R O Z D Z I A Ł
6
TKANKA TŁUSZCZOWA ŻÓŁTA
Magazynowanie i mobilizacja lipidów
Tkanka tłuszczowa
131
133
Histogeneza tkanki tłuszczowej żółtej 134
TKANKA TŁUSZCZOWA BRUNATNA 135
T
kankę łączną, w której przeważają komórki magazy-
nujące tłuszcze, czyli adipocyty, nazywamy tkanką
tłuszczową. Adipocyty są dużymi komórkami wy-
stępującymi zwykle pojedynczo lub w niewielkich grupach
w tkance łącznej wiotkiej lub zbitej o utkaniu nieregular-
nym, ale można je też znaleźć w dużych zgrupowaniach
w tkance tłuszczowej („tłuszczu”) wielu narządów i obsza-
rów ciała. Tkanka tłuszczowa zazwyczaj stanowi 15–20%
masy ciała u mężczyzn i nieco więcej u kobiet. Obok funk-
cji magazynowania tłuszczów obojętnych, głównie triglice-
rydów (estrów długołańcuchowych kwasów tłuszczowych
i glicerolu), adipocyty pełnią rolę kluczowych regulatorów
metabolizmu energetycznego całego organizmu. W obliczu
narastającej epidemii otyłości i towarzyszących jej proble-
mów zdrowotnych, w tym cukrzycy i chorób serca, adipocy-
ty i tkanka tłuszczowa stanowią obecnie ważny obszar badań
medycznych.
Wybór triglicerydów na preferowaną formę magazyno-
wania składników odżywczych wynika z dwóch ich właściwo-
ści. Lipidy jako związki nierozpuszczalne w wodzie mogą być
gromadzone w wysokich stężeniach bez negatywnego wpły-
wu na osmolarność komórek. Ponadto wartość kaloryczna
triglicerydów (9,3 kcal/g) jest dwukrotnie wyższa niż białek
czy węglowodanów, z glikogenem włącznie, dzięki czemu lipi-
dy te są najbardziej wydajnym sposobem magazynowania ka-
lorii. Adipocyty są wyspecjalizowane w zagęszczaniu triglice-
rydów w formie kropli lipidowych, podczas gdy inne komórki
zazwyczaj akumulują stosunkowo mało lipidów.
Adipocyty są komórkami aktywnymi metabolicznie,
które reagują zarówno na bodźce nerwowe, jak i hormo-
nalne. Komórki te wydzielają hormony i różnorodne inne
ważne substancje, a tkankę tłuszczową uważa się obecnie
za narząd wydzielania wewnętrznego w centrum homeo-
stazy energetycznej. Ze względu na jej unikalne właściwości
fizyczne tkanka bogata w tłuszcze słabo przewodzi ciepło,
zapewnia więc izolację termiczną organizmu. Tkanka tłusz-
czowa wypełnia także przestrzenie między innymi tkanka-
mi, przyczyniając się do utrzymania lokalizacji niektórych
Funkcja adipocytów tkanki tłuszczowej brunatnej 135
Histogeneza tkanki tłuszczowej brunatnej 136
PODSUMOWANIE 137
OCEŃ SWOJĄ WIEDZĘ 137
narządów. Podskórna warstwa tkanki tłuszczowej pomaga
ukształtować powierzchnię ciała i wyściela narażone na ura-
zy mechaniczne rejony ciała, takie jak wnętrza dłoni, pięty
i opuszki palców.
Są dwa główne typy tkanki tłuszczowej o różnym roz-
mieszczeniu, strukturze, kolorze i funkcji. Żółta tkanka
tłuszczowa [w literaturze anglojęzycznej nosi ona nazwę
white adipose tissue (WAT) – tkanka tłuszczowa biała; dru-
gi typ to brown adipose tissue (BAT) – tkanka tłuszczowa
brunatna – przyp. tłum.], występująca częściej i wyspecjali-
zowana w magazynowaniu tłuszczów, składa się z komórek
zawierających w cytoplazmie pojedynczą dużą kroplę biała-
wo-żółtego tłuszczu. Tkanka tłuszczowa brunatna zawie-
ra komórki z wieloma kroplami lipidowymi rozmieszczony-
mi między bardzo licznymi mitochondriami, wskutek czego
tkanka ta ma ciemniejsze zabarwienie. Funkcją adipocytów
brunatnych jest wydzielanie ciepła i ogrzewanie krwi. Oba
rodzaje tkanki tłuszczowej są bogato unaczynione, a każ-
dy adipocyt, w przeciwieństwie do innych komórek tkan-
ki łącznej właściwej, jest otoczony cienką błoną podstawną
z kolagenem typu IV.
› TKANKA TŁUSZCZOWA ŻÓŁTA
Wyspecjalizowane we względnie długoterminowym ma-
gazynowaniu energii adipocyty tkanki tłuszczowej żółtej
są kuliste w postaci wyizolowanej, ale przyjmują kształt
wielościanów, kiedy komórki są ściśle upakowane in situ.
W postaci dojrzałej żółty adipocyt jest bardzo duży, ma
średnicę wynoszącą od 50 do 150 μm i zawiera jedną wiel-
ką kroplę [„wakuolę” – przyp. tłum.] lipidową wypełniającą
niemal całą komórkę. Ze względu na tę pojedynczą dużą
kroplę triglicerydów adipocyty te określa się jako jedno-
wakuolarne (ryc. 6–1). Ponieważ tłuszcze ulegają wymy-
ciu z komórek przez ksylen lub inne rozpuszczalniki uży-
wane w rutynowych technikach histologicznych, adipocyty
jednowakuolarne często są puste w standardowych prepa-
131
132 ROZDZIAŁ 6 ■ Tkanka tłuszczowa
RYCINA 6–1 Tkanka tłuszczowa żółta.
A
A
a b
L *
L
c d
Tkanka tłuszczowa żółta (jednowakuolarna) występuje po-
wszechnie w wielu narządach.
(a) Duże adipocyty żółte (A) uwidoczniono w obrębie tkanki
łącznej towarzyszącej małym naczyniom krwionośnym. Komórki
tłuszczowe są puste, ponieważ lipidy zostały wyekstrahowane
podczas przygotowywania preparatu. W niektórych komórkach
tłuszczowych widoczne są jądra przy błonie komórkowej.
(Powiększenie: 100×; barwienie: HE).
(b) W typowej tkance tłuszczowej żółtej przeważają duże (puste)
adipocyty, a naczynia mikrokrążenia stanowią jedynie niewielką
część obrazu. W pojedynczym skrawku histologicznym nie moż-
na zaobserwować jąder większości bardzo dużych adipocytów.
(Powiększenie: 100×; barwienie: HE).
ratach mikroskopii świetlnej. Niekiedy opisuje się, że ko-
mórki te mają wygląd sygnetu, jako że kropla lipidowa spy-
cha jądro ku błonie komórkowej i je spłaszcza (ryc. 6–1d).
Błona komórkowa i cienki rąbek cytoplazmy pozostały
po rozpuszczeniu zgromadzonych lipidów mogą ulec ob-
kurczeniu, zapadnięciu lub rozerwaniu, zaburzając struk-
turę komórki i tkanki.
›› ASPEKTY KLINICZNE
Adipocyty jednowakuolarne mogą być źródłem dość często
występujących łagodnych nowotworów zwanych tłuszcza-
kami (lipoma), ale spotykane są także złośliwe nowotwory
tkanki tłuszczowej (tłuszczakomięsaki, liposarcoma). Tłusz-
czaki powstające w okresie płodowym z tkanki tłuszczowej
brunatnej określa się niekiedy nazwą zimowiaków (hiber-
noma).
*
*
(c) Tkanka ta została utrwalona w czterotlenku osmu, który
umożliwia zatrzymanie lipidów (L), barwiąc je na czarno. Wiele
adipocytów w tym preparacie zachowało przynajmniej część du-
żej kropli lipidowej. (Powiększenie: 440×; barwienie: czterotlenek
osmu).
(d) W preparacie tkanki pozyskanej od młodego ssaka mniej-
sze adipocyty oznaczone gwiazdką nie są jednowakuolarne, lecz
zawierają liczne krople lipidowe różnej wielkości. Tego typu ko-
mórki tkanki tłuszczowej żółtej nie są w pełni zróżnicowane bądź
reprezentują niewielką populację komórek tłuszczowych beżo-
wych, które mają potencjał do tworzenia tkanki tłuszczowej bru-
natnej. Strzałkami wskazano mimośrodkowo położone jądra ko-
mórek jednowakuolarnych. (Powiększenie: 200×; barwienie: PT).
W pobliżu położonego brzeżnie jądra komórkowego
adipocytu żółtego lokalizuje się większość organelli cytopla-
zmatycznych, w tym mitochondria, niewielki aparat Golgie-
go, kilka zbiorników szorstkiej siateczki śródplazmatycznej
(RER) oraz wolne polirybosomy. Cienka warstwa cytopla-
zmy położona pod błoną komórkową wokół kropli lipido-
wej zawiera zbiorniki gładkiej siateczki śródplazmatycznej
(SER) i pęcherzyki pinocytarne. Transmisyjna mikroskopia
elektronowa (TEM) uwidacznia dużą liczbę kaweoli w bło-
nie komórkowej większości adipocytów (zwłaszcza niedoj-
rzałych), a także wiele drobnych kropelek lipidowych obok
dużej wakuoli lipidowej. W adipocytach kaweole odgrywają
istotną rolę w procesach transportu tłuszczów i formowania
dużej kropli magazynującej triglicerydy.
Jak przedstawiono na ryc. 6–1, tkanka tłuszczowa żół-
ta podzielona jest na niepełne płaciki przez łącznotkankowe
przegrody zawierające łożysko naczyniowe i sieć nerwów.
Fibroblasty, makrofagi i inne typy komórek stanowią zazwy-

czaj około połowy liczby komórek w tkance tłuszczowej żół-
tej. Włókna retikulinowe tworzą delikatną, przeplatającą się
sieć, która oplata poszczególne komórki tłuszczowe i wiąże
je razem, natomiast sieć włosowatych naczyń krwionośnych
nie zawsze jest widoczna na skrawkach tkanki.
Rozmieszczenie tkanki tłuszczowej żółtej zmienia się za-
sadniczo w ciągu dzieciństwa i dorosłego życia, za co po czę-
ści odpowiadają hormony płciowe kontrolujące odkładanie
tłuszczu w piersiach i udach. Kolor świeżo wyciętej tkanki
tłuszczowej żółtej wynika ze składu diety, przybierając od-
cień od białego do żółtego, zależnie od ilości karotenoidów
rozpuszczonych w tłuszczu.
Magazynowanie i mobilizacja lipidów
Adipocyty tkanki tłuszczowej żółtej mogą magazynować tri-
glicerydy pochodzące z trzech źródeł:
■ tłuszcze dostarczane do komórek z pożywienia drogą
krążenia przez chylomikrony;
■ lipidy syntetyzowane w wątrobie i transportowane we
krwi w lipoproteinach o bardzo małej gęstości (VLDL,
very low-density lipoprotein);
■ wolne kwasy tłuszczowe i glicerol syntetyzowane przez
adipocyty.
RYCINA 6–2 Magazynowanie i mobilizacja tłuszczów z adipocytów.
Zakończenie nerwowe Adipocyt
z norepinefryną
Lipaza hormonozależna
cAMP
Fosforan glicerolu
Kropla lipidowa
z triglicerydami
(magazynowanie)
Trigliceryd
Triglicerydy transportowane są z jelita i wątroby przez krew i lim-
fę w kompleksach lipoproteinowych zwanych chylomikronami
i VLDL. W komórkach śródbłonka naczyń włosowatych tkanki
tłuszczowej kompleksy te są częściowo rozkładane przez lipazę
lipoproteinową, uwalniając wolne kwasy tłuszczowe i glicerol.
Kwasy te dyfundują z naczynia krwionośnego do wnętrza adipo-
cytu, gdzie ulegają reestryfikacji z fosforanem glicerolu, tworząc
triglicerydy magazynowane w kropli lipidowej do czasu pojawie-
nia się zapotrzebowania.
Norepinefryna (noradrenalina) uwalniana z zakończeń ner-
wowych stymuluje szlak cyklicznego AMP (cAMP, cyclic adenosi-
Tkanka tłuszczowa żółta 133
Chylomikrony (gr. chylos – sok + micros – mały) są róż-
nej wielkości cząstkami o średnicy dochodzącej do 1200 nm,
R O Z D Z I A Ł
które tworzone są z lipidów wchłoniętych przez komórki na-
błonka wyścielającego jelito cienkie i transportowane są przez
krew oraz limfę. Złożone są one z rdzenia zawierającego głów-
nie triglicerydy, otoczonego przez stabilizującą pojedynczą
warstwę fosfolipidów, cholesterolu i kilku apolipoprotein.
Lipoproteiny VLDL są mniejszymi kompleksami (30–
80 nm, przez co stosunek powierzchni do objętości jest
6
większy niż w chylomikronach) o podobnym do chylomi-
Tkanka tłuszczowa ■ Tkanka tłuszczowa żółta
kronów składzie lipidów i białek, ale syntetyzowanymi z li-
pidów w komórkach wątrobowych. Stężenia lipoprotein we
krwi badane są za pomocą rutynowych testów laboratoryj-
nych, które przeprowadzane są na czczo celem eliminacji
frakcji chylomikronów. Różna zawartość apoprotein i trigli-
cerydów w lipoproteinach umożliwia podział tych komplek-
sów zależnie od gęstości, od VLDL do lipoprotein o wyso-
kiej gęstości (HDL, high-density lipoprotein).
W tkance tłuszczowej zarówno chylomikrony, jak
i VLDL ulegają hydrolizie w pobliżu wewnętrznej po-
wierzchni krwionośnych naczyń włosowatych przez lipa-
zę lipoproteinową, enzym produkowany przez adipocyty
i transportowany do błony komórkowej śródbłonka naczyń
włosowatych (ryc. 6–2). Uwolnione w ten sposób kwasy
Naczynia włosowate
Wolne
kwasy Albumina transportująca
tłuszczowe wolne kwasy tłuszczowe
Albumina
Glicerol
Glukoza
Jądro komórkowe
Chylomikron
VLDL
Lipaza lipoproteinowa
Wolne kwasy tłuszczowe
ne monophosphate – cykliczny adenozyno-monofosforan), który
aktywuje lipazę hormonozależną do hydrolizy zgromadzonych
triglicerydów z uwolnieniem wolnych kwasów tłuszczowych
i glicerolu. Substancje te dyfundują do wnętrza naczynia włoso-
watego, gdzie kwasy tłuszczowe wiążą albuminę i w tej postaci
transportowane są w organizmie celem wykorzystania jako źró-
dło energii.
Liczne kaweole w błonie komórkowej adipocytu, bogate
w cholesterol i inne lipidy, prawdopodobnie pośredniczą w en-
docytozie kwasów tłuszczowych niezbędnych do wzrostu kropli
magazynującej lipidy.
134 ROZDZIAŁ 6 ■ Tkanka tłuszczowa
tłuszczowe wnikają do adipocytów zarówno drogą trans-
portu aktywnego, jak i dyfuzji. Wewnątrz adipocytów kwasy
tłuszczowe łączą się z pochodzącym z metabolizmu glukozy
fosforanem glicerolu, ponownie tworząc triglicerydy, które
odkładane są w rosnącej kropli lipidowej. Insulina stymulu-
je pobieranie glukozy przez adipocyty i jej przemianę w tri-
glicerydy, a także produkcję lipazy lipoproteinowej.
Na skutek pobudzenia adipocytów drogą nerwową lub
przez różne hormony zgromadzone lipidy ulegają mobiliza-
cji, a adipocyty uwalniają kwasy tłuszczowe i glicerol. No-
repinefryna (noradrenalina) uwalniana z rdzenia nadner-
czy i zazwojowych współczulnych zakończeń nerwowych
w tkance tłuszczowej aktywuje lipazę hormonozależną
(HSL, hormone-sensitive lipase), która rozkłada triglicerydy
na powierzchni zmagazynowanej kropli lipidowej (ryc. 6–2).
Aktywność lipazy jest stymulowana również przez hormon
wzrostu (GH, growth hormone) z przysadki mózgowej.
Uwolnione kwasy tłuszczowe dyfundują przez błony adipo-
cytu i śródbłonka naczynia włosowatego, po czym wiążą się
we krwi z białkiem albuminą, co umożliwia ich transport
w organizmie. Lepiej rozpuszczalny w wodzie glicerol pozo-
staje we krwi w postaci niezwiązanej, a następnie wychwy-
tywany jest przez wątrobę. Insulina hamuje lipazę hormo-
nozależną, ograniczając uwalnianie kwasów tłuszczowych,
jak również stymuluje enzymy zaangażowane w syntezę lipi-
dów. Oprócz insuliny i GH także inne hormony peptydowe
uczestniczą w regulacji syntezy i mobilizacji lipidów w adi-
pocytach.
Aktywność wydzielnicza adipocytów żółtych obejmuje
produkcję leptyny (gr. leptos – lekki, drobny), białkowego
„hormonu sytości” o masie 16 kDa z komórkami docelowy-
mi w podwzgórzu, innych regionach mózgu i w narządach
obwodowych. Hormon ten w normalnych warunkach po-
maga w regulacji apetytu i uczestniczy w regulacji powsta-
wania nowej tkanki tłuszczowej.
›› ASPEKTY KLINICZNE
Leptyna została odkryta i dobrze przebadana u genetycznie
otyłych myszy, ale badania te dotychczas nie doprowadziły
do nowych metod leczenia otyłości u ludzi. U większości oty-
łych ludzi adipocyty produkują wystarczającą ilość lub nad-
miar leptyny, ale komórki docelowe są na nią niewrażliwe
prawdopodobnie wskutek niedoboru lub uszkodzeń recep-
torów bądź transdukcji sygnału od receptora.
Chociaż tkanka tłuszczowa żółta towarzysząca różnym
narządom wydaje się histologicznie podobna, zauważono
różnice w ekspresji genów między jej lokalizacjami trzew-
nymi (w jamie brzusznej) a podskórnymi. Różnice te mogą
być istotne w kontekście ryzyka schorzeń związanych z oty-
łością; wiadomo, że akumulacja trzewnej tkanki tłuszczowej
zwiększa ryzyko cukrzycy i chorób układu sercowo-naczy-
niowego, natomiast akumulacja podskórnej tkanki tłuszczo-
wej – nie. Uwalnianie produktów hydrolizy triglicerydów
z adipocytów tłuszczu trzewnego bezpośrednio do krążenia
wrotnego i wątroby także może się przyczyniać do znacze-
nia klinicznego tej formy otyłości.
W odpowiedzi na zapotrzebowanie organizmu lipidy
ulegają mobilizacji z adipocytów w różnych partiach cia-
ła w sposób dość jednorodny, chociaż tkanka tłuszczowa
z wnętrza dłoni, podeszw stóp i za oczami utrzymuje się
nawet przy długich okresach głodzenia. Podczas głodze-
nia adipocyty mogą stracić niemal cały zgromadzony zapas
tłuszczu i przybierać kształt wielościenny lub wrzecionowa-
ty, z bardzo małymi kroplami lipidowymi.
Histogeneza żółtej tkanki tłuszczowej
Podobnie jak inne komórki tkanek łącznej, szkieletowej
i mięśniowej, adipocyty różnicują się z mezenchymatycz-
nych komórek macierzystych. W trakcie rozwoju adipocy-
tów najpierw pojawiają się preadipocyty, które wyglądem
przypominają większe fibroblasty z kropelkami lipidowy-
mi w cytoplazmie (ryc. 6–3). Początkowo kropelki lipidów
w adipocytach żółtych są od siebie oddzielone, ale wkrótce
łączą się, tworząc pojedynczą dużą kroplę (ryc. 6–1).
Jak przedstawiono na ryc. 6–3, adipocyty żółte rozwijają
się wspólnie z mniejszą populacją komórek określanych jako
adipocyty beżowe, które pozostają w obrębie żółtej tkanki
tłuszczowej, na ogół wykazując cechy histologiczne i meta-
boliczne pośrednie między adipocytami tkanki tłuszczowej
żółtej i brunatnej. W procesie adaptacji do niskich tempera-
tur adipocyty beżowe ulegają odwracalnym zmianom, two-
rząc znacznie więcej drobnych kropelek lipidowych i akty-
wując profil ekspresji genów bardziej zbliżony do profilu
cechującego adipocyty brunatne, a także rozpoczynają wy-
dzielanie ciepła (patrz dalej).
›› ASPEKTY KLINICZNE
Oprócz leptyny tkanka tłuszczowa żółta wydziela wiele in-
nych cytokin i innych czynników o aktywności parakrynnej
lub autokrynnej, w tym wiele cytokin prozapalnych. Nie jest
jasne, czy produkowane są one przez adipocyty czy inne
komórki tej tkanki, takie jak makrofagi lub fibroblasty. Ze
względu na zwiększoną ilość tkanki tłuszczowej żółtej oty-
łość cechuje przewlekły łagodny stan zapalny. Prowadzone
są badania nad związkiem między czynnikami prozapalnymi
uwalnianymi z tłuszczu trzewnego a zaburzeniami o podło-
żu zapalnym towarzyszącymi otyłości, takimi jak cukrzyca
i choroby serca.
Ludzie rodzą się z zapasami żółtej tkanki tłuszczowej,
które gromadzone są począwszy od 14 tygodnia życia pło-
dowego. Zarówno trzewna, jak i podskórna tkanka tłusz-
czowa są dobrze wykształcone przed urodzeniem. Prolife-
racja komórek progenitorowych zmniejsza się pod koniec
rozwoju płodowego, a tkanka tłuszczowa rozrasta się głów-
nie przez wypełnianie lipidami istniejących adipocytów
do ok. 10 roku życia, po czym następuje różnicowanie no-

RYCINA 6–3 Rozwój adipocytów tkanki
tłuszczowej żółtej i brunatnej.
Komórka mezenchymatyczna
Fibroblast Preadipocyty
Adipocyty tkanki tłuszczowej
brunatnej „beżowej” żółtej
Mezenchymatyczne komórki macierzyste podlegają różnico-
waniu jako komórki progenitorowe wszystkich rodzajów ko-
mórek tkanek łącznych, w tym preadipocytów. Początkowo
wyróżnić można co najmniej dwa ich rodzaje. Z preadipocy-
tów w mezodermie bocznej zarodka rozwijają się liczne adi-
pocyty tworzące tkankę tłuszczową żółtą oraz mniej liczne
tzw. adipocyty beżowe o cechach cytologicznych i wzorcu
ekspresji genów charakterystycznych zarówno dla adipocytów
tkanki tłuszczowej żółtej i brunatnej. Adipocyty tkanki tłusz-
czowej żółtej są jednowakuolarne, z pojedynczą dużą kroplą
lipidową zajmującą większość cytoplazmy. Są one zazwyczaj
znacznie większe w stosunku do innych rodzajów komórek niż
ten przedstawiony na rysunku.
Adipocyty tkanki brunatnej różnicują się z innej populacji
preadipocytów zlokalizowanych w mezodermie przyosiowej
zarodka i pozostają wielowakuolarne (z wieloma drobnymi
kropelkami lipidowymi) z licznymi mitochondriami (nie po-
kazano). Mitochondrialny metabolizm lipidów w adipocytach
brunatnych prowadzi do wydzielania ciepła zamiast do synte-
zy ATP. Komórki pełniące rolę adipocytów tkanki tłuszczowej
brunatnej mogą także rozwijać się z adipocytów beżowych
podczas adaptacji organizmu do niskich temperatur.
wych komórek tłuszczowych, które trwa przez okres doj-
rzewania. Powstawanie nowych adipocytów zachodzi wo-
kół małych naczyń krwionośnych, gdzie niezróżnicowane
komórki mezenchymatyczne występują najliczniej.
Do nadmiernego gromadzenia tkanki tłuszczowej, czy-
li otyłości, dochodzi, kiedy pobieranie pokarmów przekra-
cza wydatek energetyczny organizmu, co jest sytuacją coraz
powszechniejszą przy współczesnym, siedzącym trybie ży-
cia. Chociaż adipocyty mogą się różnicować z mezenchy-
matycznych komórek macierzystych przez całe życie, oty-
łość dorosłych obejmuje głównie powiększenie istniejących
adipocytów (hipertrofia). Natomiast otyłość dziecięca czę-
sto obejmuje zarówno powiększenie pojedynczych adipocy-
Tkanka tłuszczowa brunatna 135
tów, jak i zwiększenie ich liczby, które zachodzi na skutek
różnicowania większej liczby preadipocytów z komórek me-
R O Z D Z I A Ł
zenchymatycznych (hiperplazja). Utrata masy ciała wskutek
zmiany diety zachodzi poprzez redukcję objętości adipocy-
tów, ale nie ich liczby.
›› ASPEKTY KLINICZNE
Otyłość dorosłych jest często związana ze zmianami meta-
6
bolicznymi zachodzącymi z wiekiem i może obejmować obni-
Tkanka tłuszczowa ■ Tkanka tłuszczowa brunatna
żoną aktywność lipazy hormonozależnej w adipocytach, po-
wodując mniej efektywną mobilizację lipidów z tych komórek.
Zwiększona liczba adipocytów generowanych przy otyłości
dziecięcej predysponuje do wystąpienia otyłości w później-
szym wieku. Pomimo obietnic autorów różnych modnych
diet, nie ma dowodów na to, aby jakiś szczególny rodzaj re-
strykcji kalorycznej był skuteczniejszy od innych – utrata tkan-
ki tłuszczowej następuje zawsze, gdy ilość przyjmowanych
kalorii jest mniejsza niż wydatek energetyczny.
› TKANKA TŁUSZCZOWA BRUNATNA
Tkanka tłuszczowa brunatna stanowi 2–5% masy ciała no-
worodka, lokalizując się głównie w okolicy pleców, szyi i ra-
mion, ale ulega znacznej redukcji w okresie dzieciństwa
i dorastania. U dorosłych tkanka ta jest obserwowana w roz-
proszeniu, w szczególności wokół nerek, nadnerczy, aorty
i śródpiersia. Tkanka tłuszczowa brunatna zawdzięcza swą
barwę zarówno bardzo licznym mitochondriom (zawie-
rającym barwniki cytochromowe) rozproszonym między
kropelkami lipidowymi komórek tłuszczowych, jak i dużej
liczbie naczyń włosowatych. Jej adipocyty zawierają wiele
małych inkluzji lipidowych, dlatego określane są jako wielo-
wakuolarne (ryc. 6–3). Małe kropelki lipidowe, liczne mi-
tochondria i bogate unaczynienie uczestniczą w pełnieniu
przez tę tkankę jej głównej funkcji, którą stanowi produkcja
ciepła i ogrzewanie krwi.
Komórki tkanki tłuszczowej brunatnej są wieloboczne
i na ogół mniejsze niż adipocyty tkanki tłuszczowej żółtej,
a ich mniejsze kropelki lipidowe umożliwiają bardziej cen-
tralną lokalizację jądra komórkowego (ryc. 6–4). Adipocyty
tkanki tłuszczowej brunatnej są często ściśle upakowane wo-
kół dużych naczyń włosowatych, a przegrody łącznotkanko-
we dzielą tę tkankę na płaciki, które są lepiej wyodrębnione
niż w tkance tłuszczowej żółtej. Komórki tej tkanki są bez-
pośrednio unerwiane przez współczulny układ nerwowy,
dzięki któremu zapewniana jest regulacja ich aktywności
metabolicznej.
Funkcja adipocytów
tkanki tłuszczowej brunatnej
Główną funkcją wielowakuolarnych komórek tłuszczowych
jest produkcja ciepła drogą termogenezy bezdrżeniowej.
Fizjologię tkanki tłuszczowej brunatnej najlepiej można
136 ROZDZIAŁ 6 ■ Tkanka tłuszczowa
RYCINA 6–4 Tkanka tłuszczowa brunatna.
BV
a
(a) Tkankę tłuszczową brunatną przedstawiono tu w pobliżu
małego naczynia krwionośnego (BV, blood vessel) i przylegają-
cej żółtej tkanki tłuszczowej w górnej części zdjęcia. Adipocyty
tkanki tłuszczowej brunatnej są nieco mniejsze i cechuje je wy-
stępowanie wielu małych kropelek lipidowych oraz centralnie
położonego kulistego jądra. W przypadku wypłukania lipidów
z komórek, jak na przedstawionym zdjęciu, liczne mitochondria
między kropelkami tłuszczowymi są zachowywane i ulegają uwi-
docznieniu. (Powiększenie: 200×; barwienie: PT).
zrozumieć na podstawie badań gatunków hibernujących.
U zwierząt kończących okres hibernacji, a także u noworod-
ków ludzi impulsy nerwowe prowadzą do uwolnienia no-
repinefryny do tkanki tłuszczowej brunatnej. Podobnie jak
w tkance tłuszczowej żółtej, neurotransmiter ten aktywuje
lipazę hormonozależną w adipocytach, stymulując hydroli-
zę triglicerydów do kwasów tłuszczowych i glicerolu. W od-
różnieniu od procesu zachodzącego w adipocytach tkanki
tłuszczowej żółtej, kwasy tłuszczowe nie są jednak uwalnia-
ne z adipocytów wielowakuolarnych, lecz szybko podlegają
przemianom metabolicznym, czemu towarzyszą wzrost zu-
życia O2 i produkcja ciepła. Następuje wzrost temperatury
w tkance i ogrzanie lokalnie krążącej krwi, która następnie
rozprowadza ciepło po organizmie.
Produkcja ciepła w adipocytach tkanki tłuszczowej bru-
natnej jest wyższa niż w innych typach komórek, ponieważ
ich wewnętrzne błony mitochondrialne wykazują znacz-
nie wyższą ekspresję przezbłonowego białka rozprzęga-
jącego (UCP1, uncoupling protein-1), czyli termogeniny.
W obecności wolnych kwasów tłuszczowych UCP1 po-
zwala na przepływ protonów z przestrzeni międzybłonowej
do macierzy z pominięciem kompleksu syntazy ATP. Za-
b
(b) Schemat pojedynczego adipocytu wielowakuolarnego uka-
zujący centralnie położone jądro, liczne małe kropelki lipidowe
(na żółto) i wiele mitochondriów. Pokazano także zakończenie
nerwu współczulnego, z którego uwalniana jest norepinefryna
(noradrenalina) stymulująca produkcję ciepła w mitochondriach.
miast produkcji ATP energia związana z tym przepływem
protonów jest rozpraszana w postaci ciepła.
Histogeneza tkanki tłuszczowej brunatnej
Tkanka tłuszczowa brunatna również rozwija się z mezen-
chymy, ale w jej powstanie zaangażowane są preadipocyty
z innej lokalizacji embrionalnej (mezoderma przyosiowa)
niż te, które dają początek tkance tłuszczowej żółtej. Adi-
pocyty tkanki tłuszczowej brunatnej wyróżnicowują się
wcześniej niż komórki tkanki tłuszczowej żółtej w rozwoju
płodowym. U ludzi ilość tkanki tłuszczowej brunatnej jest
największa w stosunku do masy ciała w momencie narodzin,
kiedy termogeneza jest najbardziej potrzebna, a tkanka ta
częściowo zanika w dzieciństwie wskutek inwolucji i apop-
tozy. U osób dorosłych ilość i aktywność tkanki tłuszczowej
brunatnej są wyższe u osób szczupłych.
Liczba adipocytów tkanki tłuszczowej brunatnej rośnie
podczas adaptacji do niskich temperatur. Pojawiają się one
zazwyczaj jako grupy komórek wielowakuolarnych w ob-
rębie tkanki tłuszczowej żółtej. Jak wspomniano wcześniej,
wzrost ten obejmuje odwracalną przemianę adipocytów be-
żowych w funkcjonalne adipocyty tkanki tłuszczowej bru-

natnej, ale może także obejmować proliferację i różnicowa-
nie nowych adipocytów z istniejących wcześniej komórek
progenitorowych. Oprócz stymulacji aktywności termogen-
Tkanka tłuszczowa PODSUMOWANIE
■ Charakterystyczne komórki tkanki tłuszczowej – adipocyty – są
bardzo dużymi komórkami wywodzącymi się z mezenchymy
i wyspecjalizowanymi w magazynowaniu energii w formie kropli
lipidowych zawierających triglicerydy.
■ Adipocyty gromadzą lipidy pochodzące z trzech źródeł: tłusz-
czów z pożywienia uwalnianych przez enterocyty jelita cienkiego
do limfy w postaci chylomikronów, triglicerydów produkowa-
nych w wątrobie i krążących jako VLDL, a także z kwasów tłusz-
czowych syntetyzowanych miejscowo.
■ Lipidy ulegają mobilizacji z adipocytów przez lipazę hormo-
nozależną aktywowaną przez norepinefrynę (noradrenalinę)
uwalnianą z rdzenia nadnerczy i przez różne hormony peptydo-
we.
■ Włókna siateczkowe stanowią podporę komórek tkanki tłuszczo-
wej, a przegrody łącznotkankowe dzielą tkankę na płaciki różnej
wielkości.
■ Są dwa rodzaje tkanki tłuszczowej: tkanka tłuszczowa żółta
i tkanka tłuszczowa brunatna.
Tkanka tłuszczowa żółta
■ Tkanka tłuszczowa żółta znajduje się w wielu narządach orga-
nizmu, stanowiąc zazwyczaj ok. 20% masy ciała osób dorosłych.
■ Adipocyty tej tkanki tłuszczowej są zazwyczaj bardzo dużymi
komórkami o średnicy od 50 do 150 μm.
Tkanka tłuszczowa OCEŃ SWOJĄ WIEDZĘ
1. Z jakich komórek prekursorowych wywodzą się adipocyty tkanki
tłuszczowej żółtej?
a. Z monocytów.
b. Z fibroblastów.
c. Z komórek mezenchymatycznych.
d. Z adipocytów brunatnych.
e. Z komórek tucznych.
2. Czym są stosunkowo duże cząstki bogate w tłuszcze pokarmowe,
formowane przez komórki nabłonkowe jelita?
a. Kwasami tłuszczowymi.
b. Chylomikronami.
c. Glicerolami.
d. Lipoproteinami o bardzo małej gęstości.
e. Adipocytami.
3. Jaka substancja uwalniana przez nadnercza i niektóre neurony
autonomiczne wzmaga aktywność lipolityczną w adipocytach
żółtych?
a. Leptyna.
b. Insulina.
c. Norepinefryna.
d. Glikogen.
e. Trigliceryd.
4. Jaka jest najważniejsza forma magazynowania lipidów zarówno
w adipocytach żółtych, jak i brunatnych?
a. Wolne kwasy tłuszczowe.
b. Cholesterol.
Tkanka tłuszczowa brunatna 137
nej, nerwy układu autonomicznego pobudzają także różni-
cowanie adipocytów tkanki tłuszczowej brunatnej i zapobie-
R O Z D Z I A Ł
gają apoptozie dojrzałych komórek tłuszczowych.
6
■ Każda z tych komórek zawiera przede wszystkim pojedynczą
kroplę lipidową (są jednowakuolarne), przez co jądro i reszta cy-
Tkanka tłuszczowa ■ Tkanka tłuszczowa brunatna
toplazmy ulegają zepchnięciu do błony komórkowej.
■ Kwasy tłuszczowe uwalniane są z adipocytów wskutek aktywno-
ści lipazy hormonozależnej, kiedy występuje zapotrzebowanie
na składniki odżywcze. Są one rozprowadzane po organizmie
w formie związanej z białkami osocza takimi jak albumina.
■ Leptyna to hormon białkowy z komórkami docelowymi w pod-
wzgórzu, który uwalniany jest z adipocytów tkanki tłuszczowej
żółtej i uczestniczy w kontroli przyjmowania pokarmów.
Tkanka tłuszczowa brunatna
■ Tkanka tłuszczowa brunatna stanowi nawet 5% masy ciała nowo-
rodka, ale znacznie mniej u osób dorosłych.
■ Adipocyty tej tkanki są zazwyczaj mniejsze niż adipocyty tkanki
tłuszczowej żółtej i mają przede wszystkim wiele małych krope-
lek lipidowych (są wielowakuolarne) w cytoplazmie zawierającej
wiele mitochondriów i centralnie położone jądro.
■ Kwasy tłuszczowe uwolnione w adipocytach ulegają przemianom
metabolicznym w mitochondriach tych komórek raczej do celów
termogenezy, a nie syntezy ATP, za pomocą białka rozprzęgają-
cego UCP1.
c. Chylomikrony.
d. Glicerol.
e. Triglicerydy.
5. W którym narządzie znajdują się ważne komórki docelowe leptyny?
a. W jelicie cienkim.
b. W żółtej tkance tłuszczowej.
c. W jelicie grubym.
d. W podwzgórzu.
e. W brunatnej tkance tłuszczowej.
6. Jaki jest główny substrat działania lipazy hormonozależnej w ko-
mórkach tkanki tłuszczowej?
a. Glukoza.
b. Wolne kwasy tłuszczowe.
c. Glicerol.
d. Triglicerydy.
e. Lipoproteiny o bardzo małej gęstości.
7. Do czego w przypadku adipocytów odnosi się określenie „wielo-
wakuolarny”?
a. Do dużej liczby małych kropelek lipidowych w cytoplazmie.
b. Do proliferacji tych komórek u osób otyłych.
c. Do dużej liczby mitochondriów w komórce.
d. Do dużej gęstości unerwienia tej tkanki.
e. Do rodzaju komórek mezenchymatycznych w tkance.