TEMAT: Koncepcja psychodynamiczna – psychologia głębi i psychoanaliza, walory i słabe strony.

Rola psychicznych mechanizmów obronnych w funkcjonowaniu człowieka.

KIERUNEK PSYCHODYNAMICZNY

SLAJD 2

Zgodnie z podejściem psychodynamicznym zachowanie jest motywowane (czyli „napędzane)

przez potężne siły wewnętrzne. Wg tego poglądu przyczyną działań ludzkich są wrodzone instynkty,
biologiczne popędy oraz usiłowania zmierzające do rozwiązywania konfliktów między potrzebami
osobistymi i wymaganiami społeczeństwa.

Stany deprywacji, pobudzenie fizjologiczne i konflikty dostarczają energii dla zachowania, podobnie
jak węgiel jest paliwem dla lokomotywy parowej. Według tego modelu organizm przestaje
reagować, gdy jego potrzeby są zaspokojone, a popędy zredukowane. Głównym celem działania
jest redukowanie napięcia.

SLAJD 3

Psychodynamiczne zasady motywacji najpełniej opracował wiedeński lekarz Zygmunt Freud

(1856-1939) w końcu XIX wieku i na początku XX wieku. Poglądy Freuda ukształtowały się pod
wpływem jego pracy z pajetami cierpiącymi na zaburzenia psychiczne, jednak był on przekonany,
że prawidłowości w funkcjonowaniu, które zaobserwował u swoich pacjentów, stosują się zarówno do
normalnego, jak i anormalnego zachowania. W psychodynamicznej teorii Freuda osobę ludzką
rozpatruje się jako naciskaną i pociąganą w skomplikowanej sieci oddziaływań wewnętrznych
i zewnętrznych. Model Freuda był pierwszym, w którym przyznano, że natura człowieka nie zawsze
jest racjonalna, że naszymi działaniami mogą kierować motywy, których nie jesteśmy świadomi.

Freud sugerował, że zachowaniem często kierują motywy działające poza świadomością. Jakie są
implikacje tego podejścia dla sposobu dokonywania przez Ciebie wyborów życiowych?

SLAJD 4

Od czasów Freuda wielu psychologów reprezentujących nowe kierunki posługiwało się

modelem psychodynamicznym. Sam Freud kładł nacisk na wczesne dzieciństwo jako stadium, w
którym kształtuje się osobowość. Neofreudyści rozszerzyli teorię Freuda w taki sposób, że objęła ona
wpływy społeczne oraz interakcje, które zachodzą w ciągu całego życia jednostki.

Koncepcje psychodynamiczne wywarły duży wpływ na wiele dziedzin psychologii. Z różnymi

aspektami dorobku Freuda zetkniesz się czytając o rozwoju dziecka, marzeniach sennych,
zapominaniu, nieświadomej motywacji, osobowości i terapii psychoanalitycznej.

Model teoretyczny, w którym zachowanie wyjaśnia się w kategoriach wczesnych doświadczeń i sił
motywacyjnych wywodzących się z przeszłości; działania rozpatruje się jako wynikające z wrodzonych
instynktów, biologicznych popędów oraz usiłowań zmierzających do rozwiązywania konfliktów między
potrzebami osobistymi a wymaganiami społeczeństwa.

*** Powyższe str. 13-14 (Źródło: Zimbardo P.G., Gerrig R.J., Psychologia i życie)

Wspólną cechą wszystkich teorii psychodynamicznych jest założenie, że potężne wewnętrzne siły
kształtują osobowość i motywują zachowania. Zygmunt Freud, twórca podejścia
psychodynamicznego, został przez swojego biografa, Ernesta Jonesa określony „Karolem Darwinem
psychiki” (1953). Freudowska teoria osobowości odważnie próbuje wyjaśnić źródła i przebieg
rozwoju osobowości, naturę psychiki, aspekty osobowości zaburzonej oraz zmiany osobowości
w trakcie psychoterapii. Tu skupiamy się wyłącznie na osobowości prawidłowej.

Psychodynamiczna teoria osobowości zakłada, że osobowość jest kształtowana, a zachowania

motywowane, przez siły wewnętrzne.

SLAJD 5 - PSYCHOANALIZA

W teorii psychoanalitycznej trzonem osobowości są wydarzenia zachodzące w psychice jednostki

(zdarzenia intrapsychiczne), które motywują zachowania. Często owe motywacje są dostępne
świadomości; jednak niektóre z nich działają na poziomie nieświadomym. Psychodynamiczna natura
tego podejścia wynika z nacisk, jaki kładzie ono na te wewnętrzne źródła zachowania oraz na ich
wzajemne ścieranie się. Dla Freuda każde zachowanie jest motywowane. Zachowania nie są
wywoływane ani przez traf, ani przez przypadkowe zdarzenia; wszelkie działania są zdeterminowane
przez jakieś motywy. Każde ludzkie działanie ma przyczynę i cel, które można odkryć, analizując wolne
skojarzenia, sny, czynności omyłkowe i inne ujawniające się na poziomie zachowań wskaźniki
wewnętrznych namiętności. Pierwotne dane leżące u podstaw hipotez Freuda na temat osobowości
pochodziły z obserwacji klinicznych i pogłębionych studiów przypadków indywidualnych pacjentów
poddanych terapii. Freud opracował teorię prawidłowej osobowości, opierając się na intensywnym
badaniu osób z zaburzeniami psychicznymi.

SLAJD 6 – POPĘDY I ROZWÓJ PSYCHOSEKSUALNY

Lekarska praktyka Freuda w zakresie neurologii doprowadziła go do twierdzenia o współczesnej

biologicznej podstawie wzorców zachowań, które obserwował u swoich pacjentów. Przypisał źródło
motywacji ludzkich działań energii psychicznej, właściwej każdemu człowiekowi. Każdy, z założenia
posiada wrodzone instynkty czy popędy, składające się na system napięć wytwarzany przez narządy
ciała. Pobudzenie źródeł tej energii może się wyrażać na najróżniejsze sposoby.

Freud zakładał istnienie dwóch podstawowych popędów. Jeden z nich jego zdaniem
samozachowaniu (zaspokajając takie potrzeby jak głód czy pragnienie). Drugi nazwał erosem,
popędem związanym z pragnieniami seksualnymi i zachowaniem gatunku. Freud znacznie poszerzył
rozumienie ludzkich pragnień seksualnych, zaliczając do nich nie tylko pragnienia kontaktów
seksualnych, ale również wszelkie próby osiągania przyjemności czy poszukiwania kontaktu
fizycznego z innymi ludźmi. Wskazując źródło energii pragnień seksualnych – energii psychicznej
popychającej nas do poszukiwania wszelkiego rodzaju przyjemności zmysłowych – użył określenia
libido. Pragnienia i impulsy seksualne domagają się natychmiastowego zaspokajania, czy to przez
bezpośrednie działania, czy też przez środki pośrednie, jak fantazje lub sny.
SLAJD 7

Zdaniem Freuda eros, jako szeroko rozumiany popęd seksualny, nie pojawia się nagle w okresie
dojrzewania, ale działa od chwili narodzin. Eros wg ojca psychoanalizy, przejawia się w
przyjemności, jaką niemowlęta czerpią z fizycznej stymulacji genitaliów i innych wrażliwych
obszarów, inaczej stref erogennych. W tabeli 13.2 przedstawiono pięć opisanych przez Freuda
stadiów rozwoju psychoseksualnego. Freud uważał, że fizyczne źródła przyjemności seksualnej
zmieniają się wraz
z wiekiem właśnie w takiej kolejności. Jedna z głównych przeszkód w rozwoju psychoseksualnym
pojawia się, przynajmniej u chłopców, w fazie fallicznej. W tym czasie 4-5 letni chłopcy muszą
przezwyciężyć kompleks Edyp. Freud nazwał ten kompleks imieniem mitycznej postaci – Edypa-
który nieświadomie zabił własnego ojca i poślubił własną matkę. Zdaniem Freuda każdy mały
chłopiec odczuwa wewnętrzny impuls, każący mu postrzegać swojego ojca jako seksualnego rywala
w zabieganiu o matczyną uwagę. Ponieważ mały chłopiec nie jest w stanie pozbyć się ojca,
rozwiązanie kompleksu następuje z chwilą, w której zidentyfikuje się on z ojcowską mocą.
CIEKAWOSTKA: Freud nie był konsekwentny w odniesieniu do teoretycznych wyjaśnień
doświadczeń dziewczynek).

Wg Freuda nadmierna gratyfikacja lub nadmierna frustracja na jednym z etapów rozwoju

psychoseksualnego prowadzi do fiksacji, czyli niemożności prawidłowego przejścia do kolejnego
stadium. Jak pokazano w tabeli, fiksacja w różnych fazach skutkuje różnorodnymi cechami
osobowymi w wieku dorosłym. Pojęcie fiksacji wyjaśnia, dlaczego Freud kład tak duży nacisk na
znaczenie wczesnodziecięcych doświadczeń dla ciągłości osobowości. Był przekonany, że
doświadczenia z wczesnych etapów rozwoju psychoseksualnego mają ogromny wpływ na
kształtowanie osobowości i wzorców zachowań przejawianych w dorosłości.

SLAJD 8 – DETERMINIZM PSYCHICZNY

Pojęcie fiksacji pozwala nam dostrzec

przekonanie Freuda, że wczesne konflikty
determinują późniejsze zachowania.
Determinizm psychiczny zakłada, że
wszystkie psychiczne i behawioralne reakcje
(objawy) wynikają z wcześniejszych
doświadczeń. Freud uważał, że objawy nie są
przypadkowe, lecz
w znaczący sposób powiązane z ważnymi
wydarzeniami życiowymi.

Przekonanie Freuda o determinizmie

psychicznym doprowadziło go do
podkreślenia roli nieświadomości –
składnicy informacji niedostępnych
świadomości (13.6). Inni autorzy także
posługiwali się tym konstruktem, jednak to
Freud sprawił, że pojęcie nieświadomych
uwarunkowań ludzkich myśli, uczuć i działań
pojawiło się na środku sceny w dramacie
ludzkiego życia. Wg Freuda zachowanie
może być motywowane przez popędy, z
których istnienia człowiek nie zdaje sobie
sprawy. Możesz działać, nie wiedząc,
dlaczego lub nie mając bezpośredniego
dostępu do prawdziwych przyczyn własnych
zachowań. Na twoje zachowania składa się
treść jawna- to, co mówisz, robisz i
spostrzegasz, czego jesteś
w pełni świadomy – ale istnieje także treść ukryta, utajona. Znaczenie objawów nerwicowych
(opartych na lęku), snów oraz czynności omyłkowych można odnaleźć na nieświadomych
poziomach procesów myślowych i przetwarzania informacji. Wielu współczesnych psychologów
uważa, że pojęcie nieświadomości jest najważniejszym wkładem Freuda w psychologię naukową.

Zdaniem Freuda, twoje wewnętrzne, nieakceptowalne przez ciebie impulsy wciąż dążą do tego, by
się ujawnić. Z Freudowską czynnością omyłkową mamy do czynienia w sytuacji, w której
nieświadome pragnienie, przedostaje się do twojej wypowiedzi lub zachowania.

SLAJD 9 – STRUKTURA OSOBOWOŚCI

W teoriach Freuda różnice osobowościowe wynikają z różnych sposobów radzenia sobie

z podstawowymi popędami. Aby wyjaśnić owo zróżnicowanie, Freud odwołuje się do
nieprzerwanej walki między dwoma antagonistycznymi częściami osobowości - id i superego - w
której pośredniczy trzeci aspekt jaźni, ego. Choć będziemy się odnosić do tych trzech aspektów
niemalże tak, jakby były odrębnymi bytami, pamiętaj, iż zdaniem Freuda wszystkie one są po prostu
odmiennymi procesami psychicznymi. Freud nie przypisał, np. odrębnych obszarów mózgu id, ego i
superego.

SLAJD 10 - ID

Id jest magazynem podstawowych popędów. Działa w sposób irracjonalny, reagując na impulsy, dążąc
do ich ujawnienia i natychmiastowego zaspokojenia bez uwzględnienia czy to, czego pragnie jest
realne, społecznie aprobowane i akceptowane moralnie. Id kieruje się zasadą przyjemności,
chaotycznym poszukiwaniem gratyfikacji i zaspokojenia – przede wszystkim seksualnych, fizycznych i
emocjonalnych przyjemności – doświadczania ich tu i teraz, bez troski o konsekwencje.

SLAJD 11 – SUPEREGO

Zawiera wartości jednostki, w tym wyuczone w danej społeczności postawy moralne. Superego
z grubsza można określić mianem sumienia. Rozwija się, kiedy dziecko zaczyna traktować jako własne
wartości wszelkie zakazy zachowań społecznie nieaprobowanych, przekazywane mu przez rodziców
i innych dorosłych. Jest to wewnętrzny głos wszystkich nakazów i zakazów. Superego zawiera także
ideał ego, czyli wyobrażenia jednostki na temat tego, do jakiego wzorca powinna dążyć i jaką osobą
się stać. I tak oto superego jest w konflikcie z id. Id chce robić wszystko, co jest fajne, podczas gdy
superego upiera się, by robić to, co należy.

SLAJD 12 – EGO

Ego jest aspektem jaźni osadzonym w rzeczywistości, próbującym polubownie rozstrzygnąć konflikt
między impulsami id i wymaganiami superego. Ego reprezentuje osobiste spojrzenie człowieka na
fizyczną i społeczną rzeczywistość – jego świadome przekonania na temat przyczyn i konsekwencji
zachowań. Częścią zadań ego jest wybór działań, które zaspokoją impulsy id bez narażania się na
negatywne konsekwencje. Ego rządzi się zasadą realności, stawiającą rozsądne wybory ponad
żądaniami przyjemności. Ego zablokuje więc impulsy, by oszukiwać na egzaminie, robiąc to ze względu
na konsekwencje zostania przyłapanym, i zastąpi go postanowieniem, by następnym razem lepiej się
przygotować i zaskarbić sobie sympatię nauczyciela. Kiedy id i superego pozostaną w konflikcie, ego
stara się doprowadzić do kompromisu, który, chociaż częściowo, zadowoli obie strony. Niemniej, kiedy
nacisk ze strony id i superego się nasilają, ego ma coraz większe trudności z wypracowaniem
optymalnych kompromisów.

SLAJD 13 WPARCIE I OBRONA EGO

Czasami kompromis id i superego wymaga „zakneblowania id”. Skrajne pragnienia są wypychane ze

świadomości do nieświadomości. Wyparcie jest procesem psychologicznym, chroniącym jednostkę
przed doświadczeniem skrajnego lęku czy poczucia winy z powodu impulsów, myśli czy wspomnień,
które są nieakceptowane i/lub których wyrażanie jest niebezpieczne. Ego pozostaje nieświadome
zarówno psychicznej treści, która została ocenzurowana, jak i procesu, za którego pośrednictwem
wsparcie utrzymuje informacje poza świadomością. Wsparcie uznawane jest za najbardziej
podstawowy z licznych sposobów, za pomocą których ego broni się przed natłokiem zagrażających
impulsów i myśli.

SLAJD 14 – MECHANIZMY OBRONNE EGO

Są strategiami psychicznymi, którymi posługuje się ego, by chronić się w sytuacjach ciągłego konfliktu
między impulsami id, które chcą się przedrzeć do świadomości i dążeniem superego, by im zaprzeczyć
(tabela 13.3).
W teorii psychoanalitycznej mechanizmy te uznawane są za niezbędne do psychologicznego
radzenia sobie jednostki z potężnymi wewnętrznymi konfliktami. Stosująca je osoba jest w stanie
utrzymać korzystną samoocenę i akceptowany społecznie obraz samej siebie. Na przykład, jeśli
dziecko odczuwa silną nienawiść do swojego ojca – która, jeśli została wyrażona byłaby
niebezpieczna – może pojawić się wyparcie. Na poziomie świadomym wrogi impuls nie domaga się
już zaspokojenia, na nawet jest spostrzegany jako istniejący. Niemniej, nie jest on już dostrzegany,
wciąż istnieje; uczucia te zaczynają wpływać na sposób funkcjonowania osobowości. Na przykład
wykształcając silną identyfikację z ojcem, dziecko może wzmocnić swoje poczucie własnej wartości i
obniżyć nieświadomy lęk, iż jego wrogie uczucia zostaną zdemaskowane.
W teorii Freuda lęk jest intensywną reakcją emocjonalną, gdy wyparty konflikt chce przedrzeć się
do świadomości. Lęk jest sygnałem zagrożenia: wyparcie nie działa! Alarm! Potrzebna jest silniejsza
obrona! Jest to czas na uruchomienie drugiej liny obrony, jednego lub więcej liczby dodatkowych
mechanizmów obronnych, które uwolnią od lęku i zepchną niepokojący impuls z powrotem
w czeluści nieświadomości. Na przykład matka, która nie kocha własnego syna i nie ma ochoty się
nim opiekować, może uruchomić reakcję upozorowaną, przekształcając jej nieakceptowane impulsy
w ich przeciwieństwo „nie czuję wobec mojego dziecka nienawiści” zmienia się w: „kocham moje
dziecko, widzisz jaką miłością otaczam moje maleństwo?”. Takie sposoby obrony pełnią zasadniczą
funkcję w radzeniu sobie z lekiem przez osłabienie go.

Skoro mechanizmy obronne chronią przed lękiem, dlaczego mogą mieć negatywne konsekwencje?
Mimo niewątpliwej użyteczności, są one w gruncie rzeczy oszukiwaniem samego siebie. Stosowane
nadmiernie, mogą sprowadzić na nas więcej problemów, niż mieliśmy przed ich uruchomieniem.
Pod względem psychologicznym poświęcenie czasu i energii psychicznej na odwracanie uwagi,
maskowanie i przekierowanie nieakceptowalnych pragnień, by zredukować lęk, przynosi więcej
szkód niż korzyści. Takie postępowanie sprawia, że niewiele energii pozostaje, by prowadzić
produktywne życie i utrzymać satysfakcjonujące relacje interpersonalne. Niektóre postacie chorób
psychicznych wynikają z nadmiernego polegania na mechanizmach obronnych w radzeniu sobie
z lękiem.

*** Powyższe str. 578-583 (Źródło: Zimbardo P.G., Gerrig R.J., Psychologia i życie)

SLAJD 15 - TERAPIE PSYCHODYNAMICZNE

W terapiach psychodynamicznych zakłada się, że problemy pacjenta są spowodowane przez napięcie

psychiczne między nieświadomymi impulsami, a ograniczeniami wynikającymi z jego sytuacji
życiowej. Terapie te lokalizują rdzeń zaburzenia wewnątrz zaburzonej osoby.

Psychoanaliza Freudowska

Psychoanaliza, której twórcą był Zygmunt Freud, jest intensywną i długotrwałą techniką badania
nieświadomych motywów i konfliktów u neurotycznych, dręczonych lękiem osób. Jak
wspominaliśmy w poprzednich rozdziałach, teoria Freudowska uważa zaburzenia lękowe za efekt
niezdolności do adekwatnego rozwiązywania konfliktów wewnętrznych między nieświadomymi,
irracjonalnymi impulsami id a zintegrowanymi ograniczeniami społecznymi nakładanymi przez
superego. Celem psychoanalizy jest ustanowienie wewnątrzpsychicznej harmonii, która rozszerza
u danej osoby świadomość sił id, zmniejsza nadmierną uległość wobec wymagań superego oraz
wzmacnia ego.

Podstawowe znaczenie dla terapeuty ma zrozumienie, w jaki sposób pacjent posługuje się procesem
wyparcia do radzenia sobie z konfliktami. Symptomy uważa się za komunikaty z nieświadomości, że
coś jest nie w porządku. Zadaniem psychoanalityka jest pomóc pacjentowi we wprowadzeniu
wypartych myśli do świadomości i w uzyskaniu wglądu w związek między aktualnymi symptomami a
wypartymi konfliktami. Zgodnie z tą psychoanalityczną koncepcją, terapia jest skuteczna i pacjenci
wracają do zdrowia, gdy zostają „uwolnieni od wyparcia”, które nastąpiło we wczesnym dzieciństwie.
Ponieważ głównym celem terapeuty jest doprowadzenie pacjenta do wglądu w związek z obecnymi
symptomami a dawnymi przyczynami, terapia psychodynamiczna często nazywana jest terapią przez
wgląd.

Tradycyjna psychoanaliza dąży do odtworzenia dawnych, wypartych wspomnień, a następnie

przepracowania przykrych uczuć, aż do efektywnego rozwiązania. W tradycji psychodynamicznej
terapeuci stosują kilka technik, aby wprowadzić wyparte konflikty do świadomości i pomóc
pacjentowi w ich rozwiązaniu (Luborsky i Barrett, 2006). Do technik tych należą: wolne skojarzenia,
analiza oporu, analiza marzeń sennych oraz analiza przeniesienia i przeciwprzeniesienia.

SLAJD 17 – WOLNE SKOJARZENIA I KATHARSIS Wolne skojarzenia i katharsis

Główna procedura stosowana w psychoanalizie, do sondowania nieświadomości i ujawniania

wypartego materiału, to technika wolnych skojarzeń. Pacjent siedzi wygodnie w fotelu lub leży w
zrelaksowanej pozycji na kozetce, pozwalając swoim myślom swobodnie błądzić; opisuje na bieżąco
swoje myśli, pragnienia odczucia fizyczne i wyobrażenia, w miarę ich pojawiania się w świadomości.
Pacjenta zachęca się, aby ujawnił każdą myśl i uczucie, bez względu na to, jak bardzo nieistotne mogą
się wydawać.

Freud utrzymywał, że wolne skojarzenia są zdeterminowane, a nie przypadkowe. Zadaniem

analityka jest śledzenie skojarzeń aż do ich źródła i zidentyfikowanie istotnych struktur, które
znajdują się pod powierzchnią tego, co na pozór jest tylko słowami. Pacjenta zachęca się do
wyrażenia silnych uczuć (zwykle wobec postaci obdarzonej autorytetem), które zostały wyparte z
powodu strachu przed karą lub odwetem. Każde takie uwolnienie emocji, za pomocą tego lub
innych procesów terapeutycznych, określa się terminem katharsis.

SLAJD 18 – OPÓR

Psychoanalityk przywiązuje szczególną wagę do tych tematów, o których pacjent nie chce mówić.
W trakcie procesu swobodnego kojarzenia pacjent w jakimś momencie przejawi opór – to jest
niezdolność czy niechęć do omawiania pewnych myśli, pragnień czy doznań. Opory takie uważa się za
bariery między nieświadomością a świadomością. Materiał ten często związany jest z życiem
seksualnym pacjenta (które obejmuje wszystko to, co przyjemne) lub z wrogimi, pełnymi urazy
uczuciami wobec rodziców. Kiedy wyparty materiał zostanie w końcu ujawniony, pacjent na ogół
twierdzi, że jest on mało ważny, absurdalny, nieistotny lub zbyt przykry, żeby o nim mówić. Terapeuta
sądzi, że jest wręcz przeciwnie. Celem psychoanalizy jest przełamanie oporów i konfrontowanie
pacjenta z tymi przykrymi myślami, pragnieniami i doznaniami.

SLAJD 19 – ANALIZA MARZEŃ SENNYCH

Psychoanalitycy są przekonani, że marzenia senne stanowią ważne źródło informacji o nieświadomych

motywach pacjenta. Zakłada się, że gdy dana osoba śpi, superego mniej „ma się na baczności” przed
niemożliwymi do przyjęcia impulsami rodzącymi się w id, wskutek czego motyw, którego nie można
wyrazić na jawie, znajduje wraz w marzeniu sennym. W psychoanalizie przyjmuje się, że marzenia
senne mają treść dwojakiego rodzaju – jawną, którą pamiętamy po obudzeniu się, oraz utajoną –
rzeczywiste motywy, które dążą do ujawnienia się, lecz są dla nas tak przykre lub niemożliwe do
zaakceptowania, że wyrażane są w zamaskowanej czy symbolicznej postaci. Terapeuci stają się wykryć
te ukryte motywy, stosując analizę marzeń sennych, technikę terapeutyczną polegającą na badaniu
treści snów danej osoby, aby ujawnić ukryte czy zamaskowane motywy i symboliczne znaczenia
doświadczeń życiowych i pragnień.

SLAJD – 20 – PRZENIESIENIE

W trakcie intensywnej terapii psychoanalitycznej pacjent zwykle zaczyna reagować emocjonalnie na

terapeutę. Często identyfikuje go z osobą, która w przeszłości znajdowała się w centrum jakiegoś
konfliktu emocjonalnego – w większości przypadków z jednym z rodziców lub z partnerem
seksualnym. Ta reakcja emocjonalna znana jest pod nazwą przeniesienia. Przeniesienie nazywa się
przeniesieniem pozytywnym, gdy uczucia wobec terapeuty są uczuciami miłości lub podziwu, a
przeniesieniem negatywnym, gdy polegają one na wrogości czy zawiści. Często postawa pacjenta
jest ambiwalentna, tzn. stanowi mieszaninę uczuć pozytywnych i negatywnych. Zadanie analityka,
które ma do czynienia z przeniesieniem, jest trudne ze względu na wrażliwość
emocjonalną pacjenta, stanowi ono jednak decydującą część terapii. Terapeuta pomaga pacjentowi
interpretować bieżące, przeniesione uczucia przez odszukanie ich źródła we wcześniejszych
doświadczeniach i postawach (Henry i in., 1994).

SLAJD – 21 – PRZECIWPRZENIESIENIE

Osobiste uczucia mają także wpływ na reakcje terapeuty wobec pacjenta. Przeciwprzeniesienie
polega na tym, że terapeuta zaczyna lubić lub nie lubić pacjenta, ponieważ spostrzega go jako
podobnego do ważnych osób ze swojego życia. „Przepracowując” to przeciwprzeniesienie, terapeuta
może wykryć u siebie samego pewną nieświadomą dynamikę. Terapeuta staje się „żywym
zwierciadłem” dla pacjenta, a pacjent z kolei dla terapeuty. Jeśli terapeuta nie rozpozna działania
przeciwprzeniesienia, to terapia może być mniej skuteczna (Winarick, 1997).

Ze względu na intensywność emocjonalną tego typu relacji terapeutycznej i na wrażliwość pacjenta,

terapeuci muszą uważać, żeby nie przekroczyć granicy między profesjonalną opieką nad pacjentami
a osobistym zaangażowaniem. Sytuacja terapeutyczna jest oczywiście sytuacją ogromnej
dysproporcji sił, z czego terapeuta musi zdawać sobie sprawę i z czym musi się liczyć.

*** Powyższe str. 674-676 (Źródło: Zimbardo P.G., Gerrig R.J., Psychologia i życie)