Nazwy: Definicje

Nazwa w aspekcie:
syntaktycznym: wyrażenia samodzielne, które pełni w
zdaniu funkcję podmiotu lub orzecznika;
semantycznym: wyrażenie samodzielne, które pełni
funkcję oznaczania: wskazywania na przedmiot.
Pojęcie:
●
w sensie psychologicznym: przeżycie polegające na
przedstawieniu sobie czegoś w sposób nieoglądowy;
●
w sensie logicznym: znaczenie nazwy generalnej
określone regułami języka. Jedna nazwa (jako znak)
może mieć wiele pojęć (nazwy wieloznaczne).
 Nazwy
Przykładowe funkcje nazw
Syntaktyczne:
●
zastępowanie – wymiana wyrażenia na inne
zasadniczo bez naruszenia sensu całego
wyrażenia (np. nazwa „KUL” zastępuje
nazwę „Katolicki Uniwersytet Lubelski”;
●
przekładanie z jednego języka na inny (np.
nazwa „kot” zastępuje „cat”);
 Nazwy: Funkcje
desygnowanie: semantyczne:
wskazywanie na desygnat nazwy
desygnatem nazwy N w języku J przy znaczeniu Z jest każdy
przedmiot, o którym można ją zgodnie z prawdą orzec. Nazwa
desygnuje przedmiot (desygnatem nazwy „kot” jest każdy kot).

denotowanie: wskazywanie na denotację (zakres) nazwy

denotacją nazwy (zakresem, ekstensją) jest zbiór wszystkich jej
desygnatów przy danym znaczeniu. Nazwa denotuje zbiór
(zakresem nazwy „kot” jest zbiór kotów).
 Nazwy: Funkcje
Konotowanie: semantyczne
wskazywanie na konotację (treść)
nazwy
treścią nazwy (konotacją, intensją) nazywamy zespół
wszystkich cech przysługujących desygnatom danej nazwy.
Nazwa konotuje zbiór cech. Treść charakterystyczna: zbiór
wszystkich cech przysługujących desygnatom danej nazwy i
tylko im.
Nazwy: Funkcje semantyczne
●
supozycja: odnoszenia się nazwy do przedmiotu
(f. semantyczno-pragmatyczna). Odróżnia się:
zwykłą: nazwa odnosi się do jednostkowego,
konkretnego przedmiotu (zając przebiegł nam
drogę);
formalną: nazwa odnosi się do powszechnika
(zając jest ssakiem);
materialną: nazwa odnosi się do samej siebie
(„zając” jest rzeczownikiem).
 Rodzaje nazw
ze względu na istnienie desygnatów:
●
Puste: nie mają desygnatów (0 desygnatow); bywają:
puste analitycznie – desygnaty są bytowo niemożliwe (kwadratowe
koło) lub syntetycznie – desygnaty są bytowo możliwe, ale
niezrealizowane (kot o sześciu łapach);
Nazwy puste nie pełnią funkcji desygnowania, ale denotują zbiór
pusty i konotują (nazwa „człowiek oddychający azotem” denotuje
zbiór pusty i posiada treść, tj. wskazuje cechy, które miałby
człowiek oddychający azotem);
●
Niepuste: mają co najmniej 1 desygnat (student, zając).
 Rodzaje nazw
ze względu na liczbę desygnatów:
●
jednostkowe: mają nie więcej niż 1 desygnat;
●
(a) nazwy własne (np. Agnieszka Lekka) i
●
(b) deskrypcje określone (np. najwyższy szczyt
świata, obecny rektor KUL);
●
ogólne: mają więcej niż 1 desygnat (np.
komputer).
 Rodzaje nazw (cd)
ze względu na rodzaj desygnatu:
●
konkretne: nazwy przedmiotów, osób cech, np.
biały, pusty, wyższy niż.
●
abstrakcyjne: nazwy oderwanych od swych
nosicieli cech, stanów, relacji, np. białość,
równoległoboczność, pustość).
ze względu na znaczenie:
jednoznaczne, wieloznaczne i analogiczne.
 Rodzaje nazw
ze względu na strukturę denotacji:
niezbiorowe (dystrybutywne): desygnaty tworzą zbiór
w sensie dystrybutywnym (zbiór przedmiotów mających
wspólną cechę - jest to pewien przedmiot
abstrakcyjny). Elementy tego zbioru są desygnatami
nazwy dystrybutywnej (np. student).
zbiorowe (kolektywne): desygnat jest zbiorem w
sensie kolektywnym (agregat elementów, np.
wojsko, las, parlament, biblioteka). Elementy zbioru
w sensie kolektywnym nie są desygnatami nazwy
kolektywnej np. drzewa są elementami lasu, ale
nazwa „drzewo” nie jest desygnatem nazwy „las”;
 Rodzaje nazw
Większość nazw można potraktować kolektywnie
lub dystrybutywnie w zależności od celu
komunikacyjnego: np. nazwa „biblioteka”
kolektywnie to książki, katalogi, półki itd. a
dystrybutywnie to biblioteki KUL, UW, UMCS,
Miejska Biblioteka Publiczna im. Łopacińskiego itd.
●
 Rodzaje nazw (cd)
ze względu na funkcje w zdaniu kategorycznym:
●
indywidualne (imiona własne) nadające się tylko
na podmiot w zdaniu kategorycznym; nadawane
przedmiotom arbitralnie niezależnie od cech
przedmiotu (Agnieszka Lekka);
●
generalne nadające się na podmiot i na orzecznik
w zdaniu kategorycznym (najlepszy student KUL)
Nazwy indywidualne nie mają funkcji oznaczania i
konotowania, ale spełniają funkcję nazywania
(semantyczna funkcja zamiast funkcji oznaczania).
 Rodzaje nazw (cd)
ze względu na precyzję:
Co do zakresu: Ostre: znajomość treści charakterystycznej
pozwala orzec, czy dany przedmiot jest czy nie desygnatem tej
nazwy (trójkąt); nieostre, gdy takiej możliwości nie ma (łysy).
Co do treści: wyraźne, gdy umiemy podać taki zespół cech,
które pozwoliłyby w sposób stanowczy odróżnić desygnaty tej
nazwy od innych przedmiotów (kwadrat); niewyraźne gdy
takiego zespołu cech nie możemy podać (strumień).
Błędy używania nazw nieostrych: (a) ignorowanie nieostrości
nazw (albo to jest kraj demokratyczny, albo nie); (b) rozciąganie
obszaru nieostrości na cały zakres nazwy (jeśli czasem nie
wiadomo, czy coś jest oszustwem, to nigdy nie wiadomo).
 Relacje między zakresami nazw

Pomiędzy zakresami dwóch nazw

dystrybutywnych zachodzi dokładnie jeden z
poniższych stosunków:
●
równość: zakresy obu nazw S i P są równe,
tj. każdy przedmiot, będący desygnatem S
jest też desygnatem P i odwrotnie
Trójkąt-trójbok; kwadrat-prostokąt równoboczny
Równość zakresów nazw
 Nadrzędność-podrzędność
(zawieranie)

nadrzędność: zakres S obejmuje cały

zakres P tj. każdy przedmiot, będący
desygnat P jest desygnatem S, ale nie
odwrotnie (człowiek-kobieta; drzewo-dąb).
podrzędność: zakres S jest mniejszy niż
zakres P, tj. wszystkie przedmioty, będące
desygnatami S są też desygnatami P, ale
istnieją takie desygnaty P, które nie są
desygnatami S (mężczyzna-człowiek;
kardiolog-lekarz)
Zawieranie się zakresów nazw
Krzyżowanie się zakresów nazw

krzyżowanie się: niektóre przedmioty, będące

desygnatami S są desygnatami P, ale istnieją
takie desygnaty P, które nie są desygnatami S i
takie desygnaty S, które nie są desygnatami P
(ojciec-lekarz; student-rowerzysta)
Krzyżowanie się zakresów nazw
Wykluczanie się zakresów nazw

żaden desygnat S nie jest desygnatem P i żaden

desygnat P nie jest desygnatem S.

Dwa możliwe przypadki:

rozłączność: zakresy S i P wykluczają się, ale nie
dopełniają, tj. suma zakresów S i P nie tworzy
zbioru uniwersalnego, tzn. istnieją takie przedmioty,
które nie są desygnatami ani S, ani P (człowiek-
lodówka; student-telewizor)
Rozłączność zakresów nazw
Wykluczanie się zakresów nazw

dopełnianie: zakresy nazw dopełniają się tj.

ich suma tworzy zbiór uniwersalny: każdy
przedmiot należy albo do zakresu S, albo do
zakresu P (słoń — nie-słoń; stół — nie-stół
student — nie-student)
Relacja dopełnienia
 Przykłady zadań
Jakie relacje zachodzą między zakresami nazw:
(a) stolik — nie-stolik; (b) człowiek — ucho
w obu przypadkach zachodzi relacja wykluczania
się: (a) dopełnienie; (b) rozłączność
●
Podaj przykład nazw, między którymi zachodzi
relacja: (a) rozłączność; (b) krzyżowanie się
Możliwe odpowiedzi: (a) dziekan-dziekanat;
(b) profesor-lekarz