Professional Documents
Culture Documents
უელსი - დროის მანქანა
უელსი - დროის მანქანა
ჰერბერტ უელსი
დროის მანქანა
2
ჰერბერტ უელსთან გაცილებით მეტია სოციალური თემები და
„სერიოზული ლიტერატურისთვის“ დამახასიათებელი სხვა
მომენტები.
3
არ უნდოდა ბევრი შვილის გაჩენა. ასე იყო თუ ისე, მოგვიანებით
თავის ბიოგრაფიაში ჰერბერტ უელსი გესლიანად წერდა, ამის
შემდეგ ჩემმა მშობლებმა შობადობის საწინააღმდეგო ასპროცენტიანი
მეთოდი გამოიმუშავეს, სხვადასხვა ოთახში იძინებდნენო. არადა,
მშობლები მართლაც ბევრს შრომობდნენ, რომ შვილები გამოეკვებათ
და ესწავლებინათ: ერთ მდიდარ მამულში მებაღედ და მოახლედ
მუშაობდნენ; როდესაც ჰერბერტი დაიბადა, იქიდან უკვე წამოსული
იყვნენ და დაგროვილი მცირე თანხით ჭურჭლეულის ფარდული
ჰქონდათ გახსნილი, ჯოზეფ უელსი კი კრიკეტის კარგი მოთამაშე
იყო და ამითაც შოულობდა ცოტა ფულს, სანამ ფეხი არ მოიტეხა და
სპორტს თავი არ დაანება.
4
სტუდენტი ჰერბერტ უელსი
5
თვალწინ, ფაქტობრივად, ახალი ჟანრი იბადებოდა. ცხრაასიან
წლებში უელსმა რამდენიმე „ჩვეულებრივი“ რომანიც გამოაქვეყნა,
მაგრამ უდავო ლიტერატურული ღირსებების მიუხედავად,
მკითხველი მისგან მაინც ფანტასტიკას ელოდა. მანაც არ გაუმტყუნა
მოლოდინი: „პირველი ადამიანები მთვარეზე“, „ზღვის ქალბატონი“,
„ღმერთების საკვები“, „ჭიანჭველათა იმპერია“ და სხვები სწორედ XX
საუკუნის პირველ ათწლეულში შეიქმნა.
ზვიად დოლიძე
6
დროის მანქანა
(ჰერბერტ უელსი)
7
_ ხომ არ ფიქრობთ, რომ ეს დასაწყისისთვის, ცოტა არ იყოს,
მეტისმეტი იქნება ჩვენთვის? _ ჰკითხა წითურმა ფილბიმ, რომელსაც
კამათი ძალიან უყვარდა.
8
_ შეიძლება თუ არა, რეალურად არსებულად მივიჩნიოთ კუბი,
რომელსაც წამიერადაც კი არ უარსებია?
ფილბი შეფიქრიანდა.
10
_ ჰოდა, მე შემიძლია მოგიყვეთ, როგორ ვიყავი ერთ დროს
გატაცებული ოთხგანზომილებიანი გეომეტრიით. სხვათა შორის,
რამდენიმე საინტერესო დასკვნამდე მივედი. მაგალითად, აი,
ადამიანის პორტრეტი რვა წლის ასაკში, მეორე პორტრეტი, როცა ის
თხუთმეტისაა, მესამე _ ჩვიდმეტის, მეოთხე _ ოცდასამი წლის ასაკში
და ასე შემდეგ. ცხადია, ეს ყველაფერი სამი განზომილებაა მხოლოდ
მისი ოთხგანზომილებიანი არსებობისა, რომელიც სრულიად
განსაზღვრული და უცვლელი სიდიდეა.
11
დროში მოგზაურს გაეღიმა.
13
_ რატომაც არა? _ ჰკითხა დროში მოგზაურმა.
15
_ დიახ, მეც ასე ვფიქრობდი, მაგრამ ამაზე არასოდეს მილაპარაკია,
ვიდრე...
ფსიქოლოგმა შემოგვხედა.
16
ფილბი მოჰყვა ერთ მეფოკუსეზე, რომელიც ბარსლემში ენახა, მაგრამ
ამბის დასრულება ვერ მოასწრო, რადგან დროში მოგზაური
დაბრუნდა.
17
_ აბა, _ თქვა ფსიქოლოგმა,
19
ჩვენ ერთმანეთს გადავხედეთ.
20
_ რატომ? _ ჰკითხა დროში მოგზაურმა.
22
_ მისმინეთ, _ თქვა ექიმმა, _ ნუთუ ამ ყველაფერს მართლა
სერიოზულად უყურებთ? თუ ეს ისეთივე ფოკუსია, როგორიც ის
მოჩვენება, გასულ შობას რომ გვაჩვენეთ?
23
ადვილად გამოგდის. სერიოზული, ჭკვიანი ადამიანები, რომლებიც
მას პატივისცემით ეპყრობოდნენ, არასდროს იყვნენ დარწმუნებული,
რომ მათ არ გააბითურებდა, ისე, უბრალოდ, ხუმრობის გულისთვის,
და ყოველთვის გრძნობდნენ, რომ მათი რეპუტაცია მის ხელში
ადვილად მსხვრევად ფაიფურს ჰგავდა, ბავშვს რომ უჭირავს ხელში.
ვფიქრობ, სწორედ ამიტომ იყო, რომ მთელი კვირა, ხუთშაბათიდან
ხუთშაბათამდე, არც ერთ ჩვენგანს კრინტი არ დაუძრავს დროში
მოგზაურობის შესახებ, თუმცა, უდავოა, რომ ყველანი
დაგვაინტერესა მისმა მოჩვენებითმა დამაჯერებლობამ და, ამასთან,
პრაქტიკულმა განუხორციელებლობამ ასეთი მოგზაურობისა,
სასაცილო ანაქრონიზმმა და სრულმა ქაოსმა, რაც მას მოჰყვებოდა.
პირადად მე განსაკუთრებით მოდელთან დაკავშირებულმა
ექსპერიმენტმა დამაინტერესა. მახსოვს, ექიმს შევეკამათე ამ
საკითხზე, როცა პარასკევს ლინეს საზოგადოების1 შეკრებაზე
შევხვდით ერთმანეთს. ამბობდა, რაღაც ამგვარი ტიუბინგენში
მინახავსო და დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდა იმას, რომ ცდის დროს
ერთ-ერთი სანთელი ჩაქრა. თუმცა, როგორ მოხდა ეს, ვერ გაეგო.
25
ალბათ, ამბის შუაში იქნებოდა, როცა კორიდორის კარი ნელა,
უხმაუროდ გაიღო. მის პირდაპირ ვიჯექი და ეს პირველად სწორედ
მე შევნიშნე.
27
დროში მოგზაურმა რედაქტორს შეხედა, რომელიც იშვიათი სტუმარი
იყო მის სახლში, და მიესალმა. რედაქტორმა რაღაც ჰკითხა.
28
ფსიქოლოგის მზერა დავიჭირე და მის სახეზე ჩემი აზრების
ანარეკლი დავინახე. დროში მოგზაურობაზე ვფიქრობდი და თვით
მოგზაურზე, ახლა კიბეს რომ მიუყვებოდა კოჭლობით. მგონი, ჩემ
გარდა მისი კოჭლობა არავის შეუმჩნევია.
რედაქტორი შემეწინააღმდეგა:
29
_ რა დროში მოგზაურობაზეა ლაპარაკი? რა, ადამიანს არ შეუძლია
მტვერში ამოიგანგლოს მხოლოდ იმიტომ, რომ თავის პარადოქსებშია
გახლართული? _ ეს აზრი ძალიან სასაცილოდ მოეჩვენა და
ხუმრობის გუნებაზე დადგა, _ ნუთუ მომავალში ტანსაცმელი და
ჯაგრისები არ ექნებათ?
32
ზარით მსახური იხმო და ჩვენ მეზობელ ოთახში გაგვიყვანა.
34
_ მუხრუჭს. სწრაფად მოვაბრუნე პირველი და თითქმის
იმავდროულად, მეორეც. მომეჩვენა, რომ შევტორტმანდი.
36
ქულების მსგავსად: ხან ყვითლდებოდნენ, ხან მწვანდებოდნენ;
იზრდებოდნენ, დიდდებოდნენ, მერე პატარავდებოდნენ და
ქრებოდნენ; ვხედავდი, როგორ აღიმართებოდნენ უზარმაზარი
უფერული შენობები და სიზმრებივით როგორ მიილეოდნენ.
დედამიწის მთელი ზედაპირი იცვლებოდა ჩემ თვალწინ. პატარა
ისრები ციფერბლატებზე, მანქანის სიჩქარეს რომ აჩვენებდნენ, სულ
უფრო სწრაფად ბრუნავდნენ. მალე შევნიშნე, რომ მზის ზოლი
ზემოთ-ქვემოთ მერყეობდა – ზაფხულის ბუნიობიდან, ზამთრის
ბუნიობამდე. მიჩვენებდა, რომ წუთში წელიწადზე მეტს ვფარავდი
და ყოველ წუთს თოვლი მიწას ფარავდა, რაც გაზაფხულის კაშკაშა
მწვანე ფერით იცვლებოდა.
37
დავინახე, როგორ დაიფარა ამ გორაკის ფერდობი ხშირი, მწვანე
საფრით და მთელი წელი ასე დარჩა _ ზაფხულშიც და ზამთარშიც.
38
საკუთარ თავს ვეუბნებოდი, რომ უკვე ვეღარასოდეს შევძლებდი
შეჩერებას და უცებ, საკუთარ თავზე გაბრაზებულმა, გადავწყვიტე, ეს
გამეკეთებინა. სულსწრაფი ბრიყვივით დავაწექი ბერკეტს და
დავამუხრუჭე. მანქანა მაშინვე გადაყირავდა და თავაწყვეტილი
სიჩქარით გადავეშვი სივრცეში.
39
მიჭირს ჩემი შეგრძნებების აღწერა. როცა სეტყვა შენელდა, თეთრი
ფიგურა უფრო ყურადღებით დავათვალიერე. ძალიან დიდი იყო _
ვერცხლისფერი, მაღალი; ვერცხლისფერი ალვის ხე მხოლოდ შუამდე
სწვდებოდა. თეთრი მარმარილოსგან იყო გამოკვეთილი და სფინქსს
ჰგავდა, მაგრამ იმის ნაცვლად, ფრთები გვერდებზე ჰქონოდა
მიდებული, ისე ჰქონდა გაშლილი, გეგონებოდათ, გაფრენას
აპირებსო. კვარცხლბეკი, როგორც ჩანს, ბრინჯაოსგან იყო
ჩამოსხმული და ჟამთა სვლისაგან გამწვანებული. სფინქსის სახე
პირდაპირ ჩემკენ იყო მომართული, მისი უჩინო თვალები თითქოს მე
მომჩერებოდა, ტუჩებზე კი ღიმილი დასთამაშებდა. ავდარს ძალიან
შეელახა, თითქოს სენს გამოეჭამა. ვიდექი და შევყურებდი, ალბათ,
დაახლოებით ნახევარი წუთი, ან იქნებ ნახევარი საათიც. ის თითქოს
ხან მიახლოვდებოდა, ხან მშორდებოდა, იმის მიხედვით, სეტყვა
ძლიერდებოდა თუ სუსტდებოდა. ბოლოს მზერა მისგან გადავიტანე
და დავინახე, რომ სეტყვის ფარდა აიწია, ცა გაიხსნა და მალე მზეც
გამოანათებდა.
40
მიმოვიხედე და რაღაცის კონტურები გავარჩიე _ უზარმაზარი
შენობები უცნაური მოაჯირებითა და მაღალი თაღებით. ისინი
მკვეთრად ჩანდნენ ტყით დაფარული გორაკის ფონზე, რომლის
კონტურები ჭექა-ქუხილის მიწყნარებასთან ერთად ჩემ თვალწინ
თანდათან იკვეთებოდა. პანიკურმა შიშმა მომიცვა. გიჟივით გავექანე
დროის მანქანისკენ და შევეცადე, ამემუშავებინა. იმ დროისთვის
მზის სხივებმა უკვე ღრუბლებიდან გამოაღწია. ნაცრისფერი ფარდა
გაქრა, როგორც სამოსი, მოჩვენებას რომ დასთრევს. ჩემ ზემოთ
ზაფხულის ცის სილურჯეში შემორჩენილი ღრუბლის ნაფლეთებიც
დადნა. ნათლად, მკვეთრად გამოჩნდა უზარმაზარი სველი შენობები,
მზის შუქზე რომ კრიალებდნენ და ჯერ კიდევ გაუმდნარი სეტყვის
კაკლებით იყვნენ მორთული. სრულიად უმწეოდ ვგრძნობდი თავს ამ
უცხო სამყაროში. ალბათ, მსგავს რამეს განიცდის ჩიტი, როცა ხედავს
თავზემოთ მფრინავ ძერას, მასზე თავდასხმას რომ აპირებს.
41
შემდეგ მოახლოებული ხმები გავიგონე. თეთრი სფინქსის უკან,
ბუჩქებიდან, თავები და მხრები დავინახე ადამიანებისა, რომლებიც
გარბოდნენ. ერთ-ერთი მდელოსკენ მომავალ ბილიკზე გამოხტა,
სადაც მე მანქანის გვერდით ვიდექი. ეს იყო პატარა არსება,
სიმაღლეში ოთხ ფუტზე მეტი არ იქნებოდა, მეწამული ტუნიკა ემოსა,
რომელიც წელთან ტყავის ღვედით ჰქონდა შეკრული. ფერხთ
სანდლები თუ კოტორნები3 ეცვა და მუხლამდე შიშველი ჰქონდა, არც
თავზე ეხურა რამე. თვალში მომხვდა მისი მსუბუქი ჩაცმულობა და
პირველად ვიგრძენი, როგორი თბილი იყო ჰაერი.
43
უკვე აღარ ცდილობდნენ გამოლაპარაკებას, უბრალოდ იდგნენ ჩემ
გარშემო, იღიმებოდნენ და ერთმანეთს ნაზი, მოღუღუნე ხმით
ელაპარაკებოდნენ. საუბარი მე წამოვიწყე. ხელით დროის მანქანაზე
მივანიშნე, შემდეგ ჩემზე, შემდეგ შევყოყმანდი, ვფიქრობდი, როგორ
შეიძლებოდა დროის ცნება გასაგებად ამეხსნა მათთვის და მზეზე
მივუთითე. მაშინვე ერთ-ერთმა ნატიფმა ქმნილებამ, კუბოკრულ
თეთრ-ალისფერ ტანსაცმელში გამოწყობილმა, ჩემი ჟესტი გაიმეორა
და უსაზღვროდ გამაკვირვა, როცა მგრგვინავი ხმა გამოსცა _ აშკარად
მეხის ხმას ჰგავდა.
45
თაღი მშვენივრად იყო მოჩუქურთმებული. რა თქმა უნდა, მისი
კარგად დათვალიერება ვერ მოვახერხე, თუმცა, როცა მის ქვეშ
გავიარე, გავიფიქრე, ძველ ფინიკიურ სტილშია ნაგები-მეთქი.
გამაოცა იმან. რომ ჩუქურთმები ძლიერ იყო დაზიანებული და ალაგ-
ალაგ ჩამონგრეულიც. კართან რამდენიმე კიდევ უფრო კაშკაშა
ტანსაცმელში გამოწყობილი ადამიანი შემხვდა და შიგნით შევედით.
ჩემი XIX საუკუნის დასვრილი, მუქი სამოსითა და ყვავილების
გირლანდებით სასაცილო ვიყავი ამ ღია, ნაზი ფერების ტანსაცმელში
გამოწყობილი, შიშველი, ქათქათა-მკლავებიანი და მოცინარი და
მელოდიურად მოღუღუნე მასის შუაგულში.
46
იღებდნენ და კანსა და სხვა ნარჩენებს მაგიდების გვერდებზე
მიმაგრებულ ხვრელებში ყრიდნენ. დიდი თავპატიჟი არ დამიწყია,
რადგან ძალიან მშიოდა და მწყუროდა. ჭამის შემდეგ დარბაზის
დათვალიერებას შევუდექი.
47
ნაჭუჭში. ის ჩემს მთავარ საკვებად იქცა. გაოგნებული ვიყავი საოცარი
ხილითა და ყვავილებით, მაგრამ მხოლოდ მოგვიანებით შევიტყვე,
საიდან მოდიოდა ისინი.
48
ხდებოდა. არასოდეს შევხვედრივარ ადამიანებს, რომლებიც ასეთი
უდარდელნი იყვნენ და ასე ადვილად იღლებოდნენ.
49
თავისი ახლანდელი კალაპოტი. გადავწყვიტე, გორაკის თხემამდე
მიმეღწია, სადამდეც დაახლოებით ერთ-ნახევარი მილი იქნებოდა,
რათა მისი სიმაღლიდან გადამეხედა არემარისათვის ჩვენი
წელთაღრიცხვით რვაას ორი ათას სამოცდათერთმეტ წელს _ 802 071
AD _ სწორედ ამ თარიღს აჩვენებდა ისარი ჩემი მანქანის
ციფერბლატზე.
51
და ამასთან, უეჭველად ქრება სქესთა დაყოფა, განპირობებული
ცხოვრებითა და ბავშვების აღზრდის საჭიროებით. ამ მოვლენის
პირველი ნიშნები უკვე ჩვენს დროში შეიმჩნევა, იმ შორეულ
მომავალში კი, უკვე მთლიანად დასრულებულია. ასეთი გახლდათ
დასკვნები, მაშინ რომ გამოვიტანე. მოგვიანებით შესაძლებლობა
მომეცა, დავრწმუნებულიყავი, რამდენად შორს იყო ჩემი აზრები
სინამდვილისგან.
52
უკვე ვახსენე, უხვ სიმწვანეში იყო მიმოფანტული. ზოგიერთი უკვე
ნანგრევებად ქცეულიყო, სხვებში კი ჯერ კიდევ ცხოვრობდნენ
ადამიანები. აქა-იქ, ამ უზარმაზარ, ბაღის მსგავს სამყაროში, თეთრი
თუ ვერცხლისფერი ქანდაკებები და გუმბათების თუ ობელისკების
მკვეთრი ვერტიკალური ხახები მოჩანდა. შემოღობილი არაფერი იყო,
ვერც ნიშანი შევნიშნე სადმე, რომელიც ამა თუ იმ ადგილის
მფლობელზე მიუთითებდა და ვერც მიწათმოქმედების კვალს
წავაწყდი. მთელი დედამიწა ერთ დიდ აყვავებულ ბაღად
გადაქცეულიყო.
53
პროექტებად იქცა. და აი, როგორი აღმოჩნდა მოსავალი, რომელიც მე
ვიხილე.
54
დედამიწაზე _ სარეველები და ობი. ყველგან გაჩნდა წვნიანი ხილი
და სურნელოვანი ლამაზი ყვავილები. ყველგან ჭრელჭრული
პეპლები დაფარფატებდნენ. პროფილაქტიკური მედიცინის იდეალი
მიღწეულ იქნა. სნეულების გამომწვევი მიკრობები განადგურდა.
55
გრძნობები: ეჭვიანობა, შთამომავლობის სიყვარული, მშობლის
თავგანწირვა _ ეს ყველაფერი გამართლებას პოულობს იმ გარდაუვალ
საფრთხეებში, ჩვენი ახალგაზრდა თაობის თავზე დამოკლეს
მახვილივით რომ ჰკიდია. მაგრამ სად არის ახლა ეს საფრთხეები?
უკვე ჩვენს დროშიც კი აპროტესტებენ ცოლქმრულ ეჭვიანობას, ბრმა
დედობრივ გრძნობებს, ყოველგვარ ვნებას, და ეს პროტესტი სულ
უფრო გაიზრდება, რადგან ყველა ეს გრძნობა უკვე ახლაც კი
აუცილებლად აღარ ითვლება. ისინი ჩვენი უბედურების წყაროა და
როგორც პირველყოფილი, ველური საზოგადოების გადმონაშთები,
შეუთავსებელია სასიამოვნო და ამაღლებულ ცხოვრებასთან.
56
სახელმწიფოში კი, რომელიც ფიზიკურ წონასწორობასა და
კეთილდღეობას ემყარება, ინტელექტუალური თუ გონებრივი
უპირატესობა სავსებით უადგილო იქნებოდა.
57
სანამ ჩამოწოლილ სიბნელეში ვიდექი, მეჩვენებოდა, რომ ამ მარტივი
ახსნა-განმარტებით სამყაროს პრობლემას გასაღები მოვუძებნე და
მშვენიერი, პატარა ხალხის საიდუმლოებებს ჩავწვდი. იქნებ მათ
მიაგნეს შობადობის შეზღუდვის ეფექტურ საშუალებას და
მოსახლეობის რაოდენობა შემცირდა კიდეც. სწორედ ეს შეიძლებოდა
ყოფილიყო მიზეზი მიტოვებული სასახლეების ნანგრევებისა.
ჩემეული ახსნა ძალიან მარტივიც გახლდათ და საკმაოდ
დამაჯერებელიც, ისევე, როგორც მრავალი მცდარი თეორია.
58
მაგრამ სწორედ იგივე მდელო გახლდათ. ფერმკრთალი, თითქოს
კეთრისგან დაჭმული სფინქსის სახე მისკენ იყო მიმართული.
შეგიძლიათ წარმოიდგინოთ, რა დამემართებოდა, როცა ამაში
დავრწმუნდი! დროის მანქანა აღარ ჩანდა!
59
როცა მდელომდე მივირბინე, ჩემი ყველაზე საშინელი შიში
გამართლდა: მანქანა არსად ჩანდა. ღონე წამერთვა და სიცივემ
ამიტანა. ბუჩქების ტევრს მიღმა ცარიელ სივრცეს გავცქეროდი.
შემდეგ გამძვინვარებულმა მათ გარშემო სწრაფად შემოვურბინე,
თითქოს მანქანა სადმე ახლოს შეიძლებოდა ყოფილიყო დამალული
და ერთბაშად შევჩერდი და თავში ხელი ვიტაცე. ჩემ ზემოთ,
ბრინჯაოს კვარცხლბეკზე, სფინქსი წამომართულიყო _ თეთრი,
თითქოს კეთრისგან დაჭმული, მთვარის შუქით მკვეთრად
განათებული. ისე ჩანდა, თითქოს დამცინავად ეღიმებოდა ჩემს
გაჭირვებაზე.
60
რომელიც მთვარის შუქზე ფურირმად მივიჩნიე. კიდევ ის მახსოვს,
რომ გვიან ღამით ბუჩქებს მუშტები დავუშინე, სანამ მოტეხილმა
ტოტებმა ხელები არ დამიკაწრა და დამისისხლიანა. შემდეგ
ქვითინით, არაქათგამოცლილი ქვის დიდი შენობისკენ გავემართე.
მის დიდ დარბაზში სიბნელე და სიჩუმე დამხვდა. არავინ ჩანდა.
უსწორმასწორო იატაკზე გავსრიალდი, მალაქიტის ერთ-ერთ
მაგიდაზე დავეცი და ფეხი კინაღამ მოვიტეხე. ასანთი ავანთე და
დამტვერილ ფარდებს ჩავუარე, რომლის შესახებაც უკვე გიამბეთ.
61
დარბოდნენ, თუმცა, მაშინ ამის მიზეზს ვერ მივხვდი. ვერც ვიხსენებ,
რას ვაკეთებდი, როცა მთვარე კიდევ უფრო ამაღლდა ცაზე.
მოულოდნელმა დანაკარგმა ლამის ჭკუიდან გადამიყვანა. ჩემი
თანამედროვეებისგან თავს სამუდამოდ მოწყვეტილად ვგრძნობდი,
თითქოს რაღაც უცნაური ცხოველი ვიყავი უცხო გარემოში.
გაშმაგებული აქეთ-იქით ვაწყდებოდი, ვღრიალებდი და ვწყევლიდი
ღმერთსა და ჩემს ბედს. მახსოვს, როგორ გავიტანჯე იმ საშინელ,
დაუსრულებელ ღამეს, სად არ დავეხეტებოდი სასოწარკვეთილი,
ხელის ფათურით დავბოდიალებდი მთვარის შუქით განათებულ
ნანგრევებს შორის და ბნელ კუთხეებში უცნაურ, თეთრ არსებებს
ვაწყდებოდი, მახსოვს, ბოლოს, როგორ დავეცი სფინქსის ახლოს
გულამოსკვნილი ქვითინით. ტანჯვის მეტი აღარაფერი შემრჩა.
შემდეგ ჩამეძინა და როცა გამეღვიძა, უკვე გათენებულიყო. ჩემ
გარშემო, ხელის გაწვდენაზე, რამდენიმე ბეღურა დახტოდა.
62
გავაკეთო. მაგრამ ეს ახლა ჩემი ერთადერთი იმედია, მართალია,
ძალიან სუსტი, მაგრამ მაინც უკეთესი, ვიდრე სასოწარკვეთილება.
და, ყოველ შემთხვევაში, ეს ხომ საინტერესო, მშვენიერი სამყაროა...
მაგრამ, თუ მანქანა სადმე წაიღეს, მაშინაც მოთმინებაა საჭირო.
როგორმე უნდა მოვახერხო და მივაგნო.
64
მაინც არ ვნებდებოდი. ბრინჯაოს პანელებს მუშტები დავცხე.
მომეჩვენა, რომ შიგნით რაღაც შეირხა. უფრო ზუსტი რომ ვიყო,
ჩახითხითების მსგავსი ხმა გავიგონე, მაგრამ, ალბათ, შევცდი.
მდინარის პირას დიდი ქვა შევარჩიე, დავბრუნდი და მანამდე
ვურტყი კვარცხლბეკს, სანამ ერთ-ერთი პანელი არ დაიჭყლიტა და
მწვანე ნამცეცები არ ჩამოსცვივდა. ამ პატარა, სუსტ ხალხს, ალბათ,
მილის რადიუსში მაინც ესმოდა ძლიერი დარტყმების ხმა, მაგრამ
მაინც არაფერი გამომივიდა. ვხედავდი გორაკის ფერდობს შეფენილ
ხალხის მასას, მალულად რომ მადევნებდა თვალს. გაბოროტებული,
დაქანცული მიწაზე ჩავჯექი, მაგრამ მოუთმენლობა დიდხანს ერთ
ადგილზე ვერ გამაჩერებდა. მეტისმეტად ენერგიული ადამიანი ვარ
საიმისოდ, რომ რაღაც გაურკვეველს ველოდო. შემიძლია წლობით
ვიმუშაო რომელიღაც პრობლემაზე, მაგრამ უმოქმედობა ოცდაოთხი
საათის განმავლობაში სულ სხვა საქმეა.
65
შეისწავლო. ერიდე ნაჩქარევად დასკვნის გამოტანას. ბოლოს და
ბოლოს, ყველაფერს მოუძებნი გასაღებს“.
66
შედგებოდა და ვერ ვახერხებდი აზრის გაგებას ან გამოთქმას
უმარტივესი შეკითხვების დასმისა და პასუხის გარდა. გადავწყვიტე,
ფიქრები ჩემი დროის მანქანასა და სფინქსის ბრინჯაოს კარის
საიდუმლოზე მეხსიერების უშორეს კუნჭულებში გადამემალა, სანამ
დაგროვილი ცოდნა მასთან ბუნებრივი გზით არ მიმიყვანდა. მაგრამ
გრძნობა, რომელიც, დარწმუნებული ვარ, თქვენთვისაც გასაგები
იქნება, მკარნახობდა, ჩამოსვლის ადგილიდან შორს არ წავსულიყავი.
67
ჩავაგდე და ნაცვლად იმისა, ნელა, ფარფატით წასულიყო, სწრაფად
ჩაეშვა ქვემოთ და გაქრა.
68
დააჯერებდა თანამოძმეებს ნაამბობის სიმართლეში? ისიც
გაითვალისწინეთ, რომ ზანგი შედარებით ახლოს დგას დღევანდელ
თეთრკანიანთან, ჩემსა და ოქროს საუკუნის ადამიანებს შორის კი
უფსკრული შეუდარებლად დიდი გახლდათ. ბევრი ისეთი რამის
არსებობას ვგრძნობდი, რაც ჩემს თვალთაგან დაფარული იყო და ეს
მაიმედებდა, მაგრამ, გარდა ზოგადი შთაბეჭდილებისა ერთგვარი,
ავტომატურად მოქმედი ორგანიზაციის შესახებ, სამწუხაროდ, ცოტა
რამის გადმოცემა შემიძლია.
69
სასადილოებითა და საძინებლებით. მანქანასა და სხვა
მოწყობილობებს არსად წავწყდომივარ. და ეს მაშინ, როცა ადამიანებს
შესანიშნავი ტანსაცმელი ეცვათ, რომელსაც დროდადრო განახლება
სჭირდებოდა. მათი სანდლებიც, მართალია, ყოველგვარი ზედმეტი
მორთულობის გარეშე, მშვენიერი და რთული ნაკეთობის ნიმუშს
წარმოადგენდა. ამ ნივთებს ხომ დამზადება სჭირდებოდა, პატარა
ხალხი კი რაიმეს შექმნის არავითარ მიდრეკილებას არ ამჟღავნებდა.
არც საამქროები ჩანდა სადმე, არც სახელოსნოები. არც ის ეტყობოდა,
რომ საქონელი საიდანმე შემოჰქონდათ. მთელ დროს თამაშში,
ცურვაში, ხუმრობანარევ ფლირტსა და ჭამაში ატარებდნენ.
ვერაფრით ვხვდებოდი, რაზე იყო დაფუძნებული ასეთი
საზოგადოება.
70
ერთგვარი წარმოდგენა რომ შეგიქმნათ უცნაური ფსიქიკის მქონე ამ
არსებებზე, მხოლოდ იმას გეტყვით, რომ არცერთ მათგანს არ უცდია
იმ გაჭირვებულის გადარჩენა, მათ თვალწინ ყვირილით რომ
ითხოვდა შველას. ამის დანახვისას ტანსაცმელი სწრაფად გავიხადე,
მდინარესთან მივირბინე, წყალში გადავეშვი, ხელი ვტაცე და
ადვილად გამოვათრიე ნაპირზე. ცოტაოდენი დაზელა საკმარისი
შეიქნა, რომ მოსულიერებულიყო და მალე სიამოვნებით შევნიშნე,
რომ სრულიად მოვიდა გონს. მაშინვე მივატოვე, რადგან მაღალი
აზრის არ გახლდით მასზე და მის მსგავსებზე და მისი მადლობა
არაფერში მჭირდებოდა, მაგრამ ამჯერად შევცდი.
71
უინა მთლად ბავშვივით იყო. სულ ჩემ გვერდით ყოფნა უნდოდა,
ყველგან უკან დამსდევდა. ასე რომ, მეორე დღეს აბსურდული აზრი
მომივიდა _ დამეღალა ის, მიმეტოვებინა და მისი შესაბრალისი
ძახილისთვის ყურადღება არ მიმექცია.
73
თითქოს გორაკის თავზე მოჩვენება დავინახე. როცა მის ფერდობს
მივუყვებოდი, თეთრი ფიგურები გავარჩიე. ორჯერ თითქოს თეთრ,
მაიმუნისმაგვარ არსებას მოვკარი თვალი, სწრაფად რომ გარბოდა
გორაკის თხემისკენ, ერთხელ კი ნანგრევების გვერდით
მიათრევდნენ. ისე სწრაფად მოძრაობდნენ, ვერც კი შევამჩნიე, სად
გაქრნენ. ალბათ ბუჩქებს მიეფარნენ. გაიხსენეთ, რომ დილის ბინდ-
ბუნდი იდგა და კარგად ვერ ვხედავდი. სიცივემ ამიტანა, სისხამ
დილით რომ იცის ხოლმე. ალბათ, ყველასთვის ნაცნობი შეგრძნებაა.
თვალებს არ ვუჯერებდი.
75
ფანჯრები ჩამოცვენილი ქვის ლოდებით იყო ჩახერგილი. მზის
კაშკაშა შუქის შემდეგ გალერეა თვალშეუდგამ წკვარამად მომეჩვენა.
ხელის ცეცებით გავუყევი, რადგან სინათლის ასეთი კონტრასტის
შემდეგ თვალების წინ თითქოს ფერად-ფერადი წერტილები
დახტოდნენ. უცებ მონუსხულივით შევჩერდი _ სიბნელიდან წყვილი
თვალი მომჩერებოდა, გალერეაში ვიწრო ხვრელიდან შემოჭრილი
მზის სხივებით გაბრწყინებული.
76
ჰქონდა ისე გრძელი, თითქმის მიწას ეხებოდა. წუთიერი
დაბნეულობის შემდეგ ქვის მეორე გროვის მიღმა გავსდიე. ჯერ
ვერაფერი ვიპოვე, მაგრამ მალე, უკუნ წყვდიადში ერთ-ერთ იმ
მრგვალ, უწყლო ჭას გადავაწყდი, რომელზეც უკვე გიამბეთ. წაქცეულ
სვეტს ნაწილობრივ დაეფარა. უცებ თავში ერთმა აზრმა გამიელვა, ეს
პატარა არსება ჭაში ხომ არ ჩაძვრა-მეთქი, ვიფიქრე. ასანთი ავანთე,
ქვემოთ ჩავიხედე და პატარა, თეთრი ქმნილება დავინახე დიდი,
მბრწყინავი თვალებით, რომელიც დაჟინებით მიყურებდა და
თანდათან უკუსვლით მშორდებოდა. გამაჟრჟოლა. რაღაც ადამიანი-
ობობას მსგავსი რამ იყო. კედელ-კედელ ქვემოთ მიცოცავდა და მაშინ
პირველად შევნიშნე ლითონის კავები ხელ-ფეხისათვის, რაღაც კიბის
მსგავსს რომ ქმნიდნენ. ამ დროს ჩაბჟუტულმა ასანთმა თითები
დამიწვა, ხელიდან გამივარდა და ჩაქრა. როცა მეორე ავანთე, პატარა
საფრთხობელა უკვე აღარსად ჩანდა.
77
უშფოთველობისა და უზრუნველობის მიმართ? რა იმალებოდა იქ,
ჭის სიღრმეში? მის თავზე ჩამოვჯექი, საკუთარ თავს ვარწმუნებდი,
რომ ყოველ შემთხვევაში, მე, არაფერი მქონდა საშიში და
აუცილებელი იყო, ჭაში ჩავსულიყავი, რათა ჩემთვის საინტერესო
კითხვებზე პასუხი მეპოვა. ამასთან, შიშიც მიპყრობდა. როცა ამ
ყოყმანში ვიყავი, ზედა სამყაროს ორმა მშვენიერმა წარმომადგენელმა,
სასიყვარულო თამაშში გართულმა, ჩემ გვერდით ჩაირბინა
განათებული ადგილიდან ჩრდილისკენ. კაცი ქალს მისდევდა და
ყვავილებს ესროდა.
78
მიანიშნებდა მათი მკრთალი ფერი, რაც საზოგადოდ
დამახასიათებელია სიბნელეში მცხოვრებ ცხოველთა
უმრავლესობისათვის _ მაგალითად, კენტუკის გამოქვაბულის
თეთრი თევზებისათვის. სინათლის ამრეკლავი თვალებიც ასევე
ღამის ცხოველებს აქვთ ხშირად, მაგალითად, კატებსა და ბუებს;
დასასრულ, აშკარა დაბნეულობა დღის შუქზე, ნაჩქარევი,
ფაცხაფუცხით გაქცევა ბნელი ჩრდილისკენ _ ეს ყველაფერი
აძლიერებდა ჩემს ვარაუდს მათი თვალის ბადურის უკიდურესი
მგრძნობიარობის შესახებ.
79
არსებობს ტენდენცია, მიწისქვეშა სივრცე ცივილიზაციის იმ
საჭიროებებისათვის გამოიყენონ, რომელთაც განსაკუთრებული
სილამაზე არ მოეთხოვება. მაგალითად, არსებობს მიწისქვეშა
რკინიგზა ლონდონში, შენდება ახალი ელექტრონული მიწისქვეშა
გზები და გვირაბები, არსებობს მიწისქვეშა სახელოსნოები და
რესტორნები და მათი რაოდენობა სულ უფრო მრავლდება. „ცხადია,
_ ვფიქრობდი მე, _ სამუშაოს მიწის ქვეშ გადატანის ეს მიდრეკილება
უხსოვარი დროიდან არსებობს. მიწისქვეშა სახელოსნოები სულ
უფრო და უფრო სიღრმეში იწევდნენ, სადაც მუშებს სულ უფრო მეტი
დროის გატარება უწევდათ, სანამ ბოლოს... და განა ახლაც ვიღაც
უესტ-ენდელი მუშა ისეთ ხელოვნურ გარემოში არ ცხოვრობს, რომ
არსებითად დედამიწის ზედაპირს მოწყვეტილია?“
80
ცხოვრებით, სილამაზესა და განცხრომაში იცხოვრებენ, მიწის ქვეშ კი
აღმოჩნდებიან უქონლები, მუშები, რომლებიც მიწის ქვეშ შრომის
პირობებს შეგუებულნი იქნებიან. და როგორც კი იქ აღმოჩნდებიან,
უეჭველია, ხარკის გადახდა მოუწევთ შეძლებულთათვის თავიანთი
საცხოვრებლების ვენტილაციის საზღაურად. თუკი ამაზე უარს
იტყვიან, შიმშილით დაიხოცებიან ან გაიგუდებიან. ისინი, ვინც
შეგუებას ვერ შეძლებენ, და ურჩები გადაშენდებიან. თანდათან
ერთგვარი წონასწორობა დამყარდება: უქონლები თავისებურად
ისეთივე ბედნიერები იქნებიან, როგორიც მდიდრები _ ზედა
სამყაროს მცხოვრებნი. ასე რომ, ჩემი აზრით, ერთ მხარეს
ბუნებრივად აღმოჩნდება ნატიფი მშვენიერება, მეორე მხარეს კი
უფერული, უბადრუკი სამყარო.
81
კეთილდღეობამ ისინი თანდათანობით დეგენერაციამდე, საერთო
გადაგვარებამდე, სიმაღლის, ძალისა და გონებრივი
შესაძლებლობების შემცირებამდე მიიყვანა. ეს აშკარად თვალში
საცემი იყო. მიწის ქვეშ მცხოვრებთ რა დაემართათ, ჯერ კიდევ არ
ვიცოდი, მაგრამ ყველაფერი, რაც აქამდე ვნახე, ცხადყოფდა, რომ
„მორლოკები“, როგორც ზედა სამყაროს მცხოვრებნი უწოდებდნენ,
კიდევ უფრო დაშორდნენ ადამიანის ახლანდელ ტიპს, ვიდრე
„ელოი“ _ მშვენიერი რასა, რომელსაც მე უკვე ვიცნობდი.
82
მათი შეხებისას ვიგრძენი, რა გულისამრევად ცივები იყვნენ.
მათდამი შიში ნაწილობრივ ელოებისადმი ჩემი სიმპათიითაც
აიხსნებოდა, რომელთა ზიზღი მორლოკების მიმართ თანდათან მეც
გადმომედო.
83
როცა სამხრეთ-დასავლეთით, შემაღლებული ადგილებისკენ
მივდიოდი, ახლა რომ კომვუდი ეწოდება, შორს, პირდაპირ,
შევამჩნიე, რომ იმ ადგილას, სადაც ახლა პატარა ქალაქი ბენსტედი
მდებარეობს, უზარმაზარი მწვანე შენობა იდგა, სტილით ყველა სხვა
შენობისგან განსხვავებული, რაც კი მანამდე მენახა. ზომით ყველაზე
დიდ სასახლეებსაც კი აღემატებოდა. ფასადი აღმოსავლური
სტილისა ჰქონდა, კაშკაშა მწვანედ შეღებილი, მოცისფრო ელფერით.
ჩინური ფაიფურით ნაგებ სასახლეს ჰგავდა. მისი ასეთი
განსხვავებულობა უნებურად გაფიქრებინებდა, რომ რაღაც
განსაკუთრებული დანიშნულება ·უნდა ჰქონოდა და ამიტომ
განვიზრახე, რაც შეიძლებოდა, კარგად დამეთვალიერებინა. მაგრამ
ის პირველად დამღლელი, ხანგრძლივი ხეტიალის შემდეგ ვნახე,
როცა მზე უკვე ჩადიოდა, ამიტომ გადავწყვიტე, განზრახულის
შესრულება მეორე დღისათვის გადამედო. შინ დავბრუნდი და ღამე
პატარა უინას ალერსში გავატარე. მეორე დილით ნათლად გავიაზრე,
რომ ჩემი ინტერესი მწვანე ფაიფურის სასახლის მიმართ თავის
მოტყუების მსგავსი რამ იყო, ჩემივე გამოგონილი, რათა კიდევ ერთი
დღით გადამედო იმ მიწისქვეშა სამყაროს გამოკვლევა, რომლისაც ასე
მეშინოდა. გადავწყვიტე, დრო აღარ დამეკარგა და იმ დილითვე
ჩავშვებულიყავი ერთ-ერთ ჭაში. პირდაპირ უახლოესი ჭისკენ
გავემართე, გრანიტისა და ალუმინის ნაყარის გვერდით რომ იყო.
84
ქალს ხელი გავუშვი, ჭის კედლიდან გადავიხარე და ლითონის
კავების მოსინჯვა დავიწყე. არ დავმალავ, ამას აჩქარებით ვაკეთებდი,
იმის შიშით, ვაითუ, გამბედაობა არ მეყოს და ძლივს დაწყებული
საქმე მივატოვო-მეთქი. უინა თავდაპირველად გაოცებული
მიცქერდა, შემდეგ სასოწარკვეთილი აყვირდა, მომვარდა და სცადა,
თავისი პატარა ხელებით იქიდან გამოვეთრიე. მგონი, ამან უფრო
გამათამამა.
85
მტანჯველმა მოუსვენრობამ შემიპყრო. ისიც კი გავიფიქრე, უკან
დავბრუნებულიყავი და მიწისქვეშა სამყაროსთვის თავი
დამენებებინა, მაგრამ მაინც ქვემოთ სვლას განვაგრძობდი. დაბოლოს,
არ ვიცი, რამდენი ხნის შემდეგ, წარმოუდგენელი შვება ვიგრძენი,
როცა ჭის კედელში, ჩემგან მარჯვნივ, ერთ ფუტში, პატარა ხვრელი
დავინახე.
86
მოვუკიდე, რომ მათი კარგად დანახვა შემძლებოდა, მაშინვე გაიქცნენ
და ბნელ გვირაბში გაუჩინარდნენ, საიდანაც მხოლოდ მათი
მოელვარე თვალები ჩანდა.
87
ასანთმა თითები დამისუსხა, მიწაზე დავარდა, წამიერად სრულ
სიბნელეში წითელ წერტილად გაიელვა და მიინავლა.
89
გითხრათ, რომ დიდხანს არ შევჩერებულვარ მათ საყურებლად. ისევ
უკან წავედი და როგორც კი მეორე ასანთი დაიწვა, მესამე ავანთე.
ისიც თითქმის ჩაიწვა, როცა, ბოლოს და ბოლოს, ჭის შახტამდე
მივაღწიე. წამოვწექი, რადგან ქვემოთ უზარმაზარი ტუმბოს
გუგუნისგან თავი მიბრუოდა. შემდეგ გვერდით კავი მოვსინჯე და ამ
დროს ფეხებში ჩამავლეს ხელი. როგორღაც მოვახერხე და
უკანასკნელი ასანთის ღერიც ავანთე, მაგრამ მაშინვე ჩაქრა. მაშინ კავს
მაგრად ჩავეჭიდე და შემოჯარულ, ჩემს ტანსაცმელზე ჩაფრენილ
მორლოკებს წიხლებით გავუსწორდი. როგორც იქნა, მათგან თავის
დაღწევა მოვახერხე და სწრაფად ავუყევი ჭის კედელს. ისინი ქვემოთ
იდგნენ, თვალებს ახამხამებდნენ და მიყურებდნენ, გარდა ერთი
უბადრუკი არსებისა, რომელმაც ერთხანს ამომსდია და ნადავლად
კინაღამ ჩემი ფეხსაცმელი მოიგდო ხელთ.
90
ამის შემდეგ ადრინდელზე უარეს მდგომარეობაში აღმოვჩნდი. თუ
იმ საშინელ ღამეს არ ჩავთვლით, დროის მანქანა რომ მომპარეს.
მთელი იმ ხნის განმავლობაში იმედი მქონდა, რომ უკან დაბრუნებას
აუცილებლად შევძლებდი, მაგრამ ჩემმა ბოლოდროინდელმა
აღმოჩენებმა რწმენა შემირყია. აქამდე დაბრკოლებას ამ პატარა
ხალხის ბავშვურ უშუალობაში ვხედავდი და კიდევ რაღაც ჩემთვის
უცნობ ძალებში, რომელთა ჩაწვდომა ჩემთვის იმის ტოლფასი იყო,
რომ მათ გადალახვასაც შევძლებდი. ახლა კი სრულიად ახალი
გარემოება გამოჩნდა: საზიზღარი მორლოკები, არაადამიანურები და
მტრულად განწყობილები. მე ისინი ინსტინქტურად მძაგდა. ადრე
ორმოში მოხვედრილი ადამიანის მდგომარეობაში ვგრძნობდი თავს,
მხოლოდ ორმოზე ვფიქრობდი და იმაზე, იქიდან თავი როგორ
დამეღწია, ახლა კი ხაფანგში გაბმულ ცხოველს ვგავდი, მტრის
მოახლოებას რომ გრძნობს.
91
ევოლუციის შედეგად წარმოიშვა, გადადიოდა ან უკვე გადავიდა,
სრულიად ახლებურ ურთიერთობაზე. კაროლინგების დინასტიის
მსგავსად ელოები მშვენიერ არარაობებად იქცნენ. ინერციით, ისინი
ჯერ კიდევ ბატონობდნენ მიწის ზედაპირზე, მაშინ, როცა
მორლოკებისთვის, უამრავი თაობის, უხანგრძლივესი დროის
განმავლობაში მიწის ქვეშ ცხოვრების გამო, დღის სინათლის ატანა
სრულიად შეუძლებელი შეიქნა. ისინი ძველებურად კერავდნენ
ელოებისათვის ტანსაცმელს, ზრუნავდნენ მათ ყოველდღიურ
საყოფაცხოვრებო პრობლემებზე _ შესაძლოა, ძველი, დიდი ხნის
განმავლობაში ძვალ-რბილში გამჯდარი ჩვეულების გამო. ამას ისე
გაუცნობიერებლად აკეთებდნენ, როგორც ცხენი სცემს ფლოქვებს
მიწაზე ან მონადირე ხარობს, როცა გარეულ ფრინველს
მოინადირებს: ძველი, დიდი ხნის წინ გამქრალი ურთიერთობები
ჯერ კიდევ ასვამენ დაღს ადამიანის ორგანიზმს, მაგრამ, ცხადია,
დამოკიდებულებამ, რომელიც ამ ორ რასას შორის თავიდან
არსებობდა, სრულიად საპირისპირო სახე მიიღო. დაუნდობელი
ნემეზიდა ფეხაკრეფით უახლოვდებოდა გააზიზებულ იღბლიან
რასას.
92
როგორ გამოიყურებოდა. უკვე მაშინ რაღაც ნაცნობს მაგონებდა
ბუნდოვნად, მაგრამ ვერ მივხვდი, რა შეიძლებოდა ყოფილიყო.
93
მაგრამ სინამდვილეში თვრამეტ მილამდე გამოვიდა. პირველად ეს
ადგილი მოღრუბლულ დღეს დავინახე, როცა მანძილი ნაკლები
გეჩვენება.
95
შემდეგი გორაკიდან, წინ, ფართო, შავ ზოლად გაწოლილი ხშირი ტყე
დავინახე. შევყოყმანდი, არ ვიცოდი, რა მექნა. ტყეს დასასრული არ
უჩანდა, არც მარჯვნივ და არც მარცხნივ. ქანცი გამიწყდა, ფეხები
საშინლად მტკიოდა. უინას ხელები ფრთხილად მოვიშორე და
მიწაზე ჩამოვჯექი. მწვანე ფაიფურის სასახლე აღარ ჩანდა და არ
ვიცოდი, საით წავსულიყავი. ტყეს გავხედე და უნებურად გავიფიქრე,
ნეტავ რა იმალება მის სიღრმეში-მეთქი. ხეების მჭიდროდ
გადახლართულ ტოტებს შორის, ალბათ, ვარსკვლავები არც კი ჩანდა.
მაშინაც, თუ ტყეში საფრთხე არ მემუქრებოდა _ ის საფრთხე,
რომელზე ფიქრსაც კი თავიდან ვიშორებდი _ იქ მაინც საკმარისად
იქნებოდა ფესვები, რომელთაც შეიძლებოდა წამოვდებოდი, ხეები,
რომელთაც შეიძლებოდა შუბლით შევსკდომოდი. გარდა ამისა, ისე
გატანჯული ვიყავი იმ დღის თავგადასავლებით, რომ სიარულის
თავიც აღარ მქონდა და გადავწყვიტე, ღამე ღია ცის ქვეშ
გამეტარებინა.
97
მთვარე ამოვიდა, თხელი და თეთრი, შემდეგ კი მას დილის ცისკრის
პირველი სხივები წამოეწია და გადაეღვარა, ჯერ ფერმკრთალი,
შემდეგ კი ყოველწუთიერად სულ უფრო მკვეთრი, ალისფერი და
თბილი. არცერთი მორლოკი არ მოგვახლოებია იმ ღამით და
საერთოდ, თვალიც არ მომიკრავს რომელიმე მათგანისთვის. დღის
სინათლესთან ერთად ჩემი ღამეული შიში გაიფანტა და ლამის
სასაცილოც კი მეჩვენებოდა. წამოვდექი და ვიგრძენი, რომ ფეხი,
რომელზეც ქუსლ-ამძვრალი ფეხსაცმელი მეცვა, კოჭთან გამსივებოდა
და ქუსლი მტკიოდა.
98
შევეცადე, საკითხისთვის მეცნიერული თვალსაზრისით შემეხედა.
ყოველ შემთხვევაში, მორლოკები ნაკლებად ადამიანები და ჩვენგან
უფრო დაშორებული იყვნენ, ვიდრე ჩვენი წინაპარი კანიბალები,
ჩვენამდე სამი-ოთხი ათასი წლით ადრე რომ ცხოვრობდნენ. ის
მაღალგანვითარებული ტვინი კი, რომლისთვისაც კანიბალიზმი
ტანჯვა იქნებოდა, საბოლოოდ გაქრა. მე რა მქონდა სანერვიულო? ეს
ელოები ხომ მხოლოდ და მხოლოდ ნაპატივები პირუტყვები იყვნენ,
რომელთა გამრავლებას ჭიანჭველას მსგავსი მორლოკები ხელს
უწყობდნენ, რათა საკვებად გამოეყენებინათ. ალბათ, თვალყურსაც
ადევნებდნენ, რომ ელოებს კარგად ეკვებათ...
100
სასახლე მართლა ფაიფურის აღმოჩნდა. მთელ მის ფასადზე წარწერა
იყო ჩემთვის უცნობ ენაზე. სულელური აზრი მომივიდა _ იქნებ უინა
დამხმარებოდა წარწერის შინაარსის გაგებაში, მაგრამ მას თურმე
წერა-კითხვისა არაფერი გაეგებოდა. ის ყოველთვის უფრო მეტად
მეგონა ადამიანი, ვიდრე იყო სინამდვილეში, ალბათ, იმიტომ, რომ
მისი სიყვარული ასეთი ადამიანური იყო.
101
განყოფილება წიაღისეულის არაჩვეულებრივი კოლექციით, თუმცა,
გარდაუვალი ნგრევა, ერთხანს ხელოვნურად შეჩერებული და
ბაქტერიებისა და სოკოების განადგურების წყალობით
ოთხმოცდაცხრამეტი პროცენტით ძალადაკარგული, მაინც
აგრძელებდა თავის საქმეს. აქა-იქ პატარა ხალხის მიერ მუზეუმის
დათვალიერების კვალს წავაწყდი. იშვიათი წიაღისეულიც ვნახე,
მათგან ნაწილებად დამსხვრეული ან ლერწამზე გირლანდებად
აცმული. ზოგიერთ ადგილას ვიტრინები აეგლიჯათ. ეს მორლოკების
ნახელავია-მეთქი, გავიფიქრე. სასახლე სრულიად ცარიელი იყო.
მტვრის სქელი ფენა ჩვენი ნაბიჯების ხმას ახშობდა. ყველაფერს
ინტერესით ვათვალიერებდი. უინა მომიახლოვდა, რომელიც აქამდე
იმით ერთობოდა, რომ ზღვის ზღარბს დამრეც მინაზე ასრიალებდა,
მშვიდად ჩამკიდა ხელი და გვერდით ამომიდგა.
102
გოგირდი თავიდან არ ამომდიოდა და ათასგვარი ფიქრი მოსვენებას
არ მაძლევდა. სხვა ყველაფერი აქ დიდად არ მაინტერესებდა, თუმცა,
ეს განყოფილება სხვებზე უკეთ შემონახულიყო. მე მინერალოგიის
სპეციალისტი არ გახლავართ, ამიტომ შენობის ნახევრად
დანგრეული ფრთისკენ გავეშურე, პირველი გალერეის
პარალელურად რომ იყო და რომლიდანაც შევედი. ეს ახალი
განყოფილება, ალბათ, ბუნებისმეტყველებას ეძღვნებოდა, მაგრამ
ეტყობოდა, უკვე დიდი ხნის წინ ისე შეცვლილიყო, რომ ვეღარაფერს
გაარჩევდი. რამდენიმე მოკრუნჩხული და გაშავებული ნარჩენი
იმისა, რაც, ალბათ, ადრე მხეცების ფიტული იყო, გამხმარი ჭიის
პარკები ქილებში, რომლებიც ოდესღაც სპირტით იქნებოდა სავსე,
შავი მტვერი, ხმელი მცენარეებისგან დარჩენილი _ აი, ის ყველაფერი,
რაც იქ ვნახე. ძალიან ვინანე. საინტერესო იქნებოდა, თვალი
გამედევნებინა, როგორ ნელა, თანდათან და მოთმინებით იქნა
მიღწეული სრული გამარჯვება ცხოველურ და მცენარეულ
სამყაროებზე. იქიდან უზარმაზარ, ცუდად განათებულ გალერეაში
ამოვყავით თავი. იატაკი თანდათან დაბლდებოდა, თუმცა, არცთუ
დიდი კუთხით იმ ბოლოდან, რომელშიც ჩვენ ვიდექით. ჭერიდან
თანაბარი შუალედებით თეთრი ბურთულები ეშვებოდა. ზოგი
მათგანი დაბზარული ან ნაწილებად დამტვრეული იყო და
უნებურად დამებადა აზრი, რომ ეს შენობა ადრე ხელოვნური
სინათლით ნათდებოდა. აქ უფრო ჩემს გარემოში ვგრძნობდი თავს,
რადგან ორივე მხარეს დიდი მანქანების ჩონჩხები იყო
ჩამწკრივებული, გაფუჭებულები, ზოგი დამტვრეულიც, თუმცა,
რამდენიმე შედარებით უკეთ შემონახულიყო. თქვენ იცით, რომ
მანქანები ჩემი სისუსტეა, და მინდოდა, უფრო დიდხანს
შევყოვნებულიყავი იქ, მით უმეტეს, რომ უმეტესობა ახალი და
ჩემთვის უცხო ჩანდა და შემეძლო მხოლოდ მევარაუდა, რა
დანიშნულება ჰქონდა თითოეულ მათგანს. ასე მეგონა, თუ ამ
პრობლემას გადავჭრიდი, მორლოკებთან ბრძოლის მძლავრ იარაღს
ვიპოვიდი.
103
უეცრად უინა მომეკრო. ეს ისე მოულოდნელი იყო, რომ შევკრთი. ის
რომ არა, ალბათ, იატაკის დახრილობას ყურადღებას არც მივაქცევდი.
გალერეის ის ბოლო, საიდანაც მე შევედი, მიწის ზედაპირიდან
საკმაოდ მაღლა ადიოდა და ორიოდე ვიწრო ფანჯრის შუქით იყო
განათებული. რაც უფრო წინ მივიწევდით, გორაკის ფერდი
მაღლდებოდა, ფანჯრებამდე ადიოდა და ფარავდა მას. ასე რომ,
ბოლოს მხოლოდ ჩაღრმავება დარჩა, როგორც ლონდონური
ნახევარსარდაფის წინ არის ხოლმე, პატარა ღრიჭოდან კი მხოლოდ
ოდნავ შესამჩნევი სინათლის ზოლი აღწევდა. ნელა მივიწევდი წინ,
ინტერესით ვათვალიერებდი მანქანებს. ისე ვიყავი გართული ამ
საქმიანობით, რომ სინათლის თანდათანობითი შესუსტება ვერც
შევნიშნე, სანამ უინამ, რომელსაც სულ უფრო და უფრო მეტად
ეშინოდა, ჩემი ყურადღება არ მიიპყრო. მაშინღა შევამჩნიე, რომ
გალერეა უკუნი წყვდიადისაკენ მიემართებოდა.
105
დაფლეთილი ფურცლების პირქუში გროვები მეტყველებდა. თუმცა,
უნდა ვაღიარო, რომ იმ წუთს ფილოსოფიური საზოგადოების
პერიოდული ჟურნალი გამახსენდა და კიდევ, ოპტიკის შესახებ ჩემი
ჩვიდმეტი სტატია.
108
_ ევრიკა! _ წამოვიძახე გახარებულმა და ვიტრინა გავტეხე.
111
ჩვენს თავს ზემოთაც ყველაფერი სიბნელეში იყო გახვეული –
მხოლოდ ოდნავ განათებული ცის ნაგლეჯი ჩანდა. ასანთს არ
ვანთებდი, იმიტომ, რომ ხელები დაკავებული მქონდა. მარცხენა
ხელით პატარა უინა მიმყავდა, მარჯვენაში კი ძალაყინი მეჭირა.
112
წამოვაყენე. ტყეში, ჩვენ უკან, ჯგროს შარიშური და ბუტბუტი ისევ
ისმოდა.
114
თავები უნდა ყოფილიყო. ვგრძნობდი, ჩემი დარტყმები ძვალ-რბილს
რომ უერთიანებდათ. წუთიერად მათგან გავთავისუფლდი.
115
უინას ვეძებდი, მაგრამ არსად ჩანდა. შიშინი, სტვენა და ცეცხლში
გახვეული ხეების ტოტების ტკაცატკუცი მესმოდა. რკინის ძალაყინს
დავავლე ხელი და მორლოკების კვალდაკვალ თავქუდმოგლეჯილი
გავიქეცი. ცეცხლის ალი კვალში მედგა. მარჯვნივ ხანძარმა
გადამასწრო, გზა მომიჭრა, და მარცხნივ გავიქეცი. ერთი მორლოკი,
დაბრმავებული, მე შემომასკდა და მერე პირდაპირ ცეცხლში დურთა
თავი.
ამის შემდეგ ყველაზე საშინელი რამ ვნახე იმათ შორის, რისი მოწმეც
მომავალში გავხდი. ხანძრისგან ყველაფერი დღესავით განათებული
იყო. ცეცხლის ზღვაში შევნიშნე გორაკი თუ ყორღანი, რომლის
წვერზე ნახევრად გამხმარი კუნელი იდგა. უფრო შორს, ტყის
შუაგულში, ყვითელი ალი ბობოქრობდა და გორაკი ცეცხლის ღობით
იყო გარშემორტყმული. ფერდობზე ოცდაათი თუ ორმოცი მორლოკი
შექუჩებულიყო. ცეცხლის ელვარებისგან დაბრმავებულები თავგზა-
დაბნეული დარბოდნენ და ერთმანეთს აწყდებოდნენ.
116
რამდენიმე ხომ არ მოვკლა-მეთქი, მაგრამ მალე ცეცხლი კვლავ
თვალისმომჭრელად აბრიალდა. დავეხეტებოდი გორაკზე
მორლოკებს შორის, თავს ვარიდებდი მათთან შეჯახებას და
ვცდილობდი, უინა მეპოვა, მაგრამ ის არსად ჩანდა.
117
უინას ძებნა განვაგრძე, მაგრამ ვერ ვიპოვე. მგონი, მისი პატარა
სხეული ტყეში დარჩა. მან, ასე თუ ისე, თავი დააღწია მისთვის
გამზადებულ საშინელ ხვედრს. ამის გაფიქრებისას კვლავ მომინდა ამ
საზიზღარ, უმწეო არსებებს დავრეოდი, მაგრამ თავი შევიკავე.
გორაკი, როგორც უკვე ვთქვი, ერთგვარი კუნძული იყო ტყეში. მისი
წვერიდან, კვამლის საბურველს მიღმა, უკვე შემეძლო მწვანე
ფაიფურის სასახლე გამერჩია და მისი წყალობით თეთრი
სფინქსისკენ გამეკვლია გზა. როცა კარგად ინათა, მივატოვე წყეული
მორლოკები, ჯერ კიდევ რომ კვნესოდნენ და ხელების ცეცებით
დაეხეტებოდნენ გორაკზე, ფეხებზე ბალახბულახი შემოვიხვიე და
მხრჩოლავ ფერფლზე, ტან-ჩაშავებულ ხეებს შორის გავიარე, სადაც
აქა-იქ ცეცხლი ჯერ კიდევ ღვიოდა. დროის მანქანის სამალავი
ადგილისკენ ავიღე გეზი. ნელა მივდიოდი, რადგან მთლად
გამომეცალა ღონე.
118
დილის რვა თუ ცხრა საათისთვის ყვითელი ლითონის იმ სკამს
მივაღწიე, რომელზე მჯდარიც იქ ჩასვლის საღამოს ჩემთვის უცნობ
სამყაროს ვათვალიერებდი. თავი ვერ შევიკავე და მწარედ გამეცინა
ჩემს თავდაჯერებაზე, როცა გამახსენდა, როგორი ნაჩქარევი დასკვნა
გავაკეთე მაშინ. ახლაც ჩემ წინ მშვენიერი სურათი იყო გადაშლილი –
იგივე საუცხოო მცენარეულობა, მშვენიერი სასახლეები და
დიდებული ნანგრევები, იგივე ლივლივი ვერცხლისფერი
მდინარისა, ნაყოფიერ ნაპირებს შორის რომ მიედინებოდა. აქა-იქ,
ხეებს შორის, მომხიბლავი პატარა ქმნილებების ხასხასა ტანსაცმელი
გაკრთებოდა. ზოგიერთი სწორედ იმ ადგილას ბანაობდა, სადაც უინა
გადავარჩინე, და ამის გახსენებაზე გული მეწურებოდა. მთელ ამ
მშვენიერ სანახაობას თავს დაჰყურებდა შავი ლაქების მსგავსად
წამომართული გუმბათები, რომლებიც მიწისქვეშა სამყაროში
ჩამავალ ჭებს გადაჰფარებოდნენ. ახლაღა მივხვდი, რა იმალებოდა
ზედა სამყაროს სილამაზის მიღმა. რა მხიარულად ატარებდნენ დღეს!
ისევე მხიარულად, როგორც მინდორში საბალახოდ მიშვებული
ნახირი. პირუტყვივით, მათაც არ იცოდნენ, რა იყო მტერი და მუდამ
უზრუნველად იყვნენ. ასევე შეხვდებოდნენ თავიანთ დასასრულს.
119
სამყაროში არ არსებობდა არც უმუშევრობა და არც გადაუწყვეტელი
სოციალური პრობლემები... და დაისადგურა დიადმა სიმშვიდემ.
120
საკვებად იმის გამოყენება დაიწყეს, რასაც მათ ცხოვრების ძველი წესი
უკრძალავდა. აი, ასე წარმომიდგა მე ეს ყველაფერი, როცა
უკანასკნელად შევხედე რვაას ორი ათას შვიდას ერთი წლის
სამყაროს. იქნებ ჩემეული ახსნა მცდარია _ ადამიანებს ხომ
შეცდომები ხშირად მოსდით, მაგრამ ჩემი აზრი ასეთია და საჭიროდ
ჩავთვალე, მეთქვა თქვენთვის.
122
ჩასამაგრებელ ბუდეებს ვსინჯავდი მეორე ხელით. ერთხელ
მორლოკებმა გამომტაცეს კიდეც ბერკეტები და სიბნელეში იატაკზე
მომიწია ძებნამ. მორლოკებს თავის ქნევით ვიგერიებდი და
რამდენიმე მათგანის თავის ქალის მტვრევის ხმაც გავიგონე. ეს კიდევ
უფრო შეუპოვარი ბრძოლა იყო, ვიდრე ის, ტყეში რომ გადავიტანე.
123
არცთუ ძალიან დიდ სიჩქარეზე მეტყველებს. ეს მონაცვლეობა სულ
უფრო ნელი და მკაფიო გახდა. თავიდან ძალიან გამიკვირდა. დღე-
ღამე უკვე ისე სწრაფად აღარ ცვლიდა ერთმანეთს. მზეც თანდათან
ანელებდა მოძრაობას ცაზე, სანამ არ მომეჩვენა, რომ დღე-ღამე
ასწლეულივით იწელებოდა. ბოლოს და ბოლოს, დედამიწაზე ბინდი
ჩამოწვა, რომელშიც მხოლოდ დროდადრო იჭრებოდა ბნელ ცაზე
გაელვებული კომეტის კაშკაშა სინათლე. ჰორიზონტს ზემოთ
წითელი ზოლი გაქრა, რადგან მზე უკვე აღარ ჩადიოდა. ის ახლა
აღმოსავლეთით ამოიმართებოდა და იქვე ეშვებოდა, თან სულ უფრო
დიდდებოდა და მუქი წითელი ხდებოდა. მთვარე უკვალოდ გაქრა.
ვარსკვლავები სულ უფრო ნელა მოძრაობდნენ თავიანთ წრიულ
ორბიტაზე. ისინი სინათლის ერთი, მთლიანი ზოლიდან ცალკეულ
მხოხავ სინათლის წერტილებად იქცნენ. ბოლოს, ცოტა ხნით ადრე,
სანამ მანქანას შევაჩერებდი, დიდი, მუქი წითელი მზე ჰორიზონტს
ზემოთ გაირინდა. უზარმაზარ გუმბათს ჰგავდა, თითქოს იწვოდა
ნელ ცეცხლზე, რომელიც დროდადრო მთლად ინავლებოდა.
ერთხელ ჩვეულებრივად გამობრწყინდა კიდეც, მაგრამ მალე ისევ
პირქუში მუქი წითელი ფერი დაუბრუნდა. მზის ამოსვლა-ჩასვლის
შეწყვეტამ იმ დასკვნამდე მიმიყვანა, რომ პერიოდული
დამუხრუჭება, ბოლოს და ბოლოს, დასრულდა. დედამიწამ ბრუნვა
შეწყვიტა. ის მზისკენ ცალი მხრით იყო მიბრუნებული, ისე, როგორც
მთვარეა დედამიწისკენ მობრუნებული ჩვენს დროში. რაკი მახსოვდა
ჩემი წინა სწრაფი დაცემის ამბავი, ფრთხილად დავიწყე მანქანის
მოძრაობის შენელება. ისრები სულ უფრო ნელა ბრუნავდა, სანამ ის,
რომელიც ათას დღეს უჩვენებდა, სავსებით არ გაჩერდა, ის კი,
რომელიც დღეებს უჩვენებდა, უკვე ერთ მთლიან წრედ აღარ ჩანდა.
სიჩქარე კიდევ უფრო შევანელე და ჩემ თვალწინ თანდათან
უკაცრიელი ნაპირის მოხაზულობა გამოიკვეთა.
124
ძალიან ნელა შევაჩერე და სანამ მანქანიდან ჩამოვიდოდი, მივიხედ-
მოვიხედე. ცა ძველებურად ცისფერი აღარ იყო. ჩრდილო-
აღმოსავლეთით მელანს ჰგავდა და წყვდიადის სიღრმიდან
ფერმკრთალი ვარსკვლავები მკვეთრად, თანაბრად ანათებდნენ.
თავზე მუქი წითელი, უვარსკვლავებო ცა დამყურებდა, სამხრეთ-
აღმოსავლეთით კი ღიავდებოდა და მეწამული ხდებოდა. იქ
ჰორიზონტის ხახით გადაჭრილი წითელი, უძრავი მზე ჩანდა. მუქი
ყავისფერი კლდეებით ვიყავი გარშემორტყმული და სიცოცხლის
ერთადერთი ნიშანი, რომელიც თავიდანვე შევამჩნიე, მუქი მწვანე
მცენარეულობა იყო, სამხრეთ-დასავლეთით კლდეების შვერილებს
რომ მოსდებოდა. ეს ხშირი, მდიდრული სიმწვანე ტყის ხავსს თუ
ლიქენს ჰგავდა, გამოქვაბულებში რომ იზრდება, მცენარეებს,
რომლებიც მუდმივად ნახევრად სიბნელეში იზრდებიან.
125
შორიდან, დანისლული სანაპიროდან, გულგამგმირავი წივილი
გავიგონე და უზარმაზარი თეთრი პეპლის მსგავსი არსება დავინახე.
126
დავინახე. პირქუში ცის ქვეშ, პრიალა მწვანე ხავსსა და ლიქენებს
შორის, ათობით დახოხავდნენ წინ და უკან.
127
თოვლი ბრწყინავდა და წითელ-თეთრი მთების ტალღოვანი
მწვერვალები აღმართულიყვნენ. ზღვის სანაპირო ზოლი ყინულით
მოსარკულიყო და მთელ თვალსაწიერზე უზარმაზარი ყინულის
ლოდები მოჩანდა, თუმცა, ჩამავალი მზის სხივებით აწითლებული
მარილიანი ოკეანის დიდი ნაწილი ჯერ კიდევ არ გაყინულიყო.
128
სწრაფად ღამდებოდა. აღმოსავლეთის ცივმა ქარმა დაჰბერა და
თეთრმა ფიფქებმა იმატა ჰაერში. ზღვიდან ტალღების ტყლაშუნი
მესმოდა, მაგრამ ამ უსიცოცხლო ხმების გარდა სამყაროში სიჩუმე
გამეფებულიყო. სიჩუმე? არა, შეუძლებელია, აღწერო ის მდუმარება.
სიცოცხლის ხმები: ცხვრების ბღავილი, ჩიტების ჭიკჭიკი, მწერების
ბზუილი, ფუსფუსი – ყველაფერი, რითაც სავსეა სიცოცხლე – უკვე
წარსულს ეკუთვნოდა. სიბნელის მოახლოებასთან ერთად თოვამ
იმატა. თეთრი ფიფქები აცეკვდა თვალწინ. ყინვა ძლიერდებოდა.
შორეული მთების თეთრი მწვერვალები ერთიმეორის მიყოლებით
ბნელში ინთქმებოდა. ქარი ნამდვილ ქარიშხლად იქცა. შავი ჩრდილი
ჩემკენ მოცოცავდა. რამდენიმე წამში ცაზე მხოლოდ მიმქრალი
ვარსკვლავებიღა ჩანდა. ირგვლივ წყვდიადმა დაისადგურა.
129
ასე რომ, უკან გამოვემგზავრე. ეტყობა, ცოტა ხნით გონება დავკარგე.
შემდეგ კვლავ გამოჩნდა მოციმციმე წყება დღეებისა და ღამეებისა,
მხე კვლავ ოქროსფრად აენთო, ცას კი ჩვეული სილურჯე
დაუბრუნდა. სუნთქვა გამიადვილდა. ქვემოთ დედამიწის
კონტურები სწრაფად იცვლებოდა. ისრები ციფერბლატებზე
საწინააღმდეგო მიმართულებით ტრიალებდა. ბოლოს, კვლავ
დავინახე კაცობრიობის დაცემის პერიოდის შენობების ბუნდოვანი
მონახაზები. ისინი იცვლებოდნენ, ქრებოდნენ და სხვები
ჩნდებოდნენ. როცა ისარი, დღეებს მილიონებში რომ აჩვენებდა,
ნულზე შეჩერდა, სიჩქარე შევამცირე. თანამედროვე შენობების
არქიტექტურა შევიცანი. დღის ათასობით აღმნიშვნელი ისარი
გამგზავრების დროს უბრუნდებოდა.
130
მანქანა გავაჩერე და კვლავ ვიხილე ჩემი საყვარელი ლაბორატორია,
ჩემი ინსტრუმენტები და ხელსაწყოები იმ სახით, როგორც დავტოვე.
ქანც-გაცლილი მანქანიდან გადმოვედი და სკამზე დავჯექი. მთელ
სხეულში ჟრჟოლა მივლიდა, მაგრამ თანდათან დავწყნარდი.
131
არის, რომ აქ ვზივარ, ამ ჩვეულ გარემოში, თქვენს მეგობრულ სახეებს
ვხედავ და ჩემს თავგადასავალს გიამბობთ.
_ იცით, რა...
_ ასეც ვფიქრობდი.
და თქვა:
133
_ რა უცნაური ბუტკოები აქვთ, _ თქვა მან.
135
ლამპა აიღო. არც ერთ ჩვენგანს ხმა არ ამოუღია და უკან, მოსაწევ
ოთახში დავბრუნდით.
_ ღამე მშვიდობისა.
136
გავიწვდინე და ბერკეტს შევეხე. იმავე წამს ამხელა მანქანა, მძიმე და
მყარი, შეინძრა როგორც ფოთოლი ქარის დაბერვისგან. ამან
განმაცვიფრა და ჩემი ბავშვობა გამახსენა, როცა ზოგიერთი საგნის
ხელის ხლებას მიკრძალავდნენ. უკან დავბრუნდი, კორიდორი
გავიარე და მოსაწევ ოთახში დროში მოგზაური დავინახე, ის იყო,
შინიდან გასვლას აპირებდა. ცალ ხელში ფოტოაპარატი ეჭირა,
მეორეში – ჩანთა.
138
_ მითხარით, _ ვკითხე მას, _ მისტერ... ამ კარიდან გავიდა?
ეპილოგი
139
პირადად მე, არ მჯერა, რომ ეს-ეს არის დაწყებული კვლევების,
მეცნიერების ფუნდამენტურ საკითხებზე აზრთა სხვადასხვაობის
ჩვენი საუკუნე კულმინაციური მომენტი იყოს კაცობრიობის
განვითარებაში. ყოველ შემთხვევაში, მე ასე ვფიქრობ, აი, მას კი
სხვანაირად მიაჩნდა. ჩვენ არაერთხელ გვიდავია ამ საკითხზე ჯერ
კიდევ დიდი ხნით ადრე, დროის მანქანის გამოგონებამდე, და მას
კაცობრიობის მომავალი ყოველთვის უნუგეშოდ ეხატებოდა.
ცივილიზაციის განვითარება მისთვის უთავბოლოდ დახვავებული
მასალის გროვა იყო, რომელიც, ბოლოს და ბოლოს, აუცილებლად
ჩამოინგრეოდა და მის შემქმნელებს გასრესდა.
140