AZƏRBAYCAN DÖVLƏT İQTİSAD UNİVERSİTETİ

UNEC: BİZNES MƏKTƏBİ

Kurs: II
Fənn: Korporativ maliyyə
Fakültə: Mba (Turizm və otelçiliyin idarə edilməsi)
Layihənin mövzusu: Rəqəmsallaşmanın investisiya qərarlarında rolu
Müəllim: Səfərov Aqil Ağabala oğlu
Magistrant: Allahyarov Kamal, Həsənli Rauf, Lətifova Elnura

BAKI-2024

1
 PLAN
GİRİŞ.........................................................................................................................3
1. Rəqəmsallaşdırma və rəqəmsallaşma prosesinin sosial və iqtisadi sferaya
təsirləri.......................................................................................................................5
2. İnvestisiya qoyuluşlarında rəqəmsallaşma prosesinin təsiri...............................7
3. Azərbaycanda rəqəmsallaşmanın investisiya qoyuluşlarına təsiri....................10
Nəticə.......................................................................................................................13
ƏDƏBİYYAT SİYAHISI.......................................................................................14

2
 GİRİŞ
Rəqəmsallaşma dünya iqtisadiyyatı üçün yeni imkanlar vəd edir, biznesin
daha çevik reallaşdırılmasına və iqtisadi artımın sürətlə baş verməsinə şərait
yaradır. Bu səbəbdən özü ilə müsbət nəticələr gətirən iqtisadiyyatın
rəqəmsallaşması bir çox ölkələr, o cümlədən Azərbaycanın qarşısında dayanan ən
əsas məqsədlərdən biridir.
İqtisadiyyatda rəqəmsal imkanların daha da genişləndirilməsi qarşıda duran əsas
hədəflərdən biridir. Son illər bu sahədə görülən işlərin nəticəsi olaraq bir çox
sahələrdə ciddi irəliləyişlər müşahidə olunur. Hesab edirəm ki, rəqəmsallaşma
vətəndaşların və KOB subyektlərinin maliyyə, təhsil, səhiyyə və digər sektorlar
üzrə xidmətlərə çıxışını asanlaşdırmaqla yanaşı, iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrində
prosesləri avtomatlaşdırmağa və əməliyyat xərclərini minimuma endirməyə imkan
verir.
Rəqəmsallaşma innovasiyalara yol açır, yeni məhsul və xidmətlərin
yaradılmasına təkan verir. Bu da öz növbəsində səmərəliliyi və məhsuldarlığı
artırır, iqtisadiyyatın böyüməsini, həmçinin yeni biznes modellərinin, startapların
və texnoloji inkişafın daha da genişlənməsini dəstəkləyir.
Rəqəmsallaşma təkcə iqtisadiyyatın inkişafına töhfə vermir, həm də ölkənin
qlobal miqyasda rəqabət qabiliyyətini və investisiya cəlbediciliyini artırır.
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Asiya və Sakit Okean üzrə İqtisadi və Sosial
Komissiyasının “Transsərhəd kağızsız ticarət” indikatoru üzrə hər il açıqlanan
beynəlxalq reytinqində Azərbaycanın mövqeyi MDB və region ölkələri arasında ən
üst sıradadır. Bu da ölkədə rəqəmsallaşma sahəsində görülən işlərin müsbət nəticə
verdiyini deməyə imkan verir.
Rəqəmsal infrastruktur etibarlı qoşulma və rəqəmsal əməliyyatların
bünövrəsini təşkil edən texnologiyalara istinad edir. Məlumat mərkəzləri, fiber-
optik kabellər və mobil telefon qüllələri kimi fiziki infrastrukturlar genişzolaqlı
qoşulmaya nail olmaq baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Pandemiya onlayn
cəmiyyətlərə və rəqəmsal infrastruktura investisiyanın qoyulması ilə bağlı tələbatı

3
sürətləndirərək qapanmaların mənfi təsir göstərdiyi müəssisələrin gündəliyində
internet bağlantısının mərkəzi yer tutmasına səbəb oldu. Rəqəmsallaşdırmadakı
boşluqlar şəhər və kənd yerləri arasında xüsusilə nəzərə çarpır. Azərbaycanda kənd
yerlərində rəqəmsal transformasiyaya imkan vermək üçün rəqəm infrastrukturun
səviyyəsi aşağıdır.
Rəqəmsal infrastruktura münasibətdə, dövlət sektoru məlumat
infrastrukturuna planlaşdırılan investisiyalarını öz fəaliyyətlərində bərpa olunan
enerjidən və təmiz enerji mənbələrindən istifadə vasitəsilə, onların enerji
səmərəliliyinə, istehlakına və mənbələrə dair aydın siyasətlərlə həmçinin özəl
sektorun məlumat mərkəzləri hazırlayan nümayəndələrindən və operatorlarından
potensialın satın alınması üzrə strateji alıcı (dövlət satınalmaları vasitəsilə) rolunu
mənimsəməklə ekoloji cəhətdən təmiz vəziyyətə gətirməyi prioritetləşdirə bilər.
İnstitusional hazırlığa gəlincə, hökumətin enerji şəbəkəsinin gücləndirilməsi üzrə
milli proqram və elektrikli nəqliyyat vasitələrinin enerji ilə doldurulması üçün
stansiyalardan istifadəyə dəstək strategiyası hazırlamaqla bağlı bəyan etdiyi
məqsəd düzgün addımdır, və energetika və nəqliyyat üzrə müvafiq nazirliklərin
dəqiq vəzifələri təyin edilib. Lakin bu investisiyaların həyata keçirilməsi diqqətli
planlaşdırma və müvafiq qurumların institusional potensialının gücləndirilməsini
tələb edəcək.

4
 1. Rəqəmsallaşdırma və rəqəmsallaşma prosesinin sosial və iqtisadi
sferaya təsirləri
Qloballaşma, milli iqtisadiyyatların geniş bir-biri ilə əlaqəli qlobal iqtisadi
sistemə inteqrasiyası prosesi beynəlxalq ticarətdə əhəmiyyətli artıma səbəb
olmuşdur. İnternet və buna uyğun olaraq rəqəmsal xidmətlər bütün dünyada
getdikcə geniş yayılır. Bir çoxumuz üçün rəqəmsal xidmətlər mühüm yer tutmağa
və gündəlik həyatımızın ayrılmaz hissəsinə çevrilməyə başladı.
Rəqəmsallaşma insanların ünsiyyət və ətraf mühitlə qarşılıqlı əlaqə tərzini
dəyişir. Smartfonlar, kompüterlər, özü idarə olunan avtomobillər və ağıllı
geyilənlər də daxil olmaqla yeni texnologiyalar və qurğular məlumat əldə etmək və
yaymaq üsulumuzu dəyişib. İnformasiya-kommunikasiya texnologiyalarının
inkişafı və onlarla paralel olaraq ortaya çıxan yeniliklər də iqtisadiyyatların artım
göstəricilərini artırır. Çünki texnoloji yeniliklərin böyümədə mühüm rolu var.
Akademik ədəbiyyatda müxtəlif araşdırmaların mövzusu olan böyümə
nəzəriyyələrində texnologiya faktoru həm daxili, həm də xarici böyümə
nəzəriyyələrinə daxil edilir.
İnformasiya və kommunikasiya texnologiyalarının inkişafı qlobal ticarət
modellərinə də təsir edir. İqtisadi proseslərin artan rəqəmsallaşması iqtisadi
fəaliyyətin yenidən qurulmasına səbəb olub. Bu məqamda mühüm konsepsiya kimi
Rəqəmsal İqtisadiyyat yanaşmasından danışmaq olar. Rəqəmsal iqtisadiyyat
yanaşması ilə internet əsaslı rəqəmsal texnologiyaların mal və xidmətlərin istehsalı
və ticarətinə tətbiqi qlobal iqtisadiyyatın getdikcə daha vacib hissəsinə
çevrilmişdir. İnternet alıcıların satıcı qiymətləri və məhsul təklifləri haqqında
məlumat əldə etmək üçün çəkməli olduğu xərcləri azaltmaqla daha şəffaf bazar
yarada bilər. İnternet axtarış xərclərinin azalmasına səbəb olduğundan, alıcılar
tərəfindən edilən axtarışların miqdarı artır. Axtarış xərclərinin azalması və alıcılar
tərəfindən axtarışların sayının artması ilə satıcılar arasında qiymət rəqabəti daha
şiddətli olur və nəticədə bazar qiymətləri aşağı düşür.

5
 Artan qloballaşma və onun gətirdiyi rəqabət şəraiti texnologiyanın inkişafı
ilə yanaşı, müəssisələrin xidmət proseslərində fərqliliklər yaratmağa başlayıb. Bu
fərqləndirmənin əsas səbəbləri sırasında informasiya texnologiyalarının inkişafı,
rəqəmsallaşmanın artması kimi amilləri qeyd etmək olar. Kondradiyev dalğaları da
adlandırılan uzun iqtisadi dalğalar təkcə istehsal proseslərini deyil, həm də həyat
tərzini dəyişən ixtira və texnologiyalarla bağlıdır.
Bu gün informasiya texnologiyaları “ümumi təyinatlı texnologiya” hesab
olunur. Bu istiqamətdə korporativ investisiyalara və koordinasiyaya imkan verir ki,
bu da xərcləri azaldır və məhsuldarlığın artmasına səbəb olur. Şirkətlərə yeni
məhsul və ya xidmətlər təklif etmək imkanı verir; vaxt, keyfiyyət və müxtəliflik
müsbət xarici təsirlərə səbəb olur (yayılma effektləri). Bu, müxtəlif sənaye
sahələrində böyük genişlənməyə və geniş çeşiddə məhsullara imkan verir.
Müxtəlif artım nəzəriyyələri texnoloji dəyişikliyin iqtisadi artımın mənbəyi
kimi əhəmiyyətini vurğulayır. Bu nəzəriyyələr innovasiyaların qlobal
iqtisadiyyatlarda iqtisadi artımın əsas hərəkətverici qüvvəsi olması fikrini müdafiə
edir. Bundan əlavə, bir çox tədqiqatlar innovasiyaların firmaların, sənayelərin və
milli iqtisadiyyatların rəqabət qabiliyyətinə və böyüməsinə verdiyi töhfənin
dərəcəsini araşdırmışdır. Bu səbəbdən texnoloji dəyişiklik və innovasiya
anlayışları bir çox cəhətdən alimlər üçün mühüm tədqiqat sahəsinə çevrilmişdir.
Erkən modellərin əksəriyyəti Robert Solunun işində olduğu kimi texnoloji
tərəqqiyə sırf zamandan asılı olan xarici proses kimi yanaşırdı. Bu yanaşmaya
uyğun olaraq texnoloji tərəqqi xarici hesab edilsə də, kapital yığılmasının iqtisadi
artıma təsiri təhlil edilir. Digər tərəfdən, böyümənin texnoloji dəyişikliyə səbəb
olduğunu iddia edən modellər endogen böyümə modelləri adlanır və Romer (1990)
tərəfindən irəli sürülür. Romer, artımın mənfəəti maksimuma çatdırmaq məqsədi
daşıyan bölmələr tərəfindən qəbul edilən investisiya qərarları nəticəsində yaranan
texnoloji dəyişikliklər nəticəsində baş verdiyini vurğulayır.
Son illərdə qlobal ticarət və rəqəmsal şəbəkələrdə artım sürətlənməyə
başlayıb. İqtisadi nöqteyi-nəzərdən iqtisadi əməliyyatların rəqəmsallaşdırılması bir
çox iqtisadi fəaliyyətin yenidən qurulmasına səbəb olmuşdur. Rəqəmsallaşma,

6
iqtisadi aktorlarla eyni vaxtda ünsiyyət və şəffaflıq axtarış xərclərini azaldır,
coğrafi məsafələri qət edir və fiziki məsafələrdən daha çox elektron mühit yaradır.
Bu rəqəmsal şəbəkə xüsusilə beynəlxalq ticarət kontekstində mühüm qarşılıqlı
əlaqələr yaradır. Rəqəmsal şəbəkələr alıcılara və satıcılara daha sürətli əlaqə
yaratmağa imkan verir (axtarış xərclərini azaldır), rabitə və koordinasiya xərclərini
azaltmaq olar (göndərmə xərclərinin azalması). Rəqəmsal yanaşmadan əvvəl
proses əsasən fiziki olaraq baş verirdi. Məsələn, nağd ödənişlər, çeklər, fakturalar,
konosamentlər, hesabatlar, üzbəüz görüşlər və s. . Bu gün müəssisələr təqdim
etdikləri xidmətlər və müştərilərə çatmaq imkanları baxımından rəqəmsal
texnologiyalardan böyük fayda əldə edirlər. Rəqəmsal iqtisadiyyat yanaşması ilə
internet əsaslı rəqəmsal texnologiyaların mal və xidmətlərin istehsalı və ticarətinə
tətbiqi qlobal iqtisadiyyatın getdikcə daha vacib hissəsinə çevrilmişdir.
“Rəqəmsal iqtisadiyyat” geniş mənada telekommunikasiya, internet,
informasiya texnologiyaları xidmətləri, aparat və proqram təminatını əhatə edən
informasiya və kommunikasiya texnologiyaları (İKT) sektorunda iqtisadi
fəaliyyətlər kimi müəyyən edilir. Rəqəmsallaşma ilə ortaya çıxan başqa bir
yanaşma “Rəqəmsal Ticarət” anlayışıdır. Rəqəmsal ticarət anlayışının heç bir
məlum və qəbul edilmiş tərifi olmasa da, onun rəqəmsal və ya fiziki olaraq
çatdırıla bilən və istehlakçıları, firmaları və hökumətləri cəlb edə bilən mal və
xidmətlərdə rəqəmsal olaraq aktivləşdirilmiş ticarət əməliyyatlarını əhatə etdiyinə
dair artan konsensus var. Beləliklə, rəqəmsal ticarətin bütün formaları rəqəmsal
texnologiyalar tərəfindən təmin edilsə də, rəqəmsal ticarətin heç də hamısı
rəqəmsal şəkildə həyata keçirilmir.

2. İnvestisiya qoyuluşlarında rəqəmsallaşma prosesinin təsiri

Əslində “rəqəmsallaşma” anlayışı maliyyə sektoru istisna olmaqla, hər
birimizin həyatında çox yayılmış bir anlayışdır. Xüsusilə mobil tətbiqlər və e-
ticarət sahəsindəki inkişaflar həyatımızı asanlaşdırır. Son illərdə bu rəqəmsallaşma

7
küləyi kapital bazarlarında da öz əksini tapıb. Burada son illərdə yaşadığımız
pandemiyanın sürətləndirici təsir göstərdiyini söyləmək mümkündür. Xüsusilə
banklar və broker firmaları pandemiya zamanı rəqəmsallaşma prosesinə çox tez
uyğunlaşdılar. Təbii ki, maliyyə sektorunda vasitəçi qurumların
rəqəmsallaşmasının arxasında çox fərqli bir struktur var. Bir şəxs investisiya
hesabı açıb maliyyə alətinə sərmayə qoyanda bu, bir çox qurumların arxa planda
qarşılıqlı əlaqədə həyata keçirdiyi əməliyyat prosesləri deməkdir. Bu prizmadan
baxdığımız zaman broker firmaları üçün rəqəmsallaşmanı investor nöqteyi-
nəzərindən və istifadəçi təcrübəsindən nəzərdən keçirmək lazımdır.
Xüsusilə Y və Z nəslinin gündəlik həyatlarında sürətli nəticə əldə etmə
qabiliyyətinin maliyyə yatırımlarında da eyni vəziyyətdə olduğunu müşahidə
edirik. Buna görə də, NFT və Crypto kimi yeni nəsil investisiya alətlərinin
"praktikliyi" kapital bazarı investisiya alətlərində də mövcud olmalıdır. Əslində,
depozit qaydaları bu rəqəmsal transformasiyada qabaqcıl qərarlar sayəsində kapital
bazarı investisiya alətlərini çox praktik və asanlıqla əldə edilə bilən hala gətirdi.
Bunu rəqəmlə ifadə etsək görərik ki, 2019-cu ildə bir milyon civarında olan birja
investorlarının sayı 2022-ci ilə qədər 2,5 milyonu keçəcək. İnfina Yazılım olaraq
biz hərtərəfli rəqəmsallaşma mühiti təklif edərək həm mövcud, həm də yeni
qurumlara bu dəyişikliyi sürətləndirməyə imkan veririk.
Xüsusilə Y və Z nəslinin gündəlik həyatlarında sürətli nəticə əldə etmə
qabiliyyətinin maliyyə yatırımlarında da eyni vəziyyətdə olduğunu müşahidə
edirik. Buna görə də, NFT və Crypto kimi yeni nəsil investisiya alətlərinin
"praktikliyi" kapital bazarı investisiya alətlərində də mövcud olmalıdır. Əslində,
depozit qaydaları bu rəqəmsal transformasiyada qabaqcıl qərarlar sayəsində kapital
bazarı investisiya alətlərini çox praktik və asanlıqla əldə edilə bilən hala gətirdi.
Bunu rəqəmlə ifadə etsək görərik ki, 2019-cu ildə bir milyon civarında olan birja
investorlarının sayı 2022-ci ilə qədər 2,5 milyonu keçəcək. İnfina Yazılım olaraq
biz hərtərəfli rəqəmsallaşma mühiti təklif edərək həm mövcud, həm də yeni
qurumlara bu dəyişikliyi sürətləndirməyə imkan veririk.

8
 İnvestorların sayının artması ilə broker firmaları indi texnologiya və
infrastruktura daha çox sərmayə qoyur, kapital bazarlarına inteqrativ təsiri ilə daha
çox insana çatır. Əslində artan bu maraqla kripto, kredit və elektron pul
qurumlarının da kapital bazarlarının ekosisteminə daxil olduğunu görürük. Bu
sürətin davam edəcəyini nəzərə alsaq, rəqəmsal transformasiyanın əsas məqsədi
broker firmalarının əməliyyat proseslərinin xərclərini minimuma endirməkdir.
Başqa sözlə, bu transformasiyanın açarı vasitəçi qurumların maksimum
texnologiya və minimum işçi qüvvəsi ilə müştərinin əldə edilməsindən tutmuş
hesabata, əməliyyat proseslərindən tənzimləyici öhdəliklərə qədər bütün
öhdəliklərini yerinə yetirmələridir. Digər tərəfdən, broker firmaları
rəqəmsallaşdıqca biz yeni bir konsepsiyanın meydana çıxdığını görürük:
anadangəlmə broker firması.
Hazırda üç belə qurum fəal işləyir və qarşıdakı dövrdə bu, daha da artacaq.
Doğulan rəqəmsal broker firmaları mobil proqramlar vasitəsilə bütün istifadəçi
təcrübəsini və satış kanallarını tərtib edirlər. Bundan əlavə, onlar bütün əməliyyat
proseslərini standart broker firmasından daha sürətli və daha aşağı insan potensialı
ilə davam etdirirlər. Onlar bunu tam avtomatlaşdırma ilə təmin edirlər. Texnoloji
infrastrukturlarına sərmayə qoyaraq dizayn etdiyimiz modul arxitektura sayəsində
bu qurumların tələblərinə çox tez cavab verə bilərik. Bu yolla həm biz, həm broker
firmaları, həm də sənaye gələcəyə çox daha sürətli uyğunlaşır.
Bəs bu yaxınlarda yaranan elektron pul institutları, rəqəmsal banklar və ödəniş
institutları kapital bazarlarına necə təsir edəcək?
Biz bilirik ki, maliyyə bazarlarında rəqəmsallaşma xüsusilə xərcləmə
funksiyalarından başlayır. Bu yaxınlarda rəqəmsal şəkildə qurulan bu qurumlar, az
öncə qeyd etdiyim kapital bazarlarının inteqrativ təsiri ilə əmanətləri, eləcə də
xərcləri rəqəmsallaşdırmaq üçün addımlar atır. Mövcud fəaliyyətlərinə kapital
bazarı alətlərini əlavə etməklə, əslində investorların bütün gözləntilərini
qarşılayırlar.
Rəqəmsallaşmanın təsirləri bütün sektorlara yayıldı. İstehsal sektorunda robot
sistemləri və avtomatlaşdırma istehsal proseslərində daha çox səmərəliliyi təmin

9
edir. Marketinq və reklam sənayesində rəqəmsal media kanalları vasitəsilə daha
geniş auditoriyaya çıxış təmin edilir. Maliyyə sektorunda onlayn bankçılıq və
rəqəmsal valyutalar bank əməliyyatlarını asanlaşdırmağa kömək edir. Budur sizin
üçün rəqəmsallaşdırma nümunələri:
● Onlayn alış-veriş: Onlayn alış-veriş rəqəmsallaşmanın ən görkəmli
nümunələrindən biridir. İstehlakçılar mağazalara getmədən onlayn alış-veriş edə və
istədikləri məhsulları qapılarına çatdıra bilərlər.
● Cloud Computing: Bulud hesablama internet üzərindən məlumatların saxlanması
və emalı texnologiyasıdır. Bulud hesablamaları sayəsində müəssisələr öz
məlumatlarını daha təhlükəsiz və daha az xərclə saxlaya bilərlər. Onlar həmçinin
biznes proseslərini daha sürətli və effektiv edə bilərlər.
● Süni intellekt: Süni intellekt insanların gördüyü işləri görə bilən kompüter
sistemləridir. Müəssisələr süni intellekt texnologiyalarından istifadə etməklə
məlumatları təhlil edə, proqnozlaşdırıcı təhlil apara və müştərilərə daha yaxşı
xidmətlər göstərə bilərlər.
● Mobil Proqramlar: Mobil proqramlar smartfon və planşetlərdə istifadə olunan
proqramlardır. Müəssisələr müştərilərinə xüsusi mobil proqramlar təklif etməklə,
müştərilərinin ehtiyaclarını daha yaxşı qarşılaya və mobil cihazlar vasitəsilə
xidmətlərini təklif edə bilərlər.
● Virtual Reallıq: Virtual reallıq kompüter texnologiyaları ilə yaradılmış
simulyasiyalar vasitəsilə real dünya hissini təqdim edən texnologiyadır. Virtual
reallıq texnologiyalarından istifadə edərək, müəssisələr müştərilərinə daha
interaktiv və göz oxşayan xidmətlər təklif edə bilərlər.

3. Azərbaycanda rəqəmsallaşmanın investisiya qoyuluşlarına təsiri

Yerli icra hakimiyyəti orqanlarında elektronlaşma prosesi elektron bələdiyyə
sistemi ilə başlanıb, 2021-ci ilin may ayından isə Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət

10
Agentliyinin Elektron Hökumətin İnkişafı Mərkəzi (EHİM) tərəfindən “Rəqəmsal
icra hakimiyyəti” portalının ilkin versiyası ilə davam etdirilir. Azərbaycan
Respublikası Prezidentinin 27 aprel 2021-ci il tarixli “Rəqəmsal transformasiya
sahəsində idarəetmənin təkmilləşdirilməsi haqqında” Fərmanında göstərilir ki,
iqtisadiyyatın və cəmiyyətin rəqəmsal transformasiyası son illərdə Azərbaycanın
qarşısında duran prioritetlərdəndir. Kağızsız ticarət prosedurlarının aparılması,
Rəqəmsal Ticarət Qovşağının və Azərbaycan mənşəli məhsulların elektron satışını
həyata keçirən “Azexport” portalınının fəaliyyət istiqamətləri, “Sərbəst satış
sertifikatı”nı və ixrac üçün tələb olun digər sertifikatları elektron formada əldə
etmək imkanının yaradılması, gömrük bəyannamələrinin elektronlaşdırılması və s.
kimi prosedurların rəqəmsal transformasiyası ölkədə ticarət sahəsinin də sürətlə
rəqəmsallaşması qənaətinə gəlməyə əsas verir.
İlk “Azerspace 1” peyki orbitə buraxıldıqdan sonra isə peyk rabitəsi
xidmətlərinin göstərilməsinə başlanılıb. Bu fəaliyyət növü üzrə xidmətlərin
göstərilməsində 2013-2019-cu illər arasında 8 dəfə artım olub. Beynəlxalq
səviyyədə ən öncül hesabatlardan hesab olunan Beynəlxalq Telekommunikasiya
İttifaqının “Qlobal kibertəhlükəsizlik indeksi 2020” (GCI) hesabatı üzrə
Azərbaycan cari ildə 15 pillə irəliləyərək 40-cı yerə yüksəlib. Ümumilikdə,
ölkəmiz 89.31 xal ilə MDB ölkələri arasında Rusiya və Qazaxıstandan sonra 3-cü
yerdədir. Ölkəmizin rəqəmsal həllər sahəsində sıx əməkdaşlıq etdiyi Estoniyanın
cari il indeksi üzrə 3-cü yerdə olması da təsadüfi deyil.
Rəqəmsallaşma ölkənin qlobal müstəvidə inkişafına, digər ölkələrlə
inteqrasiyasına, beynəlxalq ticarətin və transsərhəd əməliyyatların həcminin
artırılmasına da öz müsbət töhfəsini verir. BMT-nin “Ticarət prosedurlarının
sadələşdirilməsi məsələləri üzrə qlobal tədqiqatı”nda Azərbaycan 2019-cu illə
müqayisədə 5% artım nümayiş etdirərək ümumilikdə 86.02% göstərici ilə həm
qonşu dövlətlər, həm də MDB ölkələri arasında 1-ci yerdə qərarlaşıb. Prezident
İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə bu sahədə aparılan geniş islahatlar nəticəsində
“Rəqəmsal Ticarət Qovşağı” portalının yaradılması və “Rəqəmsal Ticarət Qovşağı
kimi Azərbaycan Respublikasının mövqeyinin gücləndirilməsi və xarici ticarət

11
əməliyyatlarının genişləndirilməsi ilə bağlı əlavə tədbirlər haqqında” Azərbaycan
Prezidentinin Fərmanından irəli gələn tapşırıqların yerinə yetirilməsi transsərhəd
ticarət prosedurlarının sadələşdirilməsinə gətirib çıxarıb, elektron və kağızsız
ticarətin, xüsusilə də transsərhəd kağızsız ticarətin inkişafını stimullaşdırıb.
Təsadüfi deyil ki, Azərbaycan reytinqin transsərhəd kağızsız ticarət alt indikatoru
üzrə 2 il müddətinə 33% artıma nail olub və bu sahənin inkişaf sürətinə görə qlobal
səviyyədə öncül mövqe tutub. Gömrük sahəsində aparılmış islahatlar - “Yaşıl
dəhliz”, “Avtomatlaşdırılmış gömrük sistemi” və “Bir pəncərə” elektron sisteminin
yaradılması, gömrük bəyannamələrinin və sertifikarların elektron formada təqdim
edilməsi, eləcə də gömrük rüsumları və vergilərinin elektron qaydada ödənilməsi
Azərbaycanda ticarət prosedurlarının sadələşdirilməsinə xidmət edir.
Azərbaycan rəqəmsal iqtisadiyyatın inkişafı üçün çox əlverişli imkanlara
malikdir. Ölkəmizin çoğrafi mövqeyi, qlobal müstəvidə rəqəmsal gündəlikdə
iştirakı, beynəlxalq əməkdaşlıqları bu prosesi sürətləndirən amillərdəndir.
Rəqəmsallaşma beynəlxalq inteqrasiyalar sahəsində ikiistiqamətli qarşılıqlı təsirə
malik olmaqla iqtisadi inkişafın da başlıca drayverlərindən hesab olunur.
Beynəlxalq inteqrasiyalar nəticəsində qlobal trendlərə daha yaxın olmaq, onlara
uyğunlaşmaq və onları daha çevik tətbiq etmək imkanı yarandığı kimi,
rəqəmsallaşma səviyyəsinin artması da beynəlxalq inteqrasiyaları asanlaşdırır.
Rəqəmsallaşmanın ölkənin inkişafındakı əhəmiyyətli rolunu nəzərə alaraq
gələcəyə dair bütün strategiyalarda bu sahə prioritet olaraq qiymətləndirilir.
Təsadüfi deyil ki, Qarabağın inkişaf strategiyasında işğaldan azad olunmuş
ərazilərdə “smart city” və “smart village” tipli yüksək texnoloji infrastruktura
malik şəhər və kəndlərin qurulması da var. Bu faktor iqtisadi inkişaf üçün çox
önəmli addım kimi qiymətləndirilə bilər. Rəqəmsallaşmanın yüksək olması
investisiya multiplikatorunu artıran amil olaraq daha çox investisiya cəlbinə səbəb
olacaq və təkcə Qarabağ regionunun deyil, bütün ölkənin iqtisadi inkişafına təkan
verəcək. Artıq mövcud olan elektron dövlət-özəl tərəfdaşlıq platforması -
Rəqəmsal Ticarət Qovşağı da investisiyaların rəqəmsal formatda, yəni
investorların Azərbaycana gəlmədən bu platforma üzərindən həyata keçirməsinə

12
imkan yaradır. Qeyri-rezidentlər onlayn şəkildə Azərbaycanın elektron və ya mobil
rezidenti ola, burada öz şirkətini yarada, bank hesabı aça və müxtəlif əməliyyatları
həyata keçirə bilərlər. Prezidentin “Hökumət buludu”nun (G-cloud) yaradılması və
“bulud” xidmətlərinin göstərilməsi sahəsində tədbirlər haqqında” Fərmanına
əsasən, bütün dövlət orqanlarının, dövlət mülkiyyətində olan və paylarının
(səhmlərinin) nəzarət zərfi dövlətə məxsus olan hüquqi şəxslərin, büdcə
təşkilatlarının, publik hüquqi şəxslərin vahid “bulud” texnologiyalarına keçid
etməsinə də artıq start verilib və bu keçidin 2024-cü ilədək tamamlanması nəzərdə
tutulub. Bu transformasiya özlüyündə dövlət idarəetməsinin rəqəmsallaşması
istiqamətində çox önəmli addım olmaqla yanaşı, gələcəkdə digər texnoloji
yeniliklərin tədbiqinə də müsbət töhfəsini verəcək.

13
 Nəticə
Rəqəmsallaşma texnoloji inkişafın biznes və sosial həyata sürətlə
inteqrasiyası prosesidir. Bu prosesdə bir çox xüsusiyyət diqqəti cəlb edir. Birincisi,
rəqəmsallaşma ilə biznes prosesləri daha sürətli, daha səmərəli və effektiv olur.
Müəssisələrin texnologiyaya uyğunlaşması nəticəsində müştəri məmnuniyyəti artır
və onların rəqabət üstünlüyü əldə etmələri mümkün olur.
Rəqəmsallaşma sayəsində məlumat və məlumatların saxlanması və
paylaşılması asanlaşır. Süni intellekt və böyük məlumatların təhlili kimi
texnologiyalarla məlumatlar daha sürətli və daha dəqiq işlənir, bu da müəssisələrə
məlumatları təhlil edərək daha yaxşı qərarlar qəbul etməyə imkan verir.
Rəqəmsallaşma prosesləri sayəsində müəssisələrin marketinq strategiyaları dəyişir.
Rəqəmsal media kanallarından istifadə etməklə daha geniş auditoriyaya çıxış əldə
edilir və marketinq xərcləri azalır. Bundan əlavə, rəqəmsal marketinq müştərilərlə
daha yaxşı qarşılıqlı əlaqəni təmin edir.
Nəticədə, rəqəmsallaşma ilə müəssisələr daha sürətli, daha səmərəli və
fərdiləşdirilmiş xidmətlər təklif edə bilər. Rəqəmsal texnologiyalar sayəsində
müəssisələrin məlumatları təhlil edərək daha yaxşı qərarlar qəbul etməsi və
marketinq strategiyalarını dəyişməsi mümkündür. Buna görə də bizneslərin
rəqəmsallaşmanı yaxından izləməsi və texnoloji inkişaflara uyğunlaşması vacibdir.
Azərbaycan xalqının innovativliyə meyilliliyi və yeniliklərə yüksək adaptasiya
olmaq qabiliyyəti ölkəmizdə rəqəmsallaşmaya keçidin daha rahat və sürətli baş
verəcəyini proqnozlaşdırmağa imkan verir. Rəqəmsallaşma ilə paralel bu sahədə
tələb olunan peşələrə uyğun kadrların hazırlanması önəmli məsələlərdəndir. Bu
səbəbdən də rəqəmsal bacarıqlara malik kadr potensialının yüksəldilməsi
istiqamətində dövlət səviyyəsində müxtəlif tədbirlərin aparılmasına başlanılıb.
Özəl kurslarda müxtəlif rəqəmsal ixtisaslar üzrə kadr hazırlanması prosesi üçün
dövlət tərəfindən maliyyə vəsaiti ayrılıb, universitetlərdə rəqəmsal iqtisadiyyat,

14
data analitikası, elektron kommersiya və s. kimi yeni ixtisaslar tədris edilir. İKT
sahəsində son zamanlar daha çox tələbat artımı müşahidə olunan ixtisaslardan biri
kibertəhlükəsizlikdir. Azərbaycanda da bu istiqamətdə işlər davam etdirilir.
Görülən tədbirlər öz növbəsində Azərbaycanın bu sahədə inkişaf perspektivlərinin
yüksək olduğu anlamına gəlir və gələcəkdə əhalinin məşğulluqla bağlı problemlə
üzləşmək riskini azaldır.

15
 ƏDƏBİYYAT SİYAHISI
1. https://azertag.az/xeber/
reqemsallasma_olkenin_qlobal_miqyasda_reqabet_qabiliyyetini_ve_investisiya
_celbediciliyini_artirir-2647562
2. https://vergiler.az/news/articles/18441.html
3. https://infina.com.tr/blog_57_detay.html
4. https://www.threadinmotion.com/tr/blog/5-things-to-think-about-before-
investing-in-new-technology
5. https://www.isbank.com.tr/blog/dijitallesme-dijital-donusum-nedir

16