23.09.

2022

TERMİNOLOJİYE GİRİŞ TIP

TERİMLERİNİN TARİHÇESİ

1 2

1. TERMİNOLOJİYE GİRİŞ

 Lâtince özel bir dildir bunun sebepleri;

1. TERMİNOLOJİYE GİRİŞ
2. TERİM -çok mantıklı olması,
3. TERMİNOLOJİ -son derece işlenmiş bir gramere sahip bulunması
4. TIBBİ TERMİNOLOJİ TARİHİ

3 4

3 4

-Uzun asırlar boyunca batı dünyasının edebiyat ve ilim

dili olarak yaşamış olması
-Bütün Avrupa dillerine derin bir şekilde etkilemiş olması
-Bugün genel veya özel, her eğitim alanında sağladığı
faydalardan dolayıdır.
 Latincede cümlenin anlaşılması için cümleyi oluşturan
sözcük türlerinin anlamları ve aralarındaki ilişkinin tam
olarak bilinmesi gerekir.
 Lâtince bugün ölü, yani bir topluluk tarafından
kullanılmayan bir dildir.

5 6

5 6

1
 23.09.2022

 Kulak dolgunluğu ile veya pratik metodla öğrenilemez.

 Bu dilin öğrenilmesi sistemli bir eğitimle
gerçekleşebilir.
 Böyle bir öğretimden geçen öğrencinin dil duygusu
gelişir ve dile karşı sevgi ve özeni artar; dolayısıyla
kendi anadili de bu durumdan faydalanır.
 Latince kökünden gelmiş veya gelmemiş bütün
Avrupa kültür dillerinin gelişmesinde Latincenin payı
büyüktür.
 Bunun sebebi bu kültürlerin gelişmesini sağlayan
aydınların zamanında eğitim ve öğretim dillerinin
Latince olmasıdır.

7 8

7 8

 Lâtincenin bilinmesi —German ve Islav dilleri dahil—

özellikle Batı dillerinin öğretimi ve öğreniminde
faydalıdır.
 Avrupa'da konuşulan dillerden bir kısmı, doğrudan Batı medeniyetinin temeli Roma medeniyeti
doğruya lâtince köküne bağlı olduklarından, kelime olduğundan, batılı ulusların dil ve kültürlerindeki
zenginliği, kelime yapısı, cümle bütünlüğü bakımından gelişmede bu medeniyetin ana dili olan Latincenin
Lâtincenin sözlük ve gramerine doğrudan doğruya etkisi büyük olmuştur.
bağlıdırlar.

9 10

9 10

• Batılı şair, düşünür ve ilim adamlarının eserleri bu dil • Latincenin bilinmesi birçok uzmanlık dalının
arcılığıyla Lâtince sözlere rastlanır bunun sebebi öğrenilmesinde yarar sağlar;
anlatmak istediklerini en kısa ve net bir şekilde
aktarabilmeleridir.
• Botanik, zooloji, tıp ve eczacılık bilimlerinin
terminolojisinin esası Lâtincedir; her kolda
• Bunun gibi yüzlerce sözün herhangi bir dile tercüme
edilmiş şekli bulunsa da, tercümeleri hiçbir zaman kullanılması mecburi olan binlerce terim yer alır.
asıllarının uyandırdığı çağrışımı uyandırmaz.

11 12

11 12

2
 23.09.2022

• Örneğin hukuk ve felsefe’de terimlerin tercüme edilmiş

• Bu bilimlerde yetişen öğrencinin milletler arası anlamları kafi gelmez bu durumda mutlaka orijinaline
kullanılan terminolojiye hakim olması gerekir. bakılıp yorumlanması gerekir.
• Tarih biliminde de Lâtincenin bilinmesi mecburidir;
 Sosyal bilimlerde de Latince bilinmesi önem taşır çünkü klâsik eski çağ, orta çağ ve kısmen yeni çağ
bunun sebebi bu disiplinlerin temeli Latince ve hakkında tarihçiler için kaynak teşkil eden eserlerin bir
Yunanca yazılmış eserlere dayanır. çoğu Lâtince yazılmıştır.

13 14

13 14

• Genel olarak bütün dil bilimlerinde Latince bilinmesi

• Osmanlı tarihini aydınlatacak birçok belgenin Lâtince
yazılmış olduğu düşünülürse, konunun önemi hemen
anlaşılır.
• Arkeoloji bu konuda önem taşıyan bir diğer bilim
koludur.Klâsik sanat eserlerinin keşfi, incelenmesi ve
değerlendirilmesinde Latince ve Yunancanın önemi
büyüktür.
zorunludur.
• Bunun sebebi öğrenilen dil ile Latincenin
karşılaştırılabilmesi ve yüzlerce yıl bilim dili olarak
kullanılmış bu dildeki çevirilerin
değerlendirilebilmesidir.

15 16

15 16

2. Terim • Çeşitli ihtisas alanlarında terminolojiye kolaylıkla

hâkim olabilmelerini,
Latincenin Sağladıkları • Kaynak olan temel eserlere ulaşabilmelerini,
Lâtincenin öğrenilmesi;
• Zorunluluk halinde bu dilden köken alan başka bir
• Yetişmekte olan gençlerde algılama kabiliyetinin dilde sorununu anlatabilmelerini, sağlar
gelişmesini,
• Gramer bilgilerinin derinleşmesi ve dil duygularının
incelmesini,
• Batı dillerini kolaylıkla öğrenmeleri ve bilgilerinin
artmasını,

17 18

17 18

3
 23.09.2022

• Terim, değişik bilim sanat ve meslek alanlarında

kullanılan, özel kullanım alanı bulmuş uzun bir
sürenin birikimi olan özel sözcükleri ifade etmek
için kullanılır.
• Tıbbi terimlerin çoğunluğu Latince ve Yunanca
kökenlidir.
• Köken itibariyle «terminus» yani sınırlamak, sona
erdirmek anlamı taşır
• Terminalia yani sınırları belirlenmiş sözcük anlamı
da taşır.
• Fransızca «terme», ingilizce «term», almanca
“fachausdruck” deyimi kabul edilir.
• Türkçesi «terim» eylem kökü olan
«termek/dermek»sözcüğüne dayandırılmıştır.
• Bilim Terimleri:Herhangi bir bilim alanında bilimsel
kavramları ifade eden sözcüklerdir.

19 20

19 20

• Tıp Terimleri: Bilim terimleri arasında tıp terimleri

• Tek karşılığı olmalı önemli bir yer kapsar
• Anlamı değişmemeli – Çok eski ve köklü bir geçmişe dayanırlar
• Cümle içinde değişik anlamda kullanılmamalı – İnsan sağlığı, hastalıkları ve sağaltımı ile ilgilidirler
• Yan anlamlı olmamalı – Özenle sistematize edilmiştir
• Terim ile tanım birbirinden farklıdır. – Erkenden uluslararası bütünleşmeye tabi
tutulmuştur.

21 22

21 22

 Karaciğer, Türkçe
 Liver, İngilizce - Terminoloji terimlerle uğraşan bilim dalı anlamına
 Le foie, Fransızca gelir.
 Der leber, Almanca - Latince «terminus» ve Grekçe «logia»
 HEPAR LATİNCE ortak terim sözcüklerinden elde edilir
- Bazı Avrupa ülkelerinde, Grekçe kökenli
«onomatologia» yan «özel adlar» bilimi de kullanılır

23 24

23 24

4
 23.09.2022

• Ortak dil konuşuldukça kültürel farklılıklar, konuşma Nomenklatür

farklılıkları ortadan kalkmakta ve aynı amaç için
hizmet edilmesi sağlanmaktadır.
• Lâtince’de isim verme, adlandırma anlamına gelen
«nomenklatür» sözcüğü de terminoloji ile aynı anlamdadır.
• nomen – isim; (çoğulu nomina)
• nomenclatoris - karşılaştıkları kimsenin adını efendisine
söyleyen köle.

25 26

25 26

* insan anatomisi ve fizyolojisini (organları,sistemleri ve

3.Tıbbi Terminoloji işlevlerini),
* vücut bölgelerini,
• Tıpta kullanılan terimlerin usul ve esaslarını, yazılış ve * hastalıklarını,
okunuşlarını, türetme ve anlamlandırma ilkelerini
* klinik uygulamalar ile birlikte tanısal görüntüleme ve
inceleyen ve öğreten bilim dalıdır.
laboratuar testlerini,
• Aynı zamanda tıp öğretim programları içerisinde,
* ameliyatları ve tanıları açıklayan terimlerden oluşur.
temel tıp bilimlerinden sayılan ders başlığıdır.

27 28

27 28

Terminoloji 2 temele dayanır;

• Dilbilimsel
 Tıp bilimleri içinde terimlerini ilk ortaya koyan bilim • Özbilimsel
dalı anatomidir
• Anatomik terimler için
 DİLBİLİMSEL: Genel gramer kuralları çerçevesinde
incelenir
“Nomina Anatomica”,
 ÖZBİLİMSEL: Anlam bakımından ilgili bilim kavramları
• Embroyolojik terimler için
ile açıklanır
“Nomina Embryologica”,

• Histolojik terimler için

“Nomina Histologica” isimleri kullanılmaktadır.

29 30

29 30

5
 23.09.2022

1- Basit Terimler:

DİL BİLİMSEL AÇIDAN TIP TERİMLERİ  Tek sözcükten ibaret olan terimler.
3 gruba ayrılır:
1- Basit terimler Örn: gaster (mide), labium (dudak), sarcoma (habis ur)
. birincil terimler
. birincil terimler
Basit terimlerden yalın kök şeklinde olanlar
. türetilmiş terimler Örn:gaster, meninx (beyin zarı)
2- Birleşik terimler . türetilmiş terimler
3- Bileşik terimler Yapım ekleri getirilerek yalın kökten türetilmiş
sözcükler
Örn:gastritis (gastrit), menengitis (menenjit, beyin
zarı iltihabı)

31 32

31 32

2- Birleşik Terimler 3- Bileşik Terimler

İki veya daha fazla kök hücrenin birleşmesiyle elde
edilen terimler.
Örn: myelographia(omurilik çekimi)
Gastroenterologia(mide-barsak bilimi)
 İki veya daha fazla sözcüğün yan yana getirilerek ancak
bitişik yazılmayarak oluşturulan terimler
 Örn: Fractura ossis femoris:
 uyluk kemiğinin kırığı

33 34

33 34

4.Tıbbi Terminoloji Tarihi  Bazı terimler ise Grekçe devam ederken bir kısmı

 Tıp terimlerinin, ilk ortaya çıkışı eski Mısır için de gramer kuralları doğrultusunda değişiklik

dillerinde gözlenmektedir. yapılıp Latinceleştirilmiştir.

 M.Ö 5- M.S 3. yüzyıllar arasındaki terimlerin  Bilim dili Latince kabul edilmektedir. Latince yeni

çoğunluğu Grekçe kökenlidir. kavramlar ve terimler üretmek için çok zengin

olanaklara sahiptir.
 Roma İmparatorluğu’nun gelişimi ile birlikte tüm
tıbbi terimlerin Latinceye dönüştüğü kabul edilir.

35 36

35 36

6
 23.09.2022

 Latinceden etkilenmiş diller arasında Fransızca, 4.Tıbbi Terminoloji Tarihi

İngilizce, İspanyolca, Almanca ve Portekizce ön
sıralardadır.
 Türkçede Latince kelimelerden etkilenen bir dildir.
 Günümüzde kullanılan bir çok tıbbi terim Hippocrates
zamanından kalmıştır (peritoneum, bronchus )
 Aristoteles’ten pancreas, aorta
 Bergama doğumlu ünlü bir hekim ve düşünür olan
Galenos Grekçeyi kullanmıştır.
 Galenos’un hazırladığı temel anatomi ile ilgili terimler
hiç değiştirilmeden günümüze kadar kullanım
görmüştür.
 Hipokrates (M.Ö. 460-377);acromion (omuzucu),
bronchus (soluman), peritoneum (karınzarı), kardia
(yürek), chorda (yay)

37 38

37 38

 Galen (Claudius Galenus) (MS:130-200)

Bergama doğumlu
- hayvanlar üzerinde otopsi yaparak normal anatomik
yapıları tanımlamıştır.
- İnsan vucudunun Ateş, hava, su ve toprak tan
oluşmuştur.

39 40

 Aristotales (M.Ö. 384-322); aorta (ilkatar), pancreas  16. Yüzyıldaki gelişmeler,Jacobus Sylvius çok sayıda
(pankreas), diaphragma (böleç), meninx (beyin zarı), oluşuma isim veren ilk kişidir Aquaductus
trachea (soluk borusu),neuron ( sinir) mesencephali (Sylvius kanalı)
 Andreas Vesalius, Çağdaş anatominin kurucusudur ve
 Galenos (M.S. 130-201) Coccyx (kuyruk sokumu),
çok sayıda eş anlamlı terimi sadeleştirmiştir.
septum (bölmeç), pylorus (kapıcı), thymus( kekik otu),
gluteus (kabaet), ventriculus (karıncık), Vena cerebri
magna (Galen veni)

41 42

41 42

7

 Jan Evangelista Purkinje 1787-1869 Purkinli lifleri
 Thomas Willis Willis Poligonu
 Sir Charles BELL(1774-1842) Bell paralizisi
 Paul Emil Flechsig (1847-1929) (Polonyalı
psikiyatrist)
 
 22
43
43
 Endülüs ve Sicilya’daki müslüman devletlerle Avrupa
tekrar arapça eserleri çevirmiş ve kullanmıştır.
 Rönesans'la beraber pozitif bilimler gelişmeye başlamış.
 Bu dönemde tıp fakültelerinin sayısı hızla artmış ve
matbaa’nın içadıyla bilgiye ulaşma kolaylaşmıştır.
45
45
 20. yy ikinci yarısından itibaren Anglosakson tıp ekolü
ağır bastığından terimlerde İngilizce ağırlıklı olmaya
başlamıştır.
 Latin-Yunan ekolüne ait tıp sözlüklerinde 40.000’den
fazla terim yer almaktadır
47
47
23.09.2022
• Ortaçağ’da yobazlık yüzünden bilim kitapları
yasaklanmış ve yakılmıştır.
• Avrupa'daki bu karanlık çağ sırasında antik bilim
adamlarının eserleri Arapçaya çevrilmiş ve doğu
medeniyetlerinde geliştirilerek kullanılmıştır
 22
44
44
 Türkler, İslamiyeti benimsediklerinden 19. yy.a kadar
Arapça-Farsça terimleri ön planda tutmuştur.
 Batılılaşma hareketleriyle beraber bu terimlerin yerini
Fransızca terimler almaya başlamıştır.
 Fransızca terimler köken olarak Greko-Romen (Latince-
Yunanca) kökler dayanmaktadır.
46
46
 Türkler İran üzerinden İslamiyeti benimsemişler
ardından Arapçayı ve Farsçayı bilim dili olarak
kullanmaya başlamışlardır.
 1850’li yıllarda bilim dilimiz Fransızca olmuştur.
 Ancak Osmanlıca da kullanılmıştır
48
48
8
 23.09.2022

 Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla bilim dilinin tek
dil, Türkçe, olarak değiştirilmeye çalışılmış, ancak son
50 yıl içerisinde dünyada ve Türkiye'de olan
gelişmeler bu dili daha çok Anglosakson ve Greko-
Romen ağırlıklı bir dil haline getirmiştir.
 1929 yılına kadar Arapça, Farsça ve Fransızca
sözcükler tıp terimlerine geçer.
 Harf devriminden ardından Türk alfabesi kabul edilmiş
ve Latince ve Grekçe terimler dilimizde daha aktif
olarak kullanılmıştır.
 Tıbbi terminolojinin standartlaşmasını amaçlayan ilk
resmi girişim Alman anatomistlerinin gerçekleştirdiği
«Nomina Anatomica»’nın oluşturulmasıdır (1895).

49 50

49 50

Nomina Anatomica’nın Temel İlkeleri

 Her parçanın yalnızca bir ismi olacak.
 Her terim Latince olacak.
 Her terim kısa ve olabildiğince basit olacak.
 Terimlerin düşünülüp yorumlanmalarına gerek
olmayacak.
 Birbiri ile ilgili terimler olabildiği kadar benzer olacak.
 Sıfatlar zıt seçilecek.

51

51 52