„BIOLOGICZNE PODSTAWY PSYCHOLOGII”

JAMES W. KALAT

RELACJA UMYSŁ - MÓZG:

Biologiczne wyjaśnienia zachowania można podzielić na 4 kategorie:

• fizjologiczne - wiąże zachowanie z aktywnością mózgu oraz innych narządów.
Odwołują się na przykład do reakcji chemicznych, dzięki którym hormony
oddziałują na mózg.
• ontogenetyczne - rozwój jakiejś struktury lub zachowania. To podejście
koncentruje się na wpływie, jaki na powstanie określonych zachowań miały
geny, odżywianie, przebyte doświadczenia, a także interakcje pomiędzy tymi
czynnikami.
• ewolucyjne - dana część organizmu lub zachowanie są rozpatrywane w
perspektywie ewolucyjnej. Kiedy się czegoś przestraszymy, dostajemy „gęsiej
skórki”.
• funkcjonalne - tłumaczą, dlaczego dana część ciała lub zachowanie w toku
ewolucji przyjęły taką, a nie inną postać i funkcję. Osobniki niektórych
gatunków mają wygląd upodabniający je do otoczenia; dzięki zdolności do
kamuflażu zwierzęta mogą ukryć się przed wzrokiem drapieżników.

Problem psychofizyczny
- problem relacji między umysłem a ciałem czy umysłem a mózgiem
• DUALIZM - umysł i ciało są odrębnymi rodzajami substancji - myślącą i
fizyczną, które istnieją od siebie niezależnie, choć w jakiś sposób oddziaływują
na siebie
• Kartezjusz - istnieje taki punkt, gdzie umysł i mózg oddziałują na siebie-
znajduje on się w szyszynce.
• Dualizm jest sprzeczny z fizycznymi prawami zachowania energii i masy.
MONIZM - cały wszechświat składa się z wyłącznie jednego typu substancji.
MATERIALIZM - wszystko, co istnieje ma charakter materialny lub fizyczny.
MENTALIZM - realnie istnieje wyłącznie umysł, a świat istnieje wyłącznie
dlatego, że o nim myślimy, bądź w umyśle Boga. / niewielka popularność
TEORIA IDENTYCZNOŚCI - procesy umysłowe są identyczne z pewnym typem
procesów mózgowych, ale opisuje się je za pomocą różnych pojęć. Wszechświat
zbudowany jest z 1 rodzaju substancji, lecz ma ona charakter materialny i
umysłowy.
Problem innych umysłów - trudność w rozpoznaniu, czy inni ludzie (lub
zwierzęta) mają przeżycia świadome, czy nie.
GENETYKA ZACHOWANIA

Genetyka Mendlowska
Mendel wykazał, że czynnikiem dziedziczenia są geny - jednostki dziedziczności,
które zachowują strukturalną stałość z pokolenia na pokolenie.
• Geny z reguły występują w parach, ponieważ są rozmieszczone w
chromosomach (łańcuchach genów), a te są strukturami parzystymi. WYJĄTEK:
Chromosomy X i Y u mężczyzn, zawierają różne geny.
• GEN stanowi fragment CHROMOSOMU, który jest zbudowany z podwójnej nici
cząsteczek kwasu deoksyrybonukleinowego (DNA).
• Nić DNA stanowi model syntezy cząsteczek kwasu rybonukleinowego (RNA).
• Cząsteczka RNA składa się z pojedynczej nici: jeden z rodzajów RNA stanowi z
kolei matrycę syntezy cząsteczek białka.
• Niektóre białka stanowią budulec organizmu, inne funkcjonują jako ENZYMY -
biokatalizatory reakcji chemicznych zachodzących w ciele.
• Geny dominujące i recesywne.

KOMÓRKI UKŁADU NERWOWEGO

Układ nerwowy składa się z 2 rodzajów komórek:

• neuronów - komórki zdolne do otrzymywanie informacji i przekazywania jej
innym neuronom; po prostu komórki nerwowe; ok. 100 miliardów neuronów u
człowieka
• komórek glejowych.

Budowa komórki zwierzęcej

• BŁONA - powierzchnia komórki pokryta jest błoną, która oddziela wnętrze
komórki od środowiska pozakomórkowego.
Składa się z dwuwarstwy lipidowej, w której obie warstwy mogą się względem
siebie swobodnie przemieszczać.
Woda, tlen i dwutlenek węgla mogą przechodzić przez błonę dość swobodnie.
Cząsteczki posiadające ładunki, czyli jony takie jak: sód, potas, wapń i chlor
mogą przechodzić przez błonę komórkową dzięki specjalnym „przepustkom”
zwanym kanałami białkowymi. Dla większości innych związków chemicznych
błona komórkowa jest nieprzepuszczalna.
• JĄDRO - struktura zawierająca chromosomy.
• MITOCHONDRIUM - jest elementem odpowiadającym za metabolizm,
dostarczając do komórki energii do jej sprawnego funkcjonowania (oddychanie
komórkowe).
• RYBOSOMY - syntezują nowe białka, które stanowią materiał budulcowy
komórki i katalizują różne reakcje chemiczne.
• SIATECZKA ŚRÓDPLAZMATYCZNA - składa się z sieci cienkich kanalików, za
pomocą których nowo zsyntezowane białka są transportowane do różnych
miejsc w komórce.

Budowa neuronu
Składa się z jądra, błony komórkowej, mitochondriów, rybosomów i innych
elementów typowych dla komórki zwierzęcej; wyróżnia się charakterystycznym
kształtem.
Neurony o dużych rozmiarach składają się z:
- dendrytów
- somy (ciała komórki)
- aksonu
- zakończeń presynaptycznych
* najmniejsze neurony nie mają aksonów a czasem również wyraźnie
wyodrębnionych dendrytów
NEURON RUCHOWY - pobudzany jest przez inne neurony, a potem sam
przekazuje impulsy od swojego ciała komórkowego do mięśni lub gruczołów.
Dendryty dochodzą do ciała komórkowego neuronu, a akson z niego wychodzi.
NEURON CZUCIOWY - ma wyspecjalizowane zakończenia do odbioru informacji
ze skóry. Dendryty tego neuronu (na obrazku) przechodzą bezpośrednio w akson,
a ciało komórkowe jest umiejscowione na cienkiej łodydze wyrastającej z
głównego pnia.
DENDRYTY - rozgałęzione wypustki, które zwężają się ku końcowi. Powierzchnia
dendrytu jest pokryta receptorami synaptycznymi, które odbierają informacje z
innych neuronów.
Niektóre posiadają niewielkie wyrostki, zwane kolcami dendrytycznymi, które
zwiększają pole powierzchni dostępnej dla synaps. Wygląd dendrytu jest w dużej
mierze związany ze sposobem, w jaki przetwarza on informacje dopływające do
neuronu.

SOMA = CIAŁO KOMÓRKOWE - zachodzi tu większość procesów

metabolicznych. Ciała komórkowe wielu neuronów są także pokryte synapsami.

AKSON - cienkie włókno o stałej średnicy, w większości przypadków dłuższym

od dendrytów. Akson przewodzi informacje, przesyłając impuls do innych
neuronów, mięśni czy gruczołów. Ma wiele odgałęzień, każde z nich na końcu
rozszerza się tworząc zakończenie presynaptyczne (kolbka końcowa). Jest to
miejsce, z którego uwalniane są związki chemiczne, przechodzące przez
szczelinę oddzielającą jeden neuron od drugiego.

NEURON - DOWOLNA LICZBA DENDRYTÓW,

ALE JEDEN AKSON, KTÓRY JEDNAK MOŻE SIĘ ROZGAŁĘZIAĆ.

Akson aferentny - przewodzi informacje do danej struktury.

Akson eferentny - przewodzi informacje od danej struktury.

Każdy neuron czuciowy jest aferentny w stosunku do całej reszty układu

nerwowego, a każdy neuron ruchowy jest eferentny wobec całej reszty układu
nerwowego.

Jeżeli zarówno dendryty danej komórki nerwowej, jak i jej aksony zawierają się
wewnątrz jednej struktury, to taką komórkę nazwiemy inerneuronem lub
komórką wewnętrzną dla tej struktury.
Np. komórka wewnętrzna wzgórza to taka, której wszystkie dendryty i aksony są
umiejscowione wewnątrz wzgórza i komunikuje się ona wyłącznie z tymi
komórkami, należącymi do wzgórza.

Glej
Glej, który poza neuronami stanowi główną składową układu nerwowego, nie
przesyła informacji na długie dystanse, jak to czynią neurony, ale pomaga im
w pełnieniu ich funkcji.
- Przeciętna komórka glejowa jest ok. 10-krotnie mniejsza od neuronu, ale jest
ich ok. 10 razy więcej w mózgu. Zajmują więc taką samą objętość jak neurony.
IMPULS NERWOWY
Jak aksony przewodzą informację z receptorów dotyku w stopach do rdzenia
kręgowego i mózgu?
Aksony położone w dalszych rejonach siatkówki przewodzą impulsy nieco
szybciej niż te znajdujące się bliżej mózgu, co zapobiega powstawaniu iluzji.

Potencjał spoczynkowy neuronu

Błona neuronu utrzymuje gradient elektryczny, czyli różnicę ładunku
elektrycznego pomiędzy wnętrzem a zewnętrzem komórki.
• Wszystkie części neuronu pokrywa dwuwarstwowa błona (posiadająca warstwę
zewnętrzną i wewnętrzną) zbudowana z fosfolipidów o grubości 8
nanometrów. Fosfolipidy to związki złożone z kwasów tłuszczowych i grupy
fosforanowej - reszty kwasu fosforowego.
• Pomiędzy fosfolipidami osadzone są cylindryczne cząsteczki białek.
• Elastyczna, a zarazem trwała budowa błony utrudnia przepływ związków
chemicznych pomiędzy wnętrzem a jej otoczeniem.
- W nieobecności czynników zewnętrznych błona zachowuje stan
polaryzacji, czyli różnicy ładunku elektrycznego - wnętrze neuronu
jest naładowane ujemnie względem zewnętrza.
- Taka różnica potencjału w nieaktywnym neuronie nazywana jest
potencjałem spoczynkowym. Wynika on głównie z obecności ujemnie
naładowanych cząsteczek białkowych wewnątrz komórki nerwowej.
- Przeciętny potencjał neuronu wynosi ok. - 70 mV.

Siły działające na jony sodu i potasu

- Jeśli naładowane jony mogłyby przemieszczać się swobodnie przez błonę
komórkową, błona nie utrzymałaby stanu polaryzacji.
- Jednakże, błona jest selektywnie przepuszczalna - oznacza to, że niektóre
cząsteczki mogą przez nią przechodzić łatwiej niż inne.
- Większość dużych cząsteczek lub posiadających ładunek elektryczny nie
przechodzi przez błonę.
- Tlen, dwutlenek węgla, mocznik i woda przechodzą w obu kierunkach
przez stale otwarte kanały.
-Niewielka liczba ważnych biologicznie
jonów, tj. jony sodu, potasu, wapnia i chloru
przechodzi przez kanały, które w pewnych
warunkach są otwarte, a w innych
zamknięte.
-Błona w stanie spoczynkowym ma zamknięte
kanały sodowe, co powoduje całkowite
zatrzymanie przepływu sodu.
-W tym samym stanie spoczynkowym, kanały
potasowe są przymknięte, ale nie całkowicie
 pozamykane, dlatego też możliwy jest powolny przepływ potasu.
- Stężenie jonów sodu na zewnątrz błony jest 10-krotnie wyższe niż wewnątrz
ponieważ pompa sodowo-potasowa, będąca kompleksem białkowym,
wypompowuje 3 jony sodu na zewnątrz komórki, wciągając 2 jony potasu
do wewnątrz.
- Pompa sodowo-potasowa jest mechanizmem transportu aktywnego, który
wymaga energii, a rozmaite trucizny, podobnie jak przerwa w dopływie krwi,
mogą ten mechanizm zatrzymać.
- Pompa sodowo-potasowa jest skuteczna tylko ze względu na selektywną
przepuszczalność błony, która zapobiega wpływaniu z powrotem do wnętrza
komórki wypompowanych jonów sodu.
- Część jonów potasu wpompowanych do wnętrza neuronu wypływa na zewnątrz,
unosząc że sobą dodatki ładunek. Upływ ten zwiększa gradient po obu
stronach błony, jak na rysunku.
• W neuronie
pozostającym w
spoczynku na jony sodu
działają 2 siły, które
starają się wepchnąć sód
do wnętrza komórki.
- GRADIENT
ELEKTRYCZNY - sód jest
naładowany dodatnio, a
wnętrze neuronu
ujemnie. Przeciwne
ładunki przyciągają się,
tak więc gradient
elektryczny dąży do
wciągnięcia sodu do
wnętrza komórki.
- GRADIENT STĘŻEŃ =
różnica w rozmieszczeniu
jonów pomiędzy
wnętrzem a zewnętrzem
błony. Stężenie sodu na
zewnątrz komórki jest
większe niż w jej wnętrzu, dlatego też, sód będzie miał większe szanse na
wniknięcie do komórki niż jej opuszczenie.
- Gradient elektryczny i gradient stężeń dążą do wepchnięcia sodu do
wnętrza komórki, sód bez wątpienia przedostałby się szybko do komórki,
gdyby tylko mógł.
- Ale w stanie spoczynku, kanały sodowe są pozamykane, co powoduje, że
przepływ jonów sodu przez błonę jest zablokowany, wyjąwszy jony sodu
wypchane z komórki przez pompę sodowo-potasową.
 • Z kolei na potas działają 2 przeciwstawne siły. Potas posiada ładunek
dodatni, a wnętrze neuronu ujemny. Gradient elektryczny wpycha potas do
wnętrza komórki. Stężenie potasu wewnętrz jest większe niż na zewnątrz,
więc gradient stężeń dąży do wypchnięcia potasu.
- Jeśli kanały potasowe byłyby szeroko pootwierane, potas wypływałby z
komórki, ale nie tak gwałtownie = dla potasu gradient elektryczny i
chemiczny pozostają w równowadze.

Potencjał spoczynkowy gwarantuje gotowość neuronu do błyskawicznej

reakcji na bodziec.

Potencjał czynnościowy
Potencjał czynnościowy trwa aż do momentu pobudzenia neuronu.
W warunkach naturalnych pobudzenie neuronu zachodzi w obrębie synaps.

Gdy błona aksonu pozostaje w spoczynku, pomiary pokazują, że wnętrze

neuronu utrzymuje stabilnie ujemny potencjał.

Jeżeli użyjemy dodatkowej elektrody, aby przyłożyć ujemny

ładunek, możemy dalej zwiększyć elektroujemność wnętrza
neuronu. Taką zmianę nazywamy HIPERPOLARYZACJĄ, czyli
zwiększoną polaryzacją. Gdy zewnętrzna stymulacja
ustanie, ładunek wraca do początkowego poziomu
spoczynkowego.

DEPOLARYZACJA, czyli zmniejszenie polaryzacji - jeśli

zastosujemy słaby prąd depolaryzacyjny, osiągniemy taki
rezultat.

Stosując nieco silniejszy prąd depolaryzujący powodujemy,

że potencjał wzrośnie do wyższej wartości, ale znów powróci
do stanu spoczynkowego, gdy ustanie pobudzenie.

Przyłożenie jeszcze silniejszego prądu - każde pobudzenie

przekraczające pewien poziom, zwany progiem pobudzenia
(-55 mV), powoduje raptowną i rozległą depolaryzację
błony.

Gdy potencjał osiąga wartość progową, w błonie otwierają

się kanały sodowe, co pozwala na lawinowy napływ jonów
sodu.
Reakcję tę, polegającą na błyskawicznej depolaryzacji, po której następuje
niewielkie odwrócenie typowej polaryzacji, nazywamy potencjałem
czynnościowym.

Molekularne podstawy potencjału czynnościowego

Białka kontrolujące przepływ sodu są napięciowo-zależnymi kanałami jonowymi,

czyli kanałami, których przepuszczalność zależy od różnicy potencjału po obu
stronach błony.
- W czasie potencjału spoczynkowego kanały są zamknięte.
- Gdy błona zostanie lekko spolaryzowana, kanały sodowe zaczynają się
otwierać. Przepływ sodu staje się możliwy.
Depolaryzacja nie osiąga wartości progowej - sód przepływa przez błonę nieco
intensywniej, niż zwykle.
Potencjał błonowy osiąga wartość progową - kanały sodowe są szeroko
otwarte i jony sodu gwałtownie napływają do wnętrza neuronu, aż do momentu,
gdy potencjał błonowy, przechodząc przez 0, ulega odwróceniu.
Co powoduje, że po przejściu potencjału czynnościowego
błona powraca do normalnego stanu polaryzacji?
-W czasie trwania potencjału czynnościowego otwierają
się kanały potasowe i potas wypływa z aksonu, unosząc
dodatki ładunek.
-Odpływ jonów potasu jest na tyle silny, że potencjał
błonowy przekracza przeciętny poziom spoczynkowy,
prowadząc do chwilowej depolaryzacji.
-Błona powraca do potencjału spoczynkowego, a wewnątrz
neuronu pozostaje nieco więcej jonów sodu i mniej
jonów potasu niż poprzednio.
- Ostatecznie pompa sodowo-potasowa przywraca
początkowy rozkład jonów, ale wymaga to czasu.

Leki znieczulające miejscowo tj. Nowokaina i

Ksylokaina, przyłączają się do kanałów sodowych
błony, zapobiegając przechodzeniu jonów sodu.
Leki te blokują potencjał czynnościowy w danym
rejonie. Jeśli leki znieczulające zostają zastosowane
do nerwów czuciowych, nie pozwalają one, by
przewodzona przez nie informacja bólowa, trafiła do
mózgu.

Leki znieczulające ogólnie tj. eter czy chloroform,

obniżają aktywność mózgu, otwierając szerzej niż
zwykle określone kanały potasowe.
W takiej sytuacji, kiedy bodziec przewodzi neuron, otwierając kanały sodowe,
dzięki szeroko otwartym kanałom potasowym, potas będzie wypływał z taką samą
prędkością, z którą napływa sód, co uniemożliwi powstanie potencjału
czynnościowego.

Prawo wszystko albo nic

W obrębie danego aksonu wszystkie potencjały czynnościowe mają, w normalnych
warunkach, taką samą szybkość oraz amplitudę (intensywność).
Prawo wszystko albo nic mówi: amplituda oraz szybkość potencjału
czynnościowego jest niezależna od bodźca, który go wywołał (naciskanie
spłuczki nie sprawi, że woda popłynie szybciej albo mocniej).

Kodowanie informacji przez neuron przypomina nadawanie sygnałów świetlnych:

wiadomość jest przekazywana jako sekwencja impulsów i pauz. Akson może
symbolizować „słaby bodziec” za pomocą niskiej częstotliwości potencjałów
czynnościowych na sekundę, a silny za pomocą wysokiej częstotliwości.

Okres refrakcji
Gdy potencjał trans-błonowy powraca od wartości szczytowej do poziomu
spoczynkowego, nadal przekracza on wartość progową.
Dlaczego więc komórka nie generuje kolejnego potencjału czynnościowego?

Natychmiast po przejściu potencjału czynnościowego komórka znajduje się w

okresie refrakcji, podczas którego nie jest podatna na generowanie potencjałów
czynnościowych.
1) REFRAKCJA BEZWZGLĘDNA - kanały sodowe są mocno pozamykane, więc
błona nie może wygenerować potencjału czynnościowego, bez względu na siłę
stymulacji.
2) REFRAKCJA WZGLĘDNA - kanały sodowe wracają do zwykłego stanu, ale
kanały potasowe pozostają otwarte. Ponieważ potas ma całkowitą swobodę
przepływu, potrzeba bodźca silniejszego niż zwykle, aby wywołać potencjał
czynnościowy.
Większość aksonów, które przebadano ma okres refrakcji bezwzględnej równy ok.
1 miesiąca (po spuszczeniu wody ze spłuczki, nie da się jej spuścić ponownie), a
względnej ok. 2-4 miesięcy (okres, podczas którego można spuścić wodę, ale nie
jest idealnie).

Przewodzenie potencjału czynnościowego

Prześledzimy, jak potencjał czynnościowy przemieszcza się wzdłuż aksonu, w
kierunku kolejnej komórki.
• W neuronie motorycznym potencjał czynnościowy zostaje zapoczątkowany we
wzgórku aksonalnym, zgrubieniu, gdzie akson opuszcza ciało komórki.
 •Gdy potencjał czynnościowy obejmuje pewien punkt aksonu,
jony sodu napływają do środka. Przez chwilę miejsce to jest
naładowane dodatnio względem sąsiednich miejsc na
aksonie.
•Jony dodatnie przepływają wzdłuż aksonu, przechodząc
przez błonę. Przy czym, im większa średnica aksonu, tym
szybszy przepływ jonów, ze względu na mniejszy opór.
•Dodatnie ładunki znajdujące się wewnątrz aksonu
depolaryzują sąsiednie rejony błony, sprawiając, że osiągają
one wartość progową i odtwarzają potencjał czynnościowy.
•W ten sposób potencjał czynnościowy biegnie jak fala,
wzdłuż aksonu.
•Termin rozchodzenie się potencjału czynnościowego
określa przemieszczanie się potencjału czynnościowego
wzdłuż aksonu.

• Co zapobiega temu, aby potencjał czynnościowy znajdujący się w środku

aksonu nie zawrócił w kierunku, z którego przybył? REJONY, przez które
przeszedł potencjał czynnościowy, są wciąż w okresie refrakcji.

Osłonka mielinowa i przewodzenie skokowe

Najcieńsze aksony przewodzą impulsy z prędkością mniejszą niż 1 m/s. Grubsze-
10 m/s.
U kręgowców niektóre aksony posiadają osłonkę mielinową, będącą materiałem
izolacyjnym złożonym z tłuszczów i białek, która
zwiększa prędkość przewodzenia do więcej niż 100
m/s.
- „ustawienie ludzi na całym dystansie, w małych
odległościach i rzucanie kulki zawierającej wiadomość
od osoby do osoby aż do uzyskania celu”
• Zasada działania aksonów zmielizowanych, czyli
pokrytych osłonką mielinową jest podobna.
• Co ok. 1 mm w osłonce mielinowej występują przerwy,
tzw. węzły Ravinera, miejsca gdzie akson nie jest
pokryty mieliną.
• Przypuśćmy, że potencjał czynnościowy został
zapoczątkowany we wzgórku aksonalnym i
rozprzestrzenia się po aksonie, aż dociera do
pierwszego segmentu osłonki mielinowej. Potencjał
czynnościowy nie może się odtwarzać na błonie
 pomiędzy węzłami, bo w tych rejonach jest ona praktycznie
pozbawiona kanałów sodowych.
• Gdy w danym węźle pojawia się potencjał
czynnościowy jony sodu, które napłynęły do aksonu
rozprzestrzeniają się w obu kierunkach, odpychając
jony dodatnie obecne w aksonie.
•W ten sposób jony dodatnie przepychane są do
następnego węzła, gdzie przyczyniają się do odtworzenia
potencjału czynnościowego.
•Taki przepływ jonów jest znacznie szybszy od przepływu
polegającego na odtwarzaniu potencjału czynnościowego
w każdym punkcie na całej długości.
• Przeskakiwanie potencjału czynnościowego od węzła do węzła nazywane
jest przewodzeniem skokowym.
• Pozwala ono również na oszczędność energii: zamiast wpuszczać jony sodu na
całej długości aksonu, a potem być zmuszonym wypompowywać je za pomocą
pompy, zmielinizowany akson wpuszcza jony sodu tylko w rejonie węzłów.
• Osoby chore na stwardnienie rozsiane mają zniszczoną osłonkę mielinową.

Neurony lokalne - Potencjały post synaptyczne

Wiele neuronów ma tylko krótkie dendryty oraz małe lub w ogóle aksony.
Wymieniają one informacje tylko ze swoimi najbliższymi sąsiadami i dlatego
nazywane są neuronami lokalnymi.
• Neuron lokalny nie generuje potencjałów
czynnościowych.
• Otrzymuje on informacje od neuronów
znajdujących się w jego bezpośrednim
sąsiedztwie i generuje potencjały
postsynaptyczne, które mają zmienną siłę
i nie podlegają regule wszystko albo nic.
• Gdy neuron lokalny zostanie pobudzony
ulega depolaryzacji lub hiperpolaryzacji
proporcjonalnej do działającego bodźca.
• Zmiana potencjału błonowego rozchodzi
się do sąsiadujących obszarów komórki we
wszystkich kierunkach, stopniowo tracąc
swoją siłę.
• Neuron lokalny do przekazywania
informacji nie potrzebuje aksonu.

PODSUMOWANIE:
WYMIANA INFORMACJI W SYNAPSACH

Neurony nie łączą się ze sobą, lecz przeciwnie - każdy neuron jest oddzielony od
kolejnego wąską szczeliną. Kiedyś sądzono, że informacja pokonuje tę szczelinę
w taki sam sposób, w jaki pokonuje całą długość aksonu.
W 1906r. Charles Sherrington doszedł do wniosku, że w szczelinie pomiędzy
dwoma neuronami zachodzi szczególny rodzaj komunikacji i nazwał tę szczelinę
synapsą. Swoje wnioski opierał wyłącznie na danych behawioralnych.

Właściwości synaps
Większość swoich eksperymentów Sherrington przeprowadził studiując odruchy -
automatyczne reakcje mięśni na stymulacje.
• W odruchu zginania nogi, neuron czuciowy pobudza kolejny neuron, który z
kolei pobudza neuron motoryczny, a ten wprawia mięsień w ruch.
• Pętlę biegnącą od pobudzenia neuronu czuciowego do reakcji mięśnia
nazywamy łukiem odruchowym.
• Odruch nie zależy jedynie od przesyłania potencjału czynnościowego wzdłuż
aksonu, ale też od sposobu komunikacji między neuronami.
• Sherrington zaobserwował kilka właściwości odruchów, świadczących o tym,
że w miejscach połączeń między neuronami muszą zachodzić pewne niezwykłe
procesy:
- Odruchy są wolniejsze niż szybkość
przewodzenia impulsu przez akson, na
synapsach musi dochodzić do opóźnienia.
- Kilka słabszych bodźców zastosowanych przez
mały okres czasu wywołuje silniejszy odruch niż
pojedynczy bodziec. Synapsa musi być zdolna do
sumowania różnych bodźców. Lekkie ukucie psa
w łapę nic nie robiło, ale kilka lekkich ukuć w
krótkim czasie, powodowało podniesienie łapy.
- Gdy jeden zespół mięśni zostaje pobudzony,
inne ulegają rozluźnieniu. Najwyraźniej synapsy
są ze sobą połączone w taki sposób, że pobudzenie jednej powoduje
osłabienie pobudzenia lub nawet zahamowanie innych.

Zjawiska chemiczne w synapsie - odkrycie dominującej roli

przewodnictwa chemicznego w synapsach

Transmisja chemiczna jest podstawowym sposobem komunikacji również w

mózgu. To odkrycie zrewolucjonizowało naszą wiedzę i umożliwiło zrozumienie
tego, w jaki sposób substancje psychoaktywne wpływają na zachowanie.
Umożliwiło to również rozpoczęcie badań nad lekami psychiatrycznymi.
Kolejność zjawisk chemicznych w synapsie
Wiele chorób i substancji psychoaktywnych, wpływa na zachowanie przez zmianę
neurotransmisji.
Najważniejsza zdarzenia w synapsie to:
1. Neuron syntetyzuje związki chemiczne, które spełniają rolę
neuroprzekaźników. Synteza małych cząsteczek odbywa się w zakończeniach
presynaptycznych, a cząstek białkowych - w ciele komórki.
2. Neuroprzekaźniki białkowe są transportowane z ciała komórki do zakończeń
presynaptycznych. Podobnie jak potencjały czynnościowe, neuroprzekaźniki
białkowe też podążają wzdłuż aksonu.
3. Docierając do zakończenia presynaptycznego, potencjał czynnościowy
powoduje, że jony wapnia napływają do wnętrza komórki, prowokując
uwolnienie neuroprzekaźnika. Z zakończeń presynaptycznych
neuroprzekaźnik dostaje się do szczeliny synaptycznej, przestrzeni pomiędzy
neuronem presynaptycznym, a postsynaptycznym.
4. Uwolnione molekuły przyłączają się do receptorów i zmieniają własności
neuronu postsynaptycznego.
5. Cząsteczki odłączają się od swoich receptorów i (w niektórych przypadkach)
przekształcane są w substancje nieaktywne.
6. Większość cząsteczek neuroprzekaźnika, o ile jest to możliwe,
transportowanych jest z powrotem do komórki presynaptycznej w celu
ponownego użycia. W niektórych komórkach puste pęcherzyki synaptyczne są
transportowane z powrotem do ciała komórki.
Rodzaje neuroprzekaźników
Związki chemiczne uwalniane przez neuron w synapsie i wpływające na działanie
innych neuronów nazywane są neuroprzekaźnikami.
Do głównych kategorii należą:
• aminokwasy - kwasy zawierające grupę aminową NH2
• peptydy - łańcuchy aminokwasów (dłuższy - polipeptyd, jeszcze dłuższy -
białko)
• acetylocholina - związek chemiczny podobny do aminokwasu z wyjątkiem
tego, że grupa NH2 została zastąpiona grupą N(CH3)3; wynalazł ją Otto Loewi.
• monoaminy - neuroprzekaźniki niemające właściwości kwasowych, powstające
w wyniku przemian metabolicznych z aminokwasów
• puryny - kategoria związków chemiecznych, zawierająca adenozynę i jej
pochodne
• gazy - konkretnie tlenek azotu NO. Uwalniany przez pobudzony neuron
rozszerza naczynia krwionośne, zwiększając przepływ krwi przez aktywne
regiony mózgu.

Synteza neuroprzekaźników
Każda komórka organizmu wykorzystuje reakcje chemiczne, by pozyskać
materiały, których potrzebuje. Czyni to, przekształcając substancje pochodzące z
pożywienia w związki chemiczne, niezbędne do jej funkcjonowania.

Wydzielanie i dyfuzja neuroprzekaźników

• Zakończenie presynaptyczne jest miejscem, w którym duże ilości cząsteczek
neuroprzekaźnika są magazynowane w pęcherzykach - malutkich pakietach o
prawie sferycznych kształtach.
• Poza neuroprzekaźnikiem zmagazynowanym w pęcherzykach, zakończenie
presynaptyczne posiada również pewne ilości neuroprzekaźnika poza nimi.
• Gdy potencjał czynnościowy dociera do końca aksonu, depolaryzacja zmienia
rozkład ładunku elektrycznego wzdłuż błony komórkowej, co powoduje, że
otwierają się napięciowozależne kanały wapniowe w zakończeniu
presynaptycznym.
• Wapń napływający przez wyspecjalizowane kanały do zakończenia
presynaptycznego sprawia, że neuron uwalnia neuroprzekaźnik do szczeliny
synaptycznej - przestrzeni leżącej pomiędzy neuronem presynaptycznym a
postsynaptycznym. Proces ten nazywamy egzocytozą.
• Jest to proces szybki, trwający 1 lub 2 milisekundy.
• Opisany mechanizm nie zawsze wygląda tak samo i podlega dużemu
zróżnicowaniu, w zależności od synapsy.
• Neuroprzekaźnik, po uwolnieniu przez neuron presynaptyczny, rozprzestrzenia
się w szczelinie synaptycznej, a dotarłszy do błony postsynaptycznej przyłącza
się do receptora błonowego.
• Szczelina synaptyczna ma szerokość zaledwie 0,02 do 0,05 mikrona, więc
czas dyfuzji neuroprzekaźnika przez szczelinę wynosi nie więcej niż 10
mikrosekund.
• Kiedyś wierzono, że pojedynczy neuron wydziela tylko 1 neuroprzekaźnik.
Teraz wiemy, ze większość neuronów wydziela 3 a nawet więcej
neuroprzekaźników. Ale każdy neuron wydziela tę samą kombinację
neuroprzekaźników na wszystkich swoich zakończeniach synaptycznych. Jeżeli
na jednym zakończeniu wydziela peptyd i glutaminian, to na innych podobnie.
• Pomimo, że wydziela ograniczoną liczbę neuroprzekaźników, to na swoich
synapsach może odbierać i reagować na całą ich gamę. Może reagować na
acetylocholinę na 1 synapsie, serotoninę na 2 oraz na GABA na jeszcze innej.

Aktywacja receptorów w komórce postsynaptycznej:

Znaczenie neuroprzekaźnika zależy od jego receptora.

Na przykład, acetylocholina może pobudzać jeden neuron, hamować inny a nie
wywierać żadnego wpływu na jeszcze inny, w zależności od receptorów obecnych
na innych neuronach.
Receptor jest białkiem osadzonym w błonie komórkowej.
Gdy neuroprzekaźnik przyłączy się do miejsca aktywnego na receptorze, receptor
może od razu otworzyć kanał jonowy - jest to działanie jonotropowe.
Receptor może też spowodować zapoczątkowanie nieco wolniejszego, ale
bardziej długotrwałego procesu - jest to działanie metabotropowe.

Działanie jonotropowe - transport bierny

Pewna cześć neuroprzekaźników wywiera działanie jonotropowe na neuron
postsynaptyczny. Neuroprzekaźnik przyłącza się do receptora błonowego, co
skutkuje prawie natychmiastowym otwarciem kanału dla pewnego typu jonów.
Np. Acetylocholina.
Działanie to jest z reguły szybkie i krótkotrwałe.
Synapsy jonotropowe są użyteczne do przewodzenia informacji podlegających
raptownym zmianom, takich jak informacja wzrokowa, słuchowa czy sterująca
ruchami mięśni.

Najbardziej rozpowszechnionym neuroprzekaźnikiem pobudzającym jest

GLUTAMINIAN. Na większość swoich synaps wywiera efekt jonotropowy.
Najbardziej rozpowszechnionym neuroprzekaźnikiem hamującym jest GABA i
GLICYNA.

Działanie metabotropowe i przekaźniki wtórne

Działanie to polega na zainicjonowaniu sekwencji reakcji metabolicznych, które
są wolniejsze, lecz działają dłużej niż mechanizmy jonotropowe.
Wtórny przekaźnik może otwierać lub zamykać kanały jonotropowe w błonie
komórkowej, wpływać na syntezę białek lub regulować ekspresję genów.
Regulują funkcjonowanie kanałów jonowych.
Pod wpływem zewnątrzkomórkowego neuroprzekaźnika inicjują wtórną kaskadę
sygnałów wewnątrz komórki, które oddziałują z kanałami jonowymi znajdującymi
się w ich sąsiedztwie (receptory jonotropowe zawierają w sobie kanał jonowy i
odpowiadają na sygnał zewnątrz komórkowy bezpośrednio).

Synapsa jonotropowa wywiera wpływ ograniczony do jednego miejsca na

błonie komórkowej, podczas gdy synapsa metabotropowa, za pomocą
wtórnego przekaźnika, wpływa na aktywność prawie całej komórki
postsynaptycznej.
Hormony

Związek chemiczny nazwiemy neuroprzekaźnikiem lub neuromodulatorem wtedy,

gdy będzie on wydzielany w małych ilościach w pobliżu komórek, na które ma
oddziaływać.
Hormonem nazwiemy go w przypadku, gdy będzie wydzielany w większych
ilościach do krwi, z której trafi do narządów docelowych.

Neuroprzekaźnik działa jak telefon - od nadawcy, do odbiorcy.

Hormon jak nadajnik radiowy - dociera ze swoją informacją do każdego, kto ma
odbiornik ustawiony na właściwą częstotliwość.

Inaktywacja i wychwyt zwrotny neuroprzekaźnika

Uwolniony neuroprzekaźnik nie pozostaje zbyt długo na błonie postsynaptycznej.

Serotonina, dopamina, noradrenalina i adrenalina nie są rozkładane na
nieaktywne fragmenty na błonie postsynaptycznej, lecz po prostu odłączają się
od receptora.

Neuron presynaptyczny wychwytuje większość z tych neuroprzekaźników w stanie

nienaruszonym i wykorzystuje je powtórnie.
Proces ten, zwany wychwytem zwrotnym, odbywa się dzięki specjalnym
białkom błonowym, zwanymi transporterami (hamulce II).

SYNAPSY A SKUTKI DZIAŁANIA SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH

W jaki sposób substancje psychoaktywne wpływają na synapsy?

Wszystkie substancje mające wpływ na zachowanie działają na synapsy.

Substancję blokującą działanie neuroprzekaźnika nazwiemy antagonistą,
substancję naśladującą bądź też wzmagającą działanie neuroprzekaźnika
nazwiemy agonistą.

Substancja psychoaktywna może wzmóc lub ograniczyć syntezę

neuroprzekaźnika, spowodować jego wyciek z pęcherzyków synaptycznych,
zwiekszyć jego wydzielanie, zmniejszyć wychwyt zwrotny, zablokować rozkład
neuroprzekaźnika na związki nieaktywne lub bezpośrednio pobudzać bądź też
blokować receptor postsynaptyczny.
Mówi się, że substancja ma powinowactwo do określonego typu receptora, jeśli
łączy się z nim na zasadzie przypominającej wkładanie klucza do zamka.
Skuteczność substancji to z kolei jej tendencja do aktywacji receptora.

Tak więc, substancja która wiąże się mocno do receptora, ale nie potrafi go
pobudzić, ma wysokie powinowactwo, ale małą skuteczność.
Jest wobec tego antagonistą, bo blokuje receptor i nie pozwala na zadziałanie
właściwemu neuroprzekaźnikowi.
ANATOMIA UKŁADU NERWOWEGO

Ośrodkowy układ nerwowy OUN :

mózgowie (wzgórze, podwzgórze, przysadka mózgowa, most, rdzeń,
przedłożony, móżdżek)
+ rdzeń kręgowy.

Obwodowy układ nerwowy: obejmuje nerwy występujące poza mózgowiem i

rdzeniem kręgowym.
- Somatyczny układ nerwowy - obejmujący nerwy, które przekazują informacje z
narządów zmysłowych do OUN oraz z OUN do mięśni i gruczołów.

- Autonomiczny układ nerwowy - sterujący pracą serca, jelit i innych narządów

wewnętrznych.

RDZEŃ KRĘGOWY

-cześć OUN wewnątrz kręgosłupa.

Łączy się z narządami zmysłów oraz
mięśniami położonymi poniżej
poziomu głowy.

PRAWO BELLA i MAGENDIEGO:

- rdzeń kręgowy przewodzi impulsy tylko w

jednym kierunki - ortodromowo (do
zakończeń nerwowych)

AUTONOMICZNY UKŁAD NERWOWY:

- składa się z neuronów, które odbierają i wysyłają informacje do serca, jelit i
innych narządów wewnętrznych.
• Układ nerwowy współczulny / sympatyczny:
- sieć neuronów, której rolą jest przygotowanie narządów wewnętrznych do
wydatkowania energii.
- Wychodzące ze zwojów współczulnych włókna nerwowe docierają do narządów
wewnętrznych i przygotowują je do zachowań typu "Walcz lub uciekaj".
- Nasilają aktywność oddechową, podwyższają tętno oraz hamują procesy
trawienne.
- Wszystkie zwoje współczulne są ze sobą połączone, często działają w
skoordynowany sposób, choć czasem jedna cześć może być bardziej
pobudzona niż inne.
- Gruczoły potowe, nadnercza, wątroba, mięśnie obkurczające naczynia
krwionośne oraz mięśnie prostujące włosy na skórze unerwione są wyłącznie
przez układ współczulny.

• Układ przywspółczulny / parasympatyczny

- Steruje wegetatywną, niezwiązaną z reagowaniem na zagrożenie aktywnością
narządów wewnętrznych.
- Układ współczulny podwyższa tętno, a przywspółczulny obniża.
- Nasila procesy trawienne, natomiast układ sympatyczny osłabia je.
- Oba układy działają przeciwstawnie i znajdują się w ciągłej aktywacji.
- Ponieważ zwoje przywspółczulne nie są ze sobą połączone, ich działanie nie
jest tak skoordynowane jak w przypadku zwojów współczulnych.
- W swoich zakończeniach włókna zazwojowe układu parasympatycznego
wydzielają acetylocholinę. Większość synaps przedzwojowych układu
sympatycznego wydziela noradrenalinę. Niektóre z nich, w tym te, które
regulują wydzielanie potu, wydzielają acetylocholinę.
MÓZGOWIE
Mózgowie składa się z 3 części: tyłomózgowia, śródmózgowia, przodomózgowia.

TYŁOMÓZGOWIE:
Rdzeń przedłużony + most + móżdzek = tylna część mózgu
Rdzeń przedłużony + most + śródmózgowie = Pień mózgu

Rdzeń przedłużony znajduje sie tuż nad rdzeniem kręgowym. Uszkodzenie

rdzenia przedłużonego kończy się śmiercią. Kontroluje on oddychanie, tętno,
wymioty, ślinienie, kaszel, kichanie. Odbywa się to poprzez nerwy czaszkowe.

Most - wiele włókien nerwowych przechodzi w tym miejscu z jednej strony ciała
na drugą.

Twór siatkowaty - cześć zstępująca należy do grupy struktur mózgowych

sterujących ośrodkami ruchowymi w rdzeniu kręgowym.
Cześć wstępująca unerwia rozległe fragmenty kory mózgowej, selektywnie
zwiększajac pobudzenie i uwagę w wybranym obszarze.

Grupa jąder szwu - tutaj neurony uwalniają serotoninę.

Móżdżek - gęste i głębokie pofałdowanie. Utrzymuje równowagę i koordynację

ruchową.

ŚRÓDMÓZGOWIE:
Pokrywa + nakrywka

Istota czarna - stanowi początek drogi

nerwowej wydzielającej dopaminę - w
chorobie Parkinsona ulega ona zanikowi.

PRZODOMÓZGOWIE:

Zewnętrzną cześć tworzy korą mózgowa.

Ze wzgórza wychodzi większość połączeń nerwowych docierających do kory.
Jądra podstawy pełnią zasadniczą role w niektórych aspektach ruchowych.
Układ limbiczny tworzy obrzeże dookoła pnia mózgu. Należące do niego
struktury pełnią ważną rolę w powstawaniu motywacji i emocji (łaknienie,
pragnienie, aktywność seksualna, lek, agresja).

Wzgórze:
- do wzgórza dociera większość informacji z narządów zmysłów. Tutaj są
poddawane analizie i przekazywane dalej, do kory mózgowej.

Podwzgórze:
- łącznik układu nerwowego z hormonalnym
- regulacja homeostazy i zachowań popędowych
- tutaj jest szyszynka

Przysadka mózgowa:
- gruczoł dokrewny (wytwarzający hormony) połączony z dolną częścią
podwzgórza za pomocą szypułki.

Jądra podstawy

Hipokamp