SAVREMENI POLITIČKI SISTEMI

TEORIJSKE OSNOVE I TEORIJSKI PROBLEMI IZUČAVANJA POLITIČKIH

SISTEMA
Politika
 Šta je politika?
 Aktivnost ili proces u kome grupe postižu ili sprovode obavezujuće odluke.
 Tri aspekta politike:
1. Kolektivna aktivnost

2. Uključuje donošenje odluka o pitanjima koje pogađaju grupu

3. Jednom donijete, političke odluke postaju autoritativna politika (obavezuju
članove)

 Dva pogleda na prirodu politike:

1. Deliberativan proces rješavanja zajedničkih problema (idealistički pristup)
 politika je neizbježna i najviša ljudska aktivnost
 “čovjek je po svojoj prirodi politička životinja”
 “idealni građani vladaju u interesu svih, ne zato što ih na to primorava sistem kontrole ili
ravnoteže, već što smatraju da je to ispravno” (Aristotel)
 Politika je aktivnost pomoću koje se različiti interesi unutar zajednice mire tako što
im se da udio u vlasti u srazmjeri sa njihovom važnošću za dobrobit i opstanak
čitave zajednice.
2. Nadmetanje za vlast i uticaj (resursi, lična korist…)
 Politika kao arena za ostvarivanje privatnih interesa
 Priroda politike je višestrana (uključuje zajedničke i suprostavljene interese; saradnju i
sukob; razum i silu)
 “Čist sukob je rat. Čista saradnja je prava ljubav. Politika je mješavina ta dva” (Laver, 1983)

Vlast
 Države moraju razviti standardne procedure za donošenje i provođenje kolektivnih
odluka.
 Vlast se sastoji od institucija odgovornih za donošenje kolektivnih odluka za
društvo.(arena za rješavanje zajedničkih pitanja)

1
 “Vlast nam pruža zaštitu od štete koju bismo nanijeli jedni drugima u potrazi za slavom i
imetkom” (Hobbes, 1588-1679)
 “Jedini način da se izgradi takva zajednička vlast…jeste prenijeti svu moć i snagu na jednog
čovjeka, ili jednu skupštinu ljudi, koja može da svede sve nikove volje, većinom glasova, na
jednu volju… Kada se ovo učini, mnoštvo tako ujedinjenih naziva se
država”(Commonwealth)
 Vlast nudi sigurnost i predvidivost svojim građanima
 Standardiziranim načinom donošenja i provođenja odluka postiže se ekonomska
efikasnost
 Politika je više od vlasti (uticaj političkih stranaka, interesnih grupa i javnog mnijenja)
 Politički sistem čine odnosi i organizacije koje uključuju ali se ne ograničavaju na vladu,
kroz koje društvo donosi i sporovodi zajedničke odluke.
 Zašto postoje vlade?
1. Izgradnja zajednice i države
2. Red i sigurnost
3. Zaštita prava
4. Unaprjeđenje ekonomske efikasnosti i razvoja
5. Socijalna pravda
 Kada vlada postaje problem?
1. Razaranje zajednice
2. Kršenje osnovnih ljudskih prava
3. Ekonomska neefikasnost
4. Vladavina u ličnu korist

Predmet komparativne politike

 Predmet proučavanja komparativne politike je poređenje prirode politike i
političkih procesa u različitim političkim sistemima, te njihov uticaj na građane.
 Funkcije političkog procesa koje se koriste u poređenju svih političkih sistema se sastoje
u sljedećem:
 Artikulacija interesa (građani i grupe iznose svoje zahtjeve)
 Agregacija interesa (kombinacija zahtijeva u prijedloge politika)
 Kreiranje politike (koja će od predloženih politika postati opšteobavezno
pravilo)
 Sprovođenje politike.

2
Zašto poredimo političke sisteme?
1. Proučavanje drugih vlada širi naše razumijevanje (način da otkrijemo sopstveni
etnocentrizam)
2. Omogućuje nam klasifikaciju struktura vlasti i političkih procesa (demokratski ili
nedomokratski; pisani ili nepisani ustav; predsjednički ili parlamentarni sistem;
većinski ili proporcionalni izborni sistem…)
3. Testiranje hipoteza (veze između varijabli)
 Da li je parlamentarni sistem stabilniji od predsjedničkog?
 Da li se dvodomne skupštine nalaze samo u federacijama?
 Zašto se u SAD-u nije razvila neka velika socijalistička stranka?
4. Potencijal za predviđanje

Politički sistem i faktori koji ga determiniraju

 Najopćenitije, sistem se definiše kao
1. cjelina sastavljena od dijelova ili kao
2. cjelina razgraničena od svoje okoline.
 Politički sistem je organizovana cjelina političkih djelatnosti, političkih organizacija
i institucija.
 Politički sistem je širi pojam koji ne obuhvata samo mehanizme vlasti i državne institucije
već i strukture i procese preko kojih djeluju na društvo u cjelini.
 Politički sistem se može odrediti kao interakcija kroz koju se vrijednosti
autoritativno raspoređuju na društvo;
 “ Pod političkim sistemom podrazumijeva se skup svih institucija kojima se
artikulira i uobličava politička vlast, određuju odnosi između te vlasti i društva, kao
i način vršenja vlasti, te instrumenti uticaja građana na to vršenje.”
 Kao aspekti u određenju pojma političkog sistema javljaju se:
 VLAST;  POJEDINAC;
 JAVNA VLAST;  GRUPA;
 DRUŠTVENI PROCESI;  DRUŠTVO;
 DRŽAVA;  INSTITUCIJE i
ORGANIZACIJE.
 MOĆ;
 NAROD;
 Glavni cilj je da subjekti političkog sistema vode pravnom sistemu koji uspješno vrši
svoju socijalnu, političku i demokratsku funkciju, podrazumijevajući pod tim
napredak društva u cjelini i svakog člana pojedinačno.

3
  U vršenju društvene uloge politički sistem svake zemlje vrednuje se po tome koliko
ubrzava ili usporava ekonomsko – socijalni, demokratski i kulturni razvoj.
 Većina autora koji se bave izučavanjem komparativnih političkih sistema navode
sljedeće faktore koji determiniraju određeni politički sistem:
1. EKONOMSKA I KLASNO-SOCIJALNA INFRASTRUKTURA;
2. USTROJSTVO SAMIH POLITIČKIH INSTITUCIJA PREMA USTAVNOM UREĐENJU DATE
DRŽAVE;
3. OBLICI POLITIČKOG ORGANIZOVANJA, tj. MJESTO I ULOGA POLITIČKIH PARTIJA –
STRANAKA I DRUGIH OBLIKA POLITIČKE ORGANIZACIJE;
4. ORGANIZACIJA DRŽAVNE ADMINISTRACIJE, NJEN ODNOS PREMA ORGANIMA
VLASTI;
5. DRUŠTVENO – ISTORIJSKA KLIMA I TRADICIJA, ODNOSNO POLITIČKA KULTURA
KONKRETNE ZEMLJE;
6. MJESTO I ULOGA ZEMLJE U MEĐUNARODNIM ODNOSIMA

Klasifikacija političkih Sistema

 Aristotelova analiza 158 polisa (500 – 338. p.n.e.)

 Dvije osnove klasifikacije:
1. Broj uključenih (jedan, nekolicina ili mnoštvo)
2. Da li se vlada u opštem ili u ličnom interesu.

Vladavina Jednog Nekolicine Mnogih

Ispravan Kraljevina Aristokratija Politeja

(vladavina (umjerena
vrlinom) srednja klasa)

Izopačen Tiranida Oligarhija Demokratija

(vladavina (vladavina
bogatih) siromašnih)

 Liberalna demokratija (slobodni izbori, političke stranke, nezavisni mediji….)

 Doktrina liberalizma – individualna sloboda
 Moderne klasifikacije se zasnivaju na Aristotelovom modelu.

4
Klasifikacija vladavina

AUTORITARNI REŽIMI KOMPETITIVNI LIBERALNO – DEMOKRATSKI

AUTORITARNI (HIBRIDNI) REŽIMI
REŽIMI

Vladari iznad zakona i bez Izbori nisu slobodni i fer Predstavnička i ograničena
odgovornosti vlast
Slabo pravosuđe
Kontrola medija Redovni i slobodni izbori
Uticaj na medije i kršenje
(totalitarni režimi 20.st. ; individualnih prava Ljudska prava i slobode
Sjeverna Koreja)
(Afrika, Latinska Amerika,
Kina, Rusija…)

 Klasifikacija političkih sistema zasniva se na nekoliko kriterija:

 Prvi kriterij: OBLIK VLADAVINE. Ovaj kriterij vodi klasificiranju na:
A. MONARHIJE i (u srednjem vijeku isključivi oblik feudalne organizacije vlasti)
B. REPUBLIKE (vlast se temelji na slobodnoj volji naroda)
 OBLIK DRŽAVNE VLASTI kao drugi i najčešće primjenjivani kriterij dovodi do podjele
političkih sistema na:
A. PREDSJEDNIČKE;
B. PARLAMENTARNE i
C. KONVENTSKE (skupštinske)
 Prema OBLIKU POLITIČKOG UREĐENJA:
1. FEDERACIJE (Belgija, Njemačka, Austrija)
2. UNITARNE DRŽAVE (Francuska, Češka, Slovačka, Slovenija, Mađarska, Švedska,
Luksemburg, Malta, Kipar, Irska, Finska, Danska...)
3. REGIONALNO UREĐENE DRŽAVE (Italija, Španija, Velika Britanija)
 Kriterij ODNOSA VLASTI I GRAĐANA predstavlja osnovu za klasificiranje svih političkih
sistema na:
A. DEMOKRATSKE i
B. NEDEMOKRATSKE.
 U tom kontekstu i demokratija se javlja kao formalna i stvarna i kao neposredna –
participativna i posredna – predstavnička.

5
Subjekti političkog sistema
 Politički subjekti su osnovni elementi strukture političkog sistema.
 Dijele se na dvije skupine:
A. INDIVIDUALNE SUBJEKTE (čovjek – pojedinac – građanin) i
B. KOLEKTIVNE
 Većina autora za glavne subjekte političkog sistema smatra:
 GRAĐANE SA NJIHOVIM CIVILNIM PRAVIMA;
 POLITIČKE STRANKE i
 DRŽAVU.

Građanin kao politički subjekt

 Kao individua građanin je osnovni subjekt političkog sistema.
 Svaka državna vlast dobija legitimitet na temelju izborne volje građana.
 Građani svoj uticaj na procese političkog odlučivanja u modernoj demokratskoj državi
ostvaruju:
A. ANGAŽOVANJEM U IZBORNOM PROCESU;
B. ANGAŽOVANJEM U POLITIČKOM ODLUČIVANJU PUTEM REFERENDUMA

 U sistemu parlamentarne demokratije nosilac zakonodavne vlasti je parlament kao

predstavničko tijelo svih građana.
 Učešćem u izbornom procesu građani legitimiraju vlast.
 Ustavom i izbornim zakonom ustanovljena je pozicija građana u izboru predstavničkih
tijela kao nosilaca vlasti.
 Predstavnička funkcija koja se ostvaruje u okvirima ustava date države izraz je i potvrda
jedinstva određenog društva koje je obuhvaćeno državom.
 Učešće građana u izbornom procesu javlja se kao neophodni uslov i pretpostavka svakog
savremenog demokratskog sistema vršenja vlasti.
 Mogućnost čovjeka kao pojedinca i građanina da bira svoje predstavnike u zakonodavno
tijelo koje donosi zakone, što određuje položaj čovjeka u državi, javlja se kao epohalan
napredak u razvoju demokratije.

Političke stranke kao subjekti političkog sistema

 Teoretičari su saglasni da političke stranke predstavljaju najmoćniju grupu subjekata
političkog sistema.
 Bez političkih stranaka nemoguće je osigurati proces političkog odlučivanja. Stranke imaju
najveći značaj u procesu političkog odlučivanja.

6
  Političke stranke se razlikuju od svih drugih asocijacija građana po tome što priznaju da
djeluju u svrhu osvajanja vlasti.
 Stranke koriste prostor koji stoji između izoliranog čovjeka – birača (čije su mogućnosti
uticaja na politiku gotovo zanemarljive) i države koja je isključivo ustavno ovlaštena da
donosi i realizira političke odluke.

Klasifikacija političkih stranaka

 Postoji mnoštvo kriterija po kojima je moguće vršiti klasifikaciju političkih stranaka.
 PO OTVORENOSTI  PO ODNOSU UNUTARPARTIJSKIH GRUPACIJA NA:
PREMA PRIJEMU
A. MONOPOLISTIČKE i
NOVIH ČLANOVA
NA: B. PLURALISTIČKE
A. KADROVSKE i  PO ODNOSU LOKALNIH I CENTRALNIH ORGANA
NA:
B. MASOVNE
A. CENTRALISTIČKE i
 PO PRIRODI
UNUTARPARTIJS B. DECENTRALISTIČKE
KOG REŽIMA NA:
 PREMA KLASNO – SOCIJALNOJ STRUKTURI NA:
A. DEMOKRATSKE i
A. RADNIČKE i
B. AUTOKRATSKE
B. BURŽOASKE
 Stranački sistemi u državama savremenog svijeta sa stanovišta broja stranaka javljaju
se kao:
 JEDNOPARTIJSKI;
 DVOPARTIJSKI;
 VIŠEPARTIJSKI
 Dvostranački i višepartijski stranački sistemi čine osnovu konstituisanja predstavničke
parlamentarne demokratije.

Država kao subjekt političkog sistema

 Etimološki riječ “država” dolazi od latinskog: “STATUS”
 Iskazuje određeni položaj, stabilnost.
 Političko značenje dobiva dodavanjem odrednice “Javne stvari” – ili stanje
Republike.
 Niccolo Machiavelli (1515 godina): “Sve su vladavine koje su imale ili imaju vlast
nad ljudima države”.
 U političkoj teoriji postoje dva pristupa o pojavi države:
 Prema prvom, država je postojala svaki put kada se javi elementarna pojava
koja se sastoji u razlikovanju onih koji vladaju i onih kojima se vlada;

7
  Prema drugom pristupu država u pravom smislu riječi ne postoji sve dok se
politička vlast ne oslobodi svakog stranog elementa i ne postane
suverena vlast koja se ostvaruje nad slobodnim ljudima.
 Država je politička zajednica koju formira stanovništvo jedne teritorije,
podređeno jednoj vladi.
 Država je zemljopisno lokaliziran fenomen.
 Aristotel definiše pojam političkog društva: pripadnost ljudskom društvu i
državljanstvu su identični (Zoon politikon)
 Samo u polisu čovjek je slobodno biće, izvan njega nema ni sigurnosti, ni slobode
ni ljudskosti.
 U ranom srednjem vijeku dolazi do propadanja države – politička vlast se
stapa sa crkvenom;
 Od 13. do 16. stoljeća u okviru feudalizma javljaju se osnovna obilježja države.
(renesansa)
 Francuska revolucija 1789- prekid sa ostacima feudalizma.
 Jedni u državi vide društvo, oblik zajedničkog života;
 Drugi svode državu na jedan od njezinih elemenata (na vlast – aparat
prisilne saradnje)
 Ta dva tumačenja su prihvatljiva ako ih se ne smatra suprostavljenima nego
komplementarnim.
 Država je fenomen mase (Atena je u vrhuncu svog razvoja imala oko 40 000
stanovnika);
 Drugi aspekt države je teritorijalna osnova (svaka ljudska zajednica je
teritorijalna zajednica). Država je prostorni fenomen.
 Politička kohezija (veza teritorije i države ne povlači za sobom prijelaz od
fizičkog jedinstva ka političkom). Država nije zadana, nju se uvijek izgrađuje.

Vlast i kreiranje politike

 Kreiranje politike – ključna faza u političkom procesu – pretvaranje interesa i
zahtjeva u autoritativne javne odluke.
 interakcija: vlasti i građana
 Ustav utvrđuje pravila odlučivanja (mogu biti jednostvna ili složena)
 Najznačajnija razlika u kreiranju politike postoji između demokratskih i
autoritarnih sistema.
 Osnovna pravila odlučivanja u svim političkim sistemima razlikuju se u tri
značajne dimenzije:

8
 1. Podjela na tri grane vlasti (predsjednički i parlamentarni sistemi)
2. Geografska raspodjela vlasti između centralne vlade i onih na nižim nivoima
(konfederalni, federalni i unitrni sistemi)
3. Ograničenja ovlaštenja vlasti (sudovi štite prava građana)

POLITIČKA PARTICIPACIJA, POLITIČKA KULTURA I

SOCIJALIZACIJA

 Politička participacija je izraz kojim se označava način na koji pojedinci sudjeluju

u političkom procesu.
 POLITIČKA PARTICIPACIJA SE SASTOJI OD SUDJELOVANJA POJEDINACA U
PROCESU FORMULISANJA, DONOŠENJA I PROVOĐENJA JAVNIH POLITIKA.
 Politička participacija je aktivnost pojedinaca formalno usmjerenih da utiču na one koji
vladaju ili na odluke koje se donose.
 Može biti:
1. Konvencionalna
2. Nekonvcencionalna
 “Zakon rastuće dispoporcije”: u svakom političkom sistemu, što je viši nivo političke
vlasti, to je veća zastupljenost društvenih grupa višeg statusa. (Putnam, 1976)
 Participacija se uvećava kako se penjemo na društvenoj ljestvici:
1. Politički resursi (obrazovanje, novac, status, komunikacijske vještine)
2. Politički interes (pojedinci visokog statusa posjeduju i motive I sredstva za
angažovanje)

 Politička isključnost se odnosi na one ljude koji su u stvari spriječeni da učestvuju u

kolektivnom odlučivanju jer zauzimaju marginalnu poziciju u društvu.
 POLITIČKA KULTURA OZNAČAVA ZBIR TEMELJNIH VRIJEDNOSTI, OSJEĆANJA I
ZNANJA KOJA DAJU OBLIK I SUŠTINU POLITIČKIM PROCESIMA”
 POLITIČKA KULTURA OZNAČAVA SVE LJUDSKE AKTIVNOSTI KOJE SE ODNOSE NA
PREVLADAVAJUĆA POLITIČKA VJEROVANJA, NORME I VRIJEDNOSTI NEKE SKUPINE
ILI DRUŠTVA
 Građanska kultura: Građanin nije konstantno uključen u politiku ali ima potencijal da
djeluje u slučaju potrebe. (potencijalno aktivan građanin)

9
  Politička kultura jedne zemlje obuhvata orijentacije građana na tri nivoa:
1. Nivo političkog sistema – nacionalni ponos, identitet, legitimnost vlade;
2. Nivo političkog procesa i kreiranja politike – uloga građana, percepcije političkih
prava;
3. Nivo rezultata i ishoda politike – uloga vlade, prioriteti politike vlade.

Nivo političkog sistema – način na koji ljudi sagledaju vrijednosti i organizacije koje čine politički
sistem
Nivo političkog procesa - Očekivanja građana kako bi politike trebalo da funkcionišu i odnos
pojedinca prema političkom procesu
 Uloga građana:
1. Participanti – aktivni sudionici procesa;
2. Podanici – pasivna poslušnost vladi i zakonima (ne glasaju)
3. Parohijalci – i ne razmišljaju o vladi i politici.
 Struktura ovisi o demokratskoj i industrijskoj razvijenosti države i društva.
Nivo rezultata i ishoda politike – šta javnost očekuje od politike vlade, šta bi trebali biti ciljevi
politike vlade; U zemljama u razvoju javnost očekuje opšte blagostanje; u razvijenim zemljama
očekivanja su usmjerena ciljevima koji se odnose na kvalitet života (zaštita prirode).

 Političke kulture mogu biti:

1. Konsezualne – u nekim državama postoji opšta saglasnost građana u pogledu normi i
očekivanja od politike;
2. Konfliktne – kada je zemlja podijeljena etničkim, vjerskim ili jezičkim identitetima –
stvaraju se političke podkulture sa posve različitim stanovištima o najvažnijim političkim
pitanjima.

 Podrška demokratskom sistemu je veća u državama koje imaju participativniju

političku kulturu;
 Autorativne države će se vjerovatnije održati ako njihovu javnost karakteriše podanička
i parohijalna kultura;
 Kada političke strukture i političke kulture jačaju jedne druge, može se očekivati
uspostavljanje stabilnijeg političkog sistema.
 POLITIČKA SOCIJALIZACIJA SE ODNOSI NA NAČIN FORMIRANJA POLITIČKIH
VRIJEDNOSTI I PRIJENOSA POLITIČKE KULTURE SA JEDNE GENERACIJE NA DRUGU.

10
  Može biti:
1. Posredna (kada naše stavove nenemjerno oblikuju naša iskustva – djeca prate ponašanje
roditelja, učitelja...)
2. Neposredna (kursevi građanskog obrazovanja, vladini programi javnog obrazovanja)

Agensi političke socijalizacije: PORODICA, ŠKOLA, VJERSKE INSTITUCIJE, VRŠNJACI,

DRUŠTVENA KLASA, INTERESNE GRUPE, POLITIČKE PARTIJE, MASOVNI MEDIJI, DIREKTNI
KONTAKTI S VLADOM.

DRŽAVE I DRŽAVNO UREĐENJE

UNITARNA I FEDERATIVNA DRŽAVA

 Kriterij: mjesto suverenog odlučivanja u državi:

1. Situirano u centralnim državnim organima (unitarna država)
2. Ako figuriraju najmanje dva mjesta odlučivanja i dva nivoa vladanja (federalna država)

 Kriterij definiranja državnog uređenja jeste priroda odnosa između centralnih i

perifernih ili sekundarnih organa teritorijalne državne vlasti.
 Unitarna – prosta – jednostavna država
 Centralna vlast jedini akter i nositelj suvereniteta u državi
 U svijetu dominiraju unitarne države (različit stepen decentralizacije)
 Prednosti: jednostavnost, racionalnost, efikasnost i stabilnost
 Slabost: opasnost od prevelike koncentracije vlasti
 Unitarne države prirodno nastaju u društvima sa tradicijom vladavine suverenih careva i
monarha (Britanija, Francuska, Japan)
 Skandinavske zemlje (bez etničkih podjela)
 Latinska Amerika (tradicija centralizirane predsjedničke vlasti)
 Jakobinska tradicija u Francuskoj (federalizam dio kontrarevolucije)
 Primjer Velike Britanije (parlament ima neotuđivu i neograničenu zakonodavnu vlast)
 Provincijske i lokalne vlasti postoje zahvaljujući njemu
 Devolucija (prenos vlasti na regionalne vlade) – razlikuje se od federalizma
(decentralizovane institucije ne učestvuju u suverenitetu)

11
  Unitaristička država: država sa do kraja razvijenim državno-politički konceptom
dogmatiziranog, radikalnog, ekstremnog unitarizma ⇉ od manjina se zahtijeva da
odustanu od zahtjeva kojim bi se država definisala kao višenacionalna

FEDERALNE DRŽAVE
 Antički period
 Srednji vijek
 Uporedo sa izgradnjom savremenih nacionalnih država
 Nosioci državnog ujedinjenja nisu društvene grupe ili pojedinci, nego isključivo
teritorijalno – političke cjeline, kao što su slobodni gradovi, oblasti ili pokrajine
 Osnovna prednost federalnog udruživanja je u sposobnosti očuvanja unutrašnjeg
mira i zajedničkoj odbrani od stranog neprijatelja, bez pribjegavanja unutrašnjem
despotskom režimu.
 Monteskje je prvi upotrijebio pojam „federativna republika“, označavajući time složenu
zajednicu između pojedinih samostalnih republika koje tvore „veliku republiku“.
 Kant je federalizam shvatao kao osnovu na kojoj je moguće uspostaviti svjetski poredak
koji će biti zasnovan na pravu i čija je osnovna zadaća onemogućavanje rata i
uspostavljanje mira na svjetskom nivou.
 Tokvil je bio prvi teoretičar koji je izrazio stav da federacijom upravlja građanin.
 Najznačajniju fazu u teoriji i praksi federalizma predstavlja pojava američkog modela
federalizma koja je izražena u ustavu Sjedinjenih Američkih Država iz 1787. godine.
 Oblikovanje federacija se odvijalo na dva načina:
1.) stupanjem suverenih država u novi državni oblik ili
2.) unutrašnjim raslojavanjma jedinstvene države na dvije ili više članica koje su ostale u
njenom sastavu
 Temeljni organizacijski princip federalizma je necentralizacija, gdje je ustavno
provedena i garantovana podjela vlasti i nadležnosti između više centara, i gdje se
pretpostavalja da postoji suvereni centar vlasti koji prenosi dio svojih nadležnosti na
načelno niže organe
 Obilježja federalnih političkih sistema današnjice:
1. postojanje dva nivoa vlasti (centralnog i regionalnog) koja su neposredno
izabrana i direktno odgovorna njihovim građanima;
2. formalna ustavna podjela zakonodavnih i izvršnih nadležnosti i alokacija
izvornih prihoda između dva nivoa vlasti;
3. mogućnost institucionalnog zastupanja regionalnih interesa na federalnom nivou
(dvodomni parlament);
4. savezni ustav nije promjenjiv bez saglasnosti većine federalnih jedinica;
5. postojanje nezavisne sudske instance koja odlučuje o sporovima između
različitih nivoa vlasti;

12
 6. regulacija procesa i postojanje institucija koje omogućuju međuvladinu saradnju
na područjima u kojima se nadležnosti neizbježno preklapaju.
 Federalni sistem ima tri osnovne svrhe:
1. Federalni sistem omogućava određeni nivo raznolikosti i autonomije u okviru
države;
2. vertikalno razdvajenje nadležnosti – dodijeljivanje nadležnosti i funkcija
različitim nivoima vlasti;
3. Federalni sistem omogućava veće učešće svojih građana putem autonomnog
provođenja vlasti na različitim nivoima.

 Federalizam se obično primjenjuje u dvije vrste zemalja: u relativno velikim zemljama i u

zamljama sa pluralnom strukturom stanovništva
 Federalne države često primjenjuju asimetrične oblike decentralizacije.
 Homogeni (Belgija, Švicarska) ili heterogeni federalizam?
 „Homogeni“ federalizam riješava etničke konflikte instutucionalnim oblikovanjem
autonomnih teritorijalnih jedinica za određene etničke grupe. Sa druge strane
„heterogeni“ federalizam prihvata etničke „konflikte“ na federalnom nivou, ali ih
istovremeno, kroz poticanje međuetničke kooperacije izolira i smanjuje na regionalnom
nivou

POLITIČKI SISTEM UJEDINJENOG KRALJEVSTVA VELIKE BRITANIJE I

IRSKE

Struktura vlasti
Engleska nikada nije imala pisani ustav (nikada nije došlo do prekida tradicije koji bi
političare natjerao da napišu kako upravljati zemljom).
Nepisani ustav čine:
1. zakoni donijeti u Parlamentu,
2. sudske odluke,
3. običaji i konvencije o pravilima političke igre
Dok amandmani na američki sutav moraju da dobiju saglasnost više od polovine država i članova
Kongresa, nepisani ustav može se promijeniti većinom glasova u parlamentu ili odlukom trenutne
vlade da postupi na neuobičajen način.

Kruna i vlast
Najznačajnije funkcije krune u savremenom vremenu su:

13
 1. Sazivanje i raspuštanje 5. Držanje mornarice
parlamenta
6. Pomilovanje osuđenih
2. Darivanje plemićkih titula
7. Vrši imenovanje funkcionera i
3. Imenovanje ministara i sudaca oficira
4. Objava rata i zaključivanje mira
Simbol autoriteta vlasti je kruna, a ne ustav. Monarh je samo ceremonijalni šef države. Kraljica
daje formalni pristanak na zakone (javno ne može iznositi mišljenje o tim aktima). Ona mora
poštovati većinsku volju koju joj prenosi premijer.

Premijer
Zauzima posebno mjesto u kabinetu. Nalazi se na vrhu vlade čija ovlaštenja nisu ograničena ni
sudovima ni pisanim ustavom.
Imperativi premijera:
1. Izborne pobjede – da bi postao premijer, političar prvo mora biti izabran za lidera
partije
2. Kampanje u medijima – ne mora da privlači publicitet, ali on mu je nametnut
3. Snažan nastup u parlamentu – mora pokazati da je dobar zastupnik vladine politike
ili će izgubiti povjerenje
4. Izrada i balansiranje politike – osnovna briga premijera jesu spoljni poslovi.
5. Korišćenje patronata – premijer prilikom imenovanja ministara može koristiti bilo
koji od 4 kriterijuma: ličnu odanost; kooptiranje; princip reprezentativnosti; stručnost
za rukovođenje radom ministarstva vlade.

Kabinet i ministri u kabinetu

Kabinet sačinjavaju viši ministri koje imenuje premijer (moraju biti članovi Donjeg ili Gornjeg
doma Parlamenta).
Uloga ministra:
1. inicira politike,
2. odgovoran je za rad državnih službenika;
3. ministar je ambasador svog ministarstva u okruženju;
Vlada se sastoji od prvog ministra i tri kruga članova. Najuži krug predstavlja kabinet: ministar
vanjskih poslova, finansija i odbrane. Kabinet ima 15 do 20 članova (sem u ratu – 5). Drugi krug
sačinjavaju oni ministri koji nisu članovi kabineta. Treći krug čine takozvani mladi ministri
(državni ministri, podsekretari, parlamentarni sekretari).
Kad se sve sabere vlada ima oko 100 članova.

Uloga parlamenta
Zakonodavne nadležnosti je u potpunosti zadobio polovinom XIX stoljeća.
Kao primjer ograničenja kraljeve vlasti i samovolje uzima se POVELJA PRAVA (Bill of Rights) iz
1688. godine

14
Povelja prava je britanskom parlamentarnom sistemu dala:
1. SUVERENOST IZABRANIH PREDSTAVNIKA
2. SUPERMACIJU PARLAMENTA
3. ZAKONODAVNU PREMOĆ PARLAMENTA
Od usvajanja parlamentarnog akta iz 1911. godine Gornji dom je potpuno razvlašten u domenu
svoje zakonodavne funkcije.
Funkcije parlamenta
1. Prva funkcija Donjeg doma jeste da odmjerava političku reputaciju – članovi
parlamenta ocjenjuju svoje kolege kao ministre i potencijalne ministre;
2. Članovi parlamenta iz vladajuće parije imaju privatan pristup ministrima;
3. Privlači publicitet – član parlamenta može da privuče pažnju medija tako što će iznijeti
drugačije mišljenje;
4. Kritičko razmatranje zakona – članovi parlamenta mogu da zatraže da vlada preduzme
nešto u vezi sa određenim pitanjem;
5. Kontrola ministarstava (provođenje javnih politika) – član parlamenta može da piše
ministru i da izrazi sumnju u odluku ministarstva na koju mu je ukazala njegova izborna
jedinica ili grupa za pritisak.

Dom Lordova
U početku ga sačinjavali nasljedni plemići. A sastav kasnije dopunjen doživotnim perovima.
Laburistička vlada je 1999. ukinula pravo svih, osim 92 nasljedna plemića da zauzmu mjesto u
Domu lordova.
Danas većinu čine perovi koji su dobili doživotnu titulu zbog dostignuća u javnom životu ili su
veliki donatori stranke.
Ima 750 članova, i niti jedna partija nema većinu u ovom domu.
Lordovi nemaju pravo veta na zakone ali mogu mijenjati ili odlagati usvajanje zakona, što
i čine.

Partijski i izborni sistem

Britanska vlada je partijska vlada jer partije imenuju kandidate za parlament I biraju lidera koji
će postati premijer ili rukovoditi opozicijom.
Opšti izbori najmanje jednom u pet godina (premijer uvijek može raspisati izbore).
Glasači imaju izbor između nekoliko kandidata u 646 izbornih jedinica u Donjem domu. Pobjeđuje
onaj sa najviše glasova. Na nacionalnom nivou je pobjednik ona partija koja ostvari pobjede u
najviše izbornih jedinica.

15
Britanski sistem neproporcionalnog predstavništva može da osigura većinu u Donjem domu
partiji koja dobije samo 35% ukupnih glasova.
Škotski parlament i velška skupština kao i poslanici za Evropski parlament biraju se po
proporcionalnom sistemu.
1974. na izborima nastaje višepartijski sistem – Liberali osvajaju petinu glasova; 80-tih savez
liberala i socijaldemokrata dobija skoro četvrtinu glasova

POLITIČKI SISTEM SJEDINJENIH AMERIČKIH DRŽAVA

Uvodni pristup
Kad se izučavaju modeli predsjedničkog sistema onda se za primjer uzima politički sistem
SAD:
Vlast u SAD čine:
1. Kongres – zakonodavna vlast
2. Predsjednik – izvršna vlast
3. Vrhovni sud – sudska vlast
Ustav: 1787.godine na konferenciji 13 država u Filadelfiji. (proglašen 1789.godine)
Uz kasnije usvojene amandmane taj ustav je i danas na snazi najstariji je na svijetu.
Ustav čine 7 članova i 27 amandmana.
Među najznačajnije amandmane spada prvih 10, koji se nazivaju Povelja o pravima (Bill of
Rights).
Prema ustavu SAD 1787. godine na konferenciji u Filadelfiji je uspostavljena vlast kao
- Zakonodavna
- Izvršna i
- Sudska

Temeljna načela političkog sistema SAD

a) Prvo temeljno načelo odnosi se na teoriju o narodnoj suverenosti.
Suština ove teorije jeste da vlast mora biti zasnovana od naroda i da je podložna volji
naroda.
Glavna posljedica ove teorije o narodnoj suverenosti jeste načelo ograničenja vlasti države,
samo na onu nadležnost koju joj dodijeli narod.

16
 b) Drugo temaljno načelo je federalizam.
Izraslo je iz konfederacije i potreba da se narod i država sjedine u čvršću zajednicu sa jasno
podijeljenom nadležnošću.
Nadležnosti saveznih organa vlasti tačno su nabrojene i ograničene.
Vrhovni sud SAD donosi konačne odluke u svim sporovima država sa saveznom vladom.
Priroda američkog federalizma sadržana je u članu VI Ustava:
“Ovaj ustav i zakoni Sjedinjenih Država koji će se ubuduće donositi i svi ugovori koji jesu ili će biti
zaključeni u ime Sjedinjenih Država predstavljaju vrhovni zakon zemlje“.
c) Treće načelo je načelo podjele vlasti.
Ustav se zasniva na striktnoj podjeli vlasti na zakonodavnu, izvršnu i sudsku.
Prema Ustavu, zakonodavna vlast pripada Kongresu (član I); izvršna Predsjedniku (član II);
sudska saveznim sudovima, na čelu sa Vrhovnim sudom (član III)
Svaka vlast može da spriječi druge dvije da se miješaju u njena ovlaštenja.
1. Senat može da ne prihvati funkcionere koje je imenovao Predsjednik
2. Dva doma Kongresa mogu opozvati Predsjednika ili saveznog sudiju; ili da odbiju
zakone
3. Predsjednik može staviti veto na na svaki zakon Kongresa.
4. Vrhovni sud može proglasiti nevažećim svaki zakon ako je suprotan Ustavu.

d) Četvrto načelo je prvenstvo sudske vlasti.

Sudska vlast može ukinuti svaki akt zakonodavne i izvršne vlasti koja po mišljenju suda dolazi u
sukob sa ustavom.
Konačnu odluku u tumačenju Ustava ima Vrhovni sud SAD.

Nadležnosti predsjednika sad

Predsjednik je:
1. Šef države
2. Šef izvršne vlasti
3. Komandant oružanih snaga
4. Rukovodilac spoljne politike
Funkcija Predsjednika se u prvom redu ogleda u vršenju izvršne vlasti.

Sudska vlast u sad

17
Sudsku vlast u SAD vrši Vrhovni sud. Sudije Vrhovnog suda imenuje Predsjednik SAD. Sastoji se
od jednog predsjednika i osam sudaca. Vrhovni sud SAD vrši i funkcije ustavnog sudskog
organa i daje obavezno tumačenje ustava i svih federalnih zakona.
Glavna je instanca u sporovima između država i unije i neke države.
Većina država ima tri sudske instance:
- Najniži su mirovni sudovi
- Sudovi opće nadležnosti
- Apelacioni sudovi.

Lokalna samouprava i uprava u SAD

U savremeno doba svaka američka federalna jedinica ima razvijen sistem lokalne samouprave.
Osnovna jedinica lokalne samouprave je opština.
Jedinica drugog stepena je okrug.
Glavne funkcije lokalne samouprave su:
 Javno zdravstvo
 Prosvjeta
 Socijalna služba
 Izgradnja stanova i socijalnih naselja
 Posebna izgradnja iz domena humanitarnih odnosa

POLITIČKI SISTEM RUSKE FEDERACIJE

Pored autokratije historijsko naslijeđe ruske državnosti karakterišu:

1. Apsolutizam (car ima apsolutnu vlast)
2. Patrimonijalizam (vladari se prema carstvu odnose kao prema ličnoj svojini a ne kao
društvu koje ima svoja prava i interese) i
3. Pravoslavno hriščanstvo (pravoslavna crkva vezana za državu i smatra se nacionalnom
crkvom)
Ovakav koncept vlasti i danas ima uticaj na državne vladare.

Historijski uvodni pristup

Početkom XX stoljeća Rusija je među svim velikim silama tog doba u svijetu (sem Kine i Turske)
bila jedina APSOLUTISTIČKA MONARHIJA gdje vlast cara nije ograničena nikakvim ustavom
i nikakvim predstavničkim organom.

18
Na poticaj grofa Wittea car Nikola II je proglasio ustavnu monarhiju sa parlamentom nazvanim
DUMA.
Prva Duma je izabrana na temelju općeg prava glasa i bila je sazvana 1906.godine.
Političke institucije mlade sovjetske države bile su uobličene u prvom ustavu Ruske Sovjetske
Federativne Socijalističke Republike koji je donijet u julu 1918. godine.
U januaru 1924. godine donesen je prvi ustav SSSR, koji je bio prepisani ustav Ruske Republike
iz 1918.godine, a uneseni su i propisi o federalnom uređenju.
Krajem osamdesetih godina u SSSR kulminira ekonomska, politička i općedruštvena kriza.
Reformski pokušaji Gorbačova doveli su do:
1. Ukidanja varšavskog ugovora
2. Rušenja berlinskog zida i ujedinjenja Njemačke
3. Napuštanja rigidne komunističke ideologije (dogmatskog socijalizma)
Mihajl Gorbačov je izgubio izbore 1991.godine. SSSR se raspao na 15 novih nezavisnih država.

Političke institucije Ruske federacije

Ustav Ruske Federacije donesen je 1993. godine. Sa ovim ustavom ruski politički sistem je
dobio novi karakter.
Rusija je federalna država republikanskog načina upravljanja.
Uspostavlja se klasična parlamentarna demokratija sa veoma jakom ulogom Predsjednika
Ruske Federacije.
Izvršena je podjela vlasti na: zakonodavnu, izvršnu i sudsku.
Državnu vlast u Ruskoj Federaciji ostvaruju:
1. PREDSJEDNIK RUSKE FEDERACIJE
2. FEDERALNI SABOR – PARLAMENT koga čine: SAVJET FEDERACIJE I DRŽAVNA
DUMA.
3. VLADA RUSKE FEDERACIJE
4. SUDOVI RUSKE FEDERACIJE

Pozicija i nadležnosti Predsjednika Ruske Federacije

Funkcije Predsjednika Ruske Federacije utvrđene su u Članu 80. Ustava. Ove nadležnosti su
sljedeće:
1. Predsjednik Ruske Federacije je šef države;
2. Garant je ustava Ruske Federacije, prava i sloboda čovjeka i građanina;
3. Utvrđuje osnove unutarnje i spoljne politike;

19
 4. Predstavlja Rusku Federaciju unutar zemlje i u međunarodnim odnosima;
Na temelju člana 84. ustava Predsjednik Ruske Federacije:
1. Raspisuje izbore za državnu dumu;
2. Raspušta državnu dumu u uslovima predviđenim ustavom;
3. Raspisuje referendum u slučaju utvrđenim federalnim ustavnim zakonom;
4. Podnosi zakonske projekte državnoj dumi;
5. Potpisuje i objavljuje federalne zakone;
6. Obraća se federalnom saboru s jednogodišnjom porukom o stanju u zemlji i
osnovnim smjernicama unutarnje i vanjske politike.

Nadležnosti Federalnog Sabora

Federalni Sabor – parlament Ruske Federacije je predstavnički i zakonodavni organ Ruske
Federacije.
Sastoji se od dva doma:
1. SAVJETA FEDERACIJE i
2. DRŽAVNE DUME.

U Savjet Federacije ulaze po dva predstavnika iz svakog subjekta Ruske Federacije i to po jedan
iz izvršnog organa i predstavničkog organa.
Državna duma se sastoji od 450 poslanika koji se biraju neposredno po proporcionalnom
sistemu, a cenzus je 7%.
Savjet Federacije je instrument federalnog sistema.
Ima značajna ovlaštenja:
1. Razmatra prijedloge zakona (budžet; porezi;finansijska politika; međunarodni
ugovori;carine i objava rata)
2. Odobrava Predsjednikova imenovanja sudija viših sudova /Vrhovni sud/Ustavni
sud
3. Potvrđuje proglašenje vanrednog stanja;
4. Daje saglasnost na sve promjene granica teritorijalnih jedinica.

Zakonodavni postupak
1. Zakonodavni proces počinje u Dumi;
2. Prijedlog zakona Državna duma proslijeđuje Savjetu Federacije koja može da ga prihvati,
odbaci ili zatraži formiranje zajedničke komisije;

20
 3. Duma može odbaciti prijedlog Savjeta Federacije i dvotrećinskom većinom prijedlog
Zakona direktno uputiti Predsjedniku Federacije;
4. Ako predsjednik ne potpiše Zakon, on se vraća Dumi;
5. Duma ga može usvojiti sa amandmanima ili preglasati veto Predsjednika dvotrećinskom
većinom – u tom slučaju potrebna je i saglasnost Savjeta Federacije prostom većinom
glasova.

Vlada Ruske Federacije

Izvršnu vlast Ruske Federacije ostvaruje vlada. Predsjednika vlade imenuje Predsjednik
Federacije, uz saglasnost državne dume. Rad vlade je pod snažnim uticajem Predsjednika
Federacije;
Glavne funkcije vlade Ruske Federacije su:
1. Predlaže federalni budžet;
2. Obezbjeđuje provođenje jedinstvene finansijske, kreditne i monetarne politike;
3. Obezbjeđuje provođenje jedinstvene državne politike u Ruskoj Federaciji u oblasti
kulture, nauke, obrazovanja, zdravstva, socijalnog osiguranja, ekologije;
4. Ostvaruje upravljanje federalnom imovinom;
5. Ostvaruje mjere za obezbjeđenje odbrane zemlje, državne bezbjednosti;
6. Ostvaruje mjere za zaštitu zakonitosti, prava i sloboda građana.

Sudska vlast
Sudsku vlast vrše redovni sudovi. Postoji Vrhovni sud Ruske Federacije.
O ustavnosti akata parlamenta, rada predsjednika i nižih nivoa vlasti sudi Ustavni sud. Njegovih
19 sudija imenuje Predsjednik uz saglasnost Savjeta Federacije.

Partijski sistem
1990. godine uveden je višepartijski sistem. Osnovano je na stotine partija od monarhista do
komunista;
Partijskim životom dominira “Jedinstvena Rusija”, nastala 2001. godine ujedinjenjem dvije
partije: Jedinstvo i Otadžbina – cijela Rusija;
Komunistička partija;
Liberalno – demokratska partija;
Socijaldemokratska partija – Pravedna Rusija.

21
 POLITIČKI SISTEM SAVEZNE REPUBLIKE NJEMAČKE

Ustavno ustrojstvo nakon II svjetskog rata

Državno ustrojstvo SR Njemačke uređuje se ustavom iz 1949.godine. Na temelju ovog ustava
izvršna vlast je podijeljena između Predsjednika Republike i Saveznog kancelara (predsjednika
vlade)
Zakonodavnu vlast vrši:
1. Donji dom (Bundestag) i
2. Gornji dom (Bundesrat)
Sudska vlast je odvojena od izvršne i zakonodavne.
Po ustavu iz 1949. godine po prvi put je u Njemačkoj ustanovljen federalni Ustavni sud, koji može
poništiti zakonodavne i upravne akte koji su u suprotnosti sa ustavom.
Položaj federalnih jedinica: U podjeli naležnosti između savezne vlasti i federalnih jedinica
savezna vlast ima isključivu nadležnost u:
1. VANJSKIM POSLOVIMA 4. ŽELJEZNICA;
2. PITANJIMA DRŽAVLJANSTVA; 5. POŠTA I TELEKOMUNIKACIJA i
3. NOVCA; 6. AUTORSKOG PRAVA.
Zajednička nadležnost saveznih vlasti i federalnih jedinica postoji u pitanjima: građanskog,
krivičnog i privrednog prava.
Federalne jedinice isključivu nadležnost imaju u domenu prosvjete i kulture.
Kad dođe do sukoba između saveznog zakona i zakona federalne jedinice prednost ima savezni
zakon.

IZVRŠNA VLAST: Izvršnu vlast vrše:

1. PREDSJEDNIK REPUBLIKE i
2. KANCELAR SA VLADOM:
Prema ustavu iz 1949 godine Predsjednik se bira u Parlamentu na period od 5 godina (ista
ličnost može biti izabrana dva puta).
Funkcija Predsjednika je dominantno REPREZENTATIVNA.
Kancelara imenuje Predsjednik a potvrđuje Bundestag većinom glasova. On sam imenuje ostale
ministre – članove vlade;
Njemački ustav propisuje da je kancelar a ne vlada odgovoran Bundestag-u.
Jaka izvršna vlast pripada kancelaru.

22
Položaj, funkcije i struktura parlamenta u savremenoj njemačkoj
Parlament zauzima jednu od centralnih funkcija u organizaciji vlasti.
Globalni model organizacije državne vlasti u Njemačkoj određuje se kao parlamentarni sistem.
Parlament je dvodomno predstavničko tijelo sastavljeno od:
1. BUNDESTAG-a
2. BUNDESRAT-a
Bundestag je predstavnički, odnosno Donji dom njemačkog Parlamenta;
Predstavlja izraz suverenosti naroda i političkog subjektiviteta njemačkih državljana.
Bundestag se bira na neposrednim izborima sa mandatom od 4 godine.
Funkcije Bundestaga:
1. ZAKONODAVNA;
2. KONTROLA IZVRŠNE VLASTI (parlamentarna kontrola izvršne vlasti)
3. IZBOR VLADE – bira saveznog kancelara i izglasava nepovjerenje
4. BIRA POLA ČLANOVA SAVEZNOG USTAVNOG SUDA
5. PARLAMENTARNE DEBATE O PRAVCIMA UNUTRAŠNJE I VANJSKE POLITIKE.

Pozicija Bundesrata:
Drugi dom – Bundesrat nije izborni dom poput Bundestaga;
Bundesrat predstavlja skupinu predstavnika koji su imenovani od svojih pokrajinskih
vlada;
On izražava federativnu strukturu države tako što predstavlja 16 federalnih jedinica –
pokrajina
Bundesrat ima 69 članova.
Funkcije Bundesrata:
1. ZAKONODAVNA AKTIVNOST: Učestvuje u iniciranju zakona i u raspravi i o zakonima
prije njihovog usvajanja u Bundestagu. Nakon usvajanja ima pravo SUSPENZIVNOG
VETA na zakonski prijedlog koji je prošao u Bundestagu. Bundestag može većinom
glasova da ukloni veto.
2. U PITANJIMA FINANSIJSKE PRIRODE I USTAVNIH AMANDMANA
3. OKO DVIJE TREĆINE LEGISLATIVNIH PRIJEDLOGA ZAHTIJEVA SAGLASNOST
PARLAMENTA
4. BIRA POLA SASTAVA SAVEZNOG USTAVNOG SUDA

23
 5. MIJENJANJE USTAVA ZAHTIJEVA DVOTREĆINSKU VEĆINU BUNDESTAGA I
BUNDESRATA
6. SPOROVE IZMEĐU DVA DOMA RJEŠAVA ZAJEDNIČKI POSREDNIČKI KOMITET

Izvršna vlast u Njemačkoj

Jedno od naglašenih obilježja njemačke države i političkih institucija jeste jaka izvršna vlast. Nju
čine:
PREDSJEDNIK FEDERACIJE: (U svojstvu šefa države vrši sljedeće funkcije: predstavlja državu u
međunarodnim odnosima; imenuje i otpušta državne činovnike i sudije; vrši pomilovanja i
predlaže kandidata za kancelara koga bira Bundestag; ima pravo da raspusti Parlament u
slučajevima ekstremnog vanrednog stanja; potpisuje zakone.)
Nema veći uticaj na vladu ni na Parlament.
VLADA: Vlada predstavlja stvarni centar političke vlasti u Njemačkoj (Ona je faktor u
odlučivanju i ključni akter u procesu donošenja zakona)
Vlada se sastoji od saveznog kancelara i saveznih ministara (od 15 do 20)
NADLEŽNOSTI VLADE:
- SAVEZNI KANCELAR UTVRĐUJE OSNOVNE PRAVCE POLITIKE I ODGOVORAN JE ZA TO
(ustavna odredba)
- VLADA DONOSI ODLUKE NA PLENARNIM SJEDNICAMA;
- MINISTRI FINANSIJA, PRAVDE I UNUTRAŠNJIH POSLOVA UŽIVAJU I POSEBAN STATUS.
- VLADE SU KOALICIONE

VRŠENJE IZVRŠNE VLASTI SE POJAVLJUJE U LIKU KANCELARA: kancelar ustanovljava osnovne

smjerove politike i snosi za njih odgovornost;

Političke partije i partijski sistem

PRAVNI OKVIR PARTIJA DAT JE U USTAVU I ZAKONU O PARTIJAMA (od 24. jula 1967.)
Osnovni smisao i obaveza partija je da: DOPRINOSE FORMIRANJU POLITIČKE VOLJE
NARODA. (član 21 Ustava)
Prema zakonu partije treba da UTIČU NA POLITIČKI RAZVOJ PARLAMENTA I VLADE.
Partijski sistem u Njemačkoj u osnovi je dvopartijski sistem.

24
 POLITIČKI SISTEM REPUBLIKE FRANCUSKE

Pet republika:
1. 1791 – 1792
2. 1848 – 1852
3. 1871 – 1940
4. 1946 – 1958
5. 1958

Načela koja je uspostavila Francuska revolucija

PRVO NAČELO
Temeljna ljudska prava definisana su u Deklaraciji o pravima čovjeka i građanina (Deklaraciju je
Narodna skupština usvojila 1789 godine)
DRUGO NAČELO: NAČELO PISANOG USTAVA
Ustav jedne zemlje mora da bude usvojen u pisanoj formi, a koji bi na izričit način propisivao
načela, postupke i ograničenja putem kojih se vrši konkretna vlast.
Prvi ustav je donesen 1791 godine. Od tada sem u periodu 1940-1944 godina Francuska u
kontinuitetu ima pisani ustav.
TREĆE NAČELO: NAČELO REPUBLIKANSKOG OBLIKA VLASTI
Prvi ustav iz 1791 godine predviđao je produženje monarhije, iako uz značajna ograničenja
kraljevske vlasti. Novoizabrani konvent 1792 godine jednoglasno je odlučio o ukidanju monarhije
i ustanovljavanju demokratske i centralističke republike.
ČETVRTO NAČELO: NAČELO O NARODNOJ SUVERENOSTI
Praktična primjena ovog načela dovela je do ukidanja predstavništva staleža. Treći stalež (srednji
sloj) proglasio se predstavnikom čitavog naroda.
PETO NAČELO: NAČELO O PODJELI VLASTI NA ZAKONODAVNU, SUDSKU I IZVRŠNU.
Prvi ustav iz 1791 godine označio je prvi pokušaj u Evropi da se vlast ustanovi na načelu podjele
vlasti (Podjela vlasti u SAD je već bila uvedena).
ŠESTO NAČELO: STROGI CENTRALIZAM I UNITARIZAM
Sve provinicije i vlast staleža bili su ukinuti. Umjesto njih zemlja je bila podijeljena na više od 500
arondismana gdje su vlast vršili funkcioneri imenovani u Parizu.
Centralizam i unitarizam ostali su bitno obilježje Francuske.

Sa ciljem da se otklone slabosti francuskog parlamentarizma u doba Treće i Četvrte Republike u

ustavu Pete Republike su uneseni jaki elementi predsjedničkog sistema.

25
Predsjednik republike
Predsjednik Republike je istovremeno:
1. Šef države i
2. Šef vlade.
Bira se neposredno na pet godina i nema ograničenja u broju mandata. Od 1962 godine građani
Francuske neposredno biraju Predsjednika.
Njegove nadležnosti su sljedeće:
- Vrši klasične funkcije šefa države u oblasti spoljne politike i odbrane zemlje
- Raspolaže i sa nizom ovlaštenja:
- Pravo suspenzivnog veta
- Pravo iznošenja na referendum svakog zakona koji se tiče organizacije javne vlasti
- Pravo raspuštanja skupštine
- Poduzimanje mjera za slučaj nacionalne opasnosti
- Može raspustiti nacionalni parlament
Predsjednik ima ovlaštenja da:
- Imenuje i razrješava prvog ministra (premijera)
- Na njegov prijedlog imenuju se i ostali ministri
- Predsjedava sjednicama vlade i potpisuje njene akte
- Daje pomilovanja i amnestiju
- Imenuje ambasadore
- Imenuje funkcionere u upravi, vojsci, sudstvu.

Vlada Republike Francuske

Članove vlade bira Predsjednik Republike. Vlada ostaje odgovorna Parlamentu. Ministri ne mogu
biti članovi Parlamanta. Vladom predsjedava Predsjednik Republike.
Položaj izvršne vlasti je znatno ojačan i ima posebnu poziciju. (Vlada može da raspusti Parlament)

Parlament
Osnovna nadležnost je donošenje zakona
Prema ustavu iz 1958 francuski parlament ima dvodomnu strukturu:
- NARODNA SKUPŠTINA
- SENAT
Narodna skupština se bira na općim i neposrednim izborima (Ima 482 člana. Biraju se na pet
godina u izbornim okruzima sa približno 93000 stanovnika)
Senat se bira indirektno putem elektorata. Ima 331 člana. Bira ih elektorsko tijelo
sastavljeno od vijećnika lokalnih organa (regija, departmana, općina) na period od šest
godina. Svake treće godine se bira trećina sastava Senata.

26
 POLITIČKA IZVRŠNA VLAST

Izvršna vlast liberalnih demokratija se dijeli na tri glavne grupe:

- Predsjedničku
- Parlamentarnu i
- Polupredsjedničku
U predsjedničkim i polupredsjedničkim režimima, ustav uspostavlja sistem kontrole i
ravnoteže izvršne, sudske i zakonodavne vlasti;
U parlamentarnim sistemima vlast je ograničena na različite načine.

Predsjednički sistem
Mnogo predsjednika ali malo predsjedničkih sistema
Predsjednički sistem:
- Izabrani predsjednik upravlja vladom i imenuje njene članove.
- Fiksirani mandati za predsjednika i parlament (obično nijedan ne može da smjeni
drugoga)
- Manje preklapanje članstva između izvršne i zakonodavne vlasti nego u
parlamentarnim sistemima
- Predsjednik je šef države

Čist predsjednički sistem:

- Dobija položaj na izborima
- U toku mandata Parlament ne može da ga smjeni
- Na čelu je vlade koju sam imenuje.

Sistem koji zahtijeva pregovore izvršne i zakonodavne vlasti.

Prednosti predsjedničkog sistema:
- Fiksiran mandat, kontinuitet izvršne vlasti, izbjegava se raspad vladajućih koalicija
- Pobjeda na izborima zahtijeva široku podršku u cijeloj zemlji;
- Izdiže se iznad trivijalnih sporova između lokalnih interesa u parlamentu;
- Simbol nacionalnog jedinstva.

Parlamentarni sistem
- Izvršna vlast organski vezana za parlament
- Vlada proizilazi iz parlamenta i može se smjeniti
- Obično, ali ne uvijek, ministri dolaze iz parlamenta
- Izvršna vlast je kolegijalna

27
- Izvršna vlast može da raspusti parlament
- Stabilnost osigurava vladajuća stranka

Tri osnovne vrste parlamentarizma:

1. Britanski tip premijerskog sistema
2. Francuski tip skupštinske vlade
3. Stranački kontrolisani parlamentarizam

Polupredsjednički sistem
Kombinuje izabranog predsjednika sa premijerom i kabinetom odgovornim parlamentu.
Politički režim se smatra polupredsjedničkim ako:
1. Predsjednik Republike se bira na izborima sa općim pravom glasa;
2. Posjeduje velika ovlaštenja
3. Nasuprot sebi ima premijera i vladu koji imaju izvršnu vlast a koji trebaju podršku
parlamenta.

28