Eliza Orzeszkowa

Klaudia Wiśniewska
I rok II stopień INiB
 Eliza Orzeszkowa
Pisarka, publicystka, działaczka społeczna, której powieści
dają bogaty obraz życia społecznego epoki, panujących
wówczas idei, wierzeń, rozterek i klęsk. Przetłumaczone
zostały na blisko 20 języków, szczególną poczytnością
cieszyły się przekłady rosyjski i szwedzki.
Eliza Orzeszkowa to jedna spośród najwybitniejszych powieściopisarek
polskiego pozytywizmu. Jej najbardziej znanym utworem jest "Nad
Niemnem".

Orzeszkowa urodziła się 6 czerwca 1841 roku w Milkowszczyźnie.

Pisarka przyjmowała różne pseudonimy, w tym "E.O.", "Bąk" i "Gabriela
Litwinka". W 1905 roku została nominowana do Nagrody Nobla w
dziedzinie literatury.

We wczesnych latach twórczości Eliza Orzeszkowa napisała bardzo

wiele wartościowych dzieł, na przykład utwory "Pan Graba", "Marta" i
"Meir Ezofowicz". Przygotowała również rozprawy krytycznoliterackie
"Listy o literaturze", "Kilka uwag nad powieścią", a także "O powieściach
T.T. Jeża z rzutem oka na powieść w ogóle". Specyficzną cechą powieści
Orzeszkowej był realizm.
Najgłośniejsza powieść Elizy Orzeszkowej, "Nad Niemnem",
zawiera się w trzech tomach. Miała ona za zadanie przedstawić
polskie społeczeństwo pod koniec XIX wieku, jednocześnie
nawiązując do powstania styczniowego. Część historii zajmują
wspomnienia bohaterów, które doskonale przedstawiają
przeszłość.

Oprócz "Nad Niemnem" autorka napisała jeszcze takie wybitne

dzieła, jak "Cham", nowele "Gloria victis" i "Dobra pani" czy zbiory
opowiadań "W zimowy wieczór" i "Panna Antonina". W 1906 roku
Orzeszkowa została wyróżniona nagrodą Fundacji Franciszka
Kochmana ze Lwowa. W roku 1909 ponownie nominowano ją do
Nagrody Nobla. Autorka otrzymała tytuł honorowego członka
Towarzystwa Szkoły Ludowej. Zmarła 18 maja 1910 roku w Grodnie,
po poważnej chorobie serca.
Eliza Orzeszkowa - emancypantka
W latach 1852-1857 uczyła się na pensji sakramentek w Warszawie, gdzie
zawarła przyjaźń z Marią Konopnicką. Naukę na pensji wspominała jako
stratę czasu. Uważała, że po jej opuszczeniu była pogrążona w "bezmyślności
i razem lekkomyślności". Później w swoich utworach krytykowała sposób
edukacji dziewcząt.
W 1858 roku, w wieku 17 lat, wyszła za mąż za dużo od niej starszego Piotra
Orzeszka i zamieszkała w jego majątku w Ludwinowie. Małżeństwo nie
było udane, ale pobyt w Ludwinowie stał się dla przyszłej pisarki pierwszą
okazją do zaangażowania w życie społeczne. W litewskich komitetach
ziemiańskich trwała właśnie dyskusja na temat sposobów uwłaszczenia
chłopów i Orzeszkowa zaangażowała się - ku niezadowoleniu męża - po
stronie rozwiązań demokratycznych. Wymusiła też na Orzeszce zgodę na
prowadzenie w Ludwinowie szkoły dla dzieci wiejskich.
Działalność społeczną kontynuowała po wybuchu
powstania styczniowego. Była łączniczką partyzantów,
zaopatrywała ich w żywność, przewoziła Romualda
Traugutta. Klęska powstania zasadniczo odmieniła jej życie.
Majątek męża został skonfiskowany, on sam - zesłany do
guberni permskiej. Orzeszkowa wróciła do rodzinnej
Miłkowszczyzny, która borykała się z takimi trudnościami,
jak większość majątków na Litwie: prześladowania, represje
ekonomiczne, trudności z dostosowaniem do nowej sytuacji
gospodarczej po uwłaszczeniu. Przeżycie pokoleniowe,
lektury oraz doświadczenia społeczne w naturalny sposób
zbliżyły Orzeszkową do pozytywistów. Nie podzielała tylko
ich serwilizmu politycznego i całe życie pielęgnowała
romantyczną tradycję patriotyczną. Również jej poglądy na
literaturę i ich ewolucja wpisywały się w dynamikę
pozytywizmu.
W artykule pt. "Kilka słów o kobietach" ukazanym w 1870 roku na łamach pisma „Tygodnik
Mód i Powieści”, pisarka zwracała uwagę na to, iż pomimo równie ciężkiej pracy, jaką
wykonują mężczyźni, kobiety nie są traktowane na równi z nimi. Przytaczyła przykład
nauczycielki, która za swoją pracę otrzymywała znacznie mniejsze wynagrodzenie, aniżeli
nauczyciel, chociaż ani na trochę nie ustępowała mu ani wykształceniem ani posiadaną
wiedzą.

„Mało zapewne w wieku, w którym żyjemy, znajduje się ludzi, co by w teorii zaprzeczali
temu, że kobieta równym mężczyźnie jest człowiekiem. Tyle wreszcie i tak długo pisano i
mówiono o tej elementarnej prawdzie, której jednak ludziom tak trudno się nauczyć, że
dziś, gdyby ktokolwiek i powątpiewał o niej, skryłby w sobie to powątpiewanie nie
chcąc narazić się na nazwę zacofanego człowieka. Ogólnie więc, z przekonaniem lub z
pozorem przekonania, powtarzają wszyscy, że kobieta równym jest mężczyźnie
człowiekiem”
Dziełem, w którym Orzeszkowa zwróciła uwagę opinii
społecznej na kwestię kobiet jest powieść "Marta".
Opowiada ona o losach młodej kobiety, która po stracie
męża nie mogła nigdzie znaleźć zatrudnienia, ponieważ
nie posiadała żadnego konkretnego wykształcenia.
Skazana na tułaczkę w efekcie popełniła samobójstwo.
Z utworu płynął morał, iż konieczna jest równomierna
edukacja kobiet i mężczyzn oraz równe ich traktowanie
w późniejszej pracy zawodowej.
W 1886 r. zostaje powołana tajna organizacja Koła
Kobiet Korony i Litwy pod patronatem Orzeszkowej i
Marii Konopnickiej.
Eliza Orzeszkowa podkreślała, że Polka powinna być
obywatelką – osobą żywo zainteresowaną polityką i
sprawami społecznymi. Uważała, że taka postawa
polskich kobiet to spuścizna I Rzeczypospolitej, w której,
mimo braku praw politycznych, kobiety wyższych sfer
zawsze interesowały się sprawami publicznymi i w miarę
możliwości działały na rzecz ogółu.
Doskonale wpisała się w nią ze swymi poglądami i działaniami
w ducha swojej epoki. Była nie tylko pisarką, ale i myślicielką.
 Bibliografia
https://pl.wikipedia.org/wiki/Eliza_Orzeszkowa
https://dzieje.pl/postacie/eliza-orzeszkowa-1841-1910
https://www.granice.pl/autor/eliza-orzeszkowa/510
https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/kilka-slow-o-kobietach.html