ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.

157 – 495
www.arnos.gr – e-mail : info@arnos.gr
fast & easy

ΜΑΘ 017 ΓΕΝΙΚΕΥΜΕΝΟ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΑ Τυπολόγιο & Μεθοδολογία

ΓΕΝΙΚΕΥΜΕΝΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΑΤΑ Ομοίως ορίζονται τα γ.ο.: 1 1

β  για x  2
β β x nx
Το ολοκλήρωμα  f(x)dx καλείται γενι-
 f(x)dx  im  f(x)dx  im F(β)  F(t)
t -  t 
και 
1
κευμένο ολοκλήρωμα (γ.ο.) αν:
α  t Το ολοκλήρωμα  x
dx αποκλίνει (ολοκλήρω-
 γ  2
1) Το διάστημα ολοκλήρωσης δεν είναι και
  

f ( x )dx  f(x)dx  f(x)dx 1
πεπερασμένο, δηλ. α   ή β   ή
  γ
μα p με p=1), άρα αποκλίνει και το  nx
dx .
και τα δύο όρια ολοκλήρωσης είναι άπειρο. 2

2) Η συνάντηση f(x) δεν ορίζεται και γ Κριτήριο οριακής σύγκρισης


x
απειρίζεται σ’ ένα από τα άκρα α, β του π.χ. Το γ.ο. e dx συγκλίνει, αφού: Έστω οι ολοκληρώσιμες συναρτήσεις f(x)
διαστήματος ολοκλήρωσης.  και g(x) στο [α, ) με f (x)  0, g(x)  0.
Τα ολοκληρώματα στα οποία συμβαίνει το 1 1
(1) ή το (2) καλούνται γ.ο. α΄ είδους και
t   t  
1
e x dx  im e x dx  im e x t     Αν im
x  g(x)
f (x)
  , τότε:
β΄ είδους αντίστοιχα.  t
   
 im (e  e t )  e
π.χ. 
nx
x
dx ,  1 x
1
2
dx : α΄ είδους t  • Αν    0,   , τα γ.ο.  f (x)dx,  g(x)dx
1 1 Βασικά γ.ο. α΄ είδους α α
ή συγκλίνουν ή αποκλίνουν.
1. Το εκθετικό ολοκλήρωμα (α R, κ: σταθερά):

1 2
1
π.χ. nxdx , 
( x  2) 2
dx : β΄ είδους 
συγκλίνει για κ  0
Ειδικότερα, για g(x)  1 / x p προκύπτει:
0 0

α
e  κx dx  


αποκλίνει για κ  0
im x p f (x)  A . Οπότε :
x 
Γ.Ο. Α΄ ΕΙΔΟΥΣ 
2. Το ολοκλήρωμα p (α > 0): (i) Το  f (x)dx συγκλίνει αν p>1 και A R.
Το γ.ο. α΄ είδους (διάστημα ολοκλήρωσης  
με άπειρο) είναι της μορφής: 1 συγκλίνει για p  1
 β 
dx   
αποκλίνει για p  1


 f (x)dx αποκλίνει αν p  1 και

p
x  (ii) Το
  
α
f(x)dx , f(x)dx , f(x)dx 
 
Τα παραπάνω γ.ο. είναι χρήσιμα εργαλεία
α
άμεσα για τα παρακάτω κριτήρια. A  0 ή Α=  .
Υπολογισμός: Αν η συνάρτηση f(x) είναι 
ορισμένη και ολοκληρώσιμη στο ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΣΥΓΚΛΙΣΗΣ Γ.Ο. Α΄ ΕΙΔΟΥΣ π.χ. Το x2
α  x   , τότε: Κριτήριο της σύγκρισης  4x 4  25 dx συγκλίνει, αφού
0
 t Έστω οι ολοκληρώσιμες συναρτήσεις f(x)
x2 1

α
t   
f(x)dx  im f(x)dx  im F( t )  F(α)  (1) και g(x) στο [α, ) με 0  f(x)  g(x) .
α
t  

im x 2 4
x  4x  25 4
 .

Αν το όριο του δεξιού μέλους της (1) υπάρ-

• Αν το γ.ο.  g(x)dx συγκλίνει, τότε Κριτήριο της σειράς

χει το γ.ο. συγκλίνει, διαφορετικά αποκλίνει. 

 f (x)dx

Το γ.ο. με f ( x )  0 στο [α, )
Γεωμετρική Ερμηνεία συγκλίνει και το γ.ο.  f (x)dx . α
Αν το γ.ο. α΄ είδους υπάρχει (συγκλίνει), 

δίνει το εμβαδόν του γραμμοσκιασμένου 
1 και η αριθμητική σειρά  u n , όπου
χωρίου που ορίζεται από την συνάρτηση π.χ. Για το γ.ο.  x dx έχουμε:
f(x), τον άξονα x΄0x και την ευθεία x=α. 0 e  1 u n  f (n) , συγκλίνουν ή αποκλίνουν
1 1 ταυτόχρονα.
 x  e x
e 1 e
x
Κριτήριο απόλυτης σύγκλισης
 
x
Το e dx συγκλίνει (εκθετικό ολοκλήρωμα Αν το γ.ο.
 | f (x) | dx συγκλίνει απόλυ-
0 
 τα, τότε συγκλίνει και απλά.
1

1
με κ  1 ), άρα συγκλίνει και το  ex  1 dx . 
cosx
π.χ. Το γ.ο.  1 x 2
dx συγκλίνει, αφού:

0 π.χ. Για το γ.ο. 
1
x2
dx :
1

• Αν το γ.ο.  f (x)dx αποκλίνει, τότε
cos x 1
για κάθε x  1,   .
t
1 1 Έχουμε 
 1 x  1 x

dx  im dx  x 2
x2
2 t  2 
0 0
αποκλίνει και το γ.ο.  g(x)dx . 
cos x

1
 im [arctan x] 0t  im (arctan t  arctan 0) 
t  t 
 Αφού  x 2
dx   x2
dx και το γ.ο.
1 x

π 1 
 im arctan t 
t  2
π.χ. Για το γ.ο.  nx
dx έχουμε :

1
dx συγκλίνει (ολοκλήρωμα p με
0
1 x2
 y y
f (x)  0
f (x)  0
+ + +
+

ρ1 β / 2α ρ 2 cos x x α) im (x  α)p f (x)  A . Τότε:

α>0
p =_ 2),
_ τότε το θ συγκλίνει
dx x
από- x α
0 α>0 θ β / 2α x 2 β / 2α
1 
0  θ Δ>0
π/2 β
λυτα και απλά.
α
Δ=0

β
α
θπ
π / 2Δ<0
α<0
Το  f (x)dx

συγκλίνει αν p<1 και το A
Βήματα για τη σύγκλιση είναι πεπερασμένο.
Για να αποφασίσουμε για την σύγκλιση ή 
όχι ενός γ.ο. α΄ είδους:
• Αν είναι εύκολη η εύρεση της αρχικής F(x), π.χ.1 Το γ.ο. I  
1
1
dx είναι β΄ είδους,
Το  f (x)dx

αποκλίνει αν p  1 και το

τότε υπολογίζουμε το όριό της. Αν αυτό υ- 0 x A  0 . (Το Α μπορεί να είναι άπειρο).

πάρχει και είναι πραγματικός αριθμός, τότε το 1
αφού: im   . Έτσι έχουμε: β) im (  x)p f (x)  B . Τότε:
γ.ο. συγκλίνει, διαφορετικά αποκλίνει. x 
x 0 x
• Αν η εύρεση της αρχικής F(x) είναι 

δύσκολη και στην ολοκληρωτέα συνάρτη-

I
1
1
dx  im 
1
1 1
dx  lim 2 x  
Το  f (x)dx συγκλίνει αν p<1 και το Β
ση f(x) υπάρχει « n x », «cosx», «sinx»,   t 
0 x t x
t o t 0
επιδιώκουμε να εφαρμόσουμε το κριτήριο είναι πεπερασμένο.

σύγκρισης χρησιμοποιώντας τις ανισώσεις:  im(2  2 t )  2 . Οπότε το Ι συγκλίνει.
nx  1  x για x  1, | cosx | 1, | sinx | 1
t 0 Το  f (x)dx

αποκλίνει αν p  1 και το
Βασικά γ.ο. β΄ είδους (ολοκληρώματα p)
sin x  x για x>0, ex  1  x για x  R B  0 ή   .
β
• Αν η ολοκληρωτέα συνάρτηση f(x) πε- 1. Το 1 συγ κλίνει αν p  1
ριέχει πολυώνυμα του x ή ρίζες πολυωνύ- ( x  α) p
dx  
αποκλίνει αν p  1 Κριτήριο απόλυτης σύγκρισης

α
μων του x, εφαρμόζουμε το κριτήριο ορι-
ακής σύγκρισης με g(x)=1/xp. Αν περιέχει β
Αν το  f (x) dx συγκλίνει, τότε το
1 συγ κλίνει αν p  1 
την ex, τότε g(x)  ex . 2. Το p
dx  
αποκλίνει αν p  1 (β  x) 


Γ.Ο. Β΄ ΕΙΔΟΥΣ
 f (x)dx επίσης συγκλίνει. Περιφραστι-
α

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΣΥΓΚΛΙΣΗΣ Γ.Ο. Β΄ ΕΙΔΟΥΣ

Το γ.ο. β΄ είδους (η f(x) δεν ορίζεται και κά, αν ένα ολοκλήρωμα συγκλίνει απόλυ-
Κριτήριο της σύγκρισης τα, τότε συγκλίνει.
απειρίζεται σ’ ένα από τα άκρα α,β) είναι
β β - Έστω οι συναρτήσεις f(x) και g(x) με sin x 1
0  f (x)  g(x) για κάθε x  (α,β] . Παράδειγμα: Επειδή 3 3
της μορφής: f ( x )dx, f ( x )dx   
x x
α α 4

Υπολογισμός: • Αν η f(x) απειρίζεται στο

• Αν το γ.ο.  g(x)dx

συγκλίνει, τότε και και το
 3 x
dx
συγκλίνει (ολοκλήρωμα
ένα μόνο άκρο x=α του διαστήματος 

α  x  β , τότε ορίζουμε: με α=π, έπεται ότι το
 f (x)dx
το γ.ο. συγκλίνει. p p=1/3),
4
β β  sin x
 dx συγκλίνει και άρα το
 
f(x)dx  im f(x)dx  im F(β)  F( t )  (2)

3
x
α
t α 
t
t α  • Αν το γ.ο.  f (x)dx

αποκλίνει, τότε και 
4
sin x
Αν το όριο του δεξιού μέλους της (2) υπάρχει, 
 3 x   dx συγκλίνει απόλυτα.
τότε το γ.ο. συγκλίνει, διαφορετικά αποκλίνει. το γ.ο.  g(x)dx αποκλίνει. 

• Αν η f(x) απειρίζεται μόνο στο άκρο x=β Βήματα για τη σύγκλιση
6
του διαστήματος α  x  β , τότε ορίζουμε: π.χ. Για το γ.ο. I  nx Για να αποφασίσουμε για την σύγκλιση ή
 dx έχουμε:
3 (x  3)
 
t
4
όχι ενός γ.ο. β΄ είδους:
 f (x)dx  t im  f (x)dx  timβ (F(t)  F(α)) (3) nx 1
(2) 1) Αν είναι εύκολη η εύρεση της αρχικής
F(x), τότε υπολογίζουμε το όριό της:
 για x>3
Αν το όριο του δεξιού μέλους της (3) υπάρχει, (x  3)4 (x  3) 4 

τότε το γ.ο. συγκλίνει, διαφορετικά αποκλίνει. 6  f (x)dx  xlim


 F()  F(x) 

1
• Αν η f(x) απειρίζεται μόνο σ’ ένα εσωτερικό Επειδή το  dx αποκλίνει (ολοκ- 

3 (x  3)
4
Αν αυτό υπάρχει, τότε το γ.ο. συγκλίνει,
σημείο x=γ του διαστήματος α  x  β τότε :
6 διαφορετικά αποκλίνει.
   nx
λήρωμα p με α=3, p=4), το  dx 2) Αν η ολοκληρωτέα συνάρτηση f(x) περιέχει
 f (x)dx   f (x)dx   f (x)dx  (x  3)4 3 « n x », «cosx», «sinx», προσπαθούμε να
  
επίσης αποκλίνει. εφαρμόσουμε το κριτήριο σύγκρισης χρησιμο-
t1  ποιώντας τις ανισότητες:
 im  f (x)dx  im  f (x)dx Κριτήριο οριακής σύγκρισης
cos x  1 , sin x 1 , n x  1  x για x>1.
t1  t 2 
 t2 • Αν f (x)  0 , g(x)  0 για κάθε
3) Αν η ολοκληρωτέα συνάρτηση περιέχει

f (x) πολυώνυμα του x ή ρίζες πολυωνύμων του x,
Το  f (x)dx συγκλίνει ή αποκλίνει, ανάλογα x  (α,β] και x im  A  0 ή  , τότε
g(x) εφαρμόζουμε το κριτήριο οριακής σύγκρισης

  με κατάλληλη τιμή του p στη συνάρτηση:
με το αν τα όρια υπάρχουν ή δεν υπάρχουν.
τα  f (x)dx και  g(x)dx ή συγκλίνουν 1 1
g(x) = ή g(x)  .
Γεωμετρική Ερμηνεία  
(x - α) p
(  x) p
 και τα δύο ή αποκλίνουν και τα δύο.
Αν το γ.ο.  f (x)dx υπάρχει, δίνει το εμβαδόν 1
Παίρνοντας g(x) = έχουμε:
 (x - α)p
του γραμμοσκιασμένου χωρίου του επιπέδου.