"Tây Tiến" của Quang Dũng có thể coi là một trong những bông hoa tươi thắm nhất

của
chùm hoa thơ viết về anh bộ đội cụ Hồ trong thơ ca kháng chiến chống Pháp. Bài thơ ngay từ khi
ra đời đã tạo một sức sống hết sức mạnh mẽ và bền bỉ trong lòng người đọc. Sức sống ấy có
được là nhờ ngòi bút của Quang Dũng từ những cảm hứng vừa hiện thực, vừa bay bổng lãng
mạn khi khắc họa hình tượng người chiến sĩ vệ quốc như một khúc ca bi tráng vang lên giữa một
bản đại hùng ca của toàn dân tộc trong những tháng năm bảo vệ đất nước mình. Hình tượng
người lính kiên cường đối đầu với sự khắc ngiệt của hoàn cảnh sống cũng như sự hiểm nguy gian
nan của chiến trường đã làm nên một tượng đài về sự bi tráng của những người lính bộ đội cụ Hồ
được hiện lên vô cùng rõ nét trong đoạn 3 của tác phẩm Tây Tiến.
“Trích thơ
………………..”
"Tây Tiến", nói đúng ra là những hoài niệm đầy nhớ thương và tự hào của Quang Dũng
về những người đồng đội của mình trong đoàn binh Tây Tiến, đoàn binh có nhiệm vụ từ Hà Nội
tiến thẳng lên Tây Bắc giải phóng vùng biên giới Việt-Lào, tạo nên một vùng an toàn cho chiến
khu của chúng ta; về những tháng năm vô cùng gian khổ nhưng rất đỗi hào hùng của đoàn binh
Tây Tiến gắn liền với những vùng đất mà họ đã đi qua, đã chiến đấu, và chiến thắng. Sau những
bước chân trường chinh, Tây Tiến, đoàn binh đã được phiên chế thành những đơn vị khác. Vì thế
bài thơ lúc đầu có tựa đề "Nhớ Tây Tiến", về sau Quang Dũng mới đổi thành "Tây Tiến". “Tây
Tiến”, ngay từ nhan đề mang âm hưởng của một khúc quân hành. Bằng cách sử dụng tên binh
đoàn, bài thơ tràn ngập không khí của một cuộc hành quân đầy dũng khí. Ngoài ra, đây còn là
tiếng gọi thường trực trong lòng những người lính Tây Tiến.
Thành công của nhà thơ Quang Dũng trong việc khắc họa hình tượng người lính ở chỗ là
nhà thơ đã khắc họa và cảm nhận vẻ đẹp của họ ở nhiều thời điểm, trong nhiều phạm vi không
gian. Nếu như ở phần trên, người lính Tây tiến đã hiện lên trong những ngày hành quân chiến
đấu hoặc trong đêm hội “đuốc hoa” hay trong khung cảnh bức tranh sông nước thì ở đoạn thơ
này hình tượng ấy được hiện lên trực tiếp với những vẻ đẹp cụ thể về ngoại hình, nội tâm, lí
tưởng sống và tư thế hi sinh.
Mở đầu đoạn thơ, Quang Dũng đã khắc họa vẻ đẹp ngoại hình của những người lính Tây
Tiến qua những nét hiên thực khốc liệt của chiến tranh:
“Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc
Quân xanh màu lá dữ oai hùm”
Biện pháp nghệ thuật đảo ngữ “Tây Tiến” lên đầu câu đã thể hiện sự trang trọng của
Quang Dũng khi nhắc tới đơn vị cũ. Cách sử dụng từ “đoàn binh” thay vì “đoàn quân” đã làm
toát lên vẻ đẹp cường tráng, mạnh mẽ của những người lính Tây Tiến năm nào. Bằng cụm từ
“không mọc tóc” và “quân xanh màu lá”, chỉ hai cho tiết thôi nhưng Quang Dũng đã tái hiện
hình ảnh người lính với hiện thực khốc liệt của bệnh tật. Rừng sâu, nước độc đã tàn phá ngoại
hình những chàng trai trẻ đất Hà Thành. Bệnh sốt rét rừng đã khiến cho tóc rụng trọc, da xanh.
Nhưng với sức sống của tuổi thanh niên, ngòi bút lãng mạn của Quang Dũng đã nằm bất hiện
thực cuộc chiến, tô đậm và phóng đại, hiện lên dáng vẻ người lính đẹp lạ thường. Cũng là bệnh
sốt rét rừng ấy nhưng với ngòi bút hiện thực, người lính cùng thời của Chính Hữu có vẻ tiều tụy
quá:
" Anh với tôi biết từng cơn ớn lạnh
sốt run người vầng trán ướt mồ hôi"
(Đồng Chí)
Còn người lính Tây Tiến thì phủ nhận hiện thực đó. Đầu “không mọc tóc" chứ không
phải là do tóc không mọc được, da "xanh màu lá" không phải vì sốt rét da xanh mà do tác động
của sắc màu núi rừng đó thôi ! Người lính không hề ở trong tư thế bị động mà trái lại chủ động
hiên ngang đầy khí phách "dữ oai hùm".
Ấy vậy mà đằng sau ngoại hình dữ dội, oai phong có phần thô mộc của những người lính
Tây Tiến là một thế giới nội tâm cô cùng tinh tế và phong phú:
“Mắt trừng gửi mộng qua biên giới
Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm”
Ôm giấc mộng giết giặc cứu nước, những chàng trai ấy bỏ lại sau lưng quê hương với
biết bao kỉ niệm êm đềm, có người ngoảnh mặc ngăn dòng nước mắt, bỏ mặc gia đình với những
bóng dáng yêu thương. Họ dấn thân ra biên ải với giấc mộng giết giặc bảo vệ sự vẹn toàn của tổ
quốc, khát vọng lập chiến công với ánh mắt hờn cầm, nảy lửa nhìn xuyên không gian như muốn
thiêu đốt quân thủ: "mắt trừng". Nhưng đôi mắt ấy chợt dịu lại khi mơ về người con gái thanh
lịch Hà thành đã một lần đi qua trong nỗi nhớ của anh. Nỗi nhớ của người lính Tây Tiến không
cụ thể - "dáng kiều thơm". Đó không hẳn là người vợ, người yêu, cũng không hẳn là cô láng
giềng; có thể chỉ là một bóng hồng bất chợt đi qua trong những ngày còn ở Hà Nội mà thôi. Nỗi
nhớ của Quang Dũng rất đáng trân trọng vì trong những người lính trẻ thời ấy, mộng và mơ như
hòa quyện trong nhau, trong tình yêu đất nước có tình cảm riêng tư của mỗi cá nhân. Câu thơ gợi
nhớ đến người lính đánh Pháp năm nào của Nguyễn Đình Thi cũng có cùng cảm xúc:
" Những đêm dài hành quân nung nấu, bỗng bồn chồn nhớ mắt người yêu”
( Đất nước)
Chính tình cảm riêng tư ấy đã chắp cánh cho tình yêu nước của anh. Chính sự hài hòa của
mộng và mơ đã tiếp thêm sức mạnh để các anh vượt gian khổ lập nên chiến công hiển hách.
Qua cảm nhận của Quang Dũng, vẻ đẹp cao cả nhất, nổi bật nhất của người lính Tây Tiến
chính là vẻ đẹp của lý tưởng sống, của ý thức trách nhiệm đối với đất nước:
“Rải rác biến cương mồ viễn xứ
Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh”
“Rải rác” là thưa thớt, “viễn xứ” là nơi xa. Quang Dũng không tránh né hiện thực.Nhà thơ tái
hiện một không gian lạnh giá, heo hút với hình ảnh trọng tâm òa những nấm mồ hoang của
những người con xa xứ ngoài biên ải. Những hình ảnh nghiệt ngã như thử thách những chàng trai
đang phải đối mặt hằng ngày; cái chết không nhiều nhưng trên vạn nẻo đường hành quân, người
lính đi đâu cũng thấy vài ba nấm mồ qua mưa gió, thời gian của những người lính trẻ xa nhà đã
vĩnh viên năm lại ngoài biên cương. Các anh cũng chỉ là con người, còn quá trẻ, lòng ham sống
sao không khỏi chạnh lòng khi không khỏi nghĩ đến một ngày nào đó mình cũng không về, ...mẹ
già, chị yếu, em thơ....còn bao nhiêu hệ lụy của cuộc đời ràng buộc. Nhưng trót làm trai thời loạn
làm sao có thể đặt tình nhà lên. Các anh hiến dâng “đời xanh”, hình ảnh ẩn dụ biểu tượng cho
tuổi trẻ, tuổi thanh xuân; là quãng đời tươi đẹp và quý giá nhất của cuộc đời mỗi người, là lúc mà
bao tương lai hạnh phúc đang chờ đợi phía trước. Quãng đời tươi đẹp và quý giá như vậy thế mà
người lính Tây Tiến vẫn sẵn sàng hiến dâng cho đất nước không thương tiếc. Kết cấu thơ tương
phản “chẳng tiêc đời xanh” đã làm nổi bật tinh thần hi sinh cao cả và hoàn toàn tự nguyện “quyết
tử cho tổ quốc quyết sinh” của người lính Tây Tiến. Trong nỗi nhớ của Quang Dũng, những
người lính trẻ Tây Tiến là những công dân đầy ý thức trách nhiệm với đất nước, hoàn toàn tự
giác trước nhiệm vụ lịch sử.
Nhắc đến cái chết, nhiều người sẽ thường buồn đau, bi lụy thế nhưng đối với Quang
Dũng đó như là sự trở về:
“Áo bào thay chiếu, anh về đất
Sông Mã gầm lên khúc độc hành”
Cách nói giảm nói tránh chỉ cái chết vừa làm vơi nỗi đau mất mát, vừa bộc lộ được tình
cảm sâu sắc, thiết tha với người đồng đội cũ. Người lính Tây Tiến ngã xuống như trở về với
thiên nhiên Tây Bắc, trở về với cõi yên nghỉ vĩnh hằng. Đó cũng là cách “hóa thân vào dáng hình
xứ sở để làm nên đất nước muôn đời”. Dòng sông Mã vừa là hiện thân của thiên nhiên Tây Bắc
vừa gắn bó sâu nặng với đoàn quân Tây Tiến một lần nữa đã trở lại với tiếng gầm dữ dội. Qua
cảm nhận của Quang Dũng, thiên nhiên như cũng đau buồn, lẻ loi trước sự mất mát hi sinh của
người lính.
Bằng việc sử dụng tài tình các thủ pháp nghệ thuật như bút pháp lãng mạn, ngôn ngữ,
hình ảnh ấn tượng, lối nói khoa trương cường điệu tô đậm những nét độc đáo, khác thường… kết
hợp cùng những từ ngữ chọn lọc vô cùng đắt giá, Quang Dũng đã khắc họa bức tượng đài về
người lính Tây Tiến với vẻ đẹp hào hoa, lãng mạn, bi tráng. Qua đó, người đọc có thể cảm nhận
được hồn thơ phóng khoáng, lãng mạn, tài hoa của Quang Dũng.
Như vậy, chỉ qua 1 đoạn thơ ngắn, vẻ đẹp của người lính Tây Tiến đã được thể hiện rất rõ
nét.Với 8 dòng thơ này nói riêng, bài thơ Tây Tiến nói chung, Quang Dũng đã làm phong phú
thêm cho văn học thời kì kháng chiến chống Pháp viết về người lính với một nét vẽ mới lạ, độc
đáo, tài hoa. Mặc dù, chiến tranh đã lùi xa, bụi thời gian đã phần nào xoa dịu đi những nỗi đau
mà chiến tranh để lại nhưng vẫn còn đó hình ảnh của những người lính Tây Tiến hào hoa, kiêu
hùng ngày nào. Họ đã trở thành bức tượng đài bất tử về một thời Tây Tiến hào hùng của dân tộc.