Electric Circuit of Forth

‫مبانی الکترونیک‬
‫دکتر محسن محبی‬
‫دکترای برق الکترونیک گرایش اپتیک‬
‫‪Web : www.mohebbii.ir‬‬
‫‪Email : Mohebbii.ir@Yahoo.Com‬‬
‫‪Telegram : @Mohebbiiir‬‬
‫دانشگاه فنی حرفه ای دولتی پسران بندرعباس‬
‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬
‫تعاریف پایه‬
‫اتم ‪ :‬کوچکترین ذره هر ماده اتم است که هسته شامل پروتن ‪ ،‬نوترون و مدارتی حول هسته که الکترونها حول هسته گردش‬
‫می کنند ‪.‬‬
‫عالمت بار ‪ :‬پرتون ( ‪ ) +‬و نوترون ( خنثی ) و الکترون دارای بار ( ‪ ) -‬قرار داده شده است ‪.‬‬
‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪2‬‬

‫اتم‪ :‬کوچکترین ذره هر ماده اتم گفته می شود‪.‬‬
‫هر اتم از سه نوع ذره تشکیل می شوند ‪ :‬الکترون(‪ ، )-‬پروتون(‪ )+‬و نوترون(خنثی) ‪.‬‬
‫پروتون و نوترون در مرکز هسته اتم هستند اما الکترون به دور مدارهایی به دور هسته درحال گردش هستند‪.‬‬

: ‫اتم‬
DR.M.MOHEBBI WWW.MOHEBBII.IR 4
: ‫الیه‬
‫اجسام در طبیعت ‪ :‬هادی ‪،‬عایق‪،‬نیمه هادی‬
‫رسانا (هادی) ‪ :‬دارای بارهای آزاد فراوانی می باشد ‪.‬منظور از بارهای آزاد ( الکترون و حفره ) و می تواند به راحتی جریان الکتریکی را از خود‬
‫عبور دهند‪( .‬مثل ‪ :‬مس و نقره )‬

‫اجسام در طبیعت ‪ :‬هادی ‪،‬عایق‪،‬نیمه هادی‬
‫نارسانا (عایق) ‪ :‬این مواد برخالف رساناها نمی توانند به راحتی جریان را از خود عبور دهند ( مثل ‪ :‬چوب ‪ ،‬الستیک )‬

:‫باندهای انرژی در اجسام‬
:‫قانون بارهای الکتریکی‬
:‫قانون بارهای الکتریکی‬
‫بار‪:‬‬
‫واحد بار الکتریکی کولن یا کولمب می باشد و تقریبا تعداد ‪ 6*1018‬عدد الکترون را یک کولن بار منفی می گوئیم‪.‬یعنی اگر اتم‬
‫‪ 6*1018‬عدد الکترون بگیرد می گوئیم یک کولن (‪ )1Q‬بار منفی گرفته و اگر ‪ 6*1018‬عدد الکترون از دست بدهد یک الکترون‬
‫بار مثبت گرفته است‪.‬‬
‫بار الکترون با توجه به تعاریف باال می توان گفت ‪:‬‬
‫‪6*1018 e‬‬ ‫‪1q‬‬
‫‪1e‬‬ ‫?‬
‫𝑞‬
‫= ‪1e‬‬ ‫‪= 1/6*10-19 C‬‬
‫‪6∗1018‬‬
‫می دانیم که در یک اتم‪ ،‬الکترون بار منفی و پروتون بار مثبت دارد و بار یک الکترون با بار یک پروتون برابر است‪ .‬واحد بار‬
‫الکتریکی کولن )‪ (C‬است‪ .‬یک کولن برابر بار ‪ 6/24*108‬الکترون است‪ .‬یعنی یک الکترون دارای بار ‪ 1/6*10-19C‬است‪.‬‬

‫ولتاژ‪:‬‬
‫کمیت نسبی است که همواره ولتاژ یک نقطه را نسبت به نقطه دیگر تعریف می شود‪.‬‬
‫برای تعریف ولتاژ باید مقدار و پالریته را مشخص کنیم‪،‬یک ولت میزان انرژی الزم برای جداکردن یک کولن بار است‪.‬‬
‫ولتاژ در واقع یک نیرو یا انرژی الکتریکی است که سبب ایجاد جریان الکتریکی در سیم (یا مدار) می شود‪ .‬واحد اندازه گیری آن‬
‫ولت است و در مدارات الکتریکی با ) ‪V‬نشان داده می شود‪ .‬به زبان خودمانی تر سرعت حرکت الکتریسیته یا فشار وارده جهت‬
‫حرکت الکترون ها‪.‬‬

‫ولتاژ ‪:‬‬
‫به اختالف پتانسیل الکتریکی بین دو نقطه «ولتاژ» می گویند‪ .‬یعنی اختالف سطح پتانسیل الکتریکی یک‬
‫نقطه نسبت به نقطه دیگر‪.‬واحد اندازه گیری ولتاژ‪ ،‬ژول بر کولن ( )‪J/C‬است و آن را با نماد ‪V‬یا ‪E‬نشان‬
‫می دهند‪.‬‬

‫پالریته‪:‬‬
‫پالریته ‪:‬‬
‫تعریف سر مثبت و منفی یک پورت پالریته نام دارد‪.‬‬
‫مثال ‪ :‬برای المان زیر ‪ V1 =12V‬است ‪ ،‬مقدار ?=‪ V2‬چقدر می باشد ؟‬
‫‪V2 = - V1= 12V‬‬

‫‪V1 = 12V‬‬
‫‪V2 = -12V‬‬
‫*اگر ولتمتر را برعکس کنیم روی صفحه نمایش مقدار ‪ -12‬نشان خواهد داد ‪.‬الزم به ذکر است ولتاژ‪ V1=V2‬دو سر یک المان‬
‫گرفته شده است اما به دلیل اینکه چهت پالریته آن با هم برابر نیست ‪ ،‬به همین دلیل ‪ V2= -12V‬می باشد‪.‬‬

‫جریان ‪:‬‬
‫در شکل زیر که شامل یک تانکر و یک باریکه است‪ ،‬آب را معادل بار‪ ،‬اختالف فشار آب را معادل ولتاژ‪ ،‬و جریان آب عبوری از‬
‫باریکه را معادل جریان الکتریکی در نظر بگیرید‪.‬‬
‫به سادگی میتوان نتیجه گرفت که با افزایش مقدار آب موجود در تانکر‪ ،‬فشار آب و در نتیجه جریان آب عبوری از باریکه افزایش‬
‫مییابد‪ .‬بنابراین‪:‬‬
‫‪I∝Q‬‬
‫یعنی جریان الکتریکی رابطه مستقیمی با بار الکتریکی دارد‪.‬‬
‫از طرفی میتوان نتیجه گرفت که با افزایش ارتفاع تانکر (دقت کنید که فقط با افزایش ارتفاع نه افزایش مقدار آب)‬
‫‪I∝V‬‬ ‫عبوری از باریکه به علت فشار بیشتر افزایش می یابد‪:‬‬
‫واحد اندازه گیری جریان الکتریکی کولن بر ثانیه ( )‪C/s‬است و آن را با ‪ I‬نشان میدهند و واحد آن«آمپر» می باشد‪.‬‬

‫ال در یک سیم‪ .‬که این الکترون ها از‬
‫جریان یعنی حرکت الکترون ها در یک مسیر مشخص مث ا‬
‫آخرین الیه ظرفیت اتم خود جدا شده اند و در یک مسیر در حال حرکت هستند‪ .‬به زبان خودمانی‬
‫تر مقدار انرژی که نیروی الکتریسیته با خود حمل میکند‪ .‬واحد جریان برق آمپر است‪.‬‬

‫یک آمپر جریانی است که باعث میشود در مدت یک ثانیه‪ ،‬یک کولن بار از یک رسانا عبور کند‪.‬‬
‫]‪I[A]=Q[c] ⁄ t[s‬‬
‫حال دو تانکر آب زیر را در نظر بگیرید که یکی از آنها باریکه ای با عرض زیاد و دیگری عرض کمتری دارد‪ .‬واضح است مقدار آبی‬
‫که از تانکر سمت چپ خارج می شود بیشتر خواهد بود‪ .‬توجه داشته باشید که تمام شرایط جز عرض باریکه برابر است‪.‬‬
‫اکنون برای ایجاد تعادل در جریان باریکهها می توان مقداری آب به تانکر سمت راست اضافه کرد‪.‬‬

‫شدت جریان‪:‬‬
‫شدت جریان الکتریکی‪:‬‬
‫اگر دو سر یک رسانا اختالف پتانسیل کافی برقرار(ولتاژ)‪،‬در رسانا جریان برقرار می شود‪.‬‬
‫آمپر‪:‬‬
‫اگر در مدت یک ثانیه یک کولن بار الکتریکی از سطح مقطع یک رسانا عبور کند‪ ،‬یک آمپر شدت جریان الکتریکی خواهد بود‪.‬‬
‫𝑞𝑑‬
‫=‪I‬‬
‫𝑡𝑑‬
‫واحد جریان آمپر(‪ )A‬و با حرف ‪ I‬نشان می دهند است‪.‬‬

:‫جهت جریان‬
:‫جریان‬
: ‫ولی بعد از مدتی‬
:‫مثال‬
:‫جریان‬
‫تکلیف چیست؟‬
:‫مثال‬
‫المانها‪:‬‬
‫المان‪:‬‬
‫المان را می توان از نظر تعداد پایه و ارتباطی که با بیرون برقرار می کنند‪،‬تعریف می کنیم‪.‬‬
‫المان تک قطبی‪:‬‬
‫المانی که فقط با ‪ 2‬پایه یا یک پورت با بیرون ارتباط برقرار می کنند‪.‬‬

‫المانها‪:‬‬
‫المان ‪ 2‬قطبی یا ‪4‬سر ‪:‬‬
‫المانی که با ‪4‬پایه یا دو پورت با بیرون ارتباط برقرار می کنند‪.‬‬
‫المان چند قطبی ‪:‬‬

‫المان هایی که با چندین پایه یا پورت تعریف می شوند‪.‬‬

‫مدار‪:‬‬
‫‪‬از به هم پیوستن قطعات الکتریکی غیرفعال (مقاومت‪ ،‬خازن‪ ،‬القاگر‪ ،‬المپ‪ ،‬دیود و …) یا قطعات فعال (ترانزیستور و …)‪ ،‬یا ترکیبی‬
‫از آن دو پدید میآید‪ ،‬چنانکه دست کم یک مسیر بسته را ایجاد کنند تا جریان الکتریکی بتواند در این مسیر بسته جاری شود یا مدار‬
‫الکتریکی عبارت است از مسیر بستهایی که بارهای الکتریکی (الکترون) در آن جریان یافته و پس از عبور از چند قطعه الکترونیکی‬
‫همچون خازن‪ ،‬مقاومت‪ ،‬ترانزیستور و غیره‪ ،‬کار مشخصی را انجام میدهند‪.‬‬
‫‪‬اگر قطعات تشکیل دهنده مدار‪ ،‬الکتریکی باشند‪ ،‬مدار الکتریکی نامیده میشود‪ ،‬و اگر برخی از قطعات‪ ،‬الکتریکی و برخی الکترونیکی‬
‫باشند‪ ،‬مدار الکترونیکی است‪.‬‬
‫‪‬هر مدار الکتریکی از مؤلفههای زیر تشکیل شدهاست‪:‬‬
‫یک منبع تغذیۀ مانند باتری یا مولد‬
‫سیمها یا نوارهای ارتباط دهنده مدار‪ ،‬که از یک ماده رسانای الکتریسیته خوب مانند مس ساخته میشوند‪.‬‬
‫قطعات مداری همچون خازن‪ ،‬مقاومت‪ ،‬القاگر‪ ،‬دیود‪ ،‬ترانزیستور و …‬

‫مدارات سری ‪ ،‬موازی و مختلط‪:‬‬
‫مدار سری اگرمصرف کننده طوری به هم متصل میشوند که انتهای مصرف کننده اول به ابتدای مصرف کننده دوم و انتهای‬
‫مصرف کننده دوم به ابتدای مصرف کننده سوم وصل میشود و به همین ترتیب تا آخرین مصرف کننده ادامه مییابد‪ ،‬در مدار‬
‫سری فقط یک مسیر برای عبور جریان الکتریکی وجود دارد‪.‬‬
‫مدار موازی اگر در یک مدار الکتریکی‪ ،‬دو یا چند مصرفکننده طوری به هم متصل شوند که ولتاژ دو سر آنها باهم برابر باشد‪،‬‬
‫میگوییم مصرفکنندهها باهم به صورت موازی بستهشدهاند‪.‬‬
‫مدار مختلط ‪ :‬اگر ترکیب هم سری و هم موازی باشد به آن مدار مختلط گفته می شود‪.‬‬

‫جریان‪ AC‬و ‪: DC‬‬
‫انواع جریان ‪:‬‬
‫منظور از جریان ‪ : DC‬مانند یک خط صاف می باشد و در هر لحظه تغییر نمی کند و ثابت است ‪ ،‬اما از لحاظ پالریته سر‬
‫مثبت و منفی دارای اهمیت می باشد‪،‬در ‪ DC‬حتما پالریته باید رعایت شود مثل (باطری کنترل ‪.) TV‬‬
‫منظور از جریان ‪ : AC‬دارای تغییات می باشد در هر لحظه و مقدار آن از مثبت به صفر و به منفی می رسد‪،‬مثل (برق شهر‬
‫که سیم ‪ TV‬از هر طرف به پریز برق وصل کنیم تاثیری ندارد‪.‬‬

: ‫انواع جریان‬
‫مقاومت‪:‬‬
‫تا اینجا رابطهی ولتاژ و جریان بررسی شد‪ .‬موضوعی که در مورد عرض باریکه مطرح شد مفهوم «مقاومت» را به نوعی ساده بیان می کند‪.‬‬
‫باریکه با عرض کم در مقابل جریان آب از خود مقاومت نشان میدهد و در مقابل باریکه سمت چپ مقاومت کمتری بروز میدهد‪ .‬همچنین‬
‫شکل زیر عملکرد مقاومت را به شکلی ملموستر نشان میدهد‪.‬‬
‫بررسی های انجام شده نشان میدهد مسیری که مقاومت بیشتری دارد جریان الکتریکی‬
‫کمترو مسیری که مقاومت کمتری دارد جریان الکتریکی بیشتری عبور میدهد‪.‬‬

‫باز هم تاکید میکنم نکات باال به شرطی درست هستند که هر دو مسیر دارای ولتاژ یکسانی باشند‪ .‬به عنوان مثال در شکل زیر با‬
‫وجود اینکه قطر باریکهی آب در شکل سمت راست کمتر و در نتیجه مقاومت آن بیشتر است ولی همچنان جریان خروجی از دو‬
‫باریکه مساوی است‪ .‬علت این موضوع آن است که متناسب با بیشتر بودن مقاومت مجرای سمت راست‪ ،‬ارتفاع آب (ولتاژ) باالی آن‬
‫نیز بیشتر است‪.‬‬
‫واحد اندازه گیری مقاومت اُهم ( )‪Ohm‬است که آن را با نماد‬
‫‪ (Ω‬اُمگا) نشان میدهند‪ .‬نماد خود مقاومت نیز ‪ R‬است‪.‬‬
‫در واقع تمام توضیحات و توصیفهای فیزیکی باال در رابطه‬
‫ریاضی زیر خالصه شده است‪:‬‬
‫‪I=V / R‬‬

‫هر المان یا هرچیزی که بتوانیم فقط رابطه ای بین ولتاژ جریانش برقرار کنیم مقاومت می باشد‪.‬‬
‫یا هر عنصر مداری که در آن انرژی تلف شود‪ ،‬معموالا ولتاژ دو سرش با جریان گذرنده از آن متناسب است‪ .‬یعنی‪:‬‬
‫‪V=R.I‬‬
‫که ‪ R‬ثابت تناسب است و مقاومت آن عنصر میباشد‪ .‬واحد مقاومت اهم ‪ Ω‬نشان داده می شود‪.‬‬
‫در یک مقاومت‪ ،‬جریان از نقطه با پتانسیل بیشتر به نقطه با پتانسیل کمتر جاری می گردد‪ .‬معموالا پتانسیل بیشتر را با عالمت ‪ +‬و‬
‫پتانسیل کمتر را با عالمت ‪ -‬نشان می دهند‪ .‬مقاومت‪ ،‬یک عنصر مصرف کننده انرژی الکتریکی است‪ .‬یعنی توان در آن تلف میشود‪.‬‬

‫المان ایده ال‪:‬‬
‫المانی که فقط با دو کمیت اصلی تعریف می شود‪.‬‬
‫کمیت اصلی‪:‬‬
‫چهار کمیت اصلی ولتاژ(‪ ، )V‬جریان(‪ ، )I‬بار الکتریکی (‪ )q‬و شار الکتریکی (‪ )Φ‬می باشد‪.‬‬
‫مقاومت ایده ال‪:‬‬
‫اگر رابطه بین ولتاژ و جریانش رابطه ی جبری باشد‪،‬آن المان مقاومت ایده ال می باشد‪،‬یعنی رابطه ایی که فاقد مشتق و انتگرال‬
‫باشد رابطه جبری است‪.‬‬

‫خازن ‪:‬‬
‫خازن از دو صفحه رسانا که بین آنها یک عایق قرار دارد تشکیل شده است‪ .‬شمای مداری یک خازن در شکل ‪ 1-5‬نشان داده شده‬
‫است‪.‬‬
‫خازن وسیله ای است که بار الکتریکی را ذخیره می کند‪ .‬میزان قابلیت ذخیره بار الکتریکی را ظرفیت می گوئیم‪ .‬و آن را با )‪(C‬‬
‫نشان می دهیم‪ .‬واحد ظرفیت خازن فاراد است و آن را با )‪( F‬نشان می دهیم‪ .‬طبق تعریف اگر بار ‪ 1‬کولن تحت ولتاژ یک ولت بر‬
‫صفحات خازن اعمال شود ظرفیت خازن یک فاراد است‪ .‬هنگام ذخیره بار الکتریکی روی صفحات خازن روی یکی از صفحات بار‬
‫الکتریکی مثبت و روی صفحه دیگر به همان اندازه بار الکتریکی منفی جمع می شود‪ .‬بنابراین داریم‪:‬‬
‫‪ Q‬برحسب کولن و ولتاژ بر حسب ولت است‪.‬‬

‫کاربرد های خازن‬
‫خازنها در مدارهای الکترونیکی نقش های متفاوتی بازی می کنند‪.‬‬

‫مثال‪ :‬در یک منبع تغذیه می تواند ‪ ،‬وظیفه تبدیل ولتاژ ‪AC‬متناوب به ولتاژ ‪DC‬مستقیم را بر عهده گیرد‪.‬‬
‫یا در برد های الکترونیکی برای حذف نویز به وجود آمده در مسیر های مسی استفاده شود‪.‬‬
‫خازنها در جاهای که نیاز به ایجاد تاخیر است‪ ،‬استفاده می شود‪(.‬تایمر چراغ راه پله)‬
‫و یا در برخی از مدارهای نوسان ساز (چشمک زن) این قطعه را می توان یافت‪.‬‬
‫خازنها در مدار های صوتی بسیار به چشم می خورد‪ .‬که یا به صورت فیلتر صوتی عمل می کنند و یا برای حذف ولتاژ ‪ DC‬از‬
‫سیگنال صوتی کاربرد دارند‪.‬‬

‫خازن ‪:‬‬
‫هر المانی که بتوان بین بارالکتریکی و ولتاژ دو سر آن رابطه بنویسیم ‪ ،‬آن المان خازن است‪.‬‬
‫خازن ایده ال ‪:‬‬

‫خازنی است که رابطه جبری بین ولتاژ و بارالکتریکی آن برقرار باشد‪.‬‬

‫سلف ‪:‬‬
‫اندوکتانس‪ ،‬به عبارتی مقاومت سیمپیچ یا سلف در برابر تغییر جریان است‪.‬‬
‫اگر سیمی را به صورت پیچک درآوریم‪ ،‬آن را سلف یا اندوکتور می گوئیم‪ .‬اگر از سلف جریان عبور کند در آن میدان مغناطیسی ایجاد می‬
‫‪Φ‬‬
‫گردد‪ .‬بنابراین سلف انرژی را در میدان مغناطیسی خود ذخیره میکند‪𝐿 = .‬‬
‫𝑖‬
‫میزان میدان ایجاد شده در سلف به میزان تغییر جریان بستگی دارد‪ .‬میدان متغیر در دو سر سلف به خاطر خاصیت اندوکتانس خودی‪،‬‬
‫ولتاژ القا میکند‪ .‬اندوکتانس خودی میزان قابلیت سلف را در به وجود آوردن ولتاژ القایی به خاطر تغییر جریان معین میکند و آن را با‬
‫"‪ "L‬نشان میدهیم‪ .‬واحد اندوکتانس هانری است و با عالمت ‪ H‬نشان میدهیم‪.‬‬
‫بعبارت کلی ‪ ،‬المانی است که بین جریان و شار الکتریکی آن رابطه نوشت ‪،‬آن المان سلف است‪.‬‬
‫انرژی مغناطیسی ذخیره شده در سلف از رابطه زیر به دست می آید‪.‬‬

‫کاربرد سلف ‪:‬‬
‫کاربرد اصلی سلف مشابه خازن‪ ،‬از بین بردن نویز است‪ .‬انواعی از نویز ها هستند که به دلیل ماهیت آن ها باید از نویزگیر سلفی‬
‫استفاده کنیم‪.‬‬
‫صاف کردن جریان (کاهش میزان ریپل یک موج)‪ ،‬میباشد‪ .‬وقتی که ما به یک جریان خیلی صاف و پایدار برای یک قطعه مثل‬
‫منبع تغذیه نیاز داریم‪ ،‬میدان مغناطیسی ذخیره شده در سلف به ما در تثبیت جریان کمک خواهد کرد‪.‬‬

‫کاربرد سلف‪:‬‬
‫یکی دیگر از خواص این قطعات استفاده از آنها در جادهها میباشد‪ .‬گاهی اوقات بر روی جادهها عالیمی نصب میشود که آن عالیم‬
‫نشان میدهد که در زیر جاده یک سلف قرار داده شده است‪ .‬وقتی که یک وسیله نقلیه وارد حلقه سلفی میشود در واقع نقش یک‬
‫هسته را برای آن سلف ایفا میکند و باعث ایجاد یک میدان مغناطیسی بزرگ میشود‪ .‬در این هنگام‪ ،‬سنسوری که در چراغ‬
‫راهنمایی قرار دارد‪ ،‬میفهمد که یک ماشین منتظر بوده و از این طریق میشود رنگ چراغها را هوشمندانهتر کنترل کرد‪.‬‬

‫کاربرد سلف‪:‬‬
‫انتقال جریان‪:‬‬
‫از سلفها در سیستمهای انتقال قدرت نیز استفاده میشود‪ .‬در اینگونه موارد‪ ،‬سلفها مسئول ثابت نگه داشتن جریان الکتریکی‬
‫بسیار بزرگ هستند تا مطمئن شوند که جریان در طول انتقال ثابت میماند‪ .‬در شکل زیر نمونه از یک سیستم انتقال برق به‬
‫صورت وایرلس را مشاده میکنید که وظیفه سلفها در اینجا این است که جریان الکتریکی ثابتی را انتقال دهند‪.‬‬

‫سلف ایده ال ‪:‬‬
‫سلفی است که رابطه جبری بین جریان و شار آن برقرار باشد‪.‬‬
‫منظور از ایده ال بودن ‪ ،‬یا به چه المانهایی ایده ال می گوییم؟‬

‫المان ایده ال خطی تغییر ناپذیر با زمان (‪: )LTI‬‬
‫المان ایده ال خطی است که با گذشت زمان رابطه ی آن تغییر نکند‪.‬‬

‫مقاومت ایده آل خطی تغییر ناپذیر با زمان (‪: )LTI‬‬
‫مقاومتی (‪ : )LTI‬مقاومتی که رابطه ‪ v-i‬آن خط راست گذارنده از مبدا باشد‪.‬‬

‫مدارات اتصال کوتاه و باز ‪:‬‬
‫مدار‬ ‫اتصال باز‬ ‫اتصال کوتاه‬

‫اتصال کوتاه و باز‪:‬‬
‫شاخه اتصال کوتاه (‪: )S.C‬‬
‫شاخه ایی که مقاومت آن صفر ‪ ،‬ولی رسانایی آن بی نهایت باشد‪.‬‬
‫شاخه اتصال باز (‪: )O.C‬‬

‫شاخه ایی که مقاومت آن بی نهایت ‪ ،‬ولی رسانایی آن صفر باشد‪.‬‬

‫مقاومت ایده ال تغییر پذیر با زمان (‪: )LTV‬‬
‫مقاومتی که مقدار آن با گذشت زمان تغییر می کند‪.‬‬

‫مقاومت غیر خطی ‪:‬‬
‫اگر رابطه ‪ v-i‬المان مقاومت خط راستی نباشد که از مبدا عبور کند ‪ ،‬یک مقاومت غیر خطی است ‪.‬‬
‫نقطه کار ‪:‬‬

‫مقدار ولتاژ و جریان مقاومت در آن مدار و شرایط آن مدار را نقطه کار می گوئیم که برای یک المان با توجه به قرار گیری در مدار‬
‫می تواند تغییر کند ‪.‬‬

‫مقاومت استاتیک و دینامیکی‪:‬‬
‫مقاومت استاتیک و دینامیک ‪:‬‬
‫مقاومت استاتیک به تغییرات ‪DC‬‬
‫مقاومت دینامیک به تغییرات ‪AC‬‬

‫قانون اهم ‪:‬‬
‫این قانون فقط برای مقاومت خطی تعریف می شود و ارتباط ولتاژ دو سر مقاومت خطی را با جریان عبوری از آن با توجه به مقاومت‬
‫بیان می کند‪.‬باتوجه به قانون اهم ‪ ،‬جریان از ولتاژ مثبت تر به ولتاژ منفی تر بصورت زیر تعریف می شود‪.‬‬

‫اتصال کوتاه و باز‪:‬‬
‫شاخه مدار اتصال کوتاه (‪: )S.C‬‬
‫جریان شاخه اتصال کوتاه باتوجه به مدار تعیین می شود‪.‬‬
‫شاخه مدار اتصال باز (‪: )O.C‬‬

‫ولتاژ شاخه اتصال باز باتوجه به مدار تعیین می شود‪.‬‬

‫مقاومت ویژه الکتریکی‪:‬‬
‫در بعضی از مواد‪ ،‬انتقال بار الکتریکی از نقطه ای از ماده به نقطه دیگر آن به آسانی صورت میگیرد و در بعضی چنین نیست‪.‬‬
‫هدایت مخصوص ‪ :‬قابلیت هدایت سیمی به طول ‪ ۱‬متر و سطح مقطع ‪۱ mm2‬را هدایت مخصوص الکتریکی گویند ‪ .‬آن را با‬
‫حرف ‪(K‬کاپا) نشان داده و واحد آن ‪ m/Ωmm2‬می باشد ‪.‬‬

:‫مقاومت ویژه الکتریکی‬
:‫مقاومت ویژه الکتریکی‬
:‫رسانایی ویژه‬
:‫تأثیر دما بر مقاومت ویژه‬
‫محاسبه مدارات سری‪:‬‬
‫در مدارهای سری جریان یکسانی از همه اجزای مدار میگذرد و تنها یک مسیر برای عبور جریان وجود دارد‪ .‬در صورت باز شدن یا‬
‫شکستن مدار در هر نقطه‪ ،‬کل مدار «باز» میشود و از کار میافتد‪.‬‬
‫‪‬جریان‪ :‬در مدار سری جریان همه اجزای مدار برابر است ‪:‬‬
‫‪‬مقاومت‪ :‬مقاومت معادل تعدادی مقاومت سری برابر مجموع مقاومتهای آنها خواهد بود‪.‬‬
‫نکته ‪:‬در صورتی که مقدار تمامی مقاومت ها یکسان باشد‪) .‬تعداد مقاومت‪(n:‬‬
‫‪‬ولتاژ‪ :‬ولتاژ بین دو سر هریک از مقاومتها‪.‬‬
‫‪VR1= It × R1‬‬ ‫‪VR2= It × R2‬‬ ‫‪VR3= It × R3‬‬ ‫‪VAB=VR1+VR2+VR3‬‬
‫نکته ‪:‬مقاومت یک عنصر دو طرفه می باشد به دلیل اینکه از هر طرف در مدار قرار دهیم در مدار فعال می باشد‪.‬‬

:‫مشخصات مدارات سری‬
‫محاسبه مدارات موازی(||)‪:‬‬
‫‪‬ولتاژ‪ :‬در مدارهای موازی اجزای موازیشده دارای ولتاژ یکسانی در دو سر خود هستند‪.‬‬
‫‪‬مقاومتها‪:‬مقاومت معادل مدار موازی برابر معکوس حاصلجمع وارون ضربی مقاومتها خواهد بود‪ .‬در این حالت مقاومت معادل‬
‫همیشه از کوچکترین مقاومت داخل مدار کمتر است‪.‬‬
‫‪‬رای حالتی که تنها دو مقاومت داشته باشیم‪:‬‬
‫‪G = 1/Rt‬‬ ‫‪‬از آنجایی که رسانایی وارون ضربی مقاومت است داریم‪:‬‬
‫‪‬نکته ‪:‬در صورتی که مقدار تمامی مقاومت ها یکسان باشد‪) .‬تعداد مقاومت‪(n:‬‬
‫‪‬جریان‪:‬جریان هر مقاومت را میتوان با استفاده از قانون اهم به دست آورد‪ .‬با فاکتور گرفتن از ولتاژ داریم‪:‬‬
‫‪I1= V1 / R1‬‬ ‫‪I2= V2 / R2……..‬‬

:)||(‫مشخصات مدارات موازی‬
‫محاسبه ولتاژ‪،‬جریان و مقاومت مل در مدار سری و موازی‪:‬‬

‫سلف‪:‬‬
‫اگر سلف ها هسته آنها هوا باشد بعنوان سلف خطی گفته می شود اما اگر هسته‬
‫آهنی یا مواد فرومغناطیس داخلش قرار دهیم باید گفت سلف غیر خطی می باشد‪.‬‬

‫سلف‪:‬‬
‫منفی در رابطه باال یعنی ولتاژ القا شده به نحوی القا می شود که با‬
‫تغییرات شار مخالفت بکند یا بگوییم با تغییرات جریان مخالفت بکند‪.‬‬
‫قانون فارادی میگه ولتاژ بوجود آمده دردو‬
‫سر یک حلقه برابر است با تغییرات شار‪.‬‬
‫تغییرات ناگهانی نداشته باد‪.‬اگر تغییرات ناگهانی داشته باشد مثل این‬
‫میماند که جریان ما دارد قطع وصل می شود و باعث ولتاژ بی نهایت‬
‫می شود‪(.‬مثل قطع و وصل کولر آبی که باعث پرش جریان می شود که‬
‫تولید یک ولتاژ بزرگی می کند‪.‬‬

:‫سلف‬
:‫سلف‬
:‫سلف‬
:‫سلف‬
:‫مدل سلف واقعی‬
‫سلف‪:‬‬
‫تمام مواردی که برای محاسبه سری و موازی مقاومت های انجام گرفت برای محاسبه سلف کل هم صدق می کند‪.‬‬
‫مقدار اندوکتانس متقایل دو سیم پیچ بستگی به اندوکتانس هر یک از سیم پیچ ها و همچنین ضریب کوپالژ بین دو سیم پیچ دارد و از رابطه زیر بدست‬
‫می آید‪.‬‬
‫ضریب کوپالژ‬
‫‪Φ‬‬
‫= 𝐿 مقدار اندوکتانس‬
‫𝑖‬
‫انرژی مغناطیسی ذخیره شده‬
‫‪µ𝐴𝑁²‬‬
‫= 𝐿 مقدار اندوکتانس‬
‫ولتاژ القا شده‬ ‫𝑙‬
‫مقدار مقاومت القایی‬

:‫محاسبه ظرفیت سلف‬
‫خازن‪:‬‬
‫معادله ظرفیت خازن ‪ C= ϵA / d‬نیز مشهود است‪ .‬از آنجا که در مداری شامل خازنهای موازی‪ ،‬صفحات باالیی خازنها به یکدیگر و صفحات پایینی آنها‬
‫به یکدیگر متصل است‪ ،‬میتوان نتیجه گرفت که سطح مقطع موثر‪ ،‬یعنی ‪ A‬بزرگتر میشود‪ .‬پس طبق رابطه ظرفیت‪ C ،‬نیز زیاد میشود‪.‬‬

‫ظرفیت خازن تخت با ماده دیالکتریک به صورت زیر در میآید ‪:‬‬
‫مقدار ‪ k‬برای هوا یا خأل برابر با یک در نظر گفته میشود‪ .‬رابطه فوق در واقع همان رابطه ‪ C= ϵA / d‬بوده که در حالت کلی مقدار ‪ϵ‬‬
‫را به صورت زیر تعریف میکنند ‪:‬‬
‫به گذردهی نسبی معروف است‪ϵr .‬‬
‫خازن خطی‪ :‬یعنی مشخصه آن یک خطی گذرنده از مبدا ‪ V‬و ‪.Q‬‬

‫تغییر ناپذیر با زمان‪:‬یعنی مشخصه آن با زمان تغییر نمی کند‪.‬‬
‫نکته ‪ :‬خازن یک عنصر یکطرفه می باشد به دلیل اینکه از یکطرف در مدار قرار دهیم در مدار فعال می باشد به خاطر مثبت و منفی بودن سرهای آن‪.‬‬

‫این رابطه فقط برای خازن خطی و تغییر‬

‫ناپذیر با زمان می باشد؛در غیر این‬ ‫اگر غیر خطی باشد از رابطه ‪:‬‬
‫صورت از این رابطه نمی شود استفاده‬ ‫‪I = dq / dt‬‬
‫کرد‪.‬‬

‫منظور از خطی بودن یعنی مدار ما دو ویژگی‬
‫داشته باشد‪:‬‬
‫ویژگی جمع آثار‬
‫ویژگی همگن بودن‬

‫مثال خازن و باتری‬
‫یک باتری(ولتاژ ثابت‬
‫دارد)‬
‫یعنی پرش ناگهانی نداریم‬
‫که در ‪ 99‬درصد پیوسته‬
‫هست‪.‬‬
‫ناپیوسته هست و‬
‫دارای پرش می باشد‪.‬‬
‫مشتق یک تابعی که به شکل باال بصورت ناپیوسته تغییر بکند بی نهایت می باشد یعنی‬
‫ولتاژ دوسر خازنی که به صورت پیوسته تغییر نکند جریان آن بی نهایت می شود‪.‬چون ما‬
‫منبعی برای تولید جریان بی نهایت نداریم‪.‬پس ولتاژ هم بصورت پله ای تغییر نمی کند‪.‬‬

:‫خازن‬
‫منبع ولتاژ در لحظه اولیه ‪ t0‬مدل میکنیم تا ‪ kvl‬نقض نشود‪.‬‬

:‫انرژی ذخیره شده در خازن‬
:‫قبل و بعد اتصال خازن‬
‫اتصال دو صفحه خازن هم نام و ناهمنام‪:‬‬
‫اتصال صفحات هم نام دو خازن پر شده ‪C1‬و ‪C2‬‬ ‫اتصال صفحات نا هم نام دو خازن پر شده ‪C1‬و ‪C2‬‬

:‫مقاومت و سلف و خازن‬
‫توان‪:‬‬
‫توان الکتریکی اندازه گیری میزان انرژی جا به جا شده هست که با واحد ژول بر ثانیه یا وات اندازه گیری میشه‪ .‬یکی از واحدهای‬
‫معمول در دنیای الکترونیک ولت هست که خود ولت برابر میشه با ژول بر کولن‪ .‬از طرف دیگه واحد دیگه ای هم وجود داره به نام‬
‫آمپر که خود آمپر برابر میشه با کولن بر ثانیه‪ .‬حاال اگه این دو تا رو در هم دیگه ضرب کنیم ‪ ،‬کولن از دو طرف خط میخوره و‬
‫نتیجه میشه ژول بر ثانیه یعنی وات‪.‬‬
‫بنابراین برای محاسبه توان هر قطعه کافی است ‪ ،‬ولتاژ دو سر اون قطعه رو در جریان عبوری از اون قطعه ضرب کنیم‪ .‬به عبارت‬
‫دیگر خواهیم داشت ‪:‬‬
‫𝑤𝑑‬ ‫𝑞𝑑‬ ‫𝑤𝑑‬
‫=‪P‬‬
‫𝑞𝑑‬ ‫𝑡𝑑‬ ‫𝑡𝑑‬

‫‪:‬‬ ‫توان اکتیو ‪ Active‬و پسیو ‪Passive‬‬
‫تعاریف مختلفی که برای عناصر اکتیو ‪ Active‬وجود دارد‪:‬‬
‫‪ -1‬عناصر و المانهایی هستند که جریان الکتریسیته را کنترل میکنند‪ .‬اکثر مدارهای‬
‫الکترونیکی حداقل یک قطعه ‪ Active‬دارند‪.‬‬
‫‪ -2‬یا تعریف دیگرش این است که عناصر ‪ Active‬نیاز به منبع خارجی الزمی برای‬
‫عملکردشان دارند‪ .‬برای مثال یک ترانزیستور نیاز به یک حداقل ولتاژی (مثال ‪0.۷‬ولت)‬
‫دارد که بتواند هدفش را انجام دهد‪.‬‬
‫‪ -۳‬دهنده انرژی هستند یا توان تولید می کنند‪.‬‬
‫تعاریف مختلفی که برای عناصر پسیو ‪ Passive‬وجود دارد‪:‬‬
‫‪ -1‬عناصری هستند که قابلیت کنترل جریان الکتریکی را توسط سیگنال الکتریکی‬
‫دیگری ندارند‪.‬‬
‫‪ -2‬این عناصر نیاز به منبع خارجی الزمی برای کار کردن شان ندارند‪ .‬مثال یک‬
‫مقاومت با هر ولتاژی کار خودش را انجام خواهد داد و مثل ترانزیستور نیاز به ولتاژی‬
‫حداقلی (مثال ‪0.۷‬ولت) ندارد‪.‬‬
‫‪ -۳‬گیرنده انرژی هستند یا توان مصرف می کنند‪.‬‬
‫برای دیود ‪ diode‬اختالف نظر شدیدی وجود دارد که آیا ‪active‬است یا‬
‫‪passive‬برخی دانشمندان اون رو ‪active‬و برخی دیگر ‪.passive‬‬

:‫مثلث قانون اهم‬
: ‫توان در مدارات سری و موازی‬
:‫محاسبه توان‬
‫منابع ولتاژ و جریان‪:‬‬
‫اجزای اکتیو‪ ،‬مهمترین اجزای مدار هستند که از آنها برای تامین انرژی سایر اجزای متصل به‬
‫مدار استفاده میکنیم‪ .‬این عناصر‪« ،‬منابع الکتریکی» نامیده میشوند که متشکل از دو نوع‬
‫جریان و ولتاژ هستند‪ .‬منبع ولتاژ‪ ،‬معموالا رایجتر از منبع جریان است‪ ،‬اما هر کدام دوگان یا‬
‫مکمل دیگری است‪.‬‬
‫یک منبع الکتریکی یا به اختصار «منبع»‪ ،‬دستگاهی است که توان الکتریکی مدار را به فرم‬
‫منبع ولتاژ یا منبع جریان تامین میکند‪ .‬هر دو نوع منابع ولتاژ و جریان را میتوان در دسته‬
‫منابع جریان مستقیم ‪ DC‬یا جریان متناوب ‪ AC‬قرار داد‪ .‬برای مثال‪ ،‬باتری یک منبع ‪ DC‬و‬
‫پریز ‪ 220‬ولتی روی دیوار خانه‪ ،‬یک منبع ‪ AC‬است‪.‬‬
‫گفتیم که منابع الکتریکی‪ ،‬انرژی الکتریکی مدار را تامین میکنند‪ .‬اما یکی از مشخصههای‬
‫جذاب منابع این است که انرژی غیرالکتریکی را به انرژی الکتریکی و بالعکس تبدیل میکنند‪.‬‬
‫برای مثال‪ ،‬یک باتری‪ ،‬انرژی شیمیایی را به انرژی الکتریکی تبدیل میکند‪ ،‬در حالی که یک‬
‫ماشین الکتریکی مانند ژنراتور ‪DC‬یا ‪ ،AC‬انرژی مکانیکی را به فرم انرژی الکتریکی تحویل‬
‫میدهدیاانرژی خورشید‪ ،‬باد و امواج را به انرژی الکتریکی یا گرمایی تبدیل کرد‪.‬‬

‫منبع ولتاژ‬
‫منابع ولتاژ مانند باتری یا ژنراتور‪ ،‬اختالف پتانسیل (ولتاژ) بین دو نقطه از یک مدار تولید میکنند و سبب میشوند جریان برقرار‬
‫شود‪ .‬به یاد داشته باشید که ممکن است جریان در منابع ولتاژ برقرار نباشد‪ .‬باتری رایجترین منبع ولتاژ در مدار است که دو سر‬
‫مثبت و منفی دارد و ولتاژ دو سر آن‪ ،‬ولتاژ ترمینال نامیده میشود‪.‬‬
‫منبع ولتاژ ایدهآل که منبع ولتاژ مستقل نیز نامیده میشود (چون مقدار ولتاژ آن ثابت بوده و به جریان و جهت آن بستگی ندارد) ‪،‬‬
‫تنها با مقدار ولتاژ مشخص میشود‪ .‬برای مثال‪ ،‬ولتاژ باتری ماشین‪ 12 ،‬ولت است و با تغییر جریان کشیده شده از آن‪ ،‬تغییری‬
‫نمیکند‪.‬‬
‫منبع ولتاژ ایدهآل‪ ،‬یک عنصر فعال با دو ترمینال است که بدون توجه به میزان جریان ‪ i‬قابلیت تغذیه و حفظ یک ولتاژ مشخص‬
‫‪v‬را دارد و مشخصه ‪ I-V‬آن یک خط راست است‪.‬‬

‫اتصال منابع ولتاژ به یکدیگر‪:‬‬
‫منابع ولتاژ ایدهآل را میتوان با هم سری یا موازی کرد‪ .‬ولتاژهای سری با هم جمع میشوند‪ ،‬در حالی که ولتاژهای موازی با هم برابر‬
‫هستند‪ .‬دقت کنید که منابع ولتاژ ایدهآل با مقادیر ولتاژ مختلف را نمیتوان با یکدیگر موازی کرد‪.‬‬
‫اتصال منابع ولتاژ با مقادیر ولتاژ مختلف به صورت موازی و نیز اتصال کوتاه کردن یک منبع کار خطرناکی است و نباید آن را انجام داد‪.‬‬

‫اتصال منابع ولتاژ به یکدیگر‪:‬‬
‫نتایج حاصل از اتصال سری منابع ولتاژ را نشان میدهد‪:‬‬
‫اگر پالریته دو منبع ولتاژ سری یکسان باشد‪ ،‬ولتاژ آنها را با هم جمع میکنیم و اگر پالریته آنها با هم فرق کند‪ ،‬ولتاژ کوچکتر را‬
‫از ولتاژ بزرگتر کم میکنیم‪.‬‬

‫منابع جریان‪:‬‬
‫عنصری از مدار است که بدون توجه به ولتاژ دو سرش‪ ،‬جریان ثابتی به مدار تزریق میکند‪ .‬مفاهیم مربوط به منابع جریان ثابت ایدهآل‪،‬‬
‫مشابه منابع ولتاژ ایدهآل است که در آموزش قبلی توضیح دادیم‪ .‬نماد منبع جریان‪ ،‬دایرهای است که بردار داخل آن‪ ،‬جهت جریان را نشان‬
‫میدهد‪ .‬جهت جریان‪ ،‬متناظر با پالریته منبع ولتاژ است و از سر مثبت خارج میشود‪ .‬از حرف ‪ I‬برای مشخص کردن این منبع استفاده‬
‫میکنیم‪.‬‬
‫از آنجایی که منبع جریان‪ ،‬یک جریان حالت ماندگار مستقل از بار را تولید میکند‪« ،‬منبع جریان ثابت» نامیده میشود‪ .‬مشابه منابع ولتاژ‪،‬‬
‫منابع جریان نیز میتوانند مستقل (ایدهآل) یا وابسته (کنترل شده) باشند‪.‬‬
‫سادهترین شکل منبع جریان‪ ،‬یک مقاومت سری با منبع ولتاژ است که جریانهایی از چند میلیآمپر تا چند هزار آمپر تولید میکند‪ .‬منبع‬
‫جریان صفر‪ ،‬معادل مدار باز است‪.‬‬
‫تعیین اندازه و پالریته ولتاژ یک منبع جریان ایدهآل به عنوان تابعی از جریان آن‪ ،‬ممکن است دشوار باشد؛ خصوصا وقتی که منابع ولتاژ یا‬
‫جریان دیگری نیز در مدار باشند‪.‬‬

‫اتصال منابع جریان به یکدیگر‪:‬‬
‫برای کاهش یا افزایش جریان‪ ،‬میتوان منابع جریان را با یکدیگر متصل کرد‪ .‬اما قوانینی برای چگونگی اتصال دو یا چند منبع به‬
‫صورت موازی یا سری وجود دارد‪.‬‬
‫اتصال دو یا چند منبع جریان به صورت موازی‪ ،‬معادل یک منبع است که اندازه آن برابر با مجموع جبری جریانها است‪ .‬دو منبع‬
‫جریان شکل زیر‪ ،‬مجموعاا ‪ 10‬آمپر جریان تولید میکنند‪.‬‬
‫اگر منابع جریان‪ ،‬موازی و با جهت مخالف هم به یکدیگر وصل شوند‪ ،‬مقدار نهایی دو جریان‪ ،‬از تفریق جریانهای دو منبع به دست‬
‫میآید‪ .‬بدین صورت که مقدار باقیمانده به عنوان خروجی خواهد بود و جریانی به اندازه منبع کوچکتر‪ ،‬بین دو منبع جریان گردش‬
‫میکند‪.‬‬

‫اتصال منابع جریان به یکدیگر‪:‬‬
‫اما برای اتصال سری منابع جریان با یکدیگر باید دقت کرد‪.‬‬
‫شکل باال نشان میدهد که اگر دو منبع جریان ‪ 5‬آمپری را با هم سری کنیم‪ ،‬نتیجه ممکن است ‪ 5‬آمپر یا ‪ 10‬آمپر باشد‪ .‬این‬
‫موضوع ما را در تحلیل صحیح مدار با مشکل مواجه میکند‪.‬‬

‫منابع وابسته‪:‬‬
‫منابع وابسته جریان و ولتاژ مقدارشان به قسمت دیگر مدار وابستگی دارد ‪.‬‬
‫انواع منابع وابسته ولتاژ و جریان ‪:‬‬

‫منبع ولتاژ وابسته به ولتاژ‬
‫منبع ولتاژ وابسته به جریان‬
‫منبع جریان وابسته به جریان‬
‫منبع جریان وابسته به ولتاژ‬

‫یکاهای اندازه گیری فیزیک و ضرایب آن ‪:‬‬

‫تبدیل واحدها ‪:‬‬
‫هر ‪ 1000‬میلی ولت میشود ‪ 1‬ولت‬
‫هر ‪ 1000‬میلی امپر میشود ‪ 1‬امپر‬
‫هر ‪ 1000‬اهم می شود ‪ 1‬کیلو اهم‬
‫هر ‪ 1000‬متر می شود ‪ 1‬کیلومتر‬
‫نکته ‪ :‬اگر از واحد بزرگ به کوچک ضرب می کنیم ‪.‬‬

‫نکته ‪ :‬اگر از واحد کوچک به بزرک تقسیم می کنیم ‪.‬‬
‫‪KΩ = mA‬‬
‫‪A=Ω‬‬

:)‫ (قانون ولتاژ کیرشهف‬KVL ‫قانون‬
:)‫ (قانون جریان ولتاژ کیرشهف‬KCL ‫قانون‬
‫قانون جمع آثار‪:‬‬
‫اساس قضیه جمع آثار بر مشخصه خطی بودن استوار است‪ .‬قضیه جمع آثار بیان میکند که ولتاژ یا جریان در المانی از یک مدار‬
‫خطی برابر با جمع جبری ولتاژ یا جریان آن المان است که از عملکرد هر کدام از منابع به تنهایی ناشی شده باشد‪.‬‬
‫دونکته در جمع آثار‪:‬‬

‫اصل جمع آثار از طریق محاسبه تاثیر هر کدام از منابع به صورت جداگانه به ما کمک میکند تا اقدام به آنالیز یک مدار با بیش از‬
‫یک منبع مستقل کنیم‪ .‬اما برای اعمال قضیه جمع آثار باید به دو نکته توجه کنیم‪.‬‬
‫‪‬باید در هر زمان فقط یکی از منابع مستقل روشن باشد و بقیه منابع را خاموش فرض کنیم‪ .‬برای خاموش کردن منابع ولتاژ را‬
‫صفر ولت (اتصال کوتاه) و منابع جریان را برابر با صفر آمپر (مدار باز) در نظر میگیریم‪ .‬در این صورت مدار حاصل بسیار سادهتر‬
‫قابل تجزیه و تحلیل است‪.‬‬
‫‪‬منابع وابسته باید دست نخورده باقی بمانند؛ زیرا توسط متغیرهای مدار کنترل میشوند‪.‬‬

‫قانون جمع آثار‪:‬‬
‫‪‬حال قضیه جمع آثار را میتوان در سه گام اعمال کرد‪.‬‬
‫‪‬تمام منابع مستقل به غیر از یکی از آنها را خاموش و ولتاژها و جریانهای ناشی از منبع باقی مانده را با استفاده از تکنیکهای‬
‫آنالیز مش و آنالیز گره محاسبه میکنیم‪.‬‬
‫حذف منبع ولتاژ = اتصال کوتاه( سیم )‬
‫حذف منبع جریان = اتصال باز‬ ‫‪‬گام اول را برای سایر منابع مدار نیز تکرار میکنیم‪.‬‬
‫‪‬مقدار کلی را با استفاده از جمع جبری آثار ناشی از تمام منابع مستقل به دست میآوریم‪.‬‬
‫حذف منبع جریان‬
‫حذف منبع ولتاژ‬

‫قوانین تونن ‪:‬‬
‫قضیه تونن بیان میکند‪« :‬هر مدار خطی متشکل از منابع ولتاژ و مقاومتها را میتوان با یک منبع ولتاژ با مقاومت سری با آن‬
‫جایگزین کرد»‪ .‬به عبارت دیگر‪ ،‬میتوان هر مدار الکتریکی را بدون توجه به میزان پیچیدگی‪ ،‬با یک مدار دو سر شامل منبع ولتاژ و‬
‫مقاومت یا امپدانس سری با آن ساده کرد‪ .‬شکل زیر این موضوع را به خوبی نشان میدهد‪.‬‬
‫قضیه تونن‪ ،‬خصوصاا برای معادلسازی سیستمهای شامل باتری‬
‫و مدارهای مقاومتی متصل به آنها مناسب است‪.‬‬
‫برای بررسی مدار از دو سر مقاومت ‪ ،RL‬شبکه تک قطبی شامل عناصر مقاومتی و منابع انرژی را میتوان با مقاومت معادل ‪Rs‬و‬
‫ولتاژ معادل ‪Vs‬جایگزین کرد‪ .‬مقاومت ‪Rs‬مقدار مقاومت منبع از دید دوسر خروجی مدار و ‪Vs‬مقدار ولتاژ مدار باز است‪.‬‬

‫محاسبه مقاومت معادل ‪:‬‬
‫برای تحلیل مدار‪ ،‬ابتدا فرض میکنیم مقاومت بین دو سر ‪A‬و ‪B‬وجود نداشته باشد و آن را مدار باز میکنیم‪ .‬سپس برای محاسبه‬
‫مقاومت معادل‪ ،‬منابع ولتاژ را اتصال کوتاه میکنیم (منابع جریان را مدار باز میکنیم‬
‫اکنون‪ ،‬مقاومت معادل را میتوان با محاسبه مقاومت کل دیده شده از دو سر ‪A‬‬
‫‪ B‬به دست آورد‪ .‬شکل زیر‪ ،‬تغییرات مدار را برای محاسبه مقاومت معادل نشان میدهد‪.‬‬
‫نکته‪:‬‬
‫حذف منبع ولتاژ = اتصال کوتاه( سیم )‬
‫حذف منبع جریان = اتصال باز‬

‫جمع بندی‪:‬‬
‫دیدیم که قضیه تونن‪ ،‬یکی دیگر از ابزارهای تحلیل مدار است که برای کاهش مدارهای پیچیده به یک مدار ساده (شامل یک منبع‬
‫ولتاژ و یک مقاومت) استفاده میشود‪ .‬اگر از دو ترمینال ‪A‬و ‪B‬به مدار نگاه کنیم‪ ،‬مدار معادل دقیقاا مانند مدار اصلی عمل میکند‬
‫و رابطه ‪i-v‬از دو سر ‪A‬و ‪B‬در دو حالت مشابه است‪.‬‬
‫‪‬مقاومت بار ‪ RL‬یا عنصر دیگر مدار را که در نظر دارید‪ ،‬از مدار حذف کنید‪.‬‬
‫‪Rth‬‬ ‫‪‬مقاومت ‪ RS‬را با اتصال کوتاه کردن منابع ولتاژ و مدار باز کردن منابع جریان محاسبه کنید‪.‬‬
‫‪‬ولتاژ ‪VS‬را با یکی از روشهای تحلیل مدار بیابید‪.‬‬
‫‪Vth‬‬ ‫‪‬جریان مقاومت بار ‪RL‬را محاسبه کنید‪.‬‬
‫‪RL‬‬

‫قانون نورتن‪:‬‬
‫بیان میکند‪« :‬هر مدار خطی از منابع انرژی و مقاومتها را میتوان به یک منبع جریان موازی با مقاومت کاهش داد»‪.‬‬
‫مقاومت دیده شده مدار شکل زیر‪ ،‬از دو سر مقاومت ‪RL‬برابر با ‪RS‬است‪ .‬برای محاسبه مقاومت معادل‪ ،‬همه منابع جریان را مدار‬
‫باز و منابع ولتاژ را اتصال کوتاه میکنیم‪ .‬منبع ‪IS‬مقدار جریانی است که اگر مقاومت بار ‪RL‬را اتصال کوتاه کنیم از آن میگذرد‪.‬‬

‫محاسبه منبع جریان معادل‬
‫برای محاسبه منبع جریان معادل‪ ،‬دو سر مقاومت مورد نظر را اتصال کوتاه کرده و جریان گذرنده از آن را محاسبه میکنیم‪ .‬توجه‬
‫کنید که در این حالت‪ ،‬منابع در مدار حضور دارند‪.‬‬

‫محاسبه مقاومت معادل‬
‫برای محاسبه مقاومت معادل‪ ،‬مقاومت ‪RL‬را از مدار حذف میکنیم‪ .‬سپس منابع جریان را مدار باز و منابع ولتاژ را اتصال کوتاه‬
‫میکنیم‪ .‬اگر این کار را انجام دهیم‪ ،‬شکل زیر را خواهیم داشت‪:‬‬

‫جمعبندی‪:‬‬
‫‪‬مقاومت بار ‪ RL‬یا هر عنصری از مدار را که مورد نظر است حذف کنید‪.‬‬
‫‪‬مقاومت معادل ‪ RS‬را با اتصال کوتاه کردن منابع ولتاژ و مدار باز کردن منابع جریان مدار محاسبه کنید‪.‬‬
‫‪‬جریان ‪ IS‬را با اتصال کوتاه کردن ترمینالهای دو سر بار به دست آورید‪.‬‬
‫‪‬جریان گذرنده از مقاومت ‪ RL‬را محاسبه کنید‪.‬‬

‫محاسبه مدار سری‪:‬‬
‫روابط قانون اهم ‪:‬‬

: ‫محاسبه مقاومت کل‬


‫محاسبه مقاومت کل در مدارات سری‪:‬‬

:‫محاسبه مدارات سری‬

:‫محاسبه مدار سری‬



:‫محاسبه مدار موازی‬

‫موازی‬
‫سری‬ ‫موازی‬
R2,3=12Ω
R5,a=4/2=2Ω
‫سری‬ R4,5,a=10+2=12Ω
R2,3,4,5,a=12/2=6Ω
RT=10Ω

: R , L ,C ‫محاسبه سری و موازی‬

: R , L ,C ‫محاسبه سری و موازی‬

:‫محاسبه سلف سری‬

:‫محاسبه ظرفیت سلف موازی‬

:‫محاسبه ظرفیت سلف‬
L2,3=(10*30)/(10+30)=0.75mH
L2,3,1=0.75+L1=47.75mH
LT=(47.75*22)/(47.75+22)=15.060mH

:‫محاسبه ظرفیت کل خازن‬

:‫تقسیم ولتاژ‬

‫قانون تقسیم ولتاژ و جریان در مقاومت ‪:‬‬

: ‫تقسیم ولتاژ مقاومت‬

:‫محاسبه تقسیم ولتاژ‬

:‫محاسبه تقسیم ولتاژ‬

:‫قانون تقسیم جریان‬

: ‫تقسیم جریان مقاومت‬

‫تقسیم جریان مقاومت ‪:‬‬
‫فقط برای محاسبه دو مقاومت‬

‫برای سه تا از این فرمول نمی شود‬
‫استفاده کرد‪.‬‬

: ‫تقسیم جریان مقاومت‬

:‫محاسبه تقسیم جریان‬



‫قانون تقسیم ولتاژ و جریان در سلف ‪:‬‬
‫‪𝑉𝑇 ∗ 𝐿1‬‬ ‫‪𝑉𝑇 ∗ 𝐿2‬‬

‫= ‪𝑉1‬‬ ‫‪,‬‬ ‫= ‪𝑉2‬‬
‫‪𝐿1 + 𝐿2‬‬ ‫‪𝐿1 + 𝐿2‬‬

‫قانون تقسیم ولتاژ و جریان در خازن ‪:‬‬

:KVL ‫قانون‬





:KCL ‫قانون‬

:KCL ‫قانون‬

:‫ ولتاژ و جریان‬، ‫محاسبه مقاومت‬

Electric Circuit of Forth

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Electric Circuit of Forth

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

‫مبانی الکترونیک‬

‫دکتر محسن محبی‬

‫دکترای برق الکترونیک گرایش اپتیک‬

‫دانشگاه فنی حرفه ای دولتی پسران بندرعباس‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪7‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪11‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪12‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪13‬‬

‫مثال ‪ :‬برای المان زیر ‪ V1 =12V‬است ‪ ،‬مقدار ?=‪ V2‬چقدر می باشد ؟‬

‫‪V2 = - V1= 12V‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪14‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪15‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪16‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪17‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪18‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪24‬‬

‫المان چند قطبی ‪:‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪25‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪26‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪27‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪28‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪30‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪31‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪32‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪33‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪34‬‬

‫خازنها در مدارهای الکترونیکی نقش های متفاوتی بازی می کنند‪.‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪35‬‬

‫خازن ایده ال ‪:‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪36‬‬

‫انرژی مغناطیسی ذخیره شده در سلف از رابطه زیر به دست می آید‪.‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪37‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪38‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪39‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪40‬‬

‫منظور از ایده ال بودن ‪ ،‬یا به چه المانهایی ایده ال می گوییم؟‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪41‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪42‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪43‬‬

‫مدار‬ ‫اتصال باز‬ ‫اتصال کوتاه‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪44‬‬

‫شاخه اتصال باز (‪: )O.C‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪45‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪46‬‬

‫نقطه کار ‪:‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪47‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪48‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪49‬‬

‫شاخه مدار اتصال باز (‪: )O.C‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪50‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪51‬‬

‫‪VR1= It × R1‬‬ ‫‪VR2= It × R2‬‬ ‫‪VR3= It × R3‬‬ ‫‪VAB=VR1+VR2+VR3‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪56‬‬

‫‪‬رای حالتی که تنها دو مقاومت داشته باشیم‪:‬‬

‫‪I1= V1 / R1‬‬ ‫‪I2= V2 / R2……..‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪58‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪60‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪61‬‬

‫‪DR.M.MOHEBBI‬‬ ‫‪WWW.MOHEBBII.IR‬‬ ‫‪62‬‬

‫مقدار مقاومت القایی‬