સભા-૨૩ : તા.
૦૩ થી ૦૯ જૂ ન
યોગી જયંતી : ૨૦૨૪
પ્રવચન - ૨ : યોગીજી મહારાજની બ્રાહ્મીસ્્થથિતિ
• પૂર્્વભમૂ િકા :
ÿ યોગીજી મહારાજ પ્રથમ દૃષ્ટિએ જોતાં ખૂબ સાદા,
સરળ, ભલાભોળા અને અત્્યયંત નિર્્મમાની-ગરીબ
પ્રકૃતિના સંત લાગે. ગોોંડળમાં મજૂ રો પણ તેઓને
ખખડાવી નાંખતા. તેઓની સાચી સ્્થથિતિ ઉપરની
પ્રકૃતિથી ઓળખાય તેવી નહોતી.
õ તેઓની સાચી ઓળખ બ્રહ્મસ્્વરૂપ શાસ્ત્રીજી
મહારાજે આપણને કરાવી છે.
ÿ બ્રહ્મસ્્વરૂપ શાસ્ત્રીજી મહારાજે બી.એ.પી.એસ.
સંસ્્થથાની સ્્થથાપના કરી, અને થોડા જ સમયમાં
સત્્સસંગનો વ્્યયાપ કરી પાંચ શિખરબદ્ધ મંદિરો
બાંધી, અક્ષરપુરુષોત્તમની મૂર્્તતિઓ પધરાવી, ત્્યયારે
બધા એક અવાજે કહેતા કે ‘શાસ્ત્રીજી મહારાજનો
પ્રતાપ જુદા જ પ્રકારનો છે.’ એમનામાં રહીને
શ્રીજીમહારાજ કાર્્ય કરી રહ્યા હોય, તો જ આ
શક્્ય છે એવું બધાને લાગતું.
પરંતુ એ વખતે કેટલાકના મનમાં પ્રશ્ન
થતો કે શાસ્ત્રીજી મહારાજ છે ત્્યયાાં સુધી બરાબર
છે, પણ પછી શું? સત્્સસંગના મમત્્વવાળા કેટલાક
નિષ્ઠાવાન ભક્્તતોને પણ આ પ્રશ્ન હતો.
ÿ એક વખત બબુભાઈ કોઠારીએ શાસ્ત્રીજી
મહારાજને પોતાની મૂંઝવણની વાત કરતાં કહ્્યુું
કે, ‘આ જોગી તો બહુ ભલાભોળા સાધુ છે.
તમારી પાછળ આ સંસ્્થથા ચલાવે એવા કોઈ
સંતને તૈયાર કરોે.’ શાસ્ત્રીજી મહારાજે આ વાત
સાંભળી, અને વેધક નજરે બબુભાઈ સામે જોયું,
અને કહ્્યુું, ‘બબુભાઈ, તમે આ જોગી મહારાજને
શું સમજો છો? આ જોગી મહારાજ તો અનંત
કોટિ બ્રહ્્માાંડનો વ્્યવહાર ચલાવે એવા સમર્્થ છે.
કામિલ કાબિલ સબ હુ ન્નર તેરે હાથ, એવા
1
સર્્વદેશી પુરુષ છે.’
ÿ આમ, આપણે આપણી માયિક દૃષ્ટિથી તેઓની
બ્રાહ્મીસ્્થથિતિને કેવી રીતે ઓળખી શકીએ? એમની
બ્રાહ્મીસ્્થથિતિનું પ્રમાણ કે વિશ્લેષણ આપણે શું
કરી શકીએ? જેમ કોઈ ડોક્્ટર હોય તે બીજા
ડોક્્ટરનાં જ્ઞાન અને મહિમાને જેવી રીતે સમજી
શકે, તેવો મહિમા આપણે ના સમજી શકીએ.
યોગીજી મહારાજની બ્રાહ્મીસ્્થથિતિનું સાચું પ્રમાણ
તો જે સ્્વયં બ્રહ્મસ્્વરૂપ હોય તે જ આપી શકે,
અને તે પ્રમાણ જ સર્્વથા યોગ્્ય ગણી શકાય.
õ બ્રહ્મસ્્વરૂપ શાસ્ત્રીજી મહારાજ અનેક વખત જોગી
મહારાજનો આવો યથાર્્થ મહિમા કહેતાં થાકતા
નહોતા.
ÿ એક વખત કોઈએ શાસ્ત્રીજી મહારાજને કહેલં,ુ
‘સ્્વવામી, કાઠિયાવાડના ભક્્તતો તો જોગી મહારાજ
પર પોતાનો હક હોય તેમ તેમને છોડતા જ
નથી. તમે ગુજરાત માટે બીજા જોગી બનાવો
ને?’ તે વખતે શાસ્ત્રીજી મહારાજે કહેલં,ુ ‘એ
તો અનાદિના જોગી છે. ચૌદ લોકના બ્રહ્્માાંડમાં
તેમની જોડ જડે તેમ નથી. તો હુ ં બીજો જોગી
ક્્યયાાંથી ઉત્્પન્ન કરુું!?’ આમ, યોગીજી મહારાજ
અનાદિસિદ્ધ હતા.
ÿ શાસ્ત્રીજી મહારાજ કહેતા કે ‘વ્્યયાસજીએ
શ્રીમદ્ભાગવતમાં સંતનાં ચોસઠ લક્ષણો લખ્્યયાાં
છે; પરંતુ વ્્યયાસજી જો કોઈ લક્ષણ લખવાનું ભૂલી
ગયા હોય, તો તે પણ આ જોગી મહારાજમાં
દેખાશે.’
õ શાસ્ત્રના પ્રમાણથી આપણે જ્્યયારે યોગીજી
મહારાજને નીરખીએ, ત્્યયારે આપણને તેઓની
બ્રાહ્મીસ્્થથિતિ ઓળખાય છે.
- શ્રીમદ્ભગવદ્્ગગીતામાં ભગવાન બ્રાહ્મીસ્્થથિતિની
વાત કરતાં કહે છે કે જેને બ્રાહ્મીસ્્થથિતિ હોય
તે દરેકમાં સમભાવ રાખે છે. જીવપ્રાણીમાત્રમાં
તેમને સમભાવ રહે.
(૧) સમઃ સર્વેષુ ભૂતેષુ - સર્્વમાં સમભાવ :
õ ગીતામાં એવા પુરુષને ‘સમદર્શી’ શબ્્દથી
ઓળખાવ્્યયા છે.
‘સમદર્શી’ શબ્્દનો અર્્થ ગીતામાં જ
સમજાવ્્યયો છે. તે છે, ‘પરમાત્્મદૃષ્ટિથી
‘પરમાત્્મદૃષ્ટિથી સૌને
જોનાર.’ અર્્થથાત્ , દરેકમાં ભગવાનને જોવાની
દૃષ્ટિ એટલે સમદૃષ્ટિ.
(૧.૧) સર્્વનો આદર :
ÿ યોગીજી મહારાજ ૧૯૫૯ની સાલમાં આફ્રિકા
પધાર્્યયા, ત્્યયારે જે જે ગામમાં ગયા ત્્યયાાં દરેક
દેવના મંદિરમાં ગયા હતા. એક શીખ હરિભક્્તને
ત્્યયાાં ગુરુ નાનકની પ્રતિમાનાં ખૂબ જ ભાવથી
દર્્શન કરી, પૂજા કરી, હાર પહેરાવ્્યયો. યોગીજી
મહારાજની સાથે તે વખતે શ્રી નારાયણસિંગ
હતા. તેઓને તો કલ્્પના પણ નહોતી કે યોગીજી
મહારાજ અન્્ય ધર્્મને કે ધર્્મગુરુને આટલો આદર
આપી શકે.
જે સર્્વત્ર પરમાત્્મમાનું દર્્શન કરતા હોય તે
કોઈ ધર્્મનો તિરસ્્કકાર ન કરે. કોઈનું ખંડન ન ÿ સત્્સસંગી હોય, હરિભક્્ત હોય, સમર્્પપિત હોય,
કરે. યોગીજી મહારાજની આ ભાવના જોઈ શ્રી
નારાયણસિંગ યોગીજી મહારાજના ચરણોમાં ઢળી
પડ્યા, અને ત્્યયારથી વર્્તમાન ધરાવી સત્્સસંગી
થયા.
õ સર્્વત્ર ભગવાન જોવા, એવી સમદૃષ્ટિવાળા પુરુષ
કેવી રીતે ઓળખાય? આવી સમદૃષ્ટિનું સ્્થથૂળ સ્્થથૂળ રીતે
અનુભવાતું બીજું લક્ષણ છે...
(૧.૨) પ્રત્્યયેક મનુષ્્ય પ્રત્્યયે સમભાવ :
ÿ ભાવનગરના મહારાજા કૃષ્્ણકુ મારસિંહજીના
અવસાન બાદ કુ ંવર શ્રી વીરભદ્રસિંહજી આશીર્્વવાદ
લેવા યોગીજી મહારાજ પાસે ગોોંડલ આવ્્યયા.
2
યોગીજી મહારાજે તેમની ભાવભરી આગતા-
સ્્વવાગતા કરી, હારતોરા કરી ખૂબ આશીર્્વવાદ
આપ્્યયા અને પ્રસાદ આપ્્યયો. સમગ્ર માનવ-સમુદાય
યોગીજી મહારાજનાં દર્્શનમાં તલ્્લલીન હતો, ત્્યયારે
યોગીજી મહારાજે જાતે તેમના ડ્્રરાઇવરને બોલાવી
ખબરઅંતર પૂછ્્યાાં, આશીર્્વવાદ આપ્્યયા, અને
પ્રસાદ પણ આપ્્યયો.
સાચે જ યોગીજી મહારાજની દૃષ્ટિમાં રંક કે રાય
બંને પ્રત્્યયે સમભાવ હતો. કારણ કે તેઓ દરેકમાં
પરમાત્્મમાને જોતા.
ÿ એક વાર યોગીજી મહારાજ ગામડે વિચરણ કરતા
હતા. તેમની સાથેના હરિભક્્તતોના સમુદાયમાં
એક ગરીબ ડાહ્યા ભગત પણ હતા. તેમની
ચીીંથરેહાલ દશાને લીધે તેમનો કોઈ ખ્્યયાલ રાખે
નહીીં, અને તેમના પર ઉપેક્ષાવૃત્તિ રાખતા હતા.
પરંતુ યોગીજી મહારાજના ધ્્યયાન બહાર કોઈ
વસ્્તતુ નહોતી. સૌને ઉકાળો-નાસ્્તતો પીરસાયા,
ત્્યયારે સૌના આશ્ચર્્ય વચ્્ચચે તેઓ પોતાનો નાસ્્તતો
અને ઉકાળાનો વાટકો લઈ જાતે ઊઠ્યા; અને
ડાહ્યા ભગત, જે બહાર બેઠા હતા, તેમને આપ્્યયા
અને બહુ હેતથી ઉકાળો પાયો. ડાહ્યા ભગત તો
એકદમ રાજી રાજી થઈ ગયા.
તેની સેવા તો યોગીજી મહારાજ પ્રેમથી કરતા
જ; પરંતુ કોઈ સત્્સસંગી ન હોય તોપણ યોગીજી
મહારાજ એવા જ ભાવથી તેની સેવા-સરભરા
કરતા.
ÿ ઈ.સ.૧૯૫૨માં યોગીજી મહારાજ લક્કડપીઠામાં
બિરાજમાન હતા. તે સમયે કોોંગ્રેસ સેવાદળે
અખિલ ભારત સાયકલ પ્રવાસનું આયોજન કર્્યુું
હતું. તેની આગેવાની નાનાભાઈ સી. પટેલને
આપી હતી. તેઓ મોટા સ્્વવામીના પૂર્્વવાશ્રમના
પુત્ર રમણભાઈના સાળા હતા. તેઓ તો
સત્્સસંગી ન હતા, છતાં વાઘોડિયાના ધીરુભાઈના
કહેવાથી તેઓ લક્કડપીઠામાં યોગીજી મહારાજના
 આશીર્્વવાદ લેવા આવ્્યયા. આશીર્્વવાદ આપી યોગીજી પરિસ્્થથિતિ ટળે, ત્્યયારે તેઓ વધુ રાજી થતા હોય
મહારાજ કહે, ‘જાવ, તમારી યાત્રા સફળ થશે. છે.
ઠાકોરજીનો પ્રસાદ લઈને જજો.’ તેઓ કહે, ÿ એક વાર વડોદરામાં પારાયણ પ્રસંગે હરિભક્્તતોએ
‘પણ બાપા, અમારે વહેલા ૪ વાગ્્યયે નીકળવું ખૂબ દબદબાપૂર્્વક યોગીજી મહારાજની શોભાયાત્રા
છે.’ યોગીજી મહારાજ કહે, ‘વાંધો નહીીં, વહેલા કાઢી, અને તેઓની આનાકાની છતાં ભક્્તતોએ
રસોઈ કરી દેશં,ુ પણ પ્રસાદ લઈને જ જજો.’ એમને હાથી ઉપર પધરાવ્્યયા. જ્્યયારે શોભાયાત્રા
યોગીજી મહારાજે સવારે જાતે બધાને પીરસીને પૂરી થઈ ત્્યયારે સંતોએ કહ્્યુું: ‘બાપા! તમે હાથી
જમાડ્યા, ને પાંચ શેર મગસની પ્રસાદી સાથે ઉપર બહુ શોભતા હતા.’ યોગીજી મહારાજ
આપી. તેઓએ મંગળાનાં દર્્શન કરી યાત્રા શરૂ બોલ્્યયા: ‘હુ ં ક્્યયાાં હાથી ઉપર બેઠો હતો? શાસ્ત્રીજી
કરી. મહારાજ, ભગતજી મહારાજ બેઠા હતા. આપણે
ÿ ઈ.સ.૧૯૫૮માં એક વાર યોગીજી મહારાજ તો વાસણ ઊટકનારા... આપણે શું બેસીએ?
પેટલાદ સ્્ટટેશન પર બેઠા હતા. ત્્યયાાં એક ગાંડા યોગી વળી કોણ?’ કોઈએ કહ્્યુું, ‘આરામમાં નથી
જેવો માણસ બૂમો પાડતો હતો, ‘મને પ્રસાદ જવું?’ યોગીજી મહારાજ કહે, ‘આ હાથીએથી
આપો, મને પ્રસાદ આપો.’ આથી ઝારોલાવાળા ઊતર્્યયા એ જ આરામ.’
જશભાઈ તેને પકડી દૂ ર લઈ જવા લાગ્્યયા. ત્્યયાાં આ ઉક્્તતિમાં કેટલો બધો અર્્થ ભર્યો છે!
યોગીજી મહારાજ કહે, ‘તે ભલે ત્્યયાાં ઊભો, બ્રાહ્મીસ્્થથિતિ જેને સ્્વયં સિદ્ધ હોય, તેના સિવાય
તેને પ્રસાદ આપી આવો. આપણે કદી કોઈનો માનની આટલી ઉપેક્ષા કોણ કરી શકે?
તિરસ્્કકાર કરવો નહીીં.’ પછી યોગીજી મહારાજે õ બ્રાહ્મીસ્્થથિતિવાળા પુરુષને માનની અપેક્ષા તો
જાતે પ્રસાદ મોકલાવ્્યયો. નથી હોતી, પણ તેઓ અપમાનની ઉપેક્ષા પણ
આમ, ગરીબ હોય કે તવંગર, સત્્સસંગી હોય કે કરતા નથી. પોતાનું અપમાન થતું હોય, તો
બિનસત્્સસંગી, વિદ્વાન હોય કે રખડતી ગાંડી વ્્યક્્તતિ જરાસરખા પણ વિચલિત થતા નથી.
હોય! યોગીજી મહારાજ કોઈનો તિરસ્્કકાર નહોતા ÿ યોગીજી મહારાજ ઉપર ખોટા આક્ષેપો લગાવતી
કરતા. દરેકને સમદૃષ્ટિથી જોતા, એ તેઓની કેટલીક પત્રિકાઓ એક વાર મુંબઈમાં પ્રકાશિત
બ્રાહ્મીસ્્થથિતિનો પુરાવો છે. થઈ હતી. દ્વેષને લઈને આવું અપમાનજનક
(૨) સમઃ માનાપમાનયોઃ - માન-અપમાનમાં સ્્થથિર કૃત્્ય કરનાર સામે સંસ્્થથાના કેટલાક હરિભક્્તતોએ
: સખત વાંધો ઉઠાવ્્યયો, અને તેનો જવાબ તૈયાર
õ શ્રીમદ્ભગવદ્્ગગીતામાં ભગવાન શ્રીકૃષ્્ણ કર્યો. યોગીજી મહારાજને આની જાણ થતાં સૌ
બ્રાહ્મીસ્્થથિતિની વાત કરતાં કહે છે કે, જેની હરિભક્્તતોને અટકાવ્્યયા, અને તેમણે તૈયાર કરેલં ુ
બ્રાહ્મીસ્્થથિતિ હોય તેને માન-અપમાનમાં લખાણ ફાડી નંખાવ્્યયુું. સૌને પ્રેમથી સમજાવ્્યયુું
એકસરખી જ સ્્થથિતિ રહે છે. કે, ‘જો આમાં આપણી ભૂલ ન હોય તો ચિંતા
આપણને માન ન મળે તો તરત જ કરમાઈ કરવાની જરૂર નથી, અને આ પત્રિકામાં જે લખ્્યયુું
ુ
જઈએ. પરંત બ્રાહ્મી સ્્થથિતિવાળા પુરુષ ક્્યયારેય છે તેવી ભૂલ આપણાથી ભવિષ્્યમાં ન થાય તેની
માન ઇચ્્છતા નથી. તેઓને હંમેશાં માનની ઉપેક્ષા કાળજી રાખવી.’
રહેતી હોય છે. તેઓનું તંત્ર જગતથી સંપૂર્્ણપણે પોતાની ભૂલ ન હોવા છતાં પણ જગત
ઊલટું હોય છે. માન ન મળે કે માન-સન્્મમાનની દ્વારા થયેલ આવાં તો ઘણાં અપમાનનાં વિષ
3
 તેમણે હસતાં હસતાં પીધાં હતાં અને પચાવ્્યયાાં
પણ હતાં.
બ્રાહ્મીસ્્થથિતિ વિના માનમાં કુ રાજી અને
અપમાનમાં રાજી બીજું કોણ થઈ શકે? આપણી
માયિક બુદ્ધિમાં આ વાત બેસવી કેટલી અઘરી છે!
õ બ્રાહ્મીસ્્થથિતિનું ત્રીજું લક્ષણ છે, પરમાત્્મમાનું સતત
અનુસંધાન, ભગવાન સાથેનંુ જોડાણ, ભગવાનનો
સાક્ષાત્્કકાર.
(૩) પરમાત્્મમા સાથેનંુ જોડાણ :
õ શ્રીમદ્ભગવદ્્ગગીતા બ્રાહ્મીસ્્થથિતિનું પરમ લક્ષણ
જણાવે છે કે, ‘આત્્મન્્યયેવ આત્્મના તુષ્ટઃ’
‘જેઓ પોતાના આત્્મમામાં અખંડ પરમાત્્મમાને
ધારીને રહ્યા હોય, તેનો જ આનંદ લેતા હોય.’
યોગીજી મહારાજ શ્રીહરિની અખંડ સંનિધિ
અનુભવતા અને શ્રીહરિમાં જ રમમાણ રહેતા.
અખંડ શ્રીહરિનું જ અનુસંધાન અને ભજન તેમને
રહેતં.ુ
ÿ એકવાર અટલાદરાના સુમનભાઈની મોટરમાં
યોગીજી મહારાજ સુરેન્દદ્રનગર જઈ રહ્યા હતા.
યોગીજી મહારાજ પાછળની બેઠકમાં સહેજ
ઝોલે ચઢ્યા. આગળ બેઠેલા સુમનભાઈના
મિત્ર ચંદુભાઈને યોગીજી મહારાજ, ‘રામ,
રામ’ બોલી રહ્યા છે એવું લાગ્્યયુું. ખરી રીતે,
‘નારાયણ, નારાયણ’ શબ્્દ સંભળાતો હતો. પણ
તે શબ્્દ બહુ પરિચિત ન હોવાથી તે ખ્્યયાલ
તેમને પાછળથી આવ્્યયો. બીજે દિવસે ગઢપુર
જઈ રહ્યા હતા. યોગીજી મહારાજ તેમની સાથે
આગળની સીટમાં બેઠા હતા. કદાચ તેમની ભ્્રાાંતિ
દૂ ર કરવી હશે. રાતનો જ સમય હતો. ફરીવાર
યોગીજી મહારાજના બ્રહ્મરંધ્રમાંથી કંઈક અવાજ
તેમને સંભળાયો, આજે તે અવાજ સ્્પષ્ટ હતો
અને ‘સ્્વવામિનારાયણ, સ્્વવામિનારાયણ’, શબ્્દદો
સંભળાતા હતા.
ચંદુભાઈને ખ્્યયાલ આવ્્યયો કે યોગીજી
મહારાજ બ્રાહ્મીસ્્થથિતિવાળા પુરુષ છે. તેમને
4
સુષપ્ુ તિમાં પણ ભગવાનનું જ અનુસંધાન છે.
ÿ એક પ્રસંગે યોગીજી મહારાજ ગોોંડલમાં
નિજમંદિરમાં દર્્શન કરતા હતા. તેઓ ઉત્તર તરફના
દેરામાં પધાર્્યયા. શ્રીજીમહારાજ, ગુણાતીતાનંદ
સ્્વવામી, ગોપાળાનંદ સ્્વવામીની મૂર્્તતિઓનાં દર્્શન
કરતાં બે હાથ જોડી મૂર્્તતિઓ સામે આર્્દ હૃદયે
જોઈ રહ્યા હતા. દૃષ્ટિ પરોવતાં યોગીજી મહારાજે
શ્રીજીમહારાજને કહ્્યુું: ‘જય સ્્વવામિનારાયણ.’
આ દિવ્્ય મિલનના બિનઅનુભવી એક સેવકે
અજાણતાંથી કહ્્યુું, ‘કોઈ સાંભળતું નથી.’ જાગ્રતમાં
પણ નિર્્વવિકલ્્પ સમાધિનું સુખ અનુભવતા યોગીજી
મહારાજ તુરત કહે, ‘મહારાજ સામે કહે છે, જય
સ્્વવામિનારાયણ, પણ તમને એ સંભળાય નહીીં.’
યોગીજી મહારાજે સ્્મમિત કરતાં મૃદુ અવાજે પણ
દૃઢતાથી કહ્્યુું. વળી, આગળ કહે, ‘મહારાજ ન
કહે તો આપણું ગાડું કેમ હાલે??’
આમ, તેઓને પરમાત્્મમા સાથે દિવ્્ય સંબંધ
છે. તે આ લોકના મનુષ્્યના જાણ્્યયામાં ન આવે. તે
માટે તો તેઓ સ્્વયં આવાં ચરિત્રો દ્વારા ઓળખ
કરાવે તો જ ખ્્યયાલ આવે.
ÿ એકવાર યોગીજી મહારાજ સંતોને કહે, ‘દેરીમાં
પ્રાર્્થના કરો, ઝટ સાજા થઈ જવાય.’ મધુ ભગતે
વચમાં કહ્્યુું, ‘જેને પ્રાર્્થના કરવી છે તે તો રોગ
ગ્રહણ કરીને બેઠા છે!’ યોગીજી મહારાજ કહે,
‘એમ ન કહેવં.ુ ’ તેઓ ફરીથી કહે, ‘આપ ગુણાતીત
ખરા કે નહીીં!’ યોગીજી મહારાજ કહે, ‘એમ ન
કહેવં.ુ ’ તેઓ ફરી કહે, ‘આપ ભગવાનનું સ્્વરૂપ
ખરા કે નહીીં?’ અચાનક યોગીજી મહારાજ કહે,
‘એમાં ના નહીીં.’ ભક્્તના પ્રશ્નની આંટીઘૂંટીમાં
આવી જતાં સહજભાવે યોગીજી મહારાજ બોલ્્યયા,
અને પોતાના ભગવત્્સ્્વરૂપની પ્રતીતિ સૌને
કરાવી.
(૪) બ્રહ્માનંદનાં આંદોલનો - બ્રાહ્મીસ્્થથિતિની
અનુભતૂ િ :
õ યોગીજી મહારાજની બ્રાહ્મીસ્્થથિતિનાં આંદોલનો
 એવાં પ્રબળ હતાં કે, તેમની હાજરી જ અન્્યને
અસદ્ માર્્ગ છોડી સદ્ માર્ગે જવા પ્રેરતી. તેમની
ઉપસ્્થથિતિ માત્રથી આધિ, વ્્યયાધિ, ઉપાધિના તાપ
શમી જતા. હૃદયમાં શાંતિ અનુભવાતી. એ રીતે
સૌને તેઓની બ્રાહ્મીસ્્થથિતિનો દિવ્્ય અનુભવ
થતો.
ÿ ટાન્્ઝઝાનિયામાં એક વૃદ્ધ ઈસાઈ (ખ્રિસ્્તતી) પાદરીએ
યોગીજી મહારાજનાં કેવળ દર્્શન જ કર્્યયા, અને
તેમને મનોરથો જાગ્્યયા કે ‘એમના જેવું પવિત્ર
હૃદય મારુું થાય તો કેવં ુ સારુું!’
õ યોગીજી મહારાજની હાજરીમાં મુમક્ષુુ ને ભગવાનનું
સુખ પ્રાપ્ત થતું, કારણ કે તેઓના અસ્્તતિત્્વમાંથી
સતત ભગવાનનો રસ ઝરતો રહેતો.
ÿ એક વખત વડતાલ સંસ્્થથાના ટ્્રસ્્ટટી અને મુંબઈમાં
એડવોકેટ હતા, તેવા શ્રી હરિપ્રસાદ મંછારામ
ચોકસી યોગીજી મહારાજનાં દર્્શને આવ્્યયા. તેમણે
દર્્શન કરી ગદ્્ગદ્ ભાવે યોગીજી મહારાજને કહ્્યુું
કે ‘તમે આ ઉંમરે આ કાર્્ય કેવી રીતે કરી શકો
છો?’ એમ કહી આંખોમાં આંખ પરોવી પૂછ્્યુું
કે ‘તમે સાક્ષાત્ સ્્વવામિનારાયણ ભગવાન છો કે
શું?’ યોગીજી મહારાજ તો આ સાંભળી એકદમ
સંકોચાઈ ગયા અને કહે, ‘ના ના એવું કંઈ નથી.
અમે તો દાસ છીએ. વાસણ ઊટકનારા છીએ.’
પરંતુ તેઓ યોગીજી મહારાજના હાથ પકડી
આર્્દભાવે પોતાની વિનંતી કરતા રહ્યા કે ‘આપ
ખરેખર કોણ છો?’ તેમની વારંવારની વિનંતીથી
યોગીજી મહારાજ એટલું જ બોલ્્યયા: ‘ભગવાનની
શક્્તતિ કામ કરે છે.’
ÿ આમ, આપણને સમજાય કે યોગીજી મહારાજના
યોગમાં આવનાર મુમક્ષુુ ને તેઓની બ્રાહ્મીસ્્થથિતિનો
અનુભવ થતો, અને તેમનામાં અખંડ ભગવાનના
અસ્્તતિત્્વનો અનુભવ થતો.
(૫) સદા સેવકભાવ :
õ સાચી બ્રાહ્મીસ્્થથિતિનું લક્ષણ એ છે કે તેને
પરમાત્્મમા પોતાથી પર લાગે, અને પોતે તેમના
5
ભક્્ત કે દાસ છે, એવું અખંડ અનુસંધાન રહે.
તાત્ત્વિક ભાષામાં એને પરમાત્્મમા સાથે સ્્વવામી-
સેવકભાવ કહેવાય છે.
ÿ ઈ.સ. ૧૯૫૭માં ભાવનગરમાં એક મુમક્ષુ ુ પવિત્ર
જળ ભરેલો કળશ લાવી કહે, ‘અમારે ત્્યયાાં મોટા
મહાત્્મમા આવે તેના ચરણ ધોઈ અમે ચરણામૃત
લઈએ છીએ. માટે આપનાં ચરણ આમાં
પખાળો.’ યોગીજી મહારાજે તો પોતાના પગ
સંકોચી ઠાકોરજી મંગાવ્્યયા ને કહે, ‘ઠાકોરજીના
પગ પખાળો.’ પછી બ્રહ્માનંદ સ્્વવામીની સાખી
બોલ્્યયા કે,
સાચે સંત મિલે કમી કાહુ રહી,
સાચી શીખવે રામકી રીતકું જી;
પરા પાર સોહી પરિબ્રહ્મ હૈ,
તામેેં ઠેરાવે જીવ કે ચિત્તકું જી...
સાચા સંત પોતાથી પર પુરુષોત્તમનારાયણમાં
જીવને જોડે, પોતામાં જોડતા નથી એ જ સાચા
ગુરુ છે.’ પેલા મુમક્ષુુ ને સંતોષ થતાં તે રાજી થઈ
ઘેર ગયો. આમ, બ્રાહ્મીસ્્થથિતિવાળા સંત હંમેશાં
ભગવાનને જ પ્રધાન રાખે, અને પોતે તો સદા
દાસપણે જ વર્તે.
õ પરમાત્્મમા અને ગુરુ સાથે આવો સ્્વવામીસેવકભાવ
રહે તે સાચી બ્રાહ્મીસ્્થથિતિવાળા પુરુષ કહેવાય!
ÿ ઈ.સ. ૧૯૬૪માં મુંબઈમાં પવઈની જમીન મળી
ગઈ, તે સંદર્્ભમાં યોગેશ્વર સ્્વવામી કહે, ‘જમીન
મળી ગઈ. મોટું કાર્્ય થયું.’ યોગીજી મહારાજ
દાસત્્વભાવે કહે, ‘મહારાજે અન્્યથાકર્્તુું શક્્તતિ
વાપરી. બધા કહે, જોગીએ કર્્યુું, પણ જોગીએ
કાંઈ કર્્યુું નથી. શાસ્ત્રીજી મહારાજે કર્્યુું. જોગી
શું કરતો’તો? ભગવાન કર્્તતા છે. જીવ ઠાલો
ફુ લાય છે. મંદિર-મકાન કરવું તે તો ધણી કરશે
તો થાશે. સેવા કરે તેને મહારાજ અક્ષરધામમાં
બેસાડે. જગ્્યયા મફત મળી ગઈ. કોઈ દે? ન દે.
દૂ ઝણી ગાય તો કોઈ દેતો હશે? ખરેખરો ડંકો
વાગી ગયો.’
 સર્્વકાર્્યમાં ભગવાનની શક્્તતિ જ પ્રધાન છે, ‘હુ ં તો સૌમાં ગુણાતીતભાવ લાવીને મહારાજને
પોતે તો દાસ-સેવક છે. આ ભાવના માત્ર તેઓના દેખંુ છુ ં, તેથી ગુરુ કહુ ં છુ ં.’
શબ્્દદોમાં જ નહોતી, વર્્તનમાં પણ હતી. ભગવાન ÿ એક વાર શાસ્ત્રીજી મહારાજ વખતના એક
સાથેનો દાસભાવ એટલે સ્્વવામી-સેવકભાવ. હરિભક્્તતે યોગીજી મહારાજ પાસે પાણી માંગ્્યયુું.
õ સ્્વવામી-સેવકભાવનું સ્્થથૂળ લક્ષણ છે, ભગવાનની સાથે સેવકો હોવા છતાં યોગીજી મહારાજે જાતે
આત્્મનિવેદી ભક્્તતિ. યોગીજી મહારાજને આવી પાણી આપ્્યયુું. સેવકોએ આ અંગે પૂછપરછ કરી
આત્્મનિવેદી ભક્્તતિ સહજ સિદ્ધ હતી. તેઓ બધું ત્્યયારે યોગીજી મહારાજ બોલેલા, ‘શાસ્ત્રીજી
જ ભગવાનને અર્્પણ કરીને ગ્રહણ કરતા. મહારાજના ભક્્તતોની સેવા ક્્યયાાંથી? આપણે તો
ÿ ઈ.સ. ૧૯૭૦માં લંડનમાં યોગીજી મહારાજ માટે દૂ ધ પાવું જોઈએ, પણ પાણી જ પાઈ શક્્યયા.’
એક નવી ગરમ ટોપી લાવેલા. રાત્રે સ્્વવામીશ્રીને તે તેઓને ભગવાનના સંબંધવાળા ભક્્તતોનો
પહેરવા આપી. તો કહે, ‘અત્્યયારે નહીીં, ઠાકોરજી આવો મહિમા હતો, તેથી જ તેઓ સૌની સેવા
પોઢી ગયા છે. કાલે ઠાકોરજીને ધરાવીને પહેરશું.’ કરી શકતા. પોતાને સૌના દાસ માનતા.
ÿ ઈ.સ. ૧૯૬૯માં ગોોંડલમાં યોગીજી મહારાજના જાહેર સભામાં પોતાનું સન્્મમાન થતું હોય,
ઉતારાના આગળના ભાગમાં એક કાચની કેબિન ત્્યયારે પણ તેઓ બોલતા કે ‘અમે તો વાસણ
બનાવવામાં આવી હતી. જેથી દર્્શનાર્થીઓ સુખેથી ઊટકનારા છીએ. સ્્વવામિનારાયણ ભગવાનના
દર્્શન કરે અને સ્્વવામીશ્રીને કોઈ અગવડ ન પડે. દાસ છીએ.’
કેબિનમાં પાટ ઉપર સુંદર આસન બનાવ્્યયુું હતું. ÿ ખરેખર, ફળથી ભરપૂર વૃક્ષ જેમ નીચાં
સૌએ સ્્વવામીશ્રીને પાટ ઉપર બિરાજવા પ્રાર્્થના નમેલાં હોય છે, તેમ દિવ્્ય સદ્્ગગુણોથી ભરપૂર
કરી. યોગીજી મહારાજ કહે, ‘પહેલાં ઠાકોરજી
બ્રાહ્મીસ્્થથિતિવાળા પુરુષ પણ એવા જ નમ્ર હોય.
પધરાવો, પછી હુ ં બેસીશ.’ કોઈએ કહ્્યુું, ‘બાપા,
યોગીજી મહારાજની ખરી વિલક્ષણતા જ આ
આ પાટ તો જૂ ની છે.’ યોગીજી મહારાજે કહ્્યુું,
હતી કે, પોતે અખંડ બ્રાહ્મીસ્્થથિતિમાં રમમાણ રહી
‘પણ રૂમ તો નવો છે ને!’ એમ કહીને તેઓએે
ભગવાનનું સુખ ભોગવતા, અપાર ઐશ્વર્્યવાન
પોતાનો દાવો સાચો કર્યો. પછી ઠાકોરજી પધરાવ્્યયા
હતા, છતાં દાસાનુદાસ ભાવે વર્તી શકતા. એમ
પછી જ યોગીજી મહારાજ પાટ ઉપર બિરાજ્્યયા.
કહી શકાય કે યથાર્્થ બ્રાહ્મીસ્્થથિતિવાળા હતા, તેથી
õ સ્્વવામી-સેવકભાવની ચરમસીમા એ છે કે, એવા
જ તેઓશ્રી આમ વર્તી શક્્યયા હશે.
પુરુષને ભગવાનના સંબંધમાં આવેલ ભક્્તતો પ્રત્્યયેે
પણ દાસભાવ રહે, દરેકને મહિમાની દૃષ્ટિથી (૬) એ તો પ્રગટ વિચરે સત્્સસંગમાં રે :
જુએ, તેમની આગળ નમ્રતાથી વર્તે. યોગીજી મહારાજની એ જ બ્રાહ્મીસ્્થથિતિનાં
ÿ યોગીજી મહારાજ સૌને ‘ગુરુ’ કહી સંબોધતા. દર્્શન આજે આપણને મહંત સ્્વવામી મહારાજમાં
એક વાર પાટણાના જેઠા ભગતે (સનાતન સ્્વવામી) મૂર્્તતિમાન થઈ રહ્્યાાં છે. આપણે ભગવાનને એ
યોગીજી મહારાજને પૂછેલં,ુ ‘‘સ્્વવામી, હુ ં તો જ પ્રાર્્થના કરવાની કે, ‘તેઓનો સમાગમ કરી
તમારો શિષ્્ય ગણાઉં, છતાં આપ મને ‘ગુરુ’ કેમ બ્રાહ્મીસ્્થથિતિ પ્રાપ્ત કરી શકીએ, એવાં બળ, બુદ્ધિ
કહો છો?’’ યોગીજી મહારાજે જવાબ આપેલો કે અને શક્્તતિ આપો.’
þ þ þ