Godność:

W naszym ustroju za źródło wolności i praw człowieka (oraz obywatela) została uznana godność.
Godność człowieka zgodnie z polskim prawem jest przyrodzona, niezbywalna, a także nienaruszalna
(co, jak za chwilę się dowiemy, odróżnia ją od wolności i równości, które mogą podlegać
ograniczeniom). Każda osoba jest zobowiązana szanować wolności i prawa innych, ponieważ wolność
człowieka podlega ochronie prawnej. Ponadto zgodnie z Konstytucją nikogo nie wolno zmuszać do
czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje.

Wolność:
Krótko mówiąc moja wolność kończy się tam, gdzie zaczyna się wolność drugiego człowieka. Wolność
może zostać ograniczona. Konstytucja precyzyjnie określa, że ograniczenia dotyczące wolności mogą
być ustanawiane tylko w ustawie i wtedy, gdy są konieczne dla ochrony bezpieczeństwa, porządku
publicznego, środowiska, zdrowia, moralności publicznej lub wolności i praw innych osób.

Równość:
Zgodnie z Konstytucją wszyscy są równi wobec prawa oraz mają prawo do równego traktowania
przez władze publiczne. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub
gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Trzeba jednak pamiętać, że w sposób równy traktuje się
osoby o tych samych istotnych cechach w danej sprawie i jeśli znajdują się w takiej samej sytuacji.
Traktowanie w równy sposób podmiotów, które diametralnie się od siebie różnią, może być przecież
uznane za dyskryminujące. Art. 33. 1. Kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe
prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym.

Wolności i prawa osobiste:

Prawna ochrona życia, nikt nie może być poddany eksperymentom naukowym, w tym medycznym,
bez dobrowolnie wyrażonej zgody, nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu,
nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu, zakazuje się stosowania kar cielesnych,

Wolności i prawa polityczne:

Wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich, wolność zrzeszania się,
prawo dostępu do służb publicznych, bierne i czynne prawo wyborcze,

Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne:

Prawo do własności, innych praw majątkowych i prawo dziedziczenia, zasada wolności wyboru
zawodu, prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, prawo do ochrony zdrowia, prawo
do zabezpieczenia społecznego (jak stanie ci się kuku i nie możesz pracować to dostajesz siano xD),
prawo do ochrony zdrowia, prawo do nauki, zasada dobra rodziny i dziecka, wolność działalności
twórczej i artystycznej (badania naukowe, nauczanie, korzystanie z dóbr kultury), ochrona lokatorów,
ochrona konsumentów,

5 Obywatelskich obowiązków:
1) wierność i troska o wspólne dobro narodu i społeczeństwa
2) przestrzeganie prawa RP
3) ponoszenie ciężarów i świadczeń na rzecz państwa (np. płacenie podatków)
4) obrona Ojczyzny
5) dbałość o stan naturalnego środowiska, a także ponoszenie odpowiedzialności za jego zagrożenie i
niszczenie

Źródła prawa:
Powszechnie obowiązującego – Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe,
rozporządzenia.
Wewnętrznie obowiązującego – Uchwały sejmu, senatu, rady ministrów, zarządzenia Prezydenta RP,
PRM i ministrów, akty prawa miejscowego, nieratyfikowane umowy międzynarodowe.

TRÓJPODZIAŁ WŁADZY
Sądownicza (Sądy i Trybunały)
Ustawodawcza (Sejm i Senat)
Wykonawcza (Prezydent RP i Rada Ministrów)

Sejm i Senat – wybierane w sposób powszechny, bezpośredni, odbywający się w trybie tajnym.
Wybory do Sejmu i Senatu zarządza Prezydent RP nie później niż na 90 dni przed upływem 4 lat od
rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu, wyznaczając wybory na dzień wolny od pracy, przypadający w
ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu.

SEJM I SENAT:
Funkcja ustrojodawcza: parlament ma prawo uchwalić konstytucję lub wprowadzić do niej zmiany.
(SEJM+SENAT)
Funkcja ustawodawcza: tworzenie prawa w postaci ustaw przez parlament (SEJM+SENAT)
Funkcja kontrolna: udziela rządowi absolutorium na mocy art. 226 Konstytucji RP; może kontrolować
Rząd RP za pomocą Najwyższej Izby Kontroli lub komisji sejmowych; kieruje interpelacje do członków
Rady Ministrów, (SEJM+SENAT, kontrola działalności Rady Ministrów)
Funkcja kreacyjna: powoływanie i odwoływanie określonych organów państwowych bądź też wpływ
na ich częściowy skład. Funkcja ta może być realizowana:
- samodzielnie przez sejm
- przez sejm za zgodą senatu
- przez sejm na wniosek prezydenta
- odrębnie przez sejm i senat poprzez wybór części składu osobowego określonego organu

Kadencja – określony prawem okres pełnienia danej funkcji (urzędu) przez urzędnika lub organ
Skrócenie kadencji:
1) Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie
ona przedstawiona Prezydentowi Rzeczypospolitej do podpisu, Prezydent Rzeczypospolitej może w
ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu, co skutkuje skróceniem kadencji Senatu.
(FAKULTATYWNE)
2) „W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania w trybie określonym w ust. 1, Prezydent
Rzeczypospolitej skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory.” (OBLIGATORYJNE)
3) Samorozwiązanie Sejmu (art. 98 ust.3 Konstytucji RP „Sejm może skrócić swoją kadencję uchwałą
podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów. Skrócenie kadencji Sejmu
oznacza jednoczesne skrócenie kadencji Senatu”
Przedłużenie kadencji:
1) Art. 228 ust.7 zd.1 Konstytucji RP - W czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego
zakończeniu nie może być skrócona kadencja Sejmu, przeprowadzone referendum ogólnokrajowe,
nie mogą być przeprowadzane wybory do Sejmu, Senatu, organów samorządu terytorialnego oraz
wybory Prezydenta Rzeczypospolitej, a kadencje tych organów ulegają odpowiedniemu przedłużeniu.

CZYNNE PRAWO WYBORCZE – (Prawo do głosowania), W Polsce czynne prawo wyborcze

przysługuje wszystkim obywatelom polskim, którzy ukończyli 18 lat (najpóźniej w dniu głosowania), a
którym prawo to nie zostało odebrane prawomocnym wyrokiem sądowym (pozbawienie praw
publicznych) albo Trybunału Stanu i nie są ubezwłasnowolnieni.

BIERNE PRAWO WYBORCZE – (Prawo do bycia wybieranym poprzez głosowanie), W Polsce

bierne prawo wyborcze posiada każdy obywatel mający czynne prawo wyborcze, przy czym
przeważnie musi on spełniać dodatkowe warunki, takie jak np. osiągnięcie określonego wieku. W
przypadku kandydowania do Sejmu prawo to posiadają osoby, które najpóźniej w dniu wyborów
ukończyły 21 lat, do senatu 30 lat, na prezydenta 35 lat, do rady gminy, powiatu, sejmiku
województwa 18 lat, wójt, burmistrz lub prezydent miasta 25 lat.

Uprawnienia Posła: (Rozdział 3 Prawa i obowiązki posłów i senatorów w Sejmie

i w Senacie)
Art. 14. [Uprawnienia z tytułu wykonywania obowiązków poselskich] 1. W wykonywaniu
obowiązków poselskich poseł w szczególności ma prawo:
1) wyrażać swoje stanowisko oraz zgłaszać wnioski w sprawach rozpatrywanych na posiedzeniach
Sejmu i jego organów;
2) wybierać i być wybieranym do organów Sejmu;
3) zwracać się do Prezydium Sejmu o rozpatrzenie określonej sprawy przez Sejm lub komisję
sejmową;
4) zwracać się do komisji sejmowej o rozpatrzenie określonej sprawy;
5) uczestniczyć w podejmowaniu poselskich inicjatyw ustawodawczych i uchwałodawczych oraz w
rozpatrywaniu projektów ustaw i uchwał Sejmu;
6) uczestniczyć w dyskusji nad sprawami rozpatrywanymi przez Sejm lub komisje sejmowe;
7) wnosić interpelacje i zapytania poselskie.
2. Zasady i tryb korzystania z praw, o których mowa w ust. 1, oraz z innych uprawnień poselskich w
Sejmie, a także tryb i formy udzielania odpowiedzi na interpelacje i zapytania poselskie oraz ich
rozpatrywania przez Sejm, określa regulamin Sejmu.
Uprawnienia Senatora: (Rozdział 3 Prawa i obowiązki posłów i senatorów w
Sejmie i w Senacie)
Art. 15. [Uprawnienia z tytułu wykonywania obowiązków senatorskich]
1. W wykonywaniu obowiązków senatorskich senator w szczególności ma prawo:
1) wyrażać swoje stanowisko oraz zgłaszać wnioski w sprawach rozpatrywanych na posiedzeniach
Senatu i jego organów;
2) wybierać i być wybieranym do organów Senatu;
3) zwracać się do Prezydium Senatu o rozpatrzenie określonej sprawy przez Senat lub komisję
senacką;
4) zwracać się do komisji senackiej o rozpatrzenie określonej sprawy;
5) uczestniczyć w podejmowaniu inicjatyw ustawodawczych i uchwałodawczych Senatu;
6) uczestniczyć w dyskusji nad sprawami rozpatrywanymi przez Senat lub komisje senackie.
2. Zasady i tryb korzystania z praw, o których mowa w ust. 1, oraz z innych uprawnień senatorskich w
Senacie określa regulamin Senatu.

Mandat wolny - Mandat posła i senatora w Rzeczypospolitej Polskiej jest mandatem wolnym.
Oznacza to, że parlamentarzystów nie wiążą instrukcje ustalane przez wyborców. Parlamentarzyści są
bowiem przedstawicielami całego narodu, co oznacza, że podejmując decyzje, posłowie i
senatorowie nie są związani w żaden sposób wolą wyborców.
Mandat związany (imperatywny) - Zakłada on, że przedstawiciel reprezentuje swoich
wyborców i powinien wykonywać ich zalecenia. Można go odwołać, gdy nie wywiązuje się ze swoich
zobowiązań. Mandat imperatywny występował np. w polskim Sejmie w czasach demokracji
szlacheckiej.

Odpowiedzialność karna posła i senatora – (Art. 7 Ustawa o wykonywaniu mandatu posła

i senatora)
1. Od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu poseł lub senator nie może
być pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez zgody Sejmu lub Senatu, z zastrzeżeniem art. 8
oświadczenie o wyrażeniu zgody na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej oraz art. 10b
odpowiedzialność parlamentarzysty za wykroczenia ust. 2.
2. Zakaz, o którym mowa w ust. 1, dotyczy czynów popełnionych do dnia wygaśnięcia mandatu, w
tym czynów popełnionych przed dniem ogłoszenia wyników wyborów.
3. Przepis ust. 1 nie ma zastosowania w postępowaniu karnym, wszczętym przed dniem ogłoszenia
wyników wyborów, wobec osoby, która została wybrana na posła lub senatora.
4. Pociągnięcie do odpowiedzialności karnej może nastąpić tylko za czyn wskazany we wniosku, który
był podstawą wyrażenia zgody przez Sejm lub Senat. Pociągnięcie posła lub senatora do
odpowiedzialności za inny czyn wymaga odrębnej zgody Sejmu lub Senatu.
Zakres obowiązków posła i senatora:
1) Podstawowym prawem i obowiązkiem posła i senatora jest czynne uczestnictwo w pracach Sejmu
lub Senatu oraz Zgromadzenia Narodowego, a także ich organów.
2) Posła i senatora obowiązuje obecność oraz czynny udział w posiedzeniach Sejmu lub Senatu oraz
Zgromadzenia Narodowego, a także ich organów, do których zostali wybrani.
3) Poseł lub senator jest obowiązany podać odpowiednio Marszałkowi Sejmu albo Marszałkowi
Senatu następujące dane dotyczące pracowników biura oraz społecznych współpracowników: 1) imię
(imiona) i nazwisko; 2) datę urodzenia; 3) miejsce zatrudnienia w trzyletnim okresie poprzedzającym
dzień, w którym osoba została pracownikiem biura albo społecznym współpracownikiem; 4) źródła
dochodów w trzyletnim okresie poprzedzającym dzień, w którym osoba została pracownikiem biura
albo społecznym współpracownikiem; 5) informację o wykonywanej działalności gospodarczej w
trzyletnim okresie poprzedzającym dzień, w którym osoba została pracownikiem biura albo
społecznym współpracownikiem.
4) Poseł i senator są obowiązani złożyć odpowiednio w Kancelarii Sejmu i Kancelarii Senatu w
okresach rocznych, w związku z wygaśnięciem mandatu oraz na koniec kadencji, rozliczenie kwot
ryczałtów przeznaczonych na prowadzenie biura.

Nietykalność osobista - Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą.

Pozbawienie lub ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w
ustawie.

Zasada niepołączalności – (art. 103 Konstytucji RP) Zakaz łączenia mandatu posła z innymi
funkcjami lub stanowiskami publicznymi (incompatibilitas),
1. Mandatu posła nie można łączyć z funkcją Prezesa Narodowego Banku Polskiego, Prezesa
Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka i ich zastępców,
członka Rady Polityki Pieniężnej, członka Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, ambasadora oraz z
zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej lub z
zatrudnieniem w administracji rządowej. Zakaz ten nie dotyczy członków Rady Ministrów i sekretarzy
stanu w administracji rządowej.
2. Sędzia, prokurator, urzędnik służby cywilnej, żołnierz pozostający w czynnej służbie wojskowej,
funkcjonariusz policji oraz funkcjonariusz służb ochrony państwa nie mogą sprawować mandatu
poselskiego.
3. Inne przypadki zakazu łączenia mandatu poselskiego z funkcjami publicznymi oraz zakazu jego
sprawowania może określić ustawa.

Zasada jawności - (art. 61 Konstytucji RP) "Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o

działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne.”

Zasada kadencyjności - zasada sprawowania funkcji publicznej lub urzędu przez ustalony z góry
maksymalny czas na okres kadencji; udzielenie danemu organowi, w konkretnym składzie
personalnym, pełnomocnictw na określony czas.
Organizacja wewnętrzna sejmu
Po pierwsze i najważniejsze, Konstytucja dała Sejmowi uprawnienie samodzielnego uchwalania
regulaminu swojej organizacji i działania. O ile główne założenia, takie jak np. obowiązek powołania i
kompetencje Marszałka Sejmu możemy znaleźć w Konstytucji, o tyle już kwestie szczegółowe, jak np.
tworzenie komitetów pozostawione są dla regulaminu Sejmu. Sejm składa się z 460 posłów
wybieranych w wyborach powszechnych.
MARSZAŁEK SEJMU - Powoływany jest na pierwszym posiedzeniu Sejmu przez posłów
bezwzględną większością głosów przy obecności co najmniej połowy liczby posłów (230). Marszałek
Sejmu jest drugą po Prezydencie osobą w państwie i jednym z jego obowiązków jest zastępowanie
Prezydenta w przypadku niemożności sprawowania przez niego swojego urzędu.
PREZYDIUM SEJMU - tworzą Marszałek Sejmu i wicemarszałkowie. Prezydium przede
wszystkim kieruje pracami Sejmu, a zatem ustala plany prac i obrad, a także zwołuje posiedzenia.
Ponadto zajmuje się wspieraniem posłów w niektórych ich pracach i jest odpowiedzialne za kontakty
z Senatem.
KONWENT SENIORÓW - Jest szczególnym ze względu na swoje funkcje organem Sejmu. Z
założenia jest miejscem, w którym posłowie ze wszystkim partii politycznych próbują ustalić jakieś
wspólne stanowisko i taki plan prac Sejmu, który będzie satysfakcjonujący dla wszystkich głównych sił
politycznych. Konwent seniorów tworzą Marszałek Sejmu, wicemarszałkowie, przewodniczący lub
wiceprzewodniczący klubów poselskich oraz przedstawiciele porozumień, jeśli reprezentują co
najmniej 15 posłów.
KLUBY I KOŁA - Regulamin Sejmu przewiduje także, iż posłowie mogą tworzyć kluby i koła
poselskie. Tworzą je posłowie jednej frakcji politycznej, w związku z czym żaden poseł nie może
należeć do dwóch klubów poselskich. Klub może utworzyć co najmniej 15 posłów , koło - co najmniej
3 posłów.

PIERWSZE POSIEDZENIE SEJMU

- Pierwsze posiedzenie nowo wybranego Sejmu otwiera Marszałek-Senior powołany przez
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej spośród najstarszych wiekiem posłów.
- Marszałek-Senior pełni funkcję do wyboru Marszałka Sejmu.
- Podczas pierwszego posiedzenia Sejmu poseł zajmuje miejsce na sali obrad Sejmu według rozdziału
miejsc ustalonego przez Marszałka-Seniora.
- Przed wyborem Marszałka Sejmu mogą być rozpatrywane tylko wnioski formalne.

STRUKTURA PARLAMENTU - W skład parlamentu wchodzą Sejm jako izba niższa oraz Senat
jako izba wyższa. Liczbę członków izb określa Konstytucja RP (art. 96: 460 posłów na Sejm, art. 97:
100 senatorów).

CECHY SZCZEGÓLNE KONSTYTUCJI:

- najwyższa moc prawna
- szczególna nazwa
- szczególna treść
- szczególny tryb uchwalania
- szczególny tryb zmian
INICJATYWA USTAWODAWCZA - Uprawnienie do przedkładania władzy ustawodawczej
projektów aktów normatywnych. Przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi RP, Radzie Ministrów
oraz grupie co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu.

PREZYDENT
1. KOMPETENCJE:
- Reprezentant Polski na arenie międzynarodowej
- najwyższy zwierzchnik sił zbrojnych
- nadaje ordery i odznaczenia
- może wprowadzić stan wojenny na części, albo całym terytorium państwa
- może wprowadzić stan wyjątkowy na części, albo całym terytorium państwa
- nadaje stopnie wojskowe, m.in. oficerskie: podporucznika, generała i admirała czy Marszałka Polski
- Wobec ustawy, która wzbudza wątpliwości co do słuszności lub celowości przyjętych rozwiązań,
prezydent może zastosować weto. Wtedy ustawa wraca do Sejmu, który, aby odrzucić weto
prezydenta, musi zebrać trzy piąte głosów w obecności co najmniej połowy posłów. Jeśli Sejm odrzuci
weto, prezydent musi podpisać ustawę.
- Konstytucja daje prezydentowi prawo zwracania się z orędziem do Sejmu, do Senatu lub do
Zgromadzenia Narodowego. Może też wygłosić w mediach publicznych orędzie skierowane do
obywateli. Podobne uprawnienie przysługuje premierowi i Marszałkom Sejmu i Senatu.
- Ministrowie obradujący pod przewodnictwem prezydenta tworzą Radę Gabinetową. Jej obrady są
zwoływane na wniosek prezydenta w sprawach o szczególnym znaczeniu dla kraju.

2. KADENCJA – rozpoczyna się w dniu objęcia przez prezydenta urzędu, trwa 5 lat i można ją
powtórzyć tylko raz

3. ODPOWIEDZIALNOŚĆ PREZYDENTA (art. 145 Konstytucji RP):

1. Prezydent Rzeczypospolitej za naruszenie Konstytucji, ustawy lub za popełnienie przestępstwa
może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu.
2. Postawienie Prezydenta Rzeczypospolitej w stan oskarżenia może nastąpić uchwałą Zgromadzenia
Narodowego, podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia
Narodowego na wniosek co najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego.

RADA MINISTRÓW

1. CZYM JEST - Rada Ministrów (zwyczajowo rząd) – w Polsce, na mocy Konstytucji

Rzeczypospolitej Polskiej, kolegialny organ naczelny władzy państwowej działający pod
przewodnictwem Prezesa Rady Ministrów, odpowiadający politycznie przed Sejmem oraz
sprawujący wraz z Prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej władzę wykonawczą w państwie.
2. Funkcje:
- zapewnia wykonanie ustaw,
- wydaje rozporządzenia,
- koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej,
- chroni interesy Skarbu Państwa,
- uchwala projekt budżetu państwa,
 - kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i
sprawozdanie z wykonania budżetu,
- zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny,
- zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne państwa,
- sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami
międzynarodowymi,
- zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne
umowy międzynarodowe,
- sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju oraz określa corocznie liczbę
obywateli powoływanych do czynnej służby wojskowej,
- określa organizację i tryb swojej pracy.
3. SPOSÓB POWOŁYWANIA (ART. 154 Konstytucji RP) - Prezydent
Rzeczypospolitej w ciągu 14 dni powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek
pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ POLITYCZNA (PARLAMENTARNA) - ponoszą ją poszczególni

członkowie gabinetu lub cały gabinet przed parlamentem w związku ze sprawowaniem swoich
funkcji. Parlament może żądać usunięcia ministra lub całego rządu jeśli nie odpowiada mu
prowadzona przezeń polityka.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ KONSTYTUCYJNA - ustanowione z reguły przez konstytucję

konsekwencje, które można zastosować wobec osób zajmujących wysokie stanowiska w państwie,
jeśli te osoby podczas wykonywania swoich funkcji naruszyły konstytucję lub inne ustawy.

WOTUM ZAUFANIA - uchwała parlamentu lub jego izby aprobująca program i skład nowo
utworzonego rządu albo politykę urzędującego rządu.

WOTUM NIEUFNOŚCI - procedura odpowiedzialności rządu przed parlamentem, stanowiąca

typowy element parlamentarno-gabinetowej formy rządu, przybierająca postać uchwały parlamentu
lub jego izby wyrażającej negatywną ocenę działalności rządu lub poszczególnych ministrów, może
uchwalić sejm bezwzględną większością głosów.