Clostridium

İnfeksiyonları
Clostridium’ların Genel Özellikleri
Clostridium cinsi bakteriler;
 toprakta, tatlı suda ve denizlerde bulunan,
 güçlü toksinleri ile karakterize,
 Gram pozitif,
 çomak şekilli,
 anaerob ve
 hareketli (Clostridium perfringens hariç) sporlu
bakterilerdir.
Clostridium’ların Genel Özellikleri
 İnsan ve hayvanların sindirim sisteminde flora
bakterisi olarak ta bulunan bu
mikroorganizmalar, birçok hayvan türünde sinir,
sindirim, kas ve iç organları etkileyen
toksinleri ve vejetatif formlarıyla hastalık
oluştururlar.
 Clostridium türleri, taze kültürlerde Gram
pozitif boyanan, sporlu çomaklardır.
Clostridium’ların Genel Özellikleri

 Sporlar; basilin merkezinde (central), uca yakın

(sub- terminal) ve uçta (terminal)
olarak yerleşebilirler.

 Sporların şekli oval veya yuvarlak olabilir.

 Sporun çapı basilin çapından büyük olduğundan

bakteri limon, raket, tokmak
şeklinde görülür.
Clostridium cinsi içerisinde yer alan
bakteriler (Şen, 2013)
Kanlı agarda tam hemoliz görüntüsü
Vetbac.org (2018)
Nörotoksik klostridialar
 Nörotoksik klostridialar, Clostridium tetani (tetanoz
hastalığı etkeni) ve Clostridium botulinum
(botulismus hastalığı etkeni) türlerini içerir.
 Her iki etken de salgıladıkları toksinler ile hastalığı
meydana getirirler.
 C. tetani ve C. botulinum toksinleri aynı etki
mekanizmasına sahip olsalar da, sinir sisteminde
farklı bölgeleri etkileyerek farklı formda hastalık
oluştururlar.
Nörotoksik klostridialar

 C. botulinum’a özellikle nemli topraklarda ve deniz

tabanında rastlamak mümkündür.
 İnsanlarda botulizm, iyi işlem görmemiş et, deniz
ürünleri ve konserve gibi gıdalardan
kaynaklanmaktadır.
 C. tetani sporlarının, doku bütünlüğü bozuk
dokulardan
girmesi sonucunda infeksiyon ortaya çıkmaktadır.
Histotoksik klostridialar
• Travmatik olaylardan sonra dokularda şekillenen
anaerobik ortamlarda üreme şansı bularak kas ve
yumuşak doku infeksiyonlarına neden olan
etkenlerdir.
• Clostridium chauvoei, Clostridium septicum,
Clostridium haemolyticum, Clostridium novyi ve
Clostridium sordelli bu grupta yer alan Gram pozitif
çomak şekilli, zorunlu anaerob, sporlu bakterilerdir.
Histotoksik klostridialar
• Genellikle toprakça çokça bulunan etkenlerin
vücuttaki kesik, çizik yaralarından vücuda girmesi
ya da sindirim yoluyla alınmaları sonucunda
infeksiyon şekillenmektedir.
• Etkenler girdikleri bölgede hem generalize hem de
sistemik infeksiyonlara neden olurlar.
Histotoksik klostridialar
• Dokulardaki sporların vejetatif forma dönüşmesi
durumunda çoğalan bakteri saldığı toksinler ile
dokularda nekrozdan ölüme kadar değişen klinik
tablolara neden olur.
Enterotoksemik klostridia
• Enterotoksemik klostridia grubunda yer alan
Clostridium perfringens hayvanlarda ciddi
ekonomik kayıplara neden olan önemli bir türdür.
• C. perfringens hareketsiz ve kapsüllü olması diğer
klostridiumlardan ayırıcı en önemli özelliktir.
• C. perfringens tip A-E olmak üzere beş farklı tipi
bulunmaktadır.
• Etkenin her tipi farklı infeksiyonlardan sorumludur.
Epidemiyoloji

Klostridial infeksiyonlar,

• dışarıdan sindirim yolu ile

• yara infeksiyonu
• endojen kaynaklı oluşabilir
 İnsanlarda Hastalık Oluşturan Türler
• Clostridium soyuna ait türler tabiatta çok yaygındır.
• Suda, insan ve hayvanların bağırsaklarında
bulunabilirler.
• İnsanlarda hastalığa neden olan birçok tür yer
almaktadır.
 İnsanlarda Hastalık Oluşturan Türler
• Clostridium perfringens özellikle et ürünlerinde,
Clostridium botulinum ise, düşük asitli konserve
besinlerde gelişerek besin zehirlenmelerine neden
olmaktadır.
• Ayrıca, Clostridium perfringens kirli yaralarda
gelişerek gazlı gangren oluşturmaktadır.
 İnsanlarda Hastalık Oluşturan Türler
• Bu bakterilerin yanı sıra Clostridium novyi,
Clostridium histolyticum ve Clostridium tetani de
insanlarda hastalık oluşturan diğer patojen
türlerdir.
• Clostridium tyrobutyricum peynirlerde gazlı bütirik
asit fermentasyonuna, Clostridium
thermosaccharolyticum düşük ve orta asitli
konserve besinlerde asit ve gaz oluşturarak bu
besinlerin bozulmasına yol açar.
 İnsanlarda Hastalık Oluşturan Türler
• Clostridium nigrificans kükürtlü amino asitleri
parçalayarak hidrojen sülfür oluşumuna ve kükürt
ile demirin birleşmesi sonucu siyah bir renk
meydana gelmesine neden olurlar.
• Clostridium putrefaciens proteolitik parçalanmaya,
Clostridium bifermentas ile Clostridium
histolyticum 15-45 sıcaklık derecesi arasında
depolanan etlerde gaz ve kötü koku oluşumuyla
karakterize bozulmalara yol açmaktadır.
 İnsanlarda Hastalık Oluşturan Türler
• Clostridium soyuna ait bazı türler de endüstride
aseton ve bütanol üretiminde kullanılmaktadır.
 TANI
• Klostridial infeksiyonların tanısında örnekler
dikkatlice alınmalıdır ve uygun taşıyıcı besi yerleri
içerisinde laboratuvara ulaştırılmalıdır.
• Örneklerin ekimi için kanlı agar, thioglikolat ve
pişmiş et besi yeri sıklıkla kullanılmaktadır.
• Vitamin K ve maya özeti üremeyi kolaylaştırır.
• Ayrıca besi yerlerinin inkübasyon için anaerobik
koşullara konması özellikle C. novyi için önem arz
etmektedir.
Bakteriyoskopi
• Alınan materyalden boyamalar yapılır.
• Gram pozitif, sporlu çomakların görülmesi
Clostridium’dan şüphe ettirir.
 TANI

• Biyokimyasal test olarak katalaz ve oksidaz

negatiftirler.
• Fermentatif özelliktedirler.
• Hızlı tanı amacıyla ve tür ayrımı için moleküler
analizlerden de (örneğin, polimer zincir reaksiyonu)
faydalanılmaktadır.
 TEDAVİ
• Nörotoksik klostridial infeksiyonların tedavisinde
yüksek doz penisilin veya geniş spektrumlu
antibiyotiklerin verilebilir.
• Yara bölgeleri varsa buraların dezenfektanlarla
(örn, hidrojen peroksit) temizlenmesi önemlidir.
• Ayrıca kas gevşetici ya da sakinleştiriciler
uygulanabilir.
Tetanoz
 Tetanoz; Clostridium tetani denilen bakteri
tarafından
oluşturulan bir enfeksiyondur.
Doğada toz, toprak, gübre dahil her yerde bulunur.

 Sıklıkla kişinin boyun ve çene kaslarında şiddetli

kasılmalara neden olduğu ve kişi ağzını açamadığı
için ‘Kazıklı Humma’ olarak ta adlandırılır.
Bulaşma

• Tetanoz kişiden kişiye bulaşmadığı için aşıyla

önlenebilen diğer hastalıklardan farklıdır.

• Clostridium tetani, oksijensiz ortamda özellikle

nemli ve ılık topraklarda, tozlarda ve gübrelerde
yıllarca canlı kalabilen, insan ve hayvanların
sindirim sistemlerinde de yaşayabilen bir
bakteridir.
Bulaşma

• İnsanlara kontamine objelerle (tırnak, iğne, çivi

gibi) oluşmuş kesiklerden ya da toz, toprak, dışkı
veya tükürükle kirlenmiş yaralardan, yanık ve
kazalarda meydana gelen ölü dokulardan, yeni
doğanlarda göbek kordonundan bulaşır.
Bulaşma

• Dünya Sağlık Örgütünün 2002 yılında açıkladığı

rapora göre tetanoz nedeniyle dünya genelinde her
yıl 213.000 ölüm olmaktadır.
• Vakaların çoğunun hijyenik doğum yapmayan
kadınlar olduğu bildirilmiştir.
• Maternal Neonatal Tetanoz denilen bu durum,
tetanoza karşı bağışıklanmamış kadınlara doğum
sırasında mikrobun bulaşmasıyla oluşmaktadır.
Belirtiler ve Bulgular

• Tetanoz mikrobunun vücuda girmesinden sonra

oluşturdukları toksinler belirtilere neden olur.
• Kuluçka süresi genellikle 3-21 gündür (ortalama 10
gün).
• Yaranın tipine bağlı olarak bu süre 1 günden birkaç
aya kadar değişebilir.
Belirtiler ve Bulgular

• Genellikle kısa kuluçka süresi ileri derecede

kontamine yaralarda görülür ve hastalığın daha
ciddi ve kötü prognozla seyredeceğinin işaretidir.
• En fazla görülen ilk belirti çene kaslarında
spazmdır.
• Bundan başka; baş ağrısı, ani ve istemsiz kas
kasılmaları (en sık midede), bütün vücutta ağrılı kas
sertliği, yutkunma sorunları, nöbetler, ateş ve
terleme, yüksek kan basıncı ve kalp atışında
hızlanma görülür.
Belirtiler ve Bulgular

Tetanoza bağlı gelişebilen komplikasyonlar ise

şunlardır:
• Vokal kordlarda (ses telleri) kontrolsüz ve istemsiz
spazm, kemik kırıkları, hastane enfeksiyonları,
akciğer embolisi, solunum yollarındaki yabancı
materyallere bağlı gelişen aspirasyon pnömonisi,
ölümle sonuçlanması muhtemel solunum güçlüğü
(vakaların %10-20’si kaybedilir).
• Hastaneye yatırılmayan vakalarda ise ölüm
%100’dür.
Tanı ve Tedavi

• Doktorlar, muayene ve bazı belirti ve bulgulara

bakarak hastanın tanısını koyarlar.
• Tetanozu doğrulayacak laboratuvar testleri yoktur.
• Tetanoz tanı konur konmaz acil tıbbi müdahale
gerektiren bir hastalıktır.
• Hasta hemen hastaneye yatırılır, insan tetanoz
immünglobülini veya attan elde edilmiş antitoksin
derhal başlanır.
Tanı ve Tedavi

• Tetanoz aşısı yapılır.

• Kasılmaları kontrol altına alacak ilaçlar, agresif yara
bakımı ve antibiyotiklerle tedavi sürdürülür.
• Solunum sıkıntısı gelişmişse solunum cihazıyla
hastayı desteklemek gerekir.
• Hastalığı geçirmiş birey bağışıklık kazanmaz.
• Bağışıklanmanın tek yolu aşılanmadır.
Yolcular için Risk

• Dünyanın her yerinde görülebilir.

• Yoksul ve gelişmekte olan ülkelerde, kırsal ve
hijyenik şartları iyi olmayan bölgelerde risk daha
yüksektir.
• Aşıyla bağışıklanmamış yolcular için her türlü
yaralanma tetanoz riski taşır.
Korunma

• Tetanozun uzun yıllardır güvenle uygulanan çok

etkili bir aşısı mevcuttur.
• Tetanozdan korunmanın en etkili yolu tam aşılı
olmaktır.
• Tetanoz aşıları hayat boyu hatırlatma dozlarıyla
devam etmek üzere her yaştaki insan için tavsiye
edilir.
Korunma
• Aşı tek başına uygulanabildiği gibi, difteri,
boğmaca, çocuk felci, menenjit gibi aşılarla karma
olarak da uygulanabilmektedir.
Botulizm (Botulismus)

• Gıdalarla bulaşan ciddi bir hastalıktır.

• Hemen ve yeterli tedavi edilmezse yüksek ölüm
oranına sahip olan Botulizm hastalığının etkeni
Clostridium botulinum'dur.
• Toksini ısıyla değişme eğilimindedir ve 80 °C'de 10
dakika veya daha fazla sürede ısıtma ile yok
edilebilir.
Nasıl Bulaşır?

• Gıda kaynaklı botulizm mikroorganizmanın gelişimi

esnasında üretilen toksini içeren gıdanın
tüketilmesi ile oluşan ciddi bir gıda zehirlenmesidir.
• Botulismus toksini, konserve mısır, biber, yeşil
fasulye, çorba, pancar, kuşkonmaz, mantar, olgun
zeytin, ıspanak, ton balığı, tavuk ve tavuk ciğeri ve
ciğer kafa ve hafif öğle yemeği etleri, jambon, sosis,
doldurulmuş patlıcan, istakoz ve tütsülenmiş ve
tuzlanmış balık gibi gıdalarda saptanmıştır.
Nasıl Bulaşır?

• Yıllık olarak kaydedilen birçok salgının, yetersiz

işlenmiş gıdalarla, ev yapımı konservelerle alakalı
olduğu görülmüştür.
• Zaman zaman ticari üretilen gıdalarda da
rastlanmıştır.
• Sosisler, et ürünleri, konserve sebzeler ve deniz
ürünleri insan botulizmi için en sık karşılaşılan gıda
ürünleridir.
Belirtileri Nelerdir?

• Gıda kaynaklı botulizm (aslında gıda kaynaklı

zehirlenme) bakteri tarafından üretilen toksin içeren
gıdanın tüketilmesi ile ortaya çıkan hastalıktır.
Belirtileri Nelerdir?

• Kuluçka süresi 4 saat ile 8 gün arasında

değişmesine rağmen, gıda kaynaklı botulizmin
başlangıç belirtileri, toksinli gıdanın tüketiminden
sonraki 18-36 saat arasında ortaya çıkmaktadır.

• Zehirlenmenin erken belirtileri, belirgin halsizlik,

zayıflık ve baş dönmesidir.
Belirtileri Nelerdir?

• Bulanık görme ve çift görme, ağız kuruluğu,

konuşma ve yutkunmada zorluk çekme, kalp
atımında azalma, tansiyon düşüklüğü, nefes alıp
vermede zorluk, diğer kasların zayıflığı, ağrılı
şişmeler, ciltte beklenmedik renk değişiklikleri,
terleme bozuklukları, karın ağrısı, bulantı, kusma ve
kabızlık genel belirtileri arasında yer almaktadır.
• Tedavi edilmediği takdirde yüksek ölüm oranına
sahiptir.
Tanısı Nasıl Konur?

• Botulismus büyük ölçüde tanısı hastanın öyküsü,

klinik ve epidemiyolojik özelliklerine ve diğer olası
durumların ayırıcı tanısına dayanmaktadır.
• Hastalığın akla getirilmesinde belli başlı klinik
bulgular görme bulanıklığı, çift görme, güçsüzlük ve
simetrik paralizidir.
• Rutin laboratuvar testlerinin tanıdaki yeri sınırlıdır.
Tanısı Nasıl Konur?

• Tanı, serum, dışkı, kusmuk, mide içeriğinde ya da

hastanın yediği yemekte botulinum toksininin
tespiti, veya dışkı veya yara kültürlerinden C.
botulinum’un izole edilmesiyle konulur.
Tedavisi Nasıldır?

• Botulizmde yakın bir solunum takip ve desteği

başta olmak üzere destekleyici tedavi yöntemleri
hayat kurtarıcıdır.
• Hasta yoğun bakım ünitesine alınmalı, endotrakeal
tüp veya trakeostomi ile solunum yolu açık
tutulmalıdır.
• Tedavide polivalan antitoksin (antitoksik botulinum
serumu) uygulanmalıdır.
Tedavisi Nasıldır?
• Antitoksin dolaşımda serbest olarak bulunan
toksini nötralize etmesi fakat sinir uçlarına
bağlanmış toksine etkisinin olmaması nedeniyle,
antitoksin uygulanması olabildiğince erken
yapılmalıdır.
• Botulizm şüpheli hasta birkaç saat içinde
başvurmuş ise kusturularak veya mide lavajı ile
kalan toksinin atılmasına yardımcı olunabilir.
Tedavisi Nasıldır?

• Diğer yandan hastanın ağır ileus tablosu olmadıkça

barsaklar purgatifle veya lavmanla boşaltılmalıdır.
• Yara botulizminde kristalize penisilin kullanılmalıdır.
• Penisiline alternatif olarak metranidazol
kullanılabilir.
• Yara botulizminde ayrıca yaranın cerrahi temizliği
gerekir.
Korunma Yolları Nelerdir?

• Ev konservelerinin hazırlanması sırasında yeterli ısı

ve basınç uygulanmalı ve tüketilmeden önce 10
dakika kaynatılmalıdır.
• Şişmiş konservelerin açılmaması, kokuşmuş
besinlerin yenilmemesi gerekir.
• Mikrodalga fırınlar ne sporu öldürür ne de toksini
etkisiz hale getirir.
Korunma Yolları Nelerdir?

• Bir yaşın altındaki bebeklere bal verilmemelidir.

• Kimler Riskli Gruptadır?
• Uygun koşullarda konserve edilmemiş,
saklanmamış, şüpheli ve ambalajı bozulmuş
gıdaları tüketen herkes risk altındadır.
Bu ders notunun hazırlanmasında aşağıda
belirtilen kaynaklardan bire bir
yararlanılmıştır.
 KAYNAKLAR
• Adıgüzel, M.C. (2020). Clostridium İnfeksiyonları. Ünite 11. Anaeroblar. Ed: Cengiz S.
YÖK Dersleri Platformu (Yükseköğretim Kurumları Dersleri). Veteriner Mikrobiyoloji ve
İmmünoloji, ISBN: 978-605-7894-80-9, Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını,
Erzurum. Erişim Tarihi: 12.03.2020. Erişim adresi:
http://94.237.93.166/aofkitap/V3lkq.pdf

• Aydın, N., İzgür, M., Diker, KS., Yardımcı, H., Esendal, Ö., Paracıkoğlu, J., Akan, M. (2006).
Veteriner Mikrobiyoloji (Bakteriyel Hastalıklar), (1. Baskı). Ankara: İlke-Emek Yayınları.

• Clostridium İnfeksiyonları ve Laboratuvar Teşhisi Erişim Tarihi: 12.03.2020. Erişim

adresi:https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/5699/mod_resource/content/1/6.
%20Hafta.pdf

• Genel Mikrobiyoloji Uygulama Notları. Erişim Tarihi: 24.04.2020. Erişim adresi:

http://docs.neu.edu.tr/staff/huban.gocmen/4.G.Mikrobiyoloji%20Uyg.Notlar%C4%B1_
3.pdf
 KAYNAKLAR
• John K. Chia, M.D., Jonathan B. Clark, M.D., Caroline A. Ryan, M.D., C.M., and
Matthew Pollack, M.D., Botulism in an Adult Associated with Food-Borne Intestinal
Infection with Clostridium botulinum, The New England Journal of Medicine, 1986

• Quinn, PJ., Markey, BK., Leonard, FC., FitzPatrick, ES., ve Fanning, S. (2015). Concise
review of veterinary microbiology (2. baskı). Ames: Blackwell Publishing.
• Pierre N., Vladimir B., Julia V., Nigel M., Ahlim T., Rahman C.S., Femtomolar
Sensitivity of a NO Sensor from Clostridium botulinum, sciencemag.org, Vol:36,
2006.
• Sobel J., Botulism, Food Safety, CID:41, 2005.
• Songer, JG. (2010). Enteric Clostridia. Gyles, CL., Prescott, JF., Songer, JG., ve Thoen,
CO. (Ed.), Pathogenesis of bacterial infections in animals içinde (s.211-230). Iowa:
Blackwell Publishing.
 KAYNAKLAR
• Stephen S. Arnon, M.D., Robert Schechter, M.D., Susan E., (2006).
Human Botulism Immune Globulin for the Treatment of Infant Botulism, The New
England Journal of Medicine.
• Sugiyama H., Clostridium botulinum Neurotoxin, Food Research Institute and
Department of Bacteriology, University of Wisconsin, Madison, Wisconsin 53706,
1980.
• Şen, A. (2013). Anaeroblar. KS. Diker (Ed.), Veteriner mikrobiyoloji ve
epidemiyoloji içinde (s. 112-131). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Web-Ofset.
• T.C. Sağlık Bakanlığı, Türkiye Hudut ve Sahiller Genel Müdürlüğü, Seyahat Sağlığı,
Tetanoz, 22 Mayıs 2020. Erişim Tarihi:23.05.2020. Erişim adresi:
https://www.seyahatsagligi.gov.tr/site/HastalikDetay/Tetanoz
• Vetbac.org (2018). Erişim Tarihi: 12.03.2020. Erişim adresi:
http://www.vetbact.org/?displayextinfo=67