Họ và tên: A Rất Thị Huế

MSV: 21S6010135
Lớp: Văn 3Q
Học phần: Tiến trình văn học
Đề bài: Giới thiệu một tác phẩm văn xuôi lãng mạn của một trong các tác giả
thuộc nhóm Tự lực văn đoàn (Nhất Linh, Khái Hưng, Thạch Lam, Hoàng Đạo,
Xuân Diệu...) Chỉ ra những đặc điểm nổi bật về nội dung và hình thức của chủ
nghĩa lãng mạn, qua tác phẩm đó.
Bài làm
Thạch Lam là một cây bút thiên về tình cảm, ông đi sâu vào miêu tả tâm
trạng nhân vật. Những truyện ngắn của ông là truyện không có cốt truyện, tiêu
biểu là tác phẩm Hai đứa trẻ tái hiện lại khung cảnh và cuộc sống nơi phố
huyện nghèo Cẩm Giàng - Hải Dương. Ngòi bút của Thạch Lam hướng đến
việc khai thác sâu nội tâm nhân vật Liên trước mỗi khoảnh khắc của thời gian,
không gian cho thấy tấm lòng “êm mát và sâu kín”, niềm xót thương vô hạn
của ông đối với con người nơi đây nói riêng và những kiếp người nông dân
nghèo trong xã hội cũ nói chung.
Truyện ngắn Hai đứa trẻ xoay quanh số phận những con người nơi phố
huyện nghèo qua lời kể của nhân vật Liên. Liên và An sống tại một phố huyện
nghèo, được mẹ giao nhiệm vụ trông coi một cửa hàng tạp hóa nhỏ. Trước đây
gia đình Liên sống ở Hà Nội, nhưng bố bị mất việc nên phải chuyển về quê
sống. Mẹ con chị Tí bán hàng nước , gánh phở của Bác Siêu, sập hát của bác
Xẩm... đều là những kiếp người nhỏ bé, nghèo khổ nơi phố huyện nghèo. Liên
cũng như bao người dân sống ở đây, ngày ngày họ đều trông ngóng để được
ngắm chuyến tàu chạy qua phố huyện. Hình ảnh chuyến tàu ấy đi qua mang
theo những âm thanh và ánh sáng gợi lên trong nhân vật Liên những ngày ở Hà
Nội và những khát vọng về một cuộc sống tốt đẹp hơn.
Đọc truyện ngắn Hai đứa trẻ của ông, người ta chỉ nhìn thấy phía “hiện
thực”, “sự phản ánh”. Họ chỉ thấy đó là bức tranh của một phố huyện nghèo lay
lắt đau khổ trước Cách mạng và nhân vật Liên cũng thế, cô bé hiện lên trong
mắt nhìn “tư lợi” của thời đại chỉ là hiện thân của một số phận giàu hi vọng
nhưng đau khổ và thất vọng. Trong khi đó, không hề nhầm lẫn tuổi tác của
nhân vật mà ông khai sinh, nhà văn Thạch Lam đã gọi Liên là “chị” và đặt toàn
bộ cuộc sống phố huyện từ đôi mắt của cô bé này để triển khai câu chuyện lãng
mạn nhưng giàu chất hiện thực của mình. Thế nhưng, những tính chất hiện thực
ấy không tước đoạt đi được tinh thần lãng mạn in đậm một cách ấn tượng trong
thiên truyện ngắn đặc biệt này.
Bức tranh thiên nhiên trong Hai đứa trẻ mở đầu là những dòng văn đầy chất
thơ. Đấy là những dòng văn đi sâu tìm kiếm chất thơ của cuộc sống nông thôn
mà người đọc thường thấy trong các trang văn của Tự lực văn đoàn “Một chiều
êm ả như ru, với gió nhẹ, với ếch nhái kêu ran và cả khi bóng tối ăn lan lên mặt
đất, ở bầu trời, hàng ngàn vạn sao đã chi chít mọc. Trời đã bắt đầu đêm, một
đêm mùa hạ êm như nhung và thoảng qua gió mát”. Qua những dòng chữ đơn
giản, “bức tranh quê” bình dị lại trở nên rất đỗi thân thiết và nên thơ. Ngôn từ
mà Thạch Lam sử dụng không quá cầu kỳ kiểu cách, ông luôn tôn trọng những
gì chân thực, giản dị bằng cách hành văn chậm rãi, suy tư với màu sắc u buồn
lãng mạn, làm nổi bật lên chủ đề của tác phẩm là cuộc sống của những con
người nơi phố thị nghèo nàn và lòng trân trọng những tâm hồn đáng quý,
những hy vọng dẫu mơ hồ mong manh của những số phận cùng khổ, bế tắc.
Vũ trụ nghệ thuật của Hai đứa trẻ là vũ trụ của bóng tối, hay nói đúng hơn
đó là một thế giới có sự xung đột rõ rệt giữa ánh sáng và bóng tối. Chọn
cái “giờ khắc của ngày tàn” để khởi đầu trang truyện và đặt nhân vật của mình
vào lòng đêm thăm thẳm, bí mật và ngập tràn bóng tối, nhà văn đã rất “hiện
thực” trong việc miêu tả kiếp sống con người. Trên cái nền kiến trúc cơ bản:
sáng và tối, Thạch Lam đã triển khai cuộc sống cho các nhân vật của mình, từ
đó làm bật lên những điều bi thiết mà nhà văn muốn gửi gắm. Lúc hoàng hôn,
tuy các nhà lên đèn, nhưng nguồn sáng vẫn không đủ xua tan bóng tối khiến
những “hòn đá hãy còn một bên tối”. Lúc bắt đầu đêm thì đường phố và các
ngõ con dần dần chứa đầy bóng tối. Bác hàng phở lom khom nhóm lửa, bóng
bác mênh mông ngã xuống đất một vùng và kéo dài ra tận đằng xa. Chị em
Liên ngồi dưới gốc bàng tối. Con đường thăm thẳm ra sông, con đường qua
chợ về nhà, các ngõ vào làng sẫm đen hơn. Lối đi của con người đã tối, mà
ngay cả âm thanh của tiếng trống cầm canh đánh tung lên một tiếng rồi cũng
chìm vào ngay trong bóng tối. Các cửa hàng cơm ở ga cũng im lặng tối đen.
Ngay cả con tàu cũng loáng qua như một giấc mơ rồi bị bóng đêm nuốt chững.
Dường như vũ trụ nghệ thuật của Hai đứa trẻ là vũ trụ của bóng tối. Đất quê
đồng ruộng mênh mang cứ yên lặng nằm trong bóng tối đã đành mà ngay cả
đôi mắt con người cũng ngập đầy bóng tối. Kết thúc tác phẩm là sự “tịch mịch
và đầy bóng tối”.
Thế nhưng, không chỉ có bóng tối, ánh sáng cơ hồ cũng đi tìm chỗ đứng của
mình trong Hai đứa trẻ,… nhưng nó chỉ mong manh yếu đuối như là những dấu
hiệu của sự sống. Đó là những vệt sáng của đom đóm bay là là trên mặt đất
cành cây, đó là những ngôi sao ganh nhau lấp lánh. Nhưng cái ánh trời ấy chỉ là
sản phẩm thiên tạo nhợt nhạt xa vời. Trong lay lắt lụi tàn, những đốm sáng của
con người thắp lên có lẽ ít nhiều xua đi vẻ u ám của bóng đêm, nhưng quả thực,
cái hiu hắt lặng lẽ và nhỏ nhoi của nó chỉ có ý nghĩa như là dấu hiệu của sự
sinh tồn của con người mà thôi. Nó yếu ớt, le lói. Ngọn đèn chị Tí chỉ là
một “quầng sáng nhỏ nhoi” trên mặt đất ngập tràn bóng đêm. Bếp lửa bác Siêu
chỉ là “một chấm lửa nhỏ và vàng, lơ lửng đi trong đêm tối”. Ánh đèn cửa tiệm
chị Liên thưa thớt từng hột lọt qua phên nứa. Ánh đèn lồng của hiệu khách đi
đón người ở nhà ga về thì chỉ đủ sức làm lung lay cái bóng đen dài của người
cầm đèn. Chiếc đèn ghi nhà ga thì xanh biếc như đốm lửa ma trơi. Chính vì thế,
ánh sáng tự thân từ các nhân vật đốt lên chỉ là những “vệt”, những “hột”,
những “chấm” lửa trước bóng đêm u tối vô tận. Trong bóng tối dày đặc đen
nghịt mênh mông, những điểm sáng leo lắt của con người chỉ là những biểu
hiện cho sự vươn sống, nhưng cũng chỉ là chứng nhân cho một sự mỏi mòn,
yếu ớt như sự mong manh tàn lụi của kiếp người không hơn không kém. Chính
ở đây, rõ ràng nhà văn Thạch Lam đã sử dụng thủ pháp tương phản của văn
học lãng mạn để làm bật lên chủ đề của truyện.
Song điều đặc biệt thể hiện rõ nhất tinh thần lãng mạn trong Hai đứa trẻ là
nhân vật Liên. Trong những cái bóng nhập nhòa của đời sống phố huyện chỉ
hiện diện có một tâm hồn biết sống. Tâm hồn ấy là Liên. Liên vừa hòa vào khối
người trong bóng tối, vừa tách ra như một điểm nhìn đầy ý thức của “cái tôi”.
Cô bé không chịu tự đánh mất mình trong một tổng thể nhạt nhòa dễ lẫn. Trong
cái hun hút khuya đêm, trong bóng tối tĩnh lặng của đời mình, Liên đã nhìn vào
lòng đêm mà khắc khoải nhận ra một thứ hào quang cao rộng, xa xôi hơn của
kiếp người. Đôi mắt mở to của cô thiếu nữ không chịu ngủ yên. Cuộc sống diễn
ra trước mắt người khác sẽ lặng lẽ như một thứ ao tù, nhưng tâm hồn tinh tế
nhạy cảm của Liên đã tự thấy ở cõi lụi tàn ấy cả một sự sống xôn xao. Đằng
sau dáng ngồi bất động và gương mặt ưu phiền của Liên là cả một “cái tôi” đa
cảm và trầm tư. Bên ngưỡng cửa của người lớn, Liên vừa cứ hồn nhiên vừa biết
lo toan, Liên đã cảm nhận cái gì đó thật mơ mộng, bâng khuâng mà cô bé
không đặt tên nỗi: “Liên không hiểu tại sao chị thấy lòng buồn man mác trước
cái giờ khắc của ngày tàn”. Cho nên người đọc không lạ gì khi đôi mắt ngập
buồn của Liên có thể vừa nhận ra sự giống nhau vừa nhận ra sự khác nhau
trong các loại đèn: đèn nhà bác phở Mỹ, đèn Hoa kỳ leo lắt ở nhà ông Cửu, đèn
dây sáng xanh ở hiệu khách, đèn ma trơi của tàu… Thế giới còm cõi, đơn điệu
với cô vì thế chẳng hề vô cảm. Tiễn một ngày tàn ở phố chợ hiu quạnh, từ cái
mùi âm ẩm của xác lá và rác bốc lên hơi nóng của ngày lẫn mùi cát bụi, cô
cũng nhận ra ở đấy có mùi riêng của đất quê hương, ở đấy có một cái gì rất
đằm thắm, rất riêng tư. Cô còn nhận ra nỗi cô đơn muốn đồng cảm níu kéo gặp
gỡ của những con người “mặc dù đòn gánh đã xỏ sẵn vào quang rồi” nhưng cứ
chưa rời nhau vì cố “đứng nói chuyện với nhau ít câu nữa”. Để lắng nghe và
cảm thức được những điều ấy, rõ ràng tâm hồn cô bé Liên phải hết sức gắn bó
âu yếm với mảnh đất này, một sự gắn bó chỉ ở một tâm hồn lãng mạn mới có.
Ở nhân vật Liên, chúng ta có cảm tưởng rằng, Liên cũng chỉ quẩn quanh trong
cái ngõ cụt như bao kiếp phận khác. Vì có gì buồn bằng bóng tối, có gì đáng sợ
hơn bóng tối, ấy thế mà giữa cái tối vây quanh hun hút, Liên không thấy buồn,
nhất là “đêm tối với Liên quen lắm, chị không sợ nó nữa”. Thực ra, tâm cảm
của Liên đã quên bóng tối, cô để cho đôi mắt của mình bắt lấy mọi thứ ánh
sáng, từ vệt đom đóm bay đến ngọn đèn con của chị Tí, từ những hột lửa của
đoàn tàu bắn ra đến “hàng ngàn ngôi sao ganh nhau lấp lánh”, nghĩa là từ mặt
đất quá thiểu não, nặng nề, tâm hồn bay bổng đã lặng lẽ tách Liên ra khỏi cuộc
đời tăm tối để sống những phút giây mơ ước hi vọng, dẫu đó chỉ là những giấc
mơ hão huyền. Hình ảnh đoàn tàu với Liên vì thế chất chứa một vẻ đẹp của
ngày qua. Ở đó, lặng theo mơ tưởng, một thế giới hoài niệm nơi ký ức sâu đậm
hiện lên ngân nga một dư vị ngọt ngào. Đó là một trang cổ tích ngày xưa bỏ
quên ở bờ hồ, nơi hai chị em đã từng “uống cốc nước lạnh xanh đỏ thần tiên”.
Quá vãng đã trào lên muôn sắc hào quang, dù không rõ rệt nhưng vẫn hấp dẫn
và quyến rũ mê hồn với những nhân vật lãng mạn. Vì vậy, ta hiểu vì sao Liên là
nhân vật duy nhất trong phố huyện cố thức không phải chỉ để “may ra còn có
người mua” mà chỉ muốn được nhìn chuyến tàu. Bởi một lẽ chuyến tàu ấy
mang đến một thứ ánh sáng khác hẳn với những thứ ánh sáng leo lét, lốm đốm,
buồn chán nơi phố huyện, ánh sáng của con tàu chính là đại diện cho niềm hy
vọng thoát khỏi cuộc sống bế tắc, tối tăm, là khát khao đổi đời của những số
phận cơ cực. Với Liên chuyến tàu đêm vừa là niềm hy vọng, vừa gợi lại cho
Liên những ký ức tươi đẹp về một cuộc sống sung sướng ở thủ đô, mà theo như
chị thì "con tàu như đã mang một chút thế giới khác đi qua", khác hẳn cái làng
quê tối tăm, nghèo nàn này. Đó là hạnh phúc duy nhất trong ngày, và phải
chăng còn là mơ ước cả một đời ở con người. Vì thế con tàu trong mắt Liên đồ
sộ lạ lẫm và đi với tốc độ phi thường, vừa tới đã vụt qua. Và cô bé đã xốn xang
như uống lấy tiếng động của nó, sắc màu của nó. Thế nhưng, như một thứ trò
chơi của số phận, con tàu mà Liên ngưỡng mộ khát khao đến rồi đi, trả lại cho
cuộc đời thực cái bóng đêm cố hữu như số phận. Nó chỉ là một con sóng đột
nhiên dội tới mặt nước bằng phẳng từ hãm của cuộc đời. Cái còn lại sau đó là
môt bầu trời đầy sao, và Liên cũng như bao con người khuất lấp khác lại tiếp
tục lầm lũi cẩn thận gài then cửa, vặn nhỏ ngọn đèn, khép lại cánh cửa thường
nhật để gieo mình câm lặng trong bóng tối. Nhưng ngày mai, ngày mai lại bắt
đầu, và giấc mơ của Liên sẽ trở lại,… Trong cái nhìn của Thạch Lam, nhân vật
Liên là thế đấy, một nhân vật lãng mạn.
Dù chỉ với một kiếp sống mỏng manh cùng một đời văn ngắn ngủi nhưng chỉ
vài trang văn ít ỏi đối thoại với đời, Thạch Lam là nhà văn gây nhiều vang
vọng nhất trong sự suy tư về kiếp người. Bằng một thứ ngôn ngữ đầy ám ảnh,
ngân vang chất thơ, chất nhạc, Thạch Lam đã phản ánh được hiện thực những
cuộc đời bé nhỏ như “những chiếc đèn con”, nhưng tất cả tình thương của ông
lại tụ hội nơi quầng sáng bé nhỏ của những tâm hồn biết đi tìm cái đẹp, niềm
mơ ước, mang khát vọng được chia sẻ, được sống trong hạnh phúc ấy. Và nhờ
thế khiến ông là thành viên duy nhất của Tự lực văn đoàn đã ghi tên mình vào
phía vĩnh cửu.