Gri 2017 18889

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
ΚΥΡΙΑΚΗ ΠΑΝΑΣΕΤΗ
ΤΟ ΟΡΑΜΑ ΤΗΣ ΚΛΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΣΑΪΑ

ΣΤΗΝ ΠΑΤΕΡΙΚΗ ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ
ΤΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ
ΚΥΠΡΟΣ 2015
ΤΟ ΟΡΑΜΑ ΤΗΣ ΚΛΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΣΑΪΑ
ΣΤΗΝ ΠΑΤΕΡΙΚΗ ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
2
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Το βιβλίο του προφήτη Ησαΐα είναι ένα από τα σημαντικότερα κείμενα της
Παλαιάς Διαθήκης, που είλξε το ενδιαφέρον των Πατέρων της Εκκλησίας αλλά
και των διαφόρων ερευνητών κατά το πέρασμα των αιώνων. Είναι
αξιοσημείωτο ότι οι Πατέρες ανίχνευσαν σε αυτό σπουδαία γεγονότα της ζωής
του Ιησού Χριστού και της Εκκλησίας που θα εκτυλίσσονταν αιώνες αργότερα.
Στη νεότερη ερμηνευτική παράδοση έγινε αντικείμενο πολλαπλής
επιστημονικής μελέτης εξαιτίας του γεγονότος ότι ο προφήτης έζησε και
έδρασε σε μια χρονική περίοδο που υπήρξε εξαιρετικά σημαντική για την
ιστορία του ισραηλιτικού λαού.
Στην παρούσα εργασία θα μελετήσουμε το κεφάλαιο 6, στο οποίο περιέχεται

το όραμα της κλήσης του προφήτη Ησαΐα. Το κείμενο αυτό ξεχωρίζει από όλα
τα κεφάλαια του βιβλίου για τη σπουδαιότητά του, καθώς περιέχει πολλά
ερμηνευτικά κλειδιά του προφητικού έργου του Ησαΐα και συγχρόνως συνιστά
αφετηρία ανάπτυξης καίριων ζητημάτων που επί πολλούς αιώνες
απασχόλησαν τη χριστιανική θεολογία. Στην προσπάθεια μας να ανιχνεύσουμε
τον εννοιολογικό και θεολογικό πλούτο του, χρησιμοποιήσαμε τα σχετικά
ερμηνευτικά έργα των Πατέρων της Εκκλησίας σε συνδυασμό με την εκτενή
σύγχρονη ερμηνευτική βιβλιογραφία.
Για την εκπόνηση αυτής της μελέτης οφείλω ευχαριστίες στο σύμβουλο
καθηγητή κ. Αθανάσιο Παπαρνάκη γιατί η συνδρομή του στην ανάπτυξη και
ολοκλήρωση του πονήματος αυτού υπήρξε πολύτιμη. Ευχαριστίες επίσης
οφείλω στα άλλα δύο μέλη της τριμελούς εξεταστικής επιτροπής, την κ.
Κυριακούλα Παπαδημητρίου και κ. Ευαγγελία Δάφνη, οι οποίες με τις
αξιολογώτατες συμβουλές τους συνέβαλαν στη βελτίωση της ποιότητας της
εργασίας μου και στην εμβριθέστερη κατανόηση των επί μέρους πτυχών των
3
εξεταζόμενων θεμάτων. Τέλος, θερμές ευχαριστίες οφείλω στους γονείς μου
και στο σύζυγό μου Κυριάκο για την πολύπλευρη υποστήριξη και βοήθειά
τους, χωρίς την οποία δε θα ήταν εφικτό να ολοκληρώσω με επιτυχία τις
σπουδές μου.
Λάρνακα, Χριστούγεννα 2013.
4
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ .......................................................................................................... 3
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ....................................................................................................... 5
Εισαγωγή ............................................................................................................. 6
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1
Ιστορική τοποθέτηση του προφήτη Ησαΐα και του οράματός του
1.1 Η βιογραφία του προφήτη Ησαϊα ....................................................................... 8
1.2 Το κεφάλαιο 6 και η συνάφειά του ................................................................... 16
1.3 Ιστορικό, πολιτικό, θρησκευτικό περιβάλλον της εποχής του προφήτη
Ησαϊς .................................................................................................................... 20
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2
Το όραμα ως γεγονός
2.1 Ο χρόνος του οράματος και ο Ναός ως τόπος φανέρωσης του οράματος ............. 28
2.2 Τα Σεραφείμ και ο Τρισάγιος ύμνος.................................................................... 38
2.3 Ο θρόνος και ο Λόγος του Θεού ........................................................................ 46
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3
Η θεολογία του οράματος
3.1 Το όραμα ως Θεοφάνεια ................................................................................... 51
3.2 Η Αγιότητα και Τριαδικότητα του Θεού .............................................................. 58
3.3 Εσχατολογία και σωτηρία .................................................................................. 63
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4
Το όραμα του προφήτη Ησαΐα στην πατερική σκέψη
4.1 Η μετάνοια, ο καθαρισμός και η αποστολή του προφήτη ..................................... 66
4.2 Το κάρβουνο και η λαβίδα ................................................................................. 75
4.3 Τα αποτελέσματα του κηρύγματος του προφήτη ................................................ 80
ΕΠΙΛΟΓΟΣ ............................................................................................................. 90
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ....................................................................................................... 91
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ......................................................................................................... 100
5
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Στη συνείδηση της Εκκλησίας ο προφήτης Ησαΐας, έχει επικρατήσει ως ένας
προφήτης που συνδέθηκε άμεσα με το Θεό Λόγο και τόνισε ότι ο χριστιανικός
Θεός δεν είναι ένας Θεός που τοποθετείται σε κάποιο βάθρο, όπως οι Θεοί των
Εθνών, αλλά είναι Θεός Άγιος.
Ο σεβασμός του Ησαΐα στην Αγιότητα του Θεού παρουσιάζεται μέσα από το
όραμα της κλήσης του στο προφητικό αξίωμα, όπου συναισθάνεται την
αμαρτωλότητά του και νιώθει ότι είναι αδύνατον να βρει σωτηρία. Ως εκ
τούτου ο προφήτης μέσα από την Θεοπτία του θεολογεί και τονίζει την
προοπτική της σωτηρίας που θα φέρει ο καθήμενος επί του θρόνου.
Στην παρούσα λοιπόν εργασία τονίζονται οι έννοιες της Θεοφάνειας, της

λατρείας του Θεού, της Αγιότητας και Τριαδικότητας του Θεού, και
αναδεικνύεται η σημασία της σωτηρίας και της εσχατολογίας. Ειδικότερα, η
διαπραγμάτευση του θέματος της μελέτης αυτής συντελείται σε τέσσερα
κεφάλαια. Η διασαφήνιση των αναφερομένων εννοιών επιχειρείται στα τρία
πρώτα. Στο τέταρτο κεφάλαιο παρατίθεται η μετάνοια, ο καθαρισμός και η
αποστολή του προφήτη, όπως επίσης και η διδασκαλία των Πατέρων της
Εκκλησίας για την λαβίδα και το κάρβουνο. Από το κεφάλαιο αυτό δεν είναι
δυνατόν να παραλειφθούν τα αποτελέσματα του κηρύγματος του προφήτη.
Κατά την παράθεση των γεγονότων να ακολουθήθηκε η εξής τακτική:

α) Να αναφέρονται οι απόψεις των Ελλήνων επιστημόνων.
β) Να αναφέρονται οι απόψεις των ξένων επιστημόνων.
γ) Να αναφέρονται οι απόψεις των Αγίων Πατέρων της Εκκλησίας.
Το κεφάλαιο 4 αποτελεί εξαίρεση∙ στο 4.2 επιλέξαμε να καταστήσουμε
διακριτή την αναφορά των Πατέρων στη λαβίδα και στο κάρβουνο, επειδή
6
αυτά είναι στοιχεία που συνδέονται με τη Θεία Ευχαριστία και τονίζονται
ιδιαίτερα.
Για το εξώφυλλο του ανά χείρας πονήματος έχει επιλεχθεί να χρησιμοποιηθεί

μια τοιχογραφία που παρουσιάζει τον προφήτη Ησαΐα να κρατά σε ειλητάριο
μια εκ των προφητειών του. Η τοιχογραφία αυτή βρίσκεται σε ένα ξυλόστεγο
μονόχωρο ναό, αφιερωμένο στον Αρχάγγελο Μιχαήλ στο χωριό Πεδουλάς της
Κύπρου. Η εν λόγω τοιχογραφία βρίσκεται πάνω από τη Δυτική είσοδο του
Ιερού Ναού του αρχαγγέλου και είναι ανυπολόγιστης αξίας, καθώς η εκκλησία
αυτή, που θεωρείται παγκόσμια κληρονομιά, αποτελεί μια από τις
προστατευόμενες από την Unesco εκκλησίες. Η προαναφερθείσα τοιχογραφία
είναι έργο του αγιογράφου Μηνά του Μυριανθέως και χρονολογείται
πιθανότατα το 14741, αν και υπάρχει και η άποψη ότι οι τοιχογραφίες του
Ναού ίσως να είναι ακόμα πιο παλιές.
1
A. Papageorgiou (1970), Icon of Cyprus, by Nagel Publisher, Geneva.
7
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1
Ιστορική τοποθέτηση του προφήτη Ησαΐα και
του οράματός του
1.1 Η βιογραφία του προφήτη Ησαΐα
Ο προφήτης Ησαΐας υπήρξε ο πρώτος μεταξύ των τεσσάρων μεγάλων

προφητών της Παλαιάς Διαθήκης. Υπήρξε αναμφισβήτητα η "πανεύσημος
σάλπιγγα και η μεγαλόφωνος φωνή η οποία προανήγγειλε στον κόσμο την
παρουσία του Χριστού και ως θεσπέσιος"1 προφήτης, επηρέασε με την
ισχυρή προσωπικότητα του τη βιβλική και νεότερη παράδοση. Ως ‘μάρτυρας
της αλήθειας του Θεού’, μπόρεσε να συνδέσει τη θρησκεία με την
προβληματική πολιτική της εποχής του, που απειλούσε την εθνική
ανεξαρτησία του Ισραήλ και την όλη σύσταση της θρησκευτικής του
ύπαρξης2. Παρά τις βιβλικές αναφορές στη δράση του, οι βιβλιογραφικές
πληροφορίες αναφορικά με το έτος γέννησής του αποκλίνουν κατά τριάντα
περίπου έτη από τις αντίστοιχες βιβλικές. Έτσι η γέννησή του μπορεί να
προσδιορίζεται γύρω στο 7703 π.Χ ή 7744 π.Χ. ή ακόμα στη δεκαετία του 740
π.Χ5, στην Ιερουσαλήμ6. Ο Τρεμπέλας αναφέρει ότι «ἦτο Ἱεροσολυμίτης» και
«ἐξ ἀριστοκρατικῆς οἰκογενείας» υπαινισσόμενος τη ραββινική παράδοση,
σύμφωνα με την οποία ο πατέρας του προφήτη Ησαϊα είναι αδερφός του
βασιλιά του Ιούδα, Αμασία ή ακόμα η κόρη του Ησαϊα είχε παντρευτεί τον
βασιλιά Μανασσή. Για τον Τρεμπέλα οι ραββινικές αυτές παραδόσεις είναι
1
Σύμφωνα με το απολυτίκιο του Προφήτη Ησαΐα Ήχος δ΄, Μέγας Συναξαριστής της
Ορθόδοξης Εκκλησίας (1996), τόμος Ε΄, Μάιος, σελ. 218, Αθήνα
2
John R. Dallinger (Apr. – Jun., 1938), Isaiah the Prophet and his Disciples, The Sewanee
Review, Vol. 46, No.2, pp. 173 - 179, by The Johns Hopkins University Press.
3
Παν. Μπρατσιώτη, "Ησαΐας" Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια τομ. 6 (1965) σελ 73
4
Ελένη Συμεωνίδου "Ησαΐας ο προφήτης . ΠΔ.", Μεγάλη Ορθόδοξη Χριστιανική
Εγκυκλοπαίδεια τομ. 8 (2013) σελ 31
5
John R. Dallinger(Apr. – Jun., 1938),, Isaiah the Prophet and his Disciples, The Sewanee
Review, Vol. 46, No.2, pp. 173 I
6
Robert H. Pfeiffer (1948), Introduction to the Old Testament σελ. 422, Harper & Brothers
publishers, New York.
8
«κατά πάσαν πιθανότητα ψευδείς» αλλά εκφράζουν όμως την αλήθεια ότι ο
Ησαϊας στα Ιεροσόλυμα είχε σοβαρή θέση και κύρος1.
Ο Προφήτης Ησαΐας, υιός του Αμώς (Ησαΐας 1,1 και 2,1), γεννήθηκε στα
Ιεροσόλυμα περί το 774 π.Χ. Το όνομα Ησαΐας σημαίνει "ο Θεός σώζει".
Υπήρξε ο σπουδαιότερος από τους τέσσερις ονομαζόμενους "μεγάλους"
προφήτες. Καλείται και "Μεσσιανικός" προφήτης γιατί κήρυξε για τον ερχομό
του Μεσσία Ιησού Χριστού. Χαρακτηρίζεται και ως "πέμπτος ευαγγελιστής" ή
"ευαγγελιστής της Παλαιάς Διαθήκης" καθώς περιγράφει με λεπτομέρειες τη
ζωή και το έργο του Μεσσία, ιδιαίτερα τη γέννησή Του και τα πάθη Του.
Η Αγία Γραφή δεν αναφέρει ιδιαίτερες πληροφορίες για το πρόσωπό του,
παρόλο που ήταν ο πιο σημαντικός προφήτης. Σύμφωνα με την εβραϊκή
παράδοση (Ταλμούδ) καταγόταν από βασιλική οικογένεια. Ο πατέρας του ήταν
αδελφός του βασιλέως των Ιουδαίων Αμασίου. Εάν αυτό αληθεύει τότε ο
Ησαΐας ήταν ξάδερφος του βασιλιά Οζία και εγγονός του βασιλιά Ιωάς. Η δε
θυγατέρα του λέγεται ότι είχε νυμφευθεί τον βασιλέα Μαννασή. Οι
παραδόσεις αυτές, θρύλοι μάλλον και όχι ιστορικές αλήθειες, υποδηλώνουν
πάντως την ευγενή καταγωγή του Ησαΐου. Ο Ησαΐας ήταν παντρεμένος και η
σύζυγός του καλείται και "προφήτις" (Ησαΐας 8,3), γιατί πιθανόν να
προφήτευε και αυτή. Από το γάμο του είχε αποκτήσει δύο παιδιά, τα οποία
αναφέρονται στις Προφητείες του. Σε αυτά, κατ' εντολήν προφανώς του
Θεού, είχαν δοθεί συμβολικά ονόματα. Του μεν πρώτου το όνομα ήταν Σεάρ-
Ιασούβ και σημαίνει κατά τους εβδομήκοντα "το υπόλοιπο θα
επιστρέψει" (Ησαΐας 7,3), δηλαδή οι εναπομείναντες στην αιχμαλωσία Ιουδαίοι
θα επανέλθουν στην πατρίδα τους. Του δε άλλου το όνομα ήταν Μαχέρ
Σχαλάζ Χας Βαζ και σημαίνει "ταχέως σκύλευσον, οξέως
προνόμευσον" (Ησαΐας 8,1-4), σε δήλωση της επικείμενης κατά των
Ιεροσολύμων επιδρομής των Ασσυρίων και Βαβυλωνίων.
1
Παναγιώτη Ν. Τρεμπέλα (1990)3 , Υπόμνημα εις τον προφήτην Ησαϊαν, σελ. 2, εκδόσεις «Ο
Σωτήρ», Αθήνα και Ελένη Συμεωνίδου "Ησαΐας ο προφήτης . ΠΔ.", Μεγάλη Ορθόδοξη
Χριστιανική Εγκυκλοπαίδεια τομ. 8 (2013) σελ 31 και Παν. Μπρατσιώτη, "Ησαΐας"
Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια 6 (1965) σελ 73.
9
Ο Ησαΐας κλήθηκε στην προφητική διακονία του κατά το 738 μ.Χ., τελευταίο
έτος της βασιλείας του Οζίου και πρώτο έτος της βασιλείας Ιωάθαμ, η οποία
και κράτησε 60 χρόνια. Ο ίδιος ιστορεί σε μια συναρπαστική περιγραφή την
κλήση του. Ευρισκόμενος στο ιερό είδε τον Κύριο καθήμενο επάνω σε θρόνο
υψηλό, ενώ ο ναός ήταν πλημμυρισμένος από υπέρλαμπρο φως της θείας
δόξας. Τα εξαπτέρυγα Σεραφίμ, ίσταντο γύρω από το θείο θρόνο
προσφωνώντας και αντιφωνώντας το ένα το άλλο, δοξολογώντας τον Θεό και
λέγοντας «άγιος, άγιος Κύριος Σαβαώθ, πλήρης πάσα η γη της δόξης Αυτού».
Μπροστά στο μεγαλειώδες αυτό θέαμα ο Ησαΐας καταλύφθηκε από βαθιά
συγκίνηση και δέος, αναλογίστηκε την αναξιότητά του ως ανθρώπου και
αναφώνησε ότι, ως άνθρωπος που έχει ακάθαρτα χείλη, αξιώθηκε να δει τον
Βασιλέα, Κύριο Σαβαώθ. Μετά την ταπεινή αυτή ομολογία του, ένα από τα
Σεραφίμ έλαβε διά της λαβίδος στο χέρι του αναμμένο κάρβουνο από το
θυσιαστήριο, στο οποίο καιγόταν ευώδες θυμίαμα, άγγιξε τα χείλη του Ησαΐα
και του είπε: «ιδού, αυτό άγγιξε τα χείλη σου και θα αφαιρέσει τις ανομίες σου
και θα καθαρίσει τελείως και θα απαλείψει από σένα τις αμαρτίες σου». Μετά
απ΄ αυτό τον τρόπο κάθαρσης ο Ησαΐας πλήρης πίστης, θείου φωτισμού και
πραγματικά ακατανίκητου θάρρους προθυμοποιήθηκε να αναλάβει το
προφητικό έργο του, ήταν ηλικίας τότε 27 ετών.
Το έργο του Προφήτη Ησαΐα επεκτάθηκε επί της βασιλείας του Ιωάθαμ, Άχαζ,
Εζεκίου (Ησαΐας 1,1), ίσως δε και επί Μανασσή, από τον οποίο, όπως λέγεται
καταδικάσθηκε σε θάνατο και εκτελέσθηκε με ξύλινο πριόνι, επειδή τον έλεγξε
δημοσίως για την ασέβειά του. Η πρώτη περίοδος της προφητικής του
διακονίας αρχίζει επί βασιλείας Οζία (783-738 π.Χ.) και συνεχίζει επί βασιλείας
Ιωάθαμ (750-735 π.Χ.). Η δεύτερη περίοδος εκτείνεται από την εποχή της
βασιλείας του Άχαζ (735-719 π.Χ.) μέχρι τη βασιλεία του Εζεκία, και η τρίτη
από την άνοδο του Εζεκία στο θρόνο μέχρι το δέκατο πέμπτο έτος της
βασιλείας του (719-705 π.Χ.).
Η εποχή κατά την οποία έζησε ο Ησαΐας ήταν πολύ δύσκολη για το
Ισραηλιτικό βασίλειο. Οι Εβραίοι της εποχής εκείνης είχαν εκτραπεί σε μια
10
υλόφρονα ζωή, για την ικανοποίηση της οποίας δεν δίσταζαν μπροστά σε
καμία αδικία και παρανομία. Οι ιερείς ήταν μέθυσοι, οι ψευδοπροφήτες
οργίαζαν, οι άρχοντες ήταν κλέφτες. Οι ψευδοευλαβείς εκείνοι, που νήστευαν
και προσέφεραν θυσίες υποκριτικά και ήταν άδικοι και ανελεήμονες, είχαν
πληθυνθεί και συνεργούσαν στη διαφθορά.
Μια τέτοια κατάπτωση ήταν επόμενο να οδηγήσει σε ολιγοπιστία, σε απιστία

προς τον αληθινό Θεό και σε εκτροπή προς την ειδωλολατρία. Εξαιτίας της
αμαρτωλότητας και ασέβειας που κυριαρχούσε, με σκοπό την παιδαγωγία, την
επιστροφή του λαού και την υπακοή στον θείο νόμο, ο Θεός επέτρεπε
συμφορές και θλίψεις, ιδιαίτερα δε τις καταστρεπτικές επιδρομές ξένων,
γειτονικών και μακρινών λαών.
Έτσι το έργο του Προφήτη Ησαΐα, καθ' όλο το διάστημα της δράσεώς του,
ήταν να ελέγχει την αμαρτωλότητα και ασέβεια, να καταδικάζει αυστηρότατα
την αποστασία και ειδωλολατρία, να προλέγει θλίψεις κατά του αποστάτη
λαού και να καλεί σε μετάνοια και επιστροφή προς τον Θεό. Σε περίοδο
προφανών κινδύνων, επιδρομής εχθρών και δουλείας του λαού, ενθάρρυνε
τους αποκαρδιωμένους, αναθέρμαινε την πίστη και υπακοή προς τον Θεό,
καλλιεργούσε την ελπίδα της απολυτρώσεως.
Ο Ησαΐας είναι ο συγγραφέας του ομώνυμου βιβλίου της Παλαιάς Διαθήκης.

Το ύφος των κειμένων του βιβλίου του είναι πλούσιο, εκφραστικό, ελκυστικό
και αναντίρρητα κλασικά σοβαρό, γεγονός που φανερώνει την ευγενική του
καταγωγή. Εκτός από το βιβλίο αυτό ο Ησαΐας έγραψε και άλλα έργα τα οποία
όμως δε διασώθηκαν. Αυτά είναι "οι πράξεις (βιογραφία) του βασιλιά Οζία" (Β'
Παραλειπομένων 26,22), και το "βιβλίο των βασιλείων Ιούδα και Ισραήλ" (Β'
Παραλειπομένων 32,32). Εκτός από τις προφητείες, στο βιβλίο του Ησαΐα
υπάρχουν και αρκετά ιστορικά στοιχεία. Αλλά εκείνο το οποίο χαρακτηρίζει
εντονότερα τον Ησαΐα είναι κυρίως οι πολυάριθμες και καθαρότατες
Χριστολογικές Προφητείες του. Φωτιζόμενος από το Πανάγιο Πνεύμα
προανήγγειλε την εκ Παρθένου γέννηση του Λυτρωτού, όπως και το Όνομα
11
Αυτού "Εμμανουήλ", το οποίο σημαίνει "ο Θεός μαζί μας" (Ησαΐας 7,14-16). Γι'
αυτό και ονομάσθηκε από τους Πατέρες, "Ευαγγελικός Προφήτης", οι δε
Προφητείες του "Καθ' Ησαΐαν Ευαγγέλιον".
Προφήτευσε επίσης τον ερχομό του Ιωάννη του Βαπτιστή (Ησαΐας 40,3).
Άλλες προφητείες αναφέρονται στην τελική κρίση όλου του κόσμου (κεφ. 24-
27) και στα έθνη που θα γίνονταν απειλή για το λαό Ισραήλ. Στο βιβλίο του
περιέχονται, μεταξύ άλλων, προφητείες για την πτώση της Βαβυλώνας από
τον Πέρση Κύρο και για την αποκατάσταση της Ιερουσαλήμ.
Στη χριστιανική Βίβλο το έργο κατατάσσεται στα Προφητικά Βιβλία της

Παλαιάς Διαθήκης, επικεφαλής της υποομάδας «Μεγάλοι Προφήτες», ενώ
στην ιουδαϊκή Βίβλο στην ομάδα «Προφήτες» και βρίσκεται επικεφαλής της
υποομάδας «Μεταγενέστεροι Προφήτες». Ο προφήτης Ησαΐας, με το όνομα
του οποίου τιτλοφορείται το ομώνυμο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης, κλήθηκε
στο προφητικό αξίωμα με μεγαλειώδες όραμα το 736 π.Χ., έτος του θανάτου
του βασιλιά Ουζία, και έδρασε στην Ιερουσαλήμ κατά τις τελευταίες δεκαετίες
του 8ου π.Χ. αιώνα, στα χρόνια των βασιλιάδων Ιωθάμ, Άχαζ και Εζεκία. Η
δράση του συμπίπτει με μια ιδιαίτερα κρίσιμη περίοδο της ιστορίας του
βασιλείου του Ιούδα. Προκειμένου να αντιμετωπιστεί η ασσυριακή
επεκτατικότητα προς τα δυτικά, οι βασιλιάδες Φεκάχ του Ισραήλ και Ρεσίν των
Αραμαίων συμμάχησαν και στη συμμαχία τους προσκάλεσαν και τους
ηγεμόνες των γειτονικών χωρών. Η άρνηση τελικά του βασιλιά Άχαζ του
Ιούδα να συμμετάσχει στη συμμαχία είχε ως συνέπεια το να βαδίσει ο
συνασπισμένος στρατός Ισραηλιτών και Αραμαίων κατά της Ιερουσαλήμ. Για
να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο ο Άχαζ κάλεσε σε βοήθεια τους Ασσυρίους, οι
οποίοι κατέλυσαν το αραμαϊκό βασίλειο, κατέλαβαν μεγάλα τμήματα του
βόρειου βασιλείου του Ισραήλ και οδήγησαν μέρος του πληθυσμού στην
αιχμαλωσία. Αλλά και ο σύμμαχος των Ασσυρίων, ο Άχαζ, κατέληξε υποτελής
τους. Άμεση συνέπεια της πολιτικής υποτέλειας υπήρξε η είσοδος
ειδωλολατρικών στοιχείων στην ιουδαϊκή λατρεία, τα οποία προσπάθησε να
απομακρύνει ο διάδοχος του Άχαζ, Εζεκίας, επαναστατώντας κατά των
12
Ασσυρίων και επιχειρώντας θρησκευτική μεταρρύθμιση. Οι Ασσύριοι
εισέβαλαν στον Ιούδα, αλλά απέτυχαν τελικά να καταλάβουν την Ιερουσαλήμ.
Το περιεχόμενο του βιβλίου συνιστά μια συλλογή προφητειών που διαιρούνται

σε τρεις ενότητες. Στην πρώτη ενότητα (κεφ. 1-39) περιέχονται κυρίως
απειλητικοί λόγοι κατά του βασιλείου του Ιούδα και της Ιερουσαλήμ, καθώς
και κατά των γειτονικών λαών, αλλά και μεσσιανικές εξαγγελίες και
εσχατολογικές προφητείες. Με το ελεγκτικό του κήρυγμα ο προφήτης καλεί το
λαό του Θεού σε μετάνοια, ώστε να αποφευχθεί η επερχόμενη καταστροφή.
Στη δεύτερη ενότητα (κεφ. 40-55) υπάρχουν προρρήσεις, προτροπές και
παρηγορητικοί λόγοι προς τους αιχμαλώτους στη Βαβυλώνα Ιουδαίους.
Σημαντική θέση κατέχουν στην ενότητα αυτή τα τέσσερα μεσσιανικού
περιεχομένου άσματα. Η καταστροφή που προαναγγέλθηκε στις προφητείες
της πρώτης ενότητας επήλθε, και το κήρυγμα του προφήτη γίνεται τώρα
παρηγορητικό και ελπιδοφόρο.
Η τρίτη ενότητα (κεφ. 56-66) περιέχει ενθαρρυντικούς λόγους για τους
Ιουδαίους που επιστρέφουν μετά την αιχμαλωσία στη χώρα τους, ώστε να
αντιμετωπίσουν τις δύσκολες καταστάσεις, καθώς και προρρήσεις για την
τελική νίκη του Μεσσία και το ένδοξο μέλλον του Ισραήλ και της Ιερουσαλήμ.
Κεντρικό στοιχείο του κηρύγματος του προφήτη Ησαΐα είναι η αγιότητα του
Θεού, η οποία αντιδιαστέλλεται προς την αμαρτωλότητα των ανθρώπων.
Τονίζεται ακόμη η μοναδικότητα του Θεού, ο οποίος είναι κύριος του κόσμου
και της ιστορίας, Κατά συνέπεια, η σωτηρία του Ισραήλ δεν εξασφαλίζεται από
τις στρατιωτικές συμμαχίες, αλλά από την επιστροφή στο Θεό. Η αποστασία
του λαού από το Θεό θα έχει αναπόφευκτη συνέπεια την κρίση του Θεού που
θα εκδηλωθεί με καταστροφή. Μόνο ένα υπόλοιπο θα διασωθεί, από το οποίο
θα ξαναγεννηθεί ο νέος λαός του Θεού. Τονίζεται ακόμη η ιδέα της
μοναδικότητας και της παγκοσμιότητας του Θεού και προβάλλει καθαρότερα η
μορφή του Μεσσία.
13
Κατά την εποχή του βασιλιά Μανασσή ο προφήτης καταδικάσθηκε σε θάνατο
και εκτελέστηκε με ξύλινο πριόνι, διαμελίσθηκε σε δύο μέρη και ετάφη κάτω
από μια δρυ. Η τιμωρία αυτή οφειλόταν στο γεγονός ότι ο προφήτης είχε
ελέγξει δημοσίως το βασιλιά για την ασέβειά του να εισαγάγει Ασσυριακές
θρησκευτικές πρακτικές. Ο τόπος, όπου βρισκόταν η δρυς, λεγόταν "Αρωήλ ή
Ρογήλ, παρά τη διαβάσει του ύδατος, το οποίον ο μεν βασιλεύς Εζεκίας
κατεχώσε1 και εξηφάνισεν, ο δε Θεός… ανέβλυσε πάλιν εις την πηγήν του
Σιλωάμ"2. Μια από τις νεότερες περιγραφές του τάφου του προφήτη αναφέρει
ότι ο βρίσκεται «ὑπ’ ἀρχαίων λίθων περιεστοιχισμένον ὓψωμα, ἐν τῶ μέσω
τοῦ ὁποίου ὑψοῦται ἀρχαία συκάμινος»3. Η θέση του προσδιορίζεται κοντά
στους τάφους των Βασιλέων του Ισραήλ4 και όπισθεν των μνημείων των
Ιερέων, κατά το νότιο μέρος της Ιερουσαλήμ5 στον Λόφο Μορία δίπλα από
την κοιλάδα της κολυμβήθρας του Σιλωάμ6 αλλά και κοντά στον αγρό του
Κεραμέως, εκεί που κάποτε ο ίδιος βγήκε σε συνάντηση του Άχαζ7. Μια άλλη
σύγχρονη, αλλά αντίθετη άποψη υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει μαρτυρία περί
του θανάτου του προφήτη Ησαΐα8. Από το Βιβλικό κείμενο όμως γνωρίζουμε
το θάνατο του προφήτη και πληροφορούμαστε σχετικά με την αποστασία,
σύμφωνα με την οποία ο Μανασσής οδήγησε τον λαό λατρεύοντας και ο ίδιος
ψεύτικους θεούς9 και εισάγοντας θρησκευτικά Ασσυριακά έθιμα10. Περιγραφή
του θανάτου του Ησαΐα υπάρχει επίσης και στην Πατρολογία του Migne,
όπου ο Νικόλαος Μουζάλων, χαρακτηρίζει τον προφήτη ως «προφητῶν
1
«Ησαΐας ὁ προφήτης ἐγένετο μέν ἐν Ἱερουσαλήμ ἐκ φυλῆς Ἰούδα, θνήσκει δέ ὑπό Μανασσῆ
τοῦ βασιλέως Ἰούδα πρίονι ξυλίνω πρισθείς εἰς δύο, καί ἐτέθη ὑποκάτω δρυός Ῥωγήλ,
ἐχόμενα τῆς διαβάσεως τῶν ὑδάτων, ὦν ἀπώλεσεν Ἐζεκίας ὁ βασιλεύς χώσας αὐτά» Ησυχίου
πρεσβυτέρου PG.93, 1385C.
2 Μέγας Συναξαριστής της Ορθόδοξης Εκκλησίας (1996), τόμος Ε΄, Μάιος, σελ. 218-220,
Αθήνα
3 Βενιαμίν Ιωαννίδου (1877), Η Αγία πόλις Ιερουσαλήμ και τα περίχωρα αυτής, σελ. 285,
Έκδοση του σκευοφύλακος του Παναγίου Τάφου κ. Σεραφείμ, Ιεροσόλυμα
4 Ο Ησαΐας επειδή καταγόταν από βασιλικό γένος γι΄ αυτό και ετάφη κοντά στους τάφους
των Βασιλέων.
5 Μέγας Συναξαριστής της Ορθόδοξης Εκκλησίας (1996), τόμος Ε΄, Μάιος, σελ. 221, Αθήνα
6
πρβ και Richard Bernheimer (1952) The Martyrdom of Isaiah, Source: The Art Bulletin, Vol.
34, No. 1 pp. 25, Published by: College Art Association
7
Ησ.7,3
8 John R. Dallinger(Apr. – Jun., 1938), Isaiah the Prophet and his Disciples, The Sewanee
Review, Vol. 46, No.2 pp.185, by The Johns Hopkins University Press.
9 Β΄ Παρ. 33, 1-10
10 John R. Dallinger(Apr. – Jun., 1938), Isaiah the Prophet and his Disciples, The Sewanee
Review, Vol. 46, No.2, pp.185, by The Johns Hopkins University Press.
14
ἀκρότης», που έχει καθαρθεί «ἂνθρακι φλογός ξένης». Σχολιάζει το μαρτύριο
του λέγοντας ότι προήλθε από φθόνο με τελικό αποτέλεσμα, να αφήσει τους
λόγους του «εἰς ὂνησιν ἐν βίω»1. Το ιερό λείψανό του μεταφέρθηκε στην
Κωνσταντινούπολη, επί αυτοκράτορα Θεοδοσίου Β' (408 - 450 μ.Χ.) και
κατατέθηκε στο ναό του Αγίου Μάρτυρα Λαυρεντίου που ήταν πλησίον των
Βλαχερνών2.
Επομένως εκκλησιαστικοί πατέρες και συγγραφείς, παλαιότεροι και νεότεροι

ερευνητές παραδέχονται ότι ο Ησαΐας αποτέλεσε ιστορικό πρόσωπο, που
διαδραμάτισε τόσο σημαντικό ρόλο, ώστε να μπορεί να επηρεάζει τις
αποφάσεις των βασιλιάδων της εποχής του. Χαρακτηρίστηκε ως ιδιοφυΐα, ως
ένας ζωντανός μάρτυρας της αλήθειας του Θεού3, ως προφήτης της πίστης,
που ακόμη και όταν προφητεύει για την κρίση, δίνει ελπίδα και κουράγιο
στους ανθρώπους4. Το πόσο σημαντικός είναι ο προφήτης αναδεικνύεται από
το γεγονός ότι κατά την διάρκεια της ιστορίας επηρέασε διαχρονικά την
εβραϊκή εκκλησία σε βάθος πέντε αιώνων μετά5 από την εποχή όπου έζησε.
Για την Εκκλησία ο προφήτης Ησαΐας θεωρείται ως ‘ο προ Χριστού
Ευαγγελιστής’. Υπάρχουν πολλές αναφορές στο πρόσωπό του από τους
Ευαγγελιστές, αλλά και ο ίδιος ο Κύριος αναφέρεται σε αυτόν στα Ευαγγέλια.
Πιθανότατα αυτόν είχε υπ’ όψιν του και ο Απ. Παύλος, όταν εξυμνούσε τα
κατορθώματα της πίστης σπουδαίων αντρών και γυναικών γράφοντας στην
προς Εβραίους επιστολή το «ἂλλοι δέ ἐπρίσθησαν»6. Η μνήμη του προφήτη
τιμάται την 9ην Μαΐου.
1 Νικολάου Μουζάλων PG 106. 1073D, 1076A

2
www.saint.gr
3
John R. Dallinger(Apr. – Jun., 1938), Isaiah the Prophet and his Disciples, The Sewanee
Review, Vol. 46, No.2, pp.173, by The Johns Hopkins University Press.
4
W. A. Irwin (1936), The Attitude of Isaiah in the Crisis of 701, The Journal of
Religion,
Vol. 16, No. 4 pp. 409, The University of Chicago Press
5
John R. Dallinger (Apr. – Jun., 1938), Isaiah the Prophet and his Disciples, The Sewanee
Review, Vol. 46, No.2, pp. 173 by The Johns Hopkins University Press.
6
Εβρ.11,37
15
1. 2 Το κεφάλαιο 6 και η συνάφειά του.
« 1 Καί ἐγένετο τοῦ ἐνιαυτοῦ, οὖ ἀπέθανεν Οζίας ὁ βασιλεύς, εἶδον τόν Κύριον
καθήμενον ἐπί θρόνου ὑψηλοῦ καί ἐπηρμένου, καί πλήρης ὁ οἶκος τῆς δόξης
αὐτοῦ. 2 καί σεραφιν εστήκεισαν κύκλω αὐτοῦ, ἓξ πτέρυγες τῶ ἑνί καί ἓξ
πτέρυγες τῶ ἑνί, καί ταῖς μεν δυσίν κατεκάλυπτον τό πρόσωπον καί ταῖς δυσίν
κατεκάλυπτον τούς πόδας καί ταῖς δυσίν ἐπέταντο. 3 καί ἐκέκραγον ἓτερος
πρός τόν ἓτερον καί ἒλεγον Ἃγιος, Ἃγιος, Ἃγιος Κύριος σαβαώθ, πλήρης πᾶσα
ἡ γῆ τῆς δόξης αὐτοῦ. 4 καί ἐπήρθη τό ὑπέρθυρον ἀπό τῆς φωνῆς ἦς
ἐκέκραγον, καί ὁ οἶκος ἐπλήσθη καπνοῦ. 5 καί εἶπα Ὦ τάλας ἐγώ, ὃτι
κατανένυγμαι, ὃτι ἂνθρωπος ὢν καί ἀκάθαρτα χείλη ἒχων ἐν μέσῳ λαοῦ
ἀκάθαρτα χείλη ἒχοντος ἐγώ οἰκῶ καί τόν βασιλέα κύριον σαβαώθ εἶδον τοῖς
ὀφθαλμοῖς μου. 6 καί ἀπεστάλη πρός με ἒν τῶν σεραφιν, καί ἐν τῆ χειρί εἶχεν
ἂνθρακα, ὃν τῆ λαβίδι ἒλαβεν ἀπό τοῦ θυσιαστηρίου, 7καί ἢψατο τοῦ
στόματός μου καί εἶπεν Ἰδού ἢψατο τοῦτο τῶν χειλέων σου καί ἀφελεῖ τάς
ἀνομίας σου καί τάς ἁμαρτίας σου περικαθαριεῖ. 8καί ἢκουσα τῆς φωνῆς
κυρίου λέγοντος Τίνα ἀποστείλω, καί τίς πορεύσεται πρός τόν λαόν τοῦτον;
καί εἶπα Ἰδού εἰμί ἐγώ˙ ἀπόστειλόν με. 9καί εἶπεν Πορεύθητι καί εἰπόν τῶ λαῶ
τούτῳ Ἀκοῆ ἀκούσετε καί οὐ μή συνῆτε καί βλέποντες βλέψετε καί οὐ μή
ἲδητε˙ 10ἐπαχύνθη γάρ ἡ καρδία τοῦ λαοῦ τούτου, καί τοῖς ὠσίν αὐτῶν
βαρέως ἢκουσαν καί τούς ὀφθαλμούς αὐτῶν ἐκάμμυσαν, μήποτε ἲδωσιν τοῖς
ὀφθαλμοῖς καί τοῖς ὠσίν ἀκούσωσιν καί τῆ καρδίᾳ συνῶσιν καί ἐπιστρέψωσιν
καί ἰάσομαι αὐτούς. 11καί εἷπα Ἓως πότε, κύριε; καί εἶπεν Ἓως ἂν ἐρημωθῶσιν
πόλεις παρά τῶ μή κατοικεῖσθαι καί οἶκοι παρά τῶ μή εἶναι ἀνθρώπους καί ἡ
γῆ καταληφθήσετε ἒρημος. 12καί μετά ταῦτα μακρυνεῖ ὁ θεός τούς
ἀνθρώπους, καί οἱ καταλειφθέντες πληθυνθήσονται ἐπί τῆς γῆς˙ 13καί ἒτι ἀπ’
αὐτῆς ἒστιν τό ἐπιδέκατον, καί πάλιν ἒσται εἰς προνομήν ὡς τερέβινθος καί ὡς
βάλανος ὃταν ἐκπέσῃ ἀπό τῆς θήκης αὐτῆς. 1
1
Septuaginta, (1935 - 1979), Κεφάλαιο 6, Prof. D. Dr. Alfred Rahlfs, Ελληνική Βιβλική
Εταιρεία, Αθήνα
16
Το κεφάλαιο 6, έχει διπλό χαρακτήρα, θεοκεντρικό αλλά και
ανθρωποκεντρικό. Θεοκεντρικό, επειδή ο Κύριος ευθύς εξ’ αρχής αποκάλυψε
τη δόξα και την αγιότητά του μπροστά στον προφήτη Ησαΐα. Η δόξα Του
πλήρωσε το Ναό αλλά και όλη τη γη. Από τον Κύριο αρχίζουν και τελειώνουν
τα πάντα. Είναι Θεός αληθινός και δε μοιάζει με τους Θεούς των Ασσυρίων,
επειδή δεν υπάρχουν άλλοι θεοί και είναι ο μοναδικός που πραγματικά
επιθυμεί την τελειότητα των ανθρώπων. Η Αποκάλυψη του Θεού ονομάζεται
Θεοφάνεια και συνδέεται με την εσχατολογία, επειδή η φανέρωση του Θεού
αναμένεται στα έσχατα του κόσμου. Τηρουμένων των αναλογιών βέβαια, ο
προφήτης Ησαΐας είχε παρόμοια Θεοφάνεια με τον Μωυσή. Ο Alphonso
Groenewald συγκρίνει την Θεοφάνεια του οράματος με αυτήν του Σινά
βασιζόμενος στη γνώμη του Gleicher (2010), που πιστεύει ότι η σκηνή της
Θεοφάνειας και ειδικά του σεισμού ταυτίζεται με το Έξ.19,181. Στο όραμα του
προφήτη ο Θεός παρουσιάζεται καθισμένος σε θρόνο. Πρόκειται για μια σκηνή
που παραπέμπει σε βασιλιά ή κριτή. Παρ’ όλα αυτά φαίνεται να είναι
ανθρωποκεντρικός, συγχωρεί και καθαρίζει από τις αμαρτίες τους ανθρώπους
και δεν τους τιμωρεί όταν αμαρτάνουν. Ο Θεός που βλέπει ο Ησαΐας, δε
θεωρεί τους ανθρώπους ως υποτελείς Του αλλά επιθυμία Του είναι να
οδηγηθούν σε κοινωνία ένωσης μαζί Του. Έτσι, οι ιδέες που παρουσιάζονται
στο κεφάλαιο 6, προλειαίνουν το έδαφος για την παρουσίαση και την αποδοχή
των αληθειών της Καινής Διαθήκης.
Πιο συγκεκριμένα, το κεφάλαιο 6 θα μπορούσε να χωριστεί σε ενότητες

στίχων με κριτήριο τις έννοιες που παρουσιάζονται σε αυτό. Στους στίχους 1-4
συντελείται ο χρονικός προσδιορισμός του οράματος και στη συνέχεια
αναπτύσσεται η περιγραφή των Σεραφείμ που υμνούσαν με τα τρία «Άγιος»
τον Θεό. Στο στίχο 5 εκτυλίσσεται μια σκηνή που παρουσιάζει τον απόλυτα
συντετριμμένο προφήτη ενώπιον του μεγαλείου του Θεού, την ώρα που η
απέραντη κατάνυξή του προέρχεται από την αναγνώριση της αμαρτωλότητάς
του. Στους επόμενους στίχους (6-7) αναδεικνύεται η άφεση των αμαρτιών του
1
Alphonso Groenewald (2012), Isaiah 1:2−3 and Isaiah 6: Isaiah ‘a prophet like Moses’ (Dt
18:18) HTS Teologiese Studies / Theological Studies; Vol 68, No 1, σελ.5
17
προφήτη, όχι από έναν αρχιερέα αλλά από τον Κύριο δια του αγγέλου Του,
που χρησιμοποιεί ως μέσο όχι πλέον τον καθιερωμένο τράγο, αλλά μια λαβίδα
και ένα κάρβουνο. Αφαιρώντας ένα κάρβουνο από το θυσιαστήριο με τη
χρήση μιας λαβίδας, άγγιξε με αυτό τα χείλη του προφήτη, με σκοπό να τον
καθαρίσει από τις αμαρτίες του, αλλά και να παρουσιάσει τον αναίμακτο τρόπο
άφεσης αμαρτιών. Στους στίχους 8-12 περιγράφεται η αναζήτηση του
Κυρίου, που επιθυμεί να αποστείλει στο λαό του τον κατάλληλο κήρυκα, ώστε
να κηρύξει τη μετάνοια. Πιο κατάλληλος από τον προφήτη Ησαΐα δεν θα
μπορούσε να υπάρχει και αναλαμβάνει ο ίδιος την αποστολή αυτή. Ο
προφήτης που αποτελεί τόσο το υποκείμενο όσο και το αντικείμενο του
κεφαλαίου 6, βλέπει, ακούει και αποδέχεται την αποστολή του με μια ερώτηση
στο στίχο 11, όταν ρωτά για πόσον καιρό θα ισχύει η επικρατούσα κατάσταση
για το λαό 1. Τα αποτελέσματα του κηρύγματος του προφήτη παρουσιάζονται
άκρως απογοητευτικά λόγω της στάσης που τήρησε ο λαός κωφεύοντας
ενώπιον του λόγου του Κυρίου. Την απογοήτευση αυτή ανασκευάζει ο στίχος
13, που μεταδίδει το αισιόδοξο μήνυμα της σωτηρίας του ευσεβούς λήμματος.
Υπάρχει ένα μέρος του λαού, που δε θα απιστήσει, αλλά θα δείξει αιώνια πίστη
και εμπιστοσύνη στο Θεό και θα είναι παράδειγμα για όλες τις γενεές των
ανθρώπων.
Το θέμα για το ευσεβές λήμμα επανεμφανίζεται στα κεφάλαια 7:1 – 9:7

φανερώνοντας έτσι την ιδιαίτερη θέση που κατέχει μεταξύ των θρησκευτικών
ιδεών του προφήτη Ησαΐα. Το σημείο αυτό δίνει και την αφορμή για την
μελέτη της συνάφειας του κεφαλαίου με τα όσα προηγήθηκαν ή ακολουθούν.
Την άποψη αυτή ενστερνίζεται και ο Andrew H. Bartelt, που πιστεύει πως το
κεφάλαιο 6, σχετίζεται θεολογικά με τα κεφάλαια που θα ακολουθήσουν2.
Ζητήματα συνάφειας τίθενται από τους ερμηνευτές οι οποίοι αναρωτώνται
γιατί το όραμα της κλήσης του προφήτη Ησαΐα, τοποθετείται στο κεφάλαιο 6
και όχι στο 1ο όπως στα βιβλία των άλλων προφητών, Ιερεμία και Ιεζεκιήλ
1
Francis Landy (2012) I and Eye in Isaiah, or Gazing at the Invisible,
Journal of Biblical Literature, Volume 131, Number 1, 2012, pp. 90
Published by Society of Biblical Literature
2
John T. Willis (1984), Isaiah, σελ.138-139, Abilene Christian University, A.C.U press, Texas.
18
αλλά και αν το όραμα αυτό συνιστά πράγματι το πρώτο κάλεσμα του
προφήτη1. Σύμφωνα με το Γιαννακόπουλο, «δεν δυνάμεθα μετά βεβαιότητος
να ορίσωμεν» το γιατί τοποθετείται το όραμα στο κεφάλαιο 6 αλλά, επειδή τα
επόμενα κεφάλαια 7-12 αναφέρονται στις σπουδαίες προφητείες του
Εμμανουήλ, θεωρούμε ότι το όραμα του Ησαΐα παρουσιάζεται στο κεφάλαιο 6,
για να δηλώσει ότι ο προφήτης μιλά ως άνθρωπος του οποίου τα χείλη έχουν
καθαριστεί από τα αναμμένα κάρβουνα του θυσιαστηρίου2. Το κεφάλαιο 7 έχει
χαρακτηριστεί ως το ‘βιβλίο του Εμμανουήλ’ και γι’ αυτό στο κεφάλαιο 6 έχει
τοποθετηθεί το όραμα του προφήτη, για να παρουσιάσει ακριβώς αυτό τον
καθαρισμό αλλά και για να αναδειχθεί ότι τα δύο κεφάλαια είναι αλληλένδετα,
εφ’ όσον το κεφάλαιο 6 αποτελεί εισαγωγή στο 7 και εισηγείται την
επιχειρηματολογία που αναπτύσσεται στα κεφάλαια 7 και 83. Μια αναφορά
στο ανάλογο κεφάλαιο της κλήσης του προφήτη Ησαΐα και του Αμώς
καθίσταται αναγκαία. Η κλήση του προφήτη Αμώς βρίσκεται στο κεφάλαιο 7
ενώ του προφήτη Ησαΐα έχει τοποθετηθεί στο κεφάλαιο 6 τροφοδοτώντας
έτσι την επιστημονική έρευνα που υποστηρίζει ότι το περιεχόμενο των
προφητικών βιβλίων δεν είναι γραμμένο με χρονολογικά αλλά με
θεματολογικά κριτήρια4.
Η σπουδαιότητα του κεφαλαίου αναγνωρίζεται και από το Δόϊκο, επειδή το
όραμα της κλήσης αποτελεί το ‘κλειδί για την κατανόηση του κηρύγματος’ του
προφήτη5, που θα ακολουθήσει στη συνέχεια. Εξάλλου, αν το κεφάλαιο αυτό
δεν υπήρχε, τότε θα έπρεπε να εφευρεθεί6.
1
Andrew H. Bartelt,(2004) The Centrality of Isaiah 6 (-8) Within Isaiah 2-12. Σελ.316,
Concordia Journal, Volume 30,Number 4, Winona Lake: Eisenbrauns, Brill Academic
Publishers, Leiden, NLD και Mordecai M. Kaplan (1926) Isaiah 6:1-11 Journal of Biblical
Literature, Vol. 45, No. 3/4, p. 251 Published by: The Society of Biblical Literature.
2
Αρχιμ. Ιωήλ Γιαννακόπουλου, « Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους Ο΄», τόμος 18 «Ο προφήτης
Ησαΐας», σελ. 66, εκδόσεις «Λυδία», Θεσσαλονίκη 1986
3
Andrew H. Bartelt (2004), The Centrality of Isaiah 6 (-8) Within Isaiah 2-12. Concordia
Journal, Volume 30,Number 4, Σελ.326, Winona Lake: Eisenbrauns, Brill Academic
Publishers, Leiden, NLD
4
John T. Willis (1984), Isaiah, Abilene Christian University, A.C.U press, Texas.
5
Δαμιανού Αθ. Δόικου (1980), «Συνοπτική εισαγωγή στην Παλαιά Διαθήκη», Θεσσαλονίκη.
6
Jacob Milgrom (Apr., 1964), Did Isaiah Prophesy during the Reign of Uzziah?
Source: Vetus Testamentum, Vol. 14, Fasc. 2 pp. 173
19
1.3 Ιστορικό, πολιτικό, θρησκευτικό περιβάλλον της εποχής του
προφήτη Ησαΐα.
Ο Αζαρίας ή Οζίας, όπως ονομάζεται στο Β΄Παραλειπομένων, διαδέχθηκε στο

θρόνο τον πατέρα του, Αμασία, ενώ ήταν στην ηλικία των δεκαέξι ετών1.
Ανέλαβε την εξουσία, όταν ο Ιεροβοάμ Β,΄ βασιλιάς του Ισραήλ, διένυε το
εικοστό έβδομο έτος της βασιλείας του2 και βασίλεψε για πενήντα δύο
χρόνια3. Πιθανές χρονολογήσεις της βασιλείας του Ιεροβοάμ Β΄ είναι 793-753
ή 787-783 ή 747/743 π.Χ4 και κατά αντιστοιχία του Οζία 790/781;- 739/7305.
Την ίδια περίπου χρονολόγηση της βασιλείας του, δηλαδή από το 792-740 π.Χ
παρουσιάζει και ο Gordon Franz6. Το έργο του Οζία ήταν πολύπλευρο
σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη αλλά και σύμφωνα με τους σύγχρονους
ερευνητές. Η βασιλεία του Οζία παρουσιάζεται χωρίς μελανά στοιχεία. Η εποχή
του χαρακτηρίζεται ως εποχή υλικής και στρατιωτικής επιτυχίας7, αλλά αυτή η
σταθερότητα αλλάζει θεαματικά8 μετά το 740 π.Χ. Αλλά και η θρησκευτική
του τακτική, που ως επί το πλείστον, ακολουθούσε το Νόμο του Κυρίου, είχε
ως μοναδικό της μειονέκτημα ότι δεν κατάργησε τα υψηλά ειδωλολατρικά
θυσιαστήρια9 αφήνοντας έτσι ανοιχτό το δρόμο προς την ειδωλολατρία. Στο
βιβλικό κείμενο αναλύεται η εξωτερική του πολιτική, οι πόλεμοί του, με τους
αλλοφύλους, δηλαδή τους Φιλισταίους, η κατάληψη των τειχών των πόλεων
Γεθ, Ιαβνή και Αζώτου, την οποία και ανοικοδόμησε10. Επιπρόσθετα πολέμησε
τους Άραβες της Πέτρας και τους Μιναίους11, τους οποίους μάλιστα
υποχρέωσε να του πληρώνουν φόρο υποτέλειας και η φήμη του ονόματός του
1
Β΄ Παρ. 26,1 και Δ΄ Βασ. 15, 2
2
Δ΄ Βασ. 15,1
3
Δ΄ Βασ. 15, 2
4
Ν.Π. Βασιλειάδη, 1988, Η Παλαιά Διαθήκη μετά συντόμου ερμηνείας, «Σωτήρ» τόμος στ΄
Δ΄Βασιλειών σελ. 456
5
Ν.Π. Βασιλειάδη, 1988, Η Παλαιά Διαθήκη μετά συντόμου ερμηνείας , «Σωτήρ» τόμος στ΄
Δ΄Βασιλειών σελ. 463
6
Gordon Franz (2009)The Geography and Military Strategy of King Uzziah: An Expansionist
Policy That Led to His Destruction, Association of American Geographers, Boston
7
Vetus Testamentum, Vol. 14, Fasc. 2 pp. 164
8
9
Δ΄ Βασ.15,3-4
10
Β΄ Παρ. 26, 6
11
Β΄ Παρ. 26,7
20
έφτασε ως την Αίγυπτο1. Η αρχαιολογική σκαπάνη επαληθεύει την εξάπλωση
και εγκατάσταση του λαού της Ιουδαίας στην περιοχή της Νεγκέβ2. Επομένως
από τα αναφερόμενα στοιχεία προκύπτει ότι επί της βασιλείας του Οζία οι
Ισραηλίτες δε συνθηκολόγησαν με τους εχθρούς τους αλλά πολέμησαν για
την ακεραιότητα του κράτους τους.
Ο Οζίας ενίσχυσε το κράτος του κατασκευάζοντας οχυρωματικά έργα και

πύργους όχι μόνο στην Ιερουσαλήμ αλλά και στην έρημο. Φρόντισε για την
κτηνοτροφία κατασκευάζοντας για τα κοπάδια στέρνες στην έρημο, ώστε να
χρησιμοποιούνται από τους αμπελουργούς και τους αγρότες3. Οι γνώσεις του
ίδιου του προφήτη στα θέματα της γεωργίας τον καθιστούσε ειδικό στην
αγροτική επιστήμης της εποχής του. Είναι άξιο προσοχής το γεγονός ότι η
γνώση της γεωργίας, σύμφωνα με τον Jacob Milgrom, είναι συνώνυμο με τον
πατριωτισμό4. Ο στρατός του Οζία ήταν πολύ καλά οργανωμένος και
ετοιμοπόλεμος. Φαίνεται ότι χωριζόταν σε δύο μέρη: ένα μέρος που ήταν
έτοιμο για πόλεμο και ένα μέρος που λειτουργούσε ως εφεδρική στρατιά5. Οι
αναφορές του βιβλικού κειμένου στη στρατιωτική δύναμη του Οζία είναι
διεξοδικές. Για να αναδειχθεί η στρατιωτική του δύναμη, καταγράφεται ο
αριθμός των στρατηγών αλλά και των στρατιωτών6. Προκειμένου να ενισχύσει
την άμυνα του κράτους του, προνόησε να κατασκευάζει τα όπλα που
χρησιμοποιούσαν στους πολέμους. Έτσι κατασκεύασε ασπίδες και δόρατα και
τόξα και σφενδόνες ως αμυντικά μέσα και επαύξησε τις αμυντικές δυνάμεις
του κράτους κατασκευάζοντας πρωτόγνωρα για την εποχή όπλα.
Κατασκεύασε στην Ιερουσαλήμ πολεμικές μηχανές που τις τοποθέτησε στις
γωνίες του τοίχους, για να εκτοξεύουν βέλη και πέτρες. Το γεγονός αυτό ήταν
τόσο σημαντικό, ώστε το Βιβλικό κείμενο το παρουσιάζει ως ένα θαυμαστό
1
Β΄ Παρ. 26,8
2
Ν.Π. Βασιλειάδη, 1989, Η Παλαιά Διαθήκη μετά συντόμου ερμηνείας , «Σωτήρ» τόμος ζ΄
Παραλειπομένων Β΄ σ.406
3
Β΄ Παρ. 26,9-10
4
5
Β΄ Παρ. 26, 11
6
Β΄ Παρ. 26, 12-13
21
γεγονός που βοήθησε τον Οζία να νικήσει τους εχθρούς του1. Αυτή είναι η
πρώτη φορά που αναφέρεται στην ιστορία η χρήση μηχανών για την
εκτόξευση βλημάτων (JFB)2. Το τέλος του Οζία ήταν οικτρό, επειδή
σφετερίστηκε τα δικαιώματα των ιερέων εισερχόμενος στο ναό, για να
προσφέρει θυμίαμα στο θυσιαστήριο των θυμιαμάτων, πράξη που αποτελούσε
αποκλειστικό δικαίωμα των ιερέων3. Η πράξη αυτή, που χαρακτηρίζεται από
έπαρση, είχε ως αποτέλεσμα ο Οζίας να νοσήσει από λέπρα. Στο γεγονός αυτό
αναφέρεται και ο Άγιος Χρυσόστομος χαρακτηρίζοντας την πράξη του Οζία ως
«ἀναισχυντία», επειδή θέλησε να έχει περισσότερη τιμή από ότι είχε ως
βασιλιάς. Όμως και ο λαός «συναπήλαυσε» την οργή του Θεού, επειδή
«περιεἶδε» τους νόμους Του4. Με το θάνατο του βασιλιά Οζία ουσιαστικά
εξαφανίζεται και η λέπρα, η οποία στην Παλαιά Διαθήκη θεωρείται ως
ακαθαρσία. Επομένως, ο θάνατος του βασιλιά αποτελεί και το προοίμιο της
προφητείας και γι’ αυτό ο προφήτης ξεκινά κάνοντας αναφορά σ’ αυτόν. Στο
Δ΄ Βασιλέων περιγράφεται η ασθένεια του ένδοξου βασιλιά Οζία, χωρίς να
πληροφορούμαστε για ποιο λόγο αρρώστησε με λέπρα5. Ο λόγος της
ασθένειάς του ερμηνεύεται σε άλλο βιβλίο, στο Β΄ Παραλειπομένων, ως μια
άμεση τιμωρία για την ύβρη που διέπραξε6. Έμεινε λεπρός μέχρι το τέλος της
ζωής του και τον έθαψαν στο βασιλικό κοιμητήριο «ἐν πόλει Δαυίδ»7 αλλά όχι
σε βασιλικό τάφο8. Οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν στο Όρος των Ελαιών μια
επιγραφή σε ασβεστόλιθο που επιβεβαιώνει την ταφή του Οζία. Η επιγραφή
αναφέρει ότι «Εδώ μετεφέρθησαν τα οστά του Οζία, βασιλιά της Ιουδαίας˙ να
μην ανοιχθεί» (ΗΒΗ)9.
Η επιγραφή πιστεύεται ότι ανήκει στα τέλη του πρώτου αιώνα. Ο Ιώσιππος
αναφέρει ότι ο Ηρώδης ο Μέγας, αφού προσπάθησε να κλέψει το χρυσάφι και
1
Β΄ Παρ.16, 11-15
2
Ν.Π. Βασιλειάδη(1989), Η Παλαιά Διαθήκη μετά συντόμου ερμηνείας, «Σωτήρ» τόμος ζ΄
Παραλειπομένων Β΄ σ.408
3
Β΄ Παρ. 26, 16.18
4
Αγίου Χρυστοστόμου PG 56, 68στ΄
5
Δ΄ Βασ. 15, 5
6
Β΄Παρ. 26,19
7
Δ΄ Βασ. 15,7. Β΄ Παρ. 26, 23
8
Β΄ Παρ.26,23
9
Ν.Π. Βασιλειάδη (1988), Η Παλαιά Διαθήκη μετά συντόμου ερμηνείας, «Σωτήρ» τόμος στ΄
Δ΄Βασιλειών σ.463 και http://www.aboutbibleprophecy.com/p83.htm
22
το ασήμι που υπήρχε στον τάφο, αποφάσισε να ανεγείρει ένα μνημείο πάνω
από τον τάφο του Δαβίδ. Πιθανόν αυτή να ήταν η εποχή της μεταφοράς των
λειψάνων του Οζία και η τοποθέτηση της επιγραφής1.
Η εποχή της βασιλείας του Οζία, ήταν μια εποχή ευημερίας και πλούτου, λόγω
της διαρκούσης ειρήνης, που όμως έφερε ηθική κατάπτωση2. Έτσι πιθανόν ο
Οζίας να περηφανεύτηκε και επιδίωξε να σφετεριστεί αρχιερατικά καθήκοντα.
Ο Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας, αναφερόμενος στο είδος της ύβρης του Οζία,
τον χαρακτηρίζει ως «ἀτιμότατο», επειδή εισήλθε στο Ναό για να προσφέρει
θυμίαμα στο Θεό3. Για τον Άγιο Κύριλλο Αλεξανδρείας, τα έργα του Οζία ήταν
«ἀνόσια», επειδή επιχείρησε να πάρει στα χέρια του τον Νόμο και όχι μόνο να
παρεκκλίνει από αυτόν αλλά και να αρθεί υπεράνω του Νόμου. Γι’ αυτό και
ελέγχεται «παρά τῆς ἱερατευούσης φυλῆς»4, από τον ιερέα Αζαρία και από
όσους ιερείς τον ακολουθούσαν. Αυτή την ύβρη του Οζία ο Άγιος Θεοδώρητος
την ονομάζει θράσος, το μέγεθος του οποίου φαίνεται και από το ότι το
ιερατείο αποπειράθηκε να τον εμποδίσει να μπει στα Άγια των Αγίων. Η
ανυπακοή του είχε ως αποτέλεσμα η παιδαγωγία του Θεού να επιδράσει στον
Οζία και να υποστεί «τῆς λέπρας την ἀτιμία». Φαίνεται πως η τιμωρία ήταν
άμεση γιατί ο Άγιος Θεοδώρητος αναφέρει ότι «ταύτην δεξάμενος τήν
παιδείαν, παραυτίκα μέν ἐξελήλυθε τοῦ νεῶ»5. Δεν τιμωρήθηκε με άλλου
είδους νόσο, αλλά με αυτή που ήταν ντροπιαστική για την εποχή. Με μια
αρρώστια την οποία δεν μπορούσε να αποκρύψει και που τελικά τον οδήγησε
σε θάνατο.
1
http://www.biblearchaeology.org/post/2009/04/30/The-Geography-and-Military-Strategy-of-
King-Uzziah-An-Expansionist-Policy-That-Led-to-His-Destruction.aspx The Geography and
Military Strategy of King Uzziah: An Expansionist Policy That Led to His Destruction- Απρ 30,
2009 - by Gordon Franz MA
2
Andrew H. Bartelt (2004), The Centrality of Isaiah 6 (-8) Within Isaiah 2-12. p.326,
Concordia Journal, vol.30, no.4, Winona Lake: Eisenbrauns, Brill Academic Publishers, Leiden,
NLD
3
Αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Εξήγησις υπομνηματική εις τον προφήτην Ησαϊαν, βιβλίον α΄,
Προοίμιον, PG70, 12C
4
Αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Εξήγησις υπομνηματική εις τον προφήτην Ησαϊαν, βιβλίον α΄
λόγος β΄ PG70, 169D
5
Αγίου Θεοδώρητου Κύρου, PG81, 264Β, Εις τον Ησαϊαν προφήτην ερμηνεία κατ’ εκλογήν.
23
Στον Άγιο Θεοδώρητο, υπάρχει η άποψη ότι ο Κύριος «ἀγανακτεί κατά τοῦ
προφήτου σεσιγηκότος καί μή προσενηνοχότος τόν ἒλεγχον»1. Ο θάνατος
του βασιλιά Οζία συμπίπτει με την εμφάνιση του Κυρίου στον προφήτη Ησαΐα.
Γι’ αυτό θεωρούμε ως εύλογη την αναφορά του προφήτη στο θάνατο του
Οζία. Για τον Άγιο Ευσέβιο Καισαρείας το όραμα δεν επισυνέβη ενώ ο βασιλιάς
Οζίας βρισκόταν εν ζωή, επειδή δεν προσέφερε την κατάλληλη θυσία αλλά και
εξαιτίας του ότι ήταν λεπρός. Η δόξα του Θεού εγκατέλειψε2 το Ναό, επειδή
αγιότητα και λέπρα δεν ταιριάζουν στην Παλαιά Διαθήκη.
Στην ίδια εποχή που ζει ο προφήτης Ησαΐας, παρουσιάζονται εξωτερικοί εχθροί
στο ήδη χωρισμένο Βασίλειο. Αυτή την εποχή κάνει την εμφάνισή του ο πιο
«άσπλαχνος κατακτητής»3, ο Τιγλάθ Πιλεσάρ Γ΄(745- 727 π. Χ) που κατέλαβε
την Βαβυλώνα∙ σ’ αυτόν υποτάχθηκαν οι ηγεμόνες της Συρίας και της
Φοινίκης4. Ταυτόχρονα άλλοι δύο βασιλείς από το βασίλειο του Ισραήλ
συνθηκολογούν με τους Ασσυρίους. Ο Μαναήμ, φοβούμενος τους Ασσυρίους,
χρημάτισε τον βασιλιά Φουλ5 τον οποίο η αρχαιολογία ταυτίζει με το βασιλιά
Θαγλαθφελλασάρ Γ΄6. Ο βασιλιάς της Συρίας Ραασσών μαζί με τον βασιλιά
του Ισραήλ Φακεέ, επιτέθηκαν εναντίον της Ιερουσαλήμ, δηλαδή εναντίον
του ίδιου του Άχαζ βασιλιά του Ιούδα7. Ο τελευταίος ζήτησε βοήθεια από τους
Ασσυρίους δηλώνοντας υποταγή και δίνοντας το ασήμι και το χρυσάφι του
Ναού στον Θαγλαθφελλασάρ8. Ο Άχαζ τον ενθάρρυνε αλλά και εργάστηκε για
την είσοδο ειδωλολατρικών στοιχείων στην Ιουδαϊκή λατρεία. Σ’ αυτό το κλίμα
αστάθειας, ανηθικότητας, εμπάθειας, ειδωλολατρίας και εμπόλεμης
κατάστασης που κυριαρχεί, ο Θεός αποστέλλει τον προφήτη Ησαΐα στον Άχαζ
ενώπιον των δύο εχθρών του, με σκοπό να τον ενθαρρύνει παρουσιάζοντας
1
Αγίου Θεοδώρητου Κύρου, PG81, 264Β, Εις τον Ησαϊαν προφήτην ερμηνεία κατ’ εκλογήν.
2
Ευσέβιου Καισαρείας, PG. 24, 121D.
3
Beryl D. Cohon (1939) The Prophets:Their Personalities and Teachings.σ. 54, Publisher:
Charles Scribner's Sons, Questia, New York
4
Σταύρου Καλαντζάκη (2006), Εισαγωγή στην Παλαιά Διαθήκη, Εκδόσεις Πουρνάρα,
Θεσσαλονίκη (σελ. 828-830).
5
Δ΄ Βασιλειών 15,19-20
6
Ν.Π. Βασιλειάδη (1988) Η Παλαιά Διαθήκη μετά συντόμου ερμηνείας , «Σωτήρ» τόμος στ΄
Δ΄Βασιλειών σ.466
7
Ησ.7,1
8
Δ΄ Βασ. 16,5.7-9
24
την παροδική δύναμη των εχθρών του1. Η διπλή άρνηση του Άχαζ να
συμμετάσχει στην ανωτέρω συμμαχία προκάλεσε το λεγόμενο
Συροεφραϊμιτικό πόλεμο (734/733 π. Χ)2. Άλλοι ερευνητές τοποθετούν αυτή
την διεθνή κρίση στο 735 π. Χ 3. Ουσιαστικά ο Άχαζ, βοήθησε τους
Ασσύριους να καταστρέψουν το βασίλειο του Ισραήλ, ώστε οι Ασσύριοι να
καταστούν επικίνδυνοι γείτονες για το μικρό βασίλειο του Ιούδα. Κάτω από
αυτές τις εξαιρετικά τότε δύσκολες συνθήκες, ο προφήτης Ησαΐας, προφητεύει
για τον Εμμανουήλ του κεφαλαίου 7.
Ο William Creighton Graham αναφέρεται στην άποψη του E.G.Kraeling ότι ο

προφήτης Ησαίας πήρε μέρος στην Συροεφραϊμιτική διένεξη του 734 π.Χ.
Παρουσιάζεται ως μια άποψη που επικράτησε στις τάξεις των ερευνητών για
κάποιο διάστημα, αλλά δεν έγινε αποδεκτή, επειδή στερείται κάθε ίχνους
αποδεικτικών στοιχείων4. Έτερος βασιλιάς που κυβέρνησε την εποχή κατά την
οποία έζησε ο προφήτης Ησαΐας είναι ο βασιλιάς Εζεκίας (725/716-697/687
π.Χ)5. Επί της βασιλείας του, υπήρξε αλλαγή πολιτικής, στροφή προς τη
θρησκευτική μεταρρύθμιση, επαναστάτησε εναντίον των Ασσυρίων και
πολέμησε τους Φιλισταίους6. Ένα από τα σπουδαιότερά του έργα, εκτός του
ότι φρόντισε για την οχύρωση7, για την κτηνοτροφία, τον πλούτο της χώρας
του8, ήταν και η σήραγγα που έφερνε τα νερά της πηγής Γειών εντός της
πόλης9, γεγονός που επιβεβαιώθηκε από την αρχαιολογία10. Επί της εποχής
του επήλθε η καταστροφή του Βόρειου Βασιλείου του Ισραήλ αλλά και
κρίθηκε η τύχη του βασιλείου του Ιούδα. Την ίδια χρονική περίοδο κατά την
οποία έζησε ο Εζεκίας και επομένως ο προφήτης Ησαΐας, παρουσιάστηκε και
1
Ησ.7,3-4
2
Σταύρου Καλαντζάκη (2006), Εισαγωγή στην Παλαιά Διαθήκη, Εκδόσεις Πουρνάρα,
Θεσσαλονίκη (σελ. 828-830).
3
John R. Dallinger, Isaiah the Prophet and his Disciples, The Sewanee Review, Vol. 46, No.2
(Apr. – Jun., 1938), pp.181, by The Johns Hopkins University Press.
4
William Creighton Graham (1934) Isaiah's part in the Syro-ephraimitic crisis», JSLL 50:4,
σ.201-216 , University of Chicago
5
Δ΄Βασιλειών σ.494
6
Ησ.18,7-8
7
Β΄ Παρ. 32,5
8
Β΄Παρ.32, 27-29
9
Δ’ Βασ. 20,20. Β΄ Παρ.32,30
10
Δες φωτογραφικό υλικό.
25
ένα ιστορικο πρόσωπο που σφράγισε την ιστορία του Ισραηλιτικού λαού: ο
βασιλιάς της Ασσυρίας Σενναχηρίμ, που χαρακτηρίζεται από την Yοo-Ki-Kim
ως βλάσφημος1, κατά την νέα του επίθεση, ζήτησε από τον Εζεκία να
παραδοθεί και να συνθηκολογήσει με τους Ασσύριους2. Τότε παρουσιάστηκε
στο προσκήνιο ο προφήτης Ησαΐας, που συμβούλεψε τον Εζεκία3∙ παρά
ταύτα, αργότερα τον έλεγξε και προείπε την αιχμαλωσία από τους
Βαβυλωνίους4 το 586 π.Χ5. Μας προκαλεί εντύπωση ότι ο βασιλιάς
Σενναχηρίμ αναφέρει στα Χρονικά του ότι: «Κατέλαβα σαράντα έξι δυνατές
πόλεις του Ιούδα. Τις άφησα έρημες. Τον βασιλιά Εζεκία, τον άφησα
εγκλεισμένο στην πρωτεύουσά του, την Ιερουσαλήμ, όπως το πουλί σε
επίχρυσο κλουβί»6. Στα Ασσυριακά χρονικά αναφέρεται μια εισβολή στα
Δυτικά της χώρας από τον Σενναχηρίμ γύρω στο 690 π. Χ, όταν ο αιγυπτιακός
στρατός υπό τον Tirhakah, αντιμετώπισε τον Σενναχηρίμ αλλά ο Ασσυριακός
στρατός καταστράφηκε από λοιμό και συγκεκριμένα από πανώλη. Αυτό έδωσε
αναζωογόνηση στην Ιερουσαλήμ και τότε είναι που το κήρυγμα του Ησαΐα,
για την σωτηρία του ευσεβούς λείμματος, δικαιώθηκε και ο ίδιος έδωσε σε
έναν από τους γιους του το όνομα που σήμαινε «το υπόλοιπο θα
επιστρέψει»7.
Είναι εμφανές ότι το πολιτικό σκηνικό επηρεάζει την θρησκευτική κατάσταση

των δύο βασιλείων. Έτσι, το βασίλειο του Ιούδα είχε επηρεασθεί από το
βασίλειο του Ισραήλ που είχε στενές σχέσεις με τους Φοίνικες. Και το γεγονός
ότι δεν υπήρχε θρησκευτικό κέντρο ισάξιο με το Ναό του Σολομώντος
βοηθούσε στην εισχώρηση ξένης λατρείας στον Ισραήλ και κατά συνέπεια και
1
Yoo-Ki Kim (2008) In Search of the Narrator's Voice: A Discourse Analysis of 2 Kings 18: 13-
16 Journal of Biblical Literature, Vol. 127, No. 3, pp. 485 Published by: The Society of
Biblical LiteratureStable
2
Δ΄ Βασ. 18,13.30-32
3
Δ΄ Βασ. 19, 1-7. 20-34
4
Δ΄ Βασ. 20,17-18
5
Δ΄Βασιλειών σ.526, εκδόσεις «Σωτήρ».
6
7
26
στον Ιούδα1. Πρόκειται για μια εποχή όπου επικρατεί ο θρησκευτικός
συγκρητισμός, τα χαλαρά ήθη, η απομάκρυνση από την λατρεία του ενός
αλλά εγκαταλελειμμένου Θεού. Κάτω από αυτές τις συνθήκες ο προφήτης
Ησαΐας, βλέπει το όραμα της κλήσης του και αρχίζει να κηρύττει, να προλέγει
και να ελέγχει τις πράξεις και πολιτικές αποφάσεις των βασιλέων.
Συνοψίζοντας θα λέγαμε ότι η εποχή του προφήτη Ησαΐα είναι μεν
πολυτάραχη, καθώς κυριαρχεί η μανία πλουτισμού2 και χαρακτηρίζεται από
αβέβαιες πολιτικές ενέργειες. Από θρησκευτικής απόψεως, οι θρησκευτικές
πεποιθήσεις του λαού σύρονται και φέρονται από τις πεποιθήσεις του
εκάστοτε βασιλιά.
1
Βασιλείου Βέλλα, Θρησκευτικαί προσωπικότητες της Παλαιάς Διαθήκης, Κεφάλαιο «Ο
προφήτης Ησαΐας» σελ.216,217, Εκδόσεις «Έννοια» 2008.
2
Ησ.5,8
27
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2
Το όραμα ως γεγονός
2.1 Ο χρόνος του οράματος και ο Ναός ως τόπος φανέρωσης του

οράματος
Για το χρονικό προσδιορισμό του οράματος του Ησαΐα μπορούμε να

αντλήσουμε πληροφορίες από τη Βίβλο. Το έτος όπου πέθανε ο βασιλιάς
Οζίας, η μεγάλη αποκάλυψη του Κυρίου προς τον Ησαΐα ήταν πια γεγονός.
Παρόμοια «ημερολογιακή φόρμουλα»1 υπάρχει και στο όραμα του προφήτη
Δανιήλ2. Επομένως η προσπάθειά μας, έγκειται στο να προσδιορίσουμε το
χρόνο του θανάτου του βασιλιά Οζία και κατά συνέπεια το χρόνο του
οράματος. Αυτό που είναι γενικά παραδεκτό είναι ότι ο προφήτης Ησαΐας είδε
στην κατάσταση της υγείας του Οζία την αντανάκλαση της πτώχευσης της
ίδιας της βασιλείας στην Ιουδαία. Η μόνη δυνατή λύση για τον προφήτη είναι
να αναλάβει ο ίδιος ο Κύριος τα ηνία της βασιλείας, τη διακυβέρνηση και αυτό
είναι το θέμα του κεφαλαίου 6. Η καινοτομία που υπάρχει στο κεφάλαιο 6
συνίσταται στην ‘επιθετικότητα’ του Θεού, να αναλάβει ο ίδιος προσωπικά την
διοίκηση παρακάμπτοντας τη μεσολάβηση του επίγειου βασιλιά.
Στο βιβλίο του προφήτη Ησαΐα δεν ανευρίσκεται καμιά συγκεκριμένη

ημερομηνία ή ξεκάθαρη ιστορική αναφορά, παρά μόνο η αναφορά στο θάνατο
του βασιλιά Οζία3. Εκ των ων ουκ άνευ είναι η τοποθέτηση του οράματος
μέσα στο χρόνο και αυτό γιατί φανερώνει πόσο σημαντικό είναι το όραμα
αυτό4. Ο Μέγας Βασίλειος σχολιάζει ότι είναι αναγκαία «ἡ τῶν χρόνων
1
George G. Nicol (Oct., 1979), Isaiah's Vision and the Visions of Daniel
Source: Vetus Testamentum, Vol. 29, Fasc. 4 pp. 502 Published by: BRILL
2
Δανιήλ 7,1
3
Andrew H. Bartelt (2004), The Centrality of Isaiah 6 (-8) Within Isaiah 2-12, p.327
4
George G. Nicol (Oct., 1979), Isaiah's Vision and the Visions of Daniel, Reviewed
work(s):Source: Vetus Testamentum, Vol. 29, Fasc. 4 pp. 502 Published by: BRILL
28
παρατήρησις», ούτως ώστε να φανεί η απάντηση του Θεού στα προρρηθέντα
γεγονότα1. Τα ερωτήματα που τίθενται για την εποχή του προφήτη Ησαΐα
προκύπτουν σχεδόν αυτόματα και ορθώς μας υποδεικνύουν την πορεία που
θα ακολουθήσουμε στην παρούσα εργασία αξιοποιώντας διάφορες μελέτες
προγενέστερων μελετητών. Άμα τη προσπελάσει του κειμένου προκύπτουν
αβίαστα ερωτήματα σχετικά με την εποχή του θανάτου του βασιλιά Οζία, με
την ταυτότητα των βασιλέων που ακολούθησαν μετά το θάνατο του
αναφερόμενου βασιλιά και έδρασαν κατά τη διάρκεια της ζωής του προφήτη.
Ζήτημα προς εξέταση αποτελεί επίσης ο προσδιορισμός του είδους της
εσωτερικής και της εξωτερικής πολιτικής που ακολουθήθηκε από αυτούς και η
αποτίμηση του συνεπαγόμενου πολιτικού κόστους. Οι πολιτικοί γείτονες
απειλούν την ακεραιότητα του Ισραήλ ή οι ίδιοι συνθηκολογούν με αυτούς.
Πλανάται ακόμα το ερώτημα αν η θρησκευτική κατάσταση της εποχής θα
μπορούσε να χαρακτηριστεί ως θρησκευτικά αδιάφορη ή ως θρησκευτικά
συνειδητοποιημένη.
Προκειμένου να αντιμετωπίσουμε τα προαναφερθέντα προκύπτοντα

ερωτήματα, επιλέγουμε να προσπελάσουμε την εποχή του προφήτη Ησαΐα
θεωρώντας τη κάτω από δύο πρίσματα. Το ένα αφορά στην εσωτερική
πολιτική και το έτερο στις εξωτερικές επιρροές στο βασίλειο του Ιούδα, στο
οποίο δρα ο προφήτης Ησαΐας. Ο θάνατος του βασιλιά Οζία κατά προσέγγιση
τοποθετείται γύρω στο 7422 π.Χ., παρόλο που η χρονολόγηση του οράματος
μπορεί να ποικίλει στους διάφορους ερμηνευτές. Το γεγονός ότι ο Ησαΐας
αναφέρεται στην ημερομηνία του θανάτου του Οζία υποδηλώνει ότι η
περιγραφή της κλήσης του στο προφητικό αξίωμα αποτυπώνεται στο
κεφάλαιο 6, λίγα χρόνια αργότερα από το όραμα, αν και κατά τον Willis, δεν
είναι σίγουρο πότε επισυνέβη το όραμα, πριν ή μετά τον θάνατο του Οζία.3 Αν
και τις βασικές και κύριες πληροφορίες για το θάνατό του τις αντλούμε από το
βιβλικό κείμενο, μελετώντας την σύγχρονη βιβλιογραφία ανευρίσκουμε και τις
1
PG. 30, 136A
2
Andrew H. Bartelt (2004), The Centrality of Isaiah 6 (-8) Within Isaiah 2-12, p.326,
3
John T. Willis, Isaiah (1984), σελ.138-139, Abilene Christian University, A.C.U press, Texas.
29
διάφορες σύγχρονες απόψεις. Ο C F. Whitley δηλώνει ποιος ήταν ο χρόνος
και ο σκοπός του οράματος. Ο προφήτης δεν φαίνεται να κλήθηκε στην
ακμαία εποχή του Οζία, αλλά του Άχαζ, την εποχή όπου ο Ισραήλ προσπαθεί
να ελέγξει τον Ιούδα. Τότε ο Άχαζ προσέφυγε στον Τιγλάθ-Πιλεσάρ για
βοήθεια. Μέσα από αυτήν την κρίση, σύμφωνα με τον C. F. Whitley
εμφανίζεται με το όραμά του ο προφήτης Ησαΐας, για να διακηρύξει πλήρη
εμπιστοσύνη στο Θεό1. Ο Ιωήλ Γιαννακόπουλος, αναφερόμενος στο θάνατο
του βασιλιά Οζία, λέει πως «ἀπέθανε τῶ 738 ή 740 π.Χ». Έτσι συμπεραίνει ότι
τότε δέχτηκε την κλήση στο προφητικό αξίωμα, δηλαδή ταυτόχρονα με το
θάνατο του βασιλιά Οζία2. Στα ίδια χρονολογικά πλαίσια παραμένει και ο
Χρύσανθος Σαρηγιάννης λέγοντας ότι «κατά το έτος του θανάτου του Αζαρία-
Οζία, το 740/39 π. Χ, κλήθηκε στο προφητικό αξίωμα ο προφήτης Ησαΐας» 3.
Οι Βασίλειος Βέλλας και Karin Scheiber υποστηρίζουν ότι ο προφήτης Ησαΐας

κλήθηκε στο αξίωμα του προφήτη κατά το έτος του θανάτου του βασιλιά του
Ιούδα Αζαρία (779-740). Διατείνονται επίσης ότι αυτός ο χρονικός
προσδιορισμός της επιγραφής του βιβλίου είναι «αναμφιβόλως ακριβής» και
ότι πιστοποιείται από τις προφητείες του βιβλίου οι οποίες αναφέρονται στα
μεγάλα πολιτικά γεγονότα δεύτερου μισού του 8ου αιώνος4. Στα ίδια δεδομένα
παραμένουν οι Robert H. Pfeiffer5, Karin Scheiber6, Noel B. Woodbridge7 με
αναφερόμενο ως έτος του θανάτου του Οζία, το 740 π.Χ 8 . Μια πιο θολή και
απροσδιόριστη τοποθέτηση, έχουν οι George Buchanan Gray και F. Delitzsch.
1
C. F. Whitley (Jan. 1959) , “The Call and Mission of Isaiah”, Journal of Near Easter Studies,
vol. 18, No. 1 pp. 38
2
Ησαΐας», εκδόσεις «Λυδία», Θεσσαλονίκη 41986, σελ. 67.
3
Χρύσανθου Σαρηγιάννη (1990), Μητροπολίτου Μόρφου, Συνοπτική Ιστορία της εποχής της
Παλαιάς Διαθήκης, Εκδόσεις «Προς το Φως», Ευρύχου-Κύπρος.
4
Βασιλείου Βέλλα (2008), Θρησκευτικαί προσωπικότητες της Παλαιάς Διαθήκης, Κεφάλαιο «Ο
προφήτης Ησαΐας» σελ.228, Εκδόσεις «Έννοια».
5
Robert H. Pfeiffer (1948), Introduction to the Old Testament σελ. 422, Harper & Brothers
publishers, New York
6
Karin Scheiber (2012) 3rd June: Trinity Sunday : Isaiah 6:1-8, The Expository Times 123(8)
397–404, Sage publications
7
Noel B. Woodbridge (2010) ‘Living theologically – Towards a theology of Christian practice
in terms of the theological triad of orthodoxy, orthopraxy and orthopathy as portrayed in
Isaiah 6:1–8: A narrative approach’, HTS Teologiese Studies/Theological Studies 66(2), Art.
#807, 6 pages. DOI: 10.4102/hts.v66i2.807
30
Ο Gray πιστεύει πως δεν μπορεί να αναφερθεί με ακρίβεια το έτος του
θανάτου του βασιλιά Οζία, γι’ αυτό και αφήνεται ανοιχτό και το ερώτημα πότε
ακριβώς ο προφήτης Ησαΐας δέχτηκε το όραμα της κλήσης του, πριν ή μετά
το θάνατο του Οζία. Αυτό, σύμφωνα με τον Gray, σχετίζεται με το Εβραϊκό
έτος, όπου η μέτρηση του έτους γίνεται από φθινόπωρο σε φθινόπωρο.
Επομένως ο βασιλιάς Οζίας πέθανε μεταξύ δύο φθινοπώρων. Εκτιμούμε ότι ο
προφήτης Ησαΐας σ’ αυτό το χρονικό διάστημα δέχτηκε την κλήση του.
Αναφέρει ότι ο Οζίας πέθανε μεταξύ μερικών ετών, γύρω στο 740 π.Χ : λίγο
χρόνο πριν το 735, αλλά μετά το 738 π.Χ, αν ο Οζίας αναφέρεται σωστά από
τον Τιγλάτ-Πιλεσάρ στο χρονικό του για το έτος 738. Σύμφωνα με τον
καθηγητή George Buchanan Gray, αν αυτές οι διαπιστώσεις είναι λάθος, τότε
ίσως ο θάνατος του Οζία επισυνέβη πριν το 740 π. Χ1.
Τα ίδια δεδομένα του Gray ακολουθεί και ο F. Delitzsch, ο οποίος μας

αναφέρει πως το όραμα επισυνέβη τη χρονιά του θανάτου του Οζία, αλλά ο
Οζίας δεν είχε ακόμα πεθάνει∙ παρ’ ότι ο θάνατός του βρισκόταν επί θύραις,
αυτός βασίλευε. Πιστεύει πως ο πρώτος στίχος που δηλώνει τη χρονολόγηση
της κλήσης του προφήτη επί Οζία είναι σχεδόν σωστός επειδή η δημόσια
δράση του προφήτη Ησαΐα, υπό τον Οζία, ήταν πολύ σύντομη. Κατόπιν
αναφέρεται στον Ιερώνυμο και στο συσχετισμό που κάνει, ότι την χρονιά του
θανάτου του Οζία γεννήθηκε ο Ρωμύλος και ιδρύθηκε η Ρώμη2. Ο James
Hastings θεωρεί ότι το όραμα του προφήτη Ησαΐα είχε συμβεί τόσο
χρονολογικά κοντά στο θάνατο του Οζία, ώστε να δυνάμεθα να ισχυριστούμε
ότι συνέβη στις μέρες της εξουσίας του ξακουστού βασιλιά. Αναφέρει ότι
πιθανόν να παρουσιάστηκε αμέσως μετά το θάνατό του ή όταν είχε ήδη
πεθάνει αλλά δεν είχε ταφεί ακόμη3. Το γεγονός ότι δεν προσδιορίζεται
1
George Buchanan Gray,(1912) (professor of Hebrew and Old Testament exegesis in
Mansfield Collage, Oxford), A critical and exegetical commentary on the Book of Isaiah,
σελ.102, vol.1, Introduction and commentary on I-XXVII, Edinburgh : T. & T. Clark
2
C.F.Keil and Franz Delitzsch (1813–1890) Commentary on the Old Testament in ten
volumes, Volume VII Isaiah by F. Delitzsch, σελ. 188,189
3
James Hastings (1852-1922) The great text of the Bible, Isaiah, volume vi, Wm. B.
Eerdmans σελ. 72. Publishing Company, Grand Rapids, Michigan.
31
ξεκάθαρα από το ίδιο το βιβλικό κείμενο ο χρόνος θανάτου του Οζία αφήνει να
εννοηθεί ότι αληθινός βασιλιάς του Ισραήλ είναι ο Θεός1.
Με αυτές και με άλλες βιβλιογραφικές απόψεις για το θάνατο του Οζία

αναδιφούμε στη μελέτη των βιβλικών κειμένων, για να ανακαλύψουμε την
σαφήνεια των γεγονότων.
Η αναφορά του βιβλικού κειμένου ότι ο προφήτης «εἶδε»2 τον Κύριο, μας
οδηγεί στο συμπέρασμα ότι αυτό που είδε δεν είναι μια συνηθισμένη οπτική
απεικόνιση, αλλά ότι πρόκειται περί Θεϊκής παρουσίας. Ο τρόπος με τον οποίο
ο προφήτης Ησαΐας ‘’είδε’’ το όραμα της κλήσης του δεν μπορεί, σύμφωνα με
τον Άγιο Χρυσόστομο, να ερμηνευθεί απόλυτα ούτε και να κατανοηθεί.
Τέτοιου είδους μυστήρια δε γίνονται κατανοητά αν εξεταστούν με απλή
λογική. Ο προφήτης αναφέρει ότι οραματίστηκε το θρόνο του Κυρίου και τον
Κύριο Σαβαώθ να κάθεται επί αυτού∙ είδε επίσης και τα Σεραφείμ. Το
ερώτημα όμως που θέτει ο Άγιος Χρυσόστομος, για το «πῶς εἶδεν» ο
προφήτης, μας ωθεί στο συμπέρασμα, ότι ο προφήτης κρίθηκε και κατέστη
ικανός από το Θεό, για να δει την συγκεκριμένη αποκάλυψη. Έτσι λοιπόν λέει
«Πῶς εἶδεν, οὐκ οἶδα˙ ὃτι μέν γάρ εἶδεν, εἶπεν, τό δέ πῶς εἶδεν, ἐσιώπησε˙
δέχομαι τα εἰρημένα, οὐ πολυπραγμονῶ τά σεσιγημένα˙ κατανοῶ τά
ἀποκαλυφθέντα, οὐ περιεργάζομαι τά συγκεκαλυμμένα»3. Θα μπορούσαν να
σημειωθούν πολλοί λόγοι για τους οποίους ο προφήτης είδε το όραμα αυτό. Η
εμφάνιση θαυμαστών γεγονότων στους προφήτες, προτού τους ανατεθεί μια
αποστολή αποτελεί συνηθισμένο φαινόμενο. Ο λόγος, για τον οποίο ο
προφήτης είδε το όραμα, συνίσταται στην ηθική ανοχή που ο λαός έδειξε
βλέποντας τον βασιλιά Οζία να είναι λεπρός και χωρίς αντίδραση, «οὐκ
ἐξέβαλον αὐτόν ἐκ τῆς πόλεως» επειδή σέβονταν το γεγονός ότι ήταν
1
Barton, John Muddiman, John (9/2001) Oxford Bible Commentary, p. 443 Oxford University
Press.
2
Ησ.6,1.5
3
Αγ. Ι. Χρυσοστόμου, Ομιλία στ΄ Εἰς τά Σεραφείμ, PG.56, 136Α΄.
32
βασιλιάς. Γι’ αυτό το λόγο και ο Κύριος «ὀργιζόμενος τοῖς Ἰουδαίοις ἒστησε
τήν προφητείαν»1.
Αναφορικά με τον τόπο στον οποίο συνέβη αυτή η εξόχως εντυπωσιακή

αποκάλυψη αντλούμε πληροφορίες από τις πράξεις των Πατριαρχών.
Γνωρίζουμε ότι εκεί όπου γινόταν η εμφάνιση του Θεού, ο τόπος θεωρείτο ως
ιερός, ως τόπος θυσιαστηρίου. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Αβραάμ2, ο Ισαάκ3
και ο Ιακώβ4 μετά την εμφάνιση του Κυρίου σε αυτούς έκτισαν θυσιαστήριο
σε αυτόν ακριβώς τον τόπο της εμφάνισης. Στην προκειμένη περίπτωση όμως
το όραμα λαμβάνει χώρα σε ένα τόπο που εκφράζει έναν ιερέα, όπως είναι ο
Ησαΐας. Και ο τόπος αυτός είναι ο Ναός, ο οποίος πληρούται με τη δόξα του
Κυρίου5. Η πλήρωση αυτή αποδίδει τη διάσταση της παρουσίας ενός άλλου
κόσμου, που δεν είναι συμβατός με το γήινο και βασίζεται στην απόλυτη και
άσπιλη καθαρότητα. Με την παρουσία του ο Κύριος φαίνεται πως υπερβαίνει
τα όρια που ο ίδιος έθεσε και δεν περιορίζεται στα «Άγια των Αγίων», ούτε
στο ιερό, ούτε στο θυσιαστήριο. Θα μπορούσε βέβαια να λεχθεί ότι το όραμα
συμβαίνει όχι στον επίγειο Ναό, αλλά στον επουράνιο. Σύμφωνα με τον
Schwartz Howard το όραμα επιβεβαιώνει την ύπαρξη του Παραδείσου, στον
οποίο οι επίσημοι κάτοικοί είναι ο Θεός και οι Άγγελοί Του που κατοικούν στον
επουράνιο Ναό6. Σκοπός του προφήτη δεν ήταν να δώσει μιαν ακριβή
περιγραφή του Ναού αλλά να δείξει την ανταπόκρισή του στη Θεοφάνεια,
στην αποστολή που του ανετέθη. Γι’ αυτό και η αναφορά στο Ναό είναι
μονολεκτική, ώστε να παρουσιάζεται απλώς ως «ὁ οἶκος»7 στον οποίο
φανερώθηκε ο Θεός. Στα χρόνια του Ησαΐα ο Ναός παρέμεινε ο τόπος της
λατρείας του Γιαχβέ, όπου καμιά οργιαστική λατρεία δεν μπορούσε να
εισχωρήσει, αν και ανευρίσκονται αναφορές που υποδεικνύουν ότι ο Ναός δεν
1
Αγ. Ι. Χρυσοστόμου, Ομιλία δ΄ PG.56, 128στ΄.
2
Γεν. 12,7-8. 13,18
3
Γεν.26,25
4
Γεν. 35,1-7
5
Ησ.6,1
6
Schwartz, Howard (2004), Tree of souls : the mythology of Judaism, Oxford University
Press, p.3
7
Ησ.6,1
33
απέβη κέντρο αναπτύξεως της θρησκευτικότητας1. Το πλέον βέβαιο είναι, ότι
είναι μεν ο φορέας της θεολογίας της παρουσίας του Θεού, παρ’ ότι ο Θεός
δεν έχει ανάγκη από επίγειο κατοικητήριο2. Το ότι ο Θεός είναι ανενδεής ενός
Ναού, καταδεικνύεται και από άλλα περιστατικά που αναδύονται από τη
μελέτη της Αγίας Γραφής. Αναφέρουμε ως παράδειγμα το όραμα της κλήσης
του προφήτη Ιεζεκιήλ. Βλέπουμε ότι ο προφήτης Ιεζεκιήλ είδε τις «ὁράσεις
Θεοῦ», ενώ βρισκόταν εν αιχμαλωσία «ἐπί τοῦ ποταμοῦ Χοβά»3. Επομένως
συμπεραίνουμε ότι ο Θεός δε χρειάζεται ένα υλικό κατοικητήριο. Δεν βρίσκεται
μόνο στο Ναό Του αλλά βρίσκεται παντού και δεν κατοικεί σε χειροποίητους
ναούς.
Όσον αφορά στο όραμα, θεωρούμε ως λογικό ότι η παρουσία της Κιβωτού της
Διαθήκης μέσα στο Ναό εντείνει το δέος που μας προκαλεί. Τα αισθήματα του
δέους και του θαυμασμού σφραγίζουν το μήνυμα το οποίο ο προφήτης
προτίθεται να μεταδώσει στο λαό. Η όλη σκηνή παρουσιάζει την επισημότητα
του μηνύματος του προφήτη και είναι η αρχή της αποστολής του. Ο Βασίλειος
Βέλλας πιστεύει ότι ο προφήτης βρισκόταν στην αυλή του Ναού του
Σολομώντος, όπου κλήθηκε από το Θεό να αναλάβει το προφητικό αξίωμα4.
Σύμφωνα με την Francis Landy5 κανένας αληθινός προφήτης δε διακρίνει
εμπόδια στην εκπλήρωση της αποστολής του. Ο Βέλλας εντούτοις διευκρινίζει
ότι στην περίπτωση του Ησαϊα άμα τη κλήση του υποδηλώνεται ο κίνδυνος να
μείνει το κήρυγμά του άκαρπο λόγω της απείθειας του λαού του. Πράγματι,
πληροφορούμαστε ότι την εποχή της ευμάρειας, το βασίλειο του Ιούδα
«ἐνεπλήσθη... ἀργυρίου καὶ χρυσίου, καὶ οὐκ ἦν ἀριθμὸς τῶν θησαυρῶν
αὐτῶν...»6 Υπήρξαν προσπάθειες συσχέτισης του οράματος με δεδομένα του
αρχαίου ειδωλολατρικού κόσμου. Το θέμα της κατοικίας του Θεού
1
προφήτης Ησαΐας» σελ.220, Εκδόσεις «Έννοια» 2008.
2
Αθανασίου Παπαρνάκη, (2009) Η επίκληση του ονόματος του Θεού στην Παλαιά Διαθήκη,
σ. 92,100, Εκδόσεις Πουρνάρα Θεσσαλονίκη.
3
Ιεζ.1,1
4
5
Francis Landy (2012), I and Eye in Isaiah, or Gazing at the Invisible
6
Ησ.2,16
34
απασχόλησε πολλούς ερευνητές κατά το παρελθόν. Ο Edward J. Young,
διαπραγματεύεται το ζήτημα αν το περιεχόμενο του οράματος του προφήτη
προέρχεται από κείμενα του αρχαίου ειδωλολατρικού κόσμου ή αν το όραμα
συνέβη σε επίγειο ναό ή σε επουράνιο.
Σύμφωνα με τον Young είναι αδύνατον να καθοριστεί πού βρισκόταν ο
προφήτης, όταν είδε την θεϊκή αποκάλυψη. Μπορεί να βρισκόταν στο Ναό ή
ίσως βρισκόταν στο σπίτι του1. Είναι βέβαιο πάντως ότι δόθηκε στον προφήτη
σε συγκεκριμένο και όχι σε αόριστο χρόνο. Οι παγανιστικές θρησκείες της
αρχαιότητας αποστασιοποιούνται από την αλήθεια και δεν μπορεί να ευσταθεί
καμία σύνδεση του οράματος με την αρχαία μυθολογία2.
Στο ίδιο θέμα της κατοικίας του Θεού αναφέρεται και ο Μιλτιάδης Δ.
Κωνσταντίνου σχολιάζοντας ότι ο προφήτης «Ησαΐας δεν κάνει διάκριση
ανάμεσα στο επίγειο και επουράνιο κατοικητήριο του Θεού, ότι δηλαδή ο
Γιαχβέ κατοικεί ταυτόχρονα στο ναό και στον ουρανό». Μια τέτοια
δυνατότητα προσέγγισης του Γιαχβέ, παρουσιάζει ένα πήλινο ανάγλυφο στο
πάνω μέρος μιας οικοδομικής επιγραφής του νεοβαβυλώνιου μονάρχη
1
Edward J. Young (1972), The book of Isaiah, volume 1, William B. Eerdmans Publishing
Company Grand Rapids, Michigan. σελ. 236 «...We have no means of knowing where Isaiah
was when the vision came to him…»
2
Edward J. Young (1972), The book of Isaiah, volume 1, William B. Eerdmans Publishing
Company Grand Rapids, Michigan. σελ. 239, «I cannot agree with Bentzen that
representation stands in connection with ancient mythology…»
35
Ναμπου- απαλ- ιντίν (885- 862 π. Χ) από το ναό της ηλιακής θεότητας Σαμάς
στη Σιππάρ.1 Σ’ αυτήν εικονίζεται ένθρονος ο Θεός του ήλιου Σαμάς και
αποτυπώνονται τα σύμβολα των τριών θεών του ουρανού, Σιν, Σαμάς, Ιστάρ.
Η σκηνή τοποθετείται πάνω από τον ουράνιο ωκεανό2. Το αριστερό μέρος της
εικόνας παριστάνει μια σκηνή που διαδραματίζεται στη γη και το δεξιό, την
ένθρονη στον ουρανό θεότητα, στην οποία προσάγεται ένα πρόσωπο, πιθανόν
ο βασιλιάς. Φαίνεται ότι ο καλλιτέχνης επιδιώκει να καταστήσει σαφές, ότι τα
δύο μέρη της παράστασης σχετίζονται μεταξύ τους. Μπορούμε να
συσχετίσουμε την εικόνα ενός Θεού που κάθεται σε θρόνο με μια σκηνή
δικαστηρίου αλλά και να υποθέσουμε ότι δηλώνει ότι η ενθρόνιση του Θεού
σημαίνει και την έναρξη της συνεδρίας. Η σκηνή της προσαγωγής του βασιλιά
διαδραματίζεται τόσο στη γη όσο και στον ουρανό.3 Σύμφωνα με τον
Κωνσταντίνου, ο ναός αντιπροσωπεύει ολόκληρο τον κόσμο. Έτσι
σηματοδοτείται η υπέρβαση του χώρου και της ύλης. Αυτό φαίνεται και στο
Ησ.6,6, όπου ένα Σεραφείμ που πετά στο θρόνο του Θεού, παίρνει ένα
κάρβουνο από το θυσιαστήριο που βρίσκεται στο ναό και αγγίζει τα χείλη του
προφήτη. Ο ναός αποτελεί ένα κομμάτι της γης που φτάνει μέχρι τον
ουρανό4. Η Σιωνική όμως παράδοση θεωρεί ότι ο τόπος της κατοικίας του
Γιαχβέ είναι η Σιών και «ψηλά στην κορυφή του όρους έχει το θρόνο της η
θεότητα»5. Οι μυθικές αυτές παραστάσεις παρουσιάζουν διαρχία, που
τροφοδοτεί τη δημιουργία τόπων, και ένα τριώροφο μυθικό σύμπαν που
αποτελείται από τον ουρανό, την γη και τα καταχθόνια. Έτσι οι ‘τόποι’ μπορεί
1
Leick, Gwendolyn, (03/2002)A Dictionary of Ancient near Eastern Mythology, σελ. 216,
Publisher Taylor and Francis
2
Μιλτιάδη Δ. Κωνσταντίνου (1986) Ο Ναός στο όραμα της κλήσης του προφήτη Ησαΐα, σελ.
90, ΔΒΜ 4.
3
Μιλτιάδη Δ. Κωνσταντίνου (1986), Ο Ναός στο όραμα της κλήσης του προφήτη Ησαΐα, σελ.
92, ΔΒΜ 4.
4
Μιλτιάδη Δ. Κωνσταντίνου(1986), Ο Ναός στο όραμα της κλήσης του προφήτη Ησαΐα, σελ.
93, ΔΒΜ 4.
5
Δημητρίου Β. Καϊμάκη (2004), Ο δεύτερος ψαλμός, πατερική και λειτουργική προσέγγισή
του, Τιμητικός τόμος στον καθηγητή Γεώργιο Ι. Μαντζαρίδη, Θεολογία και κόσμος σε διάλογο,
σελ.265, εκδόσεις Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη.
36
να μας παραπέμπουν είτε στην κόλαση, είτε στον παράδεισο, στον τόπο της
κατοικίας του Θεού ή του διαβόλου1.
Η παρουσία ενός ‘Θεού’ προερχομένου από τα Μεσοποτάμια κείμενα στα

κείμενα αυτά χαρακτηρίζεται επίσης ως «όραση» με παράδειγμα την «όραση»
του Kummᾶ, ενός Ασσύριου πρίγκιπα, που είδε τον Θεό Nergal στον κάτω
κόσμο να κάθεται πάνω σε βασιλικό θρόνο2. Στην προκειμένη περίπτωση,
κατοικία του Θεού, θεωρείται ο κάτω κόσμος. Στη σκηνή όπου παρουσιάζεται
ο Θεός Σαμάς, κατοικία του θεωρείται ο ουράνιος ωκεανός. Η σύνδεση της
κατοικίας του Θεού Σαμάς και της κατοικίας του Γιαχβέ δε θα μπορούσε να
θεωρηθεί ως δόκιμη, λόγω του ότι ο Γιαχβέ δεν μπορεί να συνδεθεί με
στοιχεία ειδωλολατρίας, σύμφωνα με το «οὐκ ἒσονται σοι θεοί ἒτεροι πλην
ἐμοῦ»3. Η παρουσίαση της ‘κατοικίας’ του Θεού από την Αγία Γραφή δε
συνδέεται με συγκεκριμένο τόπο, γεγονός το οποίο παρουσιάζεται σε
ειδωλολατρικές παραστάσεις. Ο Ναός του Θεού δεν είναι μόνο ο ουρανός και
η γη, αλλά και κάθε άνθρωπος, άποψη που παρουσιάζεται στην Καινή
Διαθήκη4.Την ίδια τοποθέτηση παρουσιάζουν και οι Ψαλμοί, όπου φαίνεται ότι
ο Κύριος ναι μεν βρίσκεται μέσα στο Ναό αλλά ταυτόχρονα ο θρόνος Του είναι
στον ουρανό5. Αυτό ερμηνεύεται ως εξής: o Θεός δεν εγκαταλείπει ούτε τον
επουράνιο θρόνο, αλλά ούτε και τη γη. Επομένως, η γενική διαπίστωσή μας
είναι ότι οι ειδωλολατρικές παραστάσεις παρουσιάζουν τον Θεό να περιορίζεται
σε κάποιο τόπο ενώ ο Θεός της Παλαιάς Διαθήκης βρίσκεται παντού. Η άποψη
αυτή της Παλαιάς Διαθήκης, μπορεί να συνδεθεί και με την υμνολογία της
Καινής Διαθήκης, όπου ενώ ο Κύριος βρίσκεται στον Άδη, ταυτόχρονα είναι και
στον Παράδεισο, στον επουράνιο θρόνο Του, όπως αναφέρεται στο «ἐν τάφω
σωματικῶς, ἐν Ἂδου δε μετά ψυχῆς ὠς Θεός, ἐν Παραδείσω δε μετά ληστοῦ,
καί ἐν θρόνω ὑπήρχες, Χριστέ, μετά Πατρός καί Πνεύματος, πάντα πληρών ὁ
1
πρβ. Ματσούκα Α. Νικολάου (1976), Το πρόβλημα του κακού, σελ.156, Αριστοτέλειον
Πανεπιστήμιον Θεσσαλονίκης, Επιστημονική Επετηρίς Θεολογικής Σχολής, παράρτημα αρ.22
του 20ου τόμου.
2
Min Suc Kee, (2007), The Heavenly Council and its Type-scene, Journal for the Study of the
Old Testament 2007 31: 265, Sage Publications (London, Thousand Oaks, CA and New Delhi)
3
Εξ. 20,3
4
Α΄ Κορ. 3,16 «Οὐκ οἶδατε ὃτι ναός Θεοῦ ἐστε καί το πνεῦμα τοῦ Θεοῦ οἰκεῖ ἐν ὑμῖν;
5
Ψαλμ.10,4
37
ἀπερίγραπτος». Ακόμα για την Εκκλησία, Ναός του Θεού δεν είναι μόνο
ολόκληρο το αισθητό μέρος του κόσμου, αλλά και το σύστημα της νοητής
κτίσεως, άποψη που αναφέρει ο Προκόπιος Γαζαίος1. Την ίδια αλήθεια
παρουσιάζει στη σύγχρονη λατρείας της Εκκλησίας και το δοξαστικό των
αίνων της Πεντηκοστής, όταν αναφέρεται ότι ο Θεός είναι «πανταχοῦ
παρών». Δεν περιορίζεται σε κάποιο τόπο λατρείας, όπως ο ειδωλολατρικός
Θεός, Σαμάς στην προαναφερθείσα παράσταση, αλλά ούτε και
ονοματοδοτείται ως ένα αντικείμενο της κτίσης2.
2.2 Τα Σεραφείμ και ο Τρισάγιος ύμνος
Στη σκηνή του οράματος δεσπόζουν τα Σεραφείμ με τον Τρισάγιο ύμνο, που
τον ψάλλουν με τρόπο αντιφωνικό, στον καθήμενο επί του θρόνου. Η σκηνή
αυτή, ταπεινή στην περιγραφή της συνδέθηκε άμεσα με τη λατρεία της
Εκκλησίας, στην οποία θα κάνουμε αναφορά στην συνέχεια. Παρ’ όλο που η
παρουσία των αγγέλων στα βιβλικά κείμενα είναι κάποιες φορές ανώνυμη,
στην προκειμένη περίπτωση αναφέρεται ξεκάθαρα ότι τα όντα που βλέπει ο
προφήτης είναι τα Σεραφείμ. Στο Βιβλικό κείμενο τα Σεραφείμ παρουσιάζονται
ως ολόκληρο τάγμα που στέκονται «κύκλω αὐτοῦ3». Το καθένα έχει έξι
φτερούγες. Οι δύο κάλυπτουν το πρόσωπο, οι άλλες δύο τα πόδια και με τις
άλλες δύο πετούν. Δοξολογούν τον Κύριο με μια υπερφυή φράση που
ουσιαστικά αναφέρεται στην Αγιότητα του Θεού. Η Δοξολογία τους είναι
αντιφωνική όταν ψάλλουν το «Ἃγιος, Ἃγιος, Ἃγιος Κύριος Σαβαώθ, πλήρης
πᾶσα ἡ γῆ τῆς δόξης αὐτοῦ4.
Ο Ιωήλ Γιαννακόπουλος σχολιάζει το γεγονός ότι τα Σεραφείμ στο όραμα του

προφήτη Ησαΐα, παρουσιάζονται με χέρια, με πόδια, με φόβο Θεού , γιατί έτσι
1
Προκόπιου Γαζαίου, PG87, 1937C, τα Σεραφείμ βρίσκονταν πάνω από τον Ναό του Κυρίου,
«περιπολοῦντα τόν βασίλειον θρόνον», ο Ναός είναι «τό σύμπαν σύστημα τῆς νοητῆς καί
αἰσθητῆς κτίσεως», ο θρόνος ερμηνεύεται ως η «ἐπί πάντων ἀρχή».
2
Γεν.1,5.10
3
Ησ.6,2
4
Ησ.6,3
38
δηλώνεται το γεγονός ότι είναι προσωπικά όντα. Οι έξι φτερούγες τους
συμβολίζουν την ταχύτητα της εκτελέσεως του θείου θελήματος. Το γεγονός
ότι «ἐπέταντο»1 σημαίνει ότι είναι έτοιμοι να εκτελέσουν κάθε θεϊκό θέλημα.
Από σεβασμό καλύπτουν το πρόσωπό τους για να μη βλέπουν το πρόσωπο
του Θεού2. Επίσης διερωτάται αν πρόκειται για δύο Σεραφείμ ή για δύο
χορούς, υποστηρίζοντας ότι μάλλον πρόκειται για δύο χορούς αγγέλων ή για
περισσότερα από δύο Σεραφείμ, που δεν είναι χωρισμένοι σε χορούς αφού
λέει «εἰστήκεισαν κύκλω»3. Πιθανότατα το γεγονός ότι τα Σεραφείμ
παρουσιάζονται σε ένα χώρο όπου υπάρχει η Κιβωτός της Διαθήκης, να μη
σχετίζεται με τα σχηματισμένα Χερουβείμ. Θα μπορούσε παρά ταύτα να δοθεί
μια ερμηνεία, στο ερώτημα γιατί παρουσιάζονται Σεραφείμ και όχι Χερουβείμ
που περιστοιχίζουν το θρόνο του Θεού και αποτελούν την στρατιά του
ουρανίου άρματος του Θεού4. Ίσως αν επιχειρούσαμε να δώσουμε μια
απάντηση στο τι σημαίνει το όνομα των Σεραφείμ, τότε θα είχαμε πιθανόν μια
ερμηνεία πάνω στο τιθέμενο ερώτημα, γιατί παρουσιάζονται Σεραφείμ. Οι
Πατέρες της Εκκλησία και αρκετοί σύγχρονοι μελετητές προσπάθησαν να
δώσουν μια ερμηνεία σ’ αυτό.
Ο E. Lacheman, ταυτίζει τα Χερουβείμ με τα Σεραφείμ αιτιολογώντας την

ταύτιση αυτή ισχυριζόμενος ότι το φως του ήλιου, που πέφτει πάνω στα
χρυσά Χερουβείμ της Κιβωτού, τα κάνει να φαίνονται σαν να βρίσκονται μέσα
στη φωτιά και γι’ αυτό τα ονομάζει «καυστικά». Παρ’ όλα αυτά είναι όντα που
προέρχονται από τον Παράδεισο5.
Ο F.Delitzsch υποστηρίζει πως το όνομα των Σεραφείμ έχει άμεση σχέση με

την φωτιά. Δεν μπορεί να συνδέσει το όνομά τους με τη λέξη seraph που
1
Ησ.6,2
2
Αρχιμ. Ιωήλ Γιαννακόπουλου (1986), Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους Ο΄, τόμος 18 «Ο
προφήτης Ησαΐας», σελ. 67,68, εκδόσεις Λυδία.
3
Ησαΐας», σελ. 68
4
Ιεζ.1,18. 11,22
5
E. Lacheman(Jul., 1968) , The Seraphim of Isaiah 6, Source: The Jewish Quarterly Review,
New Series, Vol. 59, No. 1, pp. 71-72 University of Pennsylvania Press
39
σημαίνει φίδι (Σανσκριτικά sarpa, Λατινικά serpens). Η ρίζα της λέξης δεν είναι
δυνατόν, σύμφωνα με τον F.Delitzsh, να αναζητηθεί η ρίζα της λέξης στο
αραβικό ΄sarafa (΄sarufa) που σημαίνει εξαιρετικά τιμώμενος. Πιστεύει πως
είναι μόλις παραδεκτό, το να μεταφράσεις το όνομα Σεραφείμ, με το
«πνεύματα φωτός ή φωτιάς» γιατί η σημασία του ‘σαράφ’ δεν είναι να καις
αλλά να ανάβεις φωτιά1.
Την ίδια ερμηνεία προτείνει και ο Matthew Henry που απαριθμεί μια σειρά από
δεδομένα, που αφορούν τα Σεραφείμ. Καίγονται από την αγάπη του Θεού,
εκτυφλώνονται από τη θεϊκή δόξα, εναντιώνονται στην αμαρτία και ο Θεός
τους χρησιμοποιεί ως τα όργανα της οργής Του εναντίον των εχθρών Του. Η
σύνδεση του ονόματος των Σεραφείμ με το ψαλμικό «ὁ ποιῶν τους ἀγγέλους
αὐτοῦ πνεύματα καί τούς λειτουργούς αὐτοῦ πυρός φλόγα2» είναι αρκετά
εύστοχη, αφού με αυτήν περιγράφεται η φύση των αγγέλων. Επομένως
μπροστά στο φοβερό Θεό, παρίστανται τα πύρινα Σεραφείμ που δοξολογούν
το Θεό και πρόκειται ένα από αυτά να καθαρίσει τις αμαρτίες του προφήτη.
Ο Matthew Henry σχολιάζει επίσης τα φτερά των αγγέλων, που δηλώνουν

την ταπείνωση και το σεβασμό που έχουν προς το Θεό,3 επειδή καλύπτουν με
αυτά το σώμα τους. Πετούσαν πιο γρήγορα με τα δικά τους φτερά, παρότι αν
πετούσαν πάνω στα φτερά του ανέμου. Σύμφωνα με τον Matthew Henry ο
ύμνος των Σεραφείμ ψαλλόταν από αυτούς με ζήλο και θέρμη και ήταν ο
ίδιος ύμνος που έψαλλαν τα ζώα της Αποκάλυψης (Αποκ.4,8) 4.
Σύμφωνα με τη Hamori, Esther J. ο ρόλος των αγγέλων μπορεί να

επικαλυφθεί από αυτόν των προφητών. Με άλλα λόγια, τα μηνύματα που
κατά καιρούς δίνονταν από αυτούς, αργότερα αντικατοπτρίστηκαν στα
1
C.F.Keil (1807–1888) and F. Delitzsch , (1813–1890) Commentary on the Old Testament in
ten volumes Volume VII Isaiah by F. Delitzsch, σελ.195
2
Ψαλμ.104,4
3
Matthew Henry’s Commentary on the whole bible (1708), vol. iv.- Isaiah to Malachi,
“Isaiah’s heavenly vision” σελ.38, Fleming H.Revell Company. Old Tappan, New Jersey.
4
40
μηνύματα των προφητών1. Επίσης αναγνωρίζει κάποιες διαφορές ανάμεσα
στα Χερουβείμ και στα Σεραφείμ εφ’ όσον αναφέρεται και στο όραμα του
προφήτη Ιεζεκιήλ, το επί του ποταμού. Έτσι, τα Χερουβείμ έχουν τέσσερις
φτερούγες και τα Σεραφείμ έξι. Αντίθετα με τα Χερουβείμ, τα Σεραφείμ
μπορούν να μιλήσουν2. Όσον αφορά στην εμφάνιση των Αγγέλων, η Hamori,
Esther J. διατείνεται ότι κάποιες φορές παίρνουν συγκεκριμένη μορφή και ότι
εμφανίζονται ανθρωπομορφικώς ειδικά όταν πρόκειται να δώσουν στους
ανθρώπους κάποιο μήνυμα3.
Μέσα από το Ψαλτήρι ο Κύριος παρουσιάζεται να έχει άμεση σχέση με τους

αγγέλους Του και κάνει εντύπωση το γεγονός ότι είναι «καθήμενος ἐπί τῶν
Χερουβείμ»4, εικόνα που παρουσιάζεται και στον προφήτη Ιεζεκιήλ, όταν είδε
στο όραμα της κλήσης του, το Χερουβικό άρμα του Κυρίου. Εκεί
παρουσιάστηκαν οι άγγελοι σαν όντα που είχαν το καθένα τέσσερα πρόσωπα.
Μπροστά είχαν πρόσωπο ανθρώπου, πίσω πρόσωπο αετού, δεξιά πρόσωπο
λιονταριού και αριστερά πρόσωπο μοσχαριού. Το καθένα είχε τέσσερις
φτερούγες και τα όντα αυτά συνδέονταν το καθένα με ένα διπλό τροχό που ο
ένας έτεμνε σταυροειδώς τον άλλο5. Παρόμοια περιγραφή των αγγέλων
δίδεται και στο κεφάλαιο 10 του προφήτη Ιεζεκιήλ, μόνο που εκεί
διασαφηνίζεται ότι οι άγγελοι είναι τα Χερουβείμ και ότι είχαν οκτώ
φτερούγες6 αντί τέσσερις που περιγράφονται στο εισαγωγικό του όραμα.
Οι Πατέρες αναφέρονται στα συγγράμματά τους για τις αγγελικές τάξεις,

περιγράφοντας την εξωτερική τους μορφή, το έργο τους, την άμεση
1
Hamori, Esther J.(2008) Beihefte zur Zeitschrift f_r die Alttestamentliche Wissenschaft :
When Gods Were Men : The Embodied God in Biblical and Near Eastern Literature, Walter de
Gruyter, p 115
2 Hamori, Esther J.(2008) Beihefte zur Zeitschrift f_r die Alttestamentliche Wissenschaft :
Gruyter, p 121
3
Hamori, Esther J. (2008) Beihefte zur Zeitschrift f_r die Alttestamentliche Wissenschaft :
Gruyter, p 127
4
Ψαλμ. 98, 1
5
Ιεζ.1,6-24
6
Ιεζ.10,21
41
επικοινωνία τους με το Θεό. Η γενική τοποθέτηση των Πατέρων αφορά στην
αρετή των αγγέλων και στην δοξολογία τους προς τον Κύριο. Έτσι, για τον
Άγιο Ευσέβιο Καισαρείας, τα Σεραφείμ είναι «ἀσώματοι, θεῑαι και ὑπερκόσμιαι
δυνάμεις». Ο Άγιος Ευσέβιος πιστεύει ότι τα Σεραφείμ που στάθηκαν κοντά
στον Κύριο δεν ήταν δύο αλλά ήταν τόσα, ώστε να σχηματίζουν στεφάνι
«ὣσπερ μέγαν βασιλέα δορυφοροῦντα»1. Ο τρόπος της ψαλμωδίας τους ήταν
αντιφωνικός, γεγονός που ο Άγιος Ευσέβιος το συσχετίζει με την ταπείνωση
του Θεού Λόγου. Ο τρόπος της ψαλμωδίας τους προερχόταν από την έκπληξη
της θεωρίας του Θεού αλλά και λόγω της «ἀπό τῶν ὑψηλοτάτων ἐπί τά
ταπεινά κατάβασις τοῦ Θεοῦ Λόγου2». Την περιγραφή των αγγέλων
συμπληρώνουν ο Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας, ο Άγιος Χρυσόστομος, Άγιος
Θεοδώρητος Κύρου και Προκόπιος Γαζαίος. Ο Άγιος Κύριλλος ερμηνεύει το
όνομα των Σεραφείμ ως «ἐμπρησταί» και αναφερόμενος και στα μέρη του
σώματος τους προτείνει μια ερμηνεία και γι’ αυτά. Το κεφάλι των Σεραφείμ
σημαίνει την αρχή των Θείων εννοιών και τα πόδια σημαίνουν το τέλος.
«Σημαίνει μέν γάρ τήν ἀρχήν ἡ κεφαλή, καί τό πρόσωπον, τό δέ γε τέλος οἱ
πόδες. Ἂναρχον γάρ τό Θεῖον καί τελευτᾶν οὐκ εἰδός»3.
Ο Ψευδο-Διονύσιος στο «Περί ουρανίου ιεραρχίας» κάνει μια εκτενή
περιγραφή των Σεραφείμ και ερμηνεύει το όνομά τους, λέγοντας ότι «πῦρ
ἀεικίνητο ἐστι, θερμόν ἐστι, ὀξύ ἐστι», το φως τους δεν σβήνει ποτέ και
διώχνει το σκότος, είναι «ἀκατάληκτα καί ὑπερζέοντα» και ανάπτονται από
την θεϊκή λαμπρότητα4. Τα Σεραφείμ και τα Χερουβείμ, «ἐκ πυρός εἰσί»
αμφότερα, αλλά η ονομασία των Χερουβείμ δηλώνει «πλῆθος γνώσεως» ή
«χύσιν σοφίας», σοφία η οποία δεν είναι επιπόλαια και από όλες τις τάξεις των
αγγέλων, η τάξη των Χερουβείμ είναι «πασῶν ὑψηλοτέρα». Επίσης πρώτοι
δέχονται την Θεοφάνεια και «ἐπιδράττονται τῆς θείας ἀλλάμψεως» και γι’
αυτό το λόγο σοφίζονται5.
1
Ευσέβιου Καισαρείας, PG. 24, 125Α
2
Ευσέβιου Καισαρείας, PG. 24, 125D
3
Αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Εξήγησις υπομνηματική εις τον προφήτην Ησαϊαν, βιβλίον α΄
λόγος β΄, PG.70, 173D
4
Ψευδο- Διονύσιος, PG 3, 217B-C
5
Ψευδο- Διονύσιος, PG 3, 216A-D
42
Ο Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας συσχετίζει τη δοξολογία των αγγέλων με τη
Γέννηση του Θεού Λόγου. Η Γέννηση του Χριστού είχε ως αποτέλεσμα να
πληρωθεί«τῆς δόξης αὐτοῦ πᾶσα γῆ»1. Οι δοξολογίες των αγγέλων προς τον
Κύριο Σαβαώθ χαρακτηρίζονται ως «ἀκατάληκτες». Σύμφωνα με τον Άγιο
Κύριλλο θα μπορούσε κάποιος να κατανοήσει τα λεγόμενα του οράματος έτσι
όπως λέγονται κυριολεκτικά. Όμως η μετακίνηση του υπερθύρου του ναού,
«οὐχί δή πάντως τῆς δοξολογίας ἒργον καί ἀποτέλεσμα». Ο καπνός που
γέμισε το Ναό, συσχετίζεται τυπολογικά με το σκοτάδι της αμάθειας των
Εβραίων, που «εἰς νοῦν τυφλοί γεγόνασι νοητῶς»2.
Στον Άγιο Χρυσόστομο περιγράφονται επίσης τα Σεραφείμ, που είναι

ανεκτίμητα επειδή στέκονται γύρω από τον θρόνο του Κυρίου.
Παρουσιάζονται με φτερά, από συγκατάβαση στην αδυναμία των ανθρώπων,
επειδή σύμφωνα με τον Άγιο Χρυσόστομο, δεν έχουν «πτερά ἐπί τάς
ἀσωμάτους δυνάμεις ἐκείνας»3. Οι έξι φτερούγες που παρουσιάζουν, όχι μόνο
δηλώνουν το «ταχύ ἐκείνων τῶν φύσεων» αλλά και καλύπτουν τα μέρη του
σώματός τους4. «Διά την ὑπερβάλλουσαν ἀρετή» τους κυκλώνουν το θρόνο
του Θεού και διηνεκώς μετέχουν στη θεϊκή μακαριότητα5. Το έργο των
Σεραφείμ είναι να δοξολογούν τον Κύριο∙ όχι μόνο μια φορά αλλά συνεχώς
«ἐκέκραγον». Τα Σεραφείμ δοξολογούν τον Θεό «μετά κραυγῆς ἰσχυρᾶς».
Μην παύοντας να εκπλήττονται από τη δόξα του Κυρίου, «μηδέποτε
ἐπαύσαντο μετ’ ἐκπλήξεως βοῶσαι... ἀπαύστως μετά τινος ἡδονῆς τό θαῦμα
ἒχουσι»6.
Ο Άγιος Θεοδώρητος Κύρου εισάγει μια άλλη διάσταση της ευλάβειας των
Σεραφείμ που στέκονται γύρω από τον Κύριο. Αυτή η ευλάβεια γίνεται ο
1
Αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας, PG70, 176ΑΒ, Εξήγησις υπομνηματική εις τον προφήτην
Ησαϊαν, βιβλίον α΄ λόγος β΄.
2
Αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας, PG70, 177Α, Εξήγησις υπομνηματική εις τον προφήτην
3
Αγ. Ι. Χρυσοστόμου PG.56, 70 β΄
4
Αγ. Ι. Χρυσοστόμου, PG.56,137β΄, Ομιλία στ΄ «Εἰς τά Σεραφείμ», «Τῆς τῶν Σεραφείμ ἀξίας
μεῖζον τό ἑστᾶναι κύκλω τοῦ θρόνου...».
5
Αγ. Ι. Χρυσοστόμου PG.56, 70β΄.
6
Αγ. Ι. Χρυσοστόμου PG.56,138β΄, Ομιλία στ΄ «Εἰς τά Σεραφείμ».
43
κατήγορος της αλαζονείας του βασιλιά Οζία, επειδή «κατετόλμησε» «ἀναιδῶς»
να σφετεριστεί ιερατικά καθήκοντα, ενώ οι «ἀόρατοι δυνάμεις» που είχαν
έργο τους «τήν ἐπουράνιον ὑμνωδίαν» με την όλη στάση τους «τό δέος
ἐμήνυον»1. Το γεγονός ότι έκρυβαν με τα φτερά τους τα πόδια τους σήμαινε,
σύμφωνα με τον Άγιο Θεοδώρητο, ότι είναι δούλοι Κυρίου.
Τα Σεραφείμ υμνούν την «ἀϊδιον φύσιν», επειδή όχι μόνο η δόξα Του γεμίζει
τον ουρανό, αλλά και την γη, γεγονός που συνέβηκε με την ενανθρώπηση του
Κυρίου. «Ἐπειδή δέ γέγονεν ἂνθρωπος ὁ μονογενής τοῦ Θεοῦ Λόγος,
πεπλήρωται τῆς δόξης αὐτοῦ πᾶσα ἡ γῆ»2, άποψη που ταυτίζεται με την
άποψη του Αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας. Η Δοξολογία των Σεραφείμ
προκάλεσε την άρση του υπέρθυρου «ἐπήρθη τό ὑπέρθυρον», ώστε η
είσοδος στο Ναό να καταστεί εφικτή σε οποιονδήποτε. Η είσοδος του Οζία στο
ναό παραλληλίζεται με την κλήση των «ἐθνῶν ἀπάντων» προς την λατρεία
του αληθινού Θεού. Ο Άγιος Θεοδώρητος προβαίνει σε παραβολή του
γεγονότος αυτού με τη Σταύρωση, όταν με το σεισμό ἐσχίσθη τό
καταπέτασμα του ναού 3. Το κήρυγμα των Αποστόλων που εκφράζεται με τα
τρία «Άγιος» δεν έγινε αποδεκτό από την εβραϊκή Συναγωγή η οποία
παρέμεινε έρημη4 και στερημένη της χάριτος του Θεού5. Στον Προκόπιο
Γαζαίο τα Σεραφείμ περικυκλώνουν τον θρόνο του Κυρίου επειδή «ἐξ’ αὐτοῦ
ζωοποιεῖσθαί τε καί φωτίζεσθαι» και γι’ αυτό το λόγο φωνάζουν το «Κύριος
Σαβαώθ» χαρακτηρίζοντας τον Κύριο, ως Κύριο των δυνάμεων. Τα Σεραφείμ
αυτά έχουν το νου τους «ἐν ἀποῥῤήτοις νοημάτων ὑψώμασιν»6. Είχαν
φτερούγες που δεν μπορεί να είναι σωματικές και έκρυβαν τα μέλη του
σώματός τους θαυμάζοντας το Μονογενή Υιό, που προνοεί και διοικεί χωρίς να
τολμούν να δουν το πρόσωπο Του7. Για τον Προκόπιο Γαζαίο τα πόδια των
Σεραφείμ είναι αυτά που συμβολίζουν «τό ἀπειρομέγεθες τῆς ἀκαταλήπτου
φύσεως» του Θεού. Δοξολογούν τον Κύριο «πολλάκις προσάλληλα» χωρίς να
1
Αγίου Θεοδώρητου Κύρου, PG81, 264C, Εις τον Ησαϊαν προφήτην ερμηνεία κατ’ εκλογήν.
2
Αγίου Θεοδώρητου Κύρου, PG81, 265Α, Εις τον Ησαϊαν προφήτην ερμηνεία κατ’ εκλογήν.
3
4
Αγίου Θεοδώρητου Κύρου, PG81, 265D, Εις τον Ησαϊαν προφήτην ερμηνεία κατ’ εκλογήν.
5
6
Προκόπιου Γαζαίου, PG 87, 1933Α
7
Προκόπιου Γαζαίου, PG87, 1933Β
44
σταματούν και ο θαυμασμός τους προέρχεται από την ταπείνωση «τοσαύτη
κατάβασις τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ Λόγου». Το είδος της δόξης που βλέπουν τα
Σεραφείμ δεν καλύπτει μόνο τον ουρανό αλλά φτάνει «δέ καί μέχρι τῆς γῆς»
που πληροί το Ναό1 στον οποίο βρίσκεται ο προφήτης Ησαϊας.
Από τα προαναφερθέντα στοιχεία συμπεραίνουμε ότι τα Σεραφείμ στο όραμα

του προφήτη Ησαΐα εκτελούν το έργο τους δοξολογώντας τον Κύριο και
παρέχουν στον προφήτη το έναυσμα, τον τρόπο με τον οποίο χρειάζεται να
εκτελέσει την αποστολή του αναδιπλώνοντας διαρκώς τον αγώνα του.
Αγώνας που περιλαμβάνει κάθαρση προσωπική αλλά και του λαού και
επιπλέον προσήλωση, πίστη και δοξολογία του αληθινού Θεού.
Όσον αφορά στη χρήση του Τρισαγίου ύμνου, που άκουσε ο προφήτης
Ησαΐας, πέρασε πολύ γρήγορα στην λατρεία της Εκκλησίας, λατρεία που
χαρακτηρίζεται από μυσταγωγία στο μυστήριο της Αγίας Τριάδος, μέσα στο
οποίο ζει και κατευθύνεται η Ορθόδοξη Εκκλησία. Έτσι κάθε φορά που γίνεται
λατρευτική αναφορά, γίνεται και χρήση του τρισάγιου ύμνου, που σύμφωνα
με το Συμεών Θεσσαλονίκης ψάλλεται «εἰς την τῆς Τριάδος δοξολογίαν τοῦ
μόνου Θεοῦ ἡμῶν»2. Η σημασία του ύμνου αυτού φαίνεται και από το
γεγονός ότι ενσωματώθηκε στη σημαντικότερη εμπειρία της Εκκλησίας, που
είναι η Θεία Λειτουργία. Ο προφήτης Ησαΐας άκουσε τον Τρισάγιο ύμνο και
είδε τον Κύριο. Έτσι και οι πιστοί πρόκειται να αντικρίσουν τον Κύριο που
έρχεται στην Θεία Κοινωνία και δοξολογούν με τον ίδιο ύμνο.
Η σύνδεση του Τρισαγίου ύμνου της Παλαιάς Διαθήκης με το εφύμνιο
«ἐλέησον ἡμᾶς» της Καινής Διαθήκης του λαού του Θεού, σηματοδοτεί τη
σύνδεση της Παλαιάς Διαθήκης με την Καινή Διαθήκη. Ο Τρισάγιος ύμνος
συνδέθηκε με τον Επινίκιο ύμνο που έψαλλαν στον Κύριο την ημέρα των
Βαίων, όταν τον έβλεπαν να έρχεται ως βασιλιάς αναφωνώντας του το
«ὡσαννά»3. Έτσι νικηφόρα πορεύονται οι πιστοί και στην Θεία Λειτουργία,
1
Προκόπιου Γαζαίου, PG87, 1933C
2
Αγίου Συμεών Θεσσαλονίκης, PG.155, 685
3
Ιω.12,13
45
εφόσον πρόκειται να δουν να μετουσιώνεται μπροστά τους ο ίδιος ο Κύριος,
τον οποίο πρόκειται να κοινωνήσουν.
2.3 Ο θρόνος και ο Λόγος του Θεού
Ισχυρή εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι ο προφήτης Ησαΐας είδε τον Κύριο
να κάθεται σε θρόνο «ὑψηλό καί ἐπηρμένο»1. Αυτή είναι εικόνα που, εκτός
από τα στοιχεία που θα αναφέρουμε, αποδίδει την Αγιότητα, το μεγαλείο και
μυστήριο2 που χαρακτηρίζουν τον Κύριο που βλέπει ο Ησαΐας. Δεν είναι η
πρώτη φορά που ο Κύριος παρουσιάζεται στην Παλαιά Διαθήκη να «κάθηται
ἐπί θρόνου ἁγίου αὐτοῦ»3. Σε πολλά σημεία της Βίβλου και ιδιαίτερα στους
Ψαλμούς εξεικονίζεται καθισμένος σε θρόνο, ώστε να αναδύεται έτσι ο
υπαινιγμός ότι ο Κύριος είναι ο πραγματικός βασιλιάς του Ισραήλ και όχι ένας
επίγειος βασιλιάς. Στην προκειμένη περίπτωση του οράματος ο θρόνος είναι
υψηλός, αλλού είναι αιώνιος4 και άγιος5 ή είναι καμωμένος από φωτιά6. Ο
θρόνος που παρουσιάζεται στο όραμα του προφήτη Ησαΐα, βρίσκεται μέσα
στο Ναό και σε άλλη περίπτωση στο ίδιο το βιβλίο του προφήτη βρίσκεται
«ἀπάνω τῶν ἂστρων τοῦ οὐρανοῦ»7 ή «ἐν οὐρανῶ ὁ θρόνος αὐτοῦ8. Αν και ο
Κύριος κάθεται ένθρονος στο Ναό,9 η παράσταση αυτή είναι
ανθρωπομορφική. Ραβινικοί μύθοι αναφέρονται στο θρόνο του Θεού
περιγράφοντας ότι ο μισός θρόνος είναι καμωμένος από χιόνι και ο άλλος
μισός από φωτιά. Το δε στέμμα του Θεού είναι στολισμένο με το εβραϊκό
αλφάβητο10. Συνειρμικά ο θρόνος παραπέμπει σε βασιλιά και σε κρίση, θέμα
1
Ησ.6,1
2
Jodock, Darrell, Called to change, The Christian Century 112.3 (1995): 81. Expanded
Academic ASAP.
3
Ψαλμ.46,9
4
Ψαλμ.44,7
5
Ψαλμ.46,9
6
Δανιήλ 7,9
7
Ησ.14,13
8
Ψαλμ.10,4
9
Βλ. Mettinger, The Dethronement of Sabaoth, στο βιβλίο Αθανάσιου Παπαρνάκη (2009) Η
επίκληση του ονόματος του Θεού στην Παλαιά Διαθήκη, Εκδόσεις Πουρνάρα.
10
Schwartz, Howard (2004), Tree of souls : the mythology of Judaism, Oxford University
Press, p.5
46
που παρουσιάζεται έντονα από τους Ψαλμούς, όπου ο Κύριος κάθεται «ἐπί
θρόνου» κρίνοντας με «δικαιοσύνην»1. Έτσι, η σκηνή παρουσιάζει βήμα
δικαστηρίου παρόμοιο με αυτό που παρουσιάζεται στον προφήτη Δανιήλ,
όπου ετοιμάστηκαν θρόνοι για να καθίσει ο «παλαιός τῶν ἡμερῶν» και να
αρχίσει την κρίση, εφόσον στα βιβλία Του είναι καταχωρημένες όλες οι
πράξεις των ανθρώπων2. Την ίδια σύνδεση με την κρίση και την εξουσία του
Θεού, κάνουν και οι Πατέρες της Εκκλησίας αλλά και σύγχρονοι μελετητές.
Ο Matthew Henry αναφέρεται στο θρόνο του Κυρίου που ξεπερνά και
εξουσιάζει κάθε θρόνο και διευκρινίζει ότι αυτός που κάθεται πάνω σε θρόνο,
δεν είναι ο Γιαχβέ αλλά ο Adonai, ο Κύριος Ιησούς, στηρίζοντας τους
ισχυρισμούς του, όπως και άλλοι ερευνητές στο Ευαγγέλιο του Ιωάννη κεφ.
12,41 που αναφέρει ότι «ταῦτα εἶπεν Ἠσαϊας, ὃτε εἶδεν τήν δόξαν αὐτοῦ/(
καί ἐλάλησεν περί αὐτοῦ». Ο θρόνος Του είναι θρόνος διακυβερνήσεως,
θρόνος Χάριτος, είναι θρόνος πέρα από κάθε ανταγωνισμό. Για τον Matthew
Henry, Ναός είναι όλος ο κόσμος, θρόνος του Κυρίου είναι ο Παράδεισος και η
γη είναι το υποπόδιο των ποδών Του3.
Ο John T. Willis παρουσιάζει την σκηνή της παρουσίας του Κυρίου πάνω σε
θρόνο, μιλώντας για αποκάλυψη. Ο προφήτης Ησαΐας γίνεται ικανός να
αντιληφθεί όσα ο Θεός του αποκάλυψε για τον εαυτό του4.
Επικεντρώνεται όχι στην περιγραφή του Θεού αλλά στο ότι ο Θεός μιλά από
το θρόνο Του μέσα από τη δόξα Του. Η έμφαση στο όραμα δεν βρίσκεται
τόσο στο γεγονός ότι είδε τον Κύριο, αλλά ότι Τον είδε να κάθεται πάνω σε
θρόνο όπως ένας Βασιλιάς, πράγμα που συνδέεται με το γεγονός ότι οι
Ιουδαίοι έτειναν να έχουν εμπιστοσύνη σε επίγειους βασιλείς όπως ο Οζίας και
ο Άχαζ. Όμως η αντίληψη που έχει ο προφήτης είναι ότι ο Γιαχβέ, είναι ο
1
Ψαλμ.9,5
2
Δανιήλ ζ΄,9-10.
3
4
John T. Willis (1984), Isaiah, σελ. 139, Abilene Christian University, A.C.U press, Texas.
47
μοναδικός και αληθινός Βασιλιάς. Όλοι οι υπόλοιποι βασιλείς είναι θνητοί,
πεθαίνουν, ενώ ο Κύριος βασιλεύει αιωνίως1.
Το ερώτημα ποιος είναι ο καθήμενος επί του θρόνου, προσπάθησαν να

απαντήσουν σύγχρονοι μελετητές αλλά και οι Πατέρες της Εκκλησίας. Έτσι ο
Darrell D.Hannah προσπαθώντας να απαντήσει στο ερώτημα ποιος είναι ο
καθήμενος επί του θρόνου, αναφέρει ότι στους δύο πρώτους αιώνες, όταν οι
Χριστιανοί ερωτήθηκαν για την ταυτότητα της Θεϊκής ύπαρξης, έδωσαν την
απάντηση ότι αυτός που καθόταν στο θρόνο δεν ήταν ο Θεός Πατέρας αλλά ο
Λόγος2. Παρόμοια τοποθέτηση έχει και ο Ιωήλ Γιαννακόπουλος, καθώς
σχολιάζει το χωρίο του Ευαγγελιστή Ιωάννη 12,41: «Ταῦτα εἶπεν Ἠσαϊας, ὃτε
εἶδεν την δόξαν αὐτοῦ, καί ἐλάλησεν περί αὐτοῡ» λέγοντας ότι ο
Ευαγγελιστής Ιωάννης υπαινίσσεται τον Χριστό ως τον Κύριο του χωρίου
αυτού. Αυτός που κάθεται στον θρόνο είναι ο Κύριος και άρα ο προφήτης
Ησαΐας «εἶδε τόν Θεόν ὑπό μορφήν ἀνθρώπου». Ο Κύριος αυτός, σύμφωνα με
τον Γιαννακόπουλο, είναι «ὃμοιος πρός βασιλέα περιστοιχούμενον ὑπό τῶν
ὑπουργῶν του»3.
Στην ίδια ευθεία βρίσκεται και ο Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας που ξεκαθαρίζει
ότι ο προφήτης Ησαΐας είδε τον Υιό να κάθεται στο θρόνο και αυτό το στηρίζει
στο αναφερόμενο χωρίο 12,41 του Ευαγγελιστή Ιωάννη και λέει ότι «τόν Υἱόν
ὁ προφήτης τεθέαται ἐν τῆ δόξη τοῦ Θεοῦ καί Πατρός»4. Το γεγονός ότι ο
Υιός κάθεται πάνω σε θρόνο και περιστοιχίζεται από αγγέλους, αυτό δηλώνει
ότι είναι βασιλιάς και περιστοιχίζεται από τους δούλους του. Όμως ο θρόνος
αυτός δε βρίσκεται σε κάποιο τόπο αλλά είναι υπερυψωμένος γιατί θέλει να
δηλώσει ότι η δόξα του Θεού βρίσκεται πάνω από κάθε νοητή φύση και το
γεγονός ότι «κάθεται» στο θρόνο, υποδηλώνει την «ἀγαθῶν ἳδρυσίν». Στο
1
John T. Willis (1984), Isaiah, σελ. 139,140, Abilene Christian University, A.C.U press, Texas.
2
Darrell D. Hannah, (1999) Isaiah’s vision in the ascension of Isaiah and the early church,
Journal of Theological studies. Vol.50 Part 1. pg 80, 22pgs, London.
3
Αρχιμ. Ιωήλ Γιαννακόπουλου (1986), Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους Ο΄, τόμος 18, Ο
προφήτης Ησαΐας, σελ.67, εκδόσεις «Λυδία», Θεσσαλονίκη.
4
Αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας, PG70, 173Α, Εξήγησις υπομνηματική εις τον προφήτην
48
θρόνο ουσιαστικά κάθεται «ἡ πάντων τεχνῖτης καί δημιουργός σοφία»1 του
Θεού.
O Άγιος Χρυσόστομος ερμηνεύοντας το όραμα παρουσιάζει ένα βήμα

δικαστηρίου και αναφέρει ότι ο καθήμενος επί του θρόνου είναι ο
«Μονογενής» Υιός, με την παρουσία Του οποίου «βίβλοι ἀνοίγονται καί
ποταμοί πυρός ἓλκονται καί πάντοθεν σχῆμα δικαστηρίου συνίσταται»2.
Η ερμηνεία του οράματος παραπέμπει στην κρίση του Θεού. Η προσπάθεια

του Αγίου Χρυσοστόμου έγκειται στην ερμηνεία των ανθρωπομορφισμών του
κειμένου. Ο προαναφερθείς Άγιος σχολιάζει ότι ο Θεός «οὐ γάρ δή κάθηται»,
επειδή είναι Θεός ασώματος3. Ο θρόνος του Κυρίου είναι υψηλός και
επηρμένος. Σύμφωνα με τον Άγιο Χρυσόστομο αυτό σημαίνει πως, αν και ο
θρόνος είναι τεράστιος και μετέωρος, «ἀνθρώπινον ἓθος μιμεῖται»,4 επειδή
απευθύνεται στους ανθρώπους περιγράφοντας τα απερίγραπτα και
αποδεικνύονται «τό τῆς καθέδρας ἀκατάληπτον»5. Ο Θεός όμως δεν μπορεί να
περιοριστεί σε θρόνο επειδή δεν είναι δυνατόν να περιγραφεί6. Ο Άγιος
Ευσέβιος Καισαρείας επίσης είχε διατυπώσει το ίδιο ερώτημα για το «τις δε
οὖτος;» που κάθεται στον θρόνο. Η απάντηση έρχεται σαφής και ξεκάθαρη:
στο θρόνο καθόταν «ὁ Μονογενής Υἱός, ὁ ὢν εἰς τον κόλπον τοῦ Πατρός»7.
Απευθυνόμενος προς τον προφήτη, ομολογεί πως «τεθέαται» τον Κύριο, τον
οποίο θα δουν και θα ακούσουν στο μέλλον και αυτός ο ίδιος και ο λαός8.
Άλλος εκκλησιαστικός συγγραφέας, που ερμηνεύει το όραμα του προφήτη
Ησαΐα, είναι και ο Προκόπιος Γαζαίος. Προβαίνει στην ίδια διαπίστωση με τους
Πατέρες αναφέροντας την ταυτότητα του καθημένου επί του θρόνου. Στο
1
Αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας, PG70, 173ΑΒ, Εξήγησις υπομνηματική εις τον προφήτην
2
Αγ. Χρυσοστόμου PG.56, 69β΄.
3
Αγ. Χρυσοστόμου PG.56,136α΄ Ομιλία «Εἰς τά Σεραφείμ».
4
Αγ. Ι. Χρυσοστόμου PG.56, 69α΄
5
Αγ. Ι. Χρυσοστόμου PG.56, 101γ΄, Ομιλία α΄ ΄Επαινος. Τῶν ἀπαντησάντων ἐν τῆ έκκλησία,
καί περί εὐταξίας ἐν ταῖς δοξολογίαις. Καί εἱς τό «Εἶδον τόν Κύριον καθήμενον ἐπί θρόνου
ὑψηλοῦ καί ἑπηρμένου».
6
Αγ. Ι. Χρυσοστόμου PG.56, 136β΄ Ομιλία στ΄ «Εἰς τά Σεραφείμ».
7
Ευσέβιου Καισαρείας, PG. 24, 121D
8
Ευσέβιου Καισαρείας, PG. 24, 128Α
49
όραμά του ο προφήτης Ησαΐας, είδε «την Χριστοῦ δόξαν....Εἶδε τόν Κύριον
Σαβαώθ, αλλ’ οὐ ζῶντος Ὀζίου»1. Σύμφωνα με τον Προκόπιο Γαζαίο, ο
προφήτης «ἂνω μέν ἑώρα τόν Κύριο» να κάθεται σε θρόνο, αλλά η δόξα του
Κυρίου γέμιζε τον Ναό που βρισκόταν στη γη.
Η σκηνή της παρουσίας του Κυρίου πάνω σε θρόνο, επαναλαμβάνεται και

στην Καινή Διαθήκη, όπου στην Αποκάλυψη ο θρόνος του Κυρίου βρίσκεται
στον ουρανό και περιγράφεται με δέος, έχοντας τα χρώματα πολύτιμων λίθων
και του ουράνιου τόξου. Γίνεται αναφορά στον καθήμενο επί του θρόνου,
χωρίς να υπάρχει ιδιαίτερη περιγραφή γι’ Αυτόν2 αλλά τα λογικά ζώα που είναι
γεμάτα οφθαλμούς, Τον δοξολογούν με την φράση « Ἃγιος, ἃγιος, ἃγιος,
Κύριος ὁ Θεός ὁ Παντοκράτωρ, ὁ ἧν ὁ ὢν καί ὁ ἐρχόμενος3. Στη σκηνή αυτή
παρατηρούμε πολλές ομοιότητες με το όραμα του προφήτη Ησαϊα στο
κεφάλαιο 6.
Επομένως η ένθρονη παρουσία του Κυρίου στο όραμα του προφήτη μεταδίδει
στον Ισραηλιτικό λαό το ηχηρό μήνυμα, ότι είναι ο αληθινός Θεός στον οποίο
αποδίδεται κάθε δοξολογία, δεν έχει σχέση με τους Θεούς των ειδωλολατρών,
επειδή είναι υπαρκτός και δυνατός σύμφωνα με τον ύμνο των Σεραφείμ. Είναι
δυνατόν επίσης να θεωρηθεί ότι μεταφέρει το μήνυμα ότι Αυτός είναι ο
αληθινός βασιλιάς που θα έπρεπε να βασιλεύει στον Ισραήλ, που ως Άγιος δεν
έχει σχέση με εγωιστικές και υλιστικές τάσεις των θεών των ειδωλολατρών ή
των επίγειων βασιλέων, ούτε έχει σχέση με την αμαρτία και την ακαθαρσία.
1
Προκόπιου Γαζαίου PG87 , 1930CD
2
Αποκάλυψη 4,2-3
3
Αποκάλυψη 4,8
50
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3
Η θεολογία του οράματος
3.1 Το όραμα ως Θεοφάνεια
Ο προφήτης Ησαΐας αποτελεί το μέσο με τη βοήθεια του οποίου ο Θεός θα

μεταδώσει το μήνυμά Του στους ανθρώπους. Η στιγμή της Αποκάλυψης του
Θεού διαμέσου ενός οράματος χρειαζόταν έναν προφήτη που να βρίσκεται σε
εγρήγορση. Η κατάσταση του οραματισμού, στην οποία είχε περιέλθει, δεν
είναι δυνατόν να χαρακτηριστεί ως ονειρική, γιατί, σύμφωνα με τον Γεώργιο
Μπαμπινιώτη, το όνειρο προϋποθέτει την κατάσταση του ύπνου, ενώ το
όραμα την κατάσταση της έκστασης. Το όνειρο είναι άχρονο ή αναφέρεται και
στο παρελθόν, ενώ το όραμα αναφέρεται αποκλειστικά στο μέλλον1.
Σύμφωνα με την Hamori, Esther J. στη βιβλική αφήγηση για τον Θεό οι
ανθρωπομορφισμοί είναι αναπόφευκτοι∙ στην πραγματικότητα μάλιστα
παρατηρείται ποικιλία ανθρωπομορφισμών. Μπορούν μάλιστα να
ταξινομηθούν σε κατηγορίες οι διάφορες απεικονίσεις της θεότητας.
Ενδιαφέρουσα είναι η διάκριση που προτείνει η Haroni ότι υπάρχει
ανθρωπομορφισμός και ανθρωποπαθισμός. Στην περίπτωση του οράματος του
προφήτη Ησαΐα, υπάρχει ανθρωπομορφική απεικόνιση του Θεού.2 Στην
προκειμένη περίπτωση του οράματος ο Θεός μόνο με ανθρώπινες εκφράσεις
μπορεί να περιγραφεί. Σύμφωνα με τον Alphonso Groenewald, που
παραλληλίζει τον προφήτη Ησαΐα με το Μωυσή, η λέξη «όραμα», ως τεχνικός
όρος που παρουσιάζεται σε διάφορα χωρία3, συνήθως δηλώνει προφητική
αποκάλυψη4. Με τη βοήθεια του οράματος ο Κύριος καθιστά αισθητή την
1
Γεωργίου Μπαμπινιώτη (2005), Λεξικό Νέας Ελληνικής γλώσσας, λήμμα ‘όραμα-όνειρο’,
σελ.1267
2
Hamori, Esther J. (08/2008) Beihefte zur Zeitschrift f-r die Alttestamentliche Wissenschaft :
When Gods Were Men : The Embodied God in Biblical and Near Eastern Literature,
Introduction: The Is Theophany, p.29 Publisher: Walter de Gruyter, Berlin, DEU
3
Ησ.1,1.2,1 Αμ. 1,1 Αβακ. 1,1, Οβδιού 1, Ναούμ 1,1 και Δ΄ Βασ.32,32
4
18:18) p.p 3 HTS Teologiese Studies / Theological Studies; Vol 68, No 1.
51
παρουσία Του στη γη και εδραιώνει μια επικοινωνία μεταξύ ανθρώπων και
Θεού1. Είναι τόσο εντυπωσιακή η παρουσία αυτή, που ξεπερνά κάθε
ανθρώπινη φαντασία, εφόσον η βασιλική του πορφυρίδα γεμίζει το Ναό και
είναι δύσκολο να περιγραφεί με ανθρώπινες εκφράσεις. Το όραμα είναι ένα
καθαρό παράδειγμα ανταπόκρισης του προφήτη στην εμπειρία της παρουσίας
του Κυρίου στη λατρεία. Κάποιοι χαρακτηρίζουν το όραμα ως «εκστατικό» και
κάποιοι ότι είναι μια «φιλολογική» όραση. Ό, τι και να συμβαίνει από τα δύο,
είναι καθαρά μια αφήγηση που αφορά την ανταπόκριση του προφήτη στην
προφητική κλήση, καθώς το Άγιο Πνεύμα ήταν αυτό που ενέπνευσε τον
προφήτη κατά την διάρκεια της λατρείας. Έτσι το όραμα περιέχει τα στοιχεία
της σύγκρουσης, της εξομολόγησης, της κάθαρσης, της αποστολής, της
δέσμευσης και της εμπιστοσύνης2.
Το όραμα επιβεβαιώνει την πίστη του προφήτη και τον οδηγεί σε εγρήγορση,
ούτως ώστε να διδάξει στους ομοπάτριούς του τη γνώση του Θεού,
υποστηρίζει ο Matthew Henry. Ο Θεός εμφανίζεται, όταν ο επίγειος βασιλιάς
έχει πεθάνει, ενώ ο Θεός του Ισραήλ ζει και η δόξα Του δεν τελειώνει ποτέ.3
Στη δόξα αυτή μετέχει εμπειρικά ο «τάλας»4 Ησαΐας. Υπάρχουν αρκετά
επιχειρήματα που πείθουν ότι το όραμα είναι ένα καθαρό παράδειγμα
Θεοφάνειας. Η παρουσία του Κυρίου, που κάθεται πάνω σε θρόνο, ήδη
δημιουργεί μια ισχυρή εντύπωση, ότι αυτό που είδε ο προφήτης Ησαΐας ήταν
πράγματι Θεοφάνεια, για τον απλούστατο λόγο ότι εμφανίζεται ο Κύριος. Για
να ισχυροποιήσουμε την άποψή μας, θα προβούμε σε μια σύγκριση της
Θεοφάνειας του Σινά με το εξεταζόμενο όραμα του προφήτη. Όταν ο
προφήτης Ησαΐας είδε τα Σεραφείμ να ψάλλουν το «Ἃγιος, ἃγιος, ἃγιος Κύριος
1
Andrew H. Bartelt, The Centrality of Isaiah 6 (-8) Within Isaiah 2-12.
Concordia journal/OCTOBER 2004
A. H. Bartelt, The Book Around Immanuel: Style and Structure in Isaiah 2-12, Biblical and
Judaic Studies, vol. 4 (Winona Lake: Eisenbrauns, 1996).
2
Richard C. Leonard (1986), Isaiah 6: A window into Biblical Worship, article appeared in
Basileia: a Journal of Theology for Worshiping Churches, issue 2, Mount Prospect, Illinois,
Christian Life College
3
Matthew Henry’s Commentary on the whole bible, Isaiah’ s heavenly vision σελ.38 ‘Israel’s
king dies, but Israel’s God still lives…”.
4
Ησ.6,5
52
Σαβαώθ», ακολούθησαν άλλα γεγονότα, όπως το ότι «ἐπήρθη τό ὑπέρθυρον»
και ο «οἶκος ἐπλήσθη καπνοῡ». Ο σεισμός, η φωτιά, τα σύννεφα, το σκοτάδι
είναι τα χαρακτηριστικά της παρουσίας του Κυρίου, της Θεοφάνειας του Σινά
με την διαφορά ότι εκεί ακούγονται σάλπιγγες1. Ο F. Delitzsch διαφωνεί ότι
στο όραμα του προφήτη παρουσιάστηκε καπνός υποστηρίζοντας ότι ο καπνός
ήταν η άμεση συνέπεια των ύμνων των Σεραφείμ2, κάτι που δεν παρατηρείται
στην Αγία Γραφή. Στο σκηνικό της παρουσίας του Κυρίου στο Σινά και της
παρουσίας του Κυρίου στο όραμα της κλήσης του προφήτη Ησαΐα,
παρατηρούμε ότι υπάρχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά, όπως ότι «πλήρης ὁ
οἶκος τῆς δόξης αὐτοῦ»3 και «ὁ οἶκος ἐπλήσθη καπνοῦ»4. Όταν ο Κύριος
εμφανίζεται στο Σινά, πληρούται ο τόπος από την παρουσία του, το βουνό
τρέμει από τον σεισμό και υπάρχει ο καπνός, ο γνόφος, όπως υπήρχε και στον
«οἶκο» όπου παρευρισκόταν ο προφήτης Ησαΐας. Στο Σινά «τό ὂρος
ἐκαπνίζετο ὃλον», επειδή κατέβηκε σ’ αυτό ο Κύριος σαν «φωτιά καμίνου» και
ο λαός είχε κυριευθεί από φόβο5.
Η νεφέλη στο Σινά δηλώνει την παρουσία του Κυρίου στο βουνό. Στο χωρίο
του Ησαΐα 6,1 υπάρχει μια λεπτομέρεια που, κατά την άποψη μας, συνιστά
την ειδοποιό διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στο κείμενο της θεοφάνειας του
Σινά και της κλήσης του προφήτη Ησαΐα. Ο προφήτης Ησαΐας, είδε Αυτόν τον
Κύριο, όπως διηγείται ο ίδιος, δηλαδή το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας
Τριάδος˙ «εἶδον τόν Κύριον καθήμενον ἐπί θρόνου ὑψηλοῦ καί ἐπηρμένου»6.
Παρά ταύτα δεν μπορεί να προσδιοριστεί, πώς ήταν εφικτό να δει τον Κύριο7.
Όταν ο Μωυσής, καθήμενος επί του όρους Σινά, ζήτησε από το Θεό να
εμφανίσει τον εαυτό Του σ’ αυτόν, τότε πήρε την απάντηση ότι ο Κύριος με
δόξα θα διερχόταν ενώπιόν του. Μόνο που δε θα μπορούσε να δει το
1
Εξ. 19,16.19
2
Commentary on the Old Testament in ten volumes by C.F.Keil and F. Delitzsch Volume VII
Isaiah by F. Delitzsch (1813–1890), σελ.195: «The smoke was the immediate consequence of
the seraph’s song of praise».
3
Ησ. 6,1
4
Ησ. 6,4
5
Εξ.19,18
6
Ησ.6,1
7
Αγίου Χρυσοστόμου PG. 56, 136Α΄΄ Ομιλία «Εἰς τά Σεραφείμ».
53
πρόσωπο του Θεού, γιατί κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να δει το πρόσωπο
του Θεού και να ζήσει. Τότε ο Μωησής κρύφτηκε σε μια σχισμή του βράχου
και είδε τα νώτα του Κυρίου1. Στην περίπτωση του Μωυσή, διαπιστώνουμε ότι
όταν ο προφήτης κατέβηκε από το όρος είχε πρόσωπο αστραπηβόλο, επειδή
είχε συνομιλήσει με τον Κύριο2. Στην περίπτωση του προφήτη Ησαΐα, η
συνομιλία του με τον Κύριο είχε ως αποτέλεσμα την άφεση των αμαρτιών
του.
Μέσα από το βιβλίο των Ψαλμών διαπιστώνουμε ότι φωτιά και καπνό δεν
προκαλεί μόνο η παρουσία του Κυρίου αλλά ακόμα και «ἡ ὀργῆ αὐτοῦ», η
οποία παρουσιάζεται τόσο έντονα, ώστε να βγαίνει φωτιά «ἀπό προσώπου
αὐτοῦ» που ανάβει ακόμα και «ἂνθρακες»3. Για τον Ιωήλ Γιαννακόπουλο, ο
καπνός που προήλθε από το θυσιαστήριο, που μνημονεύεται στο στίχο 6 είναι
το ορατό δείγμα της παρουσίας του αόρατου, φωτεινού, αλλά και απρόσιτου
Θεού. Ο καπνός παραμένει σκοτεινός παρ’ ότι προέρχεται από φως4. Ο
Χαράλαμπος Γ. Ατματζίδης παρουσιάζει τη δόξα του Κυρίου να λειτουργεί σε
δύο επίπεδα, σ’ αυτό της θεοφάνειας και σε αυτό της λατρείας5. Αν στο Σινά
θεσμοθετείται η άσκηση της λατρείας, το γεγονός της κλήσης του προφήτη
Ησαΐα, πραγματοποιείται στο χώρο όπου κατεξοχήν τελείται η λατρεία,
δηλαδή στο Ναό. Η δόξα Κυρίου θεωρείται ο ιδρυτής της λατρείας, την οποία
καθαγιάζει με την παρουσία της6. Ο ίδιος σχολιάζει την έννοια της δόξας στην
Παύλεια θεολογία βασιζόμενος στο κεφάλαιο 6 του προφήτη Ησαΐα. Αναφέρει
ότι το Ησαΐα 6,1-4 είναι το πρώτο παλαιοδιαθηκικό κείμενο, στο οποίο
αναφέρεται η δόξα του Κυρίου. Αυτή η δόξα ξεχωρίζει επειδή είναι «δόξα
Κυρίου» και συνδέεται με τον Ναό των Ιεροσολύμων7. Αυτό που συμβαίνει
1
Εξ. 33,18-23
2
Εξ.34,29
3
Ψαλμ. 17(18),9
4
Ιωήλ Γιαννακόπουλου (1986), Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους Ο΄, τόμος 18 «Ο προφήτης
Ησαΐας», σελ.68
5
Χαράλαμπου Γ. Ατματζίδη (2001), «Η έννοια της δόξας στην Παύλεια Θεολογία, σελ. 83
εκδόσεις Πουρνάρα
6
Χαράλαμπου Γ. Ατματζίδη (2001), «Η έννοια της δόξας στην Παύλεια Θεολογία, σελ. 170
7
Χαράλαμπου Γ. Ατματζίδη(2001), «Η έννοια της δόξας στην Παύλεια Θεολογία, σελ.72,73
54
στον ουράνιο θόλο, σύμφωνα με τον Ατματζίδη, γίνεται ορατό και ακούγεται
στη γη, στο γήινο Ναό της Ιερουσαλήμ.
Υπάρχουν και αντίθετες απόψεις σχετικά με τον καπνό που παρουσιάστηκε

στο Ναό. Ο Matthew Henry αναφέρει ότι ο Ναός σείστηκε και αυτό ήταν μια
ένδειξη της οργής του Θεού και της δυσαρέσκειάς Του έναντι των αμαρτιών
των ανθρώπων. Ήταν ένα δείγμα της καταστροφής του Ναού και της πόλης
από τους Βαβυλώνιους αρχικά και κατόπιν από τους Ρωμαίους1. Ο Richard C.
Leonard συνδέει την παρουσία του Κυρίου με την παράδοση των δέκα
εντολών. Για τον Richard C. Leonard, πιο σημαντική στιγμή στη ζωή των
Ισραηλιτών δεν είναι η στιγμή της Θεοφάνειας, αλλά η στιγμή της λατρείας.
Συνδέει το σεισμό που συνέβη τη στιγμή του οράματος του προφήτη με τον
σεισμό του Σινά, με την αναφορά της προς Εβραίους2 αλλά και του
Δευτερονομίου ότι ο «Κύριος ὁ Θεός σου πῡρ καταναλίσκον ἐστίν»(Δευτ.
4,24)3.
Από τους Πατέρες ο Άγιος Χρυσόστομος αναφέρει ότι η παρουσία καπνού στο
Ναό δεν έχει σχέση με τη Θεοφάνεια, αλλά αναφέρεται προφητικά λέγοντας
ότι «τοῦτο δοκεῖ σημεῖον εἶναι τῆς ἀλώσεως»4 του Ναού, της καταστροφής
του με φωτιά, όπως θα γινόταν μελλοντικά από τους Βαβυλωνίους.
Εκτός από την Κιβωτό της Διαθήκης, η «δόξα Κυρίου» σε πολλές περιπτώσεις
κάνει αισθητή την παρουσία της. Το όραμα της κλήσης του προφήτη Ιεζεκιήλ,
θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως Θεοφάνεια, επειδή έχει τα χαρακτηριστικά
της Θεοφάνειας. Ο προφήτης Ιεζεκιήλ είδε μπροστά του έναν ανεμοστρόβιλο,
που είχε επάνω του ένα σύννεφο. Γύρω από το σύννεφο αυτό υπήρχε λαμπρό
φως∙ έβγαζε φωτιά που έλαμπε σαν αστραπή και το κέντρο της φωτιάς
1
“Isaiah’s heavenly vision” σελ.39 , Fleming H.Revell Company. Old Tappan, New Jersey.
2
Εβρ. 12,29
3
Richard C. Leonard (1986), Isaiah 6: A window into Biblical worship, article appeared in
4
Αγ. Ι. Χρυσοστόμου PG.56, 72δ
55
φαινόταν σαν ήλεκτρο1. Ο ανεμοστρόβιλος, η φωτιά, το φως, είναι
χαρακτηριστικά που συναντούμε, όταν ο Θεός θέλει να κάνει την παρουσία
Του αισθητή στους ανθρώπους. Παρόμοιο περιστατικό θεοφάνειας
συναντούμε και πάλι στον προφήτη Ιεζεκιήλ όταν είδε το όραμα για την
πυρπόληση της Ιερουσαλήμ και την αναχώρηση της δόξας του Κυρίου από το
Ναό του Σολομώντος. Σ΄ εκείνη την περίπτωση εμφανίζεται ουσιαστικά ο
Κύριος. Η νεφέλη που υπήρχε εκεί ήταν το σύμβολο της θείας παρουσίας.
Γέμισε την εσωτερική αυλή του Ναού και επίσης η εξωτερική αυλή του Ναού
«ἐπλήσθη τοῦ φέγγους τῆς δόξης τοῦ Κυρίου»2. Το ίδιο συνέβη και στην
περίπτωση που η δόξα Κυρίου επανήλθε στον προφήτη Ιεζεκιήλ. Εκεί ο
προφήτης είδε ότι «ἡ γῆ ἐξέλαμπε ὡς φέγγος» τόσο λαμπρό, που δεν άντεξε
να το αντικρίζει, γι’ αυτό και έπεσε με το πρόσωπό του κάτω στη γη3. Τότε η
δόξα γέμισε τον Ναό του Κυρίου, «ἰδού πλήρης δόξης Κυρίου ὁ οἶκος»4. Το
γεγονός αυτό είναι παράδειγμα Θεοφάνειας. Στην προκειμένη περίπτωση
παρουσιάζεται η ίδια δόξα που παρουσιάστηκε και στο όραμα της κλήσης του
προφήτη Ησαΐα, εφόσον και εκεί ήταν «πλήρης ὁ οἶκος τῆς δόξης αὐτοῦ»5.
Παρ’ ότι στο πλαίσιο του πονήματος αυτού δεν γίνεται λεπτομερής αναφορά
στα χωρία της Παλαιάς Διαθήκης, στα οποία απαντάται η Θεοφάνεια,
εντούτοις δεν μπορούμε να μην αναφέρουμε το περιστατικό, όπου ο Θεός
παρουσιάζεται στον Αβραάμ6 με τη μορφή τριών αγγέλων, στους οποίους η
Εκκλησία αναγνωρίζει την Αγία Τριάδα. Και σ’ αυτή την περίπτωση, το γεγονός
είναι Θεοφάνεια χωρίς να έχει τα χαρακτηριστικά του καπνού ή του γνόφου.
Εκτός από τις προηγούμενες εμφανίσεις του Θεού, αναφέρουμε και την
περίπτωση της εμφάνισης του Θεού στον προφήτη Ηλία. Ο προφήτης Ηλίας
κυνηγημένος από τη βασίλισσα Ιεζάβελ, κρύφτηκε σε μια σπηλιά στο όρος
Χωρήβ. Εκεί ο Κύριος του είπε ότι θα φυσήξει θύελλα, «πνεῦμα μέγα» που
1
Ιεζ.1,4
2
Ιεζ. 10,3-4
3
Ιεζ.43,2-3
4
Ιεζ,43,5
5
Ησ.6,1.3
6
Γεν.18,1-15
56
διαλύει όρη και κατακομματιάζει πέτρες. Αλλά μέσα σ’ αυτή την θύελλα δεν
βρισκόταν ο Κύριος. Ακολούθησε σεισμός και φωτιά, αλλά ούτε εκεί βρισκόταν
ο Κύριος. Μετά τη φωτιά παρουσιάστηκε «φωνή αὒρας λεπτῆς». Μέσα σ’
αυτό το δροσερό αεράκι βρισκόταν ο Κύριος1. Το περιστατικό αυτό είναι
Θεοφάνεια, έχει όμως διαφορετικά χαρακτηριστικά σε σύγκριση με τα
προηγούμενα περιστατικά που έχουμε αναφέρει. Δεν πλαισιώνεται από
σεισμό, σκοτάδι, ανεμοστρόβιλο και παρόμοια φαινόμενα, αλλά φαινόμενα
που παραπέμπουν σε ειρήνη.
Όσον αφορά στο θέμα της Θεοφάνιας στην Καινή Διαθήκη, παρατίθενται δύο
παραδείγματα, με σκοπό να διαφανεί ότι η Θεοφάνια δεν αποτελεί γεγονός
που συμβαίνει μόνο στην Παλαιά Διαθήκη, αλλά και στην Καινή Διαθήκη, όπου
προεξάρχει η Γέννηση του Σωτήρος Χριστού. Πρόκειται για Θεοφάνια ειρήνης
σύμφωνα με αυτό που είχε πει ο Κύριος «εἰρήνην τήν ἐμήν δίδωμι ὑμῖν»2,
αλλά και σύμφωνα με αυτό που οι άγγελοι ομολογούσαν στη Γέννησή Του
δοξάζοντας το Θεό και δίδοντας πάλι το μήνυμα της «ἐπί γῆς εἰρήνη»3.
Η Βάπτιση του Χριστού στον Ιορδάνη και η εμφάνιση του περιστεριού, η

φωνή του Θεού Πατέρα που ακούστηκε την στιγμή εκείνη, είναι το
καθαρότερο περιστατικό Θεοφάνιας4.
Ο Απ. Παύλος είχε επίσης την προσωπική του Θεοφάνια, που ολοκληρωτικά
άλλαξε την ζωή του και από φοβερός διώκτης έγινε κήρυκας του Ευαγγελίου.
Είδε τον Χριστό καθώς πήγαινε στη Δαμασκό να συλλάβει τους εκεί
Χριστιανούς. «Ἐξαίφνης περιήστραψεν αὐτόν φῶς ἀπό τοῦ οὐρανοῦ»5. Η
παρουσία του Κυρίου που συνοδεύεται από φως, θυμίζει εν μέρει την
Θεοφάνια του Σινά.
1
Βασ.Γ΄ 19,11-12
2
Ιω.14,27
3
Λκ.2,14
4
Μτ. 3,16-17
5
Πραξ.9,3
57
Ολόκληρο το βιβλίο της Αποκάλυψης, είναι το ίδιο μια Θεοφάνια. Ο
ευαγγελιστής Ιωάννης στην Αποκάλυψη άκουσε φωνή σαν σάλπιγγα1 και
κατόπιν είδε τον Υιό του ανθρώπου περιεζωσμένο ζώνη χρυσή2. Ακόμα αυτό
το ίδιο το μέλλον της Εκκλησίας, βασίζεται στην Θεοφάνια, εφόσον ο Κύριος
«ἐμφανῶς ἣξει»3 για να κρίνει την οικουμένη.
3.2 Η Αγιότητα και Τριαδικότητα του Θεού
Εκτός από την έννοια της Θεοφάνειας, στο όραμα του προφήτη Ησαΐα
αναδύεται και η έννοια της Αγιότητας, η οποία αποδίδεται με ένα σαφή τρόπο
διαμέσου του αγγελικού ύμνου «Ἃγιος, Ἃγιος, Ἃγιος Κύριος Σαβαώθ» 4, που
δηλώνει την απόλυτη Αγιότητα του Κυρίου. Η Τριαδικότητά Του
παρουσιάζεται διαμέσου της αναφερόμενης αναφώνησης του «Άγιος», που τα
Σεραφείμ επαναλαμβάνουν τρεις φορές τονίζοντας την προαναφερθείσα
ιδιότητα του Θεού. Η Αγιότητα δίνεται ως χάρη στους ανθρώπους και στην
περίπτωση του προφήτη Ησαΐα, ο προφήτης γίνεται μέτοχος αυτής της
Αγιότητας εφόσον βλέπει τον όντως Άγιο. Στη συνέχεια κατέχοντας τον
αρραβώνα της Αγιότητας μπορεί να μετέχει στην σωτηρία, την οποία θα
γευτεί στην τελειότητά της μόνο στον μέλλοντα αιώνα. Έτσι υπ’ αυτό το
πρίσμα, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε και για σωτηριολογία στον προφήτη
Ησαϊα για την οποία θα καταπιαστούμε σε επόμενο κεφάλαιο . Δε θα ήταν
καθόλου άστοχο να πούμε ότι ο ύμνος αυτός των αγγέλων, θα μπορούσε να
νοηθεί ως επίκληση όχι μόνο της Αγιότητας του Θεού, αλλά και του ονόματός
Του, γεγονός που στην Παλαιά Διαθήκη είχε προσλάβει μεσσιανική και
εσχατολογική διάσταση5.
1
Αποκ.1,10
2
Αποκ.1, 13
3
Ψαλμ.49[50],2
4 Ησ.6,3 «`Ad*AbK. #r<a'Þh'-lk' al{ïm. tAa+b'c. hw"åhy> vAdßq' vAd±q'
ŸvAdôq'», Bibleworks7, (2006), Software for biblical exegesis & researge, LLC Virginia USA
5
Αθανασίου Παπαρνάκη, (2009) Η επίκληση του ονόματος του Θεού στην Παλαιά Διαθήκη, σ.
245, Εκδόσεις Πουρνάρα Θεσσαλονίκη.
58
Ο Ιωήλ Γιαννακόπουλος αναφέρει ότι το «Άγιος» είναι ο ουσιωδέστερος
χαρακτηρισμός του Θεού, διότι είναι καθαρός από κάθε ηθικό ρύπο. Το ότι η
λέξη Άγιος επανέρχεται εις τριπλούν υποδεικνύει το απόλυτο της αγιότητας
του Θεού. Τονίζει μάλιστα ότι το βιβλίο του προφήτη Ησαΐα είναι γεμάτο από
την έννοια της Αγιότητας του Θεού, επειδή αναφέρει 29 φορές τη φράση ο
«Άγιος του Ισραήλ». Η εσωτερική αυτή αγιότητα του Θεού σε απόλυτο
βαθμό, εξωτερικεύεται προς τα έξω ως δόξα, θεϊκή λάμψη η οποία γέμισε όλη
τη γη1, σύμφωνα με το «πλήρης πᾶσα ἡ γῆ τῆς δόξης αὐτοῦ»2. Στη
διδασκαλία του προφήτη Ησαΐα, κεντρική θέση κατέχει η Αγιότητα του Θεού,
όπου «ο Γιαχβέ είναι κύριος των δυνάμεων, κραταιός και άγιος». «Στο
υπερφυσικό μεγαλείο του οράματος βλέπει ο Ησαΐας την αγιότητα του Θεού,
ο οποίος ενώ ενεργεί στον κόσμο, δεν περιορίζεται σ’ αυτόν και παραμένει
άγιος... Για τον Ησαΐα, ο Γιαχβέ είναι ο μοναδικός Θεός, ο βασιλιάς και ο
παντοδύναμος Κύριος της φύσεως και της ιστορίας του κόσμου»3.
Στον προφήτη Ησαΐα η Αγιότητα του Θεού δηλώνεται με τη χρήση της

Εβραϊκής λέξης καδώς. Σύμφωνα με τον Βασίλειο Βέλλα,4 τη λέξη αυτή δεν
πρέπει να την εκλάβουμε με την έννοια που τη βρίσκουμε σε άλλα μέρη της
Παλαιάς Διαθήκης, ούτε με την Ελληνική της απόδοση αλλά επειδή είναι λέξη
που έχει ληφθεί από την τελετουργική ορολογία, δηλώνει ως τελετουργικός
τεχνικός όρος, το εις τον Θεό αφορισμένο πρόσωπο ή πράγμα, το ιερό σε
αντίθεση προς το κοινό, προς το κοσμικό. Άγιοι στην Παλαιά Διαθήκη, θα
μπορούσαν να είναι ιερείς, εκλεκτοί του Θεού άνθρωποι και άγγελοι. Αγίους
θεωρούσαν ακόμα και ιερούς τόπους5 και ιερές ημέρες6. Ο Βασίλειος Βέλλας
διατείνεται ότι η χρήση της λέξης ‘Άγιος’’ από τον προφήτη Ησαΐα δηλώνει τη
φύση του Θεού, το χαρακτήρα του ως υπερκοσμίου όντος. Είναι ο Άγιος που
βρίσκεται υπεράνω της φύσης, διαφορετικός τελείως από τον κόσμο,
1
Αρχιμ. Ιωήλ Γιαννακόπουλου (1986), Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους Ο΄, τόμος 18 «Ο
προφήτης Ησαΐας», σελ. 68, εκδόσεις «Λυδία», Θεσσαλονίκη
2
Ησ.6,3
3
Δαμιανού Αθ. Δόικου (1980), Συνοπτική εισαγωγή στην Παλαιά Διαθήκη, Θεσσαλονίκη.
4
5
Εξ.3,5. 29,31 Λευιτ. 7,6
6
Ησ.58,13
59
απόλυτος κύριος του κόσμου, ο μόνος ισχυρός εξουσιαστής του παντός. Η
λέξη ‘’Άγιος’’ επεκτείνεται και στην ηθική, χαρακτηρίζοντας το Θεό, ως την
απόλυτη ηθική οντότητα, ως το τέλειο και ασύγκριτο ηθικό ον. Γι’ αυτό,
συναισθανόμενος την προσωπική ηθική του κατάσταση αλλά και αυτήν του
λαού, τρέμει όταν ο Άγιος Θεός εμφανίζεται κατά το όραμα της κλήσης του. Ο
Βέλλας αναφέρεται σε οντολογικό και ηθικό στοιχείο της Αγιότητας του Θεού.
Η λέξη Άγιος περικλείει το υπερκόσμιον, το παντοδύναμο στοιχείο του Θεού
που εκδηλώνεται στη φύση και στην ιστορία και αυτό αντιστοιχεί στο
οντολογικό στοιχείο του Θεού. Το ανυπέρβλητο μεγαλείο του αντιστοιχεί στο
ηθικό στοιχείο1.
Ο προφήτης χρησιμοποιεί επίσης τις λέξεις «Καδώς» και «Σεβαώθ», που

δηλώνουν την παντοκρατορία του Θεού. Σημειώνουμε ότι εκτός από την
προαναφερθείσα σημασία, η λέξη Σεβαώθ δηλώνει τις ουράνιες δυνάμεις. Έτσι
τονίζεται η ιδιότητα της Αγιότητας που δημιουργεί αντίθεση μεταξύ Θεού και
κόσμου, πνεύματος και ύλης και καθιστά μεγάλη την απόσταση μεταξύ Θεού
και ανθρώπου, Θεού και κόσμου. Η έννοια της Αγιότητας είναι βασική έννοια
στον προφήτη Ησαΐα. Σύμφωνα με τον Βασίλειο Βέλλα η αμαρτία για τον
προφήτη Ησαΐα, είναι η μη αναγνώριση, η προσβολή της αγιότητας του Θεού.
Η αμαρτία εναντιώνεται προς το Θεό, η αμαρτία είναι υπεροψία του ανθρώπου
προς τον Θεό. Γι’ αυτό και το έργο του προφήτη είναι να πολεμήσει όλα τα
στοιχεία εκείνα που προσβάλουν την δύναμη του Θεού, τα οποία μπορεί να
είναι η ειδωλολατρία, η αναγνώριση άλλων θεών πλην του Γιαχβέ, η πολιτική
των συμμαχιών2. Μέσα από το δοξολογικό ύμνο των Σεραφείμ φαίνεται η
Αγιότητα του Θεού, αλλά και το γεγονός ότι είναι ο «Κύριος», ο κυρίαρχος του
κόσμου που γεμίζει με την αγιότητά Του το σύμπαν. Πλημμυρίζει τον ουρανό
και την γη με την Αγιότητά Του, ούτως ώστε τα δαιμονικά στοιχεία που
μολύνουν τους ανθρώπους και τον κόσμο, να εξολοθρευτούν διαμέσου της
Παντοδυναμίας και Αγιότητας του Κυρίου Σαβαώθ.
1
2
προφήτης Ησαΐας» σελ.243-244, Εκδόσεις «Έννοια» 2008.
60
Όσο για την υμνωδία των αγγέλων, αυτή ήταν ατέλειωτη, επειδή υμνούσαν
την τελειότητα του Κυρίου. Σύμφωνα με τον M. Henry, τα τρία ‘’Άγιος’’
δηλώνουν το ζήλο των Αγγέλων στο να δοξολογούν τον Κύριο. Νιώθουν
ιδιαίτερη ευχαρίστηση όταν αντικρίζουν την Αγιότητα του Θεού. Δοξολογούν
με τα τρία ‘’Άγιος’’ επειδή είναι απόλυτα Άγιος, επειδή είναι Τριαδικός Θεός. Η
δόξα του Κυρίου αφορά τη δύναμη, την αγιότητα και την αγνότητά Του. Η
δόξα της Αγιότητάς Του πληροί τη γη, γεγονός που υπαινίσσεται και την
παγκοσμιότητα του Κυρίου1 και την ημέρα της Κρίσης που θα γεμίσει και πάλι
τη γη2. Στην Αγιότητα του Κυρίου αναφέρεται και ο Woodbridge, που
πιστεύει ότι είναι μια έννοια που δραματικά παρουσιάζει ο Κύριος μέσα από το
όραμά Του στον Ησαΐα, η οποία βεβαίως όμως συνδέεται με την Ορθοδοξία3.
Ο John T. Willis επαναλαμβάνοντας τους ισχυρισμούς των προηγούμενων

μελετητών ισχυρίζεται πως τα Σεραφείμ δηλώνουν δύο σπουδαίες αλήθειες για
τον Γιαχβέ. Ο Γιαχβέ είναι Άγιος και δεν έχει καμία σχέση με οτιδήποτε
αμαρτωλό και πεπερασμένο. Δεν αναγνωρίζει ότι η τριπλή επανάληψη της
λέξης’’ Άγιος’’ έχει σχέση με την Τριαδικότητα του Θεού, αλλά θεωρεί ότι είναι
ένας απλός εβραϊσμός έμφασης. Αναφέρεται στη δόξα του Κυρίου και τονίζει
ότι ο Γιαχβέ είναι Κύριος του Σύμπαντος και ότι η παρουσία Του είναι
ξεκάθαρη σε όλους4.
Ο F. Delitzsch σε αντίθεση με τον Willis στέκεται στο γεγονός ότι οι Άγγελοι

λατρεύουν τον Κύριο, με τη δοξολογία τους. Η λατρεία αυτή των Αγγέλων με
τα τρία’’ Άγιος’’, γινόταν με αντιφωνικό τρόπο, εφ’ όσον σχημάτιζαν χορωδία.
Τονίζει την Αγιότητα του Θεού, την ανεξαρτησία Του πέρα και πάνω από τον
κόσμο. Ο Θεός είναι το αληθινό φως, η άσπιλη αγνότητα, ο τέλειος. Η δόξα
1
Barton, John Muddiman, John (9/2001), Oxford Bible Commentary, p.443, Oxford
University Press.
2
3
Woodbridge, N.B. (2010) Living theologically – Towards a theology of Christian practice in
terms of the theological triad of orthodoxy, orthopraxy and orthopathy as portrayed in Isaiah
6:1–8: A narrative approach’, HTS Teologiese Studies/Theological Studies 66(2), page 5
4
John T. Willis (1984), Isaiah, σελ. 140, Abilene Christian University, A.C.U press, Texas.
61
Του είναι η Αγιότητά Του που πρέπει να πλημμυρίσει ολόκληρη τη γη. Αυτό
είναι το σχέδιο του Θεού, το οποίο εξυπηρετούν τα Σεραφείμ με τον
δοξολογικό τους ύμνο. Επιπλέον συνδέει τα τρία ‘’Άγιος’’ με τη θεωρία των
Πυθαγορείων, που υποστηρίζουν ότι οι αριθμοί είναι η πρώτη αρχή των
πάντων. Το γεγονός ότι ο αριθμός τρία είναι ο αριθμός της ενότητας, τότε
είναι και ο αριθμός της Τριαδολογικής διαδικασίας. Κατά συνέπεια σύμφωνα με
τον F. Delitzsch, η τριλογία των Σεραφείμ, παραπέμπει στον Τριαδικό Θεό,
είτε ο Ησαΐας το ήξερε, είτε όχι1.
Την Αγιότητα του Κυρίου, τονίζουν και οι Πατέρες της Εκκλησίας,

σχολιάζοντας επίσης τα τρία « Άγιος». Έτσι με τα τρία Άγιος που ψάλλουν τα
Σεραφείμ τονίζεται ότι είναι απεριόριστα Άγιος. Ο Άγιος Ευσέβιος Καισαρείας,
συμπληρώνει ότι οι Άγγελοι έψαλλαν «ἓτερον πρός τό ἓτερον» επειδή με αυτό
τον τρόπο τόνιζαν τον θαυμασμό τους «καί τήν ἒκπληξιν τήν ἐπί τῶ
θεωρουμένω». Υμνούσαν με αυξανόμενη έκσταση την Αγιότητα του Θεού, όχι
μόνο «ἃπαξ» «ἀλλά καί πολλάκις»2.
Την ίδια άποψη με τον Άγιο Ευσέβιο έχει και ο Άγιος Χρυσόστομος ο οποίος,
ερμηνεύοντας τη συνεχόμενη και αντιφωνική δοξολογία των Σεραφείμ με τα
τρία «Άγιος», τονίζει πως αυτό γινόταν εξαιτίας της «ἐπιτεταμένης
ἐκπλήξεως»3. Ο Άγιος Θεοδώρητος Κύρου, αναφέρει ότι τα Σεραφείμ έψαλλαν
τον ύμνο «Ἃγιος, Ἃγιος, Ἃγιος Κύριος Σαβαώθ» επειδή «τήν μίαν τῆς
θεότητος φύσιν διά τῆς Κυρίου φωνῆς αἰνιττόμενα». Ο υπαινιγμός στη μια
θεότητα συντελείται με τη χρήση της λέξης’’ Άγιος’’ στον ενικό αριθμό. Η
Τριαδικότητα του Θεού τονίζεται με την τριπλή επαναφορά της λέξης ‘’Άγιος’’.
Αλλά και το «Κύριος Σαβαώθ» τονίζει επίσης την μοναδικότητα «τῆς φύσεως
τῆς μιᾶς σημαντικόν»4. Την Τριαδικότητα του Θεού, αναγνωρίζει στον ύμνο
των Σεραφείμ και ο Προκόπιος Γαζαίος. Έτσι με τα τρία Άγιος αποδίδεται η
1
C.F.Keil and F. Delitzsch (1971), Commentary on the Old Testament in ten volumes, Volume
VII Isaiah by F. Delitzsch, Eerdmans (Wm.B.) Publishing Co ,U.S. σελ. 192.
2
Ευσέβιου Καισαρείας, PG. 24, 125CD
3
Αγίου Χρυσοστόμου PG.56, 138β΄
4
Αγίου Θεοδώρητου Κύρου, PG81, 264D, Εις τον Ησαϊαν προφήτην ερμηνεία κατ’ εκλογήν.
62
δοξολογία στον Τριαδικό Θεό, η οποία καταλήγει στην φράση «Κύριος
Σαβαώθ», που δηλώνει την μία «θεότητος φύσει τήν ἀγίαν τιθέντες Τριάδα» 1.
Συγκεφαλαιώνοντας μπορούμε να πούμε ότι η δοξολογία των Αγγέλων

εκφράζεται ως θαυμασμός, έκπληξη, εκφράζει την αλήθεια της τριαδικότητας,
μοναδικότητας, τελειότητας και καταλήγει σε αυτό που είναι το κύριο στοιχείο
του Κυρίου, την Αγιότητα. Διαπιστώνουμε ότι οι προαναφερθείσες απόψεις
των Πατέρων προσδιορίζουν το θεό της Παλαιάς Διαθήκης, ως και τον ίδιο
Θεό της Καινής Διαθήκης, που δοξολογείται από αγγέλους και ανθρώπους και
που θέλει την σωτηρία των πλασμάτων Του.
3.3 Εσχατολογία και σωτηρία
Το σχέδιο της σωτηρίας του ανθρώπου ξεκίνησε με την υπόσχεση του Θεού
στο πρωτευαγγέλιο για την εξολόθρευση του πονηρού πνεύματος από τον
ερχόμενο Σωτήρα. Αυτό το «μυστήριο της σωτηρίας του ανθρώπου...
κατανοείται ως διόρθωση και θεραπεία της ασθενούς και διαβρωμένης από την
αμαρτία φύσης του»2 ανθρώπου. Αυτό το σχέδιο εφαρμόζεται κάθε φορά που
η αγάπη του Θεού παρακινεί τους ανθρώπους προς τη μετάνοια, όπως συνέβη
στην περίπτωση του προφήτη Ησαΐα. Οι άνθρωποι της εποχής του
αυτεξουσίως αλλοτριώθηκαν από το Θεό με τη σπουδή τους προς τα είδωλα.
Έτσι το όραμά του προφήτη παρουσιάζει έναν Θεό Θεραπευτή και όχι έναν
Θεό τιμωρό που καταστρέφει τους αμαρτωλούς ανθρώπους. Είναι ο Κύριος ο
οποίος σπεύδει να καθαρίσει από τις αμαρτίες, τον προφήτη Ησαϊα.
Η σωτηρία του ανθρώπου προϋποθέτει δύο παράγοντες. Ο πρώτος είναι ότι ο

άνθρωπος μπορεί να σωθεί μόνο δια της χάριτος του Θεού, που στην
προκειμένη περίπτωση, εμφανίζεται στον προφήτη Ησαΐα και ο δεύτερος
παράγοντας σωτηρίας, είναι η ίδια η ελευθερία του ανθρώπου, που και πάλι
1
Προκόπιου Γαζαίου, PG87, 1936Β
2
Χρήστου Βασιλόπουλου (2004), Η σωτηριολογία της ορθόδοξης Θεολογίας ως πρόβλημα
γλωσσικής της εκφοράς στο χώρο της αγωγής σήμερα , σελ.145, Θεολογία και κόσμος σε
διάλογο, τιμητικός τόμος στον καθηγητή Γεώργιο Ι. Μαντζαρίδη,. εκδόσεις Πουρνάρα,
Θεσσαλονίκη.
63
στο όραμα παρουσιάζεται στο στίχο 8 με το «ἰδοῦ εἰμί ἐγώ»1. Η σωτηρία ως
μετοχή στη θεία δόξα δεν είναι δυνατό να συντελεστεί με τη βία2 και
επομένως ο προφήτης μυσταγωγεί στη σωτηρία αυτή με τη θέλησή του.
Χωρίς την αγάπη του Θεού, που φάνηκε από την πρώτη στιγμή της παρακοής
του ανθρώπου, δεν θα μπορούσε να υπάρξει η σωτηρία που τέθηκε ως
τελικός στόχος, ως εσχατολογία. «Η αγάπη του Θεού δεν είναι μόνο αίτιο μιας
δημιουργίας αλλά και δημιουργός μιας εσχατολογίας»3, η οποία μέσα από τα
σύμβολα του κάρβουνου και της λαβίδας, έχει διαχρονικά μια σταθερή πορεία,
που οδηγεί στην σωτηρία, επειδή το κάρβουνο, ο άνθρακας συμβολίζει τον
Κύριο, που η Θεοτόκος ως λαβίδα πήρε στα σπλάχνα της ολόκληρο τον Θεό
και τον έδωσε στην ανθρωπότητα που έπασχε από την πονηρία του
δύσμορφου τέρατος της παρακοής. Έτσι ο Κύριος σώζει στη συνέχεια τους
ανθρώπους που αποδέχονται την σωτηρία, την οποία αναζήτησαν και οι
προφήτες «ἐρευνῶντες εἰς τίνα ἢ ποῖον καιρόν ἐδήλου τό ἐν αὐτοῖς Πνεῦμα
Χριστοῦ προμαρτυρόμενον τά εἰς Χριστόν παθήματα καί τάς μετά ταῦτα
δόξας»4.
Ο προφήτης που βλέπει αυτή τη δόξα του Κυρίου, αισθάνεται εκείνη την
κρίσιμη στιγμή να αγγίζει την αιωνιότητα. Δεν γνωρίζει πόσο θα διαρκέσει το
όραμα, αλλά σίγουρα ζει την εσχατολογία που ο Απόστολος Πέτρος
περιγράφει στην επιστολή του, ότι «μία ἡμέρα παρά Κυρίω ως χίλια ἒτη, καί
χίλια ἒτη ὠς ἡμέρα μία»5. Με το όραμά του ενώ ζούσε στο ‘νῦν’, περνά στο
‘ἀεί’ θέλοντας να παρασύρει στη σωτηρία αλλά και στην αιωνιότητα, το λαό
για τον οποίο προσεύχεται.
1
Ησ.6,8
2
Νίκου Α. Ματσούκα (2007), Δογματική και Συμβολική Θεολογία Β΄, §10 Σωτηρία και
αθανασία
σελ. 527
3
Παύλου Yazigi (1992), Εσχατολογία και Ηθική, η εσχατολογική θεμελίωση της εν Χριστώ
ζωής κατά τον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο, σελ. 27, Εκδόσεις «Μέλισσα», Θεσσαλονίκη.
4
Α΄ Πέτρ. 1, 10-11
5
Β΄ Πέτρου 3,8
64
Επομένως η εσχατολογία, που μπορεί να εκφραστεί μέσα από την αγάπη του
Θεού, οδηγεί στην αποκάλυψη του μυστηρίου της σωτηρίας του ανθρώπου,
που ενσαρκώνεται μέσα στην εκκλησία δια της θυσίας του Χριστού, όπως το
εκφράζει και ο Απ. Παύλος λέγοντας ότι «συνίστησιν δε την ἑαυτοῦ ἀγάπην
εἰς ἡμᾶς ὁ Θεός, ὃτι ἒτι ἀμαρτωλῶν ὂντων ἡμῶν Χριστός ὑπέρ ἡμῶν
ἀπέθανεν»1. Έτσι παρουσιαζόμενος ο Κύριος προς τον Ησαΐα έχει ως βασικό
του σκοπό να διαμηνύσει τη σωτηρία με τη βοήθεια των συμβόλων, εφ’ όσον
η πράξη της συγχωρήσεως των αμαρτιών του προφήτη και του λαού
προδηλώνει τη σωτηρία, η οποία στην Καινή Διαθήκη μετουσιώνεται σε
πράξη, όταν ο λειτουργός μεταδίδει το Σώμα και Αίμα του Κυρίου.
Εσχατολογία θα μπορούσε επίσης να αναγνωριστεί και στη διαπίστωση για την

σωτηρία και αποκατάσταση του ευσεβούς λήμματος. Στην προκειμένη
περίπτωση, αναφερόμαστε ειδικά στην σωτηρία που θα απολαύσει το
«ἐπιδέκατο»2, όπως παρουσιάζεται στο στίχο 13 του οράματος. Εφόσον η
αμαρτία έχει άμεση σχέση με τη σωτηρία του ανθρώπου, στο όραμα του
προφήτη Ησαΐα αναδεικνύεται η αξία της σωτηρίας και του αυτεξούσιου του
ανθρώπου, το οποίο δόθηκε ως χάρισμα από την πρώτη στιγμή της
δημιουργίας του και επομένως αποτελεί το οντολογικό γνώρισμα του
ανθρώπου. Αυτεξουσίως ο προφήτης οδηγείται στη συγχώρεση και στη
σωτηρία και αυτό φαίνεται στο στίχο 8, όταν αναφωνεί το «ἰδού εἰμί ἐγώ»3,
παραδίδοντας τον εαυτό του στον Κύριο. Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής
αναφέρει ότι χωρίς το αυτεξούσιο «οὒτε εἰκών Θεοῦ ἐσόμεθα, οὒτε ψυχή
λογική καί νοερά»4. Έτσι και εδώ ο προφήτης δρα και αποφασίζει ελεύθερα
για την δική του σωτηρία και του λαού.
Καταλήγοντας διαπιστώνουμε ότι το σχέδιο της σωτηρίας των ανθρώπων, που

ξεκίνησε από καταβολής κόσμου, διήλθε δια των προφητών, όπως στην
1
Ρωμ.5,8
2
Ησ.6,13
3
Ησ.6,8
4
Αγίου Μαξίμου Ομολογητού PG.4, 308Α
65
περίπτωση του προφήτη Ησαΐα, και κατέληξε να πραγματωθεί στην Καινή
Διαθήκη προοιμιακά με τη Γέννηση του Σωτήρος.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4
Το όραμα του προφήτη Ησαΐα στην πατερική
σκέψη
4.1 Η μετάνοια, ο καθαρισμός και η αποστολή του προφήτη
Στο στίχο 5 παρουσιάζεται η μετάνοια του προφήτη με τον πλέον

παραστατικό τρόπο . Ο προφήτης εξομολογείται γενικά τις αμαρτίες του, αλλά
και ειδικότερα τις αμαρτίες του λαού. Η μετάνοια του προφήτη θα έχει ως
αποτέλεσμα τη μετάνοια του λαού, τη σωτηρία του έθνους και του ευσεβούς
λήμματος. Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι η γενική ομολογία των
αμαρτιών του προφήτη και του λαού υπονοεί ότι η σωτηρία δεν είναι μια
σωτηρία ατομική αλλά είναι κοινωνική υπόθεση. Ο Άγιος Ευσέβιος Καισαρείας
πιστεύει ότι η ομολογία του προφήτη ότι είναι ακάθαρτος, δεν αφορά ούτε
στο σώμα του, ούτε στην ψυχή του αλλά μόνο στα χείλη του, επειδή δεν
αναγνωρίζει στον εαυτό του να έχει «μηδεμίαν» ακάθαρτη πράξη. Και τα χείλη
του θεωρούνται ακάθαρτα, επειδή αναγκαζόταν να συνομιλεί με άντρες που
θεωρούνταν ακάθαρτοι1.
Ένα παρόμοιο συσχετισμό κάνει ο Άγιος Χρυσόστομος, που αναφέρει ότι

βλέποντας τα Σεραφείμ, ο προφήτης αναγνώρισε την «εὐτέλειαν» της φύσεώς
του, όπως είχε κάνει ο Αβραάμ και ο Απ. Παύλος. Αναγνώρισε ότι τα χείλη του
είναι ακάθαρτα σε σχέση με αυτά των αγγελικών δυνάμεων αλλά και ότι ο
1
Ευσέβιου Καισαρείας, PG. 24, 128Β
66
θρήνος του προέρχεται από τη συνειδητοποίηση ότι όντας ανάξιος είδε τον
Κύριο1.
Η κάθαρση του προφήτη τελεσιουργείται όταν ένας άγγελος πήρε ένα

κάρβουνο και άγγιξε στα χείλη τον προφήτη, για να τον καθαρίσει από τις
αμαρτίες του,2 ενώ ο καθαρισμός κατ’ ακρίβεια γινόταν με την γιορτή του
Εξιλασμού. Η προαναφερθείσα γιορτή είναι μια από τις σπουδαίες γιορτές του
Ισραηλιτικού λαού. Ονομάζεται Yom Kippur και τελείται τη δέκατη ημέρα του
έβδομου Εβραϊκού μήνα Τιρσί που ήταν ημέρα αργίας και γενικής νηστείας.
Ο Αρχιερέας μόνος μπορούσε να τελέσει τον εξιλασμό και παρέμενε στο Ναό
του Σολομώντος επί εφτά ημέρες πριν την γιορτή3, για να προετοιμαστεί για
το σπουδαίο γεγονός της άφεσης των προσωπικών του αμαρτιών αλλά και
αυτών του λαού. Ο Αρχιερέας προσέφερε «ἐν μόσχω ἐκ βοῶν περί ἁμαρτιῶν,
καί κριόν εἰς ὁλοκαύτωμα»4 και επιπλέον έπρεπε να πάρει από τους
Ισραηλίτες «δύο χιμάρους ἐξ αἰγῶν περί ἁμαρτίας»5 για να τους θυσιάσει. Το
μοσχάρι θυσιαζόταν για τις αμαρτίες του Αρχιερέα και της οικογένειάς του.
Στους δύο άλλους τράγους ο Αρχιερέας έβαζε κλήρους, ο ένας «τῶ Κυρίω»
και ο άλλος «τῶ ἀποπομπαίω»6. Ο τράγος με τον κλήρο «τῶ Κυρίω»
προσφερόταν για εξιλέωση των αμαρτιών και ο τράγος με τον κλήρο «τῶ
ἀποπομπαίω», έπρεπε ο Αρχιερέας να κάνει επάνω του τον εξιλασμό και τον
εξαποστείλει μακριά «καί ἀφήσει αὐτόν εἰς τήν ἒρημον»7.
Αφού έκανε τον εξιλασμό σφάζοντας το μοσχάρι, έπαιρνε το θυμιατήρι που

ήταν «πλῆρες ἀνθράκων πυρός»8 και προσέφερε θυμίαμα στον Κύριο, ώστε
όλος ο χώρος του Ιλαστηρίου, που βρισκόταν επάνω από την Κιβωτό της
1
Αγίου Χρυσοστόμου PG.56, 72δ
2
Ησ.6,7
3
Γεωργίου Ψαλτάκη (1989), Η Παλαιά Διαθήκη μετά συντόμου ερμηνείας, τόμος Β΄ «Έξοδος-
Λευιτικόν» σελ.297, γ΄ έκδοση Σωτήρ.
4
Λευι. 16, 3
5
Λευι. 16, 5
6
Λευι. 16, 8
7
Λευι. 16, 10
8
Λευι. 16,12
67
Διαθήκης, να γεμίζει με καπνό. Τότε έπαιρνε από το αίμα του μοσχαριού και
με το δάκτυλό του έπρεπε να ραντίσει το Ιλαστήριο «ἑπτάκις»1. Στη συνέχεια
έπρεπε να σφάξει τον τράγο που προοριζόταν να προσφερθεί ως θυσία για τις
αμαρτίες του λαού και μέρος από το αίμα του έπρεπε να το πάρει μέσα στο
«ἐσώτερον τοῦ καταπετάσματος»2 και να ραντίσει το Ιλαστήριο όπως έκανε
και με το αίμα του μοσχαριού. Έπρεπε επίσης να εξαγνίσει τον χώρο, δηλαδή
τα Άγια των Αγίων, τη Σκηνή του Μαρτυρίου και το θυσιαστήριο και επίσης να
εξαγνίσει τους ιερείς. Ακολούθως, έπαιρνε το ζωντανό τράγο, έβαζε τα χέρια
του πάνω στο κεφάλι του ζώου και ομολογούσε δημόσια όλες τις παρανομίες,
αδικίες και αμαρτίες των Ισραηλιτών και με αυτό τον τρόπο οι αμαρτίες όλων
μεταφέρονταν «ἐπί τήν κεφαλήν τοῦ χιμάρου τοῦ ζῶντος»3. Κατόπιν κάποιος
άνθρωπος που ήταν προετοιμασμένος για τον σκοπό αυτό, έπρεπε να
οδηγήσει τον τράγο στην έρημο. Με αυτό τον τρόπο μεταφέρονταν σε άβατο
τόπο και οι αμαρτίες του λαού.
Αναφορικά με τον τρόπο άφεσης των αμαρτιών, οι ερευνητές γνωρίζουν

παράλληλα κείμενα από την Μεσοποτάμια παράδοση, όπου η άφεση του
κακού γίνεται με την μεταφορά του σε άλλο αντικείμενο, όπως σε ένα
σφαγμένο ζώο ή ένα ειδώλιο4. Η συγχώρεση όμως του προφήτη Ησαΐα γίνεται
όταν o άγγελος αγγίζει τα χείλη του προφήτη με το κάρβουνο το οποίο πήρε
από το θυσιαστήριο με μια λαβίδα.
Σε κάθε περίπτωση, η λαβίδα και το κάρβουνο αποκτούν στην Καινή Διαθήκη

συμβολικό χαρακτήρα, για τον οποίο οι Άγιοι Πατέρες παρέδωσαν στην
Εκκλησία την ερμηνεία τους, ως θεολογικό θησαυρό.
1
Λευι. 16, 14
2
Λευι. 16, 15
3
Λευί. 16, 21
4
Carmichael, Calum M. (11/2006), Illuminating Leviticus : A Study of Its Laws and Institutions
in the Light of Biblical Narratives, p. 53 “The origin of the ritual”, Johns Hopkins University
Press , Baltimore, MD, USA
68
Πριν όμως από την εθελούσια παράδοση στο θέλημα του Θεού η σκηνή
παρουσιάζει έναν προφήτη όντως διστακτικό. Παρόμοιο δισταγμό
παρατηρούμε και στον προφήτη Δανιήλ πριν την εμφάνιση σ’ αυτόν του
αρχαγγέλου Γαβριήλ, κατά την διάρκεια της προσευχής του1. Ο δισταγμός
αυτός δίνει τροφή στους μελετητές να συνδέσουν τον προφήτη Ησαΐα με την
περίπτωση του Μωησή που έφερνε αντιρρήσεις στην αποστολή του από το
Θεό στο Έξ. 4,102.
Σε αντίθεση με τους προφήτες Ιερεμία και Ιεζεκιήλ των οποίων η κλήση θα

μπορούσε να ονομαστεί «υποχρεωτική», το κάλεσμα του προφήτη
προϋποθέτει τη θέλησή του3 γεγονός με το οποίο αναδιφούν πολλοί
επιστήμονες. Η κλήση του προφήτη θα μπορούσε να γίνει κατευθείαν για την
αποστολή του. Παρ’ όλα αυτά ο Κύριος ουσιαστικά απευθύνεται έμμεσα στη
βούληση του προφήτη και διερωτάται ποιος εθελοντής θα μπορούσε να
αποσταλεί στο λαό. Στα ίδια δεδομένα «εθελοντισμού», βρίσκεται και ο Min
Suc Kee.4 Στο ερώτημα «τίς πορεύσεται»5 η απάντηση του προφήτη «ἰδού
ἐγώ ἀπόστειλόν με»6 είναι άμεση και παρουσιάζει έναν προφήτη που έχει
αφεθεί στο θέλημα του Θεού. Επομένως ο προφήτης αποδέχεται το κάλεσμα
του Θεού που πραγματοποιείται με αυτό το υπερκόσμιο όραμα.
Η αποστολή του προφήτη προϋποθέτει την μετάνοιά του και είναι

χαρακτηριστικό ότι παρά το γεγονός ότι είναι ο πρώτος ακροατής του ιδίου
του κηρύγματός του, ταυτόχρονα δεν τον αφορά προσωπικά η κατάσταση
την οποία θα κηρύξει και έτσι υπ’ αυτό το πρίσμα βρίσκεται εκτός αυτής7. Δε
1
Δαν.9.20
2
18:18) HTS Teologiese Studies / Theological Studies; Vol 68, No 1, σελ. 5
3
Mordecai M. Kaplan (1926) Isaiah 6:1-11 Journal of Biblical Literature, Vol. 45, No. 3/4, pp.
252 Published by: The Society of Biblical Literature.
4
Min Suc Kee, (2007), The Heavenly Council and its Type-scene, Journal for the Study of the
Old Testament 2007 31: 262, Sage Publications (London, Thousand Oaks, CA, and New
Delhi)
5
Ησ.6,8
6
Ησ.6,8
7
Francis Landy (2012) I and Eye in Isaiah, or Gazing at the Invisible, Journal of Biblical
Literature, Volume 131, Number 1, 2012, pp. 87, Published by Society of Biblical Literature
69
συμμετέχει στην αμαρτωλότητα του λαού μετά τον καθαρισμό του και είναι
σε θέση να κρίνει το λαό για την απομάκρυνσή του από το Θεό. Γι’ αυτό ο
προφήτης Ησαΐας θα μπορούσε να συγκριθεί με τον Απόστολο Πέτρο, όσον
αφορά στην αναγνώριση της αμαρτωλότητάς του. Ο Απόστολος Πέτρος
αναγνωρίζοντας την αμαρτωλότητά του έλεγε στον Κύριο «ἒξελθε ἀπ’
ἐμοῦ...1». Κατά παρόμοιο τρόπο και ο προφήτης Ησαΐας αναγνωρίζει και αυτός
την αμαρτωλότητά του με το «ὦ τάλας ἐγώ»2.
Τη στάση του προφήτη έναντι του αμαρτωλού εαυτού του και έναντι της
καθαρότητας του Θεού σχολιάζουν και άλλοι ερευνητές, όπως ο Matthew
Henry, ο John T. Willis, ο Richard C. Leonard, Andrew H. Bartelt και πολλοί
άλλοι που συνέγραψαν για το θέμα κατά την διάρκεια του 20ου αιώνα. Ο
Matthew Henry υποστηρίζει πως ο προφήτης είχε ξεστομίσει στο παρελθόν
απερίσκεπτα λόγια ή ότι μπορεί η σιωπή του να υποκρύπτει αμαρτωλότητα,
επειδή στο παρελθόν πιθανόν να μην είχε επιτιμήσει την αμαρτία με θάρρος,
όπως αρμόζει στους λειτουργούς του Θεού. Σύμφωνα με τον Matthew Henry,
τα χείλη των ανθρώπων δεν είναι αγιασμένα, αλλά μάλλον έχουν μολυνθεί
από την αμαρτία η οποία είναι αντίθετη προς την αγία φύση του Θεού. Η
μεγαλοσύνη του Θεού μπορεί να εμπνεύσει ένα θεϊκό φόβο και έτσι υπάρχει
λόγος οι άνθρωποι να είναι ταπεινοί μπροστά στην ατέλειωτη απόσταση που
υπάρχει ανάμεσα στους ανθρώπους και στο Θεό. Τελικά ο προφήτης Ησαΐας
αποδείχθηκε ότι ήταν τόσο ταπεινός, ώστε να γίνει προφήτης3.
O John T. Willis παρατηρεί ότι τα αμαρτωλά χείλη του προφήτη θυμίζουν το

χωρίο 13,45 του Λευιτικού, που αναφέρεται στα ρούχα αυτού που είχε
λέπρα4. Έτσι συνδέει το χωρίο αυτό με την πνευματική λέπρα, την αμαρτία,
από την οποία υποφέρει ο προφήτης Ησαΐας. Σε τέτοιες συνθήκες δεν είναι σε
θέση να ζητήσει συγχώρεση από το Θεό5. Ο Richard C. Leonard αναφέρει
1
Λκ.5,8
2
Ησ.6,5
3
Matthew Henry’s Commentary on the whole bible (1708), found on BibleWorks7 (2006),
notes for Is.6,5-8, I1. Software for biblical exegesis & researge, LLC Virginia USA
4
Λευι. 13,45
5
John T. Willis (1984), Isaiah, σελ.141, Abilene Christian University, A.C.U press, Texas.
70
πως σε μια τέτοια στιγμή κλήσης του Θεού, ο άνθρωπος έρχεται αντιμέτωπος
με την αχαριστία του, γι’ αυτό και ο προφήτης Ησαΐας αναφωνεί ότι έχει χείλη
ακάθαρτα1. Ο Andrew H. Bartelt έχοντας υπ’ όψιν του πως η κατάλληλη
απάντηση μπορεί να είναι η ταπεινοφροσύνη ενώπιον του Θεού, διατείνεται
πως ο προφήτης Ησαΐας αναγνώρισε το Θεό ως ερχόμενο βασιλιά και γι’ αυτό
χρησιμοποίησε τον ισχυρότερο όρο, το «αλοίμονο», για να ομολογήσει τόσο
την ατομική, όσο και την εταιρική αμαρτία και ενοχή, ως άνθρωπος που έχει
ακάθαρτα χείλη2. Αναγνωρίζουμε ότι τα ακάθαρτα χείλη είναι μια μεταφορά σε
ηθικό επίπεδο και ότι εκφράζουν την ατέλεια της γλώσσας και πολύ
περισσότερο την ανικανότητα να βρει λέξεις που εκφράζουν ανάλογα το
όραμα3. Πολύ εύστοχα ο Woodbridge συνδέει το όραμα με την Ορθοδοξία,
την Ορθοπραξία και την Ορθοπάθια αποδίδοντας στην ανταπόκριση του
προφήτη4 τον τελευταίο χαρακτηρισμό. Ο προφήτης λαμβάνει την αποστολή
του από το Θεό και αυτή είναι το κήρυγμα μετάνοιας που πρέπει πάραυτα να
ξεκινήσει. Αφού ο προφήτης Ησαΐας καθαριστεί από τις αμαρτίες του, ο Θεός
του αποκαλύπτει γιατί του εμφανίστηκε. «Η κλήση του δεν ήταν σίγουρα να
γίνει προφήτης της ειρήνης», ισχυρίζεται ο F. C. Porter5 αλλά να κηρύξει
μετάνοια. Το «τίνα ἀποστείλω, καί τίς πορεύσεται πρός τόν λαόν τοῦτον;»,
είναι η αιτία που κάνει τον προφήτη να αναφωνήσει χωρίς σκέψη το «ἰδοῦ
ἐγώ εἰμι· ἀπόστειλόν με»6.
Μπροστά στη μετάνοια, τον καθαρισμό και την αποστολή του προφήτη,
βρίσκονται και οι Πατέρες της Εκκλησίας, που θαυμάζουν το γεγονός του
1
Richard C. Leonard (1986), «Isaiah 6: A window into Biblical Worship», article appeared in
2
Andrew H. Bartelt, (2004) The Centrality of Isaiah 6 (-8) Within Isaiah 2-12, Concordia
Journal, vol.30, no.4, Σελ.329, Winona Lake: Eisenbrauns, Brill Academic Publishers, Leiden,
NLD.
3
Francis Landy (1999) Strategies of concentration and diffusion in Isaiah 6, p. 66, Biblical
interpretation, University of Alberta
4
Woodbridge, N.B. (2010), ‘Living theologically – Towards a theology of Christian practice in
terms of the theological triad of orthodoxy, orthopraxy and orthopathy as portrayed in Isaiah
6:1–8: A narrative approach’, HTS Teologiese Studies/Theological Studies 66(2), page 5
5
F. C. Porter (1895) A Suggestion regarding Isaiah's Immanuel, σελ.35, Journal of Biblical
Literature, Vol. 14, No. 1/2, pp. 19-36 Published by: The Society of Biblical Literature
6
Ησ.6,8
71
οράματος και που η νόηση και η γλώσσα τους μεταδίδουν στον ταπεινό
θεολογικό στοχαστή των σελίδων τους, το βαθύτερο νόημα των γεγονότων.
Στο «ἰδοῦ ἐγώ εἰμι· ἀπόστειλόν με», ο Μέγας Βασίλειος καταγράφει ότι ο Θεός
έγραψε το θέλημά Του στην καρδιά του προφήτη ο οποίος αποδέχθηκε στην
ψυχή του «τά θεῖα νοήματα» και τότε αυτοβούλως αποδέχεται την κλήση του
Θεού1. Αυτή του η στάση θυμίζει τον Πατριάρχη Αβραάμ, ο οποίος χωρίς
γογγυσμό και χωρίς λογισμό ξεκίνησε να εκπληρώσει το θέλημα του Θεού και
να μεταβεί σε μια άγνωστη χώρα2.
Ο Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας, ερμηνεύει τον στίχο 5 μιλώντας για την

στάση που κράτησε ο προφήτης μπροστά στο φοβερό όραμα. Αυτή είναι μια
στάση που κρατούν όλοι οι άγιοι και είναι ένας τρόπος «εὐλαβείας». Το
γεγονός ότι «κατανένυκται» σημαίνει ότι η συνείδησή του τον κεντά και γι’
αυτό ταλανίζει τον εαυτό του.
Στην κατάνυξη του προφήτη, ο Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας αναγνωρίζει

αυτογνωσία πράγμα που δεν έχει ο Ισραηλιτικός λαός. Ακάθαρτα χείλη είχε και
ο Ισραηλιτικός λαός και επειδή και ο προφήτης ήταν από την ίδια συγγένεια
αίματος, γι’ αυτό και δεν βγάζει τον εαυτό του έξω από την ευθύνη,
υποφέροντας «τῶ κοινῶ τοῦ λαού πλημμελήματι»3. Ο προφήτης φοβάται ότι
δεν είναι τόσο καθαρός ώστε να αξιωθεί να δει ένα τέτοιο όραμα και να
δοξολογήσει τον Κύριο, όπως κάνουν τα Σεραφείμ. Αμέσως μετά τον
καθαρισμό του προφήτη ο ίδιος «αὐτόμολος» ζητά από τον Κύριο να τον
αποστείλει προς το λαό. Έπρεπε να στείλει κάποιον που να αντέξει αυτόν το
λαό, που χαρακτηρίζεται από τον Άγιο Κύριλλο ως «σκληρός», «δυσάντητος»,
«ἀκαμπής, καί ἀνουθέτητος»4.
1
PG.30, 432B
2
Γεν. 12,1-4
3
Αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας, PG70, 180ΒC, Εξήγησις υπομνηματική εις τον προφήτην
4
Αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας, PG70, 184ΑΒCD, Εξήγησις υπομνηματική εις τον προφήτην
72
Ο Άγιος Θεοδώρητος Κύρου ισχυρίζεται ότι ο προφήτης είχε σιωπήσει όταν
είδε τον Οζία να μπαίνει στο ναό. Επομένως, όταν ταλανίζει τον εαυτό του,
ουσιαστικά κάνει ένα υπαινιγμό στο γεγονός αυτό. Γι’ αυτό «ἀκάθαρτον
χείλεσιν ὀνομάζει», επειδή θεωρεί τον εαυτό του συμμέτοχο της παρανομίας.
Η «δικαστικήν παρουσίαν» 1 του Κυρίου στο Ναό είχε ως αποτέλεσμα ένα εκ
των Σεραφείμ να καθαρίσει με κάρβουνο τα χείλη του προφήτη. Δεν τον
άγγιξε σε άλλο μέρος του σώματος γιατί ουσιαστικά ήλεγξε την σιωπή του
προφήτη όταν είδε την παρανομία του Οζία.
Παρόμοια και με τον Άγιο Χρυσόστομο2, η θέα του Θεού «πρός ἐξομολόγησιν
ἐκίνησεν» τον προφήτη. Ο Άγιος Χρυσόστομος θαυμάζει και τη δύναμη της
εξομολόγησης του προφήτη. «Κατηγόρησεν ἐαυτοῦ, καί εὐθέως ἐκαθάρθη»
και γι’ αυτό το λόγο αμέσως μετά ένας άγγελος πήρε τη λαβίδα από το
θυσιαστήριο και με ένα κάρβουνο καθάρισε τα χείλη του προφήτη.
Καθαρίστηκε από τα αμαρτήματά του, «οὐκ οἰκεία δυνάμει...ἀλλ’ ἐπιτάγματι,
καί δόσει τῶν ἀνθράκων»3.
Ο Μέγας Βασίλειος τονίζει ότι ο άγγελος κατέφθασε στον προφήτη, επειδή

«ἢκουσεν ὀδυρομένου τάς ἰδίας ταλαιπωρίας»4. Είναι ανάγκη να λάβουμε υπ’
όψιν μας επίσης ότι ο ταλανισμός του προφήτη προέρχεται από την θέα του
καθημένου επί του θρόνου. Γι’ αυτό και λέει το «Ὢ τάλας ἐγώ», μια έκφραση
η οποία διατυπώθηκε προτού ο προφήτης εννοήσει ότι βλέπει τον Θεό5. Η
κρίση για τον προφήτη Ησαΐα είναι ενδόμυχη επειδή βλέπει με τα μάτια του
«τόν βασιλέα Κύριον Σαβαώθ»6. Πιθανόν να αισθάνεται αχάριστος μπροστά
στο φοβερό θέαμα και να μην μπορεί να δοξολογήσει τον Κύριο Σαβαώθ μαζί
τα Σεραφείμ. Όταν ο άγγελος «ἣψατο τοῦ στόματός»7 του προφήτη, τότε
καθαρίστηκε από τις αμαρτίες του. Γι’ αυτό το λόγο κατόπιν έγινε ικανός να
1
Αγίου Θεοδώρητου Κύρου, PG81, 268ΑΒ, Εις τον Ησαϊαν προφήτην ερμηνεία κατ’ εκλογήν.
2
Αγ. Ι. Χρυσοστόμου PG.56, 72δ
3
Αγ. Ι. Χρυσοστόμου PG.56, 73δ΄.
4
Μ. Βασιλείου Καισαρείας PG.30, 425C
5
PG.30, 428Α
6
Ησ.6,5
7
Ησ.6,7
73
ακούσει την φωνή του Κυρίου που επιζητούσε πρόθυμο κήρυκα του
θελήματός Του προς τον λαό Του1.
Το γεγονός ότι ο παντογνώστης Κύριος ρωτά ποιον θα αποστείλει φανερώνει

τη βούληση του Θεού να δώσει την ελεύθερη επιλογή στον κληθέντα. «Η
σωτηρία ως μετοχή στη θεία δόξα δεν είναι δυνατόν να συντελεστεί με τη
βία»2 Αυτή η ελευθερία είναι το χαρακτηριστικό της αγάπης του Θεού προς το
πλάσμα Του και τη βλέπουμε στην προκειμένη περίπτωση σε όλο της το
μεγαλείο. Όπως συμβαίνει στην Καινή Διαθήκη, η κλήση του Κυρίου
απευθύνεται σε όποιον θέλει να Τον ακολουθήσει, πράγμα που εκφράζει
απερίφραστα και ο Απ. Παύλος με τη φράση «ἐπ’ ἐλευθερία ἐκλήθητε,
ἀδερφοί3».
Εκτός όμως από την ερμηνεία της ελεύθερης αποδοχής στο κάλεσμα του
Θεού, ο Μέγας Βασίλειος δίνει και μια άλλη ερμηνεία γιατί ο Θεός ρωτά ποιον
θα στείλει. Τον Μωυσή δεν τον είχε ρωτήσει όταν τον απέστειλε να εξαγάγει
τους Ισραηλίτες από την Αίγυπτο. Τον προφήτη Ησαΐα όμως τον ρωτά, επειδή
η εδώ αποστολή του πρόκειται περί «σκυθροπῶν πραγμάτων διακονία»4. Του
ανατίθεται μια δύσκολη αποστολή, στην οποία πρέπει να έχει συναίσθηση του
αγώνα που χρειάζεται να κάνει ο προφήτης, ούτως ώστε να την φέρει εις
πέρας.
Ο προφήτης παρουσιάζεται και από τον Προκόπιο Γαζαίο, που μιλά για την
«μέλλουσαν αὐτούς ἐρημίαν καταλαβεῖν». Φοβάται μήπως πάθει κι εκείνος τα
ίδια με αυτά που πρόκειται να πάθει ο λαός. Ομολογεί λοιπόν την ευτέλεια του
λέγοντας το «ὦ τάλας», όπως πολλοί από τους Αγίους κάνουν5 και γίνεται
«ἐαυτοῦ κατήγορος»6 τη στιγμή της εμφάνισης του Κυρίου. Αυτή η ομολογία
1
Ησ.6,8
2
Νίκου Α. Ματσούκα (2007), Δογματική και Συμβολική Θεολογία Β΄, Σωτηρία και αθανασία
σελ.527
3
Γαλ.5,13
4
PG.30, 429C
5
PG. 87,1936B
6
PG. 87,1936C
74
των αμαρτιών του προφήτη αποδεικνύει την ανάγκη για την κάθαρσή του,
που θα προέλθει διαμέσου του κάρβουνου που θα αγγίξει στα χείλη του
προφήτη ο άγγελος.
Παρόμοιο ταλανισμό με τον Προκόπιο Γαζαίο παρουσιάζει και ο Ιωήλ

Γιαννακόπουλος που θεωρεί ότι ο προφήτης Ησαΐας ταλανίζει τον εαυτό του
επειδή όντας αμαρτωλός, είδε τον Άγιο Θεό και πρόκειται να πεθάνει. Διότι
σύμφωνα με το αγιογραφικό κανένας δεν είδε τον Θεό και έζησε. Γι’ αυτό
λοιπόν φοβάται ότι θα πεθάνει με τις αμαρτίες του, χωρίς να έχει καθαριστεί
επειδή ακόμα έχει «ἀκάθαρτα χείλη»1.
4.2 Το κάρβουνο και η λαβίδα
Οι Πατέρες της Εκκλησίας προβάλλουν θεολογικά δεδομένα σε κάθε σημείο

της διήγησης σχετικά με το όραμα του προφήτη. Χρησιμοποιούν την
τυπολογική ερμηνευτική μέθοδο που αναφέρεται σε πρόσωπα, γεγονότα,
θεσμούς της Παλαιάς Διαθήκης, τα οποία «ερμηνεύονται αναγωγικά, επειδή
αφορούν στο έργο της θείας οικονομίας», που συντελέστηκε για την σωτηρία
των ανθρώπων2. Οι Πατέρες αναδεικνύουν ότι γεγονότα που συνέβησαν στην
Παλαιά Διαθήκη μιμούνται το μέλλον και οι σύγχρονοι μελετητές
αναγνωρίζουν σ’ αυτό το μέλλον, την εσχατολογική προοπτική που την
ταυτίζουν με την τυπολογική μέθοδο3.
Ερμηνεύοντας το όραμα του προφήτη Ησαΐα ακολουθούν το μήνυμα που το

ίδιο το όραμα θέλει να φανερώσει στους ανθρώπους. Ακολουθούν μια πορεία
«ἀπό τῶν μικρῶν εἰς τά μείζονα, ἀπό τῶν σωματικῶν εἰς τά
1
Ιωήλ Γιαννακόπουλου (1986), « Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους Ο΄», τόμος 18 «Ο προφήτης
Ησαΐας», σελ.69, Εκδόσεις Λυδία.
2
Τσάμη Δ. «Εισαγωγή στην Πατερική σκέψη» σ.125, εκδόσεις Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη
3
Brevard S. Childs (2004),The Struggle to Understand Isaiah as Christian Scripture, p.107,
William B. Eerdmans publishing company, Grand Rapids, Michigan/ Cambridge, U.K.
75
πνευματικώτερα»1, πορεία προς την εξελισσόμενη πραγματικότητα, που δεν
είναι άλλη από λατρεία καθαρότητας προς τον Άγιο και Πανάγιο Θεό, που
ενσαρκώνεται μέσα από την λατρεία της Εκκλησίας.
Η πράξη καθαρισμού του προφήτη ερμηνεύεται από τους Πατέρες και τους
σύγχρονους μελετητές, οι οποίοι δίνουν διάφορες ερμηνείες για το κάρβουνο
και τη λαβίδα. Η Karin Scheiber υποστηρίζει ότι το αναμμένο κάρβουνο
συμβολίζει την θεϊκή δικαιοσύνη και, εφόσον ο άγγελος άγγιξε τα χείλη του
προφήτη, αυτό σημαίνει πως έχει δοθεί θεϊκή δικαιοσύνη2. Για τον Matthew
Henry η ξεκάθαρη απόδειξη της κάθαρσης του προφήτη είναι το ζωντανό
κάρβουνο που έφερε το σεράφ από το θυσιαστήριο. Άγγιξε τα χείλη του
προφήτη όχι για να τα καυτηριάσει αλλά για να τα καθαρίσει. Ο τρόπος που
καθάρισε ο άγγελος τα χείλη του προφήτη ήταν ο τρόπος για να ανάψει στην
ψυχή του την αγάπη του Θεού3. Σημαντική είναι και η παρατήρηση του
F.Delitzsch που αναφέρει ότι με το κάρβουνο η ακαθαρσία κάηκε και
απομακρύνθηκε από το στόμα του προφήτη και ουσιαστικά το Σεράφ έκανε
αυτό που μαρτυρεί το όνομά του. Κατέκαυσε τις αμαρτίες του προφήτη όχι
λόγω αρετής αλλά λόγω της θείας φωτιάς που πήρε από το ουράνιο
θυσιαστήριο4.
Ήδη από τους Πατέρες του 4ου αιώνα, ο άνθρακας του επουρανίου
θυσιαστηρίου ταυτίζεται με τον Χριστό και η λαβίδα ταυτίζεται με την
Θεοτόκο, γεγονός που παρουσιάζεται και από την υμνογραφία της Εκκλησίας.
Έτσι κατά την γιορτή της Υπαπαντής η εκκλησία ομολογεί στα μεγαλυνάρια
της θ΄ωδής, αυτή την αλήθεια. «Η Λαβίς ἡ μυστική ἡ τόν ἂνθρακα Χριστόν,
συλλαβοῦσα ἐν γαστρί σύ ὑπάρχεις Μαριάμ».
1
PG 50, 807-808
2
Karin Scheiber (2012) 3rd June: Trinity Sunday : Isaiah 6:1-8, The Expository Times 123(8)
397–404, Sage publications.
3
“Isaiah’s heavenly vision”σελ.41, , Fleming H.Revell Company. Old Tappan, New Jersey.
4
Isaiah by F. Delitzsch (1813–1890), σελ.197, Publisher: Hendrickson Pub (April 1, 2006)
76
Ο Μέγας Βασίλειος θεωρεί ότι ο άνθρακας είναι ο λόγος ο αληθινός που
καθαρίζει το ψέμα, «διαπύρως καί ἐλεγκτικῶς». Το γεγονός ότι ο άγγελος
αναφέρει στον προφήτη ότι ο άνθρακας, ο λόγος της αληθείας, θα καθαρίσει
τις ανομίες και τις αμαρτίες του, αυτό αναφέρεται όχι μόνο στον προφήτη
αλλά και σε κάθε άνθρωπο1.
Ο Άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας αναφέρεται επίσης στον άνθρακα του

θυσιαστηρίου. Ο προφήτης είδε μπροστά του να «προαναμορφοῦται» το
μυστήριο του Χριστού και το κάρβουνο του θυσιαστηρίου «ἦν Χριστοῦ
σύμβολον». Ο Χριστός προσφέρει τον εαυτό Του «εἰς θυσίαν πνευματικήν
καθαράν»2 και εξαιτίας της θυσίας Του σώζονται οι άνθρωποι. Ο Άγιος
Κύριλλος σχολιάζει το γεγονός ότι είναι συνήθεια στην Αγία Γραφή να συνδέει
τη φωτιά με τη Θεία φύση. Ο «άνθρακας» ουσιαστικά είναι ξύλο που
«μεμέστωται τοῦ πυρός» αποκτώντας την δύναμη της φωτιάς. Κατά τον ίδιο
τρόπο, σύμφωνα με τον Άγιο Κύριλλο, «καί αὐτός ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς ὁ
Χριστός˙ «γέγονε γάρ σάρξ ὁ Λόγος, καί ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν». Με «άνθρακα»
παρομοιάζεται ο Εμμανουήλ, ο οποίος αγγίζοντας τα ανθρώπινα χείλη
«ἀφαιρεῖ τάς ἀμαρτίας». Αυτός ο «άνθρακας» καταφλέγει «τόν ἐκ τῆς
ἁμαρτίας συρφετόν»3.
Ο Άγιος Θεοδώρητος Κύρου κάνει ιδιαίτερη αναφορά στο γεγονός ότι ο

άγγελος πήρε με λαβίδα τον «άνθρακα» και άγγιξε με αυτόν τα χείλη του
προφήτη. Αυτή ήταν μια πράξη που συμβόλιζε την «διά τοῦ Δεσποτικοῦ
σώματός τε καί αἳματος τῶν ἁμαρτημάτων ἀπαλλαγή»4. Ο Μέγας Βασίλειος
χαρακτηρίζει το θυσιαστήριο του Θεού ως «δυσπρόσιτον», επειδή το Σεραφ
δεν τολμά να το πλησιάσει και να πιάσει με το χέρι του το κάρβουνο και
χρησιμοποιεί λαβίδα5, η οποία για τον Μέγα Βασίλειο συμβολίζει την
1
Μ. Βασιλείου Καισαρείας PG. 30, 186BC
2
Αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας, PG70,181Β, Εξήγησις υπομνηματική εις τον προφήτην
3
Αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας, PG70, 181ΒCD, Εξήγησις υπομνηματική εις τον προφήτην
4
5
Μ. Βασιλείου Καισαρείας, PG.30, 428C
77
επιτηδειότητα που ο κάθε ένας έχει μέσα του, να αποδέχεται τα αγαθά του
Θεού, κατά την εσωτερική αναλογία «προς το καλόν οἰκειώσεως»1. Επιπλέον
συνδέει το πυρ του θυσιαστηρίου με το πυρ του Αγίου Πνεύματος2 και για να
δείξει ότι το πυρ είναι ουράνιο, δεν καίει αλλά καθαρίζει τις αμαρτίες, δηλαδή
το παίρνει στο χέρι και «οὒτω προσάγει τοῖς χείλεσι». Η φωτιά είναι συγγενής
με αυτήν που είχε δει ο θεόπτης Μωυσής στην φλεγόμενη και μη
κατακαιόμενη βάτο3.
Ο Άγιος Χρυσόστομος παρατηρεί σχετικά με το πυρ του θυσιαστηρίου, ότι

ένας άγγελος χρειάστηκε να πάρει μια λαβίδα για να πιάσει το κάρβουνο,
γεγονός που προκαλεί ερωτήματα, εφόσον οι ασώματες θεϊκές δυνάμεις δεν
φθείρονται από την φωτιά. Παρ’ όλο που η απάντηση για τον Άγιο
Χρυσόστομο είναι ότι αυτού του είδους η φωτιά δεν είναι «πῦρ αἰσθητόν»,
εντούτοις χρειάζεται η λαβίδα, επειδή η φωτιά έχασε τις φυσικές της
ιδιότητες και «τῆς οἰκείας ἐπιλάθετο φύσεως»4 όμως αυτός είναι ένας τρόπος
που καθαρίζει τον προφήτη από τις αμαρτίες του. Ειδικά για το κάρβουνο ο
Άγιος Χρυσόστομος ισχυρίζεται ότι αυτό «τύπος ἐστί καί εἰκών» του επί γης
θυσιαστηρίου, όπου τελεσιουργείται η λατρεία του Θεού και ο άρτος και ο
οίνος μετουσιώνεται σε Σώμα και Αίμα Κυρίου. Τη φωτιά του θυσιαστηρίου
την συνδέει με «τό πῦρ το πνευματικό»5.
Ο Άγιος Ευσέβιος Καισαρείας βασίζει την ερμηνεία του για το κάρβουνο που
καθάρισε τα χείλη του προφήτη, στο Ευαγγελικό ρητό «ἐν πνεύματι Ἁγίω και
πυρί6» που υπαινίσσεται την θερμότητα του Αγίου Πνεύματος και το κάψιμο
των αμαρτιών του προφήτη. Έτσι, για τον Άγιο Ευσέβιο η άφεση των
αμαρτιών του προφήτη δε θα μπορούσε να γίνει με άλλο τρόπο, παρά μόνο
1
PG.30, 429Β
2
Λκ.3,16 «Αὐτός ὑμᾶς βαπτίσει ἐν Πνεύματι ἀγίω καί πυρί;»
3
Βασιλείου Καισαρείας PG.30, 429ΑΒ
4
Αγ. Ι. Χρυσοστόμου PG. 56, 73ε΄
5
Αγ. Ι. Χρυσοστόμου PG.56, 139γ΄, Ομιλία στ΄ «Εἰς τά Σεραφείμ».
6
Λκ.3,16
78
με το θεϊκό πυρ, ώστε να καταστεί ικανός να ακούσει την φωνή του Θεού,
που θα του απάγγελλε την αποστολή του1.
Το όραμα του προφήτη Ησαϊα περνώντας από τον γραπτό λόγο, έφτασε στην
εκκλησιαστική τέχνη της υμνογραφίας και αγιογραφίας. Έτσι εκτός από την
υμνογραφία παρουσιάζεται κυρίως και στις τοιχογραφίες που υπάρχουν σε
πολλούς ναούς ανά τον ορθόδοξο κόσμο. Έτσι κάθε ναός έχει να παρουσιάσει
ανάλογα παραδείγματα από την Παλαιά και Καινή Διαθήκη. Πολλά είναι τα
παραδείγματα με τα οποία θα μπορούσαμε να καταπιαστούμε και έχουν σχέση
με τον προφήτη Ησαϊα στην εκκλησιαστική τέχνη. Παραμένουμε όμως σε ένα
μόνο παράδειγμα της Τερψιχόρης - Πατρίτσια Σκώττη που γνωρίζει καλά, ότι
πολλές τοιχογραφίες με το σχετικό θέμα εντοπίζονται σε ναούς της
Καππαδοκίας, όπου κοσμούν την αψίδα των ιερών. Παρουσιάζουν όλες κοινά
εικονογραφικά στοιχεία, με κυριότερο το γεγονός ότι ο Ησαΐας δεν είναι σε
καμιά ο μόνος μάρτυρας της θεοφάνειας. Σε όλες εικονίζεται και ο Ιεζεκιήλ, ο
οποίος επίσης έλαβε το προφητικό χάρισμα με αποκάλυψη της «δόξης
Κυρίου» ενώπιον του (Ιεζ. Α'-Γ)2.
Την κάθαρση από τις αμαρτίες, ζει η Εκκλησία κατά το μυστήριο της Θείας
Ευχαριστίας όπου ο κάθε πιστός θα μπορούσε να μοιάζει με τον προφήτη
Ησαϊα επειδή στο αποκορύφωμα της λατρείας, κοινωνεί τον Χριστό εις ζωή
αιώνιο. Έτσι το Σώμα του Κυρίου είναι ο άνθρακας που αγγίζει στα χείλη και
καθαρίζει τους πιστούς από τις αμαρτίες, πράγμα που ομολογεί και ο
λειτουργός στη Θεία Λειτουργία του Αγίου Ιωάννη Χρυσοστόμου, λέγοντας το
«Τοῦτο ἣψατο τῶν χειλέων ἡμῶν, καί ἀφελεῖ τάς ἀνομίας ἡμῶν, καί τάς
ἁμαρτίας ἡμῶν περικαθαριεῖ».
Με όλα όσα αναφέρθηκαν από τους Πατέρες γίνεται σαφές ότι συγκλίνουν
στην άποψή τους για τον συμβολισμό του κάρβουνου και της λαβίδας
1
Ευσέβιου Καισαρείας, PG. 24, 128CD
2
Τερψιχόρη-Πατρίτσια Σκώττη (2007), Το όραμα του προφήτη Ησαΐα στο ψαλτήριο
Βατοπεδίου 760 και η απεικόνιση του θέματος την εποχή των Κομνηνών, Περίοδος Δ', Τόμος
ΚΗ' (2007), Σελ. 181-192.
79
θεωρώντας ότι το μεν κάρβουνο ή άνθρακας συμβολίζει το Σώμα του Χριστού,
η δε λαβίδα συμβολίζει την προαίρεση προς το καλό αλλά και την Θεοτόκο
που γέννησε τον θεάνθρωπο Χριστό.
4.3 Τα αποτελέσματα του κηρύγματος του προφήτη
Σε δύο πολύ σημαντικούς στίχους του κεφαλαίου 6, παρουσιάζονται τρία

δεδομένα, που είναι η αποστολή του προφήτη, η πνευματική κατάσταση του
λαού και το αποτέλεσμα της αποστολής του προφήτη προς το λαό αυτό. Η
αποστολή του προφήτη εμπεριέχεται στους στίχους 9-10 και εκφράζεται με
τη λέξη «πορεύθητι»1. Στο ίδιο απόσπασμα όμως αναφέρεται και η
κατάσταση του λαού. Η καρδιά, τα αυτιά και τα μάτια του, δεν
ανταποκρίνονται στην μετάνοια, γεγονός που θα οδηγήσει στην ερήμωση των
πόλεων και της γης. Στους στίχους 9-10, εκτός της αποστολής του προφήτη,
παρουσιάζεται και το αποτέλεσμα της αποστολής. Ένα αποτέλεσμα
απογοητευτικό, εφόσον ο λαός δεν μπορεί να αντιληφθεί αυτά που ακούει και
βλέπει, επειδή είναι κλειστά τα μάτια και τα αυτιά του. Η καρδία του παχυλή
ούσα, αδυνατεί να ανταποκριθεί2. Θα ήταν παράλογο να θεωρήσουμε ότι ο
Θεός είναι αυτός που κάνει βαριά τα αυτιά τους και παχυλή την καρδιά τους.
Υπάρχει βέβαια και η άποψη ότι σταματούν να ακούν για να μην γίνουν
χειρότεροι από ότι είναι3. Αυτό που μας απασχολεί στην προκειμένη
περίπτωση είναι το τι συμβαίνει στην πραγματικότητα. Αν πραγματικά δε
βλέπουν και δεν ακούν, τότε «οι αισθήσεις τους έχουν κλείσει»4 και αυτό
συμβαίνει λόγω εκούσιας επιλογής. Επομένως είναι ελεύθεροι να διαλέξουν
την οδό του Θεού ή την οδό που δεν οδηγεί στο Θεό και να αντιμετωπίσουν
τις συνέπειες των επιλογών τους.
1
Ησ.6,9
2
Ησ.6,9-10
3
Dell, Katharine J., Davies, Graham I., Yee Von Koh (2010) Genesis, Isaiah, and Psalms : A
Festschrift to Honour Professor John Emerton for His Eightieth Birthday. Boston, MA, USA:
Brill Academic Publishers, σελ.95, 96.
4
Francis Landy (2012) I and Eye in Isaiah, or Gazing at the Invisible,
Published by Society of Biblical Literature
80
Σύμφωνα με τον Matthew Henry, ο προφήτης Ησαΐας, έπρεπε να καταλάβει
ότι υπάρχουν τέσσερα δεδομένα: Πρώτο, ότι η πλειοψηφία των ανθρώπων,
στους οποίους ο Θεός τον απέστειλε, θα έκλεινε τ’ αυτιά της στο κήρυγμα και
πεισματικά θα έκλεινε τα μάτια της μπροστά στο θέλημα του Θεού. Οι
άνθρωποι αυτοί δε θα έκαναν καν τον κόπο να τον καταλάβουν και γι’ αυτό
προδίκασαν τα λόγια του. Δεύτερο ότι, επειδή δε θα γίνονταν καλύτεροι αλλά
χειρότεροι με την αποστολή του προφήτη, θα σκλήραιναν την καρδιά και τις
αισθήσεις τους και γι’ αυτό το λόγο τελικά η μετάνοιά τους θα γινόταν
αδύνατη. Δεν έβλεπαν τον κίνδυνο της καταστροφής, αλλά ούτε και τον
τρόπο να την αποφύγουν1. Τρίτο ότι συνέπεια της συμπεριφοράς τους θα
ήταν η τελική συμφορά της ερημιάς και της εγκατάλειψης. Ο προφήτης δεν
έχει τίποτα να αντιλέξει στη δικαιοσύνη του Θεού και γι’ αυτό ρωτά το «ἓως
πότε»2. Η απάντηση είναι η τελική καταστροφή από σπαθί, πείνα, λοιμό και
αιχμαλωσία. Το τέταρτο σημείο που θα έπρεπε να καταλάβει ο προφήτης,
ήταν ότι ένα υπόλοιπο του λαού θα εξασφάλιζε το έλεος του Θεού3.
Ο Ιωήλ Γιαννακόπουλος αναφέρεται στο «λαῶ τοῦτω» του στίχου 9

πιστεύοντας ότι ο στίχος αυτός εκφράζει μεγάλη περιφρόνηση του Θεού προς
το λαό Του, που αποτυγχάνει να κατανοήσει και να νιώσει το κήρυγμα του
προφήτη4 λόγω της παχυλότητας της καρδίας του (στίχος 10). Το γεγονός ότι
δεν ακούει και δε βλέπει δηλώνει πιο έντονα την ανυπακοή εκ μέρους του
λαού στο λόγο του Κυρίου. Οι εκφράσεις «ἐπαχύνθη» η καρδία του λαού και
τα αυτιά τους «βαρέως ἢκουσαν» και τα μάτια τους «ἐκάμμυσαν» και «τῆ
καρδία συνῶσιν» δηλώνουν την αμετανοησία του λαού. Είναι εκφράσεις που
δείχνουν ότι είναι ανίκανοι να συγκινηθούν από την αίσθηση του πραγματικού
Θεού και ότι αυτή τους η αδιαφορία τους οδηγεί σε ανυπακοή και κατά
συνέπεια σε αιχμαλωσία.
1
“Isaiah’s heavenly vision”σελ.42, Fleming H.Revell Company. Old Tappan, New Jersey.
2
Ησ.6,11
3
“Isaiah’s heavenly vision”σελ.43, Fleming H.Revell Company. Old Tappan, New Jersey.
4
Αρχιμ. Ιωήλ Γιαννακόπουλου (1986), « Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους Ο΄», τόμος 18, σελ.70.
Εκδόσεις Λυδία.
81
Ο Άγιος Θεοδώρητος συγκρίνει τις εκφράσεις αυτές, με το λόγο του Κυρίου
προς τους Ιουδαίους «Εἰς κρίμα ἐγώ εἰς τόν κόσμον τοῦτον ἦλθον, ἳνα οἱ
βλέποντες βλέψωσι, καί οἱ μή βλέποντες τυφλοί γένωνται»1. Αυτοί που με τα
σωματικά μάτια δεν μπορούσαν να Τον δουν γιατί ήταν τυφλοί, Τον έβλεπαν
με τα μάτια της ψυχής τους. Άλλοι που δεν ήταν τυφλοί σωματικά, ήταν
τυφλοί στη διάνοια και πολλές φορές, δεν είχαν μόνο «τούς ὀφθαλμούς
μεμυκότας, ἀλλά καί τάς ἀκοάς βεβυσμένας»2. Στα κλειστά μάτια και στα
κλειστά αυτιά του λαού στέκεται και ο Άγιος Ευσέβιος Καισαρείας σύμφωνα με
τον οποίο έκλειναν τα μάτια «ὡστε μη βλέπειν». Και σίγουρα αυτός που
καταφρονεί αυτό που βλέπει και θεληματικά κλείνει τα μάτια και τ’ αυτιά, δε
θα καταφέρει ούτε να δει ούτε να ακούσει. Αυτό ουσιαστικά συνέβη και με
τους Ιουδαίους3.
Ο Άγιος Χρυσόστομος σχολιάζει ότι το κριτήριο της διανοίας τους ήταν ήδη
διεφθαρμένο, τα εσωτερικά «ὂμματα τῆς διανοίας πεπήρωντο» και γι’ αυτό το
λόγο ούτε έβλεπαν ούτε άκουαν. Αλλά και για το ότι «ἐπαχύνθη» η καρδία
τους, ο Άγιος Χρυσόστομος εξηγεί ότι αυτό συνέβη λόγω των αμαρτιών τους,
το «πάχος δέ διανοίας» τους, προήλθε από τις αμαρτίες και «ἀπό τε βιωτικῆς
ἐπιθυμίας». Τα αμαρτήματα που επιτελούσαν όχι από «συναρπαγή» ή
«γνώμης ἐπηρεαζομένης» ήταν η παρακοή και η αντίστασή τους «τοῖς ὑπό
τοῦ Θεοῦ γινομένοις»4.
Επομένως η στάση του λαού προς το κήρυγμα του προφήτη Ησαϊα, είναι θέμα
επιλογών. Επιλέγουν την απομάκρυνση από το Θεό, την τάση της εποχής τους
να απορρίπτουν το Θεό που τους πήρε «ἐπί πτερύγων ἀετῶν»5 και που πονά
η καρδιά Του επειδή αυτοί τον απορρίπτουν.
1
Ιω.9,39
2
3
Αγίου Ευσεβίου Καισαρείας, PG.24, 129B, Εις τον Ησαϊαν προφήτην ερμηνεία κατ’ εκλογήν.
4
Αγ. Ι. Χρυσοστόμου PG.56, 75στε΄
5
Εξ.19,4
82
Συνεχίζοντας η έρευνα προς τους στίχους 11-13 του οράματος του προφήτη,
βρίσκει τον F. Delitzsch να κάνει λόγο ότι οι στίχοι 11-13 δηλώνουν
ουσιαστικά ότι όλα είναι μάταια και ότι μετά από την καταστροφή μόνο ένα
μικρό μέρος από το λαό θα απομείνει για να δει την ανασύσταση του Ισραήλ
και την πραγμάτωση της υπόσχεσης του Θεού1. Ο προφήτης αναμένει από
τον Θεό να δείξει φιλευσπλαχνία, επειδή εξομολογήθηκε όχι μόνο για τον
εαυτό του, αλλά και υπέρ του λαού.
Η στάση του λαού είναι απογοητευτική επειδή ο λαός «ἐκάμμυσε» τα μάτια.

Παρά ταύτα, ο προφήτης αναμένει μια στάση Πατέρα προς το παιδί του, γι’
αυτό το λόγο και ρωτά το Θεό «ἓως πότε Κύριε;»2. Δε γνωρίζει πόσο θα
διαρκέσει η σκληρότητα και η πώρωση της καρδιάς τους και προσπαθεί να
μάθει ποιο θα είναι το μέτρο της τιμωρίας που θα υποστούν. Εμμέσως πλην
σαφώς επιδιώκει να ζητήσει επιείκεια από το Θεό. Η απάντηση του Κυρίου
όμως οδηγεί σε πόλεις που έχουν ερημωθεί και δεν υπάρχουν άνθρωποι σ’
αυτές και σπίτια επίσης που είναι έρημα. Έρημος έχει γίνει και η γη και γενικώς
περιγράφεται μια εικόνα όπου επικρατεί ο απορφανισμός των πόλεων, η
ολοκληρωτική απουσία των ανθρώπων. Ο Ιωήλ Γιαννακόπουλος αναφέρει ότι
το «ἓως πότε» του στίχου 11, εκφράζει την επιθυμία συντμήσεως της οργής
του Θεού. Ο Θεός μένει άκαμπτος και προλέγει την ερήμωση της χώρας.
Εντούτοις, ο χρονικός προσδιορισμός «ἓως» υποδηλώνει ότι αυτή η
καταστροφή δεν θα είναι παντοτινή3. Ο Άγιος Ευσέβιος Καισαρείας
προσδιορίζει ποια είναι αυτή η ερημία των πόλεων που αναφέρεται στην
προφητεία. Σύμφωνα με τον Άγιο, οι περισσότερες πόλεις των Ιουδαίων
καταστράφηκαν «ἐπί αὐτοκράτορος Οὐεσπασιανοῦ» και μάλιστα η
καταστροφή ήταν τέτοιου μεγέθους, ώστε να μη μείνει ούτε η μνήμη των
πόλεων, ούτε το όνομά τους4.
1
Isaiah by F. Delitzsch, σελ.203,204, Publisher: Hendrickson Pub (April 1, 2006)
2
Ησ.6,11
3
Αρχιμ. Ιωήλ Γιαννακόπουλου (1986), « Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους Ο΄», τόμος 18, σελ.71.
Εκδόσεις Λυδία.
4
Ευσέβιου Καισαρείας, PG. 24, 129C
83
Ο προφήτης Ησαΐας έχει ενδόμυχα το φόβο ότι η πώρωση αυτή του λαού θα
είναι «ἀκατάληκτος» και θα έχει ως συνέπεια την προαναγγελία της
καταστροφής της Ιερουσαλήμ. Επίσης, η ερημία των πόλεων μπορεί να
σημαίνει τον «συντελείας καιρόν»1. Κατά τη δύσκολη αυτή εποχή θα
ακούγονται πόλεμοι, το ένα έθνος θα βρίσκεται σε πόλεμο με το άλλο, οι
πόλεις θα ερημώνονται. Σχολιάζοντας το «ἓως πότε2», ο Άγιος Θεοδώρητος
θεωρεί ότι αναφέρεται στη χρονική στιγμή όπου ο λαός θα πάψει πλέον να
δείχνει απείθεια. «Ἠρόμην δέ ἐγώ τῆς ἀπειθείας τόν χρόνον, μαθεῖν θέλων». Η
απάντηση έρχεται στον προφήτη, όταν αναφέρεται το «ἓως ἂν ἐρημωθῶσι
πόλεις». Η εξήγηση είναι ότι θα απειθούν στο Θεό, μέχρι την καταστροφή του
λαού. Κανενός είδους καταστροφή και καμία τιμωρία δεν θα αλλάξει την
γνώμη του λαού. Ούτε η καταστροφή των πόλεων, ούτε η καταστροφή των
σπιτιών τους, «οὒτε τῆς γῆς ἀπάσης ἡ ἐρημία...»3. Όμως η αδυναμία
ανταπόκρισης έχει και αυτή το αποτέλεσμά της το οποίο φαίνεται στους
στίχους 11-12 και είναι η ερημιά και η εγκατάλειψη που θα προέλθει από την
συμφορά της εξορίας4. Η μία συνέπεια ακολουθείται από την άλλη. Στο τέλος
της προφητείας, ένα άλλο γεγονός που δεν είναι αισιόδοξο και που θα
προκύψει από την ερήμωση των πόλεων, είναι ο λιμός, η αιχμαλωσία και η
θανάτωση «τῶν οἰκητόρων». Αυτά τα δυσάρεστα γεγονότα, σύμφωνα με το
Μέγα Βασίλειο, αναφέρονται «ἐπί τούς χρόνους τῆς ρωμαϊκῆς δυναστείας» και
συνέβησαν επειδή δεν θέλησαν «ἀκοῦσαι τῶν ρημάτων Κυρίου», δεν θέλησαν
να δείξουν ευγνωμοσύνη στα «ὑπέρ ἂνθρωπον αὐτοῦ τεράστια»5. Θα
επιζήσουν πολύ λίγοι άνθρωποι «τό ἐπιδέκατον», όπως θα έλεγε και ο
Απ. Παύλος, το «λήμμα κατ’ ἐκλογήν χάριτος»6, αλλά και πάλι
«πληθυνθήσονται». Το γεγονός της αιχμαλωσίας δεν διαφεύγει και από τον
Άγιο Χρυσόστομο, που ξεκαθαρίζει ότι ο στίχος αυτός υπαινίσσεται «τῶν δέκα
φυλῶν τήν αἰχμαλωσίαν», με συνέπεια οι πόλεις «ἀπάσας ἐστάναι κενάς
1
Αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας, PG70, 188BCD, Εξήγησις υπομνηματική εις τον προφήτην
2
Ησ.6,11.
3
Αγίου Θεοδώρητου Κύρου, PG81, 269CD, Εις τον Ησαϊαν προφήτην ερμηνεία κατ’ εκλογήν.
4
Ησ.6, 11-12
5
Μ. Βασιλείου Καισαρείας PG. 30, 444Β
6
Ρωμ, 11,5
84
ἀνθρώπων» και η γη να ερημωθεί από τους ανθρώπους που φρόντιζαν για
αυτή»1.
Όσον αφορά στο στίχο 12, δηλαδή το «μακρυνεῖ ὁ Θεός τούς ἀνθρώπους καί
πληθυνθήσονται οἱ ἐγκαταλειφθέντες ἐπί τῆς γῆς»2, υπάρχουν απόψεις που
υποστηρίζουν ότι αναφέρεται στη μακροθυμία του Θεού για το Νότιο Βασίλειο
του Ιούδα, το οποίο δεν καταστράφηκε αρχικά μαζί με τις δέκα φυλές του
Βόρειου Βασιλείου.
Ο Ιωήλ Γιαννακόπουλος πιστεύει πως η φράση «μακρυνεῖ ὁ Θεός» του στίχου

12 έχει δύο ερμηνείες. Η πρώτη είναι ότι το «μακρυνεῖ» αναφέρεται στην
εξορία των Ισραηλιτών. Μπορεί όμως να ερμηνευθεί και ως μακροημέρευση
των Ισραηλιτών, γιατί έτσι θα ταιριάζει με το υπόλοιπο του στίχου, δηλαδή το
«πληθυνθήσονται». Θα ευλογήσει ο Θεός το «λήμμα» και θα αυξηθεί
αριθμητικά3. Ο Άγιος Χρυσόστομος σχολιάζει το στίχο αυτό λέγοντας ότι εφ’
όσον είχε περάσει η λαίλαπα των εχθρών τους, επανήλθαν και πάλι στους
κανονικούς ρυθμούς της ζωής, αφού είχαν απαλλαγεί «τοῦ Σεναχειρίμ καί τοῦ
βαρβαρικοῦ στρατοπέδου». Η ευημερία που επικράτησε τους έκανε και πάλι
«πλῆθος», τους έδωσε «βίου μῆκος, οὐδενός πολέμου θορυβοῦντος
αὐτούς»4. Δεν υπήρχε φόβος πολέμου και έζησαν πιο πολλά χρόνια με ειρήνη.
Η μακροημέρευση φαίνεται και στον στίχο 13 της προφητείας όταν

αναφέρεται στο «ἒστι τό ἐπιδέκατον»5. Ο Άγιος Κύριλλος ανάγει την
προφητεία και συνδέει το «πληθυνθήσονται ἐπί τῆς γῆς6», με την Ανάσταση
των νεκρών, επειδή η προφητεία αυτή θα εκπληρωθεί μετά την Ανάσταση που
ο θάνατος θα έχει καταργηθεί και η αμαρτία θα έχει εξαλειφθεί7.
1
Αγ. Ι. Χρυσοστόμου PG.56, 76στ ΄.
2
Ησ.6,12
3
Αρχιμ. Ιωήλ Γιαννακόπουλου (1986), « Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους Ο΄», τόμος 18, σελ.71,
εκδόσεις Λυδία.
4
Αγ. Ι. Χρυσοστόμου PG. 56, 76στ ΄.
5
Ησ.6,13
6
Ησ.6,12
7
PG.70, 188D, 189A
85
Κατά παρόμοιο τρόπο, συνδέει την προφητεία με την εποχή της Καινής
Διαθήκης και ο Προκόπιος Γαζαίος. Γι’ αυτόν «οἱ καταληφθέντες
πληθυνθήσονται» ουσιαστικά αναφέρεται στην εποχή των «ἐπί τῶν εἰς
Χριστόν πεπιστευκότων». Το «καί ἒσονται εἰς προνομήν» μπορεί να
υποδηλώνει την μεταβολή των Εβραίων, από τις Ιουδαϊκές συνήθειες στην
«κατά τό Εὐαγγέλιον πολιτείαν».
Εκτός από αυτή την αλλαγή, οι Ιουδαίοι μοιάζουν με τον καρπό που θα
μαζευτείι όπως μαζεύεται «ὁ τῆς τερεβίνθου καρπός, καί ὡς ἡ βάλανος ἡ
ὣριμος ἣδη πρός συλλογήν»1. Μοιάζουν με το βαλανίδι που πετάγεται από τη
«θήκη» του, όταν έρθει η ώρα του. Σύμφωνα με τον συγγραφέα οι
Ισραηλίτες, που τώρα είναι πωρωμένοι, «ἐν ἐσχάτοις τοῦ αἰῶνος κληθήσεσθαι
καιροῖς»2. Η εικόνα του βαλανιδιού που ξεπετάγεται από τη βάση του και
δηλώνει τα έσχατα, μπορεί να αντιπαραβληθεί με τον λόγο του Κυρίου που
αναφέρεται στο σιτάρι που πέφτει στη γη και «ἐάν δε ἀποθάνη, πολύν καρπόν
φέρει»3.
Το απόσπασμα του στίχου 13, ουσιαστικά είναι μια περιγραφή της ιστορίας
των εσχάτων χρόνων του Ισραήλ αλλά η ερμηνευτική κάλαμος μπορεί να
δώσει πολλές ερμηνείες. Ο Ισραήλ σύμφωνα με την υπόσχεση του Θεού ήταν
ακατάλυτος ως έθνος. Όμως η μάζα του λαού είναι καταδικασμένη να
καταστραφεί, σύμφωνα με την καταδικαστική απόφαση της προφητείας. Μόνο
το ευσεβές υπόλοιπο του λαού, το οποίο θα έχει μεταστραφεί, μπορεί να
διαιωνίσει την εθνικότητα του Ισραήλ και να κληρονομήσει το ένδοξο μέλλον.
Στο αγαπημένο υπόλοιπο του Ισραήλ αναφέρεται και ο Ιωήλ Γιαννακόπουλος,
όταν ερμηνεύει το «ἐπιδέκατον», το οποίο θα σωθεί μεν αλλά θα δοκιμαστεί,
θα κοσκινιστεί. Όσον αφορά στη «βαλανιδιά» του στίχου 13, αναφέρεται πως
η αιχμαλωσία των Ιουδαίων στη Βαβυλώνα μοιάζει με το βαλανίδι που φεύγει
από την βαλανιδιά όταν είναι ώριμο και έτσι μεγάλα θα είναι και τα βάσανα
των ασεβών που θα συρθούν στην αιχμαλωσία. Όπως όταν κοπούν τα
1
Προκόπιου Γαζαίου, PG 87, 1949C
2
Προκόπιου Γαζαίου, PG 87, 1952Α
3
Ιω.12,24
86
βαλανίδια θα μείνει κάποιος κορμός από τον οποίο θα φυτρώσει νέο δέντρο,
έτσι θα συμβεί και με τον ισραηλητικό λαό. Όσο και να τιμωρηθεί, θα μείνει
κάποιο υπόλοιπο του λαού, που θα δει τη Μεσσιακή σωτηρία και μάλιστα θα
χρησιμεύσει και ως ‘φυτώριο’ της σωτηρίας αυτής. Ο Ιωήλ Γιαννακόπουλος
αναφέρει ότι η προφητεία αυτή είναι συνεχής, διότι από την εποχή του
Σενναχηρίμ, το Ιουδαϊκό έθνος συνεχίζει την ιστορία της προφητείας αυτής.
Ενώ δηλαδή τα άλλα έθνη τιμωρούμενα εξαφανίζονταν, το Ισραήλ
τιμωρούμενο αναζωογονείται1.
Ο Andrew H. Bartelt, στις υποσημειώσεις του για τον στίχο 13 αναφέρει ότι η
εικόνα του δέντρου συμβολίζει τι είναι υψηλό και ισχυρό. Το δέντρο μπορεί να
συμβολίζει την αλαζονεία γενικά και την Ασσυρία ιδιαίτερα ή το πιθανότερο
την ψευδή εμπιστοσύνη στην ανθρώπινη δυναστεία του οικογενειακού
δέντρου του Δαβίδ. Ένα πιθανό λογοπαίγνιο είναι ότι το δέντρο έχει γίνει από
μόνο του ένα αντικείμενο λατρείας, παρά ο αληθινός βασιλιάς που είναι ο
Γιαχβέ2. Στη συνέχεια αναφέρει πως, αν και η αποστολή του προφήτη
φαινόταν αδύνατη, ο προφήτης προστάχθηκε να κηρύξει το λόγο του Θεού με
δύναμη και αυτοπεποίθηση. Το σχέδιο του Θεού θα επικρατήσει και δε θα
γυρίσει κενός ο λόγος του, αφού ο προφήτης ήδη καταλάβαινε την
ταπεινότητα της πίστης, τη στάση της εξομολόγησης, τη συγχώρεση που
δίνεται με την χάρη του Θεού. Για τον Andrew H. Bartelt οι άνθρωποι και ο
βασιλιάς πρέπει να μάθουν την αλήθεια, ότι υπό το κράτος του αληθινού
Βασιλιά, του οποίου η δόξα θα γέμιζε την γη, αυτός ο σπόρος από την ρίζα
του Ιεσσαί θα κρατήσει τον οίκο του Δαβίδ ζωντανό, μέχρι που ο τελευταίος
γιος του Δαβίδ θα έρθει3. Ο προφήτης Ησαΐας, είχε εκπληρώσει την αποστολή
του και τώρα περίμενε την εκπλήρωση του Γιαχβέ θέτοντας τα παιδιά του ως
1
Αρχιμ. Ιωήλ Γιαννακόπουλου (1986), Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους Ο΄, τόμος 18, σελ.72,
εκδόσεις Λυδία.
2
Andrew H. Bartelt (2004), The Centrality of Isaiah 6 (-8) Within Isaiah 2-12, Σελ.330,
υποσημείωση 27. Concordia Journal, vol.30, no.4, Winona Lake: Eisenbrauns, Brill Academic
3 Andrew H. Bartelt (2004), The Centrality of Isaiah 6 (-8) Within Isaiah 2-12, Σελ.331,
NLD
87
σημάδι1. Αυτή τη διαπίστωση ο Andrew Bartelt την συνδέει με το «ἰδού ἐγώ
και τά παιδία ἃ μοι ἒδωκεν ὁ Θεός και ἒσται εἰς σημεῖα και τέρατα ἐν τῶ οἲκω
Ἰσραήλ παρά Κυρίου Σαβαώθ ὃς κατοικεῖ ἐν τῶ ὂρει Σιών»2. Ο F. Delitzsch
αναφέρει πως το απομεινάρι από την ρίζα του τερέβινθου και της βαλανιδιάς
ήταν ένα σύμβολο του Ισραήλ, ένας σπόρος άγιος που επέζησε από την
καταστροφή. Από αυτόν τον σπόρο θα αναβιώσει ένας νέος Ισραήλ αφού ο
προηγούμενος έχει καταστραφεί3.
Παρά το σκληρό και απειλητικό χαρακτήρα αυτής της προφητείας, μια ακτίνα
φωτός αναδύεται. Θα παραμείνει στη γη ένα μέρος του λαού, το «ἐπιδέκατο».
Χρησιμοποιείται ουσιαστικά μια συμβολική εικόνα της αναβίωσης του λαού, η
εικόνα της τριμιθιάς και της βαλανιδιάς. Πιθανόν ο προφήτης να
χρησιμοποίησε την εικόνα αυτή, επειδή είναι δέντρα αειθαλή και έχουν την
ιδιότητα να αναβιώνουν από τη ρίζα, έστω κι αν ο κορμός έχει καταστραφεί.
Ο Άγιος Χρυσόστομος ερμηνεύει το επιδέκατον λέγοντας ότι είναι «τό

περισσόν τῶν δέκα, ὃπερ ἦσαν αἱ δύο φυλαί» αποδίδοντας την συγκεκριμένη
αναφορά στις δύο φυλές του Ιούδα και του Μανασσή. Μετά όμως την
ολιγόχρονη ευημερία των δύο φυλών, θα ακολουθήσει και η καταστροφή του
Νότιου Βασιλείου, όπως σαφώς περιγράφεται στη συνέχεια της προφητείας με
την «τερέβινθο» και την «βάλανο»4. Ο προφήτης Ησαΐας, χρησιμοποιεί μια
εικόνα από την φύση, για να κάνει παραστατική την μέλλουσα
πραγματικότητα. Όταν ο καρπός πέσει από το δέντρο, τότε καταστρέφεται. Οι
Ιουδαίοι έπαθαν το ίδιο με την πτώση του βασιλείου τους.
1
Andrew H. Bartelt (2004), The Centrality of Isaiah 6 (-8) Within Isaiah 2-12, Σελ.331,
NLD
2
Ησ.8,18
3
Franz Delitzsch (1813–1890), Commentary on the Old Testament in ten volumes by Franz
Delitzsch, Volume VII Isaiah, Publisher: Hendrickson Pub (April 1, 2006)
4
Ησ.6,13
88
Για το «ἐπιδέκατο» κάνει λόγο και ο Άγιος Θεοδώρητος, το οποίο συνδέει με
την καταστροφή των Ιουδαίων «καί τήν προτέραν αὐτῶν, καί τήν δευτέραν
πολιορκίαν»1. Ο Άγιος αναφέρει ότι ο Τίτος πολιόρκησε την πόλη και έκαψε το
Ναό και πήρε μαζί του πολλούς αιχμαλώτους. Όσοι από εκείνους τους
αιχμαλώτους κατόρθωσαν να διαφύγουν, επανήλθαν και κατοίκησαν ξανά την
πόλη τους. Ήταν όμως ήδη αποδεκατισμένοι.
Όσο για το «πάλιν ἓσται εἰς προνομήν» της προφητείας, αυτό σημαίνει «τήν
ἐρημίαν αὐτῆς» και «τῆς καρδίας τό ἂκαρπον καί ἀντίτυπον». Το γεγονός ότι
αναφέρεται κατόπιν σε Τερέβινθο και Βάλανο ο Άγιος το συνδέει με την
πρόταση ότι η Ιερουσαλήμ πρόκειται να «βοσκηθεί» όπως βόσκουν οι χοίροι
την βαλανιδιά. «Σαφῶς γάρ διά τούτων δεδήλωκεν, ὃτι κατεβοσκήθη ὑπό
ἀλλογενῶν ἀνθρώπων, καθάπερ ὑπό χοίρων αἱ βάλανοι». Έτσι η πόλη έχει
μείνει έρημη από αγαθά, όπως η δρυς και η βαλανιδιά όταν μένει χωρίς
καρπούς και φύλλα2.
Ο Προκόπιος Γαζαίος όπως οι προηγούμενοι Πατέρες, αναφέρεται και αυτός

στην «τερέβινθο» στη «δρυ» και στη «βάλανο». Κάνει αναφορά σε άκαρπα
δέντρα επειδή «ἂκαρπα καί ἀνήμερα τά ἒθνη καλεῖν τά ἀλλόφυλα σύνηθες τῆ
Γραφῆ»3. Αυτά είναι τροφή που τα άγρια ζώα χρησιμοποιούν και οι Ιουδαίοι
ουσιαστικά αντιπαραβάλλονται με τα άκαρπα δέντρα και άγρια ζώα. Το
κεφάλαιο κλείνει με την πολιορκία της Ιερουσαλήμ που δείχνει τη μοχθηρία
και την απιστία των ανθρώπων, ενώ είχε ξεκινήσει με μια σκηνή μυσταγωγίας
στον τόπο της κατοικίας του Θεού, στο Ναό της Ιερουσαλήμ.
1
2
3
Προκόπιου Γαζαίου, PG87, 1949Α
89
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Το όραμα του προφήτη Ησαϊα δεν αποτέλεσε ένα τυχαίο και επιφανειακό
περιστατικό, αλλά προκήρυγμα της θεϊκής οικονομίας για τη σωτηρία των
ανθρώπων. Ο Κύριος παρουσιάζεται στον προφήτη αναδεικνύοντας τη δόξα
Του, μια δόξα που δεν έχει σχέση με την αμαρτωλότητα του ανθρώπου αλλά
γίνεται παράδειγμα μετάνοιας και αφορμή για κάθαρση για τους ανθρώπους.
Οι θεολογικές έννοιες του κειμένου, όπως είναι η Θεοφάνεια, η Αγιότητα, η

Τριαδικότητα του Θεού, η εσχατολογία και σωτηρία, παρουσιάστηκαν μεν
στην Παλαιά Διαθήκη, αλλά δηλώνουν πως ο Θεός της Παλαιάς Διαθήκης είναι
ο ίδιος με τον Θεό της Καινής Διαθήκης, επειδή έχει τα ίδια χαρακτηριστικά.
Στην μεν Παλαιά Διαθήκη γίνεται γνωστός μέσα από τις ενέργειές Του και
κάνει γνωστό το θέλημά Του σε μια σειρά από ανθρώπους, στην μεν Καινή
Διαθήκη παρουσιάζεται καθ’ ολοκληρία. Επιπλέον, διαμέσου του οράματος του
προφήτη σκιαγραφείται ένας Θεός που θέλει την μετάνοια του λαού Του
επειδή είναι ελεήμων, ούτως ώστε να μπορέσει να του χαρίσει τη σωτηρία και
επιχειρεί να αναθέσει στον προφήτη μια αποστολή, την οποία θα πρέπει να
εκτελέσει.
Επίσης, το πιο σημαντικό δεδομένο που απορρέει από το όραμα του προφήτη
Ησαϊα, είναι ο συμβολισμός του άνθρακα ως Σώματος του Χριστού που
κοινωνούν οι πιστοί στη Θεία Λειτουργία, για να ενωθούν μαζί Του όχι μόνο
στον επίγειο Ναό του Θεού, αλλά και στον επουράνιο, στην αιώνια ζωή.
Όλα αυτά πολύ σύντομα τα αντιλήφθηκαν οι Πατέρες της Εκκλησίας και

προσπάθησαν να τα μετουσιώσουν στα συγγράμματά τους. Δεν μπορέσαμε
βέβαια να αγνοήσουμε τη συμβολή των σύγχρονων θεολόγων, που
εκπροσώπησαν ποικίλα θεολογικά ρεύματα και οι οποίοι επιχείρησαν να τα
συζητήσουν.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Α΄. ΠΗΓΕΣ
1. Κείμενα Αγίας Γραφής
Ν.Π. Βασιλειάδη, (1988), Δ΄Βασιλειών , Θεσσαλονίκη: Σωτήρ [Η Παλαιά

Διαθήκη μετά συντόμου ερμηνείας].
Ν.Π. Βασιλειάδη, (1989), Β΄ Παραλειπομένων , Θεσσαλονίκη: Σωτήρ [Η

Παλαιά Διαθήκη μετά συντόμου ερμηνείας].
Septuaginta, (1935 - 1979), Prof. D. Dr. Alfred Rahlfs, Ελληνική Βιβλική

Εταιρεία, Αθήνα
2. Έργα Πατέρων και εκκλησιαστικών συγγραφέων
Βασιλείου Καισαρείας, Ερμηνεία εις τον προφήτη Ησαΐα, PG. 30. 117- 667
Ευσέβιος Καισαρείας, Εις Ησαϊαν, PG. 24, 121C- 132A.
Ησύχιος πρεσβύτερος PG 93, 1385C
Θεοδώρητος Κύρου, Εις τον Ησαϊαν, PG. 81, 264Α-272C
Ιωάννου Χρυσοστόμου, Ερμηνεία εις τον προφήτη Ησαΐα, PG. 56, 67-77
- , Έπαινος, Τῶν ἀπαντησάντων ἐν τῆ ἐκκλησία καί περί εὐταξίας ἐν ταῖς
δοξολογίαις. Καί εἰς το «Εἶδον τον Κύριον καθήμενον ἐπί θρόνου
ὑψηλοῦ καί ἐπιρμένου», PG. 56, 97- 107.
91
- , Ομιλία Β΄, PG. 56, 107-112.
- , Ομιλία Γ΄, PG. 56, 112-119.
- , Ομιλία Δ΄ PG. 56, 119-129.
- , Ομιλία Ε΄, PG. 56, 129-135.
- , Ομιλία ΣΤ΄Εἰς τα Σεραφείμ», PG. 56, 135-142.
Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Προοίμιον, PG. 70, 9-12.

- , Λόγος Α΄, PG. 70, 169Β - 192Α
Μαξίμου Ομολογητού, PG.4, 308Α.
Νικόλαος Μουζάλων, Πρόλογος εις την Συναγωγήν εξηγήσεων εις τον

προφήτην Ησαϊαν, PG. 106, 1073D, 1076A
Προκόπιος Γαζαίος, Εις τον Ησαϊαν, PG.87, 1929Β -1952Α
Συμεών Θεσσαλονίκης, PG.155, 685
Β΄. ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ
Alphonso Groenewald (2012), Isaiah 1:2−3 and Isaiah 6: Isaiah ‘a prophet

like Moses’ (Dt 18:18) HTS Teologiese Studies / Theological Studies; Vol 68,
No 1 University of Pretoria, South Africa
Andrew H. Bartelt (2004), The Centrality of Isaiah 6 (-8) Within Isaiah 2-12,
Concordia Journal, vol.30, no.4, Winona Lake: Eisenbrauns, Brill Academic
Αθανασίου Παπαρνάκη, (2009) Η επίκληση του ονόματος του Θεού στην

Παλαιά Διαθήκη, Εκδόσεις Πουρνάρα Θεσσαλονίκη.
92
Ατματζίδη Γ. Χαράλαμπου (2001), «Η έννοια της δόξας στην Παύλεια
Θεολογία», εκδόσεις Πουρνάρα
Barton, John Muddiman, (9/2001) Oxford Bible Commentary, Oxford

University Press.
Beryl D. Cohon (1939) The Prophets:Their Personalities and Teachings.

Publisher: Charles Scribner's Sons, Questia, New York
Brevard S. Childs (2004), The Struggle to Understand Isaiah as Christian

Scripture, William B. Eerdmans publishing company, Grand Rapids, Michigan/
Cambridge, U.K.
Buchanan George Gray (1912), A critical and exegetical commentary on the

Book of Isaiah / vol.1, Introduction, and commentary on I-XXVII, Edinburgh :
T. & T. Clark
Βασιλείου Βέλλα (2008), «Θρησκευτικαί προσωπικότητες της Παλαιάς

Διαθήκης», Κεφάλαιο «Ο προφήτης Ησαΐας» σελ.216,217, 228 Εκδόσεις
«Έννοια».
C. F. Whitley,(1/1959), The Call and Mission of Isaiah, Journal of Near Easter

Studies, vol. 18, No. 1, pp. 38-48, University of Chicago
Carmichael, Calum M. (11/2006), Illuminating Leviticus : A Study of Its Laws

and Institutions in the Light of Biblical Narratives, p. 53 “The origin of the
ritual”, Johns Hopkins University Press , Baltimore, MD, USA
Γεωργίου Μπαμπινιώτη (2005), Λεξικό Νέας Ελληνικής γλώσσας, λήμμα

‘όραμα-όνειρο’, σελ.1267.
93
Γεωργίου Ψαλτάκη (1989), Η Παλαιά Διαθήκη μετά συντόμου ερμηνείας,
τόμος Β΄ «Έξοδος- Λευιτικόν» σελ.297, γ΄ έκδοση Σωτήρ.
Dell, Katharine J., Davies, Graham I., Yee Von Koh (2010) Genesis, Isaiah,
and Psalms : A Festschrift to Honour Professor John Emerton for His Eightieth
Birthday. Boston, MA, USA: Brill Academic Publishers.
Δαμιανού Αθ. Δόικου (1980), «Συνοπτική εισαγωγή στην Παλαιά Διαθήκη»,

Δημητρίου Β. Καϊμάκη (2004), Ο δεύτερος ψαλμός, πατερική και λειτουργική

προσέγγισή του, Τιμητικός τόμος στον καθηγητή Γεώργιο Ι. Μαντζαρίδη,
E. Brown, Joseph A. Fitzmyer, Roland Murphy (1968), The Jerome biblical

commentary- two volumes, by Prentice-Hall, Inc. Englewood Cliffs, N.J. σελ.
266.
E. Lacheman (Jul., 1968), The Seraphim of Isaiah 6, JQR59
Edward J. Young, (1972), The book of Isaiah, volume 1, William B. Eerdmans

Publishing Company Grand Rapids, Michigan.
F. C. Porter (1895) A Suggestion regarding Isaiah's Immanuel, Journal of

Biblical Literature, Vol. 14, No. 1/2, pp. 19-36 Published by: The Society of
Biblical Literature
Francis Landy (1999) Strategies of concentration and diffusion in Isaiah 6,

Biblical interpretation, University of Alberta
Francis Landy (2012) I and Eye in Isaiah, or Gazing at the Invisible, Journal of
Biblical Literature, Volume 131, Number 1, pp. 85-97, Published by Society of
Biblical Literature
94
Franz Delitzsch (1813–1890), professor of Old Testament at the University of
Liepzig και Johann Carl Friedrich Keil (1807–1888), professor of Biblical
Exegesis and Oriental Languages at the University of Dorpat, Commentary
on the Old Testament in ten volumes by Franz Delitzsch, Volume VII
Isaiah, Publisher: Hendrickson Pub (April 1, 2006)
Θεολογία και κόσμος σε διάλογο (2004), τιμητικός τόμος στον καθηγητή

Γεώργιο Ι. Μαντζαρίδη, εκδόσεις Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη.
George G. Nicol (Oct., 1979), Isaiah's Vision and the Visions of Daniel, Vetus
Testamentum, Vol. 29, Fasc. 4, pp. 501-505, Published by: BRILL
Gordon Franz, (2008) The Geography and Military Strategy of King Uzziah: An
Expansionist Policy That Led to His Destruction, Association of American
Geographers, Boston
Hamori, Esther J. (08/2008) Beihefte zur Zeitschrift f-r die Alttestamentliche

Wissenschaft : When Gods Were Men : The Embodied God in Biblical and
Near Eastern Literature, Publisher: Walter de Gruyter, Berlin, DEU
Hannah, D. D. (1999). Isaiah's vision in the Ascension of Isaiah and the early
church. Journal Of Theological Studies, 50(1), 80, London.
Vetus Testamentum, Vol. 14, Fasc. 2 pp. 164-182 Published by: BRILL
James Hastings, (1852–1922) The Great Texts of the Bible, Isaiah, Volume 6;
Published by Wm B Eerdmans Company
Jodock, Darrell (1995), "Called to change." The Christian Century, Vol. 112
No.3 81. Expanded Academic ASAP.
95
Jodock, Darrell, Called to change, The Christian Century 112.3 (1995): 81.
Expanded Academic ASAP.
John R. Dallinger (1938), Isaiah the prophet and his disciples, Journal of
Biblical Literature, Volume 131, Number 1, 2012, pp. 85-97
John R. Dallinger(Apr. – Jun., 1938) , Isaiah the Prophet and his Disciples,
The Sewanee Review, Vol. 46, No.2, pp.172-188, by The Johns Hopkins
University Press.
John T. Willis, Isaiah, (1984), Abilene Christian University, A.C.U press, Texas.
Karin Scheiber (2012) 3rd June: Trinity Sunday : Isaiah 6:1-8, The Expository
Times 123(8) 397–404, Sage publications.
Ιωαννίδου Βενιαμίν (1877), Η Αγία πόλις Ιερουσαλήμ και τα περίχωρα αυτής,

Έκδοση του σκευοφύλακος του Παναγίου Τάφου κ. Σεραφείμ, Ιεροσόλυμα
Ιωήλ Γιαννακόπουλου (1986), « Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους Ο΄», τόμος 18

«Ο προφήτης Ησαΐας», εκδόσεις «Λυδία», Θεσσαλονίκη.
Leick, Gwendolyn (03/2002), Dictionary of Ancient near Eastern Mythology,

Taylor and Francis, London, GBR
Matthew Henry’s Commentary on the whole Bible, (1708) vol. IV-Isaiah to

Malachi, Fleming H.Revell Company. Old Tappan, New Jersey.
Min Suc Kee, (2007), The Heavenly Council and its Type-scene, Journal for
the Study of the Old Testament 2007 31: 259-273, Sage Publications
(London, Thousand Oaks, CA, and New Delhi)
Mordecai M. Kaplan (1926) Isaiah 6:1-11 Journal of Biblical Literature, Vol.

45, No. 3/4, pp. 251-259, published by: The Society of Biblical Literature.
96
Μιλτιάδη Δ. Κωνσταντίνου (1986), Ο Ναός στο όραμα της κλήσης του
προφήτη Ησαΐα ΔΒΜ 4, Θεσσαλονίκη
Νικολάου Α. Ματσούκα (1976), Το πρόβλημα του κακού, Αριστοτέλειον

Πανεπιστήμιον Θεσσαλονίκης, Επιστημονική Επετηρίς Θεολογικής Σχολής,
παράρτημα αρ.22 του 20ου τόμου.
Νίκου Α. Ματσούκα (2007), Δογματική και Συμβολική Θεολογία Β΄, Σωτηρία

και αθανασία, Εκδόσεις «Πουρνάρα», Θεσσαλονίκη.
Noel B. Woodbridge (2010), ‘Living theologically – Towards a theology of

Christian practice in terms of the theological triad of orthodoxy, orthopraxy
and orthopathy as portrayed in Isaiah 6:1–8: A narrative approach’, HTS
Teologiese Studies/Theological Studies 66(2), Art. #807, 6 pages. DOI:
10.4102/hts.v66i2.807, pp. 71-72 Published by: University of Pennsylvania
Press
Παναγιώτη Ν. Τρεμπέλα (1990)3 , Υπόμνημα εις τον προφήτην Ησαϊαν,

εκδόσεις «Ο Σωτήρ», Αθήνα.
Παύλου Yazigi (1992), Εσχατολογία και Ηθική, η εσχατολογική θεμελίωση της

εν Χριστώ ζωής κατά τον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο, Εκδόσεις «Μέλισσα»,
Richard Bernheimer (1952) The Martyrdom of Isaiah, Source: The Art Bulletin,
Vol. 34, No. 1, pp. 19-34 Published by: College Art Association
Richard C. Leonard (1986), «Isaiah 6: A window into Biblical Worship»,

article appeared in Basileia: a Journal of Theology for Worshiping Churches,
issue 2, Mount Prospect, Illinois, Christian Life College
97
Richard C. Leonard (1986), Isaiah 6: A window into Biblical Worship, article
appeared in Basileia: a Journal of Theology for Worshiping Churches, issue 2,
Mount Prospect, Illinois, Christian Life College
Robert H. Pfeiffer, (1948) Introduction to the Old Testament, Harper &

Brothers publishers, New York, 422pp.
Schroeder, Christoph O.. (01/2001 )History, Justice, and the Agency of God :
A Hermeneutical and Exegetical Investigation on Isaiah
Schwartz, Howard (2004), Tree of souls : the mythology of Judaism, Oxford

University Press, p.3
The Jewish Quarterly Review, New Series, Vol. 59, No. 1, pp. 71-72
Published by: University of Pennsylvania Press
Σταύρου Καλαντζάκη (2006), Εισαγωγή στην Παλαιά Διαθήκη, Εκδόσεις

Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη
Τερψιχόρη-Πατρίτσια Σκώττη (2007), Το όραμα του προφήτη Ησαΐα στο

ψαλτήριο Βατοπεδίου 760 και η απεικόνιση του θέματος την εποχή των
Κομνηνών, Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής εταιρείας, Περίοδος Δ',
Τόμος ΚΗ' (2007), Σελ. 181-192
Τσάμη Δημητρίου (1992), Εισαγωγή στην Πατερική σκέψη των Πατέρων της
ορθόδοξης εκκλησίας, Εκδόσεις Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη
W. A. Irwin (Oct., 1936), The Attitude of Isaiah in the Crisis of 701, The
Journal of Religion, Vol. 16, No. 4 pp. 406-418 Published by: The University of
Chicago Press
William Creighton Graham (1934), «Isaiah's part in the Syro-ephraimitic

crisis», JSLL 50:4, σ.201-216, University of Chicago
98
Yoo-Ki Kim (2008) In Search of the Narrator's Voice: A Discourse Analysis of 2
Kings 18: 13-16 Journal of Biblical Literature, Vol. 127, No. 3, pp. 477-489
published by: The Society of Biblical Literature Stable
Χρύσανθου Σαρηγιάννη (1990), Συνοπτική Ιστορία της εποχής της Παλαιάς

Διαθήκης, Εκδόσεις «Προς το Φως», Ευρύχου-Κύπρος.
99
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Εξάεδρο πήλινο πρίσμα του 686 π.Χ, που έφερε

στο φως η αρχαιολογία από την Νινευή που περιγράφει τα γεγονότα των
στίχων Δ΄Βασ.18,13-16
Το υδραγωγείο του Εζεκία. Φωτογραφία από το

Biblical Archaeology Society.org
100
Φωτογραφικό υλικό για το μαρτύριο του προφήτη Ησαΐα, από το Richard
Bernheimer, The Martyrdom of Isaiah: The Art Bulletin, Vol. 34, No. 1 (Mar.,
1952), pp. 19-34, College Art Association
1. New York, Pierpont Morgan Library: Ms 110 , Bible, French, xiii century,
fol.88
2. Munich, Staatsbibliothek: Cod. lat. 3900, Psalter xini century, fol. 88 from
Wiirzburg, xiii century, fol. I 88r St
101
3. Rome, Vatican Library: Vat.gr.755, Byzantine,
4. Washington, Library of Congress: Bible of Nekcsei-Lip6cz, x century, fol.

zz5r North Italian, xiv century, fol. 56r
5. Baltimore, Walters Art Gallery: Ms 10.152, Bible of Conradin, Venice (?),XIII century,
fol.162V
102
6.New York, Pierpont Morgan Library: Ms 394, Bible of Guyart Desmoulins, Frenche, xv
century, fol. 172
7.Karlsruhe, Landesbibliothek: Speculum Humanae Salvationis, German, XIV century, fol.26r
8.Brussels, Bibliotheque Royale: World Chronicle, Flemish, dated 1355, fol.61r
103

Gri 2017 18889

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Gri 2017 18889

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΤΟ ΟΡΑΜΑ ΤΗΣ ΚΛΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΣΑΪΑ

Στην παρούσα εργασία θα μελετήσουμε το κεφάλαιο 6, στο οποίο περιέχεται

Στην παρούσα λοιπόν εργασία τονίζονται οι έννοιες της Θεοφάνειας, της

Κατά την παράθεση των γεγονότων να ακολουθήθηκε η εξής τακτική:

Για το εξώφυλλο του ανά χείρας πονήματος έχει επιλεχθεί να χρησιμοποιηθεί

1.1 Η βιογραφία του προφήτη Ησαΐα

Ο προφήτης Ησαΐας υπήρξε ο πρώτος μεταξύ των τεσσάρων μεγάλων

Μια τέτοια κατάπτωση ήταν επόμενο να οδηγήσει σε ολιγοπιστία, σε απιστία

Ο Ησαΐας είναι ο συγγραφέας του ομώνυμου βιβλίου της Παλαιάς Διαθήκης.

Στη χριστιανική Βίβλο το έργο κατατάσσεται στα Προφητικά Βιβλία της

Το περιεχόμενο του βιβλίου συνιστά μια συλλογή προφητειών που διαιρούνται

Επομένως εκκλησιαστικοί πατέρες και συγγραφείς, παλαιότεροι και νεότεροι

1 Νικολάου Μουζάλων PG 106. 1073D, 1076A

Πιο συγκεκριμένα, το κεφάλαιο 6 θα μπορούσε να χωριστεί σε ενότητες

Το θέμα για το ευσεβές λήμμα επανεμφανίζεται στα κεφάλαια 7:1 – 9:7

Ο Αζαρίας ή Οζίας, όπως ονομάζεται στο Β΄Παραλειπομένων, διαδέχθηκε στο

Ο Οζίας ενίσχυσε το κράτος του κατασκευάζοντας οχυρωματικά έργα και

Ο William Creighton Graham αναφέρεται στην άποψη του E.G.Kraeling ότι ο

Είναι εμφανές ότι το πολιτικό σκηνικό επηρεάζει την θρησκευτική κατάσταση

2.1 Ο χρόνος του οράματος και ο Ναός ως τόπος φανέρωσης του

Για το χρονικό προσδιορισμό του οράματος του Ησαΐα μπορούμε να

Στο βιβλίο του προφήτη Ησαΐα δεν ανευρίσκεται καμιά συγκεκριμένη

Προκειμένου να αντιμετωπίσουμε τα προαναφερθέντα προκύπτοντα

Οι Βασίλειος Βέλλας και Karin Scheiber υποστηρίζουν ότι ο προφήτης Ησαΐας

Τα ίδια δεδομένα του Gray ακολουθεί και ο F. Delitzsch, ο οποίος μας

Με αυτές και με άλλες βιβλιογραφικές απόψεις για το θάνατο του Οζία

Αναφορικά με τον τόπο στον οποίο συνέβη αυτή η εξόχως εντυπωσιακή

Η παρουσία ενός ‘Θεού’ προερχομένου από τα Μεσοποτάμια κείμενα στα

2.2 Τα Σεραφείμ και ο Τρισάγιος ύμνος

Ο Ιωήλ Γιαννακόπουλος σχολιάζει το γεγονός ότι τα Σεραφείμ στο όραμα του

Ο E. Lacheman, ταυτίζει τα Χερουβείμ με τα Σεραφείμ αιτιολογώντας την

Ο F.Delitzsch υποστηρίζει πως το όνομα των Σεραφείμ έχει άμεση σχέση με

Ο Matthew Henry σχολιάζει επίσης τα φτερά των αγγέλων, που δηλώνουν

Σύμφωνα με τη Hamori, Esther J. ο ρόλος των αγγέλων μπορεί να

Μέσα από το Ψαλτήρι ο Κύριος παρουσιάζεται να έχει άμεση σχέση με τους

Οι Πατέρες αναφέρονται στα συγγράμματά τους για τις αγγελικές τάξεις,

Στον Άγιο Χρυσόστομο περιγράφονται επίσης τα Σεραφείμ, που είναι

Από τα προαναφερθέντα στοιχεία συμπεραίνουμε ότι τα Σεραφείμ στο όραμα

2.3 Ο θρόνος και ο Λόγος του Θεού

Το ερώτημα ποιος είναι ο καθήμενος επί του θρόνου, προσπάθησαν να

O Άγιος Χρυσόστομος ερμηνεύοντας το όραμα παρουσιάζει ένα βήμα

Η ερμηνεία του οράματος παραπέμπει στην κρίση του Θεού. Η προσπάθεια

Η σκηνή της παρουσίας του Κυρίου πάνω σε θρόνο, επαναλαμβάνεται και

3.1 Το όραμα ως Θεοφάνεια

Ο προφήτης Ησαΐας αποτελεί το μέσο με τη βοήθεια του οποίου ο Θεός θα

Υπάρχουν και αντίθετες απόψεις σχετικά με τον καπνό που παρουσιάστηκε

Η Βάπτιση του Χριστού στον Ιορδάνη και η εμφάνιση του περιστεριού, η

3.2 Η Αγιότητα και Τριαδικότητα του Θεού

Στον προφήτη Ησαΐα η Αγιότητα του Θεού δηλώνεται με τη χρήση της

Ο προφήτης χρησιμοποιεί επίσης τις λέξεις «Καδώς» και «Σεβαώθ», που

Ο John T. Willis επαναλαμβάνοντας τους ισχυρισμούς των προηγούμενων

Ο F. Delitzsch σε αντίθεση με τον Willis στέκεται στο γεγονός ότι οι Άγγελοι

Την Αγιότητα του Κυρίου, τονίζουν και οι Πατέρες της Εκκλησίας,

Συγκεφαλαιώνοντας μπορούμε να πούμε ότι η δοξολογία των Αγγέλων

3.3 Εσχατολογία και σωτηρία

Η σωτηρία του ανθρώπου προϋποθέτει δύο παράγοντες. Ο πρώτος είναι ότι ο

Εσχατολογία θα μπορούσε επίσης να αναγνωριστεί και στη διαπίστωση για την

Καταλήγοντας διαπιστώνουμε ότι το σχέδιο της σωτηρίας των ανθρώπων, που

4.1 Η μετάνοια, ο καθαρισμός και η αποστολή του προφήτη

Στο στίχο 5 παρουσιάζεται η μετάνοια του προφήτη με τον πλέον

Ένα παρόμοιο συσχετισμό κάνει ο Άγιος Χρυσόστομος, που αναφέρει ότι

Η κάθαρση του προφήτη τελεσιουργείται όταν ένας άγγελος πήρε ένα