20.

02
Zaliczenie - przedostatnie zajęcia (4.06), pisemne, 3 pytania otwarte, tydzień przed
zaliczeniem poda zagadnienia
obecność nie jest obowiązkowa
wysyła prezentacje

edukacja kulturalna
- nie jest to ukulturalnianie i szerokie, antropologiczne, uspołeczniające rozumienie
kultury
- nie wiąże się z wysoką kulturą
- korzystamy z różnych przestrzeni kulturowych i z różnych podgatunków
- edukacja dla kultury
- edukacja w dziedzinie kultury

edukacja kulturowa - uniknięcie oceniania i wartościowania, pokazanie, że jesteśmy otwarci

na wszystkie przestrzenie (nie tylko na kulturę wyższą) i jesteśmy dla wszystkich, zasięg ma
być jak największy
1. proces przygotowania do bardziej aktywnego, samodzielnego i krytycznego
uczestnictwa w kulturze
2. dostarcza narzędzi do
- samodzielnego, krytycznego, pogłębionego rozumienia sensów wytworów
kulturowych (interpretacja kulturowa - każda interpretacja jest tak samo dobra, nie
ma jednej dobrej odpowiedzi)
- sprawnego działania w sieci społeczno-kulturowych relacji (uczymy wchodzenia w
relacje z innymi osobami)

- może wyrównywać społeczne nierówności

- podwyższać społeczne i kulturowe kapitały poszczególnych jednostek i wspólnot
- dodawać więcej świadomości, wiedzy i kompetencji, a tym samym sprawczości w
świecie społecznych relacji
- wspierać i wzmacniać określone postawy, dodawać siły, wspomagać procesy
poszukiwania kulturowej tożsamości
- ułatwiać komunikację i współpracę z innymi społecznościami

edukacja kulturalna:
- to nie tylko ćwiczenie do uczestnictwa w ofercie instytucji kultury
- nie tylko podwyższanie kompetencji grup odbiorców teatralnych, filmowych,
artystycznych, czytelniczych (sięganie po nowe media)
- to nie przygotowanie człowieka ,,kulturalnego” (kreowanie potencjału, korzystania z
kultury, świadomość że kultura jest płaszczyzną emancypacji)
- to nie upowszechnianie jedynie kultury wyższej (nie zatrzymujemy się tylko na tym,
korzystamy ze wszystkiego co daje nam kultura)
- to nie tylko przygotowanie ,,do odbioru” - rozumianego, jako bierne korzystanie z dóbr
kultury (nie tylko odbiór, ale również uczestnictwo)

1
 trzy zakresy edukacji kulturalnej
1. edukacja humanistyczna - najszersze rozumienie edukacji, wprowadzanie nas w
kulturę zastaną (Bogdan Suchodolski)
- wspólnota oparta na dialogu
- być kimś > mieć coś (bycie ważniejsze niż posiadanie)
- wartości nieinstrumentalne > wartości instrumentalne
- wartość > korzyści
- wartości uniwersalne w kulturach - dialog kultur
2. edukacja do kultury symbolicznej - to nie tylko sztuka, ale również religia, prawo, język
(cały czas jesteśmy w miejscu artystycznym, ale rozszerzamy to na inne
płaszczyzny)
3. edukacja do kultury artystycznej - interesuje nas tylko sztuka i przybliżenie jej
ludziom, pokazanie, że sztuka może być interesująca

główne zadania edukacji kulturalnej - Katarzyna Olbrycht

I. Praktyka społeczna
1. Stwarzanie warunków do zdobywania wiedzy o kulturze, korzystania z niej i jej
współtworzenia
2. Kształcenie potrzeb i nawyków uczestniczenia w kulturze
3. Kształcenie tożsamości kulturowej oraz szacunku i postawy dialogowej wobec
innych kultur
II. Przygotowanie do podmiotowego, świadomego, krytycznego i twórczego stosunku
do kultury
1. Uświadamianie znaczenia kultury i aktywności kulturalnej w rozwoju człowieka i
społeczeństwa
2. Kształcenie postawy odpowiedzialności za kulturę lokalną, regionalną, narodową i
globalną

Problemy edukacji kulturalnej

- dynamiczny rozwój kultury konsumpcyjnej
- brak jasnych kryteriów oceniania - nie ma jednej, jasnej interpretacji
- tempo rozwoju cywilizacji informacyjnej - nowe media
- kompetencje kulturalne nauczycieli
- kultura to ,,kwiatek do kożucha”? - traktowanie kultury jako dodatku, kultura ma
szersze zadania do spełnienia, nie tylko bycie estetycznym dodatkiem

27.02.

Czy można zdefiniować sztukę?

Sztuka jest zawsze przed definicją – artyści zawsze wymyślą coś nowego co nie wpasuje się w
definicję

STAROŻYTNA DEFINICJA (V w.p.n.e. – XVI w.)

„Umiejętność wytwarzania rzeczy wedle reguł” – każda umiejętność która miała swoje reguły była
sztuką, np. mierzenie pola, dowodzenie wojskiem, rzemiosło, nauka (najważniejsza REGUŁA)

2
Z greckiego sztuka = techne, z łacińskiego = ars

● Nie postrzegano sztuki jako natchnienie

● Na początku poezja i muzyka nie były sztuką bo to rzeczy dla kapłanów i wieszczy,
oni są natchnieni
● Potem pitagorejczycy wyliczyli harmonię dźwięku – zaczęto traktować muzykę jako
teorię i dodano do zakresu sztuki
● Arystoteles – napisał reguły tragedii (rytm, strofy itp.) – czyli poezja też zaczęła mieć
reguły

Podział:

● Sztuki wolne (liberales) – wysiłek umysłowy, np. nauki, muzyka – tu artyści są

bardziej poważani
● Sztuki pospolite (vulgares) – związane z wysiłkiem fizycznym

ŚREDNIOWIECZE

Zmiana nazwy pospolite na mechaniczne + dalej istnieją sztuki wolne

Doprecyzowanie podziału:

● Sztuki wolne (artes liberales): gramatyka, retoryka, logika, arytmetyka, geometria,

astronomia, muzyka
● Starożytność + odrodzenie = okres przejściowy (1500 r. – 1750 r.)
● Sztuki mechaniczne (artes vulgares): służąca żywieniu ludzi, służąca przyodzianiu,
dająca schron, dająca środki transportu, lecząca choroby, umiejętność wymiany
dóbr, sztuka bronienia się przed wrogiem.

ODRODZENIE

Dostrzeżono, że tamte definicje nie pasują; oddzielenie sztuki od rzemiosła i nauki:

● Popularność poezji – przetłumaczono „Poetykę” Arystotelesa na włoski

● Artyści plastycy zaczynają się buntować, bo są ciągle w sztukach mechanicznych a
chcieliby być wyżej – wtedy był trochę wzrost znaczenia piękna ciała, natury i estetyki
a oni się tym zajmowali i dbali o to + działalność plastyczna była bliżej naukowości,
bo zaczęto obliczać proporcje, perspektywę itp.
● Sztuka staje się lokatą kapitału – dzięki temu większe znaczenie sztuki i artystów,
liczy się kto tworzy, większa ranga twórców
● Odróżnienie rzeźbiarstwa od stolarstwa
● Podobieństwo rzeźby i poezji

NOWOŻYTNA DEFINICJA (1750-1900/1950)

Wyrzucono z niej nauki i rzemiosło

Szukano cechy wspólnej pozostałych sztuk – w XVIII wieku odkryto że chodzi o PIĘKNO

3
„Sztuka jest wytwarzaniem piękna”

„Sztuka jest naśladowaniem natury, wybierając z niej to co piękne” -> Charles Batteux „Sztuki piękne”

Batteux – 7 sztuk pięknych: malarstwo, rzeźba, architektura, muzyka, poezja, wymowa, taniec

WIEK XX:

Sztuka intensywnie się rozwija, nowe kierunki, przeczenie temu co było, niestosowanie się do reguł
piękna, brzydota w sztuce -> to nie pasuje do wcześniejszej definicji

Proponowane definicje:

- Sztuka to wytwór człowieka – ale czy fotografia i film to też sztuka jeśli duży udział mają maszyny?

- Sztuka zaspokaja wyższe potrzeby człowieka – ale co z architekturą przemysłową, plakatem,

ceramiką, tkaniną, meblarstwem itp.?

Cechy swoiste sztuki według Tatarkiewicza (ale i tak odrzuca je bo za wąskie)

● Wytwarzanie piękna
● Odtwarzanie rzeczywistości
● Nadawanie rzeczom kształtu (forma)
● Ekspresja
● Wywoływanie przeżyć estetycznych
● Wywoływanie wstrząsu

Różni ludzie dawali różne definicje, np. Joseph Conrad, Schopenhauer, Comte („w życiu wszystko jest
sztuką. Jeśli nazywam coś sztuką, jest nią lub jeśli wieszam coś w muzeum, to jest to sztuka” –
ojciec sztuki nowoczesnej ale tą definicją zrobił duży bałagan w pojmowaniu sztuki)

Definicja alternatywna Tatarkiewicza:

„Sztuka jest odtwarzaniem rzecz, bądź konstruowaniem form, bądź wyrażaniem przeżyć – jeśli
wytwór tego odtwarzania, konstruowania, wyrażania zdolna jest zachwycać, bądź wzruszać, bądź
wstrząsać” intencja artysty + działanie na odbiorcę

POŁOWA XX WIEKU

Nie można zdefiniować sztuki, rezygnacja z definicji, nieokreśloność zakresu pojęcia sztuki.

Pytanie = koło ratunkowe (nieobowiązkowe, żeby sobie podnieść ocenę) na zaliczeniu: Proszę
wskazać dzieło sztuki, projekt artystyczny itp. który nie mieści się w definicji alternatywnej
Tatarkiewicza i uzasadnić dlaczego (trzeba babe przekonać) – można sobie szukać przez cały
semestr odpowiedzi na to

4
5.03

Florencja - miasto przepełnione sztuką

Czy coś jest piękne dlatego, że mi się podoba czy podoba mi się dlatego, że jest piękne?

Czy piękno jest piękne obiektywnie czy subiektywnie>

Starożytność

- Grecja - Kalon

- Rzym - Pulchrum

- Piękne rzeczy, kształty, barwy, dźwięki

- Piękne myśli, obyczaje, charaktery, prawa

- Piękno widzialne - symmetria

- Piękno słyszalne - harmonia

- Estetyka + etyka - piękno moralne

Wielka Teoria V p.n.e - XVIII

- Proporcja i harmonia

- Pitagorejczycy

- Liczba ,,dzięki liczbie wszystko wygląda pięknie”

- Obiektywistyczna wizja piękna - piękno wewnętrzną cechą obiektu (nie zależy od osądu odbiorcy)

Platon V/IV p.n.e

- dobro, piękno, prawda

- piękno jest wieczne (nie należy do świata fizycznego, ale do świata idei)

- piękno duchowe cenniejsze niż piękno cielesne

- im bardziej zbliżamy się do jakiegoś ,,ziemskiego” piękna, tym bliżej będziemy idei piękna

- piękno ciał < piękno duszy < piękno czynów i praw

- harmonia i proporcja

- ,,zachowanie miary i proporcji jest zawsze piękne, brzydota jest brakiem miary”

Plotyn III w.

5
- piękno leży nie tylko w proporcji i harmonii

- czy tylko przedmioty złożone mogą być piękne? światło, gwiazdy, złoto - piękne choć proste

- dusza ,,prześwieca” w pięknie, idea piękna ,,opromienia” świat materii (blask-claritas)

- świat istnieje dzięki pięknu - piękno daje życie i ruch, brzydota jest zamieraniem (enneada)

- piękno olśniewa wprowadza, wprowadza ła, wzbudza ,,trwożny zachwyt” gdy go nie ma, nie ma
pełnego istnienia

- dążenie ku pięknu: cel życia, piękno surowe, piękno dyscypliny, piękno cnoty, umysł rozpoznaje
piękno

Pseudo-Dionizy V/VIw.

- harmonia, blask i Bóg

- piękno fizyczne i moralne

- piękno na ziemi - piękno Boga na ziemi

- piękno i dobro są tożsame, Bóg jest przyczyną wszelkiego dobra, piękno jest obecnością Boga

- wszystko co istnieje, pochodzi z piękna i dobra

Protagoras i Sofiści

- piękne to co przyjemne dla wzroku i słuchu

- odbiorca decyduje co jest dla niego piękne

Tomasz z Akwinu XIII w.

- piękne jest to co ujrzane, podoba się

- musi mieć blask, ideę Boga

- piękne - doskonałe, właściwa proporcja i harmonia

- piękno jest obiektywne, ale niezbędna jest odpowiedź odbiorcy

Romantyzm

- doskonałość

- odpowiedniość

- ekspresja (wyrażanie uczuć)

- umiar

6
- objawianie się idei (za Platonem)

- jedność połączona z wielości

- piękno a wzniosłość (Kant)

Fryderyk Nietzsche

Piękno Apollińskie:

- najpiękniejsze jest to, co właściwsze

- należy przestrzegać granic

- piękno, harmonia, umiarkowanie, intelekt

Piękno Dionizyjskie:

- piękno nieczyste

- nie jest pod kontrolą naszego umysłu

- cielesność, a nie intelekt

Piękno od wielkości do upadku

- piękno jest subiektywne, nie musi być związane z liczbą

- piękno ważne dla każdego z nas

19.03

Starożytność

> paideia - idealny motyw wychowania człowieka

dwie tezy pedagogiczne

1. Sztuka kształtuje wewnętrzną harmonię człowieka

2. Zbieżność między wychowaniem estetycznym a wychowaniem moralnym

Pitagoras - muzyka leczy duszę, muzyka ma największą edukacyjną moc

7
Platon - służba duszom ma pozytywne oddziaływanie na człowieka, nie naśladujemy rzeczywistości,
idealne są tylko idee; sztuka wpływa na naszą moralność, ma wpływać na pozytywne wzorce;
zgodność z prawdami świata (sztuka nie była twórczością, ale związana z rozumem); kontakt ze
sztuką może dawać harmonię duszy ludzkiej

Arystoteles - pozytywny wpływ sztuki na człowieka polega na katharsis (oczyszczenie,

wstrząśnięcie), sztuka powinna dawać nam możliwość wstrząsu;

kalokagathia (połączenie dobra i piękna)

dwa kręgi wychowania moralnego

1. Orientacja platońska - sztuka ukazuje nam świat takim jakim powinien być, pracujemy na tej
orientacji w pracy z małymi dziećmi

2. Orientacja arystotelesowska - bohaterowie muszą poznać konsekwencje swoich zachowań,

przestroga dla ludzi, pracujemy na tym z młodzieżą

wychowawcze oddziaływanie sztuki

> harmonia między życiem emocjonalnym a moralnością i wymaganiami społecznymi

Średniowiecze

funkcje sztuki:

- sakralna - wywodzi się z Boga, miała ewangelizować i opowiadać historie świętych, jak osiągnąć
wieczną radość w niebie

- wychowawczo-moralna - edukacja przez śpiew w świątyni

- informacyjno-oświatowa - poprzez sztukę były przekazywane informacje, muzyka (śpiew) w

świątyni, Biblia w obrazkach

- estetyczna (ceremonialność życia dworskiego) - ozdoba budowli

zadania sztuki

1. Ozdoba budowli

2. Upamiętnienie zdarzeń

3. Pouczenie umysłu

Nowożytność

- Florencja XVw. życie zgodne ze sztuką, idea twórczego człowieczeństwa, ideał renesansowego
humanizmu

8
- filozofia - Anthony Ashley Cooper → upiększanie ludzkich dusz, traktowanie moralności na wzór
piękna - intuitywizm. Piękno moralne związane z pięknem estetycznym. Istota piękna polega na
harmonii - istota dobra polega na harmonii - istota piękna polega na harmonii; sztuka - wychowanie
moralne

- utopie - Tomasz Calpanella → miasto słońca; znaczenie obecności sztuki w codziennej przestrzeni;
sztuka jest na murach, nie jest schowana przed widzem

- John Ruskin - piękno i sztuka w służbie idei społecznych, przeciwnik kolei - zaburzają piękno świata,
piękno przyrody - ma pozytywne wpływanie na człowieka

wychowanie estetyczne

,,Listy o estetycznym wychowaniu człowieka” Fryderyk Schiller → ,,Aby człowieka zmysłowego

uczynić człowiekiem rozumnym, nie ma innego sposobu, jak tylko uczynić go człowiekiem
estetycznym”

Schiller

- pełne zaufanie do sztuki (przeobrażenie człowieka za sprawą sztuki)

- rewolucja estetyczna jako pierwszy krok na drodze rewolucji społeczno-politycznej

- harmonijny i wszechstronny rozwój człowieka - natura ludzka to wzajemne oddziaływanie dwóch

przeciwstawnych sił: popędu zmysłowego (fizyczny wymiar egzystencji człowieka) i popędu formy
(dążność do rozumowego uporządkowania świata) - ich relacją jest trzeci popęd: gry i zabawy, w
którym przymus fizyczny i moralny znoszą się wzajemnie. Wiąże to, co sprzeczne. Tworzy ,,żywy
kształt - piękno”

- stan estetyczny - stan optymalnej równowagi, estetycznej swobody, pełni ludzkiego bytu; chwila
czystej gry pozoru - rozkoszowanie się wolne od wszelkich powinności: naturalnych i rozumowych;
stan estetyczny pozwala przekraczać podział pomiędzy rozumieniem a uczuciem

- państwo estetyczne - ,,dawać wolność przez wolność” - respektuje prawa i jednostki, spełnia ideał
równowagi i godności człowieka, uczy wolności, pokazuje jak przekraczać ograniczenia, burzy
hierarchie, gra estetyczna pokazuje, że ustalone porządki i systemy mogą być przygodne

unaukowienie wychowawczego oddziaływania sztuki

1. wychowanie estetyczne w sensie węższym:

- wychowanie ,,do sztuki”

- kształcenie postawy człowieka ,,do sztuki”

9
- kształcenie kultury estetycznej

- kształcenie estetycznej wrażliwości

- wiedza o sztuce

2. wychowanie estetyczne w sensie szerszym:

- wychowanie ,,przez sztukę”

- Herbert Read

- sztuka wychowawcą

- dzieła sztuki + własna aktywność twórcza

- całożyciowy proces samokształcenia dzięki interioryzacji wartości sztuki

26.03

współczesne teorie wychowania estetycznego - struktura interdyscyplinarna

- filozofia - europejski humanizm

- estetyka - trwałość/zmienność sztuki

- socjologia - funkcje sztuki (ich geneza i zmienność w czasie i przestrzeni) → skąd wyrastają i jak
zmieniają się w czasie i przestrzeni

- psychologia - twórczość, kreatywność, odbiór sztuki

wychowanie estetyczne - człowiek w świecie jest najważniejszy, jeśli nauczy się świata będzie mógł
go zmieniać

Bogdan Suchodolski

Wychowawcza rola sztuki: [będzie na kolokwium + znalezienie dzieł sztuki i przykładów kultury]
mickiewicz,
1. Poznawcza → dzięki sztuce poznajemy, możemy poznać świat współczesny, drugiego człowieka,
czym się zajmowali (ich problemy), możemy poznać człowieka, który jest inny we wszechświecie,
dzięki sztuce poznajemy siebie (ma moc samopoznania - poznaję swoje granice estetyczne,
hierarchię wartości), bezpieczna przestrzeń samopoznania, uczy mnie bycia z innymi [film Biedne
Istoty, Oppenheimer]

10
2. Kompensacyjna → może kompensować nam braki rzeczywistości, gdy nie mam czegoś to sztuka
może to zapewniać, dzięki sztuce przenoszę się do innego świata i kompensuję sobie braki, których
świat realny nie może mi dać

3. Pogłębianie wrażliwości i pobudzanie do myślenia → człowiek współczesny staje się coraz mniej
wrażliwy i sztuka może być tą przestrzenią, która to pogłębia, pokazuje nam innego, kształtuje w nas
postawę twórczą, patrzę co świat ma mi nowego do pokazania

sztuka wyraża niepokoje współczesnego człowieka; sztuka jako mechanizm ostrzegania - pokazuje
nam obszary gdzie coś zaczyna się dziać

Irena Wojnar - postawa ,,Otwartego umysłu” (postawa ciekawości, bycia gotowym żeby zmieniać
świat, otwartość żeby przyjmować wiedzę i ją zmieniać)

1. Percepcja - spostrzeganie → sztuka uczy mnie postrzegać, patrzeć na świat, rozwija moje oko,
uczy mnie odróżniać barwy i kształty, jak bawić się linią, kontrastem, jak ja mogę wyrażać swoją
ekspresję, zaczynam dostrzegać sztukę; zawiera sobie ćwiczenie oka ale również percepcję świata,
uczę się patrzeć na świat, podświetla mi różne rzeczy i zjawiska, kieruje mój wzrok w odpowiednią
stronę, zachęca mnie żebym patrzyła i dostrzegła coś co mogę zacząć rozważać

2. Przeżycia i doświadczenia - przeżywanie → nasze przeżycia i doświadczenia, w bezpiecznej

przestrzeni mogę doświadczać coś czego normalnie bym nie doświadczyła, mogę przenieść w świat
realny do aktywności gdzie mogę zmieniać świat

3. Poznawcza rola sztuki - poznawanie → to samo poznawanie co u suchodolskiego —> poznawanie

siebie, świata współczesnego

4. Postawa twórcza - tworzenie → sztuka zachęca nas do twórczości w bezpiecznej przestrzeni,

tworzenie świata w którym żyjemy i funkcjonujemy, tworzenie mojego naturalnego środowiska

Oddziaływanie sztuki

- wzbogaca zintegrowany obraz człowieka

- pobudza do myślenia - rozwój intelektualny

- uczy krytycznego myślenia → uczy mnie żeby weryfikować wszelkie informacje

- broni wartości humanistycznych

- wyzwala ekspresję i wyobraźnię

- inspiruje postawy i dyspozycje twórcze

- uczy tolerancję

- pogłębia wrażliwość

- dostarcza informacji o

11
Irena Wojnar - dzieła sztuki poruszają umysł, uczucia i wyobraźnię, stanowią źródło nowych
doświadczeń. Sztuka jest zjawiskiem wielorakim, ,,zjawiskiem obszernym”, trudno zatem zjawisku
temu w całości przypisywać rolę kształcącą w życiu społecznym. Sztuka może także wywierać wpływ
destrukcyjny, pogłębiać postawy amoralne, może człowieka odwodzić od rzeczywistych obowiązków
i od prawdziwego życia. Nie należy o tym zapominać. (Jakie mogą być przykłady? Które filmy,
piosenki mogą być problematyczne z pedagogicznego punktu widzenia, które gdy trafią na
nieprzygotowanego odbiorcę mogą zrobić więcej krzywdy i zaszkodzić, które wymagają
odpowiedniego przygotowania)

Stefan Szuman - wychowawca estetyczny (teoretyk sztuki)

3U: NA ZALICZENIU BĘDZIE

1. Upowszechnianie (udostępnianie + uprzystępnianie)

a) zbliżanie sztuki szerokim masom społeczeństwa przez jej udostępnianie i uprzystępnianie

b) kształtowanie kultury estetycznej w społeczeństwie

2. Udostępnianie

a) zadbanie o to, aby dzieła mogły stać się przedmiotem bezpośredniego oddziaływania na odbiorcę
→ gdy mamy możliwość to dbamy o to żeby kontakt ze sztuką był bezpośredni (wyjście do galerii),
sztuka w przestrzeni publicznej

b) czas wystarczająco długi, aby zapoznać się z dziełem i poddać jego działaniu → czas powinien
być długi aby sztuka zadziałała na odbiorcę (dokładnie obejrzeć i porozmawiać o nim)

c) nowe technologie, a nowe możliwości udostępniania sztuki → wirtualne wycieczki po muzeach,

3. Uprzystępnianie

a) wzbudzanie zainteresowania i zapotrzebowania na sztukę, zdolności jej spostrzegania i

nawiązywania interakcji z dziełem → pokazanie, że sztuka nie jest czymś nudnym i nie jest wszystko
takie samo, pokazywanie różnorodności (każdy może sobie coś wybrać ze sztuki)

b) cel: wykształcenie u odbiorców umiejętności poznawania, rozumienia, przeżywania i oceniania

dzieł sztuki

c) analiza budowy i omówienie dzieła sztuki, rozmowa z odbiorcą o dziele sztuki → musimy dać się
wypowiedzieć odbiorcom, musimy znaleźć przestrzeń żeby odbiorcy powiedzieli nam co oni o tym
myślą

odbiorcy - powinni mieć możliwość odbierania i przeżywania sztuki tak jak artyści, zauważając
kategorie estetyczne

odbieranie sztuki ma się odbywać dwojako:

12
- własna aktywność twórcza - nauka malarstwa, zabawy teatralne; na własnej skórze musimy
doświadczyć skąd się bierze inspiracja; gdy sami coś tworzymy (przejdziemy przez proces twórczy) i
to wszystko nie zaistnieje to nie będziemy w stanie odpowiedzieć sobie czemu artyści tworzą taką
sztukę a nie inną

- należy wprowadzać wychowanków w świat kultury artystycznej - brać na wystawy, pokazywać prace
plastyczne, kontakt z wielkimi dziełami sztuki

wychowanie estetyczne - edukacja przez całe życie, sztuka ma dotyczyć również dorosłych

dbanie o jakość tych zajęć - to jest skandal, że niektóre zajęcia są na tak niskim poziomie (możemy
zniechęcić do zajęć zamiast zainteresować); to nie będzie wykształcenie artystów – artystami mogą
zostać nieliczni; uzdolnienia odbiorcze ma każdy i można je rozwijać (ma nas zachęcać do rozwijania
się, do wychodzenia ze strefy komfortu i wchodzenia w nowe aktywności, których normalnie byśmy
nie podjęli [wychowanie estetyczne - rozbudzanie zainteresowań odbiorczych])

Wychowawca estetyczny

- upowszechnia, udostępnia i uprzystępnia sztukę

- wprowadza odbiorców w charakter i sens języka artystycznego

- pośrednik kształtujący wrażliwość i kulturę estetyczną społeczeństwa

- artysta ,,znawca sztuki”, nauczyciel

Artysta

1. Wprowadza obiekt artystyczny w przestrzeń publiczną

a) wyrwanie widza ze schematycznego i bezrefleksyjnego obcowania z otaczającą rzeczywistością

b) zaburzenie percepcji, przyzwyczajonej do ślizgania się po znajomej przestrzeni

c) porzucenie dotychczasowych przyzwyczajeń w interpretowaniu świata, określaniu tego co

normalne, odpowiednie, a nie pasujące, dziwne, ,,nie na miejscu”

d) symboliczne ,,otwarcie oczu” na przybysza

2. Aranżuje akcje publiczne, aktywizujące społeczności lokalne → artyści robią projekty, które
angażują nie artystów; cała społeczność tworzy dzieła artystyczne

3. Uprzystępnia język sztuki, uczestnicząc w spotkaniach edukacyjnych, panelach dyskusyjnych →

artyści coraz częściej angażują się w dyskusje, programy, debaty, filmy; tłumaczenie sztuki jak można
tworzyć własne interpretacje

13
16.04

odbiorca sztuki - wiemy, że coś jest sztuką i wiemy jak należy zachować się w galerii sztuki (dzieło
może nas zaskoczyć, oburzyć); wiemy że będziemy mieć kontakt ze sztuką; zakłada maskę
profesjonalnego odbiorcy sztuki

świadek zdarzenia - osoba niepostrzeżenie znajduje się w odpowiednim miejscu i czasie, gdzie
zaczyna się dziać sztuka; on nie ma świadomości, że to jest sytuacja artystyczna; postrzega to
zjawisko jako dziwną sytuację, która się dzieje w codzienności (performance)

,,Pozdrowienia z Alej Jerozolimskich”

,,Dotleniacz” —> sztuką nie jest sam obiekt, ale relacje międzyludzkie, które mogą zaistnieć przez
ingerencję artysty → miejsce na placu Grzybowskim, na którym spotykają się różne osobowości;
ludzie tworzyli nowe relacje między sobą

Galeria zewnętrzna AMS - prezentowana sztuka artystów współczesnych → strategie subwersyjne

(wirus) - zupełnie inaczej widzimy coś co nam przedstawia; projekty dotyczyły tego co wstydliwe i
przemilczane, a jednocześnie groźne i niepokojące

- feminizm

- konsumpcjonizm

- okrucieństwo wojen

- skutki atomizacji społecznej

- niechęć wobec innych

Murale, Posągi (Jelonki, Tęcza na placu Zbawiciela)

szuka ma być śmieszna, wyrwać nas z powagi życia

Akcje publiczne

1. aktywizacja społeczności lokalnej - widz nie musi iść do galerii czy muzeum, ma sztukę od ręki

2. upowszechnianie twórczego podejścia do życia – społeczność lokalna jest zapraszana wzięcia

udziału w akcjach publicznych

3. różnorodność języka sztuki współczesnej

,,Bródno 2000”

23.04

14
park rzeźby na Bródnie

Sztuka ma generować zmianę w odbiorcach, wykorzystanie sztuki w innych miejscach naszych

aktywności

Sztuka społeczna ma służyć danej społeczności

Daniel Rycharski - wiejski Street art

- Sztuka - narzędzie do integracji społeczności

- artysta - społecznik
- partycypacja (zaangażowanie odbiorców)
- odpowiedzialność za wspólnotę - musimy interesować się społecznością po
zakończeniu akcji
- rozmyte autorstwo - wszyscy jesteśmy współautorami projektu
- przyjemność z bycia razem - ma służyć tworzeniu relacji, mają być projekty które
dadzą przyjemność z bycia z innymi
- Sztuka rozwija się sama (bez udziału instytucji)

,,Wszystkie nasze strachy"

Przybliżanie języka sztuki - języka sztuki trzeba się uczyć

przestrzeń sztuki współczesnej - ma być zrozumiała → uprzystępnianie sztuki

W Domu → Roman Opałka - obrazy liczone

7.05

Kultura - ,,problem polega na tym, że nikt nie jest całkiem pewien, co to jest kultura. Pojęcie
to jest ulotne, niestałe, encyklopedyczne i normatywnie nacechowane"

Każdy funkcjonuje w jakiejś kulturze

Kultura

łac. Colere - uprawa (rozwijanie, ulepszanie)

Agri cultura - uprawa roli

Horti cultura - uprawa ogrodu

Marek Tullius Cicero - cultura animae - uprawa umysłu (kultura ducha)

Oświecenie, uszlachetnienie rozumu, wysubtelnienie obyczajów

15
Behawioralna (zachowaniowa) Koncepcja kultury

Kultura jako Sfera zachowań ludzi lub zachowań ich wytworów

Świadomościowa Koncepcja kultury - ideacyjna, mentalistyczna

Kultura to ponadinywidualistyczna ,,rzeczywistość myślowa" - świat idei, norm, reguł i

wartości

Kultura jako tekst, kultura jako performans - nie zmieniamy kultury, przyjmujemy jako coś
zastanego i wpisujemy się w te normy

Typy kultury wg Margaret Mead

- Kultura postfiguratywna - kultura nieocenionych przodków; pokolenie

dziadków/rodziców wprowadza w kultury pokolenie młodsze
- Kultura konfiguratywna - kultura odnalezionych rówieśników; w kulturę zastaną
pokolenia wprowadzają się same [pokolenia uczą się świata od siebie, swoich
rówieśników]
- Kultura prefiguratywna - kultura zagadkowych dzieci; coś z czym mamy do czynienia
obecnie, musimy się dostosowywać do zmian

Raport

Edukacja kulturalna - wprowadzanie nowych pokoleń w kulturę; kultury trzeba się uczyć

Jak to robić, jak uczyć kultury i o kulturze?

Po co to robić?

Kto ma to robić?

Kto ma decydować, co jest robione?

Powinniśmy sięgać po kultury z którymi społeczeństwo ma kontakt, np. niszowe - takie które
ich dotyczą, łączenie aspektów kultury - mamy nie zniechęcać do kultury wyższej -
pokazanie, że artyści w tej wyższej mówią o tym co inni, ale innymi słowami, pojawia się
coraz więcej grup

Teza raportu - współczesna edukacja jest szkodliwa

Modele edukacji kulturalnej

1. hierarchiczny
- podkreślenie relacji pionowych

16
 - bezpośredni kontakt - rzadko wprowadza nowe technologie w interakcje
- uporządkowana i sztywna kolejność elementów procesu edukacyjnego - edukator
buduje sobie szczegółowe scenariusze zajęć i się ich trzyma, mała spontaniczność
grupy, skupia się na tym co chce przekazać
- kontrola nad osobami edukowanymi i procesem edukacji - kontrola nad zasadami
jakie osoby otrzymują
- autorytet pedagogiczny i autorytatywność - nie wynika z tego, że lubimy jakiegoś
edukatora, autorytet jest wpisany w funkcję społeczną [autorytet mi się należy, bo
pełnię jakąś funkcję]

Wady

● Wymaga bardzo wysokich kompetencji

● koncentracja na kulturze wysokiej
● ograniczany do dzieci i młodzieży
● infantylizacja edukowanych
● pozorna kontrola nad procesem edukacji
● narzucanie jednej hierarchii wartości
● Język anarchiczny, śmieszny, niezrozumiały

2. edukowanie edukujących
3. Edukacja kulturalna - edukacja popkulturowa
- przeciwwaga do modelu hierarchicznego
- jest siecią powiązań
- możemy uczyć się wzajemnie i przekazywać sobie wiedzę

edukacja tradycyjna edukacja popkulturowa

narracja linearna - wszystko jest narracja skokowa

uporządkowane

hierarchia celów i racjonalność nominalistyczne korzystanie z treści

kanon pedagogiczny brak kanonu ,,kulturowość" zjawisk

Kształcenie instytucjonalne Kształcenie pozainstytucjonalne

Reakcja na zmiany w kulturze

1. blokowanie trendów kulturowych w imię uznanych, tradycyjnych wartość

2. bezrefleksyjne dryfowanie w kulturze
3. Akceptacja ,,euforii supermarketu i bezkrytycznego klikania w rzeczywistość"
4. negocjacja z młodzieżą kształtu rzeczywistości i uczenie świadomych wyborów
własnych tożsamości

17
14.05

Kultura współczesna

1. Nie hierarchia, lecz sieć - traktowanie jednej strony jako jednej strony jako instytucji, a
drugiej jako nic nie wie, to znaczy że nie postrzegamy kultury jako sieci;
2. Niestabilne style życia, lecz mozaikowe zmienne konstrukcje
3. Niestateczne grupy, lecz sytuacyjne wspólnoty
4. Niestabilne tożsamości, lecz zmienne maski i głosy - nie mamy stabilnej tożsamości,
tylko zmieniamy się w społeczeństwie

Edukacja popkulturowa

- zrozumienie i odnalezienie się w rzeczywistości (a nie panowanie nad nią)

- media - najpoważniejszy rozgrywający w polu edukacji kulturalnej → mogę dzięki nim
dotrzeć do jakichś treści, warunkuje nasz sposób pracy z edukowanymi

Pedagogiczna edukacja kulturalna

1. model hierarchiczny - musi się zmieniać, nie może być modelem dominującym,
musimy zminimalizować jego obecność, a więcej ma być modelu edukacji
popkulturowej
2. uwstecznienie względem współczesnych procesów zachodzących w kulturze -
stosowanie języka, którego obecnie się używa, kiedy opowiadamy o czymś co jest
wyjaśnione, opracowane to czujemy się bezpiecznie
3. brak pasji, zainteresowania, charyzmy - jeśli chcemy żeby środowisko było jak
najbardziej różnorodne, zainteresować różnymi treściami to osoby prowadzące
powinny być zainteresowane tym co przekazują

Uwarunkowania uczestnictwa w kulturze

Uczestnictwo

- aktywność kulturalna - dane frekwencyjne (ilościowe)

- środowiska wykazujące ,,absencję kulturalną”, ,,bierne kulturalnie” i te przejawiające
mniejszą i większą ,,aktywność kulturalną”
- autonomia względem struktury społecznej: identyfikacja klasowa -> identyfikacja
kulturowa
- zasięg pola kulturalnego
- uczestnictwo w kulturze: udomowienie + rozrywka

Uwarunkowania

1. społeczno-kulturowe
1) czynniki instytucjonalne i techniczno-organizacyjne

Podmioty

18
- teatry (dramatyczne i lalkowe)
- teatry muzyczne
- filharmonie, orkiestry
- muzea
- biblioteki i placówki informacyjno-biblioteczne
- galerie i salony sztuki
- centra kultury, domy kultury
- najczęściej korzystamy z instytucji, która jest mniej niż 2km od nas
2) czynnik ekonomiczny - budżet ogranicza nasze aktywności
3) czas wolny
- czas dla siebie
- czas niezorganizowany i niekontrolowany
- czas przymusowo wolny
- czas niepozornie wolny
4) orientacje aksjologiczno-światopoglądowe → światopogląd religijny i pozareliginy
(hierarchia wartości, rozumienie i interpretacja utworów artystycznych, zasięg pola
kulturalnego)
5) rodzinne i środowiskowe tradycje aktywności kulturalnej - trening kulturowy/rodzinna
akulturacja, kształtowane w dzieciństwie potrzeby i nawyki kulturowe (rodzina/grupa
rówieśnicza/ moda)
6) szkolna edukacja kulturalna -> cały wykład o modelu hierarchicznym dotyczy tęgi
7) Płeć i wiek -> jak sobie wyobrażamy, że jak określoną grupa powinna funkcjonować w
kulturze
- Płeć jako kategoria kulturowa -> kobiety intensywniej i aktywniej korzystają z kultury,
wynika to z norm kulturowych, bo jesteśmy inaczej socjalizowane
- Społeczno-kulturowe funkcjonowanie kobiet i mężczyzn
- Wychowanie/socjalizacja
- Wiek/płeć → przypisywane rolę Kulturowe (dziecko do 10 roku życia uczestniczą w
kulturze dzięki rodzicom lub szkole, która organizuje wycieczki; 11-18 lat dziecko
uczestniczy głównie z rówieśnikami i od ich wpływu zależy intensywność; 19-25 lat to
moment intensywnego uczestnictwa, gdzie rolę odgrywa grupa rówieśnicza oraz
różne wyjazdy gdzie szukamy nowych bodźców; 25-30 lat to jest takie pół na pół
uczestnictwo w kulturze; > 30 lat to jest zapaść w uczestnictwie w kulturze - to
moment kiedy zakładamy rodzinę i intensywniej rozwijamy karierę zawodową; po 45
roku życia uczestnictwo w kulturze wzrasta - mamy karierę, dzieci dorastają a my
mamy więcej wolnego czasu; po 60 roku życia jeszcze bardziej wzrasta
uczestnictwo, bo seniorów ogranicza tylko zdrowie i odległość od miejsca kultury
2. indywidualno-Podmiotowe - związane z nami, konkretnymi preferencjami
1) potrzeby kulturalne
- potrzeba - stan braku w organizmie ,,czegoś", biologiczne/psychiczno-społeczne
- napięcie/pragnienie - gdy mamy niezaspokojone potrzeby biologiczne to pojawia się
w ciele napięcie, zaspokojenie potrzeby jest całkowite (gdy się wyśpimy lub najemy
to potrzeba całkowicie znika i możemy robić coś innego);
- potrzeb psychiczno-społecznych nie jesteśmy w stanie całkowicie zaspokoić
(uczestnictwo w kulturze jest przykładem potrzeby), im intensywniej uczestniczymy

19
 w kulturze tym bardziej rośnie w nas pragnienie i częściej chcemy w tym
uczestniczyć
- zaspokajanie czy rozbudzanie/kształtowanie - nasze działania powinny wychodzić od
zaspokajania tych potrzeb, które w nas tkwią, które są nam bliskie, ale nie
zatrzymujemy się na tych potrzebach, które tkwią w naszych pragnieniach, ale mamy
rozszerzać pole naszych potrzeb/ musimy zaspokoić jedne potrzeby żeby rozwijać
kolejne
- potrzeba uczestnictwa w kulturze to nie preferencja
2) upodobania i zamiłowania kulturalne = Preferencje = czynnik emocjonalny → to co
nam się podoba
3) Zainteresowania kulturalne = czynnik intelektualny
4) Wrażliwość estetyczna
- czy jest wrodzona (natywistyczna) czy może jest nabyta w procesie socjalizacji? [jest
w pewnym sensie wrodzona, każdy inaczej odbiera sztukę, słyszy muzykę, ale
możemy to wyćwiczyć, bo nawet gdy ktoś nie umie śpiewać lub wczuwać się w
przyrodę to przy odpowiednim treningu jest w stanie podnieść swoje umiejętności]
- dyspozycja (wrażliwość) estetyczna - podatna na trening kulturowy → im częściej
jesteśmy mu poddawani tym inne bodźce na nas wpływają
5) kompetencje Kulturowe
- teoretyczna - wiedza
- realizacyjna - nasza Umiejętność przemieszczania się w polu kultury i sztuki (skąd
czerpiemy informacje, jak się przemieszczamy i czujemy w tym)

,,Nowe praktyki Kulturowe polaków" T. Szlendak, K.Olechnicki

1. rytualizm kultury wydarzeniowej

- być kulturalnym Polakiem = uczestniczyć w wydarzeniach
- Kultura ,,iwentu" - megaceremoniały
- wielozmysłowe potrzeby kulturalne uczestników - w krótkim czasie zapewniamy
wielozmysłowe doznania
2. wirtualne alternatywne subświaty Kulturowe
- zaawansowane kompetencje Kulturowe uczestników
- alternatywne subświaty w sieci

Współczesny praktyki Kulturowe Polaków charakteryzuje:

a) akceleracja - przyspieszenie
- krótki żywot projektów i wydarzeń
- krótki żywot wrażeń płynących z doświadczeń kulturalnych
- potrzeba ,,upakowania" wszelkich wrażeń w krótkim czasie
b) skrócony horyzont oczekiwań
- budowanie mikrowspólnot i mikroplemion opartych na wrażeniach ograniczonych
czasowo
- Uderzeniowe, wrażeniowe i użytkowe traktowanie osób oraz aktorów nieludzkich
uczestniczących w tej samej imprezie
c) rosnąca symultaniczność zdarzeń w obrębie lebensweltu (??)

20
Zagadnienia potrzebne do zaliczenia wykładu

I termin - 4.06

II termin - 11.06

3 pytania otwarte

I pytanie - opisowe, związane z definicją, problemem (związane z zagadnieniami

wykładowymi)

Wykład I - różnice między edukacją kulturalną a edukacją kulturową (w edukacji kulturalnej

nie ukulturalniamy), na czym polega praca Edukacyjna w polu kultury i sztuki i jej zadania

Wykład II - starożytna i nowożytna Definicja sztuki, rozumienie jaki mamy problem z

definiowaniem sztuki współczesnej, czemu nie definiujemy sztuki współczesnej; Definicja
alternatywna Tatarkiewicza (dlaczego on ustalił taką definicję)

Wykład III - który z omawianych sposobów ujmowania piękna jest Ci najbliższy i dlaczego
(wybieramy jedną i ją przygotowujemy)

Wykład IV - znać dwie tezy pedagogiczne, które ukształtowały się w starożytności mówiące
o oddziaływaniu edukacyjnym sztuki; znać dwie orientacje (platona, arystotelesa -
bohaterowie błądzący, z którymi bohaterami jest nam łatwiej się utożsamić), teksty kultury
współczesnej do orientacji Platońskiej i Arystotelesowskiej (są uspokajające, pokazujące
wzorce lub pokazują drogę bohatera); Schiller - pierwsze ujęcie wychowania, Reed —> znać
pojęcie wychowanie estetyczne, wychowanie do sztuki i przez sztukę; Suchodolski i jego
wychowawcza Rola sztuki (kompensacyjna, zachęcająca do myślenia) - jakie dzieła sztuki
mogą być przykładem; Irena Wojnar - postawa otwartego umysłu - scharakteryzować

Wykład V - Schuman - jak rozumiał wychowanie estetyczne, wychowawcę estetycznego,

teoria trzech U, odbiorca sztuki i świadek zdarzenia - wybrać kilka dzieł sztuki i jak artyści
realizują 3U (które najlepiej rozumiemy i trafiają do nas - tęcza, palma - 3 dzieła wystarczą
łaskawie)

Wykład VI - wyjaśnij dlaczego kulturę można ujmować jako uprawę umysłu, kto pierwszy użył
tej metafory, czy ja się z nią zgadzam; porównanie modelu hierarchicznego i kulturowego
(czym się od siebie różnią)

Wykład VII - wymienić czynniki, które wpływają na nasze uczestnictwo w kulturze (wymienić i
omówić 3 z nich, które wpływają na nasze uczestnictwo w kulturze - czas wolny, ekonomia,
czy mieszkanie blisko czegoś, nawyki ukształtowane przez rodziców lub szkołę)

Wykład VIII - polifunkcjonalność, polisemiczność, intertekstualność (wyjaśniane za tydzień),

wymienić kilka zarzutów wobec kultury popularnej

Przykładowe pytanie

21
,,Wyjaśnij dlaczego kulturę można ujmować jako uprawę umysłu, kto pierwszy użył terminy"

,,Omów pojęcie wychowanie estetyczne, Wymień przedstawicieli, wyjaśnij wychowanie przez

sztukę i do sztuki"

,,Które z prezentowanych na wykładzie sposobów omawiania piękna jest Ci najbliższe,

uzasadnij wybór"

II pytanie - Nazwisko → schiller, reed, suchodolski, wojnar, schuman, Tatarkiewicz → każda

grupa dostaje jedno nazwisko i będzie pytanie w jakim kontekście dana osoba pojawiła się
na wykładzie i jakie zagadnienie go dotyczy/z jaką teorią jest związana (nie trzeba opisywać
teorii tylko pokazać, że wiemy kim była ta osoba)

III pytanie - jak można przenieść wiedzę do życia codziennego (wykorzystaj 3 dowolne teksty
kultury udowadniające jakąś tezę; 3 obrazy dotyczące tematu)

Przykładowe pytanie

,,Omów swoje uczestnictwo w kulturze, które czynniki wpływają na ciebie najbardziej"

,,Gdybyś był wychowawcą estetycznym, w jaki sposób mógłbyś realizować 3U Schumana" -

wybieramy grupę docelową i jak udostępnić/uprzystępnić sztukę

22