2

Robert-Alain de Beaugrande,
Wolfgang Ulrich Dressler
Kryteria tekstowości*
[w:) Robert-Alain de Beaugrande, W�fgang Ulrich Dressler,
Watęp do lingwistyki tekstu, tłumaczył Aleksander Szwedek,
Warszawa 1990, PWN, s. 15-32

3. Kryteria tesktowości

1. Oto sześć tekstów, które pod pewnymi wzglę dami są podobne, a pod
1 · '.
innymi względami różne:

(1) [.. .l
Wolno
bawiące się
dzieci

(2) [...I
Król był w skarbcu i liczył pieniądze;
Królowa była w salonie i jadła chleb z miodem;
Pokojówka była w ogrodzie i wieszała bieliznę;
Przyleciał kos i oddziobał jej nos.

(3) (... ] Dwudziestoletni Willie B. jest namiętnym telewidzem. Nienawidzi wiadomo­

ści i programów publicystycznych, ale uwielbia piłkę nożną, a reklamami żyw­
ności podnieca się tak ba.rdzo, że czasami rzuca się na telewizor wymachując
pięściami. Jeden z jego przyjaciół powiedział: ,,On jest jak małe dziecko". Wille
B. jest 450-funtowym gorylem w ogrodzie zoologicznym w Atlancie. W grud­
niu pewien sprzedawca telewizorów w Tenessee dowiedział się o samotnym życiu
Willie B. jako jedynego goryla w tym ogrodzie i podarow11.ł mu telewizor.

1
Przykłady (1) i (2) są znane w Ameryce jako znak drogowy i wyliczanka
dziecięca. Przykład (3) został wzięty' z tygodnika „Time". 22.01.1979. Przykład (4)
pochodzi z „Booklet C" McCalla i Crabbsa (196l)i był on także używany w różnych
angielskich i niemieckich badaniach (zob. Beaugrande 1980a, 1980b, 1980c}, do których
sięgnęli Simmons i Chester {1979). Przykład (5) jest wzięty z Milnc'a ( Chatka Puchatka)
(1928: 44n; tłum. polskie: Irena Tuwim 1962: 44-45). Przykład (6) pochodzi ze zbioru
Poems 1961 Elisabeth Jennings (1967: 55). (... j Teksty ustne nie były brane pod
uwagę, ponieważ istotny składnik tekstów ustnych, prozodia (intonacja zdaniowa, rytm,
itd.} nie mogłaby być przedstawiona w wysLn.rczajllCO jednoznacznej i powi-zechnie
zrozumialej formie.
 vU I. Tekst. jnko jednost.ka ję1.ykn i komunikacji
2. Robert-Alain de Benugrande, Wolfgang Ulrich Dressler, Kryteria tek.,towości 37
potrzebna odbiorcom tekstu. Kilka lat temu w czasopismach ukazała się
że nasza dyskusja zaprowadzi nas także w pewne obszary leżące poza gra­
reklama przedstawiają.ca rozdrażnionego młodego człowieka, kt.óry mówi
nicami zwykłego językoznawstwa; będziemy zmuszeni sięgać do znaczą­
do kogoś spoza obrazka:
cych badań innych dyscyplin, w szczególności do NAUKI o POZNANIU (ang.
(17) (... ]Skoro już wstałeś, podaj mi Granta. „cognitive science", niem. Kognitionswissenschaft" ), nowej dyscypliny na
pograniczu językoznawstwa, psychologii i informatyki [...] oraz sztucz­
Pewien profesor pracujący nad jakimś problemem badawczym wyciął nej inteligencji [... ] Same kryteria tekstowości zawierają, jak widzieliś'my,
ten tekst z tygodnika., trochę go zmienił i wywiesił na drzwiach swojego
elementy poznania, planowania i śroEl9wiska społecznego, kt.óre służą tyl­
gabinetu: ko do oceny co jest tekst�m. Mimo to nie wydaje nam się nadmiernym
(17a) ( ... J Skoro już wstałeś, daj mi stypendium (ang. ,,grant"). optymizmem wyrażenie nadziei, że te bardzo szerokie ramy, jakie nakre�li­
my, będą się stopniowo wypełniały dzięki zgodn�j w�półprac� n�ukow:ow,
W pierwotnej sytuacji {17) jest prośbą o podanie kieliszka napoju okre­ którzy podzielają nasze zaangażowanie w badame uzytkowama Języka Jako
ślonej marki. W nowej sytuacji ( 17a) wydaje się chybione: stypendia na­ istotnej działalności człowieka.
ukowe są przyznawane dopiero po wszechstronnym przygotowaniu i nie
przyznaje się ich podczas spaceru po pokoju. Tę rozbieżność można rozwią­
zać znając oryginalny tekst (17) i jego intencje, podczas gdy nieoczekiwany
charakter nowej wersji (17a) czyni ją bardziej informatywną i interesują­
cą. [.. .] Ten bardziej interesujący charakter wyrównuje brak bezpośredniej
odpowiedruo.ści sytuacyjnej i niepoważne intencje autora nowego tekstu.
23. Przedstawiliśmy powyżej krótki przegląd siedmiu kryteriów teksto­
wości: spójności (I.4-5), koherencji (I.6-12), intencjonalności (I.13), ak­
ceptabilności (I.14-16), informatywności (I.17-18), sytuacyjności (I.19-20)
i intertekstowości (I.21-22). Kryteria te funkcjonują jako ZASADY KONSTY­
TUTYWNE (ang. ,,constitutive principles", niem. ,,konstitutive Prinzipien")
(Searl 1969: 33 n) komunikacji tekstowej: definiują one i tworzą formę za­
chowania identyfikowaną jako komunikacja tekstowa, i jeżeli się je zignoru­
je, ta forma zachowania załamie się. Muszą również istnieć ZASADY REGU­
LUJĄCE (ang. ,,regulative principles", niem. ,,regulative Prinzipien") (znów
według Sęarle'a), które koąt,rQJ.1,1ją,_a nię definiują komunikact� tekstową.
\WYDAJ�ś__g) ang. ,,efficiency"' niem. Effi�i�nz" )-tekst� -�arelf odj��zy­
cia w komunikacji pr_z y najmniejszym wysiłku ucze�tn1k<:>}V. �TECZNOŚĆ)
(ang. ,,effecti�eness", niem. Effektivitat") tekstu zależy_<>.� w.1a.że11i�j�l<ie
dany tekst wywarł Q.I'_az odstworzenil:l. kprzystnych.wa,t:unJq2:w do.ą_ąi�g�-
�i� cęI�:--�Tosow[;Ość r�ng. ,,appropriateness"' niem. ,,Angen:iessenhe�t:')
_
tekstu to zgoą._�ość - -·-· sytuacją
- między a spos�-���1 przęstrzej;ama kryten.9w
- - - --·--
tekstowości.
.,._. 2,i W niniejszej książce chcemy pokazać zarówno zasady konstytutyw­
ne jak i relugujące komunikacji tekstowej. Opiszemy niektóre zagadnienia,
grupujące je luźno w ramach każdego z siedmiu kryteriów. Jednocześnie
będziemy się starali zilustrować, jak zasady wydajności, skuteczności i sto­
sowności kont.rolują budowę i użycie tekstów. Nie powinno nikogo dziwić,

•11 ,' ',11·

H"I' ,/1' h/• /1 k ,: ,1,-11,fl•