo fæpe liquore filex.
Bona verba) Quem fenfum contineant ifta , bona
verba,& bona dicere, explanatNannius l.1.Miſc.
QUARTUM.
Bibliotbeca.
ANTONIUS. CYRILLUS.
Antonius. Ubi tu aut moratus, aut vagatus es

tamdiu ? C. Apud patruum erat quod trans-
actum redderem negotium. A. Quid narras ?
quodnam negotium. C. Tua nihil refert : quare
define percunctari. A. Difficillimum creditu :
propter
VOLUMEN PRIMUM. 291
propternegotium, ut dictitas, dimidiatum pene

diem illic te hæfiffe. C. Propter aliud etiam. A.
Parcam exquirere,quid fuerit illud aliud:fi ultro
aperueris, non invite aufcultaverim . C. Biblio-
thecam maxima impenfa, libris multis, variis,
optimis refertiffimam, locupletiffimamq; confe-
cit. A. Quid hoc autem ad te ? C. Quid ad me ?
o Antoni. A. Etiam , quid ad te attinet, fiille Bi-
bliothecam comparavit ? an tu idcirco eam es
adepturus ? C. Adipifcar, fi vixero. A.Jam volo
mihi pandas hoc myfterium . C.Audacterprolo-
quar.Cum defunctus effem mandato,quod a pa-
tre acceperam, & rem abfolviffem, ut optave-
ram : adesdum Cyrille mi, infit meus patruus,
paucis te volo : manuq; apprehenfum in concla-
ve perducit, bene amplum, lucidum , abunde in-
ftructum & ornatum. A. Lubido eft porro audi-
re: jucundum aliquid magnumq; confequetur.
C. Magis id dices , fi audieris . A. Ergo narra. C.
Vifebantur ibi in ordines difpofiti libri per con-
clavis latera:unumquodque habebat octuplicem
feriem: majoribus afcendendo , minores femper
magnitudine ac mole fuccedebant, cum ipfa qui-
dem receptacula feu loculamenta effent libris
proportione intervallorum refpondentia. A.
Quam multos divinas fuiffe? C. Minimum tria
millia. A.Non afpernandus numerus. C. Pluri-
mi infuperin acervo foluti & rudes ex officina ja-
cebant. Cæteri diligenter admodum compacti :
alii tegumentis feu involucris erant ex albo co-
rio, alii nigro, alii rubro : quidam membrana
candida, & arida modo pumice polita tegeban-
T 2 tur.
tur. Nonnullis,præfertim grandioribus,per qua-

tuor utriusq; frontis angulos ex orichalco bullæ
umbilicatæ cernebantur affixæ. Claudebantur
hi uncis æneis ( claufuras vulgo vocant) illi loris
fericis, alii coriaceis. A. Quod genus fcriptores?
C. Omne genus. Nam etfi patruus Juris civilis
fcientiam profitetur, attamen non in politiores
duntaxat literas præterea,verum etiam inPhilo-
fophiam, Medicinam, & aliquantum in Theolo-
giam ftudium tradidit. InRhetoricis & Dialecti-
cis excellit.Græcæ linguæ jam inde a prima ado-
• lefcentia fe perftudiofum extitiffe, affirmare fo-
litus eft : quam interdum ferio quidem & ex ani-
mo,fed fuavi cum lepore promittit ſe mihi fpon-
fam cum lautiffima dote relicturum .
Omnes quæ mecum meritis pro talibus annos
Exigat, & pulchrafaciat me prole parentem:
hos enim fimul de Poetarum Latinorum Plato-
nem verficulos recitat. Non fugit prudentiffi-
mum virum,me eandem hanc efflictim deperire.
Ergo quia omnem doctrinam liberalem combi-
bit, & opibus præditus eft, hinc tanquam cornu-
copiæ librorum poffidet. Nec illi confufe locati:
verum difpertiti in ordines certos vifuntur : hic
ad hanc, illic ad aliam diſciplinam pertinentes.
Ad unumquemque vero ordinem porrectoribus
elementis, feu literis cubitum longis, ut jocatur
Plautus, præfcripta pendent lemmata : THEO-
LOGI. PHILOSOPHI. JURISCONSULTI.
ORATORES & HISTORICI. PHILOLOGI.
POETE. GRAMMATICI. Adhæc quisque
nomen fuum in tergo gerit : terga enim often-
dunt
VOLUMEN PRIMUM. 293
dunt intrantibus & afpicientibus, ut nullo nego-

tio quod quæris, invenias. Omnia deinde jam
nitida & munda, ut obftupefactus, in paradifum
(ut noftri loquuntur) te jures introgreffum. A.
Perquem hæc curat? nam ipfe, credo, hanc mo-
\ leftiam non fubierit. C. Puerum mercede con-
duxit, promptum & impigrum , qui in fingulos
dies certa ac præftituta hora pulverem de libris
deverrit, cumque opus eft, conclave fcopis pur-
gat, & turbata ac disjecta quæ funt,rurfum com-
ponit. A. Quid ibi eft extra libros ? C. Menfa
cooperta tapete viridi laneo, pluteus, clepfydra, 1
cæteraq; fupellex in literas fefe abdentium. Ad-
de monumenta nonnulla antiquitatis ; ut ftatuas
parvas marmoreas, perquam artificiofas; ut ve-
terum Imperatorum numos argenteos ; ut illu-
ftrium pictorum tabellas;ut mathematica inftru-
menta & muſica. A. Quid poftquam tibi demon-
ftravit hæc omnia? C.Juvat meminiffe . Comple-
xus me inquit: Tua hæc erunt univerfa, Cyrille
chariffime, fi colueris ftudia literarum , ut infti-
tuifti,naviter: & quam expectationem tui conci-
tafti: eam fuftinueris. Nulla mihi uxor eft,ut vi
des,nullus hæres : te harum,quantæcunque fint,
copiarum mearum hæredem ex affe teftamento
fcribam nominatim. Noli quærere : ita fum hac
tam fingulari ac divina promiffione affectus, ut
ebrius lætitia nefcirem ubi confifterem. A. Tam
vaide hoc facto delectatum effe te non miror ,
nihil enim potuit fieri amantius, nihil dulcius .
C. Gratias contra agebam immortales , pollice-
barmontes aureos . A. Heu , cur ego quoque ta-
T3 lem
lem patruum fortitus non fum ? ut nimium lon-

ge meis tuæ fortunæ præcedunt ? C. Non cui-
vis homini contingit adire Corinthum.
ANNOTATIONE S.
Adverfum eos, qui maximis impenfis ingentem

librorum multitudinem comparant, quibus
non tam utantur, quamglorientur, lege, quæfunt
apud Senecam . cap. 9. de tranquill, animi. Quo
mibi, inquit, innumerabiles libros, & bibliothe-
cas,quarum dominus vix tota vitafua indicesper-
legit ? onerat difcentem turba, non inſtruit: mul-
toquefatius eft, paucis te auctoribus tradere, quam
errareper multos. Quadraginta millia librorum
Alexandria arferunt, pulcherrimum regiæ opu-
lentia monumentum. Alius laudaverit,ficut Li-
vius, qui elegantiæ regum curæque egregium id
opus ait fuiffe. Nonfuit elegantia illud,aut cura
fedftudiofaluxuria, & c. Receptacula , feu locu-
lamenta) Pofteriore voce appellat Seneca illos ,
quafi cancellos, perquos libri inbibliothecis difpo-
nuntur, Cic. ad Att.l.4.epift.18.pegmata vocat,
quanquam & aliud eodem loco fignificarepoteft.
VideMan. epiftola vero 4.l.4. cum, inquit, offen-
des defignationem Tirannionis mirificam meo-
rum librorum,intelligit eorum difpofitionem , col-
locationem, defcriptionem & diftributionem fuo
cujusque loco. Argumento locus eft epiftola 8.non
longe aprincipio. Pofteaquam vero Tirannio mi-
bilibros difpofuit, &c. Lamb. annot. Sittybas in
extremo ep. 5. l. 4. Man. interpretatur membra-
1 nulas, quarum integumento libri a pulveris tem-
poris-
VOLUMEN PRIMUM. 295
porisq; injuriadiutius integri confervantur. In

Rhetoricis & Dialecticis) In muficis, in dialecti-
cis, arithmeticis, grammaticis, malebant dicere
veteres, quam in mufica, feu, inarte mufica, in ar-
temufica, in arte dialectica. Cicer. 1. de Orat. in
muficis numeri voces & modi & l.4. ad Att. epift.
16.muficis eruditos. Ter. Eun. facpericulum in
muficis. Cic. ad Attic, l. 12. bominem remotum a
dialecticis, in arithmeticis exercitatum. Et 1.de
nat. Deor. Tantos progreffus habebat in Stoicis.
Obfervavit Man. Mihi fponfam cum lautiffima)
Ciceronem quoque delectavit audactor ifta meta-
phora. Nam ad Atticum l. i.epift. 8.fic ait : Bi-
bliotbecam tuam cave cuiquam defpondeas , quam-
vis acrem amatorem inveneris. Nam ego omnes
meas vindemiolas eo refervo, ut illudfubfidium fe-
nedutiparem. Et epift .fequenti apertius. Libros
vero tuos, cave cuiquam tradas : nobis eos quem-
admodum fcribis, conferva. l. 3. Libros tuos con-
ferva, &c. Illuftrium pictorum tabellas) Imagi-
nes doctorum, clarorumque bominum in bibliotbe-
'cis collocabant. Cicero ad Attic.l.4. ep.9. Maloq;
in illa tua fedecula, quam babesfub imagine Ari-
fotelis, federe, quam in iftorum fella curuli. Hæ-
redem ex affe) De divifione affis in 12.partes lege
Alex. ab Alex. l. 1. c. 1. As, interdum fignificat
nummum æreum, quifit decimapars denarii : de-
narius autem eft octava pars aurei Rhenenfis, feu
daleri, fignificat, inquam, nummum minimipre-
tii. Hincproverb. Ne affis quidem. Catull.
Rumoresquefenum feveriorum
Omnes unius æftimemus affis.
T4 la
Id eft , penitus contemnamus. Ad allem perdere

dixit Horat. Univerfæ pecuniæjacturam indi-
care volens.
QUINTUM.
Defcriptio Gymnafii.
FABIANUS. SYLVESTER.
Fabianus. Schola ifta noftra, in quam ad inge-

nii culturam percipiendam in dies cœpimus
commeare , pulcherrime comodiffimeque ædi-
ficata mihi videtur : idem tibi videri, nunquam
in incerto habui. S. Bene : & antepono illam
multis aliis, quas vidi, in quibus ftudiorum gra-
tia verfatus fum hactenus. F. Primum (ut inde
potiffimum laudationem exordiar) excitata eft
eo civitatis loco , qui omni ftrepitu , clamore ,
turbis caret. Non hic efculenta, poculenta, non
fcruta venduntur : nullæ in hac vicinia caupo-
næ , nulli falfamentarii , falgamarii , myropola
nulli. Non fabri affidue incudem tundentes ,
non doliarii, non aurifices, non demum ejusmo-
di opifices,qui totum diem pulfibus perſtrepunt,
nulli circuli , non colludentes , & concinentes
pueri ac puellæ. Hic fumma quies , hic alta fi-
fentia: prorfus ficut illa prætoria feu magiſtra-
tuum palatia apud Perfas, de quibus Xenophon
in vita Cyri. Nec enim carmina folum , ut in-
quit vates Sulmonienfis , fed univerfe , & genera-
tim ftudia omnia bonarum artium feceffum
quendam & otium , hoc eft, tumultus, negotia-
tionum-
VOLUMEN PRIMUM.
297
tionumque vacuitatem requirunt , vel potius
flagitant. S. Haud quidquam hac veritate ve-
rius. F. Tum falubri quoque fub cœlo condita
eft : quod in eadem urbe non omnibus femper
ædificiis contingit : quædam enim craffiore, &
corporibus humanis peftilente circumfundun-
tur aere. Academiam illam Athenis amoeno,
& nemorofo, at minime ad tuendam fanitatem
accommodato folo traditum eft conftructam
fuiffe . S. Ut memoria mea eft, hoc ipfum quod
affirmas alicubi fcriptum legi. Et æquum eft ,
cum alioqui integra valetudo ftudiorum diutur-
nitate ac vehementia corrumpatur , non ibi con-
ftitui Gymnafia, ubi proclivius eft, eam omnino
perdi , quam recreari & confervari. F. Nullæ
domus ita contiguæ , ut officiant luminibus.
Jam vero quam excelfiparietes ? quam fublime
&ad pluviarum defluxus præceps aptatumque
tectum ? Ipfa forma domus non projecta in lon-
gum, non extenfa nimis in latum, non trilatera,
fed Tergaya five quadrata : ita tamen , ut fit
aliquanto longior quam latior, porta ingens, &
afpectu augufta ac venerabilis a fcalptore & pi-
&tore emblematis infigniter decorata . S. Illi or-
dines feneftrarum , infra quidem latis lumini-
bus , fupra anguftiorum , omnium autem inter
fe ad perpendiculum æqualium , ecquid orna-
mentum addunt ? F. Eximium. Ubi ingreffus
fueris , ad lævam auditoria duo , ad dexteram
totidem : ambulatiunculæ ante fcholas, & inter
fcholas. 4 Inde gradibus feptendecim ex albo
expolito lapide, quatuor cubitos longis , unum
Ꭲ
pene
pene latis afcenditur. Rurfum ibi quatuor

Gymnafia , cum fuis ambulatiunculis . Non fe
mutuo poffunt impedire difcipuli , nec magiſtri
alter alterum clamoribus obtundere . Sugge-
ftus ut belle laborati ? fupra velut tecta impen-
dent, ne diffipetur vox dicentium : adhærentia
autem ipfis , non ut in facris ædibus , disjuncta
a concionatorum cathedris . A terra quatuor
gradibus elevati , quo videri audirique ab uni-
verfis doctor facillime queat, Non in dextro
aut finiftro latere , fed ex adverfum portæ col-
locati, ut intrantes primo afpectu in Magiftrum
incidant , & ipfe fine circumactu capitis audi-
tores fuos, & quemcunque ingredientem poffit
afpicere. Ut ordinatim difpofita fedilia ? fic ,
ut ex omni parte , a fronte , a tergo , a dextris ,
a finiftris inter ipfa & parietem fpatia fieri
queant. Ut dolatis e tabulis fpeciofa laquea-
ria, ut circum feneftras decentiffime depicte
vites , rofæ , flores denique ? quam mundum ,
candidum ac fubtile tectorum ? nihil usquam
fractum , nihil ruinofum , aranearum nihil . S.
Aulam omittis ? F. Nonne hæc fcholis incum-
bens , & in fummis ædibus ampla , tabulatisque
ornatiffima , & picturis egregiis mirabiliter 'lo-
cupletata eft ? S. Affentior. F. Nonne ad ora-
torias exercitationes , ad comicas quoque actio-
nes opportuniffima ? S. Nimirum . F. Nonne
templo quam fimillima ? S. Etiam . F. Quid igi-
tur falubrius , quid fplendidius noftra ſchola ?
S. Nihil . F. Quam adhæc frequentes difcipuli ?
quam eruditi Magiftri ? Breviter : fi Mufæ cum
Apol-
VOLUMEN PRIMUM. 299
Apolline fuo Heliconem relinquant, huc inpri-

mis, & cupidiffime commigrent. S. Me adfcri-
bito huic tuæ fententiæ .
ANNOTATIONE S.
Seceffum quendam ) Plutarchus de Curiofit.

Siquidem & Mufaæa quam maxime procul ab
urbibus collocabant. Caufam ne quæramus : pa-
tet enim eo vel tacente. Salubri fub cœlo) Ca-
lum pro aere, dicunt latini. Hinc loci & cali
falubritas , cælum grave , falubre , peftilens.
Cicer. 1. de Divinat. Afpiratio cæli gravis & T
peftilens. Pro quibus barbari, mala aura , ma-
lus aera: omne quod inani fimile , vitalem bunc
Spiritumfundit.
SEXTUM.
Pædagogi.
EUTROPIUS. LEOPOLDUS. TIBERIUS.
Eutropius. Lachrymas effudifti , Leopolde ,

etiamnum quippe in tumore funt oculi , &
rubent. Hem , quæ caufa ploratus ? L. Plo-
raffes tu nihilo mínus pro certo, fi Pædagogus
tuus fimilem in modum tibi blanditus effet.
T. Eja , blanditus ? fortaffe in te mifello virga
rurfum exultaverunt. Factum eft hoc Leo-
polde ? L. Factum eft. E. Quid ais ? L. Du-

bium hac de re nullum eft : nimis apertum at-
que indubitatum eft, pellem mihi usque ad fa-
turitatem
turitatem confauciatam flagris. E. Prædurum

pædagogum prædicas. L. An vos nunquam
a veftris flagellamini ? T. Perquam raro, Leo-
polde. L. Nimis propitios ac lenes habetis ,
ac proinde vereor , ut vos fitis boni pueri . E.
Quin fæviffimi funt quare nos plagas & incre-
pationes illorum , fupra quam cuiquam credi
bile eft metuentes , officium ultro exequimur.
L. Meum ut arbitror , fævitia non anteibunt :
qui tyrannidem in me quandam exercet. T.
Tyrannidem ? L. Inprimis omnia dicta , facta
mea curiofiffime obfervat : non poteft tamen
noffe , quæ mente agito (rumpatur licet) nam
cogitata funt cuique libera. E. Meus æque ,
ut fcias , non dormit. T. Nec meus profecto.
L. Quandocunque non videt affidentem libro,
fufpicatur , fufpicatur autem ? imo credit me
ludere , vixque ad naturæ requifita concedere
patitur. T. Auges res in majus : non equidem
puto tam ab omni humanitate derelictum &
agreftem. L. Nefcio mentiri. E. Quam fæpe
rationem pofcit eorum , quæ in fchola audie-
ris ? L. Ferme in dies fingulos . Quid facit ti-
bi, quærenti imperite refpondeas ? L. Mina-
tur. E. Si iterum ? L. Ferocius minatur. E. Si
tertium ? L. Vobis iftuc cogitandum relinquo :
dolet enim vel dictu , nedum perpeffu , quod
ifte plagofiffimus homo mihi tertium peccanti
confuevit facere. T. At noftri ( quod inter
nos liceat dicere ) tota hebdomade vix femel
nos examinant : quia videlicet ponunt nos effe
diligentes , ut revera fumus. L. Quid igitur
iftuc
`iftuc eft , quod diligentes iſti tam crebro in lu-

do vapulant ? E. Nimium argutaris. Sinitne
diutius te dormire ? L. Dormire ? propemo-
dum ante galli cantum , multa adhuc nocte e
fomno me ſtentorea voce excitat. Diebus fe-
ftis ad quintam, & hyeme ad fextam ægerrime
C finit requiefcere. E. Nos , Tiberi , præ Leo-
poldo beati fumus, quibus conceditur in lucem
cubare fæpius. L. Num intelligitis jam verum
me dixiffe : habere vos pædagogos plus æquo
indulgentes? T. Non , non : hanc enim lenita-
tem & indulgentiam feveritatibus nonnullis
affatim compenfant. L. Quibus ? T. Profer-
rem, fi ex ufu tuo fore judicarem. L. Cur
non erit ? nam hinc me non folum miferum effe
cognofcam. T. Cogunt in facris precationi-
bus multum abfumere temporis : infolenter
ac raro permittunt operam dare lufibus : ob
leviffimam culpam interdicunt jentaculo : non-
nunquam merendam quoque eripiunt : filen-
tium ut Pythagoreis imperant. L. Clemen-
tior meus eft aliquanto , confiteor. E. At tu
paulo ante quafi quendam carnificem ipfum
defcribebas. L. Verumenimvero quod vos de
veftris , idem ego nunc de meo : lenitatem
unam tribus feveritatibus compenfat. Dies
me citius relinquat , quam enumerem , quas
mihi leges quam multas, quam duras civilita-
tis & modeftiæ impofuerit : quoties apud pa-
rentes coram & per literas accufarit. Omni-
potens & mifericors Deus , da mihi alium Pæ-
dagogum. E. Timendum, ne malo pejor fuc-
cedat,
cedat, eveniatque tibi , & nobis , fi idem quod

tu optemus, illa afini calamitas apud Æfopum.
L. Quæ calamitas ? E. Serviebat olitori , &
quoniam ille præparce pabulum dabat , mul-
tumque laborare cogebat, precatus eft Jovem
afellus , ut alteri domino venderetur. Juffit
figulo vendi. Hic afinus iniquiore animo ge-
ftare cœpit onera , nempe teftas & lutum.
Rurfus ergo cum rogaffet , ut fibi dominum li-
ceret mutare, coriario eft venditus. Tum pe-
jorem prioribus herum nactus, vidensque quid
ille faceret, cum fufpirio : Væ mifero , præfta-
bat apud priores manere dominos. Nam hic ,
ut video, pellem quoque meam conficiet. Con-
filium meum eft, ut cuicuimodi funt Rædagogi
noftri , eos toleremus. Et quoniam id , quod
volumus, fieri nunc haud poteft, velimus quod
poteft : donec , ubi ex ephebis excefferimus ,
in tutelam noftram veniamus , tunc poteftas
dabitur vivendi liberius. L. Nunquam vidi
melius dari confilium. E. Et ifti Pædagogi ,
quod more jam receptum eft , fient patres fa-
milias, ducent uxores, quæ nos multimodis ul-
cifcentur , & iftis maritis fuis magnum dabunt
malum , poftquam illi argento accepto , impe-
rium dote vendiderint. M. Meus fi pro pec-
catis in me commiffis centum ducat uxores ,
parum eft.
ANNOTATIONE S.
Stentorea voce ) Homerus iliad. s. Stentori

attribuit vocemferream , id eft, firmiffimam,
cumque
VOLUMEN PRIMUM.
303
cumque affirmat clamoris magnitudine aquare

alios quinquaginta fimul. Hinc vox feu clamor
Stentoreus, pro maximo. Merendam eripiunt)
Feftus. Merendam antiqui dicebant pro pran-
dio , quod fcilicet medio die caperetur , Nonius.
Merenda dicitur cibus, qui poft meridiem datur.
Ifidorus lib. 20. cap. 2. Merenda eft cibus , qui
declinante die fumitur, quafipoft meridiem eden-
da, & proxima cana. Vide Hieronymum Mer-
curial. variar. lect. lib. 4. cap. 17. & Muret.l.4.
cap. 12. quoties antiqui cibum in die fumpferint.
Ex ephebis exceffimus ) Onbía eftfinis pueritia,
principium adolefcentiæ , feu extremapueritia
& prima adolefcentia, feu prima pubertas. Te-
rent. Andr. Nam is poftquam exceffit ex epbe-
bis, liberius vivendi fuit poteftas. Eodem modo
Plaut. Mercat. Cicer. pro Archias. Nam ut
primum expueris exceffit Arcbias. In tutelam
noftram veniamus ) Tutela definitur aJurecon-
fultis vis ac poteftas in capite libero ad tuendum
eum qui fe per atatem defendere non poteft, jure
civili data ac permiffa. Quam vim ac potefta-
tem qui habent tutores appellantur. In fuam
tutelam venire, aut pervenire, eſt ad pubertatem
pervenire. Cic..de Orat. Negaretque nifipoft-
bumus & natus , & antequam in fuam tutelam
perveniffet, mortuus effet, &c. Item 2. de Inven.
Quidam pupillum bæredem fecit, pupillus autem
ante mortuus eft, quam infuam tutelam veniret.
PRO
PROGYMNASMA SEPTUAGESIMUM {
SEPTIMUM.
Præceptores.
RUFINUS. SERENUS. FLORENTINUS
Rufinus. Quotus annus volvitur , Serene ,

cum limina ludi literarii nobiscum calefa-
cis ? S. Jam octavus inftat. Vos quamdiu fre-
quentaftis Gymnafium ? F. Ego annis feptem .
R. Nec pluribus , nec paucioribus ego . Quis
autem qualisve fuit, quem primum es adeptus
in patria tua didafcalum ? S. Nomen erat viro :
illi nomen erat : jamjam verfabatur mihi in la-
bris primoribus : ab afpiratione inchoatur. R.
Hieronymus ? S. Non eft. R. Hieremias ? S.
Non eft. R. Hilarius ? S. Non eft. R. Hen-
ricus ? S. Hem , ifte eft : fatis intra labra atque
dentes jacuit. Henricus ergo audiebat : cui
indigenæ a promifla ad pectus & rufa barba ,
ænobarbo poftea cognomentum indidere. F.
Cujas erat? Germanus, Belga, Italus ? S. Ger-
manus : & quod quafi per nebulam recordor
Misnenfis : illa enim dialecto loquebatur, mol-
liffima nimirum ac fuaviffima , qualem teftan-
tur harum rerum periti fuiffe linguam Jonum
quondam inter Græcos. R. Ubi fita eft tua
patria ? S. Continens eft cum terra Misnia.
Pergam, ut exorfus fum de illo Magiftro dice-
re. F. Si moleftum non eft. S. Statura ejus
juſta longior : `vultus placidus & mitis. De-
duxit domum non multo poft, quam inivit do-
cendi
VOLUMEN PRIMUM. 305
cendi provinciam , prædivitem viduam : ete

nim in noſtra regione Ludimoderatores funt
feliciores quam alibi , quando perfacile bene.
dotatas uxores inveniunt. Interpretor hoc dari
literarum fcientiæ a civibus noftris, & in parte
beatitudinis numerari a fœminis , conjunctam
= effe cum erudito homine. F. Quemadmodum
Henricus ille puerum te tractabat ? S. Primis
Emenfibus amanter , & perhumaniter , poftmo-
dum afperius , & aufterius , ut mihi tum vide
batur. R. Cur ita ? S. Audies. Sodales mihi
erant pueruli coævi tres, civium primariorum
filii , cum iis me feparatim in humili fcamno
collocabat : eramus fiquidem omnes pufilli ac
teneri. Quoties autem ingrediebatur fcholam,
toties fere nos ipfum propter adeo prolixam
barbam nonnihil timentes (ut illa ætas metum
in fe concipit facillime ) placidiffimis oculis
afpectare , & capita noftra manu demulcere
fæpicule, infuper fingulis aut aridas ficus , aut
in cucullis coriandri grana , & amygdala fac-
charo obducta porrigere , hortarique nos fua-
viter fubridendo, & multa pollicendo , ut difce-
remus alacriter, R. O dignum ftatua Præce-
ptorem, & cui victus publice in Prytaneo præ-
beatur. S. Diffimulabat præterea, fi interdum
confabulantes cerneret. Scholis finitis , do-
1 mura fuam , quæ in proximo erat , aliquando
fecum abductos , privatim docebat , & nunc
uvis paffulis, nunc fcriblitis donatos dimittebat.
E. Aureum Præceptorem narras. Nunquamne
vero te cecidit? S.Usque hodie tangit animum
7.3Vol. I. U memo-
memoria illius nefafti diei. Cum male legerem

libellum Germanicum , hæfitaremque ad ter-
tium aut quartum quodque verbum , ille me
objurgare, ego hærere, pallere, tremere. Cum
autem perperam legendi hæfitandique finem
non facerem, afferri virgam juffit. F. Oh, tam
fæviter ? S. Tum, ut parvulis fieri mos eft, fu-
per genua fua ipfe fedens me compofuit, perin-
de ac lanius oviculam jugulaturus , meque gra-
phice profecto tetigit , multumque ejulantem
a fe repulit. R. Ha , ha , hæ. Non tu ibi cogi-
tare : Papæ , quid hoc prodigii ? quæ ifta eft
mutatio ? ubi ficus ? ubi faccharum ? ubi ſcrib-
lita? ubi tam mellita verba ? S. Hæc ipfa vol-
vebam , Ruffine. F. Sed quid ais ? Qualis in re-
liquum tempus in te extitit ? etfi fufpicione jam
præcurro. S. Non amplius blandus, fed rigidus:
non pater, fed triftis quidam patruus. F. Quo-
ties demulfit caput tuum ? quoties munuſcula ?
S. Hæc omnia in flagella & verbera converfa
funt. F. Multa ex quo fuerunt commoda , ejus
æquum eft ferre incommoda. S. Rides ? Me-
miniſtine vero tu illius temporis, quo rudimen-
ta literarum pofuifti ? F. Valde. S. Similine
modo actum eft tecum ? F. Ah, longe diffimili.
S. Dic , oro. F. Altero ftatim die cæfus fum :
& , fi cutem meam fpeculere , nihil te vidiffe
magis lacerum jures. R. Quantum conjectura
affequor, eras puer nequam , & parum aut ni-
hil difcebas , quandoquidem , ut tute comme-
moras, tam egregie confciffum eft tibi corium.
F. Tu fcilicet in rofa educabare. R. Summum
ter
VOLUMEN PRIMUM.
307
ter quaterve triennio toto percuffum me re-

cordor: nec id tam propter ftudia, quam pue-
rilem infolentiam atque licentiam. S. At hoc
tempore, eftisne adepti Magiftros pro arbitrio ?
R. Diligentiffimum fcio effe meum : venire in
ludum tempori : exigere rationem a difcipulis,
quotidie : docere accurate ; emendare fcriptio-
nes follicite tradere pietatem & virtutem :
punire fontes pro delicti gravitate : amare &
E laudare induftrios : hortari fegnes & cogere. F.
Meus fane quidem nec omnia hæc , nec nihil
horum. Fœcundos calices amat , & invenitur
non rariffime vino madidus : hoc , fi recte ra-
tiocinor, parum decet. Quod crebro facit pue-
ris ludendi copiam , non reprehendo ; mallem
tamen aliquando non luderemus . Scite dictum :
ne quid nimis. S. Nos quali Magiftro utamur
in præfens, ex difcipulorum doctrina moribus-
que puto perfpici poffe. Quod querar, penitus
nihil habeo. R. Gratulor tibi tanto bono.
ANNOTATIONE S 1
Limina ludi calefacis ) . Calent loca , qua fre-

quentantur. Sueton. Octa. cap.71 . Lufimus
per omnes dies, forumque aleatorium calefecimus.
Verba funt ipfius Augufti ex quadam epiftola.
Catull. Galliambo. Mibijanuæfrequentes, mibi
limina tepida. Henricus audiebat) Graci ver-
bum angew , adhibent interdum pro vocor, dicor,
- nominor. Sic Latini ut Horat. epift.7. lib. 1. ad
Macenatem, rexquepaterque, Audifti coram , nec
verbo parcius abfens. Idem epift. 16. Tu recte
U 2 vivis,
vivis , fi curas effe quod audis : id eft : quod di-

ceris. Deduxit domum ) Ducere & deducere
domum ad matrimonium & nuptias etiam figni-
ficandas adhibentur. Plaut. Trinum . Nunquid
caufæ eft,quam uxorem cras domum ducat? Ter
Hecyr. Ut adpauca redeam, uxorem deduxit do-
mum. Tibull. Ut juveni primum virgo eft de-
dulta marito. Cui victus publice in Prytaneo)
Atbenis erat domus boc nomine publica , in qua
victus præbebatur ex ærario iis qui bene meriti
effent de Republica. Cicer. 1. de Orat. interro-
gatus Socrates quam quafi æftimationem conme-
vuiffe fe maxime fateretur, refpondit fefe meruif-
fe, ut ampliffimis bonoribus & præmiis decorare-
tur& ut ei victus quotidianus in Prytaneo præ-
beretur. Triftis quidem patruus ) Patruum in
filios impotentem amoremignorat nemo . Patrui
vero tametfifratrum fuorum liberos ament, illo
tamen vehementi affectufunt liberi, nec quemad-
modum patres adfiliorum,fic illi ad nepotumfuo-
rum peccata connivent, neque ea diffimulant ; fed
fevere & acriterreprebendunt, incorrupteque de
actionibus ipforumjudicant. Undefactum ut no-
menpatrui pro objurgatore, caftigatore, repre-
benforefevero & acriponeretur a Latinis. Cicer.
pro Calio. Qui in reliqua vita mitis eſſet,fuit in
bac caufa pertriftis quidam patruus cenfor, Ma-
gifter. Horat. Sat. 3. lib. 2. Sive ego prave,feu
recte , ne fis mibi patruus. Et Ode 12. lib. 3. pa-
truæ verba lingua : vide epift. 2. lib. 2. ad Att.
& in eam Manut. Lambin . in Horat.
PRO-
VOLUMEN PRIMUM. 309
OCTAVUM.
Auctores fcholaftici.
VENANTIUS. FLORIANUS.
EPIPHANIUS.
1
Ve enantius. Triennium elapfum eft , nifi quid
erro , ex quo in ifta Principiorum fchola
feffitas Floriane, prima, inquam, Grammatices,
id eft , poftrema & infima omnium . Ecquid
ftudes ? F. Quamobrem non potius decennium
dicis, major ut effet annorum numerus, atque
ut magis falfum diceres, quoniam tibi volupta-
ti eft veri aliena effutire ? ' Biennium effluxit ,
#hoc faltem non refutabis. F. Etiam tu delicias
facis ? Proximo Octobri annus unus cum feme-
ftri abfolvetur : diutius non fui in eo Gymna-
fio: & me brevi condifcipulum tuum, Venan-
ti , vifurus es : fic enim augurat animus . V.
Meus certe non eris : nam ego me Epiphanii
futurum divino. E. Non es futurus profecto :
ego enim in fcholam Humanitatis evolabo . V.
Si modo qui examinabunt , alas tibi non inter-
vellerint : aut fi illas calor folis , ut quondam
Icari, non liquefecerit . E. Tam dignus illa ego,
quam mea tu. V. Res ipfa documentum dabit .
Tu, Floriane, in quibus interrogaberis ab iis, qui
seo tempore cognitionem puerorum explora-
bunt ? F. In iis, puto, quæ doceor. E. Et quæ
1
funt illa ? F. Rudimenta . V. Verrepæi , an Va-
Jerii , an Emmanuelis ? F. Emmanuelis . Deinde
u 3 epi-
epiftolæ felectæ , breviffimæ illæ Ciceronis, di-

fticha Catonis, & Inftitutiones Chriftianæ fidei.
V. Hi funt auctores tui ? F. Hi funt. E. Quid
Venantius hoc anno audivit ? V. Quæ quotan-
nis fere traduntur. Grammaticam Emmanue-
1
lis, quam Præceptor commendat mirifice : ejus-
dem Syntaxeos Epitomen , felectas Ciceronis.
E. Pauca funt hæc. V. Multa fatis mihi quidem.
De tuis velim cognofcere , ut libros comparare
poffim , quomodo arma ante bellum miles. E.
Ene Ovidium de Triftibus. V. Mallem de Hi-
Jaribus, nam meopte nutu triftis effe foleo. E.
At nihil illa Nafoniana triftitia lætius , nihil ju-
cundius, quod experieris . Adde epiftolas ad fa-
miliares, Catonem five Lælium, & libellum de
octo partibus orationis apud Græcos. V. Heu,
ftatui non difcere Græca. E. Debebis volens
nolens, non erit hoc arbitrarium. V. Non pof-
fum; femper ab ifta carnificina longiffime ra-
tio voluntasque mea abhorruit. E. Et ægri ab
amaris , at falutaribus potionibus abhorrent.
V. Quid præter hæc explanatur ? E. Profodia
Emmanuelis . V. Optime : verfus factitare cu-
pio , Profodiam non ingratis difcam . F. Si fru-
ftra emeris hos libros ? E. Minime fruftra : ute-
tur quippe anno nonagefimo , fi hoc imminente
non utatur. V. Ad nihilum cavilli tui recident
Floriane : fcio te id nolle, afcendam tamen ego,
fi me Superi adjuvant. E. Si doctrina tam in-
cenfæ cupiditati refponderit , non negaverim
futuram, de quo nec hilum dubitas . V. Mitte
curas. Non quem alium mihi mercandum cen-
fes?
VOLUMEN PRIMUM. 311
fes ? E. Adrianum Cárdinalem, Farraginem for.

didorum verborum , Scopas latinitatis, Adver
biorum connubia, Epitheta Ciceronis. V. Uti-
les tibi hos fenfifti ? E. Ut nihil poffit fupra. Tu
quoque Floriane , cura ut inftructus fis a libris .
F. Pædagogi hoc munus eft, ipfe curabit , ego
fine cura fum.
ANNOTATIONE S.
Auctores fcholaftici ) Solent quidem eruditi ,

cum de illis quafi præftantiffimæ, ac vetuftif
fima nota fcriptoribus loquuntur, eos nominare
auctores, & fcriptores clafficos. Apte & elegan
ter utique, id quodex Gellio licebit, difcas, lib.7.
cap. 13. Ut quondam Icari ) Fabula de volatu
Dadali & Icari ejus filii eft in 8. Metamorph.
Mare in quod decidit , Icarium nomen obtinuit.
Ovid. Trift. lib.1.eleg..
Dum petit infirmis nimium fublimia pennis

Icarus , Icarias nomine fecit aquas.
Monendi funt mibi uno verbo Magiftri, uti ne

temere quenquam auctoremfuis difcipulis inter-
pretandumfufcipiant, & cogitent vina recentia
dulciora, vetufta autem falubriora effe. Deinde
videant etiam quos libros emant pueri , ne dila-
pident pecuniam. Ipfife interrogari fuper ea re
jubeant, & quam utiliffimos emendosfuadeant.
Quod quidem difficile non erit iis , qui in multis
libris diu volutatıfuerint.
u4 PRO-
NONUM.
Formulæ falutandi , & valedicendi in congref

fionibus atque literis.
CLAUDIUS. ALBINUS.
Claudius. Quandoquidem Latinitatis peritia

multis partibus jam diu factum eft, poft
quam me vincere coepifti , rogo atque oro , fi
commodum eft , da mihi paulum operæ. A.
Vel multum , fi id rationibus conducat tuis.
Nolo tibi ullum commodum in me claudier.
C. Ut fi quidquam aliud : ne dubitaveris . Sed
hoc die , quoniam te vacuum offendi , unum
quiddam me doceri peropto. A. Quid eft illud
unum? C. Tritiflimum cum fit ita falutare fa-
tos obviam , & in congreffu : bonus dies , bo-
nus vefper , bonum mane , bonum ferum : &
refpondeatur falutantibus . Deo gratias. Item
in digreffu fub noctem , cum his verbis bene
precari foleamus : faufta nox , felix nox ; red-
daturque idem refponfum , more patrio vide-
licet, guten Morgen, guten Abend, gute Nacht,
danck euch GOT , iis autem formis loqui ne-
ceffitas nulla cogat , latinisque auribus ingra-
tiffimum fit : quo pacto tum falutando , tum
valedicendo , five cum in alicujus colloquium
congreffumque veniendum eft, five alicui fcri-
bendum , nos geremus ? Non enim me latet
folere te ftudium acerrimum ponere in notan-
dis hujusmodi latinismis, cum inter legendum
occur.
VOLUMEN PRIMUM. 313
eccurrunt, aut a Magiftro inculcantur. A. Haud

equidem me tanto dignor honore. Nihilomi-
nus , quia tu hoc a me candide petis , & poffe
me tibi commodare judicas , parebo voluntati
tuæ, mi Claudi, neque te quidquam celabo eo-
rum , quæ in præfentia , nihil tali providenti
memoriam fubierint. Hoc tenebis primum ,
non femper opus effe refponfione, cum faluta-
mus : & interdum falutantem non refalutari ,
verum refponderi aliquid aliud , quod ille li-
bens , ac volens audiat. Eft quando falutationi
quæftiuncula quædam adjiciuntur, de valetu-
dine præfertim nonnunquam refalutantes
etiam interrogatiunculam annectunt. Hæc
omnia exemplis declarabuntur : tu auritum te
E facito .
Salve. Refpon, Salve.
Salve Joannes. R. Et tu Paule.
Salve. R. Et tu.
Myfis falve. R. Ofalve Pamphile.
Salveto.
Salveto : quid agis ?
Mater mea , frater mi , falve. R. Salvefili
Salvefrater.
Antonifalve. R. Salve Paule.
Salve oculiffime bomo.
Jubeo Chremetem : fubaudi , falvere.
O Jacobe falve. R. Salvus fis Corneli.
Ofalve bone vir. R. Hem , Simo. O nofter
Chreme.
Mi patrue falve. R. Salve.
us Carcu-
Curculio exoptate falve. R. Salve. Salvum

te advenire gaudeo .
O nofter Chremes. R. Salve Geta.
Salve Andrea. R. O nutrix ,/o mea nutrix.
Salve mi germane. R. O foror mea , quid
agitur?
Salve optate gnate mi.
Salvum te adveniffe gaudeo.
Venire tefalvum volupe eft. R. Credo , quid
agitur?
Here falve , falvum te adveniffe gaudeo. R.
Ob, bone cuftos , falve.
Plurima falute Parmenonem fuum impertit
Gnato : quid agitur ?
O mi exoptate Clinia, falve. R. Ut vales ?
Georgius plurimumjubet falvere Stephanum.
Jubeo te falvere.
Opater , pater mi , ſalve. R. Salve multum,
gnate mi.
Charmidem focerum fuum Lyfiteles falutat.
R. Dii dent tibi Lyfiteles, qua velis.
O Thrafo. R. Salvete.
Amphitruo uxorem falutat lætus fuam. Va-
luiftin' usque? exfpectatusne advenio ?
Salvus atque fortunatus Euclio femper fies.
R. Dii te bene ament, Megadore.
O amice, falve, atque æqualis mibi : ut vales
Ambrofi ? R. Et tu.
Salve Gregori, valen', valuiftin' ? R. Valeo,
& valui rectius.
Mi bomo , & mea mulier, ego vosfaluto. R.
Et nos te.
In
VOLUMEN PRIMUM. 315
In Andria Crito cum falutaffet ancillam , & ab

ea fuiffet refalutatus , fubjicit fecunda interro-
gatione. Quid vos ? quo pacto bic ? fatisne re-
Ete? M. Nosne ? fic , ut quimus , ajunt, quando
F ut volumus, non licet. Quærebant etiam. Satin'
falve? Exempla funt apud Livium. Habeo fa-
lutationum rationes : nunc quibus verbis vale
dicendum fit quæro, quocunque diei aut noctis
tempore. A. An poteft ulli quidquam optari
melius integra valetudine ? qua nihil majoris
æftimandum vita humana complectitur. Ita-
que has fere formas invenio ;
Bene vale. R. Et tu.
Vale. R. Et tu bene vale, Martine.
Vale. R. Et tu frater.
1 In boc quadriduum Antoni vale. R. Mi Geor
gi, & tu : nunquid vis aliud?
C. In extremis epiftolis quonam modo vale-
dicemus ?
A. Vale.
Da operam ut valeas, boc mibi gratiusfacere
nibil potes.
Tu me diliges & valebis.
Curafi me amas ut valeas.
Vale, & matrem meosque tibi commendatos
babe.
Me velim, ut facis, diligas, valetudinique tuæ
& tranquillitati animifervias.
Valebis, meque ut a puero fecifti, amabis.
Ama nes & vale.
Cura ut valeas, & me ut amas, ama.
Bene vale & dilige me.
Fac
Fat valeas, meque ames.

Fac valeas, meque mutuo diligas.
C. Ubi tam multa, tam varia legifti ? A. In epi-
ftolis M. Tullii : ac miror te interrogare . C.
Quid fi ad amicos, & confanguineos fcribemus,
quibus tum vocibus utendum cenfes ? A. Nul-
lus hac in re præftantior magifter eodem Cice-
rone , ex cujus epiftolis quædam exempla tibi
recitabo, quorum fimilia licebit excogites , cum
ufus venerit.
Ad uxorem & liberos.
Valete mea defideria , valete.
Vale mea Terentia.
Mea Terentia fidiffima atque optima uxor, &
·mea chariffima Tulliola, & fpes reliqua no-
fra Cicero , valete.
Vos,meafuaviffima & optatiffima Terentia,&
Tulliola,fi vos amatis, curate, ut valeatis.
Etiam atque etiam vale.
Tu velim tuam & Tulliola valetudinem cures.
Valetudinem tuam cura diligenter.
Fac ut tuam & Tullia valetudinem cures.
Maxime autem date operam ut valeatis, fi nos
vultis valere.
Cura ut valeas , & ita tibiperfuadeas , mibi te
cbarius nibil effe, neque unquam fuiffe.
Ad Q. Fratrem.
Reliquum eft , ut te orem , ut valetudini tuæ,
fime & tuos omnes valere vis, diligentiffime
Servias.
Cura mifrater , ut valeas,
Fac mi frater, ut valeas.
Vale
VOLUMEN PRIMUM.
312
Vale mi optime & optatiffimefrater.

Mi frater vale.
Te oro etiam atque etiam mifrater, ut valeas.
Curamifuaviffime chariffimefrater, ut valeas.
Valeas mifuavifime & optime frater.
Ad T. Pomponium Atticum .
Cura ut valeas & nos ames, & tibi perfuadeas,
te a me fraterne amari.
Cura ut valeas.
Etiam atque etiam vale.
Ad Tironem .
Cura ut valeas etiam atque etiam Tiro nofter,
Quantum me diligis, tantum fac ut valeas : vel
quantum te a mefcis diligi.
Ama nos & vale.
Cura te etiam atque etiam diligenter.
Cura mi Tiro ut valeas,
C. Expone hoc loco , fi placet , qua ratione
in extremo literarum , aliorum nomine falu-
tare nos oporteat ,
A. Salvebis a Cicerone, falve a Petro, falutat te
Cicero meus. Cicero belliffimus tibi falutem plu-
rimam dicit. Tullia tibi plurimam falutem ad-
fcribit. Terentia tefalverejubet. Cicero tefalu-
tat. Terentia tibifalutem. Terentia impertit tibi
multamfalutem. Domus te noftra tota falutat.
C. Quonam modo, quibus verbis quosdam fa-
lutabimus, per eum, ad quem damus literas.
A. Tulliola & Ciceroni falutem dicito. Mut-
tam falutem Filia. Dionyfioplurimamfalutem.
Attica plurimamfalutem velim dicas. Diony
fiumjube falvere, Dionyfium velim falvereju
beas
beas. Tubebis meo nomine ſalvere Paulum. Ex

mefalutato Præceptorem tuum. Saluta meis ver-
bis Joannem. Salutem Marcello. Salutem dic
Petro nomine meo, quem ego in oculisfero. Mo-
linio meo muitam falutem. Salutem quibus vi-
debitur. Saluta tu mibi iftic quos videbitur,
Contarellum præcipue , & Gerardum . Com-
munibus amicis a me multam falutem.
C. Cumulate omnem defiderii mei exfpecta-
tionem explevifti. A. Volui id quidem effice-
re certe , & lætus fum , fi , quod volui , affe-
cutus fum. C. Arctiore vinculo tibi me aftrin-
xifti , utinam hoc meritum in me tuum refe-
renda gratia aliquando confequi poffim .
ANNOTATIONE S.
uas tu bic legis falutandi refalutandiq; for-

Quas
mulas ; nou collegi nunc primum omnes ,
collegi tamen aliquas , fed annum abhinc plus
duodecimum, alia occafione, & alibi a me com-
portatas & digeftas, bunc in locum boc tempore
transferendas exiftimavi. Non poterit autem
quispiam conqueri de paucitate, nec elegantiam
reprebendere funt enim Terentii, Plauti, Ci-
ceronis, & eloquentiffimorum hominum.
PROGYMNASMA OCTOGESIMUM.
Cupiditas proficiendi.
PELAGIUS. SISINNIUS.
• S.
Pelagius. Male eft fodali tuo , Sifinni .
Male ? qui iftue , mi Pelagi ? Deum oro,
ut
VOLUMEN PRIMUM.
319
at bene fit potius . Verum enuntia , cur fe-
cus eft , quam volumus ? " Qui tibi malæ rei
evenit ? P. Quoniam quod natura & volun-
tate facio libentiffime , id facere quantum ve-
lim haud permittor. S. Age , proloquere ,
quid illud ? P. Difcere. S. Quis mortalium
præclaros conatus tuos , & incitatos ad laudem
impetus retardat ? P. Familia negotiofa , in-
quieta, turbulenta. S. Non habet Pater tuus
aliquod ultimis conclave in ædibus , quod ti-
bi attribdat ? P. Hyeme vix habet : domus
enim noftra non eft tam multis conclavibus &
hypocauftis : cum ligna ftant magno . S. Ex-
perimur nos idem incommodum. P. Ergo in
codem hypocaufto diverfantur fervi , ancillæ,
infantes : quorum inconditis clamoribus
per-
turbatur animus , & ab eruditis cogitationi-
bus alio avellitur, atque abftrahitur. S. Tua-
rum fortunarum me miferet. Non te pater
aliquo mittere deliberavit extra folum patrium ?
P. Anno futuro , quod Deus profpere evenire
jubeat, Dilingam mittet : ibi in fpe fum, me
quiete optata potiturum. S. Habesne in ma-
nu cætera quæ defideras ? P. Nullo modo.
S. Cur ? P. Quod multo mane vetor furge-
re: timent enim parentes valetudini meæ. S.
Quam mane cuperes ? P. Hora quarta æfta-
te, quintá hyeme. S. Ætas imbecilla non fer-
ret. Et cur tam mature ? P. Quod duas
tresve horas ante fcholam poffem repetere ,
edifcere , fcribere , legere : matutinum quip-
pe tempus per commodum eft hisce rebus :
nec
nec mihi non audita eft vigilantia Demofthenis,

qui dolere fe ajebat, fi quando opificum antelu-
cana victus effetinduftria. S. Sufficit horam im-
pendere. P. Tibi quidem adolefcenti ingeniofo,
& fideli memoria : at non ei qui hebetior & obli-
viofus fit. S. Quin me anteis utroque. P. Inge-
nium ac memoriam creare mihi non poffum : di-
ligentia velim cedere nemini. S. Tantopere ad-
amafti ftudia ? P. Ut nihil ardentius in vita. In
hisce omnem operam, curam, induftriam , cogi-
tationem, mentem omnem fixi & locavi : fa-
pientia quippe coeleftes,immortalesque divitiæ.
S. Quoties non obiifti ludum toto anno ? P. Nec
unam hebdomadem, Sifinni : hebdomadem au-
tem ? nec unum diem : quid diem ? nec unicam
horam abfuiffe me tam certum fcio, quam me
tecum modo ingredi S. Rarum decus. Quo-
ties cæfus ? P. Cæfus ? Nunquam. S. Objurga-
tus ? P. Nunquam . S. Commendatus ? P.
Quod apud amicum effari liceat , fæpiffime .
Hoc ego ftimulo non ad ftultam arrogantiam,
fed ad majorem induftriam excitor : nec confi-
derare foleo, quam longe a carceribus proceffe-
rim: fed quam procul adhuc a metis abfim. S.
Laudo : hoc virtutis opus. P. Si pedem alterum
in fepulchro haberem, adhuc difcerem ,utille de
fe prædicabat. S. Fruftra te rogem, quo pacto
tempus transmittas, cum tam inflammatam do-
Etrinæ cupiditatem in te videam. P. Ut fatear
verum, ludis & otio parum apud me loci eft. S.
Illuftrabis familiam tuam, P.Faxit Deus, quem
ego præfidem& aufpicem mearum literarum in
dies
1
VOLUMEN PRIMUM. 320
dies fingulos pie fancteque veneror, & cœlefte

ipfius auxilium certis precationibus flagitare
non defifto. S. Acceffi ad ignem tuum , Pe-
lagi , jam caleo plus fatis
ANNOTATIONE S.
uorum inconditis clamoribus ) Seneca epi-

ftola 62. etiam negotiorum tractationefua
ftudia cogitationesque affirmat minime impedi-
ri : quodpauciffimis arbitramur eſſe conceffum.
Verba ejusfubfcribam. Vaco,miLucili, vaco:&
ubicunque fum, J meus fum. Rebus enim non
me trado, fed commodo , nec confector perden-
di temporis caufas , & quocunque conftiti loco,
ibi cogitationes meas tracto , & aliquid in ani-
mofalutare verfo. Cum me amicis dedi , non
tamen mibi abduco : nec cum illis moror , cum
quibus me tempus aliquod congregavit, aut cau -
Ja ex officio nata : fedcum optimo quoquo fum:
ad illos in quocunque loco, in quocunquefæculo
fuerint , animum meum mitto. Audiamus
etiam Quintilianum lib. 10. c. 3. Silentium &
feceffus, & undique liber animus , ut funt ma-
xime optanda, ita non femper poffunt contin-
gere , ideoque non ftatim , fi quid obftrepet ,
abjiciendi codices erunt , & deplorandus dies ,
verum incommodis repugnandum , & bic fa-
ciendus ufus , ut omnia , quæ impediunt, vin.
cat intentio. Quam fi tota mente in opus ip-
fum direxeris , nibil eorum , quæ oculis vel au-
ribus incurfant , ad animnm perveniet, &c.
Vol. I. X PRO-
PROGYMNASMA OCTOGESIMUM
PRIMUM.
Munditia librorum.
AMANTIUS. MANSUETUS.
Amantius. Si incumbere in libros, eft cubito

1 fupra eos depofito niti : haud memini vide-
re, qui magis incumbat te uno, qui Emmanue-
lem & alios codices tuos prope jam incumben-
do contrivifti. M. Affiduitas hoc indetrimen-
tum attulit, non cubitus. A. Quid ? Ifta affi-
duitas in meo cur non fic apparet ? Præterea,
quam funt commaculati intus & foris tui ? quam
habent oras paginarum infimas & fummas in-
trorfus flexas? quas auriculas afinorum folemus
vocare. Itane eft, ut loquor ? M. Tu aliquod
artificium calles ut videtur, mihi adhuc igno-
tum : quod ubi didicero , habebo libros mun-
diores, minusque tritos . A. Nullum teneo ar-
tificium , omitte jocationes : munditiam libro-
rum perinde ut corporis totius amo & com-
plector. M. Quid tam te miferet librorum meo-
rum ? quid tam mirum in modum follicitus es?
brevi novos emam. A. Si fanus es mentis, qua-
re mavis prodigere pecuniam, quam deponere
rufticitatem & negligentiam ? M. Eho, tu ut
mihi rufticitatem in probri loco objectes ? A.
Non enim eft urbana elegantia : hoc quamvis
iniquo judice probaverim. M. Quid tibi me-
cum eft negotii ? cura tuos. A. Id ego ago : ve-
runtamen odi male fordes iftas in aliis quoque
Phuy, quam habes item digitos atramento fæ-
datos,
1
VOLUMEN PRIMUM. 323
datos, & os fimiliter denigratum : ut non inju

riafufpicetur aliquis, te atramentum bibere fo
litum . Cur non caves , cur non aquapurgas ? M.
Indicia & veftigia funt hæc diligentiæ magnæ &
laboris. A. Pigritiæ magnæ, & torporis, opor-
tebat alioqui diligentes fieri immundos atque
fordidos. M. Define mihi exhibere moleftiam , fi
fapis. A. Tracta libros humanius, aut dicam ti-
bi diem. Seis Magiftrum in hujusmodi peccata
æque, ut in difcendi focordiam acrem fe præbe
re vindicem. M. Crimine vacare debet, qui in
alterum paratus eft dicere. A. Quid iftuc ? M.
Non deerit unde tibi parem menfuram teme-
tiar. A. Minæ iftæ nihil funt nifi minæ. Vale
fordide. M. Vale nitidiufcule .
ANNOTATIONES .
Nonplacent, quinimis diu nimis mundos, ac ni-

tentes babent libros fuos : id enim argumen
tum eft, parum fæpe ac multum ab eis lectitari li-
bros. Quodfifieret, contererentur etiam, ne dum,
utmunditiamfuam perderent. Nec tamenfiegre-
gie intus forisque , & fpurciffime contaminati
funt, ftatim eft colligendum, id ex frequenti ufu
& evolutione accidiffe, & quodeft puerorum vi
tium idetiam gravibus viris tribuere, nibil poffe
finefordibus diu confervare. Laudandi præterea
nonfunt quidam, qui quamvis iis non utantur,
aut menſe toto vix femel , notes tamen & dies
apertos infcamnis, in menfis, in pluteisjacere, &
pulveribus inquinarifinunt. Unusquisque arti
fex,fupellectilis fuæcuram diligenter gerit, fua-
.X 2 que
que inftrumenta, fi poffit, recentia femperbabere

velit : & ftudiofus literarum tam elegantia &
pretiofa inftrumenta, unde non ferreum aliquod,
lapideum, ligneumve opusfed eruditio compara-
tur, nibili pendeat ?
SECUNDUM.
Academia.
PANCRATIUS. TORQUATUS.
Pancratius. Quod precatus fum a Deo, & a pa-

rentibus fæpe multumque contendi,ut a tri-
viali Gymnafio remotum me in aliquam Acade-
miam , & in hanc potiffimum, tanquam ad mer-
caturam eruditionum virtutumque clariffima-
rum amandarent, ejus me compotem aliquando
factum in finu gaudeo. Confido inanem me
neutiquam rediturum, dedecorantem Præcep-
tores meos, & moeftitudine luctuque complen-
tem parentes, qui fuæ dignitatis fpem in me col-
locaverunt, ftatuuntque ipforum me urgenti
jam fenectuti multa folatia daturum effe. T.
Quin præftiturus fis, quæ indolem tuam egre-
giam condecent, & quæ parentes ambo expe-
tant, non mihi datur ulla dubitatio. Argumen-
tum vero gaudendi idoneum & juftum. Etenim
etiamfi quis Cicerone eloquentior , Ariftotele
doctior evaferit, idque vel domefticis ufus Præ-
ceptoribus, vel in iftis fcholis ( quibus quoniam
in triviis, hoceft, paffim aperiuntur, trivialibus
vulgo nomen eft) nunquam gloria circumfluet ,
nifi
VOLUMEN PRIMUM. 325
nifi eum in alicujus Academiæ luce verfatum

conftiterit. Opinantur enim homines, ibi. pæ..
ne folum (proclivius quidem certe ) ad folidæ
perfectaquæ fapientiæ divitias perveniri , ubi
Doctores & multi , & optimatum artiun: ftu-
diis politiffimi ex Regum & Principum ærario
ftipendiis liberaliffimis aluntur, & exercitatio-
nes difputationum , repetitionum, fcriptionum,
fermonis item Latini & Græci, diverfarum tra-
&
tatio difciplinarum, æmulatio inter adolefcen-
tes eandem fcientiam excolentes (quod ad pro-
greffum vehementer conducit ) maxime vigent.
P. Sic arbitror : cum hoc ipfum animadverte-
rent Principes, & præterea fecum attente re-
putarent, quantum intereffet Reipublicæ, vel
potius univerfi orbis terrarum, quam plurimos
vivere abundanti doctrina homines, in fuis pro-
vinciis atque regnis Academias , tanquam pu-
blicas & communes divinæ humanæque fapien-
tiæ officinas idcirco inftituere voluiffe. T. IdemⓇ
ego fentio prorfus , & fentiam. Quis autem
E eft , in quo aliquod probitatis lumen eluceat,
qui tantopere a majorum curriculo deflexum
effe dolenter non ferat ? & nunc in iftis facra-
riis atque templis religionum, virtutum, fcien-
5tiarumque tam multos cerni otiofos, tam mul-
tos inertes, poculis, impuræ libidini, cæteris
que criminibus, & voluptati immerfos ? P. Sæ-
pe interfui querelis gravium virorum iftam re-
rum converfionem deplorantium. Quare initio
affirmabam, efferri me lætitia, quod huc effem
miffus : hæc fiquidem Academia præclaram fibi
X 3 famam
famam longe lateque confecit : & a morum

pietatisque difciplina celebratur : ad quam pro-
inde, qui filiis fuis bene cupiunt : eosque Chri-
ftianis inftitutis formari defiderant , eosdem
transmittere folent. T. Si ifti commendandi
funt, uti funt, male merentur de liberis, qui cos
mittunt, ubi Catholicæ veritati nefarium atque
impium bellum indicitur : ubi, ut literas perci-
plant,pietate quidem nulla excoluntur, & quam
attulerunt Catholicam religionem, ægre tuen-
tur,facillimeque praviffimarum ac letalium opi-
nionum commentis ad exitium præcipitantur.
P. Ipfi viderint, quid Deo rationem repofcenti
refpondeant: præfertim quando Orthodoxa in
Germania Academiæ non defunt. Porro me fre-
quenter cupido inceffit, ejusmodi librum volu-
tandi, in quo de Academiis ageretur : fi in ta-
lem incideris, mone me, quo eum vel emam ,
vel ad tempus a te mutuum fumam, & ita diu-
turnam hanc fitim meam reftinguere queam :
hoc te vehementer etiam atque etiam rogo.
T. Invenifti quod quæris. P. Evax, inveni ? T.
Sequere me in bibliothecium meum, ibi mon-
ftrabo, & commodabo etiam quod optas. P. O
fortunatum hunc diem , Haben ' tu illum librum?
T. Libros dic : nam duo funt. P. Cujus auctoris
& quales ? Jacobi Midendorpii Jureconfulti ,
non indocti hominis , multæque lectionis. P.
Quid alter differt ab altero ? T. Primus con-
tinet celebriores Academias orbis terrarum ,
inftitutiones, incrementa, interitus , progreffus,
& plurima demum, quæ in Academiis fieri ob-
fer-
VOLUMEN PRIMUM. 327
fervarique confueverunt . Alter hiftoriam
Academiarum orbis Chriftiani, & ingenuis li-
beraliterque educatis adolefcentibus dignam
fane eruditionem complectitur. P. Beafti.
Eamus ad te. T. Eamus. P. Majore opera
ad eosdem legendos me dedam : fic ftat fen-
tentia.
ANNOTATIONE S.
Optare debent adolefcentes in Academias mit-

ti , fed ad difcendum , non ad ludendum ,
noctuque obambulandum : ad difciplinam , non
ad licentiam. Non eft laudabile in multis , il-
luftribus Academiis fuiffe : fed vel in una bene
- profeciffe, boc prædicatione dignum eft. At
nunc inveniuntur , qui nulla re meliores , fed
tantummodo feniores ibidem fiunt. Spero de-
plorationem in dialogo , & querelam de Aca-
demiarum corruptelis cordatis viris non im-
probatum iri. Et quoniam mibi pulchrum eſt
vifum, ftudiofos cognofcere res Academicas in-
dicavi auctorem, qui diftincte, copiofe & erudi-
te boc argumentum pertractavit.
TERTIUM.
Honores Academici.
MARTYRIUS. SMARAGDUS.
Martyrius. Quod afpectaverim te aliquoties

circumferentem libellum fententiarum
X4 Cice-
Ciceronis , forma permodica (typographi in

decimo fexto vocant ) & typis Plantinianis ,
quorum eft in hoc genere præcipue commen-
dacio : eam opinionem imbibi , ejus lectionem
pergratam , perque jucundam tibi folere con-
tingere. S. Et perutilem, Martyri, quod cre-
berrime experiundo probavi. M. Recita dum
unum aliquod axioma , feu pronuntiatum . S.
En Tufcul. 1. Honos alit artes, omnesque incen-
duntur ad ftudia gloria , jacentque ea femper,
quæ apudquosque improbantur. M. Vera effa-
tum quis neget virum fapientiffimum , & Ro-
manæ eloquentiæ principem ? Atque hanc ean-
dem fententiam millies cantatam audivi in crea-
tionibus Baccalaureorum, Magiftrorum, Docto-
rum, quas Promotiones nominare mos jam an-
tiquus, & vulgaris eft. S. Ibi potiffimum lo-
cus fuit, & eft, meo judicio, ifta fimiliaque pro-
ferendi. M. Cur tandem S. Quod eos ho-
nores inprimis fibi proponunt plerique, qui ad
fapientiæ ftudia ingrediuntur : quorum adep-
tione velut gradus parant , viamque fibi mu-
niunt , qua ad* ampliffimas dignitates , tum in
Ecclefiaftica , tum in civili Republica prove-
hantur. M. Res ifto modo fe habet. Nec mi-
rum tamen, artes ingenuas fine fpe fingularium
præmiorum non coli a multis, cum vix unum,
alterumve invenire detur , qui virtutem , qua
conftat nihil effe honeftius , nihil amabilius ,
propter feipfam amplectatur. Et furdis canit
poeta nefcio quis : ipfa quidem virtus fibimet
pulcherrima merces. S. Eft vero honeftiffima
mer-
VOLUMEN PRIMUM. 326
#merces honor , & in eo omnes nationes con-

cordiffime confpirant, atque confentiunt : quo-
circa qui illam affectant, citius in laude ponen-
di funt, quam qui efuriunt pecuniam . Divine,
= ut omnia. M. Tullius in Off. Nihil eft tam
angufti animi , tamque parvi , quam amare di-
E vitias : nihil honeftius magnificentiusque, quam
pecuniam contemnere , fi non habeas : fi ha-
beas , ad beneficentiam liberalitatemque con-
ferre. M. Ex eodem nobiliffimo fcriptore mi-
hi occurrit illud : Infignia virtutis , multi fine
virtute affequuntur. Quod pro certo in iftis
quoque fcholafticis ornamentis valere debet :
ut exiftimemus nimirum non omnes Magiftros ,
effe Magiftros : fiquidem non omnes , qui ha-
bent citharam, funt citharodi. S, Hi faciunt,
ut inaugurationes ifta vilefcant , & per fum-
mam infcitiam ac temeritatem fuam non me..
diocria in civitates detrimenta important. M.
Probas mihi ifta quæ dicis. Quot funt autem
ordines five gradus iftarum dignitatum ? Præ-
ter Baccalaureos , Licentiatos ( quos Promagi-
: ftros : feu Mellodidafcalos mallent quidam no
minare ) Magiftros & Doctores , mihi quidem
nulli videntur. S. Quo pacto nulli ? Esne tu
Studiofus ? M. Studiofus, ut fi quisquam alius.
S. Eftne iftuc honoris vocabulum an minus ?
M. Si negem , tu me jure optimo de mentis
poteftate exiiffe dicas. S. Eft ergo alius gradus,
& quidem primus omnium , fine quo ( in Aca-
demiis præcipue Germanicis) nulli fas eft illos ,
quos fupra recenfebas, afcendere. M. Da ve-
niam,
niam, non cogitaram. Supereft igitur, ut Bac-

calaureatum mediter , quandoquidem beanis-
mo exutus & abfolutus , in numerum Studio-
forum jampridem cooptatus fum. S. Medita-
re, licet : fed cave , ne tu quoque unus de illis
reperiare , qui hoc infigne virtutis fine virtute
affequuntur. M. Cavebitur. Nunc velim ,
quod fine magno labore tuo fiat, rationem ifto-
rum vocabulorum explices , fi poteris , & rem
breviter ac perfpicue definias. S. Annitar fa-
ne, ut poftulatis tuis faciam fatis . Beani nomen
unde procufum , & quare huc translatum fit ,
nefcire me confiteor , nec me hujus infcientiæ
pudet. Ufurpatur autem de iis, qui quafi pro-
fani adhuc, & Mufarum facris initiati nondum
funt, de tyronibus novitiisque fcholafticis. M.
Probe intelligo. Nunc de Baccalaureis age . S.
Pedibus eo in fententiam docti cujusdam viri,
qui hanc vocem a militia deductam credit.
Gallorum enim votéri lingua battallum præ-
lium, & battalarios tyrones milites, quique ca-
ftra fequi, & militiæ exerceri cœpiffent, ac fe-
'mel manum cum hofte conferuiffent, nomina-
tos: hinc poftea in Academia Parifienfi peran-
tiqua, ubi hæ promotiones videntur natæ, Bat-
i talarios appellari folitos, qui in ftudiis ingenua-
rum artium quafi tyrocinium pofuiffent, & pu-
blice difputando fpecimen eruditionis fuæ præ-
buiffent , atque ita tanquam cum hofte jam
conflixifferr. Quod ergo de bacca & lauro alii
philofophantur , frivolum eft ac nugatorium ,
Laurus , id eft , corona e lauri foliis contexta ,
debe-
VOLUMEN PRIMUM. 331
debetur poetis tantum ( de doctis loquor : nam

quis ignorat , etiam Imperatorum & militum
triumphantium effe lauream ? ) præterea nul-
lis: idque ob certas caufas , quarum hic non
eft neceffaria commemoratio. Cæterum con-
fuetudo & ignorantia , ut alias innumeras , fic
iftam vocem depravavit , ac pro Battalariis ,
Baccalarios, deinde Baccalaureos in fermonem
Latinum inuxit. M. Haud difplicet opinio 1
tua. Quis igitur erit Baccalaureus ( retinea-
mus vocem ufitatam , ne res novas moliri vi-
deamur) quis, inquam , erit inter literatos ? S.
Qui confecto liberalium fcientiarum tyrocinio,
publicum progreffus fai teftimonium , hocque
ipfum nomen in confeffu, & frequentia Acade-
mica eft confecutus. M. De Licentiatis fequi-
tur ut differas. S. A licentia deflexum eft no-
men, quod illis liceat fummam dignitatem pe-
tere & confequi, cum voluerint. Aptius Ma
giftri , feu Doctores defignati appellarentur
quæ poteft eorum haberi definitio , ut agamus
pingui Minerva, & paucis. M. Magiftri nomen
aveo noffe unde extiterit. Quidam volunt a
magis & ter, quod nempe Magifter emineat fu-
per alios eruditos ter. S. Apage cum notatio-
ne ifta tam ridicula. Magiftri Jureconf. funt,
penes quos præcipua rerum cura eft. Hinc dicti
magiftratus, Feftus magiftros appellatos do-
cet, quod cæteris magis poffunt : vel quod ma-
gis quam cæteri diligentiam, & folitudinem re-
bus , quibus præfunt , debent. Nec folum in
fcientiis liberalibus dicuntur aliqui Magiftri, id
cft ,
eft, Præceptores, & Doctores : fed etiam in aliis

rebus permultis : nempe Magiftri pagorum , fo-
cietatum , vicorum , collegiorum, conviviorum,
equitum, qui pagis , focietatibus , vicis , colle
giis, conviviis, equitibus præfunt, & præfectu-
ræ illæ , magifteria. Unde magifteria munici-
palia apud Suetonium in Augufto, Et in Ca-
tone , cum de conviviis loquitur Cicero. Me
vero magiſteria a majoribus inftituta delectant.
Et magiftrare Fefto eft moderari, regere, tem-
perare. Itaque illud , ter , nihil video aliud
habendum , quam adjectionem fyllabicam , ut
loquuntur Gramatici : ficut fit in meditullium ,
quod fignificat medium : in qua voce, tullium ,
t nihil eit: & pari ratione in aliis quibusdam vo-
cibus. Finiemus autem Magiftrum : Cui de-
curfis Philofophiæ & artium feptem fpatiis, rite
ac folemni cærimonia hoc nomen eft imperti-
tum. De Doctoribus, five illi Juris, five Theo-
logiæ , five Medicinæ fint , facile ex his , quid
fentiendum fit , colligetur. Sed intra carceres
revocanda eft aliquando oratio. Si quid vel
nunc defideras , vel alias fuper his rebus defi-
derabis, a doctioribus & dialecticis petes. M.
Implevifti expectationem meam, erisque in po-
fterum mihi & propter facilitatem tuam cha-
rior, & propter doctrinam venerabilior.
ANNOTATIONE S.
De bonoribus iftis fcholafticis, five ut movejam

receptum eft loqui de promotionibus , multa
cap. 7. lib. 1. AcademiarumMidendor. Rationem
infignium
VOLUMEN PRIMUM.
332
infignium iftorum accipiendorum , & bonorem

denique cum victoribus apud Olympum coronatis
compara. Junius lib. 5. cap. 21. Axioma feu
pronuntiatum) Quam Ariftoteles aпéQuowpro-
pofitionem, enuntiationem, Cicer.1.Tufcul.more
Stoicorum doua vocat,& interpretatur ibidem
pronuntiatum in4. Academ. effatum. An tu dia-
lecticis ne imbutus quidem es ? In primis enimboc
traditur. Omne pronuntiatum (fi enim mihi in
præfentia occurrit , ut appellarem ağwµa , utar
poft alio, fi invenero melius ) id ergo eft pronun-
tiatum, quod aut verum, aut falfum effe dicitur.
Ariftoteli in pofterioribus analiticis axioma eſt
aliud: nempe communis quædam fententia , qua
non tantum vera eft, fed etiam vera omnibus vi-
detur. Eademfunt axiomata, quæ & xowaj évvoiau.
Inepte autem faciunt , qui banc vocem áčkoμaτa
bocfignificatu dignitates interpretantur. Lege
1
Muretum cap. 2. lib. 6. Sibimet pulcherrima
merces) Seneca de Clement. lib. 1. cap. 1. Recte
factorum verusfructus eft feciffe, nec ullum vir-
tutumpretium dignum illis extra ipfas eft . De
mentis poteftate exiiffe) M. Tull. infanos,furio-
fos,iracundos exiiffe dicit epoteftate:boc loquendi
genus ex eo natum fufpicor, quodquifuriofi erant,
agnatorum & gentilium poteftati permitteban-
tur, & dominirerum fuarum effe vetabantur. Ita
exierant epoteftate fua. Rationem enim loquendi,
quæ poftea manavit latius, banc originem , bunc
fontem babuiffe auguror. Nam & filii , qui pa-
rentum poteftati fubjecti erant , tamen quibus in
rebusfuæfpontis & arbitrii erant,fuæpoteftatis
dice-
dicebantur effe. Cic. autem eleganter dicit: fu-

riofos exiiffe epoteftate dici, quia nonfunt in po-
teftate mentis, cui regnum totius animi a natura
tributum eft. Turneb. lib. 2. cap. 11. Infcientiæ
pudet)Piget damni,pudet turpium, tædet eorum,
quorumfatietas nos cepit.
QUARTUM.
Depofitio.
NARCISSUS. GUILIELMUS.
Narciffus. O Kalendæ Kalenda Apriles, nulla

unquam dies delebit memoriam veftri ex
animo meo. Quam libens huic diei oculos ef-
foderem, tantum gemitus , tantum acerbitatis
mihi obtulit. Certum eft, notabitur a me atro
calculo. G. Cuja vox mihi aures verberat ?
quem prope me exclamantem audio ? Tune eras
Narciffe ? N. Quid hic vult ? G. Salveto : quid
agis ? N. Ambulo domum . G. Confiftamus hic
aliquantifper. Quam ob caufam huic diei tam
es iratus , ejusque in fempiternum memorem
te futurum afferis ? N. Quia perpeffus fum hac
luce horribilia. G. Ain' tandem ? paffus es
horribilia? quid fuit ? amabo : quanquam præ-
cipere mihi fufpicione rem ipfam videor. • N.
Num te clam eft, quisnam libellus in propylæo
Academiæ fuerit propofitus ? G. Edictum gra-
ve Bedelli fignificas , quo pro auctoritate Bea-
nis imperabat ille , uti fe ad duodecimam po-
meridianam, quo loco mos eft , fifterent, au-
dituri
VOLUMEN PRIMUM. 335
dituri paffurique quæcunque jus æquumque

poftulaffet. N. Iftanc ipfam promulgationem
ajo mihi dolores' , & injurias multas peperiffe.
G. Enuntiabo libere quod fentio : nihil præter
cæteros tibi fingulare , acerbumque contigiffe
arbitror. N. Pro Deum immortalem , fi hoc
modo accipiantur omnes , fatius eft , me judi-
ce, mulionem aut bubulcum , quam ftudiofum
creari. Quin cum meis commilitonibus hu-
manius agebatur. G. Haud credo . N. At
ego credo , ut qui oculis afpexerim , & fenfe-
rim. Me ficut præftantem feram delegerant ,
quam aliis prope dimiffis perfequerentur cani
bus fuis venatores. Erant autem canes illi ,
ut in Captivis ait Parafitus , moloffici , odiofi-
cique , & multum incommodiftici . G. O in-
felicitatem. N. Ut primum ingredior, quidam
me Archibeanum falutare , alii fannis excipe-
re , nonnulli medium digitum oftendere , om-
nes denique me circumvolare , & vellicare , ut
aves noctuam. Ibi tum cor meum in pectus
emicare præ terrore , & animus impleri curis
anxiis. Cogebar humi intenfus immotusque
& fupinus jacere , inftar mortui. G. Quid te
factum ibi ? N. Inftrumentis fabrilibus , ferra,
fecuri, dolabra, bipenni pulchre, & ad amuffim
(nempe ad funem bene craffum ) ceu trabs
aliqua ædificio conftituendo accommodatus
fum. Liberaliffime pulfata crura, brachia, là-
tera : Quid multis moror ? totum corpus.
Quamobrem fi me graciliorem intueris, quam
heri & nudius tertius , nihil mirum : multum
materia
materiæ in farmentis de me refectis perdidi.

G. In eadem officina abhinc triennium mifer
rima vidi , & eorum pars magna fui. N. Ra-
ferunt boni tonfores barbam meam , cum im-
berbis adhuc fim penitus ; laverunt caput fri-
gida, quam ego ipfe e culina, in cuprea & for-
dida trulla efferre compellebar . E qua pro-
terviffimus unus, cum mihi ad latus iret, fem-
per faciem meam fua manu afpergebat, & ge-
nu impacto me protrudebat. Pofthac pecte-
bar tam fubtili pectine , ut raftrum putarem .
Recordabar Polyphemi , quem hujufcemodi
pectine ufum fcribit Ovidius. Delinteo quo
fum exterfus , quid ego memorem ? quando-
quidem ex lixivio , & pectine conjici poteft ejus
lepor , & mollitudo. G. Quid vis fieri ? pa-
tiendum fuit , nam qui ibi fe refiftendo defen-
dit, nihilo plus agit , quam fi aquam tundat in
mortario. N. Etiam cubitales pueri me fub-
fannabant , carpebantque manibus mentum
meum fine intermiffione : quæ vocantur parti-
cipia. G. An te iratum fimulabas ? an rogabas
ut miferefcerent tui ? N. Egone ut fimularem ?
non fimulabam, verum medullitus irafcebar, &
ex animo obfecrabam, ne putarent me pro cibo
habere fic verberari : mitius agerent, hominem
effe me, non belluam . At illi nequiffimi, quo id
magis faciebam , co me infiftebant probris vexa-
re cupidius : dicta in me falfa, & fcurrilia inge-
rebant, recentioribusque participiis implebant.
Quid credis ? videbar agnus in gregem luporum
deveniffe. G. Quam vellem affuiffe huic como-
diæ,
VOLUMEN PRIMUM. 337
diæ. N. Non erat comoedia , erat eculeus , &

taurus Phalaridis. Ah, ut dolent omnia: úsque
adeo raptatus , protrufus, & contufus fum. Quin
etiam (infandum) pro tantis injuriis & ignomi
niis, tanquam bene meritis, nefcio quantum ar-
genti folvere neceffe habui, gratias agere, & fa-
cramentum conceptis verbis dicere, non me ul-
torem aliquando fore. Quod nifi dixiffem , te-
nere me vix poffem, quin aliquibus in me exagi-
tando diligentioribus mutuam pro beneficiis
gratiam referrem. Nunquam aliquid animo meo
neque eft, neque fuit ægrius. G. Quidquid per-
petratum eft, non malevolentia & odio , fed le-
vitate & rifus commovendi caufa perpetratum
eft. Ignofce, & puta alios æqualia vel paffos ha-
&tenus, vel paffuros inpofterum. N. Rem per
difficilem fuades . Audi infuper fallaciam admi-
rabilem. Apponebant atramentarium torno fa-
&tum, cum calamis & charta : jubebant aliquid
literarum facere. Ego vafculum aperire cum
vellem, non poteram : epiftomnium quippe non
erat inditum , quod amoveretur : fed erat to-
tum opus folidum , & , ut dicebam , tornatile.
Hic profiliens quidam, digitosque meos bacillo
contundens : pro Superi, inquit, beanus ifte nec-
dum atramentarium aperire didicit. Omnes
cachinnum tollere. Ut libenter homini caput
commitigaffem fufte aliquo, aut faltem os pugno
percurriffem , valde profecto mihi manus pru-
riebant. G. Modeftiflime tractatus hic fuifti:
ha, ha, ha. Non meream mihi vel talentum , ut
in te hodie non inciderim. Reftatne aliud quid-
Vol. I. Y piam
piam hujus notæ? N. Reftat, & fuperiore vel in-

tolerabilius. G. Expone fis, do tibi operam . N.
Furcifer quidam me imprudente injecit in fac-
cum meum, quem vefti interius affutum , & ad
femora dependentem gefto , epiftolion velut a
matre miffum, quod coram omnibus extractum
recitavit. Deus bone, quam effufo , & immode-
fto cum rifu tam fuo quam aliorum quotquot
aderant? G. Quid eo continebatur ? N. Mater
lamentabatur abfentiam meam, & muliebriter,
id eft, ineptiffime blandiebatur, commemorans
quantis me cum doloribus peperiffet, quam ftu-
diofe mammam dediffet, quam crebro ofculata
effet pulcherrimum infantem, quanta me deni-
que cura eduxiffet, quam ardenter me ab ineun-
te pueritia velut corculum fuum dilexiffet, qui
ipfi fuiffem ocellus aureus, hoedillus, agnellus,
pafferculus, & dulci melle dulcior. Tum adji-
1 ciebat, fe fomnum capere non poffe, & vim la-
crymarum profundere in dies fingulos propter
cruciamenta, quibus me inaudiffet oportere af-
Alictari in depofitione ifta. Hæc omnia irrifores
illi excogitaverant, & fcripferant. Toto tem-
pore nihil fuit ipfis jucundius. Ut rifu pæne cor-
ruebant? ut mihi epiftolam obtrudebant ? ut
pugnos impingebant ? ut magis magisque parti-
cipiis me cumulabant ? Quid quæris ? prope-
modum totus effectus fum unum quoddam par-
ticipium. Certe, plus fatis illufum eft mihi. Mo-
ri me malim , quam ut hæc patiar denuo . Larva,
infaniæ , & intemperiæ miferos in me ftimula-
bant. Si fciffem hæc futura , abiiffem ubi funt
Acade-
VOLUMEN PRIMUM. 339
Academiæ , in quibus nihil iftorum fieri perhi

bent. G. Do fane , multis in Academiis non
fiunt hæc tamen cur introducta fint , & jam
inveteraverint , poteft afferri ratio verifimilis.
Non inficias ierim porro , quædam omitti , alia
modeftius committi poffe. N. Si aliorum ini-
tiationi interfuero, malo meo doctus fum, quo
me pacto erga eos viciffim geram. Vale . G.Et
tu bene vale, Narciffe : atque audin'. N. Quid
eft? G. Quæ exprompfifti apud me , file apud
alios . 1 N. Memorem mones.
ANNOTATIONE S.
Ad ingenium cujusque , naturam , voluntatem

explorandam, adfaftum reprimendum , inge-
nerandamque modeftiam bic mos deponendi exco-
gitatus primum videtur , quod etiam ejus cari-
moniæ quædam ritusque communes omnium Aca-
demiarum (in quibus fcilicet tenetur) fatis in-
dicant,fi eos intelligas. Initiumforfitan cœperit
ab Athenienfis Gymnafii confuetudine , ubi novi-
tii captiofis interrogationibus vexari, irrideri,
miroque tumultu , acftrepitu in balneum perfo-
rum deducifolebant. Qua de re multa D. Grego-
rius Nazianzenus in laudatione D. Bafilii Ma-
" gni, quem cum Byzantio veniret Athenas, prop-
ter opinionem probitatis & doctrinæ, quam babe-
retjam tum apud omnes , bac lege folutum fuiffe
affirmat. Lege cap. 10. lib. 1. Academiarum Mi-
dendorpii. In re igitur ludicra mibi ludendum
fuit : ex præcepto Ifocrat. undè negl Tà yehaa
σπουδάζειν, μηδὲ περὶ σπιεδαία γελοίοις χαίρειν . Nec
Y 2 in
in ridiculis ferio , neque in feriis ridicule agen-

dum. Erat Eculeus ) Eculeus feu equuleus ftipes
evat, cui velut equo imponebantur, ac varie tor-
quebantur , cruciabantur, & diftendebantur : id
e Prudentio apparet. Cum enim in D. Romani
martyriofcripfiffet,
jufferat
Evifcerandum corpus eculeo minus
Pendere & uncis vinculisque crefcere.
fubjecit :jubet amovere noxialemftipitem . Tur-
neb. lib. 4. cap. 3. ubi & ungulæ, catafta lamina
quidfuerint declarat. Aliud tamen genus tor-
mentifuiffe equuleum tradit . Brod . lib.2. cap.9 .
Non meream mihi vel talentum ) Ne talentum
quidem ne dum minus aliquodpretium feu merce-
dem mibi velim perfolvi, ut hodie in te non inci-
derim. Quodtibi occurri bodie, & abs te istanar-
ratione tam recreatus fum, majus eſt mibi omni
pretio . Quam crebro ofculata ) De ofculandi ge-
neribus vide Donat . in Eunuch. Terent . in Aug.
Sueton. cap.49 . Jam ut illa, amatio , infinitio,
tactio , debitio, abitio , & fimilia; fic bafiatio ,
ofculatio, fuaviatio leguntur. Ocellus aureus)
Ocellos & oculos vocure confueverunt auctores
optimi eas res, quæ tantum ejusdemgeneris rebus,
quantum incorpore bumano cæterispartibus ocu-
li antecellunt. Sic Catull. Villulam fuam penin-
fularum ocellum : fic Cicero ad Attic . Curocellos
Italiæ villulas meas non video ? & in 3. de nat.
Deor. Corintbum & Carthaginem, oculos oræ
maritima vocat . Victor. lib. 9. cap.9 .
PRO-
VOLUMEN PRIMUM. 340
QUINTUM.
Actio Latinitatis.
LATINITAS accufatrix , MIXOBARBA-

RUS reus, M. T. CICERO Difcepatorfi
ve Quæfitor.
Latinitas. Etfi res nova, atque ante hoc tem-
pus ne fando quidem audita videtur, filiam
ad parentis tribunal citato reo actionem inten-
dere : quia tamen in caufa Romani fermonis tot
fæculorum memoria apud univerfas gentes
fummam decernendi poteftatem tibi concede-
re, tuum judicium exquirere & amplecti tan-
quam cœleftia refponfà omnes confueverunt,
vifum eft faciendum , chariffime pater, ut ego in
hac calamitófa afflictaque fortuna mea te quo-
que judicem mihi deligerem, cujus integritate,
prudentia, æquitate iftius contumeliis atque in-
juriis, quibus me onerare in dies fingulos non
defiftit, finem impofitum, veritatemque ab eo-
dem nimium diu debilitatam & cxagitatam ,
vindicatum iri magna fpes me tenet. M. Contra
adverfariam gratiofiffimam, & facundiffimam
litem mihi perorandam fcio. Atque ut hoc fcie,
fic illud minime nefcio, in hac fumma effe, quæ
in me ne mediocria quidem inveniuntur. Ve-
runtamen te, M. Tulli folitudini atque inopiæ
meæ auxilium laturum , uti virum juftum con-
decet, qualis tu femper habitus es, & haberi vo-
luifti, tuamque virtutem, & gravitatem folatio
mihi futuram confido, T. Quanquam nihil de-
Y 3 dis
dit natura dulcius , quam fuos cuique liberos,

mihique mei tum propter indulgentiam meam,
tum propter excellens ipforum ingenium funt
vita mea chariores, nihilominus fidei & juftitiæ ,
quas fæpe in aliis judicibus laudavi, nihil ante-
ponam. Habebo in confilio legem, fidem , reli-
gionem, æquitatem : libidinem, invidiam , me-
tum, cupiditates omnes amovebo : maximi æfti-
mabo confcientiam mentis meæ , quam a Diis
immortalibus accepi, quæ a me divelli non po-
teft. Quod fi tua fuerit fecundum veritatem , &
æqua defenfio, litem fecúndum te dabo , te ab-
folvam, hæc caufa cadet , hanc condemnabo:
fin minus, tu cades, neque fine tuo magno malo.
An aliquid defideras præterea ? M. Qui poffim ?
T. Quid controverfiæ inter vos extitit ? L. My-
xobarbarus, pater, congreffionibus hominum ,
quo jure qua injuria me prohibet, & a collocu-
tionibus excludit, ac repellit, tantumque domi
in mufæo, libris circumfufam, ut aliquain fellu-
lariam mulierem manfitare vult, & tum demum
difertam atque elegantem , & accuratam effe,
'cum ipfe mihi calamum in manum ad epiftolam ,
orationem, feu quidpiam aliud confcribendum
dedit. T. Ut nihil obfcuritatis relinquatur, vo-
lo dilucidius, & uberius rem explanari. L. Li-
cet. Hoc dico. Semidoctus ifte negat & perne-
gat, in conventu, feu in mutuis fermonibus co-
gitate, pure ac bene latine loquendum effe , id-
que cum gregalibus fuis vituperabile ducit :
barbare & inquinate loquendi licentiam & ipfe
fibi audaciffime vindicavit, & aliis etiam proje-
tiffime
&
VOLUMEN PRIMUM. 343
&tiffime largitus eft. En ! quantos fibi fpiritus,

quantam arrogantiam fumpfit ? Quod fi hodie
terhus, limatius, curaque adhibita apud te dif-
feruerit , calliditati ejus affignato : novit enim
fraudulentus ifte religiofiflimas , & maxime te-
retes ac delicatas aures tuas orationibus fordi-
dis , fluctuantibus , afperis ac falebrefis vehe-
menterinimicas, & infenfas. Siquid componat
aliquis, non vetat, quin ego confiliaria, magiftra
& emendatrix accerfar, totamque fèriptionem
pro arbitrio moderer, & ut Lydius lapis explo-
rem. T. Tetrum facinus de te prædicat puella.
Ehodum , bone vir, quid ais ? expedi te hoc cri-
mine. M. Negare nolo me iftuc facere, quod au-
tumavit. Aft ego huic inftituto caput, dux &
auctor non fum : in aliorum veftigiis pedem po-
no. T. Quifunt illi ? M. Do &ti viri. T. Neceffa-
rium fore exiftimo , ut momenta rationum tua-
rum ante in medium proferantur , quam ulte-
rius progrediatur latinitas . Id, fi tu ipfe per te
agere vis, age : fin autem, ipfa proferet, teque
refutare infiftet. M. Nemo me magis quam
egomet intelligo, & fi tibi quisque eft fideliffi-
mus. Non abutar autem patientia tua : M.Tul-
li : dicam breviter. T. Cenfeo . M. Unum hoc
te rogo, ut me benigne amiceque audias, & effi-
cias, ut neque amor, quo filiam tuam , utpote
fanguinem & genus tuum , profequeris , mihi
nocuiffe, neque ejusdem eloquentia (cujus ut
Gracchi Corneliam matrem, fic ipfa te patrem
fuum auctorem, atque magiftrum habet ) me di-
centem impediviffe videatur : quorum hoc ve-
Y 4 -reor
reor fane, illud pertimefco. T. Depone timo-

rem, & loquere quam liberrime . Boni judicis
eft femper verum in caufis fequi : id me, non
aliud facturum hodie certus efto. M. Animad-
verti ab eruditis quibusdam caftigari eos , qui,
cum libenter latinum fermonem congredientes
ufurpent, eundem nitidum, politum, floridum
ac venuftum adhibere pro deliciis habent, quo-
niam fere contingit, ut qui accurationem, & di-
ligentiam ad fermonem colloquiumque confe-
rendam putant, minus literate fcribant : Siqui-
dem neceffe eft , dum illarum rerum , quæ ad
fplendide loquendum valent, jucunditate ra-
piuntur , in altero imperfectiores maneant.
Quis enim res duas pari fedulitate, fimilique ftu-
dio tractaverit ? Proinde & illi affirmant, & ego
affentior, neminem adhuc fe erudite fcribentem
cognoviffe, cui promptum fuerit perbene lati-
ne , ornateque loqui. Haud inficiamur laudi
dandum elegantius loqui, & quafi quasdam ora-
tiones oftentare divitias, at dum nos huic rei to-
tos impendimus , præclariffimas artes , quas
confectare oportebat , negligimus. Quo fi ex
bene loquendo orietur bene fcribendi facul-
tas, permittenda fermonis diligentia atque fol-
licitudo videretur : hoc autem non fit : de
aliis enim rebus loquimur , de aliis fcribimus.
Loquimur de familiaribus, domefticis, novis,
quotidie nafcentibus : fcribimus de locis com-
munibus, de Deo , de homine, de virtute, de
vitio , de Republica, de pace , de bello, aliisque
hujuscemodi , ubi de nugis antea quantumvis
com
VOLUMEN PRIMUM. 345
commode , apparateque locutum effe , quas

tandem opportunitates habebit ? Addere pof
fum exempla Manutiorum , Sigoniorum, Bu
dæorum, qui, cum omnis latinitatis effent fcien-
tiffimi, raro tamen, & perpaucis, & coacti lati-
na lingua locuti prohibentur : malebat enim iſte
Gallice , illi Italice cogitationes fuas efferre.
Qui de fcriptionis laude non cogitant, illis om-
ni ope conatuque enitendum cenfemus , ut
quam politiffime res omnes eloquantur. Hæc
breviffime & apertiffime potui ad inftitutum
meum ab iftius calumnia tuendum , ita diffe-
rui. T. Unam aurem huic dedi , filia , alte-
ram tibi fervavi. Hic rationem facti fui red-
didit pro viribus : tuum eft dicta refellere &
coarguere : meum juftam pronuntiare fenten-
tiam. L. Nifi te ipfum ignoras, pater , nifi a
temetipfo longiffime difceffifti, non potes hu-
jus ullo modo probare ineptias . M. Obvium
eft maledicere : nifi temperas , reponam tibi
par. L. Obmutefces : infans enim es, nifi cum
fcribis. M. Fuerimne infans in hac defenfio-
ne mea, parens tuus judicabit : & ut fim indi-
fertus, ira faciet difertiffimum . T. Tollantur
jurgia, certetur argumentis : dic caufam tuam ,
filia. L. Rudem , omnisque animadverfionis.
expertem orationem in congreffionibus adhi-
bendam ftatuit Myxobarbarus : ego vero ex-
quifitam atque diligentem. Ille idcirco hanc
tuetur fententiam, quod ita melius , & poli-
tius fcribitur. Ridete quidquid eft cachinno-
rum : rediret, fi viveret, & falfitatem opinio-
Y I nis
nis hujus audiret etiam ille , quem femel tan-

tum in vita rififfe fcripfit Lucilius. An illud
huic erit impedimento ? imo adjumento præci-
puo. Quemadmodum enim ad prælium capef
fendum paratiores fumus , & arma tractamus
longe fcientius , fi in umbratilibus pugnis nos
prius exercuerimus ; fic prorfus a confuetudine,
& exercitatione præclaræ locutionis ad fcriptu-
ræ concinnitatem, & iautitiam inftructiores ac-
cedimus. Fuerunt item & funt etiamnum, qui
cum in utroque excellant, poffintque cum opti-
me loqui, tum belliffime fcribere, ex illo ad hoc,
& viciflim ex hoc ad illud fe profeciffe teftifican-
tur. Jam vero quid unus & alter de numero lite-
ratorum aliquando egerit , id, quafi ab aliquo
DEO factum fit, tantum habere admirationis,
tantum valere ad exemplum ' minime debet :
potius quid ab univerfis Latinæ linguæ candi-
tatis fieri poffit, ac deceat, confiderandum eft.
Quod fi meditatus , nec indiligens fermo nihil
ad feftive fcribendum prodeft , quæro , fitne
profuturus inquinatus , omni cura vacuus, in-
fulfus , & incomptus : & an ideo quispiam in fcri-
ptione nitefcat, quia fit in quotidiana locutione
barbarus, ac lutulentus ? multo opinor minus.
Attende paulifper, mi pater, confideratiffimam
vocem cujusdam de iftorum colluvie : Nulla
prælectio mibi tanti eft, inquit, ut cogitationis il-
li aliquid velim tribuere , id namque me afcopo
meo averteret. Ea folum profero, quæ primum
occurrunt, quæ exercitatio longa mibi compara-
vit. Nonne hoc eft difciplinarum profeffores
jubere
jubere illotis manibus fuggeftum confcendere ?

Pergit. Et fi loquendum effet cum viris fummis,
etiam in cœtu maximo, ne verbum quidem unum
præmeditarer : tam libens inepte quam apte fen-
tentiam exprimerem. Satis infipienter hæc : fed
extrema parum animo valentem , ac delirum
videntur arguere. Quod fi ves majorem curam
poftularet, talem rem, talem cætum, veluti pe-
Stemfugerem, acftyli amorem continerem in pe-
tore. Quis fe huic erudiendum tradat , nifi
qui æque defipiat ? num hic e fqilla rofam, &
non potius e malo corvo malum ovum exfpe-
&tabimus ? Cæterum illud nequaquam negabo,
prompta & expedita bene loquendi facultate
haud multos præftare : neque ulla aut ingenii
bonitate, aut memoriæ excellentia , aut fludio-
rum contentione, aut ufu fieri poffe, ut tam do-
&
ta, venuſta, limataque fit extemporalis oratio,
quam quieta, negotiis carens, multaque cum
commendatione fcriptura. Pleniora, maturio
ra , uberiora, elaboratiora funt , quæ chartis
mandamus , quam quæ profamur. Cogitatio
enim quodammodo alit, format, excolit, auget
ftylum, quem quidem tu, amantiffime pater ,
latinitatis fupremus architectus non femel com-
mendafti. Quamobrem fi cui utraque facuitas
contigerit : tametfi non æqualiter, gaudeat in
finu. Et ille fibi nihilominus plaudat, qui cum
loqui perbene ac fcite non poffit , fcribendi
commoditate præftat, communeque multorum
malum fingulari paucorum bono compenfat.
Quod afferebas accidere, ut qui accurate loque-
ren
rentur, parum erudite fcriberent, caufam ego

cur ita fentias nullam videó : ut neque eorum
quæ deinceps in tua oratione fequuntur. Non
enim neceffe eft, ut fi in hoc fis induftrius, in
altero fegnis evadas. Et quisnam, quæfo, cum
libenter , & cum voluptate loquatur pure ac
venufte , fcribendo velit amplecti barbariem ,
fcabriciem atque fordes ? aut quis ingenium
nactus cum fit ad illud, in hoc ingenio deficie
tur ? Neque funt iftæ duæ res diverfæ , latine
loqui ac fcribere, fed una: nifi quod in fcriptione
plus operæ curæque confumitur, quæ etiam eft
fermone perfectior : quam fi bene loqui impedit,
quod tu inconfulte fabularis, ergo aut male loqui
adjuvabit, quo nihil ftultius : aut certe loqui ad
fcribendum non conducet, quod etiam eft ridi-
culum . Præterea artes laudandæ non negligun-
tur: quin hoc ipfo, dum perfecteloquendi, fcri-
bendique affectatur gloria, quæ fine multis re-
bus & artibus non comparatur, præclare difcun-
tur : iidemque doctiffimi, qui latiniffimi femper
adhuc inventi funt. Quod addebas, non iisdem
de rebus nos loqui & fcribere : ut ita fit, quan-
quam ita non eft omnino:falté nullum fcriptioni
impedimentum fermo objiciet. Deinde interro-
gabo iftos:tu inprimis ,mi pater, Virgilius ,Teren-
tius, Plautus, an iisdem de rebus loquamini de
quibus nosfcribimus.Minime inquiunt.Et tamen
a vobis difertiffime atque politiffime nos loqui,
ac fcribere difcimus. Manutium & alios non'id-
circo tacuiffe arbitror,ne fierent in fcribendo in-
opes, aridi, exfangues : fed quia fuis in civitati-
bus
VOLUMEN PRIMUM. 349
bus ufum latinè loquendi nullum videbant: &

cum meram , ac puram putam latinitatem ex-
promere vellent, timebant, ne apud femilatinos
in arrogantiæ fufpicionem caderent : aut forte
ufu latine loquendi carebant , nec magis indu-
&tione animi, quam neceffitate faciebant, quod
feciffe prædicantur. Quod fi ad fcriptionem
quidquam prodeft obmutefcere , & elinguem
fieri : tu pater, Quintilianus, aliique dicendi do-
Etores hoc in præceptis non omififfetis, nullum
autem verbum aliquando inveni. Hæc funt quæ,
adverfus hoc impurum & illotum fodalitium di-
cenda habui. Nunc noli, pater, comperendina-
re : da huic triſtem, mihi falutarem literam. T.
Invitus facio, ut quenquam damnem : at veritas
me cogit pro Latinitate judicium dare. Erras
Myxobarbare. Quod fi in hoc tam perniciofa
errore perfeverare, cum rationibus defendere,
fectam tuam inter ftudiofos literarum propaga
re perrexeris, & me gravem adverfarium atque
inimicum perpetuum es habiturus, & aut vin-
culis & carceri mandaberis quoad vives : aut ad
Scythas exulatum proficifcere. L. Dignum fa-
ctis exitium : jam fatis eft mihi , fiat quæfo. M.
Res mihi egere deliberatione videtur : poft tri-
duum renuntiabo quid decreverim. T. Conce-
damus ille triduum. L. Concedamus. Quid
me afpectas ftolide ? quid nunc vis tibi ?
ANNOTATIONE S.
Nee fando quidem audita) Inperpeffione pofitum

gerundium . Plaut. Amphit. Quæ nequefiers
poffunt,
poffunt , nequefando unquam accepit quisquam,

Cicer.pro Quintil. Non denique ulla unquam in-
terceffit poftulatio , mitto aqua : verum ante boc
tempus nefando quidem audita. Et 1.de nat . Deor.
Nefando quidem auditum eft , crocodilum, aut
ibim , aut felem violatam abÆgyptio . Virg. 2,
Eneid. Fando aliquid fi forte tuas pervenit ad
aures. Taliafunt apud eundem, cantando, viden-
do. Eclog. 8. Frigidus inpratis cantando rumpi-
tur anguis. Et Gerg. 3. Carpit enim vires paula-
tim uritque videnda Femina. Filiam ad parentis
tribunal) Enumeranturfæminæ tres, quæ caufas
egerunt, a Valerio lib. §. c. 3. in iis Hortenfia Q
Hortenfiifilia, de qua etiam Quintil.lib.1.cap.1.
ejus orationem apudTriumviros babitam leginon
tantum infexus bonorem. Quanquam nihildedit
natura) Orat.poft red. ad Quirites. AdAtt. ep.2.
lib.7.Filiola tua te delectari lætor, & probari tibi
σοργήν efle φυσικὴν τὴν πρὸς τὰ τέκνα . Etenimfibac
non eft ,nullapoteft homini effe adhominem natura
adjunctio : qua fublata , vitæ focietas tollitur.
Sine tuo magno malo ) Veteres cum minarentur,
autfignificarent , quod quis diceret, aut faceret
impunenonbabiturum, malo id ejusfuturum aje-
bant, & fere hacformula : malo tuo. VideJani
Guilielmi Quæft. in Afin. Ut Gracchi, Corne-
liam matrem) Cornelia Scipionis Africani ma-
joris filia matrimonium tenuit Tib. Sempronii
Gracchi, cui genuit liberos duodecim, eosque tan-
tifecit, ut illorum caufa Ptolomei Regis nuptias
repudiaret. Cicer. in Brut. Fuit Gracchus dili-
gentia Cornelia matris apuero doctus. In eodem
libri
VOLUMEN PRIMUM.
351
libri infra. Legimus epiftolas Cornelia matris

Graccborum. Apparet filios tam ingremio edu-
catòs, quam infermone matris. Quintil.l.1. c. 1.
Graccborum eloquentia multum contuliffe acce
pimus Corneliam matrem, cujus doctiffimusfermo
inpofteros quoque eft epiftolis traditus. Et Lælii
filia reddidiffe in loquendo paternam eloquentiam
dicitur. Euridice Illyria ut filios docere poffet,
provectajam ætate difciplinis animumftudiumq;
applicuit. Plutarch. de lib. educand. in extremo.
Ariftippi quoque Socratici filia, Ariftippum fi-
lium optimis artibus, ac difciplinis, & Philofo-
phia inftituit, ut eum fe & avo dignum efficeret:
Themift.orat. 1. Unam aurem huic dedi) Tra-
ditum eft memoriæ, Alexandrum Magnum, cum
forteaccufatorem audiret, manu admota alteram
aurem occlufiffe. Interrogatum cur id faceret ,
refpondiffe : Quoniam banc fervari me defenfori
oportet. Utraquepars igitur in controverfiis &
litibus audienda, quantumcunque manifeftum &
evidens appareat, quodaltera dicit. Seneca.
Quiftatuit aliquid parte inaudita altera,
Equum licetftatuerit, baud æquus fuit.
Comperendinare) Quidfit comperendinatio, &
quid abamplitudine diftet, Turneb. lib. 1. c. 3.
SEXTUM .
Litera Pythagora , feu bivium Herculis.
SOPHIA, PALATINA. ADOLESCENS
fluctuans.
Sophia. Jam dudum te, quisquis es, & unde-
cunque
cunque tandem veneris , chare juvenis ( certe

autem ex hominum vulgo , & alicujus bajuli ,
aut operarii filius non es) in hoc feceffu, fub ifta
quercu ad bivium fedentem intuita , vultum
moeftitia fuffufum , & aliquam animi ægritudi-
nem , ancipitisve cogitationis diftractionem ,
aut tædium ac fatietatem cujuspiam negotii
declarantem obfervavi. Vidi quemadmodum
modo ungues roderes , modo caput fcaberes ,
modó brachia diffipares , modo librum abjice-
res: quocirca tui conveniendi , confolandi , &
inftituendi voluntas me fubiit. Ibo advorfum ,
inquam , & electabo quidquid eft moleftia.
Quod eft hoc inteftinum malum , quod te cru-
ciat? ne claufum tene in pectore. P. Et ego,
lectiffime ornatiffimeque adolefcens , viam ad
te flexi , ut allocutione mea prodeffem tibi :
quare idem te interroga . At inprimis noffe te
intereft, quæ fimus. A. Deas quispiam vos am-
bas fufpicari poffet : adeo & auguftus eft utrius-
que habitus , & plus quam humana ſpecies ac
pulchritudo , ut omnibus unæ omnes mundi-
tias , & elegantias furripuiffe videamini : vox
vero ipfa divinum quiddam , ac cœlefte fonat.
O quænam tandem ? unde ? quo greffus dirigi-
tis ? S. Tibi generis mei claritatem uno verbo
pandam . Pater mihi eft Deus , matre carco ,
quam nunquam habui : Sapientiam Latini , Græ
ci coplav vocitant. A. Papæ , conjecturam ex
reipfa capio. Tu illa es , quam patrimam , & e
capite cœlicolum regis ortum poetæ canunt.
6. Nequaquam : nihil mihi cum commentitiis
antiquo-
VOLUMEN PRIMUM. 353
antiquorum numinibus. Minervam nefcio. Jo-

vem non adoro. Ab uno illo , foloque rerum ef-
fectore, ac principe Deo me procreatam, & cum
genere humano, quod ipfe admodum vehemen-
terque diligit communicatam , omni affevera-
tione tibi affirmo. Ille eft omnis fapientiæ fons
& origo. P. Mihi Palatina nomen eft : fum præ-
fes ac domina eorum, qui vitam colunt aulicam ,
potentiffimisque Imperatoribus ac Monarchis,
opulentiffimis Regibus , nobiliffimis Dynaftis ad
nutum inferviunt. Ecquid, te capit ſpecies mea?
A. Quo magis afpicio hoc magis utraque place-
tis : fed egomet mihi fummopere difpliceo, mei-
que me valde pœnitet. S. Quamobrem ? A. Quia
confufus , atque incertus mentis ftatuere non
poffum, quid pofthac incipiendum fit : procede-
rene debeam in colendis literarum ftudiis, an ad
aliquod plebejum artificium appellere animum.
• P. Quid iftuc verbi ex ore tuo profluxit ? tam
eximia facie, tam egregio corpore adolefcentem
cogitare opificium ? Non difcedam hinc , nifi te
mecum adduxero,feceroque unum e domefticis
potentiffimi alicujus Regis, eumque vel a cubi-
culis, vel a poculis, vel ab epiftolis. S. Vel a fta-
bulis, vel a tergendis calceis, vel a canibus. P.
Oh, quid tu? S. Nonne hi quoque funt aulici ?
Sed tu mihi iftum bolum hodie e faucibus , ut
fpero, non eripies. Frangam fententiam tuam ,
I frangam impetus. O Adolefcens optime, tune
faftidio teneris literarum ? A. Maximo. P. Nec
‫ما‬ primum hunc effe fcito , nec poftremum fore ,

is qui fpreto ac deferto ignaviflimo clientum tuo-
Vol. 4. Z rum
rumotio in gremium fe meum recipiat. S. Non

me latet, in aulis excellentia evanuiffe, & quafi
in nihilum occidiffe ingenia , quæ a me rebus
ampliffimis atque honorificentiffimis ornari po-
tuiffent,quibusque civitatum falus, & incolumi-
tas niti debuiffet. Quid vero creavit tibi iftuc
tam delicatum faftidium ? A. Quod neque ul-
lam neceffitatem , neque tam admiranda com-
moda, neque tam incredibiles fuavitates ineffe
in his occupationibus atque laboribus animad-
verto : quin contra moleftias innumerabiles , &
incommoda nec pauca , nec mediocria. P. Fa-
cete, lepide, laute, nihil fupra. Si quid verum
eft, hoc eft. S. Deprehendo manifeftius , te non
ita longe provectum a primo littore, nec dela-
tum adhuc felicibus Euris in ipfum eruditionis
vaftiflimum altiffimumque pelagus ; nunquam
tu has coram me voces emififfes. Sic autemju-
dico, magis bonam voluntatem ac diligentiam ,
quam bonum ingenium hactenus tibi defuiffe.
A. In tua penetralia nondum me penetraffe con-
fiteor : quod fi tamen autem patefacere mihi
parumper volueris , non plane fatuum cogno-
fces : nec fine jufta caufa rem in deliberationem
adducere, & curas animum meum haud imme-
rito diverfe trahere , pergamne hoc vitæ genus
agitare : an vel artem aliquam fedentariam ad-
difcam , vel in militiam proficifcar ; vel etiam
aulicas elegantias amplectar, quo me ifthæc ad-
verfaria tua pellicere videtur. P. Pelliciam pro-
fecto , teque adverfus iftam differentem enixe
adjuvabo. S. Aquila non captat mufcas, & te-
ftudo
VOLUMEN PRIMUM. 355
ftudo non fentit culices. Dicite quæ fert animus.

# A. Cum neceffarium id definiatur, fine quo res
aliqua finem & propofitum fuum aut nullo mo

do, aut non fatis commode affequatur, neutrum
neceffitatis genus in literas cadit. Finis quippe
hominis eft felicitas, quam fi quis in artibus iftis,
quas honeftas , ingenuas , liberales appellitant,
quærendam putat , verendum eft magnopere ,
ne pro thefauro carbones effodiat. De ipfa au
tem felicitate opiniones trecenta inter doctos :
& adhuc fub judice lis eft. P. Iftuc vero bene.
S. Multo facilius & commodius auxilio doctrinæ
6
ad beatitudinem pervenitur. P. Erit ergo quis
que hoc fanior,formofior,copiofior,quo doctiors
fine iftis enim non eft confummata felicitas, ta
metfi eam in virtute potiffimum Peripatetici tui
conftitutam effe philofophantur. S. Non ego
philofophicam potius, quam Chriftianam beati
tatem intelligi volo, quam is facilius confequi-
• tur, qui Deum ardentius amat : amabit arden-
tius , qui clarius cognofcet : cognitio fiquidem
1
amorem parit : nemo autem cognofcere poteft
Deum , nifi qui res ab eo conditas intelligentia
1
percepit. Invifibilia enim Dei per ea quæ facta
funt intellecta confpiciuntur : fempiterna quo-
S que ejus virtus & divinitas. Et quamvis non ita
fentirem, tua tamen argumentatio nihil effice-

ret: non enim quoniam aliquid ad aliud confe
quendum vim & momentum affert, idcirco illud
dat , tantoque amplius dat , quanto plus ad ac
quirendum prodeft. Sine vehiculo poteft quis
pedibus fuis in locum remotum pervenire ? fa-
Za cilius
cilius autem atque celerius vehiculo : non ideo

totum eft fitum in vehiculo : commoditas tan-
tum illius eft, quæ nulla erit, nifi afcendis , nifi
equos adjungis, nifi eos flagello increpas , ut pro-
cedant alacriter. A. Veruntamen ut a genere
fumo defcendamus, poffum dicere, quare necef-
faria fuerit calcearia , quare neceffaria futrina,
fabrica ferraria, architectonica , textoria, & fi-
miles : quid opus fit Grammatica , Mufica, Geo-
metria cæterisque non video.. P. Nec ego. S.
Nec ego viderem fane, fi veftros haberem ocu-
los: & vos perfpicue videretis, fi meos habere-
tis. P. Cæci ergo tibi videmur? S. Caci : ut ille
qui Platoni dicebat, videre fe cyathum, videre
menfam ; at cyathitatem , & menfeitatem non
videre. P. Nifi tu fortaffe dicas, difciplinas iftas
liberales, ut vocas, animo effe neceffarias, quem
ornent atque perficiant. S. Dico . P. Hine eft,
quod docti ifti hominem illiteratum nihil nifi
forma a beftiis, & tanquam equum indomitum
a domito differre clamant. S. Haud falfo. P.
Omnes ergo qui literas nefciunt, beſtiæ : vos ſo-
li homines. Eftote Dii fi vultis . S. Non foli ho-
mines , fed excellentiores homines , feu magis
homines. Eft enim hominum propria veri inqui-
fitio & mentis agitatio, quæ in rudibus permo-
dica eft, in doctis multa & affidua. Proinde per-
fapienter Ariftippus : fatius effe fieri mendicum
quam indoctum : quod ille tantum eget pecu-
nia , hic humanitate. Cui deeft pecunia , eft
ille quidem homo : at homo non eft ( hoc eft ,
hominis nomine dignus non eft ) cui deeft eru-
ditio-
VOLUMEN PRIMUM. 357
ditio. Cur igitur qui pecunia caret a viatoribus

petit: qui eget fapientia, neminem ejus adipi-
fcendæ caufa follicitat. P. Qui eft animal ratio-
is & confilii compos, is mihi homo perfectus vi-
detur. Omnes tales funt, S. Stultine etiam per-
fecti ? Si dixeris : tum judicio tuo inter ftultum
& fapientem nihil intererit. Hoccine erit pur-
puram juxta purpuram dijudicare?Si negaveris,
quæram, cur ? an quia rationis compos non eft?
imo eft:an quia ratione parum utitur ? ita, dices.
Perfectio igitur hominis a perfectiore ufu ratio-
nis eft,quaperfectiflime utuntur, qui funt litera-
rum doctrinis quam maxime imbuti. An non
perfectiffimi homines qui fapientiflimi ? P. Efto ,
S.Nonne eruditiflimi funt fapientiflimi? P.Prius
ut confitear, me cogis iftis punctis interrogatio-
nis tuæ, quam ut affentiar. Accipe reliqua velut
úno cumulo.Aut privatis aut publicis rebus funt
neceffariæ literæ. Si privatis:pater familias uxo-
rem, liberos, fervos male gubernabit , nifi lin-
guamGræcam & latinam noverit:nihil vendi , ni-
1 hilemi, nihil negotii inter vicinos conferri fine
Rhetorica , Dialectica , Aftronomia poterit.
Quod ad publica attinet, fæpe illud Platonis au-
divi: Tum demum beatas fore Respublicas , cum
aut Philofophi eas regere incipient, aut qui re-
gunt, philofophabuntur.Quare igitur ipfe, utA-
thenarum gubernacula fufciperet,fe adduci non
eft paffus ? quare fcripfit, Philofophos non accef-
furos adRempub. nifi coactos ? Populi mores fer-
renon poffunt,quietem nimis amant. Non ergo
comodo eft Philofophia civitatibus, fiPhilofophi
Z 3 fe a
fe a ftudiorum contemplatione ad negotiorum

tractationem avocari nolunt, Quamdiu literæ a
Romanis repudiatæ fuerunt, virtus & difciplina
militaris apud eos in honore fuit : cum primum
otium veftrum inertiflimum illud clariffimum
imperii domicilium, illam arcem omnium gen-
tium occupavit, neq; tam boni, neq; tam fortes &
generofi poftea cives extiterunt. Quæ doctrina
fuitRomuli? que NumaPompilii? quæTarquinii
Prifci? quæServiiTullii? quæ multorum Impera-
torum , in quibus etiamJuftinianus avaλßntos,
qui tamen fapienter,moderate & clementer im-
peraverunt? Sineceffariæ funt artes, omnesne,
an aliquæ? De Grammatica vanitatis fit affirma-
re. Mathematica otiofam habent delectatio-
nem , & obfcuritatibus refertæ funt. Dialectico- ?
rum fermones ipfimet Philofophi aranearum te-
lis fimiles confitentur : utpote fubtiles quidem,
fed inutiles. Rhetorica non minimam partem
incommodorum urbibus & provinciis fæpe im-
portavit,eftque inftrumentum feditionum & tu-
multuum ; Jureconfulti ex æquo & bono judi-
cant præcipue : quod facere poffemus etiam
nos, qui Jureconfultorum nomen atque perfo-
nam non gerimus. Medici non nifi conjecturis
fere nituntur, Philofophia eft plena incertis opi-
nionibus. Theologia non ad Rempublic. tempe-
randam , fed ad falutem animarum procuran-
dam eft utilis , quam apud Monachos , & Sacer-
dotes reperias, ab Imperatoribus fruftra defide-
res. Oftendi non effe literas neceffarias , putoq;
fimul oftenfum , parum effe utiles ; tum enim
valde
VOLUMEN PRIMUM. 359
valde commodas judicare licuiffet, fi vita huma-

na iis carere minime potuiffet. Quibus autem
angoribus implicitus, quibus moleftiis cinctus,.
quibus malis obrutus fueris tu,bone adolefcens,.
dum incumberes in literas, rectius ipfemet ex-
plicabis. A. Quo pacto jucundum effe queat, a
quo nihil utilitatis fperes ? Lætari, & exultare
gaudio fortaffe poteft, qui jam in doctrinarum
eft poffeffione collocatus : at cui, quæfo, id ante
obitum contigit ? Cum fapere incipimus, tum a
nobis debitum natura exigit, & colligere vafa,ac
de vita recedere, volentes jubet, nolentes com-
pellit. Atque ut dele&tarent, non cft tamen fa-
pientis, fequi potius quod delectat, quam quod
commodat. Ego porro non alias literarum dele-
&tationes cerno, quam frequentem capitis dolo-
rem, qui exiftit, cum intendere cogitationem
velut arcum continenter urgemur, & in altiffi-
mo puteo Democriti latentem veritatem per-
fcrutando indagare cogimur : crebram tufſim,
epiphoras, multas cruditates, infomniam , nau-
feam, phtifim, variosque morbos. Pro miracu-
lo eft, deditum ftudiis paulo vehementius, reti-
nere benam corporis habitudinem . Noctes &
dies requirunt libri, focietatis & colloquia ami-
corum excludunt, patrimonia exforbent. Hæc-
cine poffunt effe voluptati ? hæccine expetenda?
P. Ito jam Sophia, prædica te nectar & ambro-
fiam præbere alumnis tuis. Quin eveftigio me.
cum vadis ? A. Quonam ? P. In regiam . S. Per
Deum immortalem noli adolefcens huic aufcul- .
tare, quæ te fuæ temeritatis implet & infania,"
ZA noli
noli cantionibus hujus veneficæ delinitus, ani-

mum ad malas partes adducere : nondum audi-
fti refponfum meum, quo difturbabo hujus ma-
chinas. P. Ito mecum : honores, potentiam , di-
vitias, voluptates tibi polliceor. A. Accendis
me pollicitationibus tuis : Sed explicatius polli-
cere. P.Tune ignoras inter miniftros Principum
quanta varietas, quantum nominis, auctoritatis,
loci, munerisque difcrimen ? norne complures
honorum gradus ? A. Non ignoro ifta. P. Non-
ne abuno ad alium, ab inferiore ad fuperiorem,
ab infimo ad fummum afcendi folet ? A. Etiam .
P. Proh quanta aulicorum gloria ? Incedunt per
urbem , homines paffim nudant caput , affur-
gunt, genua incurvant : Si ad mutuum fermo-
nem veniatur, fi falutentur, fingularis adhibetur
cærimonia, manibus figuntur ofcula , delecta
verba, pudorisque ac reverentiæ plena ufurpan-
tur ? Nonneipforum opem,ac gratiam mortales
plurimi expofcunt : nonne ipfos fibi propitios in-
primis facere laborant ? nonne ipforum apud fe
habere imagines, iisque domum illuftrare per-
cupiunt? Poffunt illi & nocere, & prodeffe mul-
tis : nec pluris propemodum refert,utrum apud
aulicos domino fuo charos, an apud dominum
ipfum in offenfa fis. Licebit præterea tibi ex æra-
rio Principis magnificentiffimas ædes conftrue-
re: quin ultro, nec rogatus nunc mille, nunc
-duo aut tria aureorum millia donabit : nunc
torquem, nunc pateram, nunc inauratum en-
fem, nunc aliud quippiam magni pretii . Lon-
ga famulorum caterva comitatus, auro & oftro
con.
VOLUMEN PRIMUM. 361
confpicuus prodibis. Si vehi cupies , paratus

currus te dignus : fi equitare, a Turcia, aut Hi-
fpania præfto erit elegantia mira caballus. Frue-
ris infuper quotidianis, iisque fuaviffimis oculo-
rum, aurium, odoratus, guftatus, tactionisque
voluptatibus.Videbis ludos apparatiflimos,fpe-
&
tacula fumptuofiffima hominum utriusq; fexus
& formainfignium , & veftibus non tantum mun-
diffimis ; verum etiam rariffimis indutorum cœ-
tus : quos choreas identidem ducentes afpicere
quam eritjucundum ? Ibi perelegantes picturæ
pafcent animum, morabunturq; oculos bellua-
ta, & auro argentoq; intexta veia, quibus parie-
tes conveftiuntur : fupellex denique omnis vife-
turibi tam lauta, tam copiofa, tam artificiofa, ut
quidquam optari melius non poffit. Edificia
ipfa e folido marmore, mirabili & exquifito ope
re fontes, amoeniffimi horti,præftantes fera , le-
Etiffimi canes , catulli etiam Mælitæi, fimiæ,Pfit.
taci. Infinita memorare poffim præterea ibidem
oculorum oblectamenta. Quid aures ? Illæ ve-
ro dulciffimis muficorum cantibus affiduo re-
creabuntur, mifcebis colloquia optatiffima cum
illuftribus viris, & de magnis viris , qui ad glo-
riam virtutis via graffati funt : nihil acciderit in
Germania, nihil in Italia, nihil in Gallia, nihil in
Hifpania, nihil in Perfide, nihil in Turcia, nihil
intoto terrarum orbe, quod tibi non etiam nar-
rabitur. Menfa conditiffimis, optimisque & di-
verfiffimis dapibus conftructa, quantam pariet
voluptatem ? quod enim Principi apponetur, ti-
bi quoque appofitum iri ne dubites. Quid vina
25 dul- 1
dulciffima, generofiffima, e peregrinis terris al-

lata memorem: quæ poculis gemmatis, & cry-
ftallinis miniftrantur ? quæ porro in aulis un..
guenta, qui flores, qui odores defiderantur ? om-
nia perfecta,quibus & corpora & animi reficiun-
tur : multoque plura reperies, quam a me brevi
fermone poflitexponi. Quocirca dubitationem ,
qua te habet, prorfus excute : me hac via, ad
quam fedes, ingredientem hilari paffu fequere :
nunquam te fufcepti confilii poenitebit. Plures
dixerunt falutem iftis ignaviffimis literis, quos
ego ex ignotis notos, ex egentibus beatos, ex in-
fimis fummos reddidi : tu noli fapere nimium, &
. laureolam in muftaceis quærere. A. Acres mihi
ftimulos admovifti : parum omnino abeft, quin te
fequar. S. Faciam ego, tu idem aliter prædices.
Adolefcens, unum rogare te volo. A. Quid vis ?
roga. S.Ut aufcultes, & difcas a me, quos tibi fu-
mos indocta hujus garrulitas vendiderit. P. Eja
fumos. S.Etiam: meros fumos, & fi quid eft fumo
inanius. Honores aulicos jactas ? Heu quam illi
fæpe non virtuti, non meritis tribuuntur. In fpe-
ciem te multi venerabuntur : ubi præterieris ,
medium extendent digitum, male dictitabunt
tibi, tua vitia in ore habebunt. Quis explicabit
follicitudines, quis oratione confequetur metus,
quibus ifti aulici noctes & dies fufpenduntur ,
cum fe negligi,alios efferri, aut fibi præferri afpi-
ciunt ? cum honorem quiddam lubricum effe,
quod parva offenfione interpofita amitti, & ig-
nominia etiam multa compenfari poffit, confi-
derant? Potentiam vero diuturnam obtinere
quem-
VOLUMEN PRIMUM. 363
quempiam, invidorum, obtrectatorumque infi-

diæ, & multorum odia non finunt. Quisque pri-
mus effenititur: & quo quis Principi gratior fue
rit,quo apud illum plus poterit, eo a pluribus op-
pugnabitur, & tandem ruet : graviffime autem
ruunt, qui ex tam alto dignitatis gradu præcipi-
tantur, & inimicis fuis fiunt ludibrium , fibi dolo-
rem,amicis dedecus ferunt. Quam autem indig
num, &rifu profequendum , ut divitias affequa-
re,libertatem vendere?quo enim pluribus bene-
ficiis cumulaveritPrinceps, eo amplius obferva-
re nutus ejus, & ad omnia infervire te ipfi opor-
tebit; militare, navigare, jufta, injufta imperia
exfequi : ridere firideat, fere fi fleat, laudare fi
quem laudet, vituperare, fi vituperet. Novi ego
nonnullos, qui cum majorum virtute effent di-
vites fatis, in aula fortunarum naufragium fece-
runt: multique cum tot annos exegiffent vitam
illam , nec ad ullum honorem , nec opes perve-
nire quantascunque potuerunt. Jam fi extre-
mum bonum fitum effet in voluptate, recte eam
fibi proponerent, qui aulam cogitant, ut dedi-
ti corporis gaudiis, per otium, luxum , fomnum
& ignaviam ævum fuum exigerent. Cæterum
alibi verba bona, & homine dignafunt repofita.
Quam multa nihilominus jucunda & admiranda
non videre eos neceffe eft, qui latera Principum
ftipare coguntur ? Nec tantum hauriuntin au-
la voluptatis oculi, quantuin doloris audiun-
tur autem plura quæ difpliceant, quam quæ pla-
ceant. Obfecenas voluptates omitto, quibus
fruendis quo quis eft beatior , tanto eft infeli-
cior :
cior : atque in ea ipfa re quot timores , & in-

commoda infint, nemo facile dixerit. Guftus &
odoratus voluptates fectari pecudum eft, quas
natura pabuli tantum ftudiofas finxit : ac fæpe
mufcas potius, quam iftos videbis epulas rega-
les attingere. Quoties, donec plerumque noctis
procefferit, exfpectanda coena ? quoties prán-
dendum, cœnandumque fimul ? male cocta, fri-
gida , infulfa , & aliquando ante lucem ortam
compelleris efitare, nifi velis nimium diu efuri-
re. Cum in meridie prandebis, poft horam ju-
beberis cœnare : nihil enim propemodum cer-
to, ac fuo tempore fit in aula : hinc vomitus,
calculus, inteftinorum dolores, variaque mor-
borum cruciamenta. Vinum bibes fæpe corru-
ptum : nec quantumvis fitiens bibere audebis,
nifi majores cœperint , transibitque poculum
per multorum manus, priusquam ad te veniat,
& infundo fex plurima hærebit : carnes edes fri-
gidas, immundas, fotentes, legumina femico-
ta, pifces paratos ante quatriduum . Tædet plu-
ra enumerare incomoda, quæ non perpendunt,
qui ad pauca quædam foris magnifica, & in fpe-
ciem confectanda refpiciunt. Agricolam,priva-
tum aliquem civem, opificem denique aulico fe-
liciorem arbitror. Nuncmi juvenis, meliora ca-
peffe confilia, & deferta Palatina ad meam te vo-
luntatem nutumq; conforma, ad meas te rationes
adjunge, ac fcito, me ea expectare abs te, quæ a
fuma virtute fumoque ingenio expectanda funt.
A. Tua oratio Sophia ad veritatem vifa eft pro-
penfior. Quare tametfi aulam non cogito, ta-
men
VOLUMEN PRIMUM. 369
men ſi mihi ſtudia literarum infigniter collaudas

veris, & flammam in pectore meo adolefcere in-
cipientem confoveris,atque in immenfum adau-
xeris, etiam te non potero fequi. P. Oftultum :
littori & undis concionata fum : præ iracundia
nequeo animum ad cogitandum inftituere. Abi
in crucem cum tua muliercula. S. I hinc , qua
digna es cum tuis tam lepidis conclufiunculis.
ANNOTATIONE S.
1
itere Pythagoræ ) Curfum vitæ humanæ Sa-
Li
mius illefenex litera Y comparavit, cujus ba-
fis pueritia, fummum autem bafis , ubi videlicet
duo cornua oriri incipiant, limenfeu initium ado-
lefcentiæ, quod quisque bominum cum attigerit,
bæreat, ac nefciat, in utramſe partem det, dexte-
ramne an lævam vitæ agenda viam teneat. illam
elle virtutis bonarumq; artium, afperam quidem,
fed exitujucundam & amenam : banc luxuriæ,
inertia& ignavia,gratam & fuavem in fpeciem,
fine ipfo plenam miferia. Qua de re Lactant. i. 6.
c.3. & 4. Fertur etiam carmen inter cætera Vir
giliana Appendicis, Litera Pythagoræ difcrimine
Jectabicorni, & c. Sic Prodicus Sopbifta Herculi
etiamnum puero in folitudine ad bivium fedenti
Virtutem & Voluptatem apparuiffe, & utramque
adfe Herculem perducere conatamfinxit. Memi-
nerunt Xenophon lib. 2. dmóµvnuov. Quintil.l.9.
c. 2. Cic. 1. Off. Silius Italicusfigmentum boc ad
Scipionemfublaurofedentem, & de bello cogitan
tem tranftulit. Talis deliberatio eft Lyfitelis ado-
lefcentis in Trinum. Plaut. Huc referaturfom-
nium
nium Luciari de Statuaria & Padia. Huc angu

ftaporta & latavia, de qua apud Mattb. Modo
ungues roderes) Sicfacere confueverunt, qui aut
de mutanda re, cujus pœnitere cæptum eft, ferio
multumque cogitant : aut in aliqua attentiffima
cura defixum babent immerfum animum : pra-
cipue autem, qui majoremponunt infcribendo at-
tentionem ac diligentiam .Hinc Perfius negligen-
tiam Poetarum reprebendens : nec demorfos (apit
ungues. Et Horat. de Lucilio Sat.10.lib.1.
Si foret boc noftrumfato delatus in ævum,
Detereretfibimulta,recideret omne,quod ultra
Perfectum traberetur & in verfufaciendo
Sæpe caputfcaberet, vivos & roderet ungues.
Quam patrimam e capite) De ortu Minervæ e
capite Jovis exftatfeflivus apud Lucianum Dia-
logus. Quorum uterqueparens in vivis eſſet, pa-
trimi matrimi dicebantur. Quibus pater mor-
tuus, matrimi : quibus mater, patrimi. Catull.
epigram. 1. Minervam vocavitpatrimam virgi-
nem (fic enim quidam recte legunt pro patrona
virgo) quod matre carens , tantum baberetpa-
trem. Te non ita longe profectum) vulgo dici-
tur. Scientiam neminem babere boftem, nifi igno-
rantem. Qui enim in adita difciplinarumfemel
introierunt, ii demum experiuntur, quamfit ve-
rum illud Ariftoteleum : radices literarum amna-
ras effe : fructus vero dulces. Acpoteftfane, quod
de dialecticafcripfit Gellius lib. i 6. c. 8. adquam-
libet doctrinam liberalem, atque ad chorum totum
.
Mufarum æquereferri. Hujus diſciplinæſtudium
atque cognitio, inquit, inprincipiis quidem tetra
& afper-
& afpernabilis, infuavisque effe, & incivilis vi-

derifolet :fedubi aliquantumprocefferis, tum de-
nique & emolumentum in animo dilucebit tuo, &
fequetur quædam difcendi voluptas infatiabilis.
Cuifanefimodum nonfeceris, periculum non me-
diocre erit, ne, utplerique alii, tu quoque in illis
dialectica gyris atque meandris tanquam apudSi
reniosfcopulos confenefcas. Artem Sedentariam )
Sedentarii, & fellularii opifices funt textores,fu
tores,fartores, & omnes denique quifedendo opus
faciunt, eaque artes fellularia, &fedentaria di-
cuntur,funtque in contemptupropemodum . Qui
Platoni dicebat) Laert. in Diogene vem bis ver-
bis exponit. Platone de Ideis differente, & nomi-
nantemenfalitatem , & cyathitatem : equidem, ait
Diogenes , o Plato , menfam, & cyathum video ,
menfalitatem vero , & cyatbitatem non video.
Recte (inquit Plato ) quibus enim cyathus, men-
faqueconfpicitur, oculos babes : quo autem menfa-
litas, & cyatbitas intelligitur, animum non ba-
bes. Hac biftoric melius fe tuebuntur , qui ob
rerum obfcuritatem voces coguntur inauditas
producere , & illo Lucretii :
Multanovis verbispræfertim cumfit agendum
Propteregeftatem linguæ & rerum novitatem,
melius, inquam , ita fefe defendent, quam eo, quod
Cicero Lentulitas &Appietas dixerit. Eftote dii
fi vultis) Meffeniorum legati, aut alius civitatis,
legati certe, Philippo Regi narrarunt, decreviffe
Rempublicam propter rerum ab eo geftarum glo-
riam & magnitudinem in deos ipfum referre.
TumRex ifta quafivit: Habetne veftraRespublica
pote-
poteftatem faciendi deas ? Illi, babet, inquiunt,

Et Rex : Facite ergo primum vos ipfos deos. Non
itafilius Alexander, qui Dario fuperato fpiritus
ingentes,imoderatosque concipiens, Gracisfcrip-
fit, utfe dedeorum numero ducerent. Aliis igitur
aliudftatuentibus. Lacedæmonii decretum tale
fecerunt. Quoniam Alexander deus effe vult ; efto
deus. Laconice, & patrio morebominisftuporem
&vecordiamredarguerunt. Elianus l. 2. c. 19.
"
Idem ægrotusfe in Euphratem dejicere cogitavit,
ut cumnon appareret, ad deos abiiffe crederetur.
Rhodig.1.3.c.s. In eodem de iis qui aut feipfos
fecerunt deas, aut relati funt in deos. Eft enim
hominum propria) Cic.1 . Offic. Imprimisque bo
minis eft propria veri inquifitio atque inveftiga-
tio. Itaque cum fumus neceffariis negotiis cuvis-
que vacui, tum avemus aliquid videre, audire, ad-
difcere,cognitionemq; rerum aut occultarum aut
admirabilium adbene beateque vivendum neceffa-
riam ducimus. Et infra non longe , Omnes enim
trabimur& ducimur ad cogitationes &fcientia
cupiditatem, & quæfequuntur.Quafententia eft
etiam Ariftotelis l. 1. de Sapientia. Qui eget fa-
pientia, neminem) Laert. PercontantiDionyfio,
quamobrem Philofopbi divitum limina tererent,
divites vero Philofophorum non item. Quod illi,
inquit Ariftippus, fciunt quibus indigeant : at hi
nefciunt. Duafuntpræclara fententia Ifocratis,
oratione ad Demonicum, quæ quidem referta eft
præceptionibusfaluberrimis : eas attuliffe, vide-
turex ufu futurum, fpectant enim ad rempropofi-
tam. Audiviffe multapræftareputa, quampecu-
nia
VOLUMEN PRIMUM. 369
nia multum coegiffe. Namhæc facile amittitur,

illaperpetuo durant. Solius enim fapientiæ pof-
feffio eft immortalis. Altera continenterfequens
bac eft : ne tepigeat longam ire viam, ad eos, qui
fe aliquid utile docturos profitentur. Cum enim
mercatores reifamiliaris augendæ gratia tanta
maria transmittant , turpe fuerit adolefcentes
excolendi ingenii caufa , nec terreftreiter velle
fufcipere. Animal rationis , & confilii compos)
Cicer. 1. de legib. hominem defcribit his verbis.
Animalbocprovidum, fagax, multiplex, acutum,
memor, plenum rationis & confilii, quem voca-
mus bominem,præclaraquadam conditione gene-
ratum effe a fupremo Deo. Solum eft enim ex tot
animantium generibus atque naturis particeps
rationis & cogitationis, cum cætera fint omnia
expertia. Idem 4. definibus. Hoc folum animal
natum eft pudoris & verecundiæparticeps, appe-
tensque conjunctionem bominum ac focietatem ,
animadvertensque in omnibus rebus, ne quid ab eo
fieret, nifi bonefte & decore. Punctis interroga-
tionis tux) Fuit bic mos Stoicorum, quorum om-
nis cura indialecticis confumebatur,quique difpu-
tationumfuarum veluti laqueis alios irretiebant.
In Tufculan. Stoicorum move agamus qui brevi-
teradftringerefolent argumenta. Etpræfat. Pa-
radox. Cato autem perfectus (mea fententia)
Stoicus, & eafentit, quæ non planeprobantur in
vulgus, & in ea eft bærefis quæ nullum fequitur
florem orationis, neque dilatat argumentum : fed
minutis interrogatiunculis, & quafipunétis,quod
propofuit, efficit. Cum aut philofophi eas regere)
713 Vol. I. Aa Eft
Eft apudFlatonem in V. de republ. loquens Socra

tes in bunc modum : ἔαν μὴ ὁι φιλόσοφοι βασιλεύς
wow, & c. id eft: Nifi vel Philofopbi civitatibus
imperitent, vel ii, qui nunc reges & dynafta ap-
pellantur, legitime, & quodfatis eft philofopben-
tur, atque in idem civilisfacultas & philofophia
concurrant,& contra, quam boc tempore in utro-
quefit, ingenia multa neceffario diverfa inftudia
diftrabantur, nunquam malorum finis reperietur.
Cicero epift.1.1.3. ad Q. F. paucis totius fenten-
tiefumam eft complexus. Atque ille quidemprin-
ceps ingenii & doctrine Plato , tum denique fore
beatas Respubl. putavit , fi aut docti &fapientes
bomines eas regere cæpiffent, aut qui regerent,
omnefuumftudium in doctring acfapientia collo-
caffent. Ut Athenarum gubernacula) Int . Offic.
Itaque eos (philofopbos) ne ad Rempubl.quidem
acceffurosputat, nifi conctos. Equius autem erat
in voluntate fieri. Vide locum. Præterea epift.9.
ad Lentulum, cur ipfemet Rempubl. attingere no-
luerit, caufam quandam affert : nempe quod cum
offendiffet populum Athenienfem propejam defi-
pientem fenectute, cumque eum nec perfuadendo,
nec cogendo regi poffe vidiffet , cum perfuaderi
poffe difideret , cogi fas effe non arbitraretur.
lian.lib.3.cap.17.plurimosphilofopbos recen-
fet, qui Respubl. gubernaverint, easque inftitue-
rint, & emendaverint. Quamdiu literæ a Ro-
manis) Anno ab U.C. CCCCX. feu alii numerant
DX. C. Claudio Cacifilio, & M. Tuditano Coff
Livius Andronicus Romæ primus deditfabulam,
anno uno ante natum Ennium , qui fuit major
natu,
VOLUMEN PRIMUM. 371
natu, quam Plautus & Navius. Sero igitur Ro

manipoeticam acceperunt. At contra Ŏratorem
celeriter complexifunt , nec eum primo erudi-
tum, aptum tamen ad dicendum. Vide initium 1.
Tufcul. Quin edicto probibiti funt docere, & ut
putabant , ignavia corrumpere juventutem Rbe-
tores. Idbabes apud Gell. lib. 15. cap.11 . Memi-
7 nit etiam Suetonius libello de claris Rhetor. duo-
que cenforiaedictafubjicit. Atpoftea, quam im-
perio omnium gentium conftituto , diuturnitas
pacis otium confirmavit, ut eft in 1. de Orat. exi-
ftimaverunt Romani fibi quoque ad litterarum ,
& fapientia laudem enitendum, qua Græcis non
multum cederent , qui ipfos eosque viciffent non
repugnantes. Non minimam partem incommo-
dorum) Lege procemium 1. de invent. & libro
rum de Orat. Colligere vafa) Locutio militaris.
Vafa quippe, boc eft, impedimenta colligunt mili-
tes &farcinas, quoties caftra metaturifunt. Al-
legoria quadam & cum lepore Cicero Perrina4.
cum Diodorume Sicilia ante difceffiffe velletfigni
ficare, quam a Verre, cujus rapiendi libidines non
folum oculis,fedetiam auribus excitabantur, fcy-
phis & fupellectile argentea poltaretur, conquiri,
inquit, Diodorum totaprovinciajubet. Ille exSi-
cilia caftrajam moverat, & vafa collegerat. Con-
vafare, ait Nonius, eftfurto omnia colligere. Hoc
eft infarcinam conftringere & componere, quæ
tecum afportare, & auferre velis. Terent.Phorm.
Aliquid convafaffem , atque hinc me conjicerem
protinus in pedes.
Даа PRO.
SEPTIMUM.
Pars pofterior , feu laudatio Eruditionis.
SOPHIA. ADOLESCENS.
Sophia. Gratificabor tibi, quod petiſti, (quid

enim hac petitione tua dici poteft æquius ?)
fi paucis adhuc, quæ tam infcite ab inimica mea,
tamque odiofe, & putide effufa funt, refutave-
ro. A. Tui audiendi mira me cupido inceffit. S.
Credas igitur ipfam partim falfa, partim fibilo
digna , partim aliena locutam, literasque non
modo laudari , fed nec vituperari fine literis pof-
fe, de quibus illa guftaffe videtur aliquid, ut ca-
nis e Nilo. Una fcientia liberalis alteri neceffa-
ria eft, ut fuo munere perfecte fungatur. Ha
bent quoddam inter fe commune vinculum :
omnes autem humano generi tantum condu-
cunt , quantum nullius , etiam eloquentiffimi
lingua declatare poteft. Imperitus literarum,
eft ille quidem homo , & abfolutus homo, quod
ad naturæ humanæ partes attinet : verunta-
men focialis, civilis, manfuetus, fimilibusque
laudum honeftamentis excultus, ac decoratus
non eft. Deinde fi id neceffarium interpreta-
mur , fine quo effe non poffumus , omnino id
quod volumus aut debemus ( volumus autem
omnes boni, humani , tractabiles ac fapientes
effe) ad virtutem fane, & doctrinarum ftudia
incumbendum eft, fine quarum præfidio, admi-
niculoque in iftorum, quæ a me nominata jam
funt, bonorum poffeffionem nemo pedem eft
aliquan-
VOLUMEN PRIMUM. 379
aliquando pofiturus.Incommoda quæ recenfuit,

jocos & cavillationes, quibus nugata cft, exi-
ftima ad homines, non ad ipfàs artes pertinere.
A. Non habeo dubium , nihil illam magnope-
re auditione dignum differuiffe. Te autem , ma
ter, opere maximo rogo, pro tua facultate &
copia præftantiam, fructus, fuavitatemque ftu-
diorum explanes : abs te enim veriffima certif
fimaque dici putabo , & animam relinquam ci-
tius , quam tua caftra deferam. S. Navo tibi
hanc operam, fili, teque jam defperatione illa
exemptum, qua initio conflictabare , averſum-
que ab illa vitæ ratione , quam loquacula mu-
lier infipientiffime fuadere nitebatur, mirum in
modum vehementerque gaudeo. A. Demon-
ftrafti perfpicue miferas aulicorum hominum ,
& tanquam in tabella fpectandas exhibuifti, gra-
vique me hujus voluntariæ fervitutis odio in-
cendifti : quamobrem me quidem certe non in-
efcabit hamus ille, nec aureis iftis compedibus
unquam aftringar. S. In terris nihil fanc eft ad-
mirabile atque magnum præter hominem , quem
nonnulli terreftrem mortalemque Deum no-
minare voluerunt. At in ipfo homine nihil exi-
mium præter animum : in quo ipfo rurfum ni-
hil magnum præter virtutem & fcientiam . Por-
ro unus ille mundi rex & conftitutor fcientia-
rum femina, cupiditatemque cognofcendi mor-
talibus ingeneravit : quidquid autem ab illo lar-
gifluo , perennique bonorum fonte promanat,
hocjuftum honeftumque confiteri, mos pius ac
bonus eft. Jam fi non fruftra infevit, adhiben-
Аа 3 da
1
da eft cultura, qua adolefcant illi femina, fru-
&tusque pariant innumerabiles. Ecquid ita eft
fili ? A. Eft vero haud aliter ac loqueris, ma-
ter. S. Quid vero æque decens hominem repe
riatur, quam indagando, & quotidie aliquid co-
gnofcendo adipifcendoque conceffum a natura
vivendi fpatium decurrere ? cum enim in eo
nihil fit ratione præftabilius atque divinius ,
certe nulla erit rationis functione nobilior : il-
la autem eft intelligere , quo uno mens alitur.
Propria hæc, inquam, rationis eft actio, ut na-
tatusipifcium, volatus avium, curfus equorum ,
fævitia belluarum. Unde animorum veftrorum
origo in terris nulla apparet, quoniam cœleftis
eft. Iftoque modo ad divinam fimilitudinem
pervenitur : fiquidem Deus alio modo ab homi-
nibus non intelligitur, nifi mens foluta quædam
ac libera, fegregata ab omni concretione mor-
tali, omnia fentiens, omnia movens. Hebetes
autem, indociles , & intelligentia parum valen-
tes, non magis fecundam naturam, quám pro-
digiofa corpora & monftra videntur nafci.
Apud omnes nationes atque populis eruditis,
açfapientibus viris fummus femper tributus eft
honos, ampliffimaque decreta præmia, philo-
fophis, oratoribus, poetis, medicis, mathema-
ticis, jureconfultis. A. Et quidem non imme-
rito. S. Sufpice hunc ducem ac moderatorem
temporum folem, affidua vertigine cœlum ob-
euntem, fuaque clariffima luce perfundentem ,
& colluftrantem omnia, A. Sufpicio, S. Nonne
is omnium quicunque oculorum fenfu orbati
1 non
VOLUMEN PRIMUM. 375
non funt, lux eft per quam rès fingulas intuen-

tur? A. Eft fane. S. Sic prorfus omnibus, qui-
bus cœlefti beneficio conceffa eft ratio , tanquam
oculus, lumen, dux & ornamentum eft vir fa-
pientiæ compos. Atque illi demum dicendi
funt vivere , & memoriam fui quam maxime
longam efficere , quibus vel in fenectute alpi- :
rare ad fapientiam licuit : reliquorum vita
fomno eft quam fimillima , in quo vanæ ima-
gines inanesque rerum fpecies deludere animos
confueverunt: nec eft animal in terris pulchrius.
homine literis tincto atque adeo infecto. Eru-
ditorum vitam exemplar quoddam dixerim il-
lius beatiffimi ftatus, in quo aurea ætate homi-
nes erant victuri : fuiffet quippe tum vita non
aliud quam jucundiffima quædam fchola, in qua
de rebus divinis , de natura rerum, de æterni-
tate animorum , de motibus cœleftibus , de qui-
buscunque vitæ officiis , de pulcherrimis de-
mum quæftionibus, quam frequentiffime difpu-
taretur. Duæ item res funt, quibus nihil habet
natura humana conftantius, nihil melius, nihil
clarius, nihil majus ; veritas & juftitia : divi-
tiarum enim forma, reliquarumque rerum glo-
ria fragilis, caduca, & exigua eft. Harum por-
ro inquifitio , explicatioque fcholis eft commen-
data. Et quanquam in templis, aulis & foro ve
ritatem atquejuftitiam regnare oportet, earum
tamen notitia e fcholis petitur. Splendor ge-
neris & familiæ bonum quoddam eft a majo-
ribus acceptum. Divitiarum poffeffio fortuna .
dominationi fubjecta eft. Honor res inflabilis .
Aa 4 For-
Forma haud longi temporis. Sanitas quoque

facile corrumpitur. Etiam robur fenectus &
morbus auferunt. Et elephantis, tauris ac leo-
nibus validiores quam homini vires conceffæ
funt. Bonorum itaque omnium fola doctrina
cœlefte quiddam & immortale eft, nulli peri-
culo, cafibus nullis, nulli temporum varietati
obnoxium. A. Admirabilia hæc, quæque in pe-
&tus meum fenfusque intimos quam fuaviffime
influunt. S. Quid dicam de fructibus ? ſi in ani-
mum idoneum tanquam in pingue , ac fua na-
tura fertile folum difciplinarum ifti fatus inci-
derint, non poterunt non foecundas ac lætas ef-
ferre fegetes . An non memorabilis fapientiæ
fructus hic tibi videtur, quod Reges & Princi-
pes viris doctis amicitiæ fuæ fores cupidiffime
patefecerunt femper, & fingulari eos liberalita-
te benevolentiaque profecuti funt , feque illis
inftituendos tradere voluerunt ? Pericles, qui
annis quadraginta Athenienfium Remp. admi-
niftravit, ab Anaxagora Clazomenio fertur in-
ftitutus. Thimotheum Canonis filium Ifocra-
tes , Epaminondam Lyfias Pythagoreus , Ale-
xandrum Magnum Ariftoteles, Agefilaum Xe-
nophon, Dionem Plato erudierunt. Solonis col-
locutionibus fummopore tenebatur Crofus ,'
cum Dionyfio Plato & Ariftippus familiariter
vixerunt, cum Alexandro Callifthenes , alii de-
mum cum aliis. Inter fapientes autem non po-
ftremas poetæ occupant : e quibus charum fuif
fe conftat Æfchylum & Simonidem Hieroni ,
Euripidem Archelao , Scipionibus & Catoni
majori
VOLUMEN PRIMUM. 377
majori Ennium, Lælio fapienti Lucilium, Mem-

mio Lucretium, Mæcenati & Augufto impera-
tori Virgilium & Horatium : omitto alios, quos
memorandi magna mihi effet copia. Ac ta-
metfi opes docti non fitiunt , fit tamen , ut eas
affequantur. Non vixit pauper ac tenuis Ari-
ftoteles, non Demofthenes, non Gorgias, non
Ifocrates, non Virgilius. A. Ducenta quinqua-
ginta millia coronatorum acquififfe per amicos
fcribitur hic poftremus. S. Et hic idem aliquan-
do panes in mercedis loco accipiebat ab Au-
gufto. A.Legi hiftoriam. S. Cenfen ' quidquam
utilius, quam recte vivere ? A. Nihil. S. Atqui
Philofophia omnem virtutis , officii , beneque
& innocenter vivendi difciplinam continet, om-
nium benefactorum , beneque dictorum mater.
Quid quæris ? Eloquentia hominum fraus ad
perniciem, integritas ad falutem vocatur. Ju-
risprudentia quid æquum quid iniquum fit de-
cernit. Poetæ aut prodeffe volunt, aut fimul
& jucunda & idonea dicere vitæ. Mathemati-
carum doctrinarum terra marique multis re-
bus ac temporibus creber eft ufus . Eruditio ju-
venibus donat fobrietatem, fenibus affert fola-
tium, pauperibus conciliat opes, divitibus exi-
mium decus. Summatim, quidquid cernitur in-
ter mortales humanitatis, moderationis, pru-
dentiæ, virtutis ac fapientiæ , totum e litera-
rum puriffimis fanctiffimisque fontibus proflu-
xit. A. Sic me ad affentiendum commovet ora-
tio tua, ut hactenus æque nulla. S. De volup-
tate literarum dicendum reftat. A. Eam partem
Aas percupi-
percupide exfpecto . S. Incredibile memoratu

eft, quanta ea, & quam multiplex fit : quam
augent conventus illi fcholaftici, ubi in omnium
artium varietate verfati doctores confuli, inter-
rogari, audiriqué poffunt. Natura fimili delecta-
tur: atin Gymnafiis multos quisque fui fimiles,
hoc eft, iisdem artibus initiatos atq; confecratos
invenit. A femetipfo in rebus adverfis folatium
petere vir doctus poteft : oblivifcitur etiam ca-
lamitatum fuarum, & aberrat a moleftiis eru-
ditis cogitationibus intentus femper animus.
M. Tullius filia mortua per literas doctiffimis,
fuaviffimisque allocutionibus dolorem fibi fuum
levavit. Fecit hoc idem in exilio Ovidius, fe-
cit Boetius. Quantæ autem jucunditatis putas,
cum tot excellentiffimis veteris memoriæ ho-
minibus colloqui, & eos quafi hofpitio excipe-
re ? cum Homero, Platone, Cicerone, Plutar-
cho, Herodoto, Thucydide, Livio, Salluftio ,
Cæfare, Euclide, Virgilio , Terentio, velut in
imagine ipforum fenfa, ingenia, fapientiam per.
fpicere : fuperioribus, & vetuftiffimis illis fæ-
culis videri interfuiffe : totum mundum , om-
nemque antiquitatem animo circumferre ? Si
etiam agreftis parva, levisque notitia delecta-
tionem dat : quantopere hominem eruditum
infinitæ rerum pulcherrimarum maximarum- ·
que cognitiones delectabunt ? Mira voluptas e

fidium, tibiarum atque vocum cantibus hauri.
tur : veruntamen illa continuo evanefcit : lite-
rarum eft ftabilis ac permanens : quæ interdum
mentem humanam ita velut captivam & op-
preffam
VOLUMEN PRIMUM. 379
preffam detinet, ut nec oculi, nec aures, nec

guftatus fuum faciant officium : Atque hæ res
quas hactenus audifti, in caufa fuerunt, ut tam
indefeffos affiduosque labores in cumulata eru-
ditione fibi pariunda multi fufciperent, totque
regiones tam diftantibus locis, tam diverfo fub
cœlo pofitas peragrarent. Plato, & Pythago-
ras in Egyptum, ille etiam in Italiam conten-
dit, Anacharfis Scytha Athenas venit. Apol-
lonius ad Indos eft profectus . Carneadi
idem philofophandi qui vivendi finis fuit. De-
mofthenes Thucydidem octies fua manu de-
fcripfit : de cujus vigiliis & ftudiis multa paf-
fim narrantur. Sophocles cum prope centefi-
mum ætatis annum attigiffet , fub ipfam mor-
tem fabulam præclariffimam Oedipum Colo-
næum divulgavit. Horum, aliorumque exem-
pla ftudiofe imitaberis , & in eo, quod tam ne
ceffarium , tam fructuofum jucundumque in-
tellexifti confectando nullam neque corporis ,
neque animi defatigationem contentionemve
recufabis. A. Abducas me tecum licebit, tuis-
quediviniffimis præceptis inftituere pergas. Ni- /
hil me,jam præter unam te poteft recreare : inte
mihi funt omnia ; tibi fimmenfas & habeo & ago
gratias,cujus prudentiffima fplendidiffimaq; di-
fputatione mens mea colluftrata liquidiffimam
veritatem intuetur : tibi omnia mea quam com-
mendatiffima effe cupio : ad tuum arbitratum
imperiumque me totum converto. S. Salvus es:
fi iftam animi firmitudinem obtines. Serva tibi
perpetuam patronam & adjutricem me, atque
hanc inventam inveni. ANNO-
ANNOTATIONE S.
Nec aureis iftis compedibus ) Diogenes Ari-

ftippumphilofophum in aula regia degentem
aureis compedibus teneri dicebat, ne exire poffet:
captum videlicet delicata illa, & fplendida vita
Principum. Eft tamen ftulti, ut ait Seneca,fuis
delectari compedibus , tametfi aureis. Lege pro-
verb. Aurea compedes. Item de miferiis curia-
lium Æneam Sylvium, aliosque complures aucto-
res cum eodem conjun&tos, de vita aulica & priva-
ta. Cupiditatemque cognofcendi) Cicer. s. de
finibus. Tantus igitur innatus eft in omnibus co-
gnitionis amor fcientiæ, ut nemo dubitarepof-
fit, quin ad eas res hominum natura nullo emolu-
mento invitata rapiatur. Videmusne utpueri ne
verberibusquidem a contemplandis rebus, perqui-
rendisque deterreantur?ut aliis narraregeftiant?
utpompa,ludis, atque ejusmodiſpectaculis tenean-
tur,ob eamque rem velfamem, & fitimperferant?
Una fcientia liberalis alteri) Quidpoteruntfine
Grammatica reliquæ omnes ? quandoquidem illa
velutjanua & clavis eft aliarum. Quidfine Dia-
lecticis & Rhetorica & juris civilis prudentia,
& rurfum cæteræ omnes ?fiquidem inftrumentum
fciendi eft. Quidfine Mathematicis Pbilofophia ?
quidfinePbilofopbia vel Medicina, velTheologia?
Quidfine levioribus, feu bumanioribus literis illa
intentiores & recondita? Quid rurfum fine illis
quidam ob banc caufam dictas
ifte ? Ac putarunt~'"
effe Mufasquafi & usas, quodfunt, feu effe debent
fimul. Nihil fit ratione præftabilius) Id inquoque
optimum eft, cui nafcitur, quo cenfetur. In bo-
mine
VOLUMEN PRIMUM. 381
mine optimum quid eft ? Ratio : bæc antecedit ani-

malia. Deumfequitur. Ratio ergo perfectapro-
prium bominis bonum eft: cætera illi cum animali-
libusfatisque communia funt. Valet? & leones.
Formofus eft ? & pavones. Velox eft ? & equi.
Non dico, in bis omnibus vincitur . Non quara
quid infe maximum habeat, fed quidfuum." Cor-
pushabet? & arbores : Habet impetum & motum
voluntarium ? & beftia , & vermes : Habet vo-
cem ?fedquanto clariorem canes, acutiorem aqui-
læ , graviorem tauri , dulciorem mobilioremque
lufcinia? Quid in bomineproprium ? Ratio. Hæc
recta,&confumatafelicitatem hominis implevit.
Seneca epift. 76. Hunc ducem & moderatorem
temporum Solem) Adfcribamus locum Plinii ex
cap.6 . lib. 2. quo buncprincipem ac moderatorem
bominum reliquorum, mentem ac temperationem
mundi eximie collaudavit. Eorum (fiderum er-
rantium)medius folfertur, ampliffima magnitu-
dine ac poteftate: nec temporum modo terrarum-
que, fedfiderum etiam ipforum , cælique rector.
Hunc mundi effe totius animum, ac planius men-
tem : bunc principale naturæ regimen, ac numen
credere decet opera ejus æftimantes. Hic lucem re-
bus miniftrat, aufertque tenebras: bic reliquafide-
ra occultat : bic vices temporum annumque fem-
perrenafcentem ex ufu naturæ temperat : bic cæli
triftitiam difcutit , atque etiam bumani nubila
animi ferenat : bic fuum lumen cæteris quoquefi-
deribus fœnerat, præclarus , eximius, omnia in-
tuens, omnia etiam exaudiens , ut principi litera-
rum Homero placuiffe in uno eo video, Arnobius
lib.1 .
lib. 1. Siderum folprinceps, cujus omnia luce ve-

ftiuntur atque animantur, fons rerum, fatorfæ-
culorum ac temporum. Vide multa apud Macro-
bium c.20.1.1.infom.Scip. Dicendi funt vivere)
Otiofi a dormientibus, atque adeo a mortuis per-
parum differunt. Qui autem vere, & utiliterfint
occupati, atqueidcirco etiam vere vigilantes, vi-
ventesque, oftendit Seneca de brevit. vitæcap. 14.
in extremo, & fequenti. Homine literis tincto
atque adeo infecto ) Cic.2 . de Orat.Sit enimmibi
tindlus literis, audierit aliquid, legerit, iſta ipſa
præcepta acceperit, & c. Ubi Budaus Comment.
linguaGrace,arbitratur Tullium exprimere vo-
luiffe devconadv, quod valet bene tinctus ,feu imbu-
tus, ita ut deleri tinctura aut elui nonpoffit. Acde
purpuraproprie de aliis omnibus quæ colorem ba-
bent,metaphora dici affirmatSuidas. Victor.l.10.
c.18.aliterfentit, Ciceronem inpromptu,fumma
que tantum cute afperfum, ac coloratum fignifi
caffe : iddeclarari verbisfequentibus, legerit ali-
quid, audierit, &c. lege reliqua apud eundem. A
femetipfo rebus diverfis Hocfecerunt,qui inboc
ipfo dialogo nominantur Cicero & alii. Et teſta,
tur iddefepluribus locis Cicero, fibi litteras fuas
} effe in rebus incommodis levamento ac folatio.
Quodfi avaro in adverfa quapiamfortuna dulcis
eftpecunia, in arca recondita, ambitiofofuus bo-
nor, voluptario fua Venus : curfapientem non de-
lettetfuafapientia ? Sefe per literas) Ep. 9.1.12.
ad Attic. ipfemeper literas confolatusfum, quens
librum ad te mittam. In Bruto, banc fcientiam
Varro pluribus & illuftrioribus literis explica-
vit.
VOLUMEN PRIMUM. 383
vit. Ineodem librum Attici, quem dicitfibifola-

tiofuiffe, vocat literas. Omnino vox litera fre-
1
quenter Cicer.libros, orationes & monumentafi-
gnificat.Suaviffimisque allocutionibus ) Alloquż
quempiam dicebatur, qui adeum mærentem acce-
debat, verbisque dolorem illius minuebat, ut Græ-
εἰς παραμιθείναι & παρηγορείν. Varro lib.6.de
ling. Lat. Hinc allocutum ive mulieres ajunt
cum eunt ad aliquam locutum confolandi caufa.
Sicallocutio pro confolatione, ut magaµvdía, na-
enyogía . In quam notionem cepit boc verbum Sue-
ton. in Tiberio cap. 23. Catull.
Quem tu, quod minimum facillimumque eft,
Quafolatus es allocutione?
Seneca Troade, alios parentes alloqui in luctu de-
cet: Tibigratulandum eft. Sic alloquium Taga-
μov. Horat. Illic omne malum vino cantuque
levato. Deformis ægrimonia dulcis alloquiis. Vi
dor.l.8.c.33. Muret.l.2.c.4. In exilio Ovidius)
Sic ipfemet defe acftudiofuo Trift.4.eleg.1 .fcri-
bit idem Plutarchus in confolat. ad Apollon . de
Antimacho poeta. Cui cum mortua effet uxor
Lyde, quam eximie diligebat, elegiam, quafemet
confolaretur, compofuit,quam Lyden nominavit,
enumeratisque heroicis calamitatibus, & infor-
tuniis, malis alienis ægritudinemfibi minuit. Ut
nec oculi, nec aures) Cic. 5. definibus. Quidve-
ro, qui ingenuisftudiis atque artibus delectantur :
nonne videmus eos nec valetudinis, nec rei fami❤
liaris babere rationem ? omniaque perpeti , ip/a
cognitione & fcientia captos ? & cum maximis
curis & laboribus compenfare eam , quam ex di-
/cendo
fcendo capiunt voluptatem ? Lege totam pagi-

nam: multis enim oftenditur, quomodo adfefe to
tos convertat homines, & mirabiliter pafcatfci-
entiarum jucunditas . Plato & Pythagoras in
Ægyptum) DePhilofophorum peregrinationibus
Cic. lib. 5. de finibus in bunc modum . Cur Plato
Ægyptumperagravit,ut aSacerdotibus barbaris
numeros& cæleftia acciperet? Curpoſt Socratem
adArcbitam ? Cur adcæteros Pythagoreos , Eche-
cratem, Timæum , Acrionem, Locros, ut cum So-
cratem expreffiffet, adjungeret Pythagoream di-
fciplinam, eaque quæ Socrates repudiabat ,addifce-
ret ? Cur ipfe Pythagoras & Ægyptum luftravit ,
& Perfarum magos adiit ? Cur tantas regiones
barbarorum pedibus obiit, tot maria transmifit ?
Cur eodem Democritus, & c. in eodem . Quidde
Pythagora , quid de Platone , aut Democrito lo-
quar? a quibus propter difcendi cupiditatem ul-
timas terras videmus effe peragratas.
OCTAVUM.
Studia politioris bumanitatis .
VERANNIUS. MUSÆUS Magiftri.
Verannius. Frequens excuffi atque pondera-

vi acutiffimam illam , præclariffimamque ,
& perpaucis notam M. Tullii fententiam de do-
toribus , qua nihil verius dici potuiffe confir-
&
mo : ut quisque ingenuofiffimus eft, inquit, ita
laboriofiffime docet : quod enim ipfe celeriter
didicit, id cum alii tardius arripiunt, cruciatur.
M. Non-
VOLUMEN PRIMUM. 385
M. Nondum perfpicio quorfum collimes . V. At-

qui nihil facilius . M. , Aft ego Dayus fum, non
Oedipus. V. Ingenium ego mihi quidem fum-
mum non arrogo, mediocre & infra fumum de-
trahi ferrem paulo ægrius. M. Efto. V.Sedquan-
1
quam ingeniofiffimus haud numerer, hoc tamen
narro tibi , me docere laboriofius : id eft, cum vi-
1 deo quæ a me dicuntur, arripi tardius a multis,
cruciari vehementius. M. Et mihi bilem com-
movent, quos ita de iisdem rebus cogor docere
in dies, velut fi eandem incudem perpetuo con-
tinenterque tunderem. Qui , etfi meo judicio
tam fapiens minime fum, quam fuit is, qui oracu
lo Delphico mortalium fapientiffimus eft renun-
tiatus, at ftultitia certe quidem carere me confi-
do : quæ quidem confenfu omnium Philofopho-
rum majus eft malum,quamfi omnia mala & for-
tunæ & corporis ex altera parte ponantur. Ita
Cic. in 3. de nat. deor. fcripfit. V. fimili fortuna
utimur : tuorum plerique funt hebetes,meorum
pauci ingeniofi ac dociles. Proinde ex fententia
Philofophi nefcio cujus , non injufte magnam
mercedem exegerimus ab utrisque : ab ingenio .
fis quidem,quod multa difcunt : ab obtufis,quod
multum moleftiarum exhibent. Veruntamen
comunis hæc ludimagiftrorum calamitas : com-
munia autem toleranter patienda funt. Inge-
nium dare fibi nemo poteft: fedulitatem & indu
ftriam poteft quilibet. Quibus de rebus ante me-
ridiem difputaſti inGymnafio ? M.De illuftribus.
to
V.Sic reor equidem. De bello Trojano (quæ eft
materia in ore noftro frequentiffima) aut de hi-
Vol. I. Bb ftoria,
386 PROGYMNÁSMATUM LATINITATIS
ftoria, aut de poefi fortaffe. M. De nullo iftorum.
V.Quid fufpendis me ? quin rem dicis ? M. Quo-
niam juventuti trado literas humaniores, & hac
voce nihil contritius, cum tamen ejus ratio &
fubjecta vis nec a Doctoribus nonnullis intelli-
gatur, de ftudiis Humanitatis de induftria diffe-
rui. V. Prudenter fecifti. Non multi abierunt
dies, cum idem inter meos argumentum tracta-
vi. M. Munere fingulari abs te ornatum me pu-
tabo , fi difputationis tuæ fumam quandam , ipfa-
que capita recenfueris. V. Faciam id ego, fi tu
priore loco fententiarum tuarum confcium me
feceris. M. Primo triplicem humanitatis fignifi-
catum ftatui : poft id caufas attuli tres, ob quas
hæc liberaliffima ftudia ifto nomine afficerentur.
V.Quid tertio loco oftendifti ? quanquam id opi-
nione præcipio. M. Quam late paterent,quas ar-
tium facultates ambitu fuo includerent. Poftre-
mo de jucunditate, utilitate, dignitate eorun-
dem verba feci, & adolefcentes ad ea toto pecto-
re complectenda excolendaqne inflammavi. V.
Debitum tenuifti ordinem,via & ratione procef-
fit oratio . Cæterum animi & memoriæ caufa re-
rum propofitarum fummam mutuo fermone ite-
remus. Et ficut nautis de re nautica, de ventis
ac tempeftatibus, agricolis de feminibus ac fru-
gibus, militibus de bello & armis audire, & col-
Toqui cum voluptate mos eft, ita nos de comuni
profeffione noftra, deque fuaviffimis ftudiis, in
quibus uterque jam pridem verfamur, vel fæpius
in colloquium venire delectet. M. Bene judicas.
Humanitas igitur in latina lingua idem eft, quod
natura
VOLUMEN PRIMUM.
387
natura hominis, quodque ad hominem pertinet,

ejusque proprium eft : hoc, inquam , totum hu
manitatis nomine comprehenditur. Sic eos om-
nem humanitatem exuiffe dicimus , qui naturæ
officia contempferunt, perinde ac fi homines fe
effe quodammodo obliti fint.M.Tullius agens de
parricidio, quod a Sexto Rofcio filio commiffum
accufatores mentiebantur. Magna eft enim vis
humanitatis , inquit , multum valet communio
fanguinis , reclamat hujusmodi fufpicionibus
ipfa natura. Deinde humanitas eft, quæ a Græcis
avgwala dicitur, dexteritas quædam & be-
nevolentia erga omnes nobiscum naturæ focie-
tate foederatos , prorfus erga omnes homines ,
morum facilitas & fuavitas , lenitas , placabilitas,
manfuetudo.SicCicero fcripfit difficillimam effe
"
focietatem gravitatis cum humanitate. Idem
laudat nefcio quem , qui fummam feveritatem
cum fumma humanitate conjunxerit. Sequitur
tertia notio, qua capitur pro eruditione & infti-
tutione in bonas artes : Græci adeíav vocant.
Cicero. Homo non hebes, neque inexercitatus,
neque communium literarum, & politioris hu
manitatis expers. Et alibi : Omnes artes,quæ ad
humanitatem pertinent, habent quoddam com-
mune vinculum , & quafi cognatione quadam in-
ter fe continentur .Teftis item aGellio adducitur
M.Varro, qui fic ufus eft hoc verbo , libro rerum
humanarum primo . Praxiteles qui propter arti-
ficium egregium nemini eft paulumodo huma-
niori ignotus . Humaniori, inquit, non ita ut vul-
go dicitur, facili, & tractabili, & benevolo, ta
Bb 2 metfi
metfi rudis literarum fit (hoc enim cum fenten-

tia nequaquam conveniret ) fed eruditiori, do-
&tiorique,qui Praxitelem quis fuerit, & ex libris,
& ex hiftoria cognoverit. V. Perfpicue diferteq;
docuifti, quæ huic vocabulo notiones fubjice-
rentur. Mea porro opinio eft, ab illa prima fluxif
fe alteram , & ab hac tertiam. Quia enim ad hu-
manitatem , id eft , ad naturam hominis vehe-
menter pertinent lenitas, manfuetudo , comitas,
idcirco ea communiter humanitatis nomen ac-
ceperunt. Certe homines iracundos, agreftes,
inurbanos, duros, implacabiles, vix in homini-
bus, fed in belluis magis numerandos arbitror.
Et quoniam,qui iftas, de quibus fermo a nobis fu .
fceptus eft, literas ftudiofe colunt, comes, faci-
les,tractabiles, jucundi & fuaves evadunt,prop-
terea ipfimet eruditioni, ab effectu fcilicet, hoc
nomen impofitum mihi videtur. M. Extra con-
troverfiam eft , hujus elegantiffimæ doctrinæ
alumnos humanitatis laude excellere. Habet
enim eam vim ac poteftatem, ut quamvis natu-
ram , quodvis ingenium mitefcere, mollefcere,
ac manfuefcere cogat : & ut quisque ab ea feli-
eiffimus, ita eft facillimus atque leniffimus . Te-
ftimonium petere poffumus ab Ovidio , ingenio-
fo ac pererudito Poeta duplex. Primum eft :
Adde quod ingenuas didiciffefeliciter artes,
Emollit mores, necfinit effe feros.
Alterum :
Artibus ingenuis (
quarumtibi maxima curaeft)
Pectora mollefcunt, afperitasque fugit.
Sit ergo hæc prima caufa, cur hæc vox ad inge-
nuas
núas artes fignificandas fit accomodata. Secun-

dam video a nonullis afferri, quod nemo fere nifi
placabili &manfueta præditus natura, & ab om-
ni motione feritatis aliena, poffit in hanc partem
ftudiorum placidiffimam pulcherrimamque in-
cumbere, & ejus cupiditate incendi. V.Nec ifti
5 rátioni deeft probabilitas, humanas five huma-
niores appellari literas, quando eas fere non nifi
humani, id eft, lenibus a natura & manfuetis in-
geniis ornati homines confectantur. Veligitur
quia faciunt humanos, vel quia non patiuntur
nifi humanos, ideo humanitatis nomen fortiun-
tur. M. Adjungam his tertiam ex A. Gellio,
apud quem ita fcriptum eft. Hujus enim fcien-
0 tiæ cura & difciplina ex univerfis animantibus
uni homini data eft, idcirco Humanitas appella-
ta eft. V.Hoccine Gellius ? M. Etiam . Sed quod
bona cum venia tanti fcriptoris liceat mihi dice-
re, cum neque iftarum, neque aliarum artium,
tre,
ut Mathematicæ, Medicinæ , Jurisprudentiæ,
Philofophiæ, Theologiæ participes fint aliæ ani-
mantes præter hominem, fiquid hæc ratio vale-
ret, eædem illæ quoque quas recenfui difcipli-
nas, Humanitatis nomen ferrent. V. Recte ar-
gumentationem concludis : non placet hæc ulti-
ma caufa. Quibus autem finibus, quibus termi-
nis Humanitatem circumdas ac circumfcribis ?
M. Grammaticis (quo nomine duarum lingua-
rum, Græcæ videlicet ac Latinæ acerrimum , &
admodum late patens ftudium intelligo) poeti-
cis, oratoriis, hiftoria five antiquitatis notitia,
dialecticis & morum Philofophia . Non quidem
Bb 3 his
39Q PROGYMNASMATUM LATINITATIS
his folis , fed his potiffimum. V. Multa hæc, imo.

infinita complectuntur . N. Nec folum univerfa ,
fed fingula : quod norunt optime, qui longius
difcendo progreffi funt. V. Pervenimus ad di-
fputationis tuæ quartum caput, quo iftorum lau-
des celebrafti. Si otium fupereft, quæfo, ftrictim
quædam repete : non enim te audiendo fatigari
poffum. Quid enim agam nunc aliud?aut in quo
utilius hunc diem poffum confumere ? M. De
laudibus harum literarum puto abs te oratio
nem habitam. Quare tu mihi exponas licet, qui
bus argumentis earum dignitatem, fuavitatem,
1 utilitatem oftenderis : multo enim eruditius ele-
gantiusque id præftitifti, quam ego poffim. V.
Falfus animi es : vituperatoribus enim humani-
tatis refpondi tantum. M. Eam ipfam refponfio.
nem fuiffe laudationem dico : quippe cum ftudia
hæc noftra maxime defenduntur, & a contem-
ptu vindicantur, tum maxime commendantur.
Incipe Veranni, fac promiffa, libera fidem V.
Quoniam premis & acrius inftas mihi, accipe :
alieno uti nihil moror. Criminationem iftorum
in quatuor divifam effe partes, & quodammodo
quatuor tela in nos jaci animadverto.Hoc genus
ftudiorum leve, inane, ac nugatorium ducunt :
quod qui profitentur,nequaquam graves diffici-
lesque labores fufcipiant. Ex eo deinde haud ita
admirabiles utilitates adRempublicam perveni-
recenfent,cum ejus doctores interiore , & fingu
lari eruditione præditi non videantur. M. Probe
rem percepi, & quatuor illa, de quibus dixifti,
capita accufationis plane video. Aciem igitur
tuam
VOLUMEN PRIMUM. 391
tuam contra fic inftruxifti, ut munus noftrum &

graviffimum , & multis difficultatibus plenum
effe, nosq; & comodare plurimum civitatibus , &
partes noftras fine variis, multisque literis tueri
neutiquam poffe demonftrares. V. Hæc ipfa do-
cui Mufæe. M. Potuitne ergo magis collaudari
Humanitas ? V. Potuit ab alio me difertiore &
doctiore. Tamen cum hæc ftudia mihi famam
aliquam celebritatemq; in hac urbe peperiffent,
decere exiftimavi, ut ipfis viciffim pro virili mea
aliquid fplendoris conciliarem. M.Jure. V.Val-
de ad nos deformandos movet adverfarios ,
quod non ita præmiis & honoribus mactari con-
fpiciuntin hifce ftudiis, ut in medicina & jure ci-
vili fefe collocantes : quæ autem hoc tempore
funt artes duæ quæftuofiffimæ. Nullis in nego-
tiis deliberationibusq; arduis confilium noſtrum
poftulatur, non componimus civium controver-
fias, non agimus caufas, nemini falutem damus.
Proinde nos arbitrantur tantum verfari in fig-
mentis poeticis , quibus auditorum noftrorum
animas hilaremns : & in aliquot faciendæ ornan-
dæque orationis præceptiunculis operam confu-
mere : quærere quæ fuit mater Hecuba, quid
cantent Sirenes, quot remiges Ulyffes habuerit:
Eneas e navi egrediens, utro pede Italiam teti-
gerit prius : Anacreon vinolior, an libidinofior,
5) Homerus an Heliodus antiquior fuerit. Hanc ef-
fe eruditionem noftram : quæ neq; fi adfit, ullum
emolumentum,neq ; fi abfit,ullum detrimentum
communi generet : Dialecticen , Phyficen, Phi-
lofophiam moralem maximas utilitates parere
Bb 4
ajunt,
ajunt, idq; ipfum verbis docent. M. Audire ge-

ftio confutationem tuam. V. Etiamfi affentire-
murhoc vobis, inquam, nihil nos nifi poeticas fa-
bulas, & orationis perpoliendæ præcepta trade-
re, non liceret tamen concludere, hanc noftram
doctrinam quiddam inane, & ad puerorum tan-
tumodo aures,animosq ; demulcendos idoneum
effe, nec ullum artibus noftris cum Philofophia
comercium intercedere. Non funt enim otiofo-
rum hominum commenta duntaxat ifta poeta-
rum fabulæ , ut vos calumnianimi : quin tan-
( quam integumenta omnem liberalibus ingeniis
decoram cognitionem, fapientiamque omnem
complectuntur. Nunquamne illud Maximi Ty-
rii legiftis ? quid aliud eft poetica, inquit, quam
Philofophia tempore quidem vetufta, compofi-
tione metrica,fententiis mythologica ac fabula-
rum involucro tecta ? Plato & Ariftoteles, quam
ftudiofe Homerum legerunt ? quam fæpe ejus
teftimoniis ad res fuas confirmandas ufi funt ?
Ipfe Plato poetas modo fapientiæ patres ac du-
ces,modoDeorum interpretes,modoDeorum fi-
lios appellat : Cum igitur poetas interpretamur,
fementem quodammodo virtutis, atq; doctrinæ
facimus. Cum autem quo pacto ante diſtincte,
ornate, copiofe, planeq; oratorie loquendum fit
præcipimus, ea docemus, quæ femper in omni li-
bera civitate, beneq ;inftituta, & optimis tempe-
rata legibus Republ. plurimum valuerunt. Quis
ignorat vim eloquentiæ, quantumque ipfi a fa-
pientibus femper tributum fit?legite quæ aCraf..
to in 1. & ab Antonio in 2. de oratore graviffime
fapien .
VOLUMEN PRIMUM. 393
fapientiffimeque dicuntur, & a nobis ejus fa-

cultatis artificium petendum intelligite. Quod
fi hæc duo tantum tractaremus , & hoc folum
3 a nobis poftularetur tamen nec levibus in
rebus induftriam noftram exerceri ; nec pa-
rum nos prodeffe hominum focietati jure af-
firmaremus . Nunc attendite paulifper, quan-
tum opinione veftra aberretis , & quantopere
fallat vos fententia. Nulla eft ars ingenuo apta
homini, cujus non aliqua cognitione imbutum
effe oporteat eum, qui cum laude hoc munus
velit adminiftrare. Alii eos volvunt & tractant ,
fcriptores, quorum uno aliquo genere difputa-
tio continetur. In libris quippe dialecticorum,
Phyficorum , Medicorum , Jurisconfultorum
haud fere invenias, cujus intelligentiam non ex
illis ipfis, de quibus infcripti confcriptique funt
artibus petere queas. Nobis ii funt explicandi
libri, qui cum a viris omni fcientia inftructiffimis
confecti fint , ipfi quoque innumerabiles locos ex
omni difciplina depromptos habent. Cæteri fi
unam illam artem tenent, quam docent, aliarum
fint omnino imperiti, atque rudes, exiftimantur
tamen munus fuum præftare poffe : nec medico
vitio datum eft nefcire leges, ac jurisperito ig-
norare medicinam, aut aftrorum rationem : nos
uni fumus, quibus omnis illa artium magnarum
liberaliumque varietas non pertractanda qui-
dem ac pernofcenda penitus , fed deguftanda
certe & delibanda eft neceffario. Itote nunc,
nullemque eximiam in Humanitatis doctoribus
fcientiam ineffe blaterate. Pergitejam in odium
Bb5 con-
contemptumque nos trahere, ut qui nullo com-

modo fimus Reipubl . qui nullos labores perfera-
mus, quique nugas tantum venditemus . Fateor
me brevemfuiffe . Atque hoc ideo , quod non de-
funt, quide hoc argumento vos plura & melius
doceant. Hæc, Mufæc, capita funt defenfionis
mex. Nifi me domum revocarent negotia, plu-
ribus tecum agerem : nafcetur alia occafio. Va-
le. V. Mi Mufæe , tu quoque .
ANNOTATIONE S.
Studia politioris humanitatis ) Cic. vocat artes,

quæ adbumanitatempertinent. Prætereaar-
tes, quibus puerilis ætas ad bumanitatem infor-
mari folet. Itempolitiorem búmanitatem, & vi-
rumbumanitatepolitum. Doctifæpenumeroftu-
dia bumanitatis liberalia , optimarum artium
ftudia, liberalem, ingenuam doctrinam, artes in-
genuas. Davus fum non Oedipus) Itafervus
apud Ter. And. Cum fenex obfcurius, & quafi æ-
nigmata loqui videretur, ut proinde opus effet ali-
quo Oedipo. Notum eft ænigma apud Thebas a
Sphingi propofitum de eo, quod mane quatuor pe-
dibus incederet, meridie duobus, vefperi tribus ,
quodquidem Oedipus diffolvit. Plaut . Penulo
Nam ifti quidem hercle orationi Qedipo
Conjectore opus eft, qui Sphingi interpresfuit.
Summam quandam ) àväxeÇaλaisy Græcis eft
breviter,fummatim, rem infumma quadam repe-
tere, capitulatim, feu per capita iterare ante di-
&
ta. Infcientia numerorum eft in fummam colli-
gere acredigere, avanepaλaiwois eftfummaria re-
petitio.
VOLUMEN PRIMUM. 395
petitio. Sicpotius dicam, quam recapitulatio,&

fæpe utar libentius duabus aut tribus vocibus aut
latinis, aut latinioribus, quam una inquinata, &
veteribus inaudita : modo obfcurus nefiam. Nam
fiquidegojudico, præftat barbare loqui, quam ob
fcureloqui. Obfcuritas autem aliquando dicentis,
aliquando audientis culpa contingit. Adde: Quod
ingenuas ) Cic. ad Q.F. l. 1. epift. 1. Cujus natu-
ratalis, ut etiamfine doctrina videatur moderata
effe potuiffe: ea autem adhibita doctrina eft, quæ
velvitiofiffimam naturam excolere poffit. Simi-
lisfententia extat apud Plat. in extremo tertio de
Repub. Quod non defunt) Agminis noftri Duces
& Imperatores, Victorii , Mureti , Sigonii ,
Amafæi, quodfciam, de ftudiis Humanitatis, lu
culentiffimas orationes reliquerunt, quæ calum-
niatoribus ora obftruere, & adfunem reducen-
dum eos cogere poterunt. Nos a Mureto quæ-
dam faltuatim decerpfimus.
•
NONUM.
M. Tullius Cicero.
CHRYSOSTOMUS. GLAPHYRUS.
Chryfoftomus. Nunquam tam mane , neque

tam fero te convenio, Glaphyre, quin le-
gentem aliquid , affixumque libro offendam :
ut tibi illud Plinii penitus in animo infediffe vi-
deatur : Omne tempus perire fibi dicebat, quod
ftudiis non impenderet. Cum autem ex te per-
cunctor, quid auctoris evolvas, raro alium præ-
ter
ter M. Tullium nominare foles, cujus modo epi-

ftolas, modo Tεxund, feu præcepta oratoria, mo-
do orationes , modo Pihorouɛva manu tenes.
Facere nequeo, quin te mirer. G. Cur mirare ?
C. Nam cum impendio non modico bibliothe-
cam tibi conftruxeris . poffideasque fcriptores &
eruditione præcipuos , & elegantia non contem-
nendos , eosque prope innumeros , quid eft,
quod uni huic tam fixe pertinaciterque inhæres,
ut ab eo divelli non poffis ? Crantor Philofophus
de Poetis exofculabatur Homerum & Euripi-
dem : hic tibi unus præ omnibus in amore ac de-
liciis eft. G. Nicoftratus pictor Zeuxides Hele-
nam cum admiraretur, eum quidam interroga-
vit, quid ita tam vehemnnter illam picturam
fufpiceret ? Non interrogaffes , inquit ille, fi
meos oculos habuiffes. Nec tu me Ciceroni
adeo deditum mirarere, fi in eo videres, quæ
ego videre cœpi , fi meos inquam, oculos ha-
beres , non me etiam ipfe interrogares. Me
iftuc factitare quod objicis fateor, atque etiam
profiteor, & præ me fero : & quo magis facio,
eo minus feciffe poenitet : quantoque amplius
& diutius hunc fuaviffimum faluberrimumque
cibum comedo , tanto major me ſtimulat efu-
ries, illiusque vehementiore defiderio exarde-
fco, fumque in dolore ob eam rem graviffimo,
quod divini hujus , ac cœleftis ingenii monu-
menta , a quo tot magnarum, optimarumque
artium probe percepta fuit , & præclariffimis
literis explicata doctrina , nec omnia ad nos
pervenerunt, & quæ pervenerunt, nec integra
funt,
VOLUMEN PRIMUM. 397
funt, nec adhuc fatis clara & emendata : id quod

ejus ftudiofi tantum non quotidie experiuntur.
Et quis tandem eft ἐκ τῶν φιλολόγων , qui non
unum faltem alterumve locum emaculet, corri-
gat, fanet, illuftret, declaret, caftiget, reftituat,
purget, defendat ? his enim verbis, idemque va-
lentibus multis in ifta re utuntur. C. Hæc tria,
primum potiffime cum T. Livio, Varrone , Poe-
tis, plurimisque non fpernendis fcriptoribus an-
tiquis, tum Latinis, tum Græcis ipfi commune
eft : quorum labores & vigilias aut edax tempus,
invidiofaque vetuitas nobis abftulit : aut barba-
rorum , Italiam & Græciam depopulantium fu-
ror & immanitas deperdidit. Deum imortalem
quas gazas ? plus quam Pactoli opes , plus quam
talenta Pelopis. Acfi tantis copiis fortunisq; in-
digniffime fpoliati , nihilominus tam exaggera-
tas adhuc eruditionum divitias retinemus, qua-
02 lis quantaque extitiffet noftra felicitas, fi tot li-
2 brorum lectiffimorum millia fervata fuiffent ?
D Veruntamen tu reliquorum auctorum vicem
parum follicitus, unius cafum jacturamque in-
primis dolenter pateris & lamentaris , cujus
amore percuffus es fupra omnes. G. Equidem
Ciceronis unius, qui mihi eft pro centum milli-
bus,amore percuffus fum,ut dicis . Jam fi amare ,
ex quo amicitiæ nomen dictum eft,nihil eft aliud,
ut hic idem docuit 2. de Finibus nifi velle bonis
aliquem affici quamplurimis , etiamfi ad fe ex iis
nihil redeat, nonne mihi optandum medullitus,
ut extent de Republ.de confolatione , de tempo-
DS ribus fuis , Hortenfius , cæterique libri Latina
linguæ
398 PROGYMNASMATUM
UMLA
LATINITATIS
linguæ & eloquentiæ Romanæ parentis , omni

doctrina elegantiaque refertiffimi?ut quanquam
ubique terrarum jam pridem adeptus eft amplif
fimam, tamen longe ampliorem adhuc laudis &
gloriæ celebritatein adipifcatur. C. Pervellem
ego quoque extarent tam præftantis ingenii ,
tamque fapientis & clari hominis opufcula reli-
qua,fed ea aut noftram , aut pofteritatis memo-
riam aliquando vifuram , cum hactenus tanto in.
tervallo temporis prolata non fint,defperandum
opinor. Hic ego imortales gratias habendas illi
ftatuo , qui abhinc feptennium confolationem ,
aureolum profecto libellum e tenebris vetufta-
tis in lucem eduxit, & defiderationem tot amif-
forum librorum unius inventione quoquo modo
lenivit. G. Ha , ha, ha ; fimplicitatem fpectate
hujus mei Chryfoftomi. C. Ride, & deride ut lu-
bet, me de fententia non detrudes . G. Quid ; tu
illum commentariolum e Ciceronis officina pro-
ceffiffe ? quid ? tu illius ingenii extra omnem in-
genii aleam pofiti, tu facundiæ literarumque pa-
rentis fœtum effe credis ? C. Quidni credam ?
ita prædicant. G. Ita prædicant? o infcitiam, o
imprudentiam. Quis invenit ? ubi inventus eft ?
qua occafione? quo modo ? quo anno ? cur nullæ
facunæ ? cur nihil usquam imperfectum ? cur
nullam cariem , cur blattas ac tineas nusquam
fenfit ? usque adeone oleo cedrino illum perun-
xerant ? omnia plena , integra , nihil mutilum ,
nihil fitu exefum, nulla litera fugiens , omnia ex-
peditiffima , quafi tum primum fcriptus effet,
cum eft repertus. C. Moverunt me principio
iſta
VOLUMEN PRIMUM. 399
ifta quæ opponis, & mirabar fine ulla præfatio-
ne, fine emendatione, fine ulla annotatione tot
annorum centuriis fepultum proferri librum.
Aft omném poftea fcrupulum Caroli Sigonii
hominis in antiquitate perfcrutanda diligentiffi-
mi & eloquentiffimi , orationes duæ mihi exe-
merunt, quibus eum & a Cicerone confectum ,
& partum fuo parente dignum effe demonftra-
vit. G. Errorem haud levem in extrema fene-
Etute objectum Sigonio, & confolationem iſtam
effe fuppofititiam, ex fruftulis per totum Cice-
ronem egermana illa confolatione difperfis con-
textam , imo ex 1. Tufculana magnam partem
defcriptam , inflatam nimis & grandiloquam ,
fuavitatis, & divinæ illius dulcedinis, qua pollet
in confolando ,tenera mollique natura præditus.
M. Tullius, prorfus expertem & aliis præterea
vitiis laborantem , complures poftea eruditi ho-
10 mines minime dubiis rationibus convicerunt.
Sed me reprimam, nec vagabor in hac opinione
refutanda longius. Nam ut eft apud Arnobium:
ajunt fana fentientes, contradicere rebus ftul-
0 tis, ftultitiæ effe majoris. C. Quando tu iſti li-
bello non temere , fed ad probandum firmis ar-
gumentis , complexionibusque confifus , quod
animadverto , tamquam ementito hæredi , &
impoftori Ciceronianæ dignitatis , nobilitatis-
que patrimonium negas , cur ego afferam ? aut
cur cjus patrocinium fufcipiam, fi eum Sigonius,
(qui vir?) defendere, five ut dicam rectius, co-
optare in familiam Tullianam toto , ut ajunt ,
corpore nervisque omnibus connifus non po-
tuit?
tuit? Tuum porro judicium in complectendo,

& in oculis atque in finu femper geftando Tul-
lio, nequaquam reprehenderim : velim nihilo-
minus ad meam utilitatem ejusdem judicii tui
amorisque tam inflammati caufam ex te cogno-
fcere. G. Non tu mihi imperterritus, animæ-
que prodigus miles videris. C. Quidum ? G.
Quia cum vix adhuc figna cecinerint , relicta
parmula meorum armorum afpectu tremefactus
te fugæ mandafti. C. Ego non contremiſcam ?
ego non fugiam ? primo congreffu imperatorem
meum dedifti ad necem : & parcemiam nofti ve-
terem : cælo duce fugantur milites. Nec vero
fi quis mihi hanc fugam exprobraverit, refpon-
furus fum, quod ille e prælio apud Cheronæam
fugiens , qui ignominiæ caufa práσos eft co-
gnominatus , refpondiffe fertur : ἀνὴρ ὁ φεύγων
i wá µ¤xńce . Qui fagerit , rurfum ille
præliabitur. Sed ad incepta redeamus. G. Mul-
titudo, Chryfoftome, lectitantium Ciceronem ,
imitarique conantium, ipfa infuper experientia,
1 variusque fructus , quem mihi ex eo tot annis
diligenter etiam atque etiam lecto, ac bene con-

trito collegiffe videor, ipfum mihi penitus peni
tusque commendaverunt, hæretque mihi in ve-
nis , in medullis . Quæ enim fchola eſt in teta
Europa , imo in Afia , & Africa quoque , in qua
quidem latinus fermo doceatur, cujus parietes
non quotidie vocibus Ciceronianis perfonent ?
quis magiftrorum non mille colaphis puniendus
cenfeatur , fi Cicerone careat , cum Alcibiades
tam ægre ferendum fibi putarit, magiftrum il-
lum,
VOLUMEN PRIMUM.
401
lum , in cujus ludum intraverat, carere Homero,
ut manum ab eodem verberando abftinere ne-
quiverit? quis autem fcholafticorum non unum
faltem atque alterum ejus librum tenet in capſa
fua, fi omnes præ nummorum penurianon poífic
emere ? quis eft, qui fe ftudiofum literarum di-
cere audeat Ciceronis ignarus ? quis non fibilis
confcindatur, qui fe hunc non curare , nolle imi-
tari , non nimis dictionem ejus probare præ fe
ferat ? quis tot interpretes , tot fcholiaftas , tot
correctores , tot explicatores & illuftratores, tot
TO etiam admiratores , encomiaſtas & præcones in-
venit? in quo toties recudendo typographi, to-
00 ties vendendo bibliopolæ, toties colligando bib-
liopegi occupati & funt , & fuerunt , & erunt?
со C. Manifeftiora funt hæc, quam ut ea neget vel
impudentiffimus. In quo autem tibi tantum
emolumenti pepererit , ac mihi , aliisque fui
amantibus parere poffit, velim pro noftra inve
terata conjunctione oftendas. G. Non dubito,
quin multa &fæpe de illius viri laudibus legerise
C. Multa equidem, & frequenter legi. G. Ea
ipfa quid in eo quærere, quo pacto ejus opulen-
tia rem tuam augere deberes, utcumque docen
di te vim habuerunt. C. Habuiffent : verum
cum ea legerem , non id cordi erat, ut in alumnis,
& clientibus Tullianus numerarer. G. Quid er-
go ? C. Tantummodo ut liberali doctrina auge-
ret : bonæque latinitatis inftrumento domum
meam exornarem atque inftruerem : qui om-
uium prope in literis verfantium communis eft
finis. Etfi vero non pauci funt, qui fe ad exem-
Vol. I. Co plum
plum Tullii effingere laborant, non ita multi ta-

men illius effigiem , virtutemque affequuntur.
G. Hoc ideo fit, quia ftylum ejus probe cogno-
fcere, & de eo fcriptore judicium ferre non eft
cujuslibet : deinde rationem certam ac veram
co, quo intendunt perveniendi, non obfervant :
in qua perfcribenda videmus quosdam ftudium
pofuiffe. C. Memini me in ejusmodi commen-
tariolos incidere, quos duabus de caufis volvere
fuperfedeo. Primum, quia fere non perfequun-
tur, nifi exilia quædam & minuta, atque ad folam
elocutionem fpectantia : perinde quafi eloquen-
tia , cujus perfectus ad unguem , abfolutusque.
magifter & dux Cicero proponitur , non etiam
aliis partibus contineretur. Deinde , quia præ-
cipiunt , quæ in ipforum oratione , cum aliquid
fcribere aggreffi funt , non elucent : eft enim
horrida plerumque, jejuna, diffoluta, incompta,
plena ruris. Ciceronis autem plena fucci, plena
fuavitatis, plena cultus , æqualiter fluens, aptis
lligata numeris, multisque diftincta luminibus .
Quare tacite illos jubeo in fuum ipforum finum
infpuere & cum fe purpuram vendere profitean-
tur , a femetipfis quoque fumere non aliunde
quæritare exemplum, quod mihi exhibeant. G.
Mittamus horum inftitutum in præfens. Quid
mihi Cicero meus contulerit, malo ab aliis, &
aliquando abs te ipfo ( quando nimirum planius
eum exploratiusque noveris ) cognofci , quam
a me non fine arrogantia fufpicione enuntiari.
Alterum illud,quid nempe tibi cæterisque fcrip-
taM. Tullii utilitatis afferre poffint, fpero te ex
ore
VOLUMEN PRIMUM. 403
ore meo hodie intellecturum. C. Aures admo-
veo percupidas, meque regalibus epulis abs te
acceptum iri divino . G. Veriffime T. Livius de
Cicerone : in ejus viri laudes fequendas ipfo lau-
datore opus fore. Quod non folum de rebus il-
lius præclariffime pro falute & incolumitate
Reipubl. geftis,tolerataque morte, verum etiam
de eximia, & omnibus fæculis prædicanda elo-
quentia interpretandum fcias : quæ quidem co-
dem ipfo tefte, ex plurimarum maximarumque
rerum cognitione efflorefcit ac redundat , & eft
copiofe loquens fapientia, & unum quiddam ex
multis artibus , fcientiis , ftudiisque conflatum
atque collectum. Quantam iftuc admirationem
habet: eum qui quinto & vicefimo ætatis anno
intra judicum fubfellia verfari, ad caufas priva-
tas atque publicas adire cœpit, omne reliquum
vitæ fuæ tempus honorum , magiftratuumque
perfunctione,urbanis feu domefticis , provincia-
libusque negotiis , longiffimis creberrimisque
itineribus transmifit, nihilominus ita multos, ita
rebus & verbis fingulares edere libros potuiffe ?
Quid tibi hæc inter tantas corporis animique
contentiones Toλuygapía , quid , inquam , aliud
indicare videtur, nili vehementiffimum, incita-
tiffimumque ftudium fummum, & ab omni lau-
de feliciffimum ingenium, fcientiarum copiam,
exercitationem maximam, memoriam pene di-
vinam ? C. Sæpe illi vigilatas noctes exiftimo ,
& fententias aliquot recordor, quibus incenfum
in literas amorem fuum teftatus eft : quæ ipfi
cum delectationi in fecundis, tum folatio in ad-
Cc 2 verfis,
verfis,ingraviffimis nempe illis Reipublicæ tem-

peftatibus , privatisque incommodis fuerunt.
Me, inquit in epiftolis , a prima ætate, omnis ars,
& doctrinaliberalis , & maximepbilofopbia dele
davit. Pro Arcbia . Quis tandem me repreben-
dat, aut quis mibijure fuccenfeat,fi quantum ca-
teris ad res fuas obeundas , quantum adfeftos dies
ludorum celebrandos , quantum ad alias volupta
tes, & ad ipfam requiem animi & corporis con-
ceditur temporis, quantum alii tribuunt tempe-
ftivis conviviis, quantum denique aleæ, quantum
pila, tantum mibi egomet adbacAudiarecolenda
Jumpfero ? Inprimo autem de Oratore : Acfuit
tempus illud,cummibi quoque initium requieſcen
di,& animum adutriusque noftrum præclaraftu
dia referendi fore, juftum & probe ab omnibus
conceffum arbitrarer. Sic initio Tuſculanarum.
Cum defenfionum laboribus, fenatoriisque mune-
ribus: & quæfequuntur. AdAtticum : Ego, bic
duo magna onvrdypara abfolvi : nullo enim alio
modo a miferia quafi aberrare poffum . Ad Meſſi-
nium , lib. 4. adfamiliares : Itaque utor eodem
perfugio,quo tibiutendum cenfeo literulis noftris .
Et ad Appium Balbum , lib. 5. Sed eſt unum per-
fugium, doctrina ac litera, quibusfemper ufifu-
mus : quæfecundis rebus delectationem modo ba-
bere videbantur : nunc vero etiam falutem. Et
fexcentis præterea locis per illos epiftolarum li-
bros. G. Qui ætatem omnem procul a Republi-
ca abundantes ingenio , doctrina & diligentia
homines in literis habuerunt , tam multa certe
mandare chartis fupervicturis non potuerunt,
C. Tibi
VOLUMEN PRIMUM.
409
C. Tibi iftuc affentior , eft enim apertiffimum.

G. Leges tu quidem Latinos fcriptores omnes,
fime audias, & leges quamdiu voles: hunc unum
imitaberis , quem ut tranfeundi fpes non fit ,
'magna tamen eft dignitas fubfequendi, de quo
multo juftius quam de Epicuro canetur :
Quigenushumanum ingenio fuperavit, &omnes
Praftinxitftellas, exortus ut æthereus fol.
Siquidem alios univerfos in omni dicendi genere
longinquo poft fe intervallo reliquit :
quidenim contendat birundo
Cygnis?autquidnam tremulisfacere artubushæde
Confimile in curfa poffunt, ac fortis equi vis ?
Hinc copiam & ubertatem , hinc brevitatem ,
hinc gravitatem, hinc fuavitatem, acrimoniam,
perfpicuitatem , fubtilitatem , mediocritatem ,
magnificentiam petas. Ad ingenia illuftria li-
manda, perpolienda , & alenda nempe aptior :
nec eft quisquam, quem ille non ut rebus doctio-
rem , fic oratione fplendidiorem ab fe dimittat.
Hic unus merito gnomon quidam , & regula in
verbis deligendis ftatuatur, quam effe originem
eloquentiæ Cæfar fcripfit. Abjecta , obfoleta ,
dura, afpera, impropria, longius ducta, obfcura
in eo nulla. Contra autem dilucida , plena, fo-
nantia, illuftria, jucunda, & magnifica, propria,
ufitata, pura, numerofa omnia. Proinde fi recte
ratiocinaberis, huic uni præoptabis te fimilem,
" quam aliis fuperiorem effe. Cave autem idem
1 facias illis , qui quoties aliquod arrogantius ab
eo dictum inveniunt, quoties ille fe avidum glo- ,
riæ confitetur , miferum reprehendunt : cum
Cc 3 nos
nos non mores, fed linguam & doctrinam in ipfo

quærere potius, & ifta collaudare , imitatione-
que pro viribus exprimere, illa diffimulare de-
beamus. C. Vellem tecum fenfiffent, qui oppu-
gnare imitationem Cicerónianam , ut gigantes
cœlum, non horruerunt. G. Non curat Hippo-
clides, quid illi maftiges fabulentur, Zoilosque
& Andabatas nec pili facit. Cicero nofter om-
nium doctorum fuffragiis in omni fermonis vir-
tute primas tulit : quem quidem e Græcia Ro-
mam reverfus, cum ingentes fibi copias ex fa-
cundiffimæ, & eruditiffimæ gentis illius copiis
collegiffet, ita excoluit , ornavit , amplificavit,
ut jam Græcis ipfis non adeo multum conceda-
mus : cum quibus ipfe de dicendi gloria tam fe-
lici Marte dimicavit, ut de iis trophæum confti-
tuerit. C. Quoniam de copiis e Græcia Romam
transportatis mentionem injecifti , occurrit ani-
mo præclarum illud teftimonium , quo Appol-
Jonius Molo, quem Romæ bis audierat prius, &
cui fe Rhodi poftea recoquendum dedit , cum
totaAfia peragrata, cum fumis fe oratoribus ex-
ercuiffet, cohoneftaſſe Ciceronem dicitur, cum
eum græce eloquentiffime orantem audivif-
fet. Nam cum cæteri omnes, qui dum aderant,
obftupuiffent, Ciceronemque certatim extolle-
rent : Appollonius neque dum audiret hilaris
vifus eft, & poftquam ille peroravit , diu triftis
attonitoque fimilis cum fediffet , tandem ali-
quando: tequidem Cicero laudo inquit, & ad-
miror:fed me Græcorum fortunæ miferet, cum
videam doctrinam & eloquentiam , quibus bo-
nis
VOLUMEN PRIMUM. 407
nis jam folis beati eramus , ad Romanos per te

translatas effe. G. Fuit fane præclara vox illa
Græci doctoris, eamque poftea eventus com-
probavit. Quamvis igitur merito præferendus
videatur omnibus , qui domi forisque Rempubl .
probe adminiftrarunt , quod illi partes aliquas
juverunt, hic fimul univerfam confervavit, pof ,
fitque tanto juftius fecundus appellari Romu-
lus, quam Camillus : qui parvum adhuc, & an-
guftum reftituit , cum hic tantopere auctum
amplificatumque imperium e faucibus fati eri-
puerit : tamen quod Cæfar de eo fcripfiffe pro-
ditur, ad gloriam illi majus eft. C. Quid fcripfit ?
G. Ciceronem omnium triumphorum lauream
adeptum majorem, quanto plus eft ingenii Ro-
mani terminos tantum promoviffe quam impe-
rii. Nec illa non certiffima funt, quæ vir literis
Græcis & Latinis juxta atque do & tiffime erudi-
tus, atque in Ciceronianis fcriptis multum diu-
que exercitatus de eo magnifice protulit. C.
Quænam? G. Strictim, & ex multis pauciffima
tibi recitabo . C. Animo arrectus fum ad audien-
dum. G. Ex boc tanquamuberrimo omnium do-
&rinarum atque artiumfonte , five grammati-
cum aliquid, five Rhetoricum, five dialecticum,
fivebiftoricum,fivepoeticum, five geographicum ,
five economicum , five morale & politicum, five
phyficum , five geometricum , five muſicum ,five
aftrologicum , quidquid denique ad ullam artem
libero bomine dignam pertinens requiras , bing
tibi affiduo baurire licebit. Abboc difcuntpueri,
fenes, privati, magiftratus, ruftici, urbani, mi
Cc 4 feri
feri & calamitofi , beati & fortunati , pauperes

& egentes, divites & abundantes, ignobiles & ob-
fcuri, nobiles & clari viri : ab boc militares &
Jagati,ab bocpacis alumni & togati, abboc infimi
& bumiles, ab boc viri excellentes &principes.
Denique nemo eft mortalium, cujuscunquefit vel
ætatis, vel loci, vel ordinis, velfortunæ, velflu-
dii, velnationis, quin a Cicerone & melior & do-
&
tior fieri poffit. C. Agnofco laudationem , Jure
fibi illum tantis laudibus ornandum fumpfit, a
quo fuit ipfe tam eximie excellenterque orna-
tus. Et par effe duco, ut omnes animi ingenii-
que vires, in eo deprædicando profundant, qui-
bus ille tantum, quantum huic profuerit, cujus
verba modo recitabas. G. Num Victorii, Sigo-
nii, Mureti, Manutii, Corradi, quos Germanos
Tullii difcipulos appellare poffis, fcribendi ele-
gantia atque munditia , & eruditionis varietate
magiftrum fuum non valde commendant. C.
Maxime commendant. Ad ea pofthac exem-
plaria refpiciam , verfaborque Ciceronem non
paulo diligentius , & aliquam ejus fimilitudi-
nem in meam imaginem, ut Zeuxis, transferre
annitar. G. Gaudebis fructu hujus diligentiæ
tuæ magis , quam fi quis tibi regnum donaviffet.
Sed cum initio Tullianos libros in quatuor or-
dines diftinxerimus , avesne audire , quo fefe
pacto in fingulis gefferit , qualemne fe præfti-
terit, & quantopere in hac rerum fcriptionum-
que diverfitate excelluerit ? C. Nihil utique
malim : &te rogo, hoc bellum in meam gratiam
milites. G. Militabitur.
ANNO.
VOLUMEN PRIMUM.
409
ANNOTATIONE S.
Quicognofcere cupit, quantus in doctrina &

eloquentia virfuerit M. Tullius, E quam
eximie tanquam abuccinatoribusfuarum laudum
cantatus fit, legat Quintil. l. 10. c. 1. fubfinem.
#
Præf. Lamb. in ejus editionem . Plin. l.7. c. 30.
Quid eft, quod uni huic tam fixe) Suntqui libros
quamplurimos commercantur, eosquenon legunt.
Ti tam docti evadent, quam citharædi, fimultas e-
mant citbaras, quas domi adparietemfufpendant,
& quotidie intueantur. Sunt qui fine delectu ac
difcrimine per varios fcriptores vagantur , &
circumcurfant, creduntque multa & varialegen-
dofe doctosfore. Iftifollicitifunt, ut multa ingè-
rant, non etiam ut digerant, quæque legunt, in
fuum fuccumfanguinemque convertat. Audia-
musquid Senecaftatuat de legendis auctorib.epift.
2. Eft enim res magni momenti & fcitu neceffaria
Studiofis, ne tempus, quod nunquam redit, male
conterant, & fefefruftra macerent. Illud vi-
de, inquit, ne ifta lectio multorum auctorum, &
omnis generis voluminum babeat aliquid vagum
& inftabile. Certis ingeniis immorari & innu-
triri oportet, fi velis aliquid trabere, quodin ani-
mofideliterfedeat. Nusquam eft, qui ubique eft.
Inperegrinatione vitam agentibus boc evenit, ut
multa bofpitia babeant, nullas amicitias. Idem
accidat neceffe eft iis, qui nullius fe ingeniofami-
liariterapplicant, fedomnia curfim &properan
·
tes transmittunt. Nibilæquefanitatem impedit,
quam remediorum crebramutatio. Non coalefcit.
planta, quæfepe transfertur. Nihiltam utile eft.
CCS
Qued
quod in tranfituprofit. Diftrabit animum libro-

rum multitudo. Itaque cum legere nonpoffisquan-
tumbabueris, fat eft babere quantum legas. Pro-
batos itaquefemper lege : &fiquando ad alios di-
vertere libuerit, adpriores redi. Idem epift.35.
Non refert, quam multos libros, fed quam bonos
babeas. Lectio certaprodeft, varia delectat. Quas
Gazas) Perfica voxgazapecuniam regiamfigni-
ficat. Curt. lib.3. Gazam Perfæ ærarium vocant.
Utuntur bac voce Cic. Virg. Amore percuffus
fum) Percuffit idem valet, quodpermovit & affe
cit.Cic.adAtt.l.4. Fercuffit animum. SicTerent.
Andr. Percuffit illico animum. Horat. Ode 7.1.1.
Me nec tam patiens Lacedæmon
Nec tam Lariffa percuffit campus opima.
Quod autemquidam apud Terent. legunt percul-
fit, errant. Perculit enim apercello , nonperculfit,
latinum eft. Atque ut amorepercuffus, ficpercul-
fus dicitur. Confolationem iftam effe fuppofiti-
tiam ) Mitto alios, Jani Gulielmipeveruditum li-
bellum vidimus, quo iftam confolationem nec Tul-
lii,nec Tulliofatis dignam effe convicit Sigonium,
quem in infami argumento eloquentiafua divi-
tias opinatur oftendere voluiffe. Concedit tamen
effe bominis neque intelligentis ,& philofophiæ, ac
Ciceronis ftudiofi : ingenio autem nec ad illam
comprehendendam, nec adbunc exprimendum vel
acutofatis, vel accommodato . Lege librum. Al-
terius acuti, & eruditi bominisjudicium boc eft.
Scriptafrigide,folute, & ut verbo dicam, inepte.
Quis ille tamftultus, quifperavitfe poffe impone-
re nobisfalfabacperfona,fub qua latet aliquis, ne
Jupe-
VOLUMEN PRIMUM. 411
fuperiorisquidem, utfufpicor, ævi ? Bardi

di typo-
grapbi , qui tam ambitiofe bac divulgant. Sed
credo innoftrum vifum, &fuum quæftum. Valde
me Ciceronis pæniteat, fi ille vel in medio dolore
tam elumbis. Nusquam nervi, nusquam fenten-
tiarumfanguis, ne color quidem verborum , nifi
cum ceruffa & fuco . Hallenus ille. Cicero autem
eandem confolat.fuam etiam infcripferat, de luctu
minuendo. Ad Atticum l.12.ep.21 . Eodem libro
ep. 22. deeafic ipfemet. Neque tamenprogrediar
longius,quam mihi doctiffimi bomines concedunt:
quorum fcripta omnia, quæcunque funt in eam
Jcientiam, non legi folum , quod ipfum eratfortis
agroti , accipere medicinam : fed in mea etiam
fcripta tranftuli, quod certe afflicti, &fracti ani-
minonfuit. Ut manum ab eodem verberando)
Incuffit ei pugnum fatis durum, inquit, narrans
bocfactum Elian. lib. 13. c. 38. eum imperitum
effe, &fimiles fibi pueros efficere oftendens. Plu
tarcbus quoque in Apophthegm. Regum & Impp.
Non elucent) In arte fubtiliores, in orationeje-
juniores. Namfæpefit, ut qui artem fciunt,fcri-
14 bere nefciant, quod de Varrone, Hortenfio, Gal-
ba, Horatio , Quintiliano , Seneca, Hermogene
dicitur. Quinfuerunt, qui neminem fcriptorem
artis ne mediocriterquidem difertumfuiffe dice-
rent. Cicer.1. de Orat. Plena ruris) Plenus ru-
ris dicitur, qui eft inurbanus, infulfus, rufticita-
tis plenus, ut Græci dicunt : dyg News, & He-
Lychius explicat aygoxías λgns. Catull. in an-
nales Volfii. At vos interea venite in ignem.
Pleni ruris & inficetiarum. In Truculen. ancilla
fervum
fervum, a quo tractaretur inbumanius, vocat rus

merum. Oppugnare imitationem Ciceronia-
nam) Aufus eft Politianus, cui refpondit Paulus
Cortefius. Scimus etiam Erasmum dialogumevo-
muiffe, quem Ciceronianum infcripfit. In quo ea
de imitatoribus Ciceronis per calumniandi libi-
dinem mentitur, quæ illis in mentem nec venient
aliquando, nec venerunt. Avidum gloriæ confi-
tetur ) Propter immoderatum gloria ftudium
non mediocriter reprehenfus fcribitur aQuinti-
liano lib. 1. c. 1. Eft tamen rerum afe geftarum,
quæ fine dubio magnæfuerunt, quam eloquentia
major in omnibus jactator. Et ingeniumfuum
raro ac modeste, labores fuos resque geftas fæpius
ac liberius commendat. Quod non fine aliqua ra-
tione fecit plerumque. Aut enim tuebatur eos ,
quibus erat ufus adjutoribus in opprimenda con-
juratione : aut refpondebat invidiæ , cui tamen
non fuitpar, fervatæ patriæ pœnam paffus exi-
lium : ut illorum , quæ egerat in confulatu , fre-
quens commemoratio , poffit videri non gloria
magis, quamdefenfioni data. Plura Quintilian.
Ciceronem omnium triumphorum ) Plinius
lib.7.cap. 30. Idem Cæfar, ut narrat in Bruto
Atticus lib. 1. eorum, quos ad Ciceronem de ra-
tione latine loquendi fcripfit, ipfum Latina co-
pia inventorem ac principem nominarit. Simi-
litudinem ut Zeuxis ) Quid bic pictor nobiliffi-
mus fecerit Crotoniatis Helenam in templo pi-
Hurus. Cic.præfat. 2. de invent. Multa de eodem
Corradus in Brutum.
PRO-
VOLUMEN PRIMUM. 413
PROGYMNASMA NONAGESIMUM.
Epiftola M. Tullii.
IIDEM.
Chryfoftomus. Nemo quisquam antiquorum,

quod ego fciam, plures compofuit epiftolas.
G.Nec tam bonas & probatas,Chryfoftome , ne-
dum meliores . C. Tametfi non aliter effe mihi
perfuadeo, & omnes ita perfuafos non fum ne-
fcius : nihilominus caufas hujus rei abs te cog-
nofcendi quodam ftudio efferor. G. Demetria
Phalereo, qui a Theophrafto difciplinam acce-
pit, prima laus epiftolæ videtur, ut fi imago no-
ftræ mentis, nosque ipfos penitus , velut in tabel-
la depictos oftendat, plenaque fit humanitatis &
blanditiarum . C. Sententiam &judicium hujus
Demetrii planiffime intelligo. G. Hac laus ,
cum in illis quæ familiares dicuntur, tum vero in
iis, quæ ad T. Pomponium Atticum, & a Q.Fra-
trem miffæ funt, fatis fuperque eminet. C.Hoc
fummatim eft laudare. G. Mane, jam laudabi-
mus etiam fpeciatim. Eftne illis ad Lentulum
quidquam humanius ? ad Memmium aliosque
officiofius? ad plurimos , quibus in adverfis re-
bus confilium & folarium impertitür, benevo-
léntius atque fidelius ? ad Terentiam mollius ?
ad Tironem dulcius ? quam multa paffim ad le-
gendum invitamenta ? quanta ubique teftifica
tio amoris ? quanta ftudii ? quanta voluntatis ?
Sane confolari eos, qui aliquod a fortuna vulnus
acceperint, quod non infrequens facit, mitiffi-
mum ingenium, & ad commiferationem mirifi-
ce inclinatam naturam perfpicue declarat. C.

Certum eft, lenem , placidam , ac blandam ora-
tionem , qualis eft illa confolatoria, nifi e facili,
manfueto , minimeque duro ac tetrico ingenio
exiftere non poffe .
Format enimnatura prius nos intus adomnem
Fortunarum habitum : juvat aut impellit ad
iram ,
Aut adbumum mæroregravi deducit & angit.
Poft effert animi motus interprete lingua.
Quoties porroin hoc genus orationis apud Tul-
lium incido , toties in florem nectaris , in me-
dullas mellis, in Attica bellaria me incidiffe ju-
dico , adeo excellit. G. Quid eft, obfecro, in quo
ille non excellat ? Et quis fine ipfo unquam aut
excelluit, aut poterit excellere ? Cuilibet fas eft
exclamare de hoc viro, quod de fuo Epicuro Lu.
cretius, unica tantum mutata vocula :
Tefequor, o latiægentis decus, inque tuis nunc
Fixa pedem pono preffis veftigia fignis.
Sed ne longius ab incepto trahamur : quando
gratulatur, quam fincerus ? quando petit, quam
verecundus ? quando jocatur, quam urbanus ?
quando gratias agit, quam nullius meriti obli-
tus ? quando commendat quempiam, quam fol-
licitus ? quando narrat, quam apertus ? quando
monet, quam ferius ? quando ( ut comprehen-
dain brevi ) in quovis tandem genere, (multa au-
tem funt genera, quæ ad duos fontes & capita
ad morale, & negotiale a quibusdam revocan-
tur) epiftolam contexit, quam ejusdem exem-
plar & ideam perfecte confequitur? C. Quid er-
go
1
VOLUMEN PRIMUM. 415
go præceptionibus opus eft, fi in Ciceronis epi-

ftolis funt omnia ? G. Ne orationibus quidem
ejus ulla defit laus oratoria, num idcirco non erit
docenda Rhetorica ? ftatuam videmus perfe-
&tam, picturam fimiliter ; quis tamen fine magi-
ftri ductu, fine præceptis, non dicam bene pin-
gere, bene fculpere ex ipfa modo pictura & fta-
tua, quamvis egregie factis addifcet, fed vel ip-
fam ftatuam picturamque fatis intelliget ? Ars
igitur hanc vim habet, ut opus facere ipfi, & ab
aliis factum judicare poffumus. Habes quip-
piam adhæc? C. Magnopere faveo huic affer-
tioni tuæ: jam carpe viam ulterius . G. Dele-
Etat in eo fcita brevitas : quanquam nihilominus
ipfa longitudo lectorem retinet ac pafcit, ut fe
ad finem perveniffe non fentiat. Nec poteft
omittere argutias homo argutiffimus , de quibus
ita ipfemet ep. 32. 1. 7. fcribens ad Volumnium :
Pugna, fi me amas, nifi acuta duboλía, nifi ele-
gans ὑπερβολὴ, nifi παράγραμμα bellum, nifi ridi-
culum Taga #goodoxiav, nifi cætera, quæ funt a me
infecundo libro de Oratore, per Julii perfonam
difputata de ridiculis, evTexva & arguta appare-
bunt , ut facramento contendas, mea non effe.
C. A Plutarcho & Macrobio dicta quædam refe-
runtur, quæ cum legerem, valde fum recreatus.
G. Quam nos caperent illi tres libri, quos Tiro
libertus ex ejus facetiis confeciffe dicitur ? C.
Longe amplius, quam nonnullos fordidiffimi &
fpurciffimi lepores Martini cujusdam , quibus
inter epulas utebatur, & qui compluribus libris
collecti, ab ejus difcipulis cum voluptate legun
tur.
G. Ad epiftolas noftras redeundum et.

Defideras res obvias, minime fpinofas, e com-
muni hominum vita fumptas ? his refertæ funt
Tullianæ epiftolæ. Vis rurfum haud vulgares
& tritas, fed magnas, illuftres, e fapientum mo-
numentis decerptas ? harum veluti meffis hic
non eft defutura tibi. Præclare differit de re-
ligione erga Deos , de charitate erga patriam,
de fidelitate in amicos , de maximis virtutibus,
de vitiis. Humilem feu infimum dicendi cha-
racterem epiftolis valde proprium , ut pluri-
mum fectatus eft : interdum tamen propter re-
rum fubjectarum pondus gravitatemque affur-
git, ac verbis fulminat, quod Fabius Quintilia-
nus fieri aliquando oportere admonuit. C. Ex
tuis verbis efficitur, non folum ad exercitatio-
nem fcribendi , ftylumque expoliendum , fed
ad animum quoque infignium , variarumque
rerum cognitione locupletandum perutile ac
neceffarium effe iftas lectitare epiftolas. G.
Revera & utiliffimum, & vehementer neceffa-
rium. Philofophia eft illa quidem ars vitæ,
medicina & cultura animi, quæ vitia radicitus
extrahit, & virtutes inferit : verum hæc ipfa
commoda magnam partem ex epiſtolis hujus
admirandi fcriptoris noftro ingenti bono ad nos
derivare poffumus. C. Dandum eft igitur
fummæ laudi majoribus noftris, cum has epi-
ftolas, aliorum vel prætermiffis, vel e fchola ex-
clufis relegatisque, juventuti explanandas , edi-
fcendas, imitandasque propofuerunt. G. Pro-
vide illi. Multis tamen de caufis in Gymnafiis
Gram-
Grammaticis etiam dandus eft locus dialogis :

quas ego , fi requifieris , alias opportunius ex-
plicabo. C. Sane requiram : quando me erudi-
tas prudenterque excogitatas rationes auditu-
rum effe nihil dubito . G.Tuum fecero judicium.
ANNOTATIONE S.
omo argutiffimus) Macrob. Saturnal. lib. 2.

Ho
cap. 1. ipfum & Plautumn ajocorum venuftate
commendat. Idem tamen alibi, & alii eundem ut
aliquando nimium injocando notaverunt. Quos
Tiro libertus ex ejus) Quintil.lib.6.cap.3 . Uti-
nam libertus ejus Tiro , aut alius , quisquis fuit,
qui tres bac de re libros edidit , parcius dictorum
numero indulfiffent, & plus judicii in eligendis,
quam in congerendis ftudii adbibuiffent : minus
objectus calumniantibus foret : qui tamen nunc
quoque, ut in omni ejus ingenio , facilius quid
rejici poffit, inveniunt. De Tirone Gellius lib. 7.
cap. 3.
IMUM
PROGYMNASMA NONAGESIMUM
PRIMUM.
Rhetorica M. Tullii.
IIDEM.
Chryfoftomus . Inter volumina de ratione di.
cendi , quorum complura foras dedit M.
Tullius , primum femper locum obtinet , pri-
mum in oculos lectorum incurrit , quod ad C.
Herennium infcribitur . Tune verum fincerum-
que , an adulterinum , fubdititiumque partum
Vol. 1. Dd hune
hunc effe arbitrare ? G. Arbitror vero adulte-

rinum effe , & Ciceronis gravitate indignum.
C. Docti funt illi quatuor libri. G. Quis negat?
C. Non peffime loquuntur latine. G. Quis con-
tradicit? addo etiam, quartus tam ad rem ap-
pofita, tam elegantia figurarum exempla fubji-
cit , ut admirationi potius quam reprehenfioni
locum reliquerit : digni tamen qui in Tullii
hæredes adfcifcantur, quique ipfius tam glorio.
fum nomen in fronte præferant , non funt :
quidquid homines nonnulli tenui literatura gar-
riant: quorum aliqui nullas , aliqui parum pro-
babiles hujus opinionis fuæ rationes producunt.
C. Cuinam ergo venditori redhibendos ftatue-
mus? G. Ei videlicet , quem jam pridem con-
fenfu homines elegantiore doctrina perpoliti ,
legitimum operis illius parentem ftatuerunt ,
Q. Cornificio. C. Quandoquidem commenta-
rium hunc a Cicerone abjudicas , nolo ex te
fcifcitari qualem exiftimes, tametfi jam audivi :
non vituperas certe. De Inventione quid me
fentire poftulas ? G. Idem quod ejus libri con-
ditor Cicero. C. Quid ille ? G. Præfatione trium
de oratore ad Q. F. Vis enim , inquit , ut mihi
fæpe dixifti, quoniam quædam pueris, aut ado-
lefcentulis nobis ex commentariolis noftris in-
choata atque rudia exciderunt , vix hac ætate
digna, & hoc ufu , quem ex caufis, quas diximus,
tot, tantisque confecuti fumus, aliquid iisdem
de rebus politius a nobis , perfectiusque pro-
ferri. C.Ergone duo illi de Inventione ibi figni-
ficantur? H. Illi ipfi . C. Sunt ergo imperfecti ?
G. Im-
VOLUMEN PRIMUM. 419
G. Imperfecti : non ita tamen ', quin probata

præcepta , eaque multa continuant , atque ad
emendandam , excolendamque linguam futuri
fint frugiferi, valdeque commodi. Reliqui uni-
verfam facultatem oratoriam copiofe, diftincte,
prudenter & abfolute pertractant. Quod fi
omnia tum a Græcis , tum a Latinis evulgata
eloquentiæ præcepta in unum conferantur, non
poterunt cum illo folo, qui de Oratore nomen
accepit,nedum cum omnibus fimul contendere.
C. Quid ego abs te audio ? H. Quod verum eft.
C. At ipfius Ciceronis teftimonio ( quo quid
poteft effe gravius ? quid credibilius ? ) Ariſto-
tele nemo doctior, nemo acutior , nemo in re-
bus vel inveniendis , vel judicandis acrior..
Hujus Græci doctoris de dicendo libri ferun-
tur , in quos eruditiffime artem ipfam inclufit,
ingeniofiffime cuncta difpofuit , politiffime ex-
plicavit, a quo ipfemet Tullius vel fumpfit mul-
ta, fi fatetur : vel fi negat, furripuit : utar enim
iisdem verbis , quibus ipfe in Bruto ufus eft ,
cum de Ennio & Navio poetis vetuftiffimis lo-
queretur. Hunc tu faltem excipias , quæfo ,
quod ille folet facere Platoni , cum de Philofo-
phis eft fermo. G. Non excipiam. C. Quid
vetat ? G. Audies, Ariftoteles à forenfi ftrepitu
remotus , nullis in caufis unquam jactatus , do
mi in otio literato , tanquam in umbra , non in
fole ac pulvere vivens, iis oculis, eaque mentis
acie , qua res cæteras a natura tectas & invo-
lutas , hanc etiam oratoriam rationem perfpe-
xit, eamque diligentiffime fcribendo eft perfe-
Dd 2 cutus.
cutus. Atqui vehementer æquum eft, nos illis

doctoribus femper potiores deferre, qui, quod
docent , ipfo quoque ufu , a quo multa emen-
dantur, multa adduntur, & eo quidem diutur-
no experti comprobaverunt . Ác fi in cæteris
artium honeftarum difciplinis illis magiftris, qui
ufum non mediocrem fcientiæ fuæ addiderunt,
majorem confuevimus honorem habere, quam
iis, qui modicum aut nullum : cur hoc in dicen-
di ratione non fimiliter nobis obfervandum pu-
temus ? C. Verbum hac de re tecum non com-
mutabo. Quoniam autem ad hofce dialogos
delapfifumus, quid eft, quo tantopere tibicom-
mendandi videantur ? G. Complura funt, quæ
mihi charos & fufpiciendos efficiunt. C. Quæ
tandem ? G. Perfona ipfa fcribentis : compo-
fuit enim hos libros grandis natu, judicio longa
dicendi exercitatione perfecto & confirmato.
Deinde res quæ tractantur, quarum dignitate
nihil gravius, fubtilitate nihil elegantius , varie-
tate nihil jucundius, ubertate & copia nihilfru-
tuofius. Quam multa ex Platone , & Philofo-
&
phis, ex Oratoribus haufta ? quos non ille rivos
ex illorum fluminibus in fuum agrum deduxit ?
delectat cognofcere quid valeat vis oratoris ,
quid oratoria natura, quid ftudium, quid exer-
citatio, quid hiftoria, poefis, philofophia, jus ci-
vile, adjuvet : quibus, id eft, quam amplis regio-
nibus fepta & circumfcripta teneatur Rhetoricæ
materia, quæ docendi ratio,quæ movendi : quo-
modo fieri poffit, ut fermo facetus, ac nulla in re
rudis appareat, qui fint affectus in veftibulo ora-
tionis
VOLUMEN PRIMUM
MUM.. -421
tionis tentandi, qui perorata caufa concitandi,

ex quibus locis ad gignendam fidem argumenta
fumenda , quibus quafi luminibus tota oratio
illuftretur. In iis porro , quibus difputandi
partes dantur,quibusque fermo affingitur, quan-
ta moderatio ? quanta prudentia ? in probando
refellendoque admirabilis folertia , in tota di-
fputatione fumma gravitas, & cum eximia ve-
nuftate conjunctuslepos : genus orationis quam
ornatiffimum, & copiofiffimum. Ipfemet non
vulgari laude eosdem extulit, magnique fecit.
Ad Lentulum : Scripfi , inquit, Ariftoteleo mo-
re, quemadmodum quidem volui , tres libros
de Oratore , quos arbitror Lentulo tuo fore non
inutiles : abhorrent enim a communibus præ-
Ariftoteleam
ceptis , & omnem antiquorum &
Ifocrateamrationem oratoriam complectuntur.
Item ad Atticum : De libris oratoriis factum eft
a me diligenter : diu multumque in manibus
fuerunt, defcribas licet. Et rurfus ad eundem :
Sunt etiam de oratore noſtri treš, mihi vehe-
menter probati. C. Præcipua femper voluptate
his dialogis lectitandis affectus fum , tantoque
libentius tibi , tam pleno ore eos collaudanti
fidem adjungo, quod pro ingenii mei tenuitate
hæc ipfa quoquo modo me in iis obfervaffe re-
cordor. G. De tribus oratoriis ad neceffitudi-
nem rei dictum eft fatis : fequitur ut de Bruto
/ dicamus , five de illo , quem de claris Oratori-
bus infcripfit. C. Quare hunc edidit ? G. Cum
tribus illis libris oratorem præceptis inftituif-
fet, ut eum quafi populo exhiberet , exemplis
Dd 3 expri-
exprimere voluit : quocirca oratorum pene fin.

gulorum cum Græcorum tum Latinorum ini-
tia , ætates , progreffus , vitia , virtutesque ex-
preffit , eo confilio , ut has imitari , illa vitare
poffemus, Qui autem paulo attentius hunc
librum legerit , omnem pene Romanam hiſto-
riam cognofcet, in quo quantum ipfe de rebus
oratoriis judicium habuerit, præclare ante ocu-
los ponit. C. Qua occafione Oratorem perfe-
tum fcripfit ? G. Rogatu Bruti, qui, quænam
&
effet potiffima dicendi fpecies præftantiffimum-
que genus orationis , ex ipfo difcere cupiebat.
C.Illos de oratore ipfemet comendavit : utrum
hoc idem in ifto fecerit , non memini. G. Fe-
cit ? C. Ubi ? G. Epift. ad Leptam. 1. 6. his ver
bis : Oratorem meum a te tantopere probari ,
vehementer gaudeo . Mihi quidem fic perfua-
deo, me quidquid habuerim judicii de dicendo,
in illum librum contuliffe : qui fi eft talis,qualem
tibi videri fcribis, ego quoque aliquid fum : fin
aliter, non recufo , quin quantum de illo libro,
tantundem de judicii mei fama detrahatur.
Meminit ejusdem lib. 12. epift. 17. ad Cornif.
Sed proxime fcripfi de optimo genere dicendi :
in quo fæpe fufpicatus fum , te a judicio noftro,
fic fcilicet, ut doctum hominem a non indocto
paululum diffidere. Huic tu libro maxime velim
ex animo, fi minus, gratiæ caufa fuffragare, &
quæ fequuntur. Iterum ep.22.1. 14. Oratorem
meum ( fic enim infcripfi) Sabino tuo commen-
davi, &c. C. Bruto tamen non usque adeo fatis-
fecit, id quod Cic. ipfemet cum Attico conque-
ftus
ftus eft, ni fallor, ep.20.1.4. G. Brutijudicium

nihil moramur, dummodo nobis fatisfaciat. C.
Quid erat igitur in quo difcreparent amborum
judicia ? G. Elocutioni Cicero tribuebat pluri-
mum,Brutus autem rebus haud paulo plus quam
verbis. Ineft in hoc fyntagmate variarum doctri
narum recondita eruditio : infunt graves magni-
que ponderis fententiæ : ineft mira orationis fe-
ftivitas, quæ legentium mentes alliciat, & fine
ulla fatietate, faftidioque permulceat. Quod fi
M. Tullius ipfemet talis Orator non fuit, qualis
illic exprimitur, nullus fuit, nullus erit. C. Non
adeo putarim diffimilem huic libello illum De-
metrii Phalerei de elocutione . - G. Sic eft : nam
de variis orationis generibus venufte difputat,
quamvis quæ fit optima dicendi forma, non quæ.
rat. Dionyfius Halicarnaffeus in Commentario
de componendis nominibus non paucas quæftio.
nes aCicerone hoc volumine explicatas attingit.
Dionyfius Longinus librum reliquit 85, in
quo de principatu inter oratores differuit, qui-
busque gradibus ad altiffimum illud abfolutæ
eloquentiæ faftigium aſcenderetur , oftendit,
Scripfit & Hermogenes de formis dicendi, quas
Ideas nominavit. C.Topica fequuntur. G.Hæc
Velia in Græciam navigans, cum libros non ha-
beret fecum, repetita folum harum rerum me-
moria confecit. Mira brevitate arctavit , quæ
apud Ariftotelem diffufa leguntur. Quod vero
ipfa præcepta exemplis e juris difciplina illuftra-
vit, Trebatio jureconfulto gratificatus eft : pro-
deft tamen ca fcire etiam oratoribus. C. Habet
Dd 4 profecto
profecto libellus ille multas obfcuritatis late-

bras , & non paucis impeditam difficultatibus
doctrinam . G. Refponfum tibi puta, quod Tre-
batio fcripfit ipfe : Sin tibi quædam videbuntur
obfcura, inquit, cogitare debebis , nullam artem
literis fine interprete , & fine aliqua exercitatio-
ne percipi poffe : quanquam tu fi attente leges, fi
fæpius, per te omnia confequere . C. Ordo nos
ad partitiones deduxit. G. Affirmat ipfe has e
media Academia effloruiffe : neque fine ea intel-
ligi aut tractari poffe. Mole quidem & pagina-
rum numero vides, quam exiguus parvusque fit
liber: Verum utilitate haud fcio an par, aut ma-
jor unoquoque aliorum Rhetorum , etfi fuerint
longiores multis Iliadibus. Pauxillum auri mal-
lem,quam acervos arenarios : &finaragdum pu-
fillum anteponerem minantibus in cœlum fco-
pulis. Breviter , aperte , miro ordine quidquid
ad artem eloquentiæ pertinet, exponit . Serva-
vit Præceptum Horatianum :
Quidquidpræcipies, efto brevis, ut cito dieta
Percipiant animi dociles, teneantquefideles.
Omne fupervacuum pleno depectore manat.
Concludam rem verbis Quintiliani . Præcipuum
lumen ficut eloquentiæ , ita præceptis quoque
ejus dedit unicum apud nos fpecimen orandi do-
cendique artes oratorias M. Tullius : poft quem
tacere modeftiffimum foret , nifi & Rhetoricos
fuos ipfe adolefcenti fibi elapfos diceret : & in
oratoriis hæc minora , quæ plerique defiderant,
omififfet. C. Quin addis unum verbum de illo,
cui de óptimo genere oratorum nomen effe vo-
luit?
VOLUMEN PRIMUM. 425
luit ? G. Cum tamen Afiaticus notaretur ab iis,

qui Atticorum eloquentiam ficcitate ac jejuni-
tate fua definiebant, quo illorum errorem prin-
cipum oratorum auctoritate convelleret, Æfchi-
nis & Demofthenis nobiliffimas, & inter fe con-
trarias orationes latinitate donavit : quarum ex
emplo difcerent , Attici effe , orationem ad id
quodcunque decet accommodare , & humilia
fubtiliter,magna graviter, mediocriatemperate
dicere: alioquin fiornate, graviter & copiofe di-
cere non effet Atticorum, ne fchines quidem'
& Demofthenes Attici fuerunt , quos graviter
ornateque dixiffe notiffimum eft. Priusquam
vero orationum argumenta exponeret, breviter
de optimo genere oratorum, & confumata elo-
quentiæ forma differuit , quo perfecti oratoris
imago quædam ab iis cerneretur, qui Attici, hoc
eft, excellentes atque optimi oratores ufurpari
volebant : quam quidem pluribus in Oratore ad
Brutum expreffit. C. Nec plura defidero de hac
quidem parte librorum, quæ Tεxvxv eft, nec fi
defiderem , velim te urgere : animus enim meus
ad eum locum feftinat,qui cæteris & ad differen
dum magnificentior , & ad cognofcendum ju-
cundior eft , nempe de orationibus : & mihi
quantus fuerit orator M. Tullius, declarari per-
opto: quanquam primorum principem effe cre-
dibile mihi faciunt catervæ ita fentientium atq;
credentium. G. Fiet hoc quantum noftra imbe-
cillitas permiferit: volo meam ad tuam volun-
1.
tatem aggregare. Verumenimvero hic major
rerum mihi nafcitur ordo ; Majus opus moveo,
C ut canit latinus vates. Dd 5 ANNO
ANNOTATIONE S.
Quod ad C. Herennium ) Antiquitas putavit

Ciceronem,auctorem,fed antiquitas rudis, &
elegantiorum literarum ignara,atque inCicerone
nimisparum exercitata. Digladiantur adbucbo-
die quidam fuper boc negotio. rumtamenftan-
dum eft apluribus. Scripfit quiddam de boc Aldus
Manutius , Pauli pater. Majoragius lib. repre-
benfionum in Nizolium, & alii. Ipfemet Tullius
vel fumpfit multa ) Ex his qui fuperfunt libris
Ariftoteleis ,Cicero multa in fuos tranftulit :præ-
fertim in tertium de Oratore . Nec pauca utique
ex illo, quo ipfum dicendi artes omnium fuperio-
rum expofuiffe confirmat 2. de Oratore. Quin
etiam in 2. de Inventione confiteri non dubitat,fe
omnium quicunque fuerant ab ultimo principio
Rhetorica præceptionis usque ad id tempus expo-
fitis copiis, quodcunque placeret elegiffe, ad illos
fcilicet de Inventione libros locupletandos. Fate-
tur etiamepift. ad Lentulum 9. fe omnium anti-
quorum Ariftoteleam , & Ifocrateam dicendi ra-
tionem oratoriam tribus illis ad Q. F. effe com-
plexum. Vide Manut. explanat.
SECUNDUM .
Orationes M. Tullii
IIDEM.
Glaphyrus. Unde convenientius exordiar di-

fputationem hanc, quam ab ipfius confef-
fione
VOLUMEN PRIMUM. 427
fione Tullii, non video. Nulla eft, inquit, ullo

in genere laus oratoria, cujus in noftris oratio-
nibus non fit aliqua, fi non perfectio, & conatus
tamen atque adumbratio. Judicavit hoc Poeta,
qui fuit illius æqualis , cum difertiffimum Romu.
li nepotum, quot funt, quot fucrunt, quotque
poft aliis erunt in annis, epigrammate nobili ap-
pellavit. Judicavit etiam Quintilianus , qui
cum cuique Græcorum fortiter poffe opponi : &
cum fe totum ad Græcorum imitationem contu-
liffet, effinxiffe vim Demofthenis, copiam Pla-
tonis, jucunditatem Ifocratis affirmat . C. Præ-
clariffima laus, fimilem trium illorum evafiffe,
quos univerfa Græcia fufpexit, & omnes gentes
omnibus fæculis admiratæ funt. De Octavio
Augufto Plutarchus libro de Fortuna Romano-
rum : Cum quartum & quinquagefimum an-
num ætatis ageret, eum tria a Diis precatum :
Scipionis fortitudinem , benevolentiam Pom-
peji, fortunam Cæfaris. Ego fi quid magnum a
Deo precari velim, illa tria velim, imo vero uni-
cum tantum : nimirum fimilem effe Ciceronis
unius , qui omnes omnium oratorum laudes
unus eft complexus . G. Votum maximum. Sed
fi lubet, audiamus quid adjungat Fabius , &
quemadmodum plenis buccis virum celebret.
C. Lubet. G. Nec vero quodin quoque optimum
fuit, ftudio confecutus eft tantum,fed plurimas,
velpotius omnes ex fe ipfo virtutes extulit im-
mortalis ingenii beatiffima ubertas. Non enim
pluvias (ut ait Pindarus) aquas colligit, fed uno
gurgite exundat, dono quodam providentiageni-
tus,
tus, in quo totas vires fuas eloquentia experire-

s
tur. Nam quis docere diligentiu , movere vebe-
mentiuspoteft ? Cui tanta unquam jucunditas
affuit ? ut illa ipfa quæ extorquet, impetrare eum
m
credas : ut cum transverfu vifua judicem fe-
rat, tame ille non rapi vide ur, fedfequi. Fam
n at
in omnibus quæ dicit, tanta auctoritas ineft, ut
diffentire pudeat : nec advocatiftudium fedteftis,
aut judicis afferat fidem cum interim bæc om-
ma ura
nia , qua vix fingula quisque intentiſſi c
co nf eq ui po te ft , fl uu nt il là bo ra ta : & il , qua ni-
la
bil pulchrius auditu eft, oratio præ fe fert tamen
am m
feliciffim facilitate . Quare non merito ab
bomini bu s ætatis fuæ regnare in judiciis dictus
eft : apud pofteros vero id confecutus , ut Cicero
jam non hominis , fed eloquentiæ nomen babeatur. '
Hunc igitur fpeclemus : boc propofitum nobis fit
exemplum. Ille fe profeciffe fciat , cui Cicero val-
ne e-
deplacebit. C. Quoniam cum Demofthe fr
r
quente comp o n i folet Cicero , velim mihi una
nes
opera comparatio illas , fi plures fint, repræ-
fentes . G. Difficile eft ex tempore : conabor ta-
men, ne aut noluiffe me, aut nefciffe , aut labo-
rem vitaviffe fufpicere . Duos hofce oratores
DEUS ab initio veluti nummos duos eadem ma-
teria, eodem figno percuffit , cum naturam fimi-
lem ipfis indidit. Uterque honoris & gloriæ cu-
us us
pientiffim , libertatis Reip . amantiflim , in
i
pericu li s s
& armis timidu , fort un æ domi tion
na
m
multu fubjec tu s . Vix enim duos reperi as
bus
Oratores , qui , ut hi, ex obfcuris & mediocri
pote nt es i
& magn evaf er in t , qui regi bu s & ty-
rannis
VOLUMEN PRIMUM. 429
rannis fe objecerint, filias uterque unam habue-

rint, & ante obitum fuum amiferint, in patriam,
poft exilium publica omnium lætitia & gratula-
tione reverterint, iterum profugere coacti fint,
& in manus hoftium inciderint, a quibus com-
muni luce privati, una cum vita patriæ liberta-
tem pofuerint , eadem propemodum ætate.
Nam Demofthenes quidem fecundum & fexa-
gefimum : Cicero tertium fupra fexagefimum
vidit. Virtutes in ambobus pleræque fimiles :
confilium item, ordo, dividendi , præparandi,
probandi ratio, omnia demum quæ inventioni
fubjiciuntur. In elocutione diverfitas eft aliqua.
Ille denfior, hic copiofior : ille concludit aftri-
tius, hic latius pugnat : ille acumine femper,
hic frequenter pondere : illi nihil detrahi poteft,
huic nihil addi : curæ plus in illo, in hoc naturæ.
Salibus & commiferatione ( qui duo affectus .
plurimum valent) vincimus : cedendum vero in
hoc quidem, quod ille & prior fuit, & ex magna
parte Ciceronem, quantus eft, fecit. C. Perju-
cunda mihi fuit hæc collatio. Quod nifi labor
I memoria , in parallelis Plutarchi , & nefcio
quoloco apud Fabium vel eadem, vel horum fi-
milia diu eft cum legi, quæ tu compendio quo-
dam retulifti, & ex utriusque fententiis unum
quoddam parvumque corpus effecifti. G. Num
aut acutiores, aut doctiores fumus duobus illis,
utaut videre nos, quod ipfi non viderint, aut in-
telligere, quod ipfi non intellexerint, putare de-
beamus ? C. Myévoto. G. Cur itaque illorum
judicio verbisque non utamur, præfertim cum
nos
nos per eos profeciffe haud negemus ? C. Quis

in eodem Cicerone fimul omnia eluxiffe affere-
rét, quæ in cæteris feorfum emicuerunt, fortaffe
nihil erraret : id quod ante dixi. G. Nihil pror-
fus. Eft in eo Lyliæ fubtilitas, acumen Hyperi-
dis, Æfchinis fonus , lenitas Lælii, gravitas Afri-
cani. C. Quid Periclis habet ? G. Hunc a cœle-
fti quadam eloquentia Olympium cognomina-
tum ajunt : quem Ariftophenes fulgurare, tona-
re, permifcere Græciam dixit : in ejusdem labris
Suadam feffitaffe , illumque fic auditores per-
mulcere folitum, ut aculeum in ipforum animis
relinqueret, fcripfit Eupolis Comicus. Hæc om-
nia jure de Cicerone affirmaveris . C. Audio
etiam T. Livium illuftre teftimonium ei dediffe .
G. Fragmentum quoddam Livianum ex amiffis
libris ad noftram ætatem permanfit. Illic nar-
rans caput ejus præcifum atque in roftris inter
duas manus pofitum, addit : Übi ille conful, ubi
fæpe confularis, ubi eo ipfo anno adverfus Anto-
nium quanta nulla unquam vox humana, cum
admiratione eloquentiæ auditus fuerat. Quo-
ties ei acclamatum eft a populo Quiritum : Be-
ne , recte M. Tulli, præclare : non potuit melius ?
Simul atque pro Sex. Rofcio dixit, quæ oratio
publica prima fuit, quam juvenis habuit, annum
ingreffuis fextum & vigefimum, adeo fufpici ejus
eloquentia cœpta eft , ut jam tum nulla major
caufa non digna ejus patrocinio videretur. Pe-
ricles quiaAnaxagoram phyficum audierat,ideo
ab ipfo Tullio in percellendis animis tantum va-
luiffe exiftimatur. Cur ergo ipfemet , qui ad
Dio-
VOLUMEN PRIMUM. 431
Diodorum , Philonem, Antiochum, Pofidonium ,
viros doctiffimos , clariffifimosque philofophos
audiendos fefe applicaverat, non fuerit parem
in dicendo facultatem confecutus ? Duofunt
ait in Orat. quæ bene tractata ab oratore admi-
rabilem eloquentiam faciunt , quorum alterum
eft , quod Græci dixov vocant , ad naturas , ad
mores, & ad omnem vitæ confuetudinem accom-
modatum : alterum quod maxèv nominant ,
quo perturbantur animi & concitantur. In
fuperiore illo quantum præftiterit , qui non-
dum cognovit, exordia orationum ejus percur
rat, quibus nihil jucundius, moderatius, mitius,
ad fuaviter movendum aptius : nihilominus in
mediis quoque orationibus mirabiliter fæpe au-
dientium mentes fibi conciliat, & ad fe aman-
dum allectat. In pofteriore, quod totum eft in-
citatum , & torrentis inftar rapidiffime fertur,
nec illum quisquam unquam fuperavit, nec par
ei unquam fuit. Cum Verrem propter vexa-
tam & expilatam Siciliam accufaret, non aufus
eft refpondere Hortenfius patronus difertifli-
mus, cuique fummam copiam facultatemque
dicendi natura tribuerat. Ab eodem in fenatu
homo audaciffimus Catilina accufatus obmu-
tuit. In privata caufa, quam pro Ticinia dixit,
cum cœpiffet Curio pater refpondere, fubito af-
fedit, ac repente totam caufam oblitus, venefi-
ciis Ticinia fibimemoriam ereptam vociferatus
eft. Quod admiferationem attinet, qui affe& tus
ad victoriam , atque ad judicem plane expu-
gnandum ac fubvertendum yalet imprimis, in
eo commovendo omnibus antecelluit : quam-

obrem cum plures eandem caufam agerent ,
perorationem ipfi femper relinquebant. C. Le-
gi illam pro Quintio, & illam pro Milone : vix
Lachrymas cohibui. Autumo tum in affectibus
gravioribus , tum in miferatione concitanda
multum profeciffe ex Euripide, cujus fingulos
verfus fingula teftimonia putat. G. Non in
hoc tantum affectu concitando , in quo tragi-
cus ille facile præcipuus, verum etiam in tota
ratione oratoria : quandoquidem eruditus &
ingeniofus magifter eloquentiæ Fabius , eun-
dem in dicendo & refpondendo cuilibet eo-
rum , qui fuerunt in foro diferti , comparan-
dum pronuntiat. C. Memini item cujusdam
loci , ubi de femetipfo his verbis prædicat :
Qua nos ( miferatione videlicet ) ita dolenter
uti folemus , ut puerum infantem in manibus
perorantes tenuerimus : ut alia in caufa , ex-
citato reo nobili , fublato etiam filio parvo ,
plangore & lamentatione compleremus fo- .
rum . G. Officium boni Oratoris eft docere,
delectare , & permovere : quo tria genera di-
cendi pertinent : fubtile ad docendum , tem-
peratum ad delectandum , grave ad impel-
lendum. Şi quis in uno horum excelluerit, in
magnis : fiin omnibus, in maximis oratoribus
numerari poterit , & potuit femper. Ut de
Græcis taceam , quis ex Latinis præter unum
Ciceronem nominari poteft, in quo ifta perfe
tio fuerit ? Hoc nemo in parvis fubtilior, in
&
modicis temperatíor , in magnis gravior : non
alius
VOLUMEN PRIMUM. 433
alius judicem docuit acutius, delectavit jucun-

dius, incitavit ardentius. C. Arbitror præter
alias laudes orationum ejus innumeras , ne hanc
quidem ei deeffe, locos inquam, philofophicos.
G. Et hos quidem graviffime, ornatiffimeq; tra-
&tatos, quod ipfe in 1. de natura Deorum tefta-
tur, ubi eas Philofophorum fententiis refertas.
affirmat. Quam porro eleganter, quam venu-
fte, quam veluti ad perpendiculum orationem
I conftruit ? quam ftudiofus & obfervans eft nu-
merorum ? ut quod Antonius in fecundo de
oratore , cum eloquentiam laudaret, inter cæ
tera dixit, hoc potiffimum de Tulliana oratio
ne dictum accipi poffe videatur. Quis enim
cantus, inquit, moderate orationis pronuntia
tione dulcior inveniri poteft ? quod carmen ar-
ttificiofa verborum conclufione aptius ? Ad--
dam quæ fequuntur , nihilominus in Cicero-
nem, fi in alium quempiam, convenientiffima:
quid autem fubtilius , quam acuta crebræque
fententiæ ? quid admirabilius, quam res fplen-
dore illuftratæ verborum ? quid plenius, quam
omni rerum genere cumulata oratio ? Quæ
fchemata fententiarum ? quæ figuræ verborum?
* quæ fuavitas ? quæ vehementia ? Hac , arma
de fceleratiffimorum manibus excuffa perfæpe
ceciderunt: hæc Catilinam peftem patriæ mo-
lientem oppreffit : hæc Vatinium & Pifonem
fempiternis maculis inuftos, & ad omnem po-
fteritatis memoriam ignominia notatos reli-
quit : hæc P. Clodium amentia , & furore ex-
fultantem domuit , & Antonii crudeliffimis
Vol. 1. Ee con-
434 PROGYMMANASTUM LATINITATIS
confiliis incitatos impetus retardavit : hæc po

pulum Romanum victorem gentium non ſe-
mel vicit. Neque potuiffet illa lux orbis ter-
rarum Roma extingui, jllud pnlcherrimum , &
poft homines natos ampliffimum imperium
funditus deleri , nifi prius illud divinum os
Tullii conticuiffet , caputque a cervicibus avul-
fum fuiffet, per quod tot civium capita ſerva-
ta erant. Quid de copia memorem ? quæ cum
in toto Cicerone , tum in orationibus eft ad-
mirabilis. Quanta varietas ? quis Oceanus ?
quam diffimiliter omnia fimilia ? & rurfum
quam fimiliter omnia diffimilia ? Reliqui fcrip-
tores quantumvis copiofi , cum hoc uno fi
comparentur , verborum inopes exiftimari
profecto poffint: non fontes , non rivos , fed
Alumina aurea. Ut abfolvam : fi quis ex me
quærat , quæ fit optima Ciceronis oratio , re-
fpondebo quod ipfe de Demofthenis : quæ lon-
giffima. C. Ego idem refpondero : quamvis
ut tu, in Cicerone nondum habitaverim : fæ-
pius tamen ad eum diverti, & hofpitio accep-
tus fum perhumaniter, dimiffusque peraman-
ter. G. Pofthac igitur me duce tabernacu-
lum tibi in eo colloces. C. Faciam quæ fua-
des, & faciam quamprimum , nifi meis confi-
liis mors importuna intercurrerit . Unum no-
men reftat, hoc etiam rogo ut diffolvas , de-
que libris Philofophicis aliquid in medium af-
feras. G. Refpondebo .
ANNO-
VOLUMEN PRIMUM.
435
ANNOTATIONE S.
Quot funt, quot fuerunt) Epigramma Catulli

in Ciceronem, nefcio, obquod beneficium,quod
videtur ab eo accepiffe , agit enimgratias : hoc eft:
Difertiffime Romuli nepotum ,
Quot funt, quotque fuere Marce Tulli,
Quotque poft alios erunt in annos :
Gratias tibi maximas Catullus
Agit peffimus omnium poeta :
Tanto peffimus omnium poeta ,
Quanto tu omnium optimum patronus.
Utitur autem idempoeta fæpius ifto amplifi
candi modo iisdem verbis, aut pæne iisdem. Cic.
etiam Orat. poft reditum ad Quir. Cn. Pompejus
vir omnium quifunt, fuerunt, erunt, virtute, fa
pientia, & gloria princeps. Etepift. 21. lib. 11.
Dii ifti Segulio malefaciant, bomini nequiffimo
omnium, quifunt, qui fuerunt, qui futuri funt.
Plaut. Perfa . Quifunt, quifuerunt, quiquefutu
rifunt poftbac, ego folus omnibus antideo facile,
miferrimns bominum ut vivam. Quam Arifto-
phanes fulgurare) Verficulum Ariftophanis Græ-
cum, itemque alios Eupolidis de eodem Pericle in-
venies apudPlinium epift. 20. lib . 1. Caput ejus
præcifum) Quanta conftantia mortem exceperit
Tullius, in illo fragmento Livii, cujusfuprafa-
Eta eft mentio, luculentiffime exponitur. Nimi-
rum vivere diutiuspotuiffet, fi patriam tantopere
non dilexiffet. Nunc illa mors non ignominia fed
bonori fempiterno eft. Occurrit illudex Arnobii
1.1. Nemounquam innocens male interemptus in-
famis eft:nec turpitudinis alicujus commaculatus
Ee2 nota,
nota, qui non fuo merito panas graves, fed cru-

ciatoris perpetitur fævitatem. Caput abfciffum
Antonius adfe afferri, & in menfa apponi juffit,
tamdiuque per diem afpexit, donec animum ex-
pleviffet. Fulvia porro Antonii uxor, cum ca-
put illudin manus fumfiffet, primo maledi&tis &
duris execrationibus eft profecuta : deinde con-
Sputans atque in gremio reponens, torviffimeque
infpectans linguam ejus extraxit, & in eam fæ-
pius aciculam infixit, ut ad crudelitatem nibil
faceret reliquum. Suidas. Crinit. lib. 1. cap.
8. Xiphilin. in Auguft. Eandem' immanitatem
in caput D. Joannis Baptiftæ adultera_mulier
Herodias exercuit. Teftis Hieronymus , apud
quem ita eft in apologia adverfus Rufinum. Ne
magnopere glorieris, fifeceris quodfaciunt fcor
piones atque cantharides fecerint. Hæc & Ful-
via in Ciceronem , & Herodias in Joannem :
quia veritatem non poterant audire , linguam
veriloquam difcriminali acu confoderunt. Ca-
dem Tullianam multi luculentis verfibus deplo-
raverunt. E quibus carmen fuum quidam iµ-
Qarmais boc difticho conclufit.
Vulnere nempe uno Ciceronem conficis, at te
Tullius æternis vulneribus lacerat.
Vide append. Virgilianam . Sublato enim filio
parvo ) Suos parvos liberos, confanguineos, &
ainicos Græci in judicium adducebant fecum ,
mifericordia commovenda caufa, quam confue-
tudinem tetigit in apologia Socratis Plato.
Fuit & Ranis bic mos , ut intelligitur cum
ex hoc loco, tum ex illo in Bruto de Galba, cum
fuos
VOLUMEN PRIMUM. 437
fuos pueros, tum C. Galli etiam filium flens com-

mendabat : cujus orbitas & fletus mire mifera-
bilisfuit, propter recentem memoriam chariffi-
mipatris : isqueſe tum eripuit flamma, propter
新
pueros mifericordia populi commota. Forfitan
& Hebræi idem folebant. Sufanna quidem venit
cum parentibus, & filiis, & univerfis cognatis
fuis, Dan. 13. Quæ longiffima ) Ita fentit de
epift. Attici Tullius. Nam lib. 6. ad eundem,
epift, 11. Quod vereris , ne ádóλex & ; mibi tu?
quis minus ? cuiut Ariftophani, Archilochijam-
bus, fic epiftola tua longiffima, quæque optima
videtur. De Cicerone autem ita Plinius, epift.
20. lib. 1. cujus oratio optima fertur effe quæ
maxima. Addit ; & bercule, ut aliæ bona res,
ita bonus liber melior eft quisque quo major.
Refpondeo) Ut appellari dicitur debitor a cre
ditore cum flagitatur ut folvat , ita cum fol-
vit, autfolvere fe dicit, refpondere dicitur. Ob-
Jervavit Manut. Cic. ad Att. lib. 16. Fit fæpe,
ut ii, qui debent, non refpondeant ad tempus.
TERTIUM .
Philofopbica M. Tullii.
IIDEM.
Glaphyrus. Teftatus eft ipfe in 1. Tufcul. hanc

fe perfectam philofophiam femper judical-
fe, quæ de maximis quæftionibus copiofe pof-
fet ornateque dicere : & in 1. de Officio ait :
Quis eft enim qui nullis officii præceptis tra-
Ee 3 den-
dendis philofophum fe audeat dicere ? Neu-

tra laus in ejus libris defideratur. Nam cum
ad variorum philofophorum decreta, & locos
tenebricofos atque difficiles , ad res abftrufas
& magnas explicandas lucem orationis, & dif-
ferendi elegantiam fibi adhibendam putaverit,
tum Præceptor morum atque virtutis tantus
eft , quantus poteft aut Seneca , aut Plutar
chus, aut Ariftoteles , aut Plato judicari. C.
Cur Orator ipfe de Philofophia fcribere vo-
luit ? Cur non, quod Ariftoxeno Mufico præ.
cepit , cum in enumerandis de natura animi
philofophorum fententiis ejus harmoniam re-
prehendit , ipfemet fecit ? Hæc philofophis ,
inquit, relinquat : canere ipfe doceat : Bene.
enim illo Græcorum proverbio præcipitur:
Quam quisque norit artem, in ea fe exerceat.
G. Voluit fuis civibus hac quoque in parte
prodeffe , eosque beneficio novo cumulare ;
quoniam turpe ducebat gentem illam, quæ per
totum orbem victricia arma circumtuliffet, po-
pulum , inquam, late regem, vitam ac mores
fuos fine Græcis magiftris excolere, ac regere
non poffe, & fervire quodammodo illis , quibus
jura legesque darèt. Philofophia , inquit ,
jacuit, usque ad hanc ætatem, nec ullum ha-
buit lumen literarum Latinarum : quæ illu-
ftranda & excitanda nobis eft , ut fi occupati
profuimus aliquid civibus noftris , profimus
etiam, fi poffumus, otiofi. C. Stoicam philo-
fophiam non parum videtur admiratus, prop-
ter gravitatem ac feveritatem doctrinæ for-
1 taffis.
VOLUMEN PRIMUM. 439
taffis. Principio quidem Offic. fe ex illorum

fontibus haurire folitum ipfemet confirmat ,
verbisque eam quam honorificentiffimis paffim
profequitur. C. Prorfus, ut dicis . Delecta-
1 tus eft tamen fingulariter ratione fcribendi Pla
I tonica , dialogo videlicet , & ejus philofophi
placita quammaxime complexus eft , quem
Deum fuum alicubi vocavit. C. Recordor il-
la : Quem ego auctorem vehementer fequor.
Errare me hercule malo cum Platone , quam
cum cæteris vera fentire. Ut rationem nul-
lam afferret ( vide quid homini tribuat ) ipfa
auctoritate me frangeret. Quem tu admira-
ris , quem omnibus anteponis , quem maxime
diligis. Divinus ille vir, quem quadam admi-
ratione commotus, fæpius fortaffe laudo, quam
neceffe eft. Et locis aliis præterea fexcentis.
G. Quin fi vera fateri volumus , ejus fcripta to-
tam ferme & veterum Academicorum , & no-
vorum , & Peripateticorum , & Stoicorum , &
Epicureorum, aliorumq; fententiam continent.
C. A quibus magiftris hæc didicit ? G. A Dio-
deto , & Pofidonio Stoicam , a Phoedro , & Ze-
none Epicuream, a Philone, & Antiocho Aca
demicam, a Cratippo, Stafea, & Pifone Peripa
} teticam. Omnes pene qui tum erant in Phi-
lofophia clari ac nobiles, audivit : philofopho,
rum libros innumerabiles legit, ex iisque mul
ta latinis vocibus , libere tamen , & fuo more
expreffit. C. De Deo quid fenfit ? G. Tot
locis tamque facris Chriftianorum confentanea
locutus eft , ut admirabile videatur tam liqui-
Ee 4 das
das eum tantæ majeftatis, ab humanis fenfibus

remotiffimæ intelligentias habuiffe. Eum
unum hujus mundi effectorem ftatuit , men-
tem folutam , & ab omni concretione mortali
fegregatam, omnia fentientem & moventem,
in omnes beneficum , & liberalem , omnibus
animantibus commoda quibus utuntur, lucem
qua fruuntur, fpiritum quem ducunt dantem ,
atque impertientem , bonis præmia perfolven-
tem, improbos pœnis afficientem fempiternis.
Dici non poteft, quanta in libris iftis veterum
acrecentium hiftoriarum cognitio, quanta opti-
morum exemplorum copia, quam denique mul-
ta lectio, quam ingens fanctiffimorum præcep-
torum multitudo. Quem iracundia obfirma-
tum Ciceronis oratio non flecteret ? quem du-
rum non flecteret ? quem durum non leniret ?
quem adeo moeftum non confolaretur? Li-
bros de officiis Plinius non modo de manibus
nunquam deponendos, fed addifcendos etiam
cenfet. Alexander Severus Imp. eosdem , &
dé Republ. libros præcipue legebat , & ex iis
tantum admirabatur Tullium , ut ejus imagi-
nem in larario , five facello domeftico cum
præftantiffimorum virorum ftatuis & imagini-
bus collocaret. De quibus libris , ut item de
Tufculanis, & de Finibus , veriffime quispiam
Horatianas illas voces ufurpaverit :
Fervet avaritia, miferoque cupidine pectus ?

Sunt verba & voces, quibus bunc lenire dolorem
Poffis, & magnam morbi deponerepartem.
Lau
VOLUMEN PRIMUM. $441
Laudis amove tumes ? funt certapiacula, quæ te

Terpure lecto poterunt recreare libello.
Invidus, iracundus, iners, vinofus, amator?
Nemo adeoferus eft , ut non mitefcerepoffit,
Simodo culturapatientem commodet aurem.
Quotusquisque verfat hæc fcripta, quin contra-
hi appetitus, & fedari turbidas animi fui como-
tiones, feque in dies probiorem fieri experiatur ?
Queritur D. Auguftinus, omnes mirari linguam
Ciceronis ; pectus non item. Se autem fatetur.
etiamnum Manichæum incidiffe in ejus Horten-
fium , in quo illé laudavit & defendit philofo-
phiam, quam accufarat & vituperarat Horten-
Gus , hic plane affectm Auguftini mutavit. Et
adteipfum Domine, inquit, mutavit preces meas,
& vota ac defideria meafecit alid. Viluit mibi
repente omnis vanafpes , & immortalitatem fa-
pientia concupifcebam æftu cordis incredibili, &
Jurgerejan: cœperam, ut ad te redirem . Non ad
acuendam linguam referebam illum librum: neque
mibi locutionem; fedquod loquebaturperfuaferat.
C. At enim de natura, in qua evolvenda verfatur
pars philofophiæ altera , nihil ab ipfo habemus.
G. Secus eft ac dicis. Habemus multa paffim, &
totos libros de natura Deorum, quæ eft res oc-
culta admodum, explicatuque difficilis : Plato-
nis item librum TepíQueews latine convertit.
Quod fiipfidiutius per Antonii fcelus, crudelita-
temque ætatem propagare licuiffet, plura fcrip-
turus erat.Nec idcirco tamen exiftimandum eft,
illum ea nefciviffe, quia non fcripfit. Quid, quæ-
fo, fcriptum reliquit Socrates ? hic tamen prin-
Ees ceps
ceps Philofophorum , & parens philofophiæ ab

omnibus & dicitur & habetur. Quid alii com-
plures ? quorum tamen non eft inauditum no-
men inter philofophos. C. Temperare mihi non
poffum, quin exclamem : Oineptos , & ab omni
judicio derelictos mortales ! o bardos, qui nihil
nifi verborum lenocinia, nihil nifi leves meras-
que nugas in Cicerone reperiri improbiffime
mentiuntur. Inanis rerum eft, qui Auguftinum,
( pro quale ingenium ? ) humi repentem , & ob-
fcanas avidiffime confectantem voluptates, ad
vitæ integritatem , coeleftemque fapientiam ex-
citare potuit ? Solane verba habet, quem Plinius
lucem doctrinarum,La& t.ritiusFirmianus modo
perfectum & fummum Philofophum , modo Ro-
manæ philofophiæ principem appellat? G. Qui-
`dam doctus vir, cum fuiffet aliquando fatis alie
nus a Cicerone , tandem fenex in gratiam cum
eo rediens , inter alia quæ gloriofe de eo fcribit :
Quid aliis accidat, inquit, nefcio : me legentem
fic afficere folet M. Tullius , præfertim ubi de
bene vivendo differit, ut non dubitem ,quin illud
pectus , unde ifta prodierunt , aliqua divinitas
occuparit. C. At illius pectus, unde non pauca
ad lacerandam fidem orthodoxam prodierunt,
contemptio, & arrogantia occuparunt. G. Non
poteft fejungi a fapientia eloquentia. Proinde fi
eloquentiffimum fatemur Ciceronem, fapientif
fimum quoque ftatuamus neceffe eft : fin aliter
fapimus , nihil fapimus , & elleboro indigemus.
C. Nunquam ex ullius fermone tantum percepi
fructum, quantum hodie ex tuo. Quafi de cœlo
ifthæc
VOLUMEN PRIMUM.
443
ifthæc hujus difputationis occafio dedit. Sumo
me gaudio delibutum reddidifti.
ANNOTA
OTATIO
TI NE S.
Adiodoto) De boc ita in Lucullo . Diodoto quid

faciam Stoico, quem a puero audivi ? qui me
cum vivit tot annos ? qui habitat apud me ? quem
& admiror, & diligo? Utejus imaginem in La-
rario ) Sic appellat Lampridius facrarium illud
Imp.domefticum. Sedis cum in interiore, feu ma
jore larario etiam Chrifti Servatoris noſtri ſta-
tuam inter principes divos & animasfanctiores
baberet, ineodem habebat Apollonium, Thianeum,
Abrahamum, & Orpheum : in minore Achillem,
aliosque duces clariffimos, & cum Ciceronisfimu-
lacbro etiam Virgilii. Crinitus l.io.c.s. Fervet
avaritia miferoque ) Hunc locumHoratii confert
cum verfibus Euripideis ex Hyppolito Muret.l.1.
c.4. Quæproxime antegreljis dialogis V. diffe-
ruimus, ea nos bonam partem ex initio editionis
Lambiniana,& aliunde exl'bilotulliis mutuatos,
arbitrio noftro difpofuiffe baud inficiamur.
QUARTUM.
Tres lingua principes.

ÆLIUS, MAXIMINUS.
lius. Eheu. M. Qua gratia tu fic ingemifcis ?
E. Quod mifero mihi, unum tantummodo
eft, cor. M. Cachinno dignares . Esne apud te ?
cuinam vel homini , vel mutæ animanti duo
corda
444 PROGYMNASMATUM LATINITÀTIS
corda unquam fuerunt ? A. Nuper legi olim

Calabro cuidam tria corda fuiffe , nedum duo.
M. Portentum narras. Æ. Imo veritatem pro-
fecto. M. Quis hic mortalis ? E. Ennius, poe-
tarum Romanorum pater , qui primus amoeno
detulit ex Helicone perenni fronde coronam.
Amicus ille P. Scipionis , qui primus Africani
cognomentum obtinuit. M. Quomodo is tria
corda geffit? aut quæ tandem funt ifta corda?
aut quis hoc de ipfo miraculum vel memoravit,
vel chartis illivit aliquando ? Æ. Ipfemet ita glo-
riatus perhibuit. M. Quare ? Æ. Quod latine,
grace , ofce loqueretur , a mente enim (quam
cor etiam nominamus ) omnis fingitur oratio.
M. Papæ. Cædo quot corda habuiffe rex ille cre-
dendus eft, quem duabus & viginti linguis locu-
tum accepimus ? E. Totidem Maximine : cur
dubitas ? M. Fuit igitur quam cordiofiffimus , ut
nullus alius : fiquidem tot linguas tenuere aut
tenuiffe puto neminem. Sed quid hoc, quod tu
tria potius tibi optas, quam aut decem , aut quin-
decim, aut viginti ? . Quia fi hebraice, græce,
& latine doctus effem (quanquam hafce linguas
1 deguftavi fingulas) non invitus ignorarem reli-
quas, Germanicam , Italicam, Hifpanicam, Gal-
licam, Anglicam, Boemicam, Indicam , & quot-
quot tandem barbaræ numerantur . M. Quid?
tune præter illas tres audebis omnes appellare
barbaras ? E. De Græcis exemplum capio, 'qui
præter fuam alias ad unam omnes ita vocave-
runt. M. Etiamne Romanam ? E. Etiam. M.
Facile tibi iftuc de aliquibus concefferim : nec
recu-
VOLUMEN PRIMUM. 44
I recufarim quin agreftes , incultæ ac barbaræ

nominentur : de Gallica, Hifpanica, Italica ve-
reor ut poffim concedere : quæ difcuntur, & in
congreffionibus ac deliberationibus exercentur
ab honoratiffimis , nobiliffimisque hominibus :
confirmantque illarum periti ( in quo ipfis ego
libens fuffragor, pro mediocri cognitione mea)
iis eas laudibus abundare, quæ quidem lingua-
rum funt propriæ. E. Haud poffunt fane hæ
tres cum illis tribus in contentionem venire..
Primum , non eft iftarum tam veneranda cani-
ties, tam longæva vetuftas : exiftere fiquidem
cœperunt annos abhinc mille centum octogin-
ta , aut circiter , quibus nimirum temporibus
Gothi, Vandali, Alani , Hunni , Gepidæ, aliique
populi truces e Septentrione egreffi , & in flo-
rentiffimas , nobiliffimasque terrarum provin-
cias, Italiam, Hifpaniam, Galliam infufi, eas ab
imperio Romano vi & armis diftraxerunt. Quin
fi quis eas corruptam latinitatem, nec toto ge-
nere a Romana fejunctas ac differentes appel-
lare voluerit, non erraverit. Nequibant enim
illæ indolatæ linguæ , illa immanium belluarum
ora diftortiffima ad voces tam compofitas , ad
fonos tam fuaves & rotundos fefe aptare : ita-
que omnia pene conciderunt, immutarunt, per-
verterunt, foedaverunt. M. De originis excel-
lentia & antiquitate non eft fas ipfis tollere fu-
percilium , ut illis tuis : quarum cum antiquiffi
ma fit Hebræa , feçundas tenet Græca , Latina
tertias. E. Prórfus ita. Nam genus humanum
mox ut eft a Deo fabricatum, fermonis faculta
tem
tem habuit, & quidem non alius quam Hebræi.

Ad hæc qua de fcriptione, veterrima eft eadem :
fiquidem Moyfes multis ante tempeftatibus fa-
cram contexuit hiftoriam, quam Græci obfidio-
ne cingere Trojam & oppugnare coeperunt : id
quod regnante apud Judæos Davide contigiffe
chronographi obfervarunt : poft quod bellum
annis CLX. floruit Homerus , ferme primus
feriptorum Græciæ. M. Hoc propter Heliodum
dicis , quem quidam antiquiorem faciunt. E.
Non : propter Sibyllam & Orpheum inprimis
dico, quos illo priores vixiffe, & nonnulla lite-
ris mandaffe indubitatum eft. M. Varia funt,
quæ de horum duorum fæculis fcribuntur. Æ.
Et ejusmodi , ut difputationes tam curiofas le-
giffe, fit tempus minimo cum fructu contriviffe.
Hafce tres linguas in crucem actus Dei Filius
Servator nofter dedicavit : nempe, ut fanctiffi-
mus, fapientiffimus, potentiffimus ; Hebræam
fanctiffimam , Græcam fapientiffimam , Roma-
nam potentiffimam. Quid enim Romanis po-
tentius ? an non illi rerum domini ? quid Græ-
cis fapientius ? an non illi & inventores, & per-
fectores artium ferme omnium ? quid Hebræis
fanctius , Deoque fub fole ifto charius ? Audi
quid dicat Ifaias in perfona Dei : Et tu Ifrael,
Serve meus Facob , quem elegi , femen Abrabam
amici mei, in quo apprehendi te ab extremis ter-
ræ, & a longinquis ejus vocavi te, & dixi tibi :
Servus meus es tu , elegi te , & non abjeci te : &
quæ deinceps leguntur in eodem cap. 41. præ-
clara fane. M. Judicavi femper, & eruditis ita .
placuiffe
VOLU
VOLUME N PRIMUM. 447
placuiffe intelligo , titulum JESUS NAZARE-

NUS, & c. non fine myfterio tribus illis linguis
confcriptum , & fupra crucem pofitum , atque
hoc ipfumad earundem decus pertinere : quem-
admodum & hoc pertinet , omhia illis tradita
& explicata effe, quæ cum ad res facrofanctas,
divinas , cœleftes , ad falutem animarum no-
ftrarum fempiternam, tum ad res humanas, ad
civilia negotia, atque ad omnem denique fcien-
tiam fpectant. Easque vagari quam latiffime ,
& omnes propemodum orbis angulos ultimos-
que fines occupaffe, cum cæteræ fuis ſeſe tan..
tum , iisque non ita amplis regionibus conti-
neant: aut fi exierint , non fint æque commu-
nes , neque in fcholis doceantur , neque ad li
bros tam multos , vel potius innumerabiles
confcribendos adhibeantur. Æ. Huc accedit ,
quod gentes alioqui vehementer diffidentes ac
difcrepantes inter fe, harum beneficio conjun-
guntur , & confociantur, quæ hominem inge
nuum præcipue ornant & cohoneftant.
1 ANNOTATIONE S.
Quod Latine, Græce, Ofce) Gell. 1. 17. c.17 .

Duabus & viginti ) Mithridates Ponti at-
que Bithyniæ Rex inclytus , qui a Cn. Pompejo
bello fuperatus eft , duarum & viginti gentium ,
quas fub ditione babuit , linguas percalluit : ea-
rumque omnium gentium vivis baud unquamper
interpretem locutus eft : fed ut quemque ab eo
appellari ufus fuit , perinde lingua & oratione
ipfius non minus fcite, quamfigentilis effet ejus,
Locutus
locutus eft, Gell. ibidem. Quam cor etiam no-

minatus) Cor pro animo fæpe dixerunt veteres:
quod videlicet animni fedem in corde quidam Phi-
lofopbi conftituerunt, aut animum cor effe doce-
rent , Cic. 1. Tufcul. Aliis cor ipfum animus
videtur: ex quo excordes , vecordes , concordes-
que dicuntur: & Nafica ille prudens bis conful
Corculum. Plaut. Moftell.
Recordatus multum & diu cogitavi ,
Argumentaque in pectus multa conftitui
Ege, atque in meo corde (fi eft quod mihi cor)
Eam rem volutavi & diu diſputavi.
Idem Milite. Cuique fapiat pectus, nam cor non
poteft , quod nulla babet. Quafi mulieres omnes
fint excordes & amantes : nam de muliere ibi
fermo eft. Cic. 2. de finibus. Hoc eft, non modą
cor non habere , fed ne palatum quidem. Aufo-
nius reprehendens Grammaticum quendam de
barbarismo :
Qui reminifco putat fe dicere poffe latine,
Hic ubi cor fcriptum , faceret cor , fi cor ba-
beret.
QUINTUM.
Hebræa lingua.
IIDEM.
lius. Hebræam dici poteft Deus ipfe inve-

niffe per fe , cum reliquæ ab hominibus
inventæ , & expolitæ fint. Eadem ipfe cum
genere
VOLUMEN PRIMUM. 449
genere noftro, & nos cum illo : & angeli nobis-

cum, & nos cum angelis fæpenumero collocuti
fuimus. Eadem unigena DEI JESUS CHRI-
STUS , cum in terris corpoream indutus natu-
ram degeret, conciones habuit, & directum ad
coelos iter monftravit. De Plauto notum eft il-
lud Epii Stolonis, a Quintiliano repetitum : Mu-
fas, fi latine loquantur, Plautino fermone ufu-
ras. Quia nimirum verborum Latinorum auctor,
eft elegantiffimus , feu princeps in Latina elo-
quentia, ut Gellius cenfet. Nonne magis opta-
bimus nos ea lingua uti poffe , qua Deum effe
ufum cognovimus ? Singulæ item literæ admi-
randam multis in locis vim & emphaſin habent,
reconditosque fenfus, & divinos fignificatus ef
ficiunt. M. Frequens Judæos colloquentes au-
divi : horrida omnino , ac difficilis pronuntiatu
mihi præ cæteris vifa eft hæc lingua. E. Non
tamen horridior, neque afperior quam vel Tur-
cica, vel Perfica, vel Ethiopica : quas nihilomi-
nus percipi , & commode pronuntiari a noftra-
rum regionum hominibus, cum in illis óris ali-
quamdiu verfati fuerint , ne tu quidem nefcis.
Nec ego fatis difpicio, quamobrem adeo incon-
cinna , & dura videri debeat oratio , quæ fua
fponte, fcriptore id non laborante ad aptos nu-

meros venit. M. Ad quos numeros ? quis hoc
affirmat? Æ. D. Hieronymus hebraice doctif-
fimus. Is Ifaiæ orationem phaleratam , & apud
Prophetas creberrima carmina hexametra,jam-
bica, fapphica reperiri : imo quosdam pene to-
tos verfibus confectos teftatur. M. Teltis omni
Vol. I. Ff exce-
f 450 PROGYMNASMATUM LATINITATIS
exceptione major Hieronymus . Æ. Eft infuper

pudica admodum & verecunda hæc lingua , &
fine honeftarum aurium offenfione plerumque
effert , quæ turpicula , parumque cafta funt:
quam illi laudem Græca & Latina merito invi-
derint, in quibus ad res obfcoenas explicandas
(in Græca præfertim ) nimis copiofam vocabu
lorum fylvam , & loquendi nimis multa genera
invenias.
ANNOTATIONE S.
Mufas Plautino fermone) Idem Quintil. de Xi

nopbonte lib. 1o. cap. 1. Addequod M. Tul
lius ne Thucydidem quidem aut Xenophontem uti-
lesoratoriputat,quanquam illum bellicum canere,
bujus ore Mufas effe locutas exiftimet. In eodem
cap. longe admodum infra. Quid ego commemo-
rem Xenophontis jucunditatem illam inaffecta
tam ,fed quam nulla poffit affectatio confequi ? ut
ipfa finxiffe fermonem Gratia videatur. Celebre
eft etiam Cic. illud de Platone in orat. perf. Jo-
vem , fi , ut ajunt Philofopbi , grace loqui velit,
Platonis fermone ufurum. Nonpotuit certe ma-
jor bifcefcriptoribus ornatiffimæ ditionis , &
omni numero confummate elegantiæ laus imper
tiri.
SEXTUM.
Græca lingua.
IIDEM.
Maximinus. Cum Græca tamen neutram

harum , nec ullam aliam arbitror copia &
varic.
VOLUMEN PRIMUM. 451
varietate poffe comparari. Æ. Hoc veriffimum,

falfoque ac maligne Cicero , nimius nonnun-
quam fuorum laudator , aliorum contemptor ,
exclamat : O verborum inops interdum Græ-
cia, quibus te femper abundare putas. Etiam
illud minus vere : Latinam effe locupletiorem
quam Græcam. Satis copiofe, & docte jam illi
refponfum eft a nonnullis,quorum libri in prom-
ptu funt. M. Tune Ciceroni , quem tantopere
fufpicis, quem ubicunque potes, dilaudare con-
fuevifti , dicam impingis ? E. Amicus Plato ,
fed amicior veritas. M. Appofite. Æ. Ea infu-
perineft in Græca verborum proprietas , ut cum
rebus ipfis nata videantur : ea vis, ut fub afpe-
&tum quafi rem fubjiciant. M. Non poffum hoc
loco idem objicere Græcis, quod fupra Hebræis : 1
effe afperos in pronuntiando, & inſuaves : nam
quantum ego Græca legi, omnia videntur æqua,
biliter, placideque ac leniter decurrere, & mira
cum jucunditate ad aures affluere : recteque
Horatium dixiffe puto : Graiis ingenium, Graiis
dedit ore rotundo Mufa loqui. E. Potuifti &
hoc animadvertere, eandem Latinæ linguæ ma-
trem , & quandam velut procreatricem ac nu-
tricem effe. Et quomodo Romana alias linguas
ornat , illuftrat ac perficit , ita viciffim ipfa a
Græca ornatur , illuftratur atque perficitur : a
qua fi omnem fapientiam, doctrinam , fructum
feparemus , ac veluti detracta vefte nudam in-
tueamur, eximia certe pulchritudo , & elegan-
tia ipfius noftros in fe animos convertet. Cæ-
terum cum illis literarum principibus, Homero,
Ff2 Plato
Platone , Ariftotele , Demofthene , Herodoto ,

Xenophonte, Ifocrate fine interprete confabu
lari quanti eft ? Nam latine quam horride, im-
pure, inquinate ac fordide iidem , & alii pleri-
que loquantur non te fugit. M. Minime fugit,
& foleo ftomachari in tam illotos ac lutulentos
interpretes, conditionemque fapientiffimorum
doctiffimorumque hominum vehementer mi-
fereri , qui cum in fua lingua fundant aurea
orationis flumina, in noſtra balbutiunt, indifer-
tique funt. Nec illud nobis non moleftiffimum
accidit, quod unius ejusdemque fcriptoris tan-
'tum non in fingulos annos novam converfio-
nem accipimus : ut in tanta copia quem inter-
pretem præ aliis eligas , explicare fententiam
non poffis. Verum quid tu illis refponderes ,
qui hanc linguam minus neceffariam effe affir-
mare non erubefcunt ? quid etiam adolefcen-
tibus nonnullis, quibus laboriofa videtur atque
difficilis ? E.Sic occurrerem iftis pofterioribus .
Itane vero? Sit difficilis , ut vultis : an vos tan-
tum facilibus ftudebitis ? Et quæ, obfecro , funt
ifta tam facilia ? quæ ars ? quæ difciplina ? fe-
gnibus & ignavis nihil non difficile ; induftriis
atque impigris nihil non facile futurum affe-
vero. Τῆς ἐπιμελείας πάντα δοῦλα γίγνεται. ΑΓ
fidua vincit cun&
ta diligentia. M. Latina , in-
quient , multis partibus eft facilior. E. Si hoc
latine indocti affertis , oratio veftra nullam me-
retur fidem : fi docti : quæro , num hoc anno
latinam didiceritis ? M. Nequaquam , dicent
fed a parvis in hunc usque diem latinis dediti
fuimus.
VOLUMEN PRIMUM. 453
fuimus. E. Jam conftrictos & impeditos te-

neo. Poteftne , rogo vos , & facile nominari,
quod annis 15. aut 16. quotidiano labore vix
aliquatenus confequare ? quod fi vos ab incu-
nabulis Græcam difcere coepiffetis , affirmare
non timeo , tam laboriofa Latina vobis nunc
appareret, quam Græca apparet. M. Dimitta-
mus pueros cum querela fua pueruli : viros re-
futa & eos quidem fuo judicio non indoctos.
Æ. Vulpes cum amififfet caudam , nitebatur
cæteris perfuadere , ut tanquam rem fuperva-
cuam , & onus minime neceffarium eam refe-
carent. Nefciunt ifti docti Græcas literas ,
proinde focios quærunt, ne foli fine caudis tur-
piterque deformati , & ignorantes incedant.
Utilem & neceffariam non effe fateor ad quæ-
ftum , ad otium , ad voluptates , ad opes : fed
ad liberales artes percipiendas ejus cognitio-
nem requiri dico : idque in Theologia , Philo-
fophia, Mathematicis , Rhetoricis , Dialecticis,
Medicina, Jurisprudencia, Grammaticis poffem
quamvis copiofe oftendere, fi cum illis agerem
coram. Sed quod omnes ad Latinam mittunt,
& a Græca revocant , quis hoc ferat ? Quid
tandem effe exiftimant latine ſcire ? num Cale-
pinum evolviffe ? num vocabularios aliquos
memoria comprehendiffe ? num Epiftolarum
phrafes, num copiæ & inopiæ certas formulas :
& locutiones latino germanicas didiciffe : Illud
eft latine noffe , primum optimum quemque
fcriptorem diurna & nocturna manu verfaviffe,
legendo contriviffe , penitus & in cute noffe ;
Ff3 omnem
omnem loquendi rationem a præftantiffimis

latinitatis auctoribus ufurpatam, non ab epito-
mis & compendiis nefcio quibus traditam te-
nere : verborum, loquendique generum fontes
& origines cernere : pure , ornate , polite ex
multa exercitatione tum loqui , tum fcribere :
quæ quidem Græcis incognitis fieri nullo mo-
do poffunt. M. Mihi & ante perfuaferam , &
nunc etiam magis perfuafi , delirare , qui huic
linguæ obtrectant , eamque vel difficilem , vel
ut non adeo neceffariam atque utilem calum.
niantur. Quapropter iftis accufatoribus falute
dicta , de Latina commentemur.
ANNOTATIONE S.
Et't mira cum jucunditate) Tanto eftfermo gra-

cus latinajucundior, ut noftri poetæ : quoties
> dulce carmen effe voluerunt , illorum id nomini-
bus exornent. Quintil.lib.12 . cap.10 . Si ex in
ftituto velim banc linguam laudare,facilius mibi
erit orationisprincipium quam exitum invenire:
tanta fuppeditat a me olim ex doctiffimorum bo-
minum fcriptis collecta argumentorum vis. Sed
boc tempore fatis effe duxi pauca de multis pro-
mere, & adolefcentibus ac magiftris plura requi-
rendi dicendique occafionem dave, & quafi quod-
dam calcar admovere adhoc ipfum. Poteram &
de aliis duabus differere copiofius, ni utilius fore
judicaffem, non omniafimul & uno loco dicere.
PRO.
VOLUMEN PRIMUM. 455
SEPTIMUM.
Latina lingua.
IIDEM.
Alius. In hujus laudatione caput eft : quod

univerfas propemodum linguarum om-
nium laudes in fe cohibet. Dulcis eft Gallica ?
dulcior Latina. Virilis eft Hifpanica ? virilior
Latina. Graviffima putatur Germanica : nu-
merofa Hebræa ? hæc quoque in Latina cumu
late reperiuntur. Et quia Græcæ partus ac filia,
eft, quis negabit eam maternis dotatam laudi-
bus ? quis hæreditatem pulcherrimam atque
ampliffimam ipfi relictam ibit inficias ? M. Po-
pulum Romanum cæteras gentes non , modo
imperii magnitudine, verum etiam linguæ fuæ .
propagatione viciffe certum eft. Perfe , Medi,
Affyrif, Græci late quidem fuos fines pròtule-
runt, attamen cum imperio linguam proferre
non potuerunt ut Romani , qui non corporis ,
fed animi fuaviffimum quendam conditiffi-
mumque cibum cum innumerabilibus nationi-
bus fibi communem fecerunt. Nec fummos
& ampliffimis in republica perfunctos honori
bus viros puduit huic linguæ commentariis
explicandæ & illuftrandæ operam tempusque
tribuere. Num fuit quisquam M. Tullio ho-
noratior? Num C. Cæfare potentior ? Num
Varrone variarum artium fcientiæ eruditior ?
Num quovis iftorum publicis negotiis domi ,
Ef 4 foris
foris tractandis occupatior ? Nihilominus in me-

diis belli tumultibus,inter armorum fremitus de
analogia Cæfar, de lingua LatinaVarro,uterque
ad Ciceronem fcripfit. Cicero autem Gramma-
ticum ftudium in libris fuis fæpe indicavit , &
Grammatici officio fæpe functus eft. Æ. Hæc
ád veram fapientiam nos inftituit : hac fanctiffi-
mæ religionis myfteria cuftodiuntur : hac per
omnia templa Deo Opt Max. & beatis Coeliti-
bus diu noctuque facra carmina concinuntur :
cumque reliquæ duæ fcholarum parietibus in-
cludantur, hæc etiam ad cœtus, confultationes,
convivia, familiaresque congreffus admittitur.
Quo magis dignum eft miferatione, adeo fupe-
riore fæculo neglectam contemptamque jacuif-
fe. Nemo ferme quid effet latine loqui fciebat,
quilibet verborum monftra & prodigia invehe
bat : quod ita fieri neceffe erat , cum bonos li-
bros ne de nomine quidem quisquam noffſet.
M. O fæculum infipiens , & inficetum. Æ. In-
figne etiam vulnus Latinæ linguæ inflixit que--
rundam temeritas, qui tam multa ex ea in alias
linguas converterunt: ut pauciffimi deinde ad
eam difcendam mentes appellere voluerint.
Quare quod principio in facris Bibliorum volu-
minibus evenit, unde hujus mali factum eft ini-
tium, ut quisque putaret fe arcana illa capere,
atque inde nova & horribilia opinionum inter
fe pugnantium comenta nafcerentur : hoc idem
in difciplinis literariis ufuveniet aliquando, cum
textor aliquis, aut lanius, cetarius Ariftotelem
& Platonem pro fua infcitia interpretabitur.
M. In
VOLUMEN PRIMUM.
457
M. In Ariftotelem tamen , & Platónem peccare-
tur tolerabilius. E.Sed abfurde utrobique: Gra-
tia vero habenda Victoriis, Manutiis, Sigoniis,
Lambinis, Muretis, qui tanquam luciferi quidam
noſtra memoria exorti, quantum in ipfis fuit, fua
luce barbariei caliginem ab oculis noftris difcuf-
ferunt, fcribendique perfectione ad antiquorum-
præftantiam proxime accefferunt: quorum libri
ab omnibus & Humanitatis , & Latinitatis ftu-
diofis, quam accuratiffime legendi funt. M. Qua
demeLydum provocas in planiciem.
ANNOTATIONES.
Quantifuam linguamfecerint Romani, multis

indiciis poteft cognofci. Tiberium narrat
Suetonius, c.71. quanquam alioqui græco fermo-
ne promptum & facilem non usquequaque ufum,
abftinuiffeque maxime in fenatu, adeoquidem, ut
monopolium nominaturus veniam poftularit
quodfibi verboperegrino utendum effet. Et in
quodam decreto Patrum cum euλnua recitare-
tur, commutandam vocem cenfuit, &pro pere-
grinanoftratem requirendam, aut finon reperire-
tur, velpluribus, & per ambitum verborum rem
enuntiandam.Militem quoque græce teftimonium 1
interrogatum, nifi latine refpondere vetuit. Ea-
dem Xiphilinus in Tiberio. Vide quid idem Sue-
tonius de Claudio memoret cap. 16. & Cic. de Lu
cullo ad Atticum l. 1. epift. 16. Valerius l.2.c. 25
Magiftratus veroprifci quantoperefuam populi
que Romani majeftatem retinentes fe gefferint s
binc cognofcipoteft, quodinter cætera obtinenda
gravitatis indicia, illudquoque magna cum per-
FFS
Jeve-
fev rantia cuftodiebant, ne Græcis unquam nifi

latine refponfa darent. Et quæ fequuntur, no-
lo enim effe longior.
OCTAVUM.
Soluta , pedeftrisque fcriptionis varietas.

CONSTANS. APOLLINARIS.:
Conftans. Dies non ita multi effluxerunt, cum

te in quodam conventu literato mira nec
pauca fane de exercitatione jactantem , ejusque
laudes plena manu in aftra tollentem lætus ac lu-
bens audivi : quorum fumma quædam eft hæc :
Abea naturæ vitia emendari, longeque plus di-
ligentia, affiduitate, labore, confuetudine cum
mediocri ingenio, quam fine his etiam cum fum-.
mo effici:corrumpi enim ingeniorum bonitatem
ignavia atque focordia, & cum negligens etiam
familia non confequatur, ftudiofo ac diligentini-
hil effe difficile. Adducebas quoque Periandri
verbum ἡ μελέτη πάντα δύναται, quo fignificatur,
nihil effe tam arduum , laboriofum atque mag-
num, quod cura, induftria, contentione, feduli-
tate non fuperetur. Hac Ariftotelem tantum
philofophum, Ciceronem & Demofthenem tan-.
tos oratores , Archimedem & Euclidem tantos
poetas, Apellem & Parrhafium tantos pictores,
Phidiam & Polycletum tam excellentes ftatua
rios evafiffe. Commendabas autem nobis ſcrip
tionis ufum & exercitationem præfertim , quan-
doquidem hoc fæculo, & iftis hominibus, neque.
in fcholis aliud majus quæritur : neq; extra fcho-
lam
VOLUMEN PRIMUM. 459
lam majori gloriæ ducitur, quam Latina lingua,

Hanc nos puram, elegantem,propriam & copio-
fam affecuturos , fi quamplurimum fcribere in
animum induceremus : ftylum enim optimum
effe, & præftantiffimum hujus rei effe &
torem at-
que magiftrum. Et cum Cicero ipfe, fons Lati-
nitatis unusque omnium poft hominum memo-
riam difertiffimus & eloquentiffimus , libro 9. ad
Pætum fcribens, de fe dicat : Ipfa illa, fi qua fuit
in me facultas orationis, nifi me ad has exercita-
tiones retuliffem, exaruiffet : quid de nobis mi-
feris cogitandum eft, ajebas.qui tantos orationis
thefauros etiam creberrimis exercitationibus
vix aliqua ex parte corrademus ? Ego tum illa
difputatione tua ita animatus difceffi, ut ftatue-
rem, fimul ac in te rurfus incidiffem , quærere,
quænam quafi genera putares effe fcriptionis ,
non folutæ tantum, verum etiam ligatæ, in qui
bus nos adolefcentiores verfaremur, qui in utra
que orationis facultate præftare cuperemus.Ita
que te valde pro amicitia noftra rogo,uti me tan
quam difcipulum inftituas , quæque fcribenda
fint, monere ne detrectes. A. Quid tibi, quæfo,
opera mea in iftoc negotio opus eft ? lege Aph-
thonium, lege alios recentiores, qui iftud argu
mentum docte, integrisque voluminibus perfe-
cutifunt. C. Tua volo, tuis ero contentus : nę
fuge tantillum laborem caufa mea. A. Haud ex
peditum eft ex tempore fatisfacere votis tuis,
Sed quoniam finem orandi, urgendique non vi-
deris effe facturus, exponam tibi quæ requiris
vel ex tempore, & breviter. C. Nullum eft peri-
culum
culum, ne quid tibi excidat, quod mihi non pro-

fit audiviffe. A, Principio id do confilium, ut
fcriptites epiftolas, frequenter quidem ex præ-
ceptis, quæ a Rocho Perufino accuratiffime tra-
duntur; aliquando tamen liberas omnino, nullis
quafi vinculis præceptionum alligatas. Nec mi-
hi non placent, qui fine argumento ſcribunt, &
hanc folam habent epiftolæ fententiam , non ha
beoquod fcribam : quales ad fe mitti epiftolas ab
Attico etiam M. Tullius voluit, & eft hoc genus
inter doctos frequentatum. Solent præterea ma-
giftri diligentes argumentum , five rem totam
epiftolæ cujuspiam docti viri fumere, Corradi,
verbi gratia, Sadoleti , Manutii, Longolii eamq;
dictare difcipulis, poftea illorum epiftolas cum
his conferentes docent eos quid agere, & quo-
nam modo fcribere debuiffent, ut effent viris il-
lis non diffimiles : laudant fi quis bene, fi alicubi
perfimiles, fiopera & labore haud parci fuerunt.
C. Jucunda exercitationis ratio. Eft enim fuave
per fe epiftolas facere, quamvis eas nusquam fis
miffurus,& pofterior modus Præceptorem in ar
gumentis inveniendis non mediocriter adjuvat.
Dicjam de alio genere. A.ExEfopo, aut ex poe-
tis lepidam fabellam depromas licet, eamq ; nunc
breviffime ac fimpliciffime, nunc copiofe, cum
auctoris commendatione, cum affabulatione,
cum interpofitis aliorum nominibus & colle
quiis tracta. Item narratiunculas e Theatro vi-
tæ humanæ, e Valerio Maximo & exemplorum
libris novas, antiquas veras, commentitias , ( ni-
1 hil enim intereſt) nonnunquam petes, quas ſi-
militer
VOLUMEN PRIMUM. 461
militer aut paucis verbis , fineque ornamentis,

aut pluribus & ornatioribus,affectibus quoq;ad-
miftis exponas. C. Quamvellem hic mihi tuum
exemplum proponeres aliquod : adolefcentes
enim milites cum ducum & imperatorum fuo-
rum ftrenue facta coram intuentur,longe perfe
tius bellicam artem, quam folis præceptis au-
&
dientis difcunt. Sed video id fieri jam minime
poffe. A. Cum poterit, & in hoc, & in aliis quæ
recenfebo, aut confcribam ipfe exempla tibi, aut
confcriptajam pridem oftendam. C.Docebis me
igitur quæ ipfe experiundo cognoviſti : non ut
quidam, quæ cæcis volunt præire, cum ipfi pro-
pemodum talpæ fint. A.Exercitationem amavi,
& complexus fum a pufillo puero, cui maxime
debeo, fi quid fum. Non parvam infuper copiam
ad fcribendum fuppeditabunt apophthegmata,
quæ ubi breviter comprehenfa fuerint , argu-
mentis excogitatis aut confirmari, aut refutari,
aut laudari, aut vituperari poterunt. Commen
dentur item , aut reprehendantur auctores, eo-
rundem fimilia & diffimilia adducantur, quibus
ila magis illuftrentur. Idem ftatuendum de pro-
verbiis & fententiis , five facris , five profanis,
quæ etiam waga @gasmus dilatabuntur, & tan-
quam communes loci tractabuntur. C. Tam
multi extant fententiarum libelli in utroque ge-
nere, auctorum, inquam, facrorum , non facro-
rum, poetarum quoque, ut fi quando eft animus
aliquem eorum legere, nefciam quem præ aliis
legam. A. Utilem præftitit ftudiofis operam
Andreas Eborenfis Lufitanus, hunc eme. Præ-
terea
terea Stobaum, fententias Ciceronis, gemmas

Platonis, flores poetarum tibi commendo : nec
fperno,quæ feorfum exSenecaNeronis magiftro,
& Plutarcho collectæ funt.C.Meminero horum.
A. Non ad ftylum modo exercendum , verum
etiam ad inventionem , judiciumque, ad decori
quoque difcendam rationem(quod tamen eftju-
dicii) proderit dialogos breves , & varios confi-
cere, materiafæpe ex quavis occafione fumpta,
nec non ex poetis, hiftoricis, oratoribus, quos
vellegimus ipfi, vel explicari audimus. In hac
ipfa exercitatione non modica ineft delectatio,
quam tum rerum, tum perfonarum viciffitudo
conciliat. C.Modo ne jubeas me dialecticum , &
Rhetoricum in iis artificium obfervare, ac nefcio
quæ alia, quæ nuper ex commentario quodam in
dialogis obfervanda effe cognovi. A. Ille com-
mentarius de dialogis majoribus, gravioribus &
grandioribus loquitur,quos componere debent,
qui ad magiftrum itare, manumque ferulæ fubji.
cère jam defierunt. C. Amabo, quid fentis de
converfionibus ? eftne utendum ea exercitatio-
ne adolefcentibus ? A. Non aliter, quam ut fo-
lent in fcholis, cum Præceptor argumentum vel
a fe confcriptum , vel ex aliquo LatinoGermani-
cum factum difcipulis convertendum proponit.
Verum in emendatione accuratum effe conve-
niet, ut linguæ utriusque idiotismi, elegantiæq;
oftendantur, & moneantur pueri, quid fequi,
quid vitare, quid melius facere debuerint. Qui
robuftiores funt in literis, interdum ad conver-
fionem aliquot paginarum aggrediantur. Lau-
dat
VOLUMEN PRIMUM. 463
dat hoc genus Cic. 1. de Orat. & habet cum ma-

gnas, tum non paucas utilitates. Addam hoc ap-
pendicis loco. Componenda exempla illuftrium
figurarum, ut diftributionis, fubjectionis, fre-
quentationis, fimilitudinum, comparationum.
Aliquid breviter laudandum, aut reprehenden-
dum : eadem fententia variatis verbis ac figuris
efferenda fæpius ; eadem græce ac latine , me-
tro & foluta oratione varianda. Nunc de liga-
ta differam , fi attendas. C. Attendo.
ANNOTATIONE S.
Soluta pedeftrisque) Tribuspotiffimum modis

appellatur oratorum oratio. Soluta , non
quodpedibus & numeris careat, fed quod iis tam
aftricta non fit, ut carmen. Profa, feu prorfa,
quafi profufa. Pedeftris , græce nelos hoyos, quod
quafi pedibus incedat, cum carmen quodammodo
equoferri videatur. Itaque Hor. biftoriasfoluta
oratione compofitaspedeftres vocavit Ode 12.1. 2.
Poft hominum memoriam) Sicfæpe Cicero . Nec
raro, poft bomines natos, quæ formulæ ad ampli-
-ficandum valent. Demofthenes de ementita legat.
dixit: ayeyovao vero , ex quo bomines effe
cœperunt. Lege Vict . c. 12. l. 17. Quod qui-
dam fic loquuntur , ab orbe , a mundo condito ,
non eft vituperandum . Pro illis autem, noftro
tempore, patrum noftrorum tempore, melius di-
cemus , noftra, patrum , majorum memoria.
Quod Cæfar babet l. 3. de bell. Gall. Nec adbuc
bominum memoria repertus eft & c. videtur id
velle, quod Germani : bey Manns gedencken.
PRO-
NONUM.
Poetica fcriptionis varietas.

IIDEM.
Apollinaris. Rem quampiam eodem genere

carminis bis, ter, quater, diverfis nimirum
verbis locutionibusque & figuris explicabis.
Cernis in Catalectis Virgilianis , tam jucunda
mirabilique varietate , & tot modis auroram ,
quator anni tempora,amnem glacie concretum ,
& alia expreffa elegiacis , ut nihil fupra poffit
effe. Quod fi etiam eandem materiam tribus,
quatuor carminum formis mandes, ut hexame-
tro , elegiaco , jambico ? Virgil. in 8. Æneid.
Ovid. 9. Metamorph . Aufonius, labores Hercu-
lis Hexametro complexi funt : Ovidius rurfum
in epiftola Dejaniræ elegiaco, Seneca in Hercule
furente jambicis eos inclufit. C. Contuli ali-
quando iftos diverforum poetarum verficulos,
& poetica orationis divitias fum contemplatus.
Occurrit tum illud de Archia poeta, quem de-
fendit Cicero. Fertur is cum Rofcio principe
ætatis fuæ hiftrionum certare folitus, utrum ille
eandem rem fæpius variato geftu exprimeret ,
an hic mutatis verbis per carmen efferret. A.
Magna eloquentia , & incredibilis fæcunditas ,
oratoribusque cum poetis communis eft. C.
Quæ adhuc exercitationum metricarum genera
laudas ? A. Hoc ? folutam orationem,five dictum
elegans & grave, five hiftoriam, five fabulam ad
carmen redigere, poeticaque libertate uti , &
flores,
2: VOLUMEN PRIMUM. 465
i
flores, fucos, ubertatem quandam verborum at-
que rerum adhibere . C. Arbitror contra etiam
fieri poffe, utfolvatur carmen, fiatque libera pe-
dibus oratio . A. Poteft maxime. Deinde unum
genus carminis apud auctorem aliquem inven-
tum,nos mutatis numeris in aliud transferemus,
hexametrum in elegiacum , & hoc in phaleu-
cium , & iftud in fapphicum: ne ignoremus ta-
men uniuscujusque generis fuam ac propriam
ideam effe. Curabimus præterea , ut nobis ver-
fus alieni proponantur , aut ipfimet cos dilige-
mus, quibuscum noftra Mufa decertet, ut fupra
in epiftolis faciendum dicebamus . C. Vellem
hac tempeftate in fcholis vigerent certamina
poetica , ut adolefcentes fe mutuo non tantum
numero verfuum (nam id parvi duco,brevi tem-
pore fexcentos verfus evomere : & tamen id in
ufu eft pene folum) fed acumine, lepore, elegan-
tia, artificio fuperare contenderent. A Ego &
iftuc, & alia complura optaverim : fed pergam
E ulterius. Centonum & parodiarum fcriptio in-
primis jucunda & frugifera eft, nosque apiculas
imitari cogit,quæ ex diverfis flofculis fuccum ad
mel gignendum colligunt. Quomodo centones
& parodiæ fiunt, cum multis exemplis quidam
Gallus docuit. C. Novi librum, & legi. A.Satis
erit nos feptem, aut octo communiora genera
ufurpare, & in illis excellere : illa alia non æque
vulgata, nimium otiofis & oftentatoribus relin-
quantur. C. Quanquam mirifice capior poetis
& legendis & audiendis, cupioque ardentiffime
capiti meo quoque ex Helicone coronam pe-
VoliI. Gg tere
tere,tamen nunquam cogitationem fufcepi, quo

pacto centum genera verfuum poffem condere,
aut verfibus etiam extemporaneis loqui, quod
quidam fe poffe gloriati funt, & quidem de re-
bus Philofophicis, Theologicis, Mathematicis,
idque quocunque tandem genere quis poftula
viffet. Res inaudita. Quam rotundos & venu-
ftos putabimus illos verfus effe potuiffe ? Nec
idem lyricus, elegiacus, comicus , heroicus una
fimul effe defidero : fat erit, fi fecero non males
heroicos, ad quod genus me natura blandiffime
invitat. A. Optimum eft naturam fequi in hoc
ftudio, quod natura prope fola conftat .
ANNOTATIONES.
Cum Rofcio Principe) Tantafuit bujus actoris

excellentia, ut qui in aliqua artepræftaret, is
infuo genere Rofcius diceretur. Cicer.i.de Orat.
Eundem laudat Orat. pro Quint. Feftus. Rofcii
appellabantur in omnibus perfecti artibus , quod
Rofcius quidam perfectus unus in artefua, ideft,
comediajudicatusfit. Horat. epift.1.lib.2. Qua
gravis Efopus, quæ doctus Rofcius egit. Vide &
Macrob.1.3.c.14. Difputavimus de variis exer-
citationum fcriptionumve generibus_in_duobus
antegreffisprogymnasmatis, & quæ adolefcentum
viribus æqua videbantur, attulimus. Nunc robu-
ftioribus alium magiftrum doctiorem. Plinium
fcilicetfecundum dabimus , qui eos varietatem ex-
ercitatioais tam oratoriæ , quam poetica admo-
dum erudite ac diferte doceatepift. 9. lib.7. quam
fubfcribemusper capita diftin&tam, quo omnia di-
Jucidiorafiant. C. PLI-
VOLUMEN PRIMUM. 467
C. PLINIUS FUSCO S.
Quæris quemadmodum in feceffu , quojamdiu
frueris, putem te ſtudere oportere.
EXERCITATIONES ORATORIÆ.
I. Genus.
Utileinprimis, & multipræcipiunt, vel ex Gra

co in Latinum, vel ex Latino vertere in Gra-
cum: quogenere exercitationisproprietas, fplen-
dorque verborum, copiafigurarum, vis explican
di :prætereaimitatione optimorumfimilia inve
niendifacultas paratur : fimul quæ legentemfe-
felliffent, transferentemfugere nonpoffunt: in-
telligentia exhoc, &judicium acquiritur.
II. Genus.
Nibilobfuerit, quæ legeris bactenus, ut vem ar-
gumentumque teneas quafi æmulum fcribere le
disque conferre, acfedulopenfitare, quid tu, quid
ille commodius. Magna gratulatio, fi nonnulla :
tum magnus pudor, fi cuncta ille melius.
III. Genus .
Licebit interdum & notiffimalegere, & certa
re cum electis. Audax bac, non tamen improba,
quiafecreta contentio . Quanquam multos vide-
mus bujusmodi certamina fibi multa cum laude
fumpfiffe , quosque fubfequi fatis babebant ; dum
non defperant, anteceffiffe.
IV. Genus.
Poteris & quæ dixeris, poft oblivionem retra-
&lare ; multa retinere, plura tranfire, alia inter-
fcribere, alia refcribere. Laboriofum iftud, &
tadioplenum,feddifficultate ipfafructuofum re-
Gg 2 cale
calefcere ex integro, & vefumere impetum fra

Etum omiffumque. Poftremo nova velut membra
peracto corpori intexere, nec tamen priora tur-
bare.
V. Genus.
Scio nunc tibi effe præcipuum ftudium orandi.
Sednon ideofemper pugnacem bunc, & quafi be!.
latoriumftylum fuaferim. Ut enim terra variis
mutatisque feminibus , ita ingenia noftra nunc
bac, nunc illa meditatione recoluntur. Volo in.
terdum aliquem ex biftoria locum apprebendas.
VI. Genus.
Volo epiftolam diligentiusfcribas. Nam fape
in oratione quoque non biftoriæ modo , fed prope
poeticadefcriptionis neceffitas incidit, & preffus
fermo purusque in epiftolis petitur.
EXERCITATIO POETICA,
qui dicuntur Lufus.
Fas eft & carmine remitti : non dico continuo &
longo (id enim in otio perfici non poteft)Sed
boc arguto & brevi, quod apte quantaslibet occu
pationes curasque diftinguit . Lufus vocantur , fed
bi lufus non minorem interdum gloriam , quamfe-
ria confequuntur : atque adeo (cur enim te ad
perfus verfibus non exborter)
Ut laus eft cera, mollis cedensque fequatur
Si doctos digitos , juffaque fingat opus,
Et nunc informet Martem , caftamve Mi-
nervam ,
Nunc Venerem affingat, nunc Veneris pue
rum :
Utque
VOLUMEN PRIMUM. 469
Utquefacrifontes non fola incendiafiftunt :

Sæpe etiam flores , vernaquepratajuvant : }
Sic bominum flecti ingenium, duciqueper artes,
Non rigidas docta nobilitate decet.
Itaque fummi Oratores fummi etiam viri fic ſe

aut exercebant, aut delectabant, imo delectabant,
exercebantque. Nam mirum eft, ut his opufculis
animus intendatur, remittatur. Recipiunt enim
amores, odia, iras, mifericordiam, urbanitatem :
omnia denique, quæ in vita, atque etiam inforo
caufisqae verfantur. Ineft bis quoque eadem, qua
aliis carminibus utilitas , quod metri neceffitate
devinktifoluta oratione lætamur,& quodfacilius
effe comparatio oftendit , libentius fcribimus.
EPILOGUS, ET PAUCA DE LECTIONE.
Habes plura etiam fortaffe , quam requirebas,

Unum tamen omifi: non enim dixi, qua le
genda arbitrarer: quanquam dixi, cum dicerem
quafcribenda. Tumemineris fui cujusque ge-
neris auctores diligenter eligere. Ajunt enim
multum legendum effe, non multa. Quifint hi,
adeo notum promulgatumque eft , ut demonstras
tione non egeat : & alioqui tam immodice epis
ftolam extendi, & dum tibi, quemadmodumftu-
dere debeas, fuadeo , ftudendi tempus abftulerim.
Quin ergo pugillares refumis, & aliquid ex his,
wel iftud ipfum quod cæperas, fcribis? Vale,
Gg3 PRO:
PROGYMNASMA CENTESIMUM.
Actiofcenica.
CONRADUS. HELISÆUS.
Conradus. Accenditur mihi animus haud me-

diocriter, Helifæe, ad perfonam in theatro
agendam, five id in comoedia, fiye in tragoedia,
five in dialogo, (nam hoc tertium quoddam dra-
matis genus noftri faciunt) non, inquam, parva
cupido hujus rei mihi crefcit in pectore, cum ob
fervo fpectatores vultus atque ora in ludionibus
defigere, & non modo primarum, fecundarum ,
ac tertiarum partium , fed in fuo genere opti-
mum quemque actorem intueri continenter ,
admirarique maxime , & alios collatis capiti-
bus percumctari, quinam fit ille, aut ille adole..
fcens, cujus filius, quod ei nomen. H. At mihi
cum hac, tum aliis de caufis femperjucundum
fuit obligari Sacramento hujus militiæ. C. Re-
cenfe caufas illas, nifi onerofum eft, & addę cur-
renti calcar. H. Plerique de ftudiofis literarum
aliena mifericordia , liberalitateque indigent ;
quiquidem cum fuas partes egerint egregie, &
ita fe populo probaverint, a divitibus ac nobili-
bus viris fumptum in fingulos annos , quo victum
tollerent,facile hac ratione, etiam non rogantes,
confequuntur. Exempla complura commemo-
raverim, & ex illis ego ipfe unus fum, qui quo-
niam in comœdia, quæ infcribitur Salomon co-
ronatus, puerum Salomonem non male videbar
egiffe , illuftri & opulento viro annuos aureos
quinquaginta in acceptis refero. C. Pro tantil a
opera
VOLUMEN PRIMUM. 471
operatanta merces ? H. Non illi operam & labo-

rem, fed ingenium , quod fefe in hujusmodi co-
micis actionibus mirabiliter oftendit ac prodit ,
fpectare folent. Videmus præterea parentes
admodum defiderare, ut filii doceantur bene ge-
ftum agere, moderari manus, vultum, corpus
totum,ac vocem etiam inflectere , atque variaré,
& in his omnibus pofthabito pudore fubruftico
liberi effe, nihil metuere . Hoc nusquam com-
modius majoreque cum eorum, & aliorum vo-
luptate fit, quam in theatro. C.Quam vera funt
hæc ? nam quod mihi mei, hoc aliis perinde fuos
parentes credo facere. Quærunt fæpe : dabitur.
ne comoedia? quæ partes mandatæ funt tibi ? pu-
tant,credo, etiam ad ipforum gloriam pertinere,
fi filii placuerint. H. Et ad Gymnafii quoque de-
cus atq;gloriam vehementer fcito intereffe:lau-
datur enim locus, & Magifter, ubi, & a quotam
præclara indole, tam apti ad res pulcherrimas
adolefcentes inftituantur. Quin nosmetipfos,
condifcipulos, populum,magiftratus, totas civi-
tates liberaliffima & honeftiffima voluptate cu-
mulamus, fi nos ex poetæ fententia gerimus. C.
1
Acme quoq; doctiorem factum fentio, tam mul-
tis egregiis fapienterq; fcriptis verfibus edifcen-
dis : & memoriam non parum exercui ; fiquidem
trecentos , quingentos aliquando , ut digitos
meos, ut nomen meum recitare potui. H. Si fa-
bula quæ datur,latine ornateque compofitafue-
rit, neceffe eft omnino actores , cum eam edi-
fcunt, omnes omnium perfonas propemodum
memoriatenere (quippe quos toties cum exer-
Gg 4 сеп-
centur audiunt) in latinitate, & orationis virtu-

tibus nonnihil proficere : atque ad fcribendum,
loquendumque aliquam fibi fupellectilem com-
parare. Augetur adhæc prudentia, & cognitio-
ne т8 πgéπоνтоs, cum animadvertimus fcilicet, in
œconomia adhibitum judicium,& cum perfonæ
cujusque eum fermonem audimus , qui ad natu-
ram, ingenium, mores illius xa eft appofi-
tus. Inquo quidem officium poeta inprimis con-
fumitur, qui univerfa in fingulis imitari, atq; ex-
primere debet. C. Curigitur apud veteres pro-
bro dabatur hiftrionicam facere ? H. Si cogite-
mus qualia prifcarum comoediarum argumenta
fuerint,non mirabimur : levia, litigiofa ,nugato-
ria, impura : quales item verfus fpurcidici,ut in-
quit Plautus, & immemorabiles. Ibi lenones,
meretrices, parafiti, fervi callidi, adolefcentes
afoti. Hujusmodi perfonas agere honeſtum ho-
minem jure pudeat : fcurram autem , circulato-
rem , male feriatum ac triobolarem non pudeat.
Dramatum noftrorum longe diverfa eft ratio,
quæ ferme illuftres, graves, notas hiftorias, &
frequenter e facris literis petitas continent, quo
populo & notiores fint, & placeant magis.Quam
autem tales hiftorias, tot annis præfertim,tamq;
diftantibus locis geftas recte deligamus, & quam
casdem materias præceptis & exemplis antiquo-
rum feu comicorum,feu tragicorum convenien.
ter tractemus, non eft meum difputare,doctiori-
bus relinquitur res fint honeftæ & fa-
Cum
cra, perfonæ etiam civilibus honoratiores, aut
faltem, non viles atq; abjectæ, tantum apud nos
abelt,
VOLUMEN PRIMUM. 473
abeft, utfit ignominiæ hiftrionem profiteri,ut fit

commendationi ac laudi potius. C. Illud fuper-
eft, ut Rofcios atque fopos habeamus, qui nos
in hoc artificio ipfi artifices celebratiffimi infti-
tuant. H. Bene optas. Nulla ars fine magiftro
difcitur: quanquam nofter doctor non eft po-
ftremus inhac palæſtra .
ANNOTATIONE S. **
Si fabula quæ datur) Darefabulam ufitatum eft

Terentio. Sic autem dicitur, data eft fabula,
ut data eft cæna, datum eft prandium : Et dari di-
citurfabula, cum agitur; ftare, cumplacet. Hæc
Donat.inprolog. Hecyr. Cicer. Tufculan.1 . An
nis enimfere CCCCX poft Romam conditam,Li-
viusfabulam dedit. Et in Bruto : Minorfuit ali-
quanto is, qui primusfabulam dedit. Utitur etiam
verbo docere, ut eodem libro : Annis XXX.poft,
quam eumfabulam docuiffe, & Atticusfcribit. In
eodem libro.Ennius cum Thyeftenfabulam docuif
Let, mortemobiit . Sic Horat . ad Pifon. Vel qui
prætextas, velqui docuere togatas. Apud veteres
probro dabatur ) Apud Romanos , at non apud
Græcos. Itaque Emilius Probus præfat. docens,
non eadem omnibus effe bonefta atque turpia , fed
omnia majorum inftitutis judicari, commemora
*
tis aliis : infcenam vero prodire , inquit , & po-
pulo effefpectaculo,nemini in iisdem gentibusfuit
turpitudini:quæ omnia apud nospartim infamia,
partimbumilia,atque abboneftate remotaponun
tur contra eapleraque noftris moribusfunt de-
cora, quæ apud illos turpia putantur, &c. Lege
Lambin.in eundem locum. Rem ergo biftrionicam
Ggf apud
474 PROGYMMANASTUM LATINITATIS
apudRomanos non alii ferme, quam fervi & ve-

nalitii tractabant, erantque non ita magno inpre-
tio & bonore. Hinc Cic. pro Quint . deQ. Rofcio.
Etenim , cum artifex ejusmodi fit, utfolus dignus
videatur effe, qui inſcenaſpelletur ; tum vir ejus-
modi eft, utfolusdignus videatur, qui eo non ac-
cedat. Ibi lenones, meretrices) Quales coma-
diarum veterum perfonæ ut plurimum eſſent, in-
dicavit Terentius quoque inprolog. Heaut.
Ne femper fervus currens, iratus fenex,
Edax parafitus, lycophanta autem impudens,
Avarus leno, affidue agendifint mibi.
Certe cum Plautus Captivos laudet etiam ob hoc,
quod ibinonfit meretrix mala, intelligimus nul-
lampenefine infamibus illisperfonis darifolitam.
Unde totamgravitatem, &fan&timoniam drama-
tum illorum æftimare licet. Addam iftuc corolla-
rii loco. Intermediaqaæ hodie vocantur in comic-
diis, & tragediis, diverbiafcilicet,quibus fpecta-
torum animi actoribuse theatro, poft a&tum fini-
tumdigreffis recreantur, a veteribus difta exodia,
& aftoresipfos exodiarios, qua de re legendus Tur.
1.3.c.17.1.10.0.27. Addam alia: Primarumpar-
tium actoresfeuperfonas in dramatis eas dicipof-
fe, quæplurimum verfantur in dramate, feu qua-
rum major babetur ratio, quaspotiffimum refpi
citfabula, & a quibus plerumq; nomenfabula im-
ponitur, ut Hecuba, Oreftes, Hippolytus, Andro-
machaEuripidis, AndriaTer. AmpbitruoPlauti.
Exbocintelligitur,quæfint fecundarum,aut ter-
tiarumpartium. Defignator is dicitur,qui loca
Spectatoribus defignat in theatro.
EX
1
VOLUMEN PRIMUM. 475
EX HIEROCLE , ET PHILARGIO GRAM-

MATICO ,
SCHOLASTICORUM,
SIVE
LITERIS STUDENTIUM ,
ET ALIORUM
RIDICULE DICTA ET FACTA.
cholafticus, five literatus argentario lucer

nam faciendam locavit. Eo quærente ,
quantam vellet, refpondit, quali pro octo
hominibus. Si de pane interrogatus fic
refpondiffet piftori, recte refpondiffet. 1
Scholafticus dum natare tentat , pæne fub-
merfus eft. Juravit igitur, non ingreffurum de
cætero aquas, ni prius bene natare didiciffet.
Scholafticus quidam medicam conveniens ,
dixit : Medice , quoties de fomno furgo , per
dimidium horæ adhuc mihi tenebræ funt , at-
que ita demum reftituor. Tum medicus , ferius
igitur dimidio horæ expergifcere.
Cum Scholafticus equum venderet , interro
gavit quispiam , num rewroßóλes effet , boc eft ,
num primos dentes emitteret, ßóños enim Arifto-
teli eft dentitio) & illo refpondente, devtegoßónov
effe, quæfivit ille rurfum, quonam modo ? Quia
inquit, femel.me, femel patrem meum dejecit.
Focus eft in ambiguo Bóños , a Baw , quod cum
πρῶτον, ἐν δεύτερον junitum,alium atque aliumfen-
fum efficit, refpondens quafi aßáw, projacio, in-
terro-
terrogans a βάλλω , pro emitto , πρωτοβόλον ας

cepit.
Quidam Scholaftico obvius factus dixit : Do-
mine Scholaftice, per fomnium te vidi , & com-
pellavi. Tum Scholafticus, per deos, inquit, oc-
cupatus non attendi. Aliter bunc jocum infuo
codice legit Anonymus, & ordine inverfo, ut ex
ejus interpretatione apparet, quamfubjicio. Scho
lafticus amico obviamfactus, inquit, infomno te
vifum allocutus fum. Cui ille , da mibi veniam,
quod non aufcultaverim.
Scholafticus confpicatus medicum pro con
fuetudine venientem, cooperuit fe , ne videre.
tur. Interrogatus a quodam fodali fuo , cur id
faceret ; refpondit : diu eft quod non ægrotavi,
& me coram illo pudet.
Scholaftico , cui fecta erat vena , præceperat
medicus ne loqueretur, qui famulo mandavit,
ut fuo loco falutantibus refponderet . Deinde
ipfe cuilibet dicebat : ne pro injuria reputes, fi
pro me fervus meus te refalutat, medicus enim
vetuit me loqui.
Scholafticus volens murem libros ejus affidue
arrodentem comprehendere , carnes mandens
in tenebris fedebat.
Scholafticus volens afinum fuum docere, ne
multum comederet, illi pabulum non appone.
bat. Moriente autem afello præ fame, ajebat,
magnam feci jacturam : quando , enim didicit
non multum comedere, tunc extinctus eft.
Scholafticus equum vendens , interroga
batur : num effet timidus : non , per falu-
tem
VOLUMEN PRIMUM. 477
tem patris mei , inquit , nam in ftabulo folus

ftetit.
Scholafticus volens videre , an decore dor-
miret, claufis oculis fpeculum intuebatur.
Scholaftico peregre proficifcenti amicus di
xit, quæfo mercare mihi duos pueros, five fer-
vos, utrumque annorum quindecim. Sed fi non
invenero, inquitille, duos : mercabor tibi unum ,
annos natum triginta.
Scholaftici duo parricidæ indignabantur in
ter fe, quod patres illorum adhuc viverent. Al-
tero itaque dicente , visne igitur ut uterque
fuum provocet? abfit, inquit alter, ne parrici-
dæ audiamus. Sed , fi plaeet , tu meum , ego
tuum occidam.
Scholafticus , cum putaret ſe in fomnis cla-
vum calcaffe, pedem circumligavit. Sodalis au-
tem ejus caufa quæfita & cognita,jure inquit,fa
tui vocamur, cur enim non dormimus calceati ?
Scholafticus multis diebus libro requifito , nec
invento, cum forte lactucam comederet , con-
verfus in angulum, vidit ibidem jacere librum.
Poftea amico occurrens lamentanti , ut qui ve-
ftimentorum ornatum amififfet, ne doleas , in-
quit, fed lactucas eme, & eas comedens in angu-
lum converfus attende oculos , & veftem inve-
nies.
Scholaftico amicus peregre abfens fcripfit, ut
fibi libros coemeret. Is re neglecta, reverfo in-
quit, mififti epiftolam de libris emendis , quam
non accepi,
Scho-
Scholafticus vifis fuper arbore multis pafferi-

bus, fenfim fubiens ,veftis finum expandit, & ar-
borem concuffit, quafi decidentes excepturus.
Quidam in Scholafticum incidens , fervus ,
inquit, quem vendidifti mihi, mortuus eft. Tum
Scholafticus, per deos , quando mecum erat,
tale nihil fecit.
Scholaftici duo a coena fe invicem domum
comitantes , honoris caufa illa nocte non dor-
mierunt.
Scholafticus cum haberet villam multis mil-
liaribus diftantem , ut eam propinquiorem fa-
ceret , feptem millia nummum decrevit.
Scholafticus fomnum capere cupiens , cum
pulvinum non haberet , fervo mandavit , uti
amphoram fupponeret. Quo dicente , nimis
duram effe , juffit eam plumis impleri.
Scholafticus occurrens amico, dixit : audivi,
te effe mortuum . Refpondit amicus : atqui
vides me vivere. Et Scholafticus, at qui mihi
hoc narravit , fide eft te longe dignior.
Scholafticus , ut primum apertum eft bal-
neum, ingreffus , cum neminem intus invenif-
fet, ad pediffequum converfus infit, nemo hic
lavat, ut video.
Scholafticus cum patre fuo litigans, dixit ei :
male ferve , an non vides , quantum mihi no-
cueris ? Si enim tu natus non effes , ego avi mei
hares effem .
Scholaftico canis digitum momordit , tum
ille, fi veftem , inquit, corripuiffet, laceraffet.
Scho-
VOLUMEN PRIMUM. 479
Scholafticus atroci tempeftate navigans , mi-
niftris flentibus, nolite flere, inquit , nam ego
vos omnes in teftamento liberos fcripfi..
Scholafticus inquirens , ubinam fibi monu-
mentum , five fepulchrum conderet , affir-
mantibus quibusdam hic fore commodum ; fed
ifte locus, inquit, eft contagiofus.
Scholafticus ægrotans pactus eft mercedem
medico, fi convalefceret. Cum itaque in febri
vinum bibentem uxor objurgaret , an tu, in-
quit, fanum me ad dandam medico mercedem
cogi vis ?
Ex gemellis fratribus altero defuncto Scho-
lafticus vivo occurrens, fic eum appellat, tu-
ne an frater tuus obiit ?
Scholafticus fluvium trajicere volens, navim
equo infidens confcendit. Percunctante au-
tem quopiam cur id faceret : feftino, inquit.
Scholafticus naufragio periturus tabellas po-
ftulabat, ut teftamentum conderet.
Scholafticus ad cœnam vocatus , non ede-
bat. Interrogatus a convivis, cur non come-
deret , ne comedendi caufa , inquit , adeffe
exiftimer.
Scholafticus ad patrem Athenis fcribens, &
de progreffu in ftudiis glorians, adjecit, opto
autem & te invenire cum lite, feu caufa capi-
tali, ut me tibi oratorem oftendam.
Scholaftici filius pila ludebat. Lapfa igitur
in puteum pila defpiciens, & fuum ipfius fimu-
lacrum videns, pilam ab eo repetebat. Dein
de id apud patrem accufabat, quod ſibi pilam
non
non redderet. Ille in puteum fimiliter defpi-

ciens , & fuam quoque imaginem ibidem in-
tuens , pilam repetebat i paterfamilias , in-
quiens , redde puero fuam pilam.
Scholafticus amicum in morbo vifens , de
morbo ex eo quærebat. Quo tacente, iratus,
fpero , inquit, me quoque ægrotaturum , nec
tibi refpondebo .
Scholafticus cum illi quidam narraffet, ſe heri
gallinam faginatam coenaffe, ad faginatorem ac-
cedens, pridianarn fibi gallinam occidi petivit.
Scholafticus occurrentium veftimenta ho-
norabat: Id cum ex quopiam pater ejus audi-
viffet, eumque objurgaret : refpondit : a ca-
lumniatore perfuafus es, & fortaffis nec ab ho-
mine. Patre excipiente , ille mihi dixit. Et
tu ( inquit filius ) ei aures das, qui nec quin-
quaginta drachmarum veftem habet ?
Scholafticus equum vendebat. Accedente
autem quodam , & quantum dentes prodiif-
fent confiderante , quid , inquit , dentes ejus
confideras utinam quemadmodum bene com-
1
edit, ita etiam bene ambularet.
Scholaftici duo ambulabant. Confpicatus
alter horum gallinam nigram , frater, inquit ,
fortaffis hujus gallus eft mortuus.
Scholafticus declamator , rogatus uti in mor-
tuos funebres orationes haberet, cuidam adhuc
vivo funebrem compofuit. Qui cum eum idcir-
co in jus vocaffet ; refpondit demens, ne mihi
prædixeritis, quando morimini. Ergo ex tem-
pore dico. Vultis, ut me indecore geram ?
Scho-
VOLUMEN PRIMUM. 48#
Scholafticus parvo amiffo filio , cum cérne-

ret, multos ad exequias ejus concurrere , di-
xit , erubefco pufillum puerum in tantam tur-
bam efferre .
Scholafticus domum profcribens , lapidem
ex ea pro exemplo circumferebat.
Scholafticus audito a quibusdam barbam
jam fibi venire, abiens ad portam urbis, exfpe-
&
tabat ipfam. Caufam dum alius quærit, & co-
gnofcit, merito, inquit, ftultus æftimaris. Under
enim fcias, annon per illam portam veniat ?
Scholafticus cum patre dormiens , noctu fu-
per lectum furgens , uvas defuper fufpenfas de--
vorabat. Cum autem illo furgente , paterfub
olla lumen abfconditum repente protuliffet ,
ille erectus ftans , & rhonchos trahens , dor
mire fe fimulabat.
Scholaftico negotiator renuntiavit , agrum
ejus a flumine inundatum. Exclamans ille ,
vim inquit , & injuriam flumen nobis facit.
Scholafticus in agrum profectus , pecudes in
pafcua exire vidit. Quas cum ut confueverant,
avide pabula carpentes afpiceret, caufam quæ
fivit. Hic œconomo per jocum refponden-
te , falutant te , falutem meam : mea caufa ,
inquit , vacationem ipfis da , & triduo ad pa-
fcua ne educito .
Scholafticus confpecta luna percun &
tatus
eft patrem fuum , an & aliis urbibus tales
lunæ effent ?
Scholafticus fœnerator cum nauclero debe-
ret, juffit eum fortem recipere, & duas ancil
Vol. L нь lulas ,
lulas, quas octennibus filiis fuis daret uxores ,

ut juftæ menfuræ auctarium videlicet.
Scholafticus in agro fuo profundum cer-
nens puteum , quærebat, num bona effet aqua :
agricolis autem refpondentibus , bonam effe ,
nam & parentes ejus inde bibiffe : & quam
longa, inquit, habebant colla, ſi e tam profun-
do bibere potuerunt ?
Scholafticus in fcrobem lapfus , frequenter
clamabat, & fibi auxiliarios invocabat. Ut au-
tem nemo vociferantem audivit , dixit ad fe-
metipfum fatuus fum, nifi afcendens omnes
flagello, ut me audiant, & ſcalas apportent.
Scholafticus cum patre conans, appofita la-
&uca magna , & habente thyrfos foliofos, age
pater , inquit , comede tu filios , nos matrem
comedemus.
Scholafticus facetus, fumptibus egens , libros
fuos vendebat , fcribensque ad patrem , dice-
bat: gratulare nobis, jam enim libri nos alunt.
Scholafticus, & calvus, & tonfor una iter fa-
cientes,& in folitudine quadam manentes, pepi-
gerunt, ut quatuor horas viciffim vigilarent, &
vafa unusquisque cuftodiret. Cum autem ton-
for forte ductus vigilare primus deberet, volens
laudari, fcholafticum dormientem rafit. Et ho-
ris transactis expergefecit. Tum Scholafticus
caput fricans, ut a fomno fieri folet, & illud nu-
dum inveniens , malam peftem tonfori, inquit,
errans enim pro me calvum excitavit.
Scholafticus in flumine Cymbam frumento o-
nuftam , & gravatam videns, fi paulum flumen in-
creverit,inquit,Cymba fubmergetur. Scho
VOLUMEN PRIMUM. 483
Scholafticus ex peregrinatione reverfus, fo-

cero occurrens, rogatusq ; ab eo, ut condifcipu-
lus ejus valeret: admodum bene nunc, inquit, &
lato animo eft : focerum quippe fuum fepelivit.
Scholafticus mortuo condifcipulo invifit pa-
rentes ejus.Lamentante autem patre, dicenteq;
fuper exanimem, ad inopiam redegifti me, matre
autem, excœcafti me, ad utrosque fcholafticus,fi
hæc fecit,inquit,etiam vivum deflere oportebat.
Scholafticus ægrotans , cum efuriret , quo-
niam quartam horam horologium non edebat,
non credens, illud ad fe apportari juffit.
Scholafticus cum filium funere extuliffet, &
poftea magiftro ejus occurreret, ignofce, inquit,
quod filius in ludum non venit, eft enim mortuus
Scholaftico navigante , navis ex tempefta-
te in difcrimen veniebat. Cum autem vecto-
res de oneribus ad levandam navem ejicerent,
hortabantur eum, ut idem præftaret. Ille
vero chirographum habens centum quinqua-
ginta myriadum, quinquaginta delevit, dixit-
que, en! quantis navim levavi.
Scholafticus vectoribus tempeftate jactatis ,
1. & plorantibus , quid , inquit , pufillanimes
eftis ? Ego qui dedi decem drachmas Atticas
amplius periculo gubernatoris navigo.
Scholafticus navigans percunctabatur guber-
natorem : Quotahora effet ? Eo refpondente,fe
nefcire. Quæfivit, quamdiu effet, quod navim
gubernaret? Triennium inquit : Quomodo igi-
tur ego (fubjicit Scholafticus) qui ante femeftre
domum emi, cum in atrium fol defcendit, horam
Hh 2 con-.
conjicio : Tu vero tanto tempore navim regens,

ex ea quota fit hora, conjicere non potes ?
Scholafticus militibus , cras , inquit , lon-
gam inire viam opus erit ? Hodie igitur cre-
brius federe .
Scholafticus ex peregrinatione revertens, &
clivum afcendens , mirabatur , dicebatque ,
cum prius hac iter facerem, defcenfus erat, &
quomodo tam cito in afcenfum mutatus eft ?
Scholafticus condifcipulos ad cœnam vo-
cavit. Qui cum caput porci laudaffent , pe-
tiiffentque , ut apud eum etiam poftridie cœ-
narent , adiens ille cocum , appone nobis , in-
quit , de eodem porco , caput alterum , nam
hefternum perquam fapuit.
Scholafticus percunctabatur patrem fuum,
lecythus TEVTαxóru
πεντακότυλα ,, ( quinquaginta hemi-
narum ) quantum caperet.
Scholafticus audiens de fcalis quibusdam ,
eas habere in afcenfu gradus vicenos , quæfi-
vit, num etiam in defcenfu totidem haberent.
Scholafticorum meticuloforum unus quidem
in puteo fe abfcondit : alter in arundineto.
Submittentibus igitur galeam militibus , ad
aquam hauriendam , ratus militem defcen-
dere , fupplicans comprehenfus eft. Ut au-
tem dixerunt milites, fi tacuiffet , præteri-
turos ipfos fuiffe ; qui latebat in arundineto.
Me igitur , præterite , inquit , taceo enim.
Scholaftico dicebat quidam : Rè vera , ter-
tius eft dies , cum te in fomnis vidi. Tum
ille , mentiris , ait , in agro enim eram .
EX
VOLUMEN PRIMUM. 485
EX SCHEDA INTERPRETIS ANONYMI

paucarum ex his Facetiarum XXIX. videlicet,
defcripta paucula, quibus Codex Auguftanus carebat.
I. Scholafticus cum audiviffet corvum ultra du-
centos annos vivere, ut periculumfaceret, cor
vum emit, & aluit.
II. Scholafticus tempeftate oborta navigans, cum
cæteri vectores obvia quæque arma, quibus ena-
tarent, arriperent, ille unam ex anchoris arri
puit.
III. Scholafticus vas vinarium , quod habebat, ob
fignaverat. Quod cum famulus fubtus perfo-
raret,vinumque demeret, mirabatur ille,falvis
fignis vinum imminui. Cui alter quidam, vide,
inquit, non infra,fedfupra deficit.
IV. Scholafticus empta domo de feneftra defpi-
ciens,prætereuntes interrogabat, an ſe illa de-
ceret ?
E PHILOGELO , aut PHILAGRIO

fortafle.
Avarus teftamentum condens , feipfum hæ
redem fcripfit.
Pauper de magnis divitiis gloriatur, cum pla
ne effet inops, forte ægrotabat. Ad eum vifen-
dum amicus improvifo ingreffus, fuper ftoream
jacentem offendit. Ille pudore fuffufus, accufare
medicos, ac dicere : ifti boni & probati hujus ci-
vitatis medici me in ſtorea jacere jufferunt.
Abdera urbs in duas partes erat divifa ; Qui
dam enim verfus Orientem, quidam verfus Oc
cidentem habitabant. Hoftibus igitur impro-
Hh 3 vifo
vifo urbem adortis , Orientales inter fe fic lo-

quebantur : Quid turbamur , cum hoftes per
occidentales partes irruant.
Abderis afinus latenter Gymnafium ingreffus,
oleum (quopalestrita & luétatores corporaper-
ungebant ) effudit. Cives coeuntes , accerfitis
omnibus quotquot in urbe erant afinis, & unum
in locum coactis, ad fibi in pofterum cavendum,
& ad exemplum ftatuendum,coram ipfis afinum
illum reum diflagellarunt.
Abderites dum fe vellet fufpendere , fracto
fune decidens , capite graviter offendit. Em-
plaftro igitur fibi a chirurgo impofito, abiit, &
denuo fe fufpendit.
Abderites eunuchum cum muliere familia-
rius colloquentem cernens , ab alio quæfivit ,
num uxor a 78 ejus effet. Eo refpondente eu-
nuchum uxorem habere non poffe. Non igitur
inquit , dur islejus eft. Focus eft inpronomine
mafculino , & fimul in ambiguo. Nam eunuchus
non tam eft auros, quam àvτñ, quia, ut quidam di-
xit, eunuchifunt inter mulieres viri, inter viros
mulieres. Terentius loquens de eunucbo in coma-
dia ejusdem nominis , illum mulieremfenem, &c.
Et cum videaturjocufus hic confirmare,quod alter
dixit, eunuchum non effe aptum ad rem uxoriam,
falfe ejus, eorumve naturam effeminatam tangit.
Abderites quendam curforem fufpenfum vi-
dens, per deos, inquit, hic non jam currit, fed
volat.
Abderites pelvim aures ( anfas ) non haben.
7 tem vendens, caufam dixit effe, ne fi yendi au-
diret, aufugeret. Abde-
VOLUMEN PRIMUM. 487
Abderites in fomnis porculum vendebat, po-
ftulabatque pro eo denarios centum. Cum emp-
tor numeraffet quinquaginta, ille nolens accipe-
re, evigilavit, captusque poenitudine , & com- -
preffis rurfum oculis , in fpeciem dormientis ,
ac iterum protenfa manu dixit : Des igitur fal-
tem quinquaginta.
Abderitæ mortuus eft paffer. Aliquanto igi-
tur poft confpecto ftruthiocamelo, dixit : Si vi-
xiffet paffer meus, jam tantus effet. Struthioca-
melus avis genus, apaffere & camelo appellatum,
quafipaffermagnitudine camelum æquans, de quo
Plinius lib. 10. cap. 1. alias ftruthio.
Abderites Rhodum profectus, ipfo nomine de-
ceptus (a rofis
factumputans) muros olfaciebat.
Sidonius mercator una cum alio iter faciens,
cum alvus urgeret, paululum hæfit, & retro re-
manfit. Interea comes ipfo relicto proceffit, &
in cippo, quo milliaria definiuntur, inferipfit, fe-
ftina, præveni me. Ille, ut legit, fubfcripfit &
ipfe , maneamus.
Sidonio cuidam cocus ait : Mutuare mihi gla-
dium usque Smyrnam. Refpondit Sidonius: non
habeo gladium, qui Smyrnam usque pertingat.
Sidonius medicus a patiente fuo (ut vocant)
legatum poft ejus mortem mille drachmarum
confecutus, cum in funus prodiret, de exiguita-
te legati conquerebatur. Poftquam igitura filio
demortui quoque in morbum lapfo ad curatio-
nem adhibendam, ac morbum depellendum vo-
catus eft, refpondit : fi mihi quinquaginta drach-
marum millia reliqueris , ego te, ut patrem , cu-
rabo. Home
Homo lepidus videns Grammaticum imperi-

tum docere, accedens fcifcitabatur, cur non do-
ceret citharam pulfare ? Illo refpondente, quia
nefcio, quomodo igitur , inquit , literas doces ,
cum nefcias ?
Homo feftivus animadvertens citharædum
cantu fidium , & voce abfurdum, falutans eum,
inquit, falve galle. Quærente illo caufam, cur
fe fic appellaret ? quia, inquit, quanto tu cóc-
cyzas, omnes excitantur.
Cumanus amicum quæritans , ante ædes
ipfum nominatim evocabat. Alio autem dicen-
te, unλóregov (hoc eft , altius) clama , ut exau-
diat, relicto ejus nomine, quod norat, clamavit,
ὑψηλότερε. Nam ὑψηλότερον accepit , ut nomen
proprium , accufandi cafu : quafi moneretur , ut
Unλóregov nominaret, quem vocabat, & quidem
vero ac proprio nomine.
Cumanus fœneratoris domui infidians , vo-
lensque ei majores ufuras furari, chartulas gra-
viores deligebat.
Cumanis urbem cingentibus , unus civium ,
Lollianus nomine, duo propugnacula fuis fum-
ptibus ædificavit. Hoftibus poftea urbem ador-
tis, irati Cumani confpirarunt, ut Lullianos mu-
ros nemo, præter illum folum defenderet.
Cumanus dum natatu ludit, pluvia deciden-
te, ne complueretur, in aqua ima fe abfcondit.
Cumanus feneftras emens , interrogavit ,
utrum ad meridiem poffent refpicere ?
Cumanus afinó infidens , juxta hortum vehe-
batur. Confpiciens igitur ramum ficulneum ma-
turis
VOLUMEN PRIMUM. 489
turis ficubus gravidum , afino fubtercurrente,

hæfit. Hortulano autem quærente, quid fecif
fet, cur penderet ? ex afino, inquit, decidi.
Cumanus cernens ovem pedibus colligari, at-
que ita tonderi , ago , inquit , gratias domino
meo, quod nunquam me ligavit, ac totondit.
Cumanus interrogatus, ubi maneret Dracon-
tides Rhetor ? folus fum , inquit. Sin autem
vis , cuftodi interim officinam , & ego abiens
oftendam , ubi habitet..
Cumanus confpecto gladiatore , multis fau-
cio vulneribus , quærebat , unde haberet ? Re-
fponfum eft a Myrmece. Quare, inquit, humi
dormit ? Migun etiamformica eſt,jocus in am-
biguo infecti , & gladiatoris.
1 Cumanus mel vendebat. Cum quidam ad-
veniens id guſtaffet, dixiffetque admodum bo-
num effe ; ille, fi enim mus, inquit , in id ceci-
diffet, non venderem .
Cumanum ægrotantem vifebat medicus. Qui
cum convaluiffet, declinabat occurrentem me-
dicum. Quæfitus caufam,refpondit : cum tu dis
xeris me moriturum,erubefco me adhuc vivere.
DE MOROSIS.
Ad morofum medicum quidam adiens, dixit :
Vir erudite, non poffum recumbere, nec ftare,
nec federe. Tum medicus, folum tibi reliquum
eft, fufpendi. Grace melius : divaneDay & Sivapay,
ἐδε ἑςάναι , ἀλλ' εδὲ καθῦσαι , καὶ ὁ ἰατρός , ἐδὲν σοι
λοιπόν , ἡ κρεμαθῆναι.
Morofus medicus , & unòculus ægrotum in-
terrogabat, ut haberet. Ille, ut vides. Et me-
dicus,
490 PROGYMNASMATUM LATINITATIS.
dicus , fi habes , ut ego video , dimidium tui

1 mortuum eft.
Morofum quendam medicus ubi acceffit ,
tacta ejus vena, male febricitas, ait. Et ægro-
fi tu
tus, fi tu potes melius febricitare, en lectulum,
recuba , & febricita.
Cum morofus quidam mellis amphoram emif.
fet, & a nefcio quo interrogaretur, quanti emif-
fet, everfa amphora dixit, ita fanguis meus ef-
fundatur, fi tibi dixero.
Ad ægrotum morofum veniens medicus, juf-
fit fruftula , feu offulas cum paffere comedere.
Tum morofus , quo pacto caveam poffum in-
gredi , ut cum pafferculo offulas comedam ?
Morofum quærebat quispiam , qui ait : non
fum hic. Ridente altero ac fubjiciente, mentiris:
an non ego non audio vocem tuam ; refpondit,
heus, nequam : fi fervus meus dixiffet, crederes
illi : & ego illo fide dignior tibi non videor ?
DE INEPTIS.
Ineptus Grammaticus interrogatus , qui vo-
caretur mater Priami , hæfitans , ait : nos eam
honoris caufa, dominam appellamus ?
Imperitus tonfor, quibus ftigmata feciffet, iis
emplaftra imponebat. Reprehenfus deinde ab
uno : ingrate,inquit,fruftra indignaris. Pro uno
enim denario tonfus, quatuor denariorum em-
plaftra abjicies ?
Timidus venator, quem fingulis noctibus urfus in fomnis
infequebatur, conductos canes juxta fe dormire fecit.
Timidus pugil prædium emens, indigenas interrogabat :
qum formicas haberet?
NIS
Bayerischo
Staatsbibliothek
MINCHED

Progymnasmata Latinitatis Sive Dialogi 1-Pontani

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Progymnasmata Latinitatis Sive Dialogi 1-Pontani

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Progymnasmata Latinitatis Sive Dialogi 1-Pontani

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

<36620141210018

Ling. lat £ 26.cap

Volumen primum , cum Annotationibus

Acceffit ex Codice Auguftano de Schola

CumPrivilegioCafareo & facultate Superiorum.

Reverendi Parris Provincialis S. J.

um D. Jofephus Wolff , Bibliopola

pertio fimulque communico Privilegium

. Deductio pueri ad Magiftrum, & primum

24. Invitatio Magiftri. 104

55. Pecunia utiliter collocata. 216

59. Litera Bellerophontis. 230

86. Litera Pythagoræ , feu bivium Hereulis.

LATINITATIS , SIVE DIALOGORUM

PROGYMNASMA SIVE DIALO-

Deductio pueri ad Magiftrum , & primum

PATER. MAGISTER. PUER.

ATER. Salute plurima doctorem te lite

ra & follicitudine tu illiparer efto. Tua inftitu

fimus , perinde ut doctior doctiffimus? Pu.Dice-

Progymnafma, five Dialogus) Qui tyronesfuer

literarum nominat Grammaticam. Idem alias

`cendo mirumquantum valent. Saluſt apudNoni-

pertinent canes Lycurgi, diffimili ratione educa-

noftrumillud folemnefervemus, ut ne quem istue

ro. Nuncproquibuscunque locis addocendas lite-

nws accipiatur. Divis bene juvantibus) Livia-

Mater. Narciffule, agedumn, coopertus palliolo

rus eft. M. Netimueris,mitiffimus atque leniffi-

domiti à domitis , & a vivis mortui. Qui vocare ?

videas, ne abfita fchola, nifi forfitan morbo te-

nibus notiffimafimilitudo de vafculis anguftioris,

σὺ μὲν κομίζεις ἂνσεαυτὸν εἰ θέλεις.Perillos, quosipfe

mam merentur laudem primumque locum obti-

Antonius. Securusne, & timore expeditus in

Timore expeditus) Quemadmodum apud pro-

mus , timpre expeditus , timore expedito , & c.

tus initio Pfeud. bujuscemodi lepidas literas,

fum eft fignificat, Gell. lib. 13. cap. 3. apud

Emmanuel. Salvus fis Euftachi. Eu. O fal-

delic gratiam faciet, Quid forfitan ? certe

uo te pedes ? ) Virgil. Eclog . 9. Quo te

Glycerium eft ? Hecyra. Ain' tu tibi boc incom-

ANDREAS. LUDOVICUS. TIBURTIUS.

Andreas. Portenti ac prodigii fimile nume-

A. Nos fleamus ? quare fleamus ? quid offen-

do autem excellenter vapulantes præ acerbi-

tumque compendium ? credebam te exfpe-

-non fapuit ? L. Quid vis ? lingua mentem

Portenti fimile) Cicer. 1. de Divinat. Qu10-

Aitfeprimum inter Latinos Lyricum extitiſſe,

tarcbus in Phocione, & in Apophthegmatis Re-

tusfunt taliadona. ApudTer.Quædam interjici-

hæc, ut non nifi in rebus occultis ponatur.`Ut

Magifter. Euge animadverfor , adesdum.

pente, ftatim, fine mora. An nondum etiam?

ftra,ac portenta loqueris. I. Videre me fomnum

tum,aut lufum avocarunt. Para: mox tibi virgis

Adesdum) Ades,imperativum eft , dummageλxov.