Kara śmierci jest jednym z najbardziej kontrowersyjnych i emocjonalnych tematów w debatach prawnych i

etycznych na całym świecie. W Polsce, choć obecnie nie jest stosowana, temat ten budzi wiele skrajnych
opinii i wzbudza ożywione dyskusje na różnych płaszczyznach społecznych. Kara śmierci, jako najwyższa
forma kary, wywołuje fundamentalne pytania dotyczące wartości ludzkiego życia, sprawiedliwości, odwetu i
resocjalizacji. Przez wieki, egzekucje były uważane za ostateczne narzędzie wymierzania sprawiedliwości,
mające na celu odstraszenie potencjalnych przestępców i zapewnienie poczucia bezpieczeństwa w
społeczeństwie.
W Polsce historia kary śmierci jest złożona i wielowymiarowa, obejmująca zarówno okresy, w których była
powszechnie stosowana, jak i momenty, gdy była przedmiotem intensywnych reform i debat.
Kara śmierci w średniowieczu
W średniowiecznej Polsce kara śmierci była wymierzana za najpoważniejsze przestępstwa, które zagrażały
porządkowi społecznemu i bezpieczeństwu wspólnoty. Do takich przestępstw należały morderstwa, zdrada,
rozbój, a także herezja. Morderstwo, jako najcięższe przestępstwo przeciwko życiu, było surowo karane,
często poprzez egzekucję publiczną, która miała na celu odstraszenie innych potencjalnych przestępców.
Zdrada, zwłaszcza zdrada wobec monarchy, była uważana za jedno z najcięższych przestępstw przeciwko
państwu. Tego typu zbrodnie były karane w sposób wyjątkowo surowy, nie tylko ze względu na ich naturę,
ale także w celu umocnienia władzy królewskiej i zastraszenia ewentualnych buntowników.
Herezja, choć bardziej związana z władzą Kościoła niż z systemem świeckim, była także powodem do
stosowania kary śmierci. Osoby oskarżone o herezję były często palone na stosie, co miało na celu nie tylko
eliminację zagrożenia dla religijnej jedności wspólnoty, ale także demonstrację siły i determinacji władzy
kościelnej.
Egzekucje w średniowiecznej Polsce przybierały różne formy, od ścięcia mieczem, przez powieszenie, aż po
palenie na stosie. Wybór metody egzekucji zależał od rodzaju przestępstwa, statusu społecznego skazańca
oraz okoliczności samego przestępstwa. Ścięcie mieczem było uważane za honorową formę egzekucji,
zarezerwowaną dla szlachty i osób wyższego stanu.
Powieszenie było powszechnie stosowaną metodą w przypadku pospolitych przestępców, natomiast palenie
na stosie było zarezerwowane dla heretyków i czarownic.
Publiczne egzekucje pełniły kilka ważnych funkcji społecznych. Przede wszystkim były środkiem prewencji,
mającym na celu odstraszenie potencjalnych przestępców. Widok egzekucji miał wstrząsnąć i zniechęcić do
popełniania przestępstw. Ponadto, publiczne wykonywanie kary śmierci było aktem wzmocnienia autorytetu
władzy – zarówno świeckiej, jak i kościelnej. Było to także swoiste widowisko, które przyciągało tłumy i
stanowiło formę rozrywki oraz katharsis dla społeczności.
Religia odgrywała kluczową rolę w średniowiecznym systemie prawnym, a Kościół katolicki miał ogromny
wpływ na stosowanie kary śmierci. Przestępstwa takie jak herezja, bluźnierstwo, czary były szczególnie
surowo karane, ponieważ były postrzegane jako zagrożenie dla religijnej jedności i porządku społecznego.
Kościół nie tylko wspierał stosowanie kary śmierci w przypadkach herezji, ale również aktywnie uczestniczył
w procesach inkwizycyjnych.
Warto również zaznaczyć, że kara śmierci była postrzegana jako narzędzie moralnego oczyszczenia.
Egzekucja przestępcy miała symbolicznie oczyścić społeczność z grzechu i przywrócić porządek moralny.
Religijne ceremonie towarzyszące egzekucjom, takie jak spowiedź i ostatnie sakramenty, miały na celu
przygotowanie skazańca na śmierć i zbawienie jego duszy.
Okres I Rzeczypospolitej
https://bibliotekanauki.pl/articles/22792467.pdf
Kara śmierci w okresie I Rzeczypospolitej (1569-1795) stanowiła integralną część systemu
prawnego i była stosowana jako najwyższy wymiar kary za najpoważniejsze przestępstwa.
Kara śmierci była zarezerwowana dla najcięższych przestępstw, które zagrażały stabilności
państwa i porządkowi społecznemu. Wśród przestępstw, za które groziła kara śmierci, były:
Zabójstwo było surowo karane, szczególnie gdy ofiarą był członek szlachty. Prawo nakładało
obowiązek ścigania i karania morderców w celu ochrony społecznego porządku i zapewnienia
sprawiedliwości: „Nie brakowało też poglądów bardziej represyjnych, np. autor bezimienny
uznawał, iż „okrucieństwa w zabójstwie równymi okrucieństwy winowajcy oddają się” [tamże, 227], a więc
idea poena tallionis była wciąż żywa wśród szlachty.” zdrada wobec króla i państwa była uważana za jedno
z najcięższych przestępstw. Spiskowanie przeciwko władzy królewskiej, szpiegostwo, a także działania mogące
osłabić państwo, były karane śmierci: „crimen laesae maiestatis (przestępstwo obrazy majestatu) instytucją
przestępstwa przeciwko rządowi Rzeczypospolitej i crimen perduallionis (przestępstwo zdrady) instytucją
przestępstwa przeciwko narodowi”
Rozbój i bandytyzm - przestępstwa te były zagrożeniem dla bezpieczeństwa publicznego i handlu.
Surowe kary, w tym kara śmierci, miały na celu odstraszenie potencjalnych przestępców i zapewnienie
stabilności w państwie.
Kara śmierci w I Rzeczypospolitej pełniła kilka istotnych funkcji społecznych i politycznych. Po pierwsze,
była środkiem prewencji, mającym na celu odstraszenie innych od popełniania przestępstw. Publiczne
egzekucje były widowiskami, które miały wstrząsnąć społeczeństwem i zniechęcić do łamania prawa.
W XVIII wieku, pod wpływem idei oświeceniowych, zaczęto kwestionować skuteczność i moralność kary
śmierci. Reformatorzy, tacy jak Stanisław August Poniatowski, dążyli do
wprowadzenia bardziej humanitarnych i skutecznych metod resocjalizacji przestępców, co
prowadziło do stopniowego ograniczania stosowania kary śmierci:
„…Są kary od śmierci groźnieysze, ustawicznością przykładu bardziey rażące, a przez to
użytecznieys ze kraiowi. Są publiczne roboty” [tamże, 23]. Zwracał zatem uwagę na cele karania przestępców,
którymi powinny być utylitaryzm w postaci wykorzystywania darmowej siły roboczej dla dobra kraju oraz
prewencja generalna skuteczniejsza w przypadku rzadkiego stosowania kary śmierci, bowiem częste jej
wymierzanie osłabia działanie odstraszające, skoro widok taki spowszedniał. Argumenty te zespajał z
humanitaryzmem, stwierdzając, że „Tego rodzaiu kara [...]przekonywa [...] o względzie na krew ludzką”
[tamże, 24] oraz wskazując, że ścisła sprawiedliwość może uczynić krzywdę, „ieżeli nie póydzie za
Ludzkością, która powinna łagodzić ostrość prawa”[tamże, 25].”

Kara śmierci pod zaborem rosyjskim, pruskim i austriackim

https://www.researchgate.net/publication/348973322_Prawodawstwo_karne_w_okresie_zaborow_ze_szczeg
olnym_uwzglednieniem_kary_smierci
Kara śmierci pod zaborem rosyjskim
„Warto podkreślić, iż respektował on nowe zasady prawa karnego oraz dostosowany był do
terytorium, na którym miał obowiązywać. Kodeks z 1818 r. przewidywał stosowanie kary głównej w siedmiu
przypadkach, za następujące typy przestępstw zbrodnię stanu (art. 68), morderstwo (art. 115), usiłowanie
morderstwa przy okolicznościach obciążających (art. 120), zabójstwo rozbójnicze (art. 125), podpalenie
powodujące cięż kie szkody (art. 143), wobec hersztów rabunku połączonego z ranieniem (art. 130) oraz za
spowodowanie skazania kogoś na śmierć za pomocą
krzywoprzysięstwa (art. 184)40, Jak zauważył Jerzy Śliwowski, w przypadkach wymienionych
powyżej kara śmierci była karą wyłączną" Ten najwyższy rodzaj kary stosowany”
Kara śmierci pod zaborem pruskim
Prawo pod zaborem pruskim było ustabilizowane, obowiązywało od 1797 roku.
„Na ziemiach, które w wyniku II i III rozbioru znalazły się pod panowaniem pruskim, sukcesywnie
wprowadzano nowe Powszechne prawo krajowe dla państw królewsko-pruskich (tzw. Landrecht Pruski z 5
lutego 1794 r.), które zaczęło w pełni obowiązywać od 1797 r. Omawiana kodyfikacja spełniała postulaty
równości wszystkich wobec prawa oraz respektowała zasady nullum crimen, nulla poena sine lege. W sposób
nowoczesny definiowała przestępstwo jako działanie bądź zaniechanie zabronione przez ustawę, a zawinione
przez sprawcę, jak również dzieliła czyny zabronione na publiczne i prywatne.”
„Warto zauważyć, że Landrecht Pruski utrzymał karę śmierci, która była stosowana głównie za
czyny przeciwko życiu i zdrowiu, a także za zabójstwa, a jej podstawowymi formami było
powieszenie i ścięcie. Warto zaznaczyć, że z powodu kazuistycznego ujęcia omawianej kodyfikacji kara śmierci
groziła aż w ok. 60 przypadkach; notabene jako jedynie dopuszczalny dla nich rodzaj kary. Relikt stanowiło
zachowanie kwalifikowanych kar śmierci, tj. spalenia na stosie, łamania kołem czy wykonywania kar na
zwłokach..”

Następnie nastąpiły zmiany, prawo pruskie przyswoiło sobie niektóre zapisy zawarte w kodeksie francuskim,
za czym wiązało się ze karą śmierci groziła za dokonanie morderstwa oraz przestępstwa przeciwko państwu.

„Normy karne Landrechtu z 1794 r. obowiązywały do 1851 r., kiedy wszedł z życie nowy pruski
kodeks karny. Wzorował się na nowoczesnych zasadach zawartych w kodeksie francuskim z 1810 r., jak też na
bawarskim kodeksie karnym Anzelma Feuerbacha z 1813 r. Jak wskazuje Wojciech Witkowski, nowa ustawa
karna za fundament przyjmowała - wspomniane już wcześniej – zasady nullum crimen, nulla poena sine lege.
Kodeks ten przewidywał również karę śmierci za dokonanie morderstwa oraz za szeroko zdefiniowane
przestępstwa przeciwko państwu, np. za zamach na monarchę (lub jego następcę), wstąpienie w czasie wojny
do armii nieprzyjaciela..”

Kara śmierci pod zaborem austriackim

„Kodeks zlikwidował orzekanie i stosowanie kary śmierci w postępowaniu zwyczajnym.
Przewidziana była ona natomiast w drugim, nadzwyczajnym trybie doraźnym w postaci
powieszenia. Stosowano ją w przypadku rozruchów, buntów czy też powstań
niepodległościowych”
Pod zaborem austriackim, na terenach Galicji, obowiązywał austriacki kodeks karny, który również
przewidywał karę śmierci za najcięższe przestępstwa. Austria, podobnie jak Prusy, miała rozwinięty system
prawny z uregulowanymi procedurami sądowymi.
„Od 1852 r. w zaborze austriackim podobnie jak w całym Cesarstwie zaczął obowiązywać nowy kodeks karny.
Przewidywał on karę śmierci oraz cechował się surowością przepisów, zwłaszcza dotyczących ochrony
państwa i jego organów. Kara śmierci groziła m.in. za: zdradę główną, morderstwo, zabójstwo, rozbójnicze
uszkodzenie cudzej własności oraz za działania i zaniechania o charakterze złośliwym, jeśli w ich wyniku
człowiek utracił życie. Ponadto karę główną orzekano za podpalenie, a także za zbrodnię popełnioną przez
szajkę.”
Formy egzekucji:
• Powieszenie - było najczęściej stosowaną metodą egzekucji.
• Ścięcie - rzadziej stosowane, ale przewidziane dla pewnych kategorii przestępców.
Kara śmierci pod zaborem rosyjskim, pruskim i austriackim była stosowana jako narzędzie
represji, kontroli i utrzymania porządku przez władze zaborcze. Przestępstwa karane śmiercią,
metody egzekucji oraz ich konteksty społeczno-polityczne różniły się w zależności od zaborcy,
jednak we wszystkich przypadkach miały na celu zastraszenie i stłumienie wszelkiego oporu. Dla Polaków
egzekucje były nie tylko bolesnym doświadczeniem, ale także źródłem narodowej dumy i ducha oporu, które
przetrwały w pamięci historycznej i wpłynęły na kształtowanie się
nowoczesnej tożsamości narodowej.

Kara śmierci w II Rzeczypospolitej

https://wpia.uwm.edu.pl/czasopisma/sites/default/files/uploads/KPP-Monografie/
4/95-102.pdf
Kara śmierci w II RP funkcjonowała na zasadach w powołanej w 1919 roku Komisji.
Kara śmierci miała charakter alternatywny.
Kodeks Makarewicza z 11 lipca 1932 roku dzielił kary na kary zasadnicze oraz kary samoistne.
Wśród kar zasadniczych w art. 37 znajdywała się kara śmierci i zagrożone nią były następujące
przestępstwa:
• zamach na niepodległy byt państwa,
• zamach na życie lub zdrowie Prezydenta RP,
• typ kwalifikowany zdrady wojennej,
• akcja dywersyjna w czasie wojny,
• zabójstwo
„Zgodnie z artykułem 38 Kodeksu Makarewicza karę śmierci wykonywało się przez powieszenie. Wyrok
śmierci wykonywał się w miejscu zamkniętym, nie publicznie, przy wykonywaniu powinien być obecny
prokurator, naczelnik więzienia, protokolant, lekarz i duchowny wyznania, do którego skazany należy.
Obrońca, którego o terminie stracenia należy zawiadomić, może być obecny. Wykonywanie kary śmierci na
chorych obłożnie i na chorych umysłowo odracza się do czasu ich wyzdrowienia. Wykonanie kary śmierci na
kobietach brzemiennych odracza się do upływu trzech miesięcy po rozwiązaniu, o ile dziecko pozostaje przy
życiu…”

Metody egzekucji
Egzekucje w II Rzeczypospolitej były przeprowadzane w sposób sformalizowany i zgodny z
obowiązującym prawem. Powieszenie było najczęściej stosowana metoda egzekucji, uznawana
za skuteczną i odpowiednią do odstraszania przestępców. Egzekucje były wykonywane w sposób publiczny
lub w zamkniętych więzieniach, zależnie od wagi przestępstwa i decyzji sądu.
Społeczne reakcje na karę śmierci były zróżnicowane. Z jednej strony, wiele osób popierało
surowe kary jako sposób na eliminację poważnych zagrożeń i ochronę społeczeństwa. Z drugiej
strony, istniała również krytyka związana z humanitarnymi aspektami stosowania kary śmierci.

PRL
https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/15809/1/MHI_22_2_E_D_Mogielnicka_Wykonywan
ie_kary_smierci_w_czasach_Polskiej_Rzeczpospolitej_Ludowej.pdf
„Bezwzględną karą śmierci zagrożone były: zabójstwo, znęcanie się oraz wszelkie formy
prześladowania ludności, dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad
ludnością cywilną jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego (tj. Dz.U. 1944 nr 4, poz. 16, z późn.
zm.)…oraz donosicielstwo do władz okupacyjnych. W przypadku działania w inny sposób oraz uczestniczenia
w organizacji przestępczej, powołanej lub uznanej przez władze państwa niemieckiego lub z nim
sprzymierzonego w alternatywie występowała kara pozbawienia wolności.”

Motywacje polityczne
W PRL kara śmierci była często wykorzystywana jako narzędzie polityczne. Władze
komunistyczne stosowały ją nie tylko przeciwko rzeczywistym kryminalistom, ale także wobec
swoich przeciwników politycznych. Wyroki śmierci miały zastraszać społeczeństwo i eliminować osoby,
które mogły zagrozić stabilności reżimu.
Aspekty moralne i społeczne
Stosowanie kary śmierci w PRL budziło liczne kontrowersje moralne i społeczne. Wielu ludzi,
zarówno w kraju, jak i za granicą, krytykowało wykorzystywanie tego najcięższego wymiaru kary jako
narzędzia politycznego. W miarę upływu lat, coraz więcej osób zaczęło postrzegać karę śmierci jako
niehumanitarną i nieskuteczną.

Zniesienie kary śmierci

Po upadku Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (PRL) w 1989 roku, Polska rozpoczęła
transformację polityczną, gospodarczą i społeczną, zmierzającą w stronę demokracji i
poszanowania praw człowieka. Jednym z istotnych elementów tej transformacji było zniesienie
kary śmierci. Proces ten odbywał się etapami, od moratorium na egzekucje, przez zmiany
legislacyjne, aż po pełne zniesienie kary śmierci w polskim systemie prawnym.
W 1989 roku, po pierwszych częściowo wolnych wyborach parlamentarnych i powstaniu rządu
Tadeusza Mazowieckiego, w Polsce wprowadzono nieformalne moratorium na wykonywanie kary śmierci.
Choć kara śmierci nadal była obecna w kodeksie karnym, żadna egzekucja nie miała miejsca po 1988 roku.
Władze nowej Rzeczypospolitej Polskiej dążyły do spełnienia standardów międzynarodowych, zwłaszcza
tych wymaganych przez Radę Europy.
W 1995 roku Polska przystąpiła do Rady Europy, co wymagało podjęcia konkretnych kroków w kierunku
zniesienia kary śmierci. W 1996 roku Sejm uchwalił nowy Kodeks karny, który wszedł w życie 1 września
1998 roku. Nowy kodeks nie przewidywał już kary śmierci, zastępując ją karą dożywotniego pozbawienia
wolności. Był to kluczowy krok w kierunku całkowitego zniesienia kary śmierci.
Kolejnym ważnym krokiem było ratyfikowanie przez Polskę Protokołu nr 6 do Europejskiej
Konwencji Praw Człowieka, który dotyczył zniesienia kary śmierci w czasach pokoju. Polska
podpisała Protokół nr 6 w 1999 roku, co było formalnym potwierdzeniem zobowiązania do
niestosowania kary śmierci.
„Artykuł 1 Zniesienie kary śmierci
Znosi się karę śmierci. Nikt nie może być skazany na taką karę ani nie może nastąpić jej wykonanie.
Artykuł 2 Kara śmierci w czasie wojny
Państwo może przewidzieć w swoich ustawach karę śmierci za czyny popełnione podczas wojny
lub w okresie bezpośredniego zagrożenia wojną. Kara ta będzie stosowana jedynie w
przypadkach przewidzianych przez te ustawy i zgodnie z ich postanowieniami. Państwo
zawiadomi Sekretarza Generalnego Rady Europy o odpowiednich postanowieniach tych ustaw.” -
http://www.ptpa.org.pl/site/assets/files/1153/protokol_nr_6_do_kwslwfdk.pdf
W 2000 roku Polska ratyfikowała drugi fakultatywny protokół do Międzynarodowego Paktu Praw
Obywatelskich i Politycznych, zobowiązujący do całkowitego zniesienia kary śmierci. Kolejnym krokiem
było podpisanie w 2002 roku Protokołu nr 13 do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, który zakazywał
kary śmierci w każdych okolicznościach, w tym w czasie wojny. Polska ratyfikowała Protokół nr 13 w 2013
roku, co oznaczało pełne i bezwarunkowe zobowiązanie do niestosowania kary śmierci.
„Artykuł 1 Zniesienie kary śmierci
Kara śmierci zostaje zniesiona. Nikogo nie wolno skazać na taką karę ani też kary takiej wykonać.
Artykuł 2 Zakaz odstępstw
Zakazuje się czynienia jakichkolwiek odstępstw od przepisów niniejszego Protokołu na podstawie
Artykułu 15 Konwencji.”

Podsumowanie
Proces zakończenia kary śmierci w Polsce po PRL był skomplikowany i długotrwały, ale zakończył się pełnym
sukcesem. Od moratorium w 1989 roku, przez zmiany legislacyjne w latach 90, aż po ratyfikację
międzynarodowych protokołów, Polska konsekwentnie dążyła do spełnienia standardów międzynarodowych
w zakresie praw człowieka. Zniesienie kary śmierci stało się symbolem przemian demokratycznych i
poszanowania dla fundamentalnych praw jednostki w Polsce po upadku reżimu komunistycznego.