1|#hocvancosuongmai

2K6 CẤP TỐC _ PHÂN TÍCH “SÓNG” (Xuân Quỳnh)

I. KHÁI QUÁT TÁC GIẢ, TÁC PHẨM

a) Xuân Quỳnh:
- Xuân Quỳnh là một trong những số nhà thơ tiêu biểu nhất của thế hệ các nhà
thơ trẻ thời kì chống Mỹ cứu nước.
- Lại Nguyễn Ân từng có nhận xét rằng: “Từ thời Hồ Xuân Hương qua các chặng
đường phát triển, phải đến Xuân Quỳnh nền thơ ấy mới lại thấy một nữ thi sĩ
mà sự thể hiện trong tâm hồn đa dạng đến vậy’’. Thơ của người thi sĩ ấy là tiếng
lòng của một tâm hồn phụ nữ nhiều trắc ẩn, vừa hồn nhiên, tươi tắn, vừa chân
thành, đằm thắm và luôn da diết trong khát vọng hạnh phúc đời thường.
- Thơ của Xuân Quỳnh chan chứa tình cảm với những cung bậc xúc cảm khác
nhau. Những bài thơ của tác giả có khi hạnh phúc đắm say, có lúc lại ẩn chứa
những đau khổ, suy tư của chính nhà thơ. Có lẽ bởi những áng thơ ấy được viết
với sự đằm thắm của một người phụ nữ làm thơ, vừa làm vợ, vừa làm người
con gái luôn muốn thỏa lòng yêu đương.
- Những câu từ, chữ nghĩa trong thơ của Xuân Quỳnh là đời sống thực của xã hội và
đời sống riêng tư của bà trong những năm đất nước còn đang chịu chiến tranh, nghèo
đói. Thơ của Xuân Quỳnh là những lo toan con cái, cơm nước, cửa nhà của một người
phụ nữ; đồng thời là những khát khao của một người trẻ mong mỏi dâng hiến cho Tổ
quốc, non sông. Những nét riêng trong thơ của Xuân Quỳnh so với các thế hệ nhà thơ
hiện đại khác cùng thời đó chính là cái gọi là khía cạnh nội tâm. (Thời ấy đa phần thơ
thiên về phản ánh sự kiện xã hội, tâm trạng của tác giả thường là tâm trạng chung của
xã hội, vui buồn của tác giả hòa chung với vui buồn của người dân trong xã hội. Tâm
trạng thơ trong Xuân Quỳnh thì lại khác, những lời thơ của tác giả nảy sinh ra từ
chính những cuộc sống đời thường của mình, tuy vẫn không đi xa khỏi dòng chảy của
sự kiện xã hội. Đó là lý do trong cái chung ta cảm nhận được cái riêng tư; trong cái
riêng ta lại thấy cái chung dạt dào.)

- Chủ đề chính trong những bài thơ của Xuân Quỳnh thường hướng nhiều về
thế giới nội tâm như: Kỷ niệm tuổi thơ, tình yêu đôi lứa, hạnh phúc gia đình,
… Thơ ca của bà có tính hướng nội, thiên nhiều về tâm trạng cá nhân nhưng
không quá rời xa với đời sống. Nhưng có lẽ đề tài khiến tên tuổi của bà tỏa sáng
nhất là đề tài tình yêu - một chủ đề không quá xa lạ với nhà văn, nhà thơ hay
độc giả qua bao thế hệ; thế nhưng XQ vẫn tạo nên một tiếng thơ thật duyên

Trang 1
2|#hocvancosuongmai

dáng, dịu dàng và riêng biệt khi thủ thỉ về đề tài này, tạo nên những ấn tượng
khó phai nơi độc giả.

b) Tác phẩm ‘’Sóng’’:

- “Sóng” là thi phẩm rất tiêu biểu cho tâm hồn của người phụ nữ Việt Nam vừa
hiện đại vừa truyền thống.

- “Sóng” là kết quả của chuyến đi thực tế năm 1967 của Xuân Quỳnh tại bờ biển
Diêm Điền, Thái Bình; được in trong tập thơ ''Hoa dọc chiến hào''. Bài thơ được
sáng tác giữa những năm kháng chiến chống Mỹ diễn ra khốc liệt, những cuộc
chia ly màu đỏ diễn ra khắp sân trường, góc phố. Ở thời điểm mưa bom bão
đạn ấy, Xuân Quỳnh lại viết về một đề tài riêng tư và vĩnh hằng: tình yêu. Chính
vì vậy bài thơ được coi là bông hoa lạ vẫn nở dọc chiến hào giữa những năm
tháng chống Mỹ ác liệt.

II. PHÂN TÍCH

1. 2 khổ thơ đầu: Hành trình sóng tìm về với biển lớn với nỗi khát vọng
tình yêu mãnh liệt (đồng thời cũng là cuộc hành trình khám phá và kiếm
tìm bản ngã của chính mình):
Khổ thơ đầu như một điểm tựa cho cuộc hành trình sóng tìm ra biển lớn:
Dữ dội và dịu êm
Ồn ào và lặng lẽ
Sông không hiểu nổi mình
Sóng tìm ra tận bể
- Nhà thơ tạo nên những trạng thái đối lập của con sóng ngoài tự nhiên,
với rất nhiều những “cung bậc cảm xúc” khác nhau: dữ dội – dịu êm, ồn
ào – lặng lẽ. Quả đúng là như vậy, có những lúc sóng cuộn trào mạnh
mẽ, có những lúc sóng lại dịu êm vỗ vào bờ. Có những khi sóng ồn ào
náo nhiệt, nhưng lại có thời điểm thật im lìm, lặng lẽ, không nói với ta
điều gì…
➔ Phải chăng, những từ ngữ ấy còn để khắc họa những cơn sóng lòng trong
trái tim nhiều biến động của một cô gái trong tình yêu?
- Kết nối những từ ngữ trái nghĩa nhau, nữ thi sĩ XQ không sử dụng quan
hệ từ mang ý tương phản như “mà” hay “nhưng”, mà lại sử dụng liên

Trang 2
3|#hocvancosuongmai

từ “và” – nhấn mạnh sự hòa hợp, đồng thời. → Tất cả những cung bậc
cảm xúc ấy, những rung động dạt dào ấy, những trạng thái tâm lý đầy
phức tạp ấy, đều nằm trong cùng một cá thể, nơi trái tim yêu với nhiều
những thổn thức…
➔ Nữ thi sĩ thật tinh tế khi viết những tính từ “dữ dội”, “ồn ào” đặt trước
“dịu êm”, “lặng lẽ”. Phải chăng vì nhà thơ muốn nhấn mạnh khao khát
của những trái tim yêu ở nơi cuối con đường đều là những bình yên ngọt
ngào nhất, là những phút lặng lẽ bên nhau sau bão giông của cuộc đời?
- Hai câu thơ cuối khổ 1 đã bật mí cho ta về nguyên nhân cho cuộc hành
trình của sóng, đó là “Sông không hiểu nổi mình”:
+ Nhà thơ khắc họa hai hình ảnh thiên nhiên có nhiều sự khác biệt: đó là
“sông” – không gian bé nhỏ, an toàn nhưng chật chội và thiếu sự thấu hiểu; và
đó là “bể” – biển khơi bao la, rộng lớn, ẩn chứa nhiều thách thức nhưng lại đem
tới cơ hội để sóng kiếm tìm tình yêu đích thực và đào sâu khám phá chính bản
thân mình.
+ Dường như, đối với nữ thi sĩ, một trong những yếu tố quan trọng nhất để gìn
giữ một mối quan hệ bền lâu chính là sự thấu hiểu. Nếu ta chỉ yêu nhau bằng
tất cả những xúc cảm thăng hoa, nếu ta chỉ nhung nhớ một cách cuộn trào mãnh
liệt, nhưng giữa ta và đối phương không có sự hiểu thấu; thì sẽ thật khó để
cùng nhau bước đi lâu dài…
Dị bản: “Sóng không hiểu nổi mình” → sóng mong muốn tìm kiếm những câu trả lời
cho chính bản thân mình → Hành trình này không chỉ còn là hành trình tìm kiếm tình
yêu, mà còn là chặng đường “tôi đi tìm tôi”, sóng định nghĩa giá trị của chính mình.
- Nữ thi sĩ nhấn mạnh sự chủ động của “sóng”: “tìm ra”
+ Sóng về với biển là quy luật của tạo hóa, nhưng nhà thơ không viết “Sóng
chảy ra về bể”, mà lại sử dụng động từ “tìm ra” để nhấn mạnh sự tự nguyện,
chủ động bắt đầu chuyến phiêu lưu đầy thách thức ấy của con sóng bé nhỏ.
+ Kết hợp với chữ “tận” thường dùng cho những điểm đến xa xôi, nhà thơ cũng
khẳng định chặng đường mà sóng sẽ đi có rất nhiều thử thách bí ẩn, nhiều rủi
ro tiềm tàng, nhưng có lẽ đó cũng là chất liệu cần có để sóng tìm thấy những
câu trả lời mà bản thân hằng mong mỏi…
➔ Nhà thơ khắc họa một vẻ đẹp trong tâm hồn người con gái có phần còn
xa lạ ở thời điểm mà thi phẩm ra đời: đó là sự chủ động. Bởi lẽ, ở giai
đoạn trước, nhiều người vẫn cho rằng “cọc” không bao giờ nên đi tìm

Trang 3
4|#hocvancosuongmai

“trâu”, con gái phải giữ ý tứ và giá trị của bản thân bằng cách không chủ
động tiến tới trong chuyện tình cảm. Thế nhưng, bằng một góc nhìn cởi
mở và hiện đại, nữ thi sĩ XQ nâng niu sự lựa chọn ấy của “sóng”, cho
rằng đó cũng là một nét đẹp đáng trân quý biết bao.
Liên hệ:
“Cô gái như chùm hoa lặng lẽ
Nhờ hương thơm nói hộ tình yêu.” (“Hương thầm” – Phan Thị Thanh Nhàn)
 Ngay từ khổ thơ đầu, quan niệm của nữ thi sĩ La Khê về tình yêu đã bộc
lộ rõ sự hòa quyện giữa nét truyền thống (khắc họa tâm trạng người con
gái khi yêu hỗn độn thật nhiều xúc cảm như con sóng ngoài khơi xa…)
và nét hiện đại ( hình ảnh người con gái chủ động bắt đầu cuộc hành trình
tìm kiếm tìn h yêu mang tên mình).

Ở khổ thơ thứ hai, nữ thi sĩ khẳng định giá trị và sức mạnh của tình yêu
muôn đời, “ngày xưa” hay “ngày sau” sẽ mãi là một nỗi khát vọng lớn lao
trong trái tim mỗi người:
Ôi con sóng ngày xưa
Và ngày sau vẫn thế
Nỗi khát vọng tình yêu
Bồi hồi trong ngực trẻ.
- Nhà thơ mở đầu bằng thán từ “ôi” để bộc lộ cảm xúc trực tiếp, để trải
dài những rung cảm của mình qua những vần thơ. Đó hẳn là những xúc
cảm mãnh liệt khó có thể kìm nén, để rồi cứ thế tuôn ra nơi đầu ngọn
bút… → Phải chăng, nói đến tình yêu, là tâm hồn người cầm bút lại thổn
thức nhiều đến vậy?
- Cặp từ “ngày xưa – ngày sau” như tạo nên một dòng chảy thời gian miên
viễn, vắt dài từ quá khứ cho đến hiện tại rồi tới tương lai
➔ Thời gian có thể làm thay đổi mọi thứ, nhưng không thể làm phai mờ đi
những khao khát, mong mỏi về tình yêu trong trái tim mỗi người. Vì thế,
tác giả khẳng định bằng hai chữ thật bình dị mà đầy xúc cảm: “vẫn thế”.
➔ Từ quy luật của con sóng tự nhiên, tác giả dẫn dắt về câu chuyện của
khát vọng tình yêu trong mỗi người. Phải chăng, đó là một cách XQ ví
von rằng nếu như con sóng trường tồn vĩnh viễn, bất diệt theo tháng
năm; thì tình yêu của con người cũng vậy, chẳng bao giờ có thể biến mất
khỏi cõi đời…

Trang 4
5|#hocvancosuongmai

- Khát vọng tình yêu luôn hiện diện trong trái tim con người:
“Nỗi khát vọng tình yêu
Bồi hồi trong ngực trẻ”
+ cụm từ “khát vọng tình yêu” mang tính khái quát, chứa đựng nhiều dấu mốc
khác nhau trên hành trình kiếm tìm – theo đuổi – gìn giữ tình yêu của đời mình.
+ từ láy “bồi hồi” vừa thể hiện sự háo hức, lại vừa đong đầy cả những bối rối
vụng về khi tình yêu gõ cửa trái tim.
+ Nhà thơ khắc họa thời điểm rực rỡ nhất của khát vọng tình yêu gắn liền với
tuổi trẻ sôi nổi, nhiều nhiệt huyết, như nhà thơ Xuân Diệu từng khẳng định
“Hãy nghe tuổi trẻ ca ngợi tình yêu”
➔ Cũng có thể, người nghệ sĩ muốn thủ thỉ với bạn đọc rằng: Tình yêu chính
là thứ gia vị ngọt ngào làm tâm hồn trở nên trong trẻo, thuần khiết. Chỉ
cần trái tim ta còn đập những nhịp bồi hồi, rạo rực; chỉ cần ta còn khao
khát yêu thương, là tâm hồn ta vẫn sẽ “trẻ”.
➔ Như tướng Hoàng Đan từng viết cho người vợ dấu yêu của mình: "Người ta
bảo khi đứng tuổi, tình yêu cũng đứng lại. Nhưng anh thì không thấy vậy, càng
ngày anh càng thấy yêu và thương em nhiều hơn." Rõ ràng, tình yêu đâu phân
biệt tuổi tác. Đâu phải chỉ thời tuổi trẻ, trái tim ta mới có thể tỏ bày tiếng yêu
một cách mãnh liệt nhất? Đối với nhiều người, tình yêu chỉ rời đi khi trái tim
họ ngừng đập mà thôi…

Ghi chú:
Khổ 3, 4, 5 học sinh đọc file phân tích chi tiết dưới đây (đã thi 2021) – bắt buộc
phải đọc chứ không bỏ qua nha.
2. Khổ 3 – 4: Hành trình tìm về cội nguồn của tình yêu:
2.a Nhà thơ đã tạo nên một không gian thật rộng lớn, bao la đến bất tận
để nhân vật trữ tình đối diện với thiên nhiên – và đối thoại với chính
mình: Đó chính là biển khơi, là cái đích mà con sóng bé nhỏ khao khát
hướng tới.
Trước muôn trùng sóng bể (ngoại cảnh)
Em nghĩ về anh, em → tâm cảnh

Trang 5
6|#hocvancosuongmai

Em nghĩ về biển lớn

Từ nơi nào sóng lên?
- Ngay từ câu thơ đầu tiên, nữ thi sĩ đã dùng lượng từ “muôn trùng”
trước khi nhắc tới không gian “sóng bể” như một cách để mở rộng
chiều kích của thiên nhiên, tạo hóa – đồng thời, nhấn mạnh rằng
đây sẽ là cuộc hành trình ẩn chứa nhiều bí ẩn, thách thức mà con
sóng bé nhỏ ấy chẳng thể nào biết trước. Dường như, trước mênh
mông biển khơi sóng vỗ, con người thường có cơ hội để chiêm
nghiệm về cuộc đời, để đối diện – đối thoại với bản thân, để thành
thật với những xúc cảm trong tâm hồn mà đôi khi trước guồng quay
hối hả của cuộc đời, ta đã vô tình quên lãng… Có lẽ, nữ thi sĩ Xuân
Quỳnh cũng không ngoại lệ.
- Để rồi, từ không gian rộng lớn của ngoại cảnh, nhà thơ đã khắc họa
tinh tế thế giới bên trong của nhân vật trữ tình “em” – đã trao cho
độc giả cơ hội khẽ khàng bước chân vào “tâm cảnh” của “em” khi
đứng trước biển mênh mông bát ngát. Nếu như ở hai khổ thơ đầu,
ta mới chỉ được cảm nhận về hành trình của “sóng”, thì tới đây, ta
đã được gặp gỡ “em” cùng những thủ thỉ, bộc bạch nơi nỗi lòng của
người con gái ấy.
+ Phép điệp cấu trúc “Em nghĩ về… Em nghĩ về…” như nhấn mạnh
những dòng suy nghĩ cứ nối tiếp nhau trong tâm trí “em”, trở đi trở lại
mãi. Đó là những bâng khuâng của người con gái ấy về anh, về tình yêu,
và về chính bản thân mình… Hai câu thơ như điệp khúc da diết của một
trái tim khao khát yêu và được yêu chân thành, mong mỏi tìm kiếm sự
thấu hiểu trong tình yêu.
+ Những suy nghĩ ấy cũng được sắp xếp theo một trật tự dường như có
dụng ý riêng của người cầm bút: “Em” nghĩ về “anh” trước, rồi mới nghĩ
đến mình. Phải chăng, đó là cách XQ khắc họa tâm hồn của người con gái
đang yêu – lúc nào trong đầu cũng ngập tràn hình ảnh người ấy, lúc nào
cũng coi “anh” là sự ưu tiên hàng đầu? Đây cũng là một nét đẹp rất truyền
thống trong cách yêu của người phụ nữ Á Đông nói chung và người phụ
nữ Việt nói riêng: Khi yêu, họ thường sẽ dành hết tất cả cho người mình

Trang 6
7|#hocvancosuongmai

thương, sẽ luôn đặt người ấy lên trên mọi thứ, sẽ sẵn sàng hy sinh vì hạnh
phúc của người mình đã trao trọn con tim… Như trong ca dao, dân ca cũng
đã từng khắc họa: “Đi đâu cho thiếp đi cùng – Đói no thiếp chịu, lạnh lùng thiếp
cam.” Người con gái một khi đã quyết định yêu, sẽ cố gắng để đi cùng người
thương đến cùng trời cuối đất, sẵn sàng vượt qua mọi thử thách, khó khăn; sẽ
không vì thiếu thốn mà nản lòng bỏ cuộc. Tình yêu chân thành sẽ giúp “thiếp”
vượt qua tất cả. Hay như trong những vần thơ “Tự hát”, Xuân Quỳnh đã từng
thủ thỉ:
“Em trở về đúng nghĩa trái tim em
Là máu thịt, đời thường ai chẳng có
Cũng ngừng đập lúc cuộc đời không còn nữa
Nhưng biết yêu anh cả khi chết đi rồi”
Nữ thi sĩ dẫu nhận thức được sự hữu hạn của cuộc đời, của con người; dẫu biết
rằng rồi sẽ tới một ngày ta phải tạm biệt chốn nhân gian rực rỡ; nhưng bà vẫn
tin rằng tình yêu sẽ còn ở lại mãi, trái tim vẫn sẽ không ngừng yêu cả khi đã
ngừng đập…
+ Thế nhưng, nữ thi sĩ cũng có một góc nhìn thật mới mẻ, khi không để nhân vật
trữ tình trao trọn con tim cho đối phương, không chỉ nghĩ về riêng “anh” mà
quên đi chính mình. Nhà thơ dường như vẫn để lại một góc riêng của tâm hồn
cho bản thân, cho “em”, để ngẫm nghĩ về giá trị của mình. Cũng bởi vậy mà độc
giả có cảm giác, cuộc hành trình của sóng về bờ, “em” kiếm “anh” cũng đồng
thời là chặng đường “tôi đi tìm tôi”, tôi khao khát khám phá bản ngã của chính
mình.
+ Đằng sau dòng suy ngẫm về anh và em, là những suy tư của nhân vật
trữ tình về “biển lớn”. Đó không chỉ là không gian thiên nhiên bao la bất
tận mà “em” đang đối diện, bởi lẽ biển lúc này còn tượng trưng cho tình
yêu lòng em luôn khao khát… Phải chăng, đó cũng là không gian ôm ấp
những xúc cảm riêng tư của đôi mình? Bên cạnh đó, khi lấy mối quan hệ
của “sóng” và “biển” để khắc họa tình yêu đôi lứa, Xuân Quỳnh cũng
ngầm khẳng định rằng tình cảm “em” trao cho “anh” cũng sẽ bất diệt,
vẹn tròn như sóng luôn về với bờ, dẫu cho phải trải qua bao gian khó…

Trang 7
8|#hocvancosuongmai

- Từ những dòng suy nghĩ trong tâm tưởng “em”, nhà thơ một lần
nữa quay lại với câu chuyện của thiên nhiên rộng lớn. Một băn
khoăn đầy trăn trở đã được cất lên: “Từ nơi nào sóng lên?” Câu hỏi
ấy có lẽ không chỉ là những thắc mắc về tự nhiên, mà còn là những
bối rối của nhân vật trữ tình khi khám phá về cội nguồn của hai chữ
“tình yêu” thiêng liêng mà diệu kì. Đi tìm quy luật của sóng biển,
cũng là tìm quy luật của tình yêu, cũng là khám phá cội nguồn của
chuyện đôi mình.

2.b Câu hỏi bâng khuâng đầu tiên đã nhanh chóng được lý giải, thật
ngắn gọn và cụ thể bằng kiến thức tự nhiên, địa lý; thế nhưng, những
băn khoăn vẫn chưa khép lại, bởi trái tim đâu đã dừng thổn thức:
Sóng bắt đầu từ gió
Gió bắt đầu từ đâu?
Em cũng không biết nữa
Khi nào ta yêu nhau
- Sóng được tạo thành nhờ sự chuyển động của gió. Từ chính câu trả lời
giản đơn ấy, câu hỏi mới lại được viết nên: “Gió bắt đầu từ đâu?” Dường
như, nữ thi sĩ mong muốn đi sâu vào gốc rễ của con sóng ngoài khơi xa,
cũng là khát khao kiếm tìm nơi bắt đầu của tình yêu mà em đang mong
mỏi, của những con sóng lòng đang trào dâng nơi trái tim. Phép điệp lại
một lần nữa được tinh tế sử dụng ở hai câu thơ đầu khổ, đem tới nhạc
điệu dịu dàng cho lời thơ, đồng thời nhấn mạnh vào mong muốn tìm
thấy điểm “bắt đầu” của con sóng, của ngọn gió, của tình yêu.
- Dường như, cuộc hành trình tìm về cội nguồn của tình yêu là một chặng
đường bỏ ngỏ lời đáp, chẳng thể nào có câu trả lời cuối cùng khi một câu
hỏi được giải đáp thì một vấn đề mới lại nảy sinh. Những câu hỏi và
những câu trả lời cứ cuốn lấy nhau, nối tiếp từng đợt như sóng ngoài
khơi xa có bao giờ ngưng lại… Ta cũng đâu biết con sóng nào sẽ là con
sóng cuối cùng… Để rồi, đáp án mà nhân vật trữ tình đưa ra lại là một
cái lắc đầu duyên dáng, dễ thương, nũng nịu: “Em cũng không biết nữa”.
→ Thực ra, ta hoàn toàn có thể tìm được đáp án cho câu hỏi về gió bằng
kiến thức địa lý, tự nhiên. Không phải Xuân Quỳnh không biết điều ấy,
chỉ là “em” không chọn góc độ khoa học chính xác để cảm nhận về sóng,
biển, gió và tình yêu nữa rồi. Hành trình của tự nhiên có thể sẽ tìm được

Trang 8
9|#hocvancosuongmai

điểm xuất phát cụ thể, nhưng chặng đường yêu của “em” và “anh” làm
sao có thể xác định được giây phút bắt đầu. Như trong “Thuyền và biển”,
nữ thi sĩ cũng từng không tìm được đáp án: “Từ ngày nào chẳng biết – Thuyền
nghe lời biển khơi”. Hình ảnh “thuyền” và “biển” ở đây cũng tượng trưng cho
tình yêu đôi lứa, cho mối quan hệ đã được viết nên một cách thật tự nhiên – đến
nỗi, chẳng ai biết chính xác thuyền đã phải lòng biển từ khi nào. Đến “ông hoàng
thơ tình” Xuân Diệu cũng từng thốt lên như một chân lý: “Làm sao cắt nghĩa
được tình yêu”.
- Từ câu chuyện của thiên nhiên, tác giả tạo nên một “khúc cua” ngọt ngào
có phần đột ngột nhưng thật dễ thương để quay về với những thổn thức
nơi tâm hồn người con gái. Câu hỏi cuối cùng không còn là những thắc
mắc về tạo hóa, mà đã quay trở về với tình yêu, với nỗi lòng: “Khi nào ta
yêu nhau”.
+ Câu hỏi này thật thú vị khi ta có thể đặt nó ở cả thì quá khứ và tương lai. Với những
người đã yêu, đó là trăn trở đi tìm giây phút tình yêu bắt đầu, đi tìm khoảnh khắc ta
nhận ra trái tim mình có nhau. Với những người chưa yêu, câu hỏi này lại là một trăn
trở rằng biết đến thời điểm nào thì tình yêu mới tới. Dù đặt ở thời điểm nào, đây cũng
là một câu hỏi thật khó tìm đáp án. Làm sao ta biết được chính xác giây phút trái tim
mình bỗng dưng “nở hoa”? Làm sao ta biết trong tương lai, khi nào thì người ta yêu
mới xuất hiện? Chính những câu hỏi không có lời giải đáp ấy đã tạo nên sự bí ẩn của
tình yêu. Chắc hẳn, cái lắc đầu dịu dàng của Xuân Quỳnh trước đó không dành cho
câu hỏi về gió, mà dành cho câu hỏi về tình yêu. Nhân vật trữ tình đã thú nhận một
cách thành thực, dễ thương về một câu hỏi mà “em cũng không biết” nữa.

3. Khổ 5: Nỗi nhớ da diết trong tình yêu

Con sóng dưới lòng sâu
Con sóng trên mặt nước
Ôi con sóng nhớ bờ
Ngày đêm không ngủ được
Lòng em nhớ đến anh
Cả trong mơ còn thức

 Khắc họa về nỗi nhớ da diết trong tình yêu, nhà thơ XQ đã dành tới
6 câu thơ trong khổ 5 để bộc bạch nỗi lòng, như thể cấu trúc thông
thường gồm 4 câu không đủ để ôm ấp, chất chứa, thủ thỉ tâm tư của
người cầm bút. Điều đó khiến khổ thơ trở thành đỉnh của một bước
sóng, mang theo những cảm xúc thăng hoa nhất của một câu

Trang 9
10 | # h o c v a n c o s u o n g m a i

chuyện tình… Chủ động phá vỡ quy tắc của thể thơ 5 chữ, có lẽ nữ
thi sĩ cũng khẳng định một điều rằng: tình yêu có thể không tuân
theo bất cứ một quy luật nào, chỉ đơn giản là trái tim thổn thức mà
thôi.

- Trong tình yêu, nỗi nhớ thường là trạng thái cảm xúc mãnh liệt nhất,
thậm chí đôi khi còn là dấu hiệu nhận biết trái tim ta đã thực sự
rung động trước một người đặc biệt. Trong nhiều câu chuyện tình,
nỗi nhớ được xem như khoảnh khắc bắt đầu của tình yêu – bởi khi
trái tim em biết nhớ là lúc em biết mình đã yêu.

- Với hai câu thơ đầu, XQ sử dụng phép điệp để nhấn mạnh sự tồn
tại phong phú, đa dạng của những con sóng ngoài khơi xa.

+ Dù là những con sóng nổi lăn tăn trên mặt biển mà ta có thể dễ dàng
quan sát, hay là những con sóng ngầm đang âm ỉ dưới đáy biển khơi; dẫu
có muôn ngàn con sóng khác nhau – nhưng chúng đều chung một nỗi
nhớ cồn cào hướng về nơi bến bờ đích thực của mình.

+ Nhà thơ cũng tinh tế mở rộng chiều kích của không gian bằng cặp từ
tương phản: “dưới lòng sâu” – “trên mặt nước”; đồng thời cũng là mở rộng
chiều kích của nỗi nhớ mênh mông, bao la, đang cuộn trào trong mỗi con
sóng nhỏ. Hai hình ảnh ấy cũng gợi ta đến một thực tế thú vị trong tình yêu,
đó là mỗi người sẽ có một cách biểu hiện tình cảm – bộc bạch nỗi nhớ riêng biệt.
Ta không thể cưỡng cầu rằng ai cũng phải yêu – phải nhớ theo một cách chung.
Có người, nỗi nhớ âm ỉ lặng lẽ như “dưới lòng sâu”, phải thật sự tĩnh tại, thấu
hiểu mới cảm nhận được. Có người, nỗi nhớ lại được thể hiện rất rõ ràng, mãnh
liệt, thậm chí ai nhìn vào cũng thấy.

- Không chỉ khắc họa nỗi nhớ bao phủ khắp không gian rộng lớn, nhà
thơ còn bộc lộ rằng nỗi nhớ ấy đã men theo cả dòng chảy của thời
gian, luôn tồn tại trong tâm trí con sóng bất kể đêm hay ngày.

Trang 10
11 | # h o c v a n c o s u o n g m a i

+ Thán từ “Ôi” kết hợp cùng bốn chữ bình dị, thẳng thắn: “con sóng nhớ
bờ” đã giúp ta cảm nhận được xúc cảm mạnh mẽ không thể kìm nén khi
hướng về bến bờ, khi ta dành khao khát cho người mình thương… Không
mỹ miều hóa ngôn từ của mình, nhà thơ như nhấn mạnh, việc sóng nhớ
bờ là một điều tất yếu, là một sự thật hiển nhiên, là một chân lý chẳng gì
có thể làm thay đổi. Nỗi nhớ ấy cứ khắc khoải nơi trái tim, dai dẳng cả
ngày trời, khiến con sóng thao thức, trằn trọc, chẳng thể ru mình vào giấc
ngủ say… Như trong “Thuyền và biển”, nữ thi sĩ cũng từng khắc họa nỗi niềm
day dứt của cả hai bên trong tình yêu khi không được ở cạnh nhau:

“Những ngày không gặp nhau

Biển bạc đầu thương nhớ

Những ngày không gặp nhau

Lòng thuyền đau – rạn vỡ”

Trong đoạn thơ này, nữ thi sĩ cũng sử dụng phép điệp để nhấn mạnh vào “Những
ngày không gặp nhau”, khắc họa sự trống rỗng của cả “biển” và
“thuyền” khi phải xa cách, đồng thời như kéo giãn những ngày ấy đến vô cùng.
Khi ta không được bên nhau, mỗi ngày đều trôi qua rất chậm. Nỗi nhớ khắc khoải
khiến biển phải bạc đầu, khiến lòng thuyền quặn thắt. Tuy nhiên, nỗi nhớ ấy
dường như cũng có sự khác biệt khi so sánh với nỗi nhớ trong “Sóng”. Bởi lẽ,
nỗi nhớ của con sóng chỉ được khắc họa một chiều từ sóng tới bờ, qua đó vẽ lên
cuộc hành trình kiếm tìm – chinh phục tình yêu. Còn xúc cảm trong “Thuyền và
biển” được bộc bạch trọn vẹn từ cả hai nỗi lòng, qua đó cho ta thấy “diện mạo”
ngọt ngào của một mối quan hệ tình yêu đủ đầy…

- Từ hành trình và nỗi nhớ của thiên nhiên, tác giả đã thật tinh tế đưa
độc giả về với xúc cảm của con người. Nhân vật trữ tình không còn
ẩn mình sau con sóng, mà đã bộc bạch nỗi niềm của mình một cách
trực tiếp, mãnh liệt, thiết tha: “Lòng em nhớ đến anh”. Vẫn là những
từ ngữ bình dị, vẫn là một câu thơ thật thẳng thắn, súc tích để thủ

Trang 11
12 | # h o c v a n c o s u o n g m a i

thỉ về nỗi nhớ của “em” dành cho “anh”; thế nhưng lúc này đây, nỗi
nhớ thậm chí đã vượt ra khỏi khuôn khổ của ý thức để chạm vào
thế giới tiềm thức ẩn sâu bên trong mỗi người: “Cả trong mơ còn
thức”. Ngay cả trong những giấc mộng của mình, tâm trí em vẫn
ngập tràn hình bóng anh; em vẫn thao thức không nguôi ngay cả
khi tưởng chừng đã chìm vào giấc ngủ say. Trong những vần thơ của
mình, “ông hoàng thơ tình” Xuân Diệu cũng đã từng khắc họa nỗi nhớ
trở đi trở lại mãnh liệt vô cùng trong tâm hồn nhân vật trữ tình “anh”:
“Anh nhớ tiếng. Anh nhớ hình. Anh nhớ ảnh – Anh nhớ em, anh nhớ lắm!
Em ơi”. Hóa ra, dù ở góc độ của người đàn ông hay người phụ nữ trong
tình yêu, thì nỗi nhớ đều cháy bỏng đến vậy. Yêu, là nhớ mọi thứ thuộc về
người ấy. Yêu, là ngay cả trong giấc mơ vẫn ấp ủ bóng hình của người
thương… Câu thơ của nữ thi sĩ Xuân Quỳnh đồng thời đã bày tỏ kín đáo
nỗi lo lắng, hoang mang của người con gái trong tình yêu: luôn sợ rằng
người ấy sau này không còn thương mình nữa, sợ rằng chuyện tình dù
đẹp đến mấy rồi cũng sẽ đến lúc tàn phai… Lời thơ như ôm ấp cả những
dự cảm khó nói thành lời của nhân vật trữ tình, để rồi một cách thật tự
nhiên, nhiều độc giả hẳn cũng tìm thấy mình trong vần thơ ấy.

- Với hai câu thơ này, nữ thi sĩ cũng thật tinh tế khi dùng chữ “Lòng”
để khẳng định rằng nỗi nhớ ấy – những thao thức ấy xuất phát từ
đáy lòng em, là những rung động thật thà nhất của một trái tim yêu
tha thiết. Như Tố Hữu cũng từng viết trong “Việt Bắc”: “Lòng ta
sau trước mặn mà đinh ninh” để khẳng định tấm lòng người ra đi
dành cho người ở lại không bao giờ có thể thay đổi. Chữ “lòng” ấy
thật bình dị, mộc mạc, mà quá đỗi chân thành.

4. Khổ 6: Sự thủy chung trong tình yêu

Dẫu xuôi về phương bắc

Dẫu ngược về phương nam
Nơi nào em cũng nghĩ
Hướng về anh - một phương

Trang 12
13 | # h o c v a n c o s u o n g m a i

Nếu như nỗi nhớ là những xúc cảm thăng hoa của tình yêu, là men say giúp
ta nhận ra mình đang đắm chìm trước một người nào đó… thì sự thủy chung
chính là nỗ lực để ta bảo vệ và giữ gìn tình yêu ấy.
- Với hai câu thơ đầu, lại một lần nữa, nhà thơ sử dụng phép điệp kết hợp
với từ ngữ tương phản “xuôi” – “ngược” để tạo nên một tấm bản đồ địa
lý, một không gian rộng lớn với phương bắc, phương nam. Nhà thơ
dường như cũng chủ ý sử dụng từ có phần khác biệt với cách dùng từ
thông thường, vốn là xuôi Nam ngược Bắc, phải chăng để nhấn mạnh:
một trái tim đang yêu đâu có đi theo bất cứ quy luật nào?
➔ Câu thơ như một khúc hát chân thành, da diết, cất lên từ trái tim người
con gái đắm chìm trong tình yêu. Dẫu cuộc đời có mang tới bao thử thách
khắc nghiệt, dẫu cuộc đời có đẩy ta đi đến bao vùng trời xa lạ, tạo nên
nhiều khoảng cách ngăn trở giữa đôi ta, thì lòng em vẫn không đổi thay,
vẫn chỉ hướng về anh mà thôi.
➔ Đặt vào trong bối cảnh ra đời của thi phẩm là khi cuộc kháng chiến chống
Mỹ đang diễn ra khốc liệt, miền Bắc và miền Nam còn chưa được thống
nhất, những cuộc chia ly đẫm nước mắt ở khắp nơi nơi trên mảnh đất
đau thương mà hào hùng này; dường như ý thơ của nữ thi sĩ XQ cũng
khẳng định rằng, kể cả trong khói lửa bom đạn của chiến tranh, tình yêu
vẫn vươn lên và chiến thắng mọi thử thách.
- Nhà thơ đã khẳng định một cách chân thành: Nơi nào em cũng nghĩ -
Hướng về anh - một phương. Nếu như cuộc đời có phương bắc phương
nam, có nhiều lối đi để lựa chọn; thì hệ quy chiếu trong trái tim em chỉ
một đích đến duy nhất. Anh chính là phương hướng mà em đã lựa chọn.
Liên hệ:
Trong thi phẩm “Nói cùng anh”, nhà thơ cũng từng khẳng định những chuyến
đi xa, những khoảng cách về địa lý không thể nào làm xoay chuyển tình yêu mà
em dành cho anh, ta dành cho nhau:
“Em hiểu rằng mỗi lúc đi xa
Tình anh đối với em là xứ sở”
Cũng giống như “Hướng về anh một phương”, ý thơ ở đây như một sự quả
quyết chân thành, thật thà của trái tim, rằng tình yêu anh dành cho em sẽ luôn
là xứ sở mơ mộng để em trở về, là bến đỗ để em kí gửi những bình yên. Cũng với

Trang 13
14 | # h o c v a n c o s u o n g m a i

giọng thơ chân thành, tha thiết ấy; trong “Thuyền và biển”, nữ thi sĩ La Khê
cũng chia sẻ thật lòng:
“Nếu từ giã thuyền rồi
Biển chỉ còn sóng gió
Nếu phải cách xa anh
Em chỉ còn bão tố”
Quả thực, biển là góc bình yên nhất của thuyền; cũng như anh là chốn an toàn,
êm đềm nhất của em. Dù ở bất cứ thi phẩm nào, sự thủy chung và khao khát ưu
tiên người mình thương vẫn luôn được nhà thơ bộc bạch như thế.

5. Khổ 7: Niềm tin mãnh liệt vào sức mạnh của tình yêu:
Ở ngoài kia đại dương
Trăm nghìn con sóng đó
Con nào chẳng tới bờ
Dù muôn vời cách trở

➔ Dù muôn vời cách trở, con sóng nào chẳng tới bờ.

- Mở đầu khổ thơ, nhà thơ đưa người đọc đến với không gian bao la rộng
lớn, vô tận của biển khơi.

+ Hai chữ “ngoài kia” khiến cho chiều kích của không gian như được mở rộng
vô cùng, phác họa về một thế giới mênh mông ngoài tầm với, về những câu
chuyện diễn ra bên ngoài cuộc đời của cá nhân mình.

+ Từ “đại dương” cũng khiến ta hình dung về một không gian rộng lớn và
nhiều bí ẩn của tạo hóa.

➔ Phải chăng, nhà thơ muốn nhắn nhủ mỗi bạn đọc cần nhìn ra thế giới chứ không
chỉ nhìn vào câu chuyện riêng tư, bé nhỏ của mình. Chúng ta ko chỉ tập trung
vào hành trình của cá nhân, mà còn cần phóng tầm mắt ra xa hơn, cần mở rộng
tâm trí và trái tim hơn nữa, để hiểu về cuộc đời, từ đó mới hiểu rõ về chính mình.

- Số từ “trăm nghìn” như khắc họa bức tranh sôi động của biết bao con
sóng tìm về với bờ, cũng là biết bao trái tim đang khao khát tìm thấy tình

Trang 14
15 | # h o c v a n c o s u o n g m a i

yêu. → Có thể, sẽ có độc giả lo lắng, rằng giữa khung cảnh rộng lớn đông
đúc ấy, giữa hàng trăm ngàn con sóng và trăm ngàn trái tim mong cầu
tình yêu, liệu có đủ bến bờ yêu cho tất cả?

- XQ lại khẳng định một cách thật chắc chắn mà rất đỗi chân thành: “Con
nào chẳng tới bờ”. Sóng tìm về bờ, đó là quy luật bất biến của tự nhiên.
→ Và, trong góc nhìn của nữ thi sĩ, quy luật bất biến của tình yêu cũng
là như vậy: Ai cũng sẽ có một nơi thuộc về mình, ai cũng sẽ có một bờ
vai để tựa vào, một người để chở che và yêu thương đến hết đời…

- Điều đặc biệt là, nhà thơ lại quả quyết về kết quả thật đẹp ấy trước khi
viết về những khó khăn trong hành trình: “Dù muôn vời cách trở”.

➔ Phải chăng, đó là cách người nghệ sĩ xoa dịu những nỗi lắng lo trong lòng
bạn đọc, làm vơi bớt đi phần nào sự tác động của những thử thách trên
chặng đường kiếm tìm tình yêu… Có lẽ, nhà thơ cũng muốn khắc họa rõ
nét về sức của niềm tin: Khi ta đặt niềm tin vào một điều gì đó, đấy sẽ là
nền tảng cho những nỗ lực sau này để ước mơ của ta trở thành sự thật.
Hãy cứ tin vào tình yêu, rồi tình yêu sẽ tới…

 Nỗi nhớ (khổ 5), sự thủy chung (khổ 6), lòng tin tưởng vào tình yêu (khổ
7) – đó chính là những chất liệu để tạo nên một tình yêu bền vững, đi
cùng năm tháng. Dẫu thời gian có thể làm phai phôi nhiều điều, nhưng
một khi ta đã yêu chân thành, thì tình yêu ấy sẽ ở lại với đời theo một
cách nào đó… Như nữ thi sĩ đã từng chiêm nghiệm: “Chỉ còn anh và em –
Cùng tình yêu ở lại.”

6. Khổ 8: Nhận thức về sự hữu hạn của cuộc đời và những trăn trở của nữ
thi sĩ về tình yêu
Cuộc đời tuy dài thế
Năm tháng vẫn đi qua
Như biển kia dẫu rộng
Mây vẫn bay về xa

Liên hệ: Cùng nhận thức về sự hữu hạn của thời gian, về dòng chảy không vô
tận của đời người, nếu như nhà thơ Xuân Diệu vội vàng, giục giã, mãnh liệt và

Trang 15
16 | # h o c v a n c o s u o n g m a i

táo bạo thì nữ thi sĩ Xuân Quỳnh lại dịu dàng, sâu lắng. Nhận thức được rằng
cuộc đời này chẳng thể nào mãi mãi bất tận, cả Xuân Diệu và Xuân Quỳnh đều
sợ ngày mai, để rồi vì thế càng thêm trân trọng những giây phút mà mình đang
có. Thay vì lấy “mãi mãi” định nghĩa về tình yêu, họ định nghĩa tình yêu trong
từng khoảnh khắc:

“Gấp đi em anh rất sợ ngày mai

Đời trôi chảy, lòng ta không vĩnh viễn”

(“Giục giã” – Xuân Diệu)

“Em đâu dám nghĩ là vĩnh viễn

Hôm nay yêu mai có thể xa rồi”

(“Nói cùng anh” – Xuân Quỳnh)

➔ Đến với “Sóng”, lại một lần nữa nỗi âu lo “anh rất sợ ngày mai”, nỗi băn
khoăn “mai có thể xa rồi” ấy được bộc bạch thật chân thành, dịu dàng
mà thấm thía. Tác giả đã sử dụng những hình ảnh không gian và thời
gian để khắc họa những dự cảm trong trái tim của nhân vật trữ tình.

- Nhà thơ đã đan xen cái hữu hạn và cái vô tận vào ngôn từ của mình
– từ đó gửi gắm những ngậm ngùi, suy tư, triết lý của nhân vật trữ
tình về tình yêu, về cuộc đời.

+ Những cặp từ như “tuy dài thế” – “vẫn đi qua” – “dẫu rộng” – “vẫn
bay về xa” đã khẳng định một cách sâu sắc và chắc chắn về góc nhìn
của người cầm bút trước sự hữu hạn của cuộc đời. Cuộc đời dẫu dài
đến đâu – năm tháng kia vẫn bao trọn được hết. Biển khơi dẫu mênh
mông nhường nào – những đám mây vẫn có thể đi về phía cuối chân
trời.

• “Cuộc đời”: là dòng chảy thời gian hữu hạn của mỗi con người mà số
phận đã trao cho chúng ta, ta không có quyền lựa chọn hay kiểm soát. →

Trang 16
17 | # h o c v a n c o s u o n g m a i

Đặt cuộc đời của mỗi cá thể vào dòng chảy bất tận của tháng năm chẳng
bao giờ vơi cạn, ta càng thấy đời mình thật bé nhỏ, mong manh.

• “Biển” mang tới một cảm giác bao la, rộng lớn của không gian thiên
nhiên, tưởng chừng sẽ trường tồn vĩnh hằng, nhưng vẫn chẳng thể vô
tận bởi giới hạn được định danh bằng các chuyến phiêu lưu của đám
mây trên bầu trời cao vời vợi.

- Tuy vậy, nhà thơ vẫn giữ một niềm tin mạnh mẽ vào sức mạnh của
tình yêu, vào những xúc cảm thổn thức trong trái tim mỗi người,
rằng nếu như ta trao đủ chân thành – tình yêu ấy sẽ chiến thắng cả
những hữu hạn của cuộc đời, giống như tháng năm sẽ bao trọn cả
hành trình dài rộng, giống như những đám mây vẫn có thể đi hết
cả biển khơi…Nhà thơ tin rằng, “anh” và “em” dù có thể sẽ đến
ngày phải tạm biệt nhân gian rực rỡ, bởi cuộc đời đâu cho ai quyền
sống bất tử. Thế nhưng, nếu ta gửi trao cho nhau một tình yêu đủ
lớn, tình yêu ấy sẽ “ở lại” mãi với nhân gian theo một cách đặc biệt
riêng…

7. Khổ 9: (khổ cuối) Khát vọng vĩnh cửu hóa tình yêu để chiến thắng sự
hữu hạn của đời người; khao khát hòa quyện tình yêu cá nhân vào tình
yêu cộng đồng: (Có lẽ đối với XQ, một tình yêu đủ lớn để có thể “ở lại” mãi
với nhân gian chính là khi ta không chỉ kiếm tìm tình yêu của riêng mình, mà
sẵn sàng hòa quyện khao khát ấy vào tình yêu cộng đồng, tình yêu Tổ quốc)

Làm sao được tan ra

Thành trăm con sóng nhỏ
Giữa biển lớn tình yêu
Để ngàn năm còn vỗ.
- Sử dụng từ “Làm sao” mang màu sắc của một lời van lơn tha thiết, một
lời nài nỉ chân thành của nhân vật trữ tình; kết hợp với từ “được” cho
thấy niềm hạnh phúc của người cầm bút khi được “tan ra” hòa vào với
biển.

Trang 17
18 | # h o c v a n c o s u o n g m a i

- Lại một lần nữa, nhà thơ xây dựng hình ảnh tương phản, đối lập: “sóng
nhỏ” – “biển lớn” → nhấn mạnh sự bé nhỏ của mỗi cá nhân trước cuộc
đời rộng lớn, trước tình yêu mênh mông muôn trùng.

➔ Biển lớn chỉ có thể được hình thành từ nhiều con sóng nhỏ, một giấc mơ
khao khát lớn lao chỉ có thể trở thành sự thật nếu như mọi cá nhân đều
nỗ lực sống vì mong ước ấy. Như trong những vần thơ của “Mùa xuân nho
nhỏ”, kể cả khi đang nằm trên giường bệnh và nhận thức rằng dòng chảy thời
gian của đời mình dần khép lại, nhà thơ Thanh Hải vẫn nhắn nhủ về khao khát
cống hiến một cách bình dị cho cuộc đời, cho quê hương. Chỉ mong làm con chim
hót, làm một nhành hoa, làm “một nốt trầm xao xuyến”; bởi lẽ cuộc đời đâu thể
vẹn tròn khi thiếu đi những điều bé nhỏ ấy. Cuộc hành trình của cá nhân với đời
có thể sẽ phải kết thúc, nhưng nốt nhạc ta để lại sẽ ngân vang mãi với nhịp sống
của quê hương muôn đời…

- Khát vọng hiến dâng đã được bộc bạch thật chân thành ở hai câu thơ
cuối: “Giữa biển lớn tình yêu – Để ngàn năm còn vỗ.” Dường như, cách
duy nhất để ta có thể chiến thắng được sự hữu hạn của thời gian, của
cuộc đời, chính là “hóa thân cho dáng hình xứ sở”, là cống hiến vì Tổ
quốc, là ở lại mãi mãi với biển khơi mà thủ thỉ câu chuyện ngàn sau…
Nếu chỉ tách ra một mình đơn độc, con sóng sẽ dễ lạc lối và dần bị chìm
vào quên lãng; nhưng nếu chọn cách hòa nhập và tận hiến, tình yêu ấy
sẽ mãi mãi ở lại. → Ước mong vĩnh cửu hóa tình yêu

- Đặt bài thơ vào bối cảnh cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước diễn ra
ác liệt, ta càng thêm thấm thía những thông điệp và sự lựa chọn của con
sóng, của nhân vật trữ tình. Bắt đầu bằng điểm tựa của tình yêu đôi lứa,
bắt đầu bằng cuộc hành trình tưởng chừng rất cá nhân, Xuân Quỳnh vẫn
đưa ta đến với cái đích của tình yêu quê hương, vẫn không quên thủ thỉ
dặn mình – dặn người về sứ mệnh thiêng liêng mà mỗi cá nhân cần thực
hiện vì Tổ quốc. → Nhà thơ mượn cái riêng để khái quát về cái chung,
lấy tình yêu cá nhân làm xuất phát điểm – làm động lực và sức mạnh cho
tình yêu cộng đồng. (tình yêu cá nhân hòa quyện vào tình yêu cộng đồng)

Trang 18