ΔΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΟ ΣΚΑΛΙΣΜΑ Ή ΕΠΙΓΡΑΦΗ;

ΤΟ ΧΡΥΣΟ ΔΑΧΤΥΛΙΔΙ ΤΟΥ ΜΑΥΡΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ ΜΕ ΕΠΙΓΡΑΦΗ ΣΕ ΓΡΑΜΜΙΚΗ Α΄

https://www.heraklionmuseum.gr/exhibit/chryso-daktylidi-me-speiroeidi-epigrafi-grammikis-a/ (έκθεμα Χ-Α530)

Από τα στοιχεία που έχουμε, το δαχτυλίδι χρονολογείται γύρω στο 1700-1600 πΧ., ενώ η γραμμική Α΄ έπαψε να
χρησιμοποιείται γύρω στο 1400 πΧ.

Στη μετάφραση που έκανα δε θέλησα να περιοριστώ από δεδομένα όπως η χρονολόγηση του δαχτυλιδιού, αλλά
προτίμησα να ακολουθήσω τους σταθερούς οδοδείκτες στη ροή του λόγου κάθε γραφής: τους κανόνες ορθογραφίας,
σύνταξης, γραμματικής.

Βάσει των λέξεων που βρήκα στην επιγραφή, εξήτασα διάφορες εκδοχές:

α) το κόσμημα να δόθηκε στην ποιήτρια Τελέσιλλα για την προσφορά της στη μάχη του 494 πΧ των σηπειατών
(αργείων) κατά των σπαρτιατών, ενώ η χάραξη της αφιέρωσης σε γραμμική Α΄, αν όντως έγινε στους κλασσικούς
χρόνους, να έγινε με συλλαβές που θα απέδιδαν νόημα (για οικονομία χώρου), ή σα σκάλισμα, χωρίς κανένα
νόημα. Και οι δύο υποθέσεις μου προϋπέθεταν ασφαλώς τη διατήρηση της ανάμνησης της γραμμικής, από
κάποιους ειδικευμένους τεχνίτες της αργυροχρυσοχοΐας..

Η οφιοειδής επιγραφή του δαχτυλιδιού θα ήταν άλλωστε ο πιο ενδεδειγμένος τρόπος για να αποτυπωθεί ο χρησμός
της πυθίας για την Τελέσιλλα: «ΔΕΙΝΟΣ ΟΦΙΣ ΤΡΙΕΛΙΚΤΟΣ ΑΠΩΛΕΤΟ ΔΟΥΡΙ ΔΑΜΑΣΘΕΙΣ» (Ηροδότου ιστορίαι
Ερατώ 6.77.2). Αν το δαχτυλίδι είχε δοθεί στην Τελέσιλλα, υπέθεσα ότι θα μπορούσε να είχε κλαπεί και τελικά να
βρέθηκε στην κατοχή κάποιου, που θάφτηκε στην Κρήτη. Πειραματίστηκα λοιπόν με την επιγραφή, χωρίς να δεσμευτώ
από τη χρονολόγηση του δαχτυλιδιού, όπως είπα, αλλά οι οδοδείκτες επέτρεψαν περιορισμένες μόνον αποκλίσεις.

β) να δόθηκε από νέους μουσικούς (ΑΡΡΕΝΕΣ ΠΑΙΣΤΑΙ) που ήταν συνάμα και αντρείοι πολεμιστές (ΔΙΟΙ ΜΑΧΗΙ)
σαν ανάθημα σε κάποια μούσα (ΜΩΑ).

γ) να δόθηκε από νέους φαίστιους (ΑΡΡΕΝΕΣ ΠΑΙΤΑΙ) σε κάποια μούσα σαν ανάθημα για τη νίκη τους σε δημόσιο
αγώνα μεταξύ δύο ομάδων, ή σε διπλό αγώνισμα (ΔΙΧHI ΜΑXHΙ). Στην περίπτωση αυτή το ένα από τα δύο
αγωνίσματα θα μπορούσε να είχε γίνει στη ρητορική (ΡΡΗΤΗΡΙ ΜΩΑ).

Το αποτέλεσμα του χαράγματος είναι εξαιρετικά καλαίσθητο και μοιάζει με σκάλισμα.

ΣΧΟΛΙΑ

- Έκανα την ερμηνεία των χαρακτήρων αρχίζοντας από έξω προς το κέντρο, δεδομένου ότι αυτό υποδηλώνεται από
την κατεύθυνση πρός την οποία βλέπουν.

- Για την απόδοση των σχημάτων τους βασίστηκα σε φωτογραφίες του δαχτυλιδιού. Για τη φωνητική τους αξία
βασίστηκα στη λίστα Duhoux https://kryptografie.de/kryptografie/chiffre/linear-a.htm και στη λίστα CREWS
https://crewsproject.wordpress.com/2016/05/02/ko-re-e-wi-su/

- Οι έξι χαρακτήρες της επιγραφής που συνάγονται με βεβαιότητα (είναι εύκολο να αντιστοιχιστούν με εκείνους της
λίστας Duhoux) είναι οι: 2 (-RE- ο 54ος), 9 (-PA- ο 2ος), 10 (-JA- ο 32ος), 11 (-TA- ο 74ος), 14 (-TE- ο 92ος) και
15 (-RI- ο 72ος). Οι υπόλοιποι πρέπει να εικασθούν.

- Όπου βάζω α) φθόγγο σε παρένθεση β) δύο φθόγγους με κάθετη γραμμή μεταξύ τους, σημαίνει ότι ο/οι
χαρακτήρας/ρες αυτός/οί δεν είναι γραμμένος/οι στην επιγραφή του δαχτυλιδιού έτσι όπως είναι γραμμένοι οι
χαρακτήρες στη λίστα Duhoux, ώστε ο φθόγγος να συναχθεί με βεβαιότητα, ή ότι δεν έγινε αποκωδικοποίησή του/τους.
Θεώρησα λοιπόν ότι ο ήχος αντιστοιχεί στον αναφερόμενο σε παρένθεση, ή σε έναν από τους διαζευκτικά
αναφερόμενους.

- Σε ό,τι αφορά τους τέσσερις πρώτους χαρακτήρες (1, 2, 3, 4), με δεδομένο τον 2ο χαρακτήρα (RE) και βάσει της
ομοιότητος των υπόλοιπων τριών με εκείνους της λίστας Duhoux, πιθανολόγησα ότι αποδίδουν τους φθόγγους -Α-RE-
NE-SI αντίστοιχα (τη λέξη ΑΡΡΕΝΕΣ).
Συγκεκριμένα ο 1ος φθόγγος (-A-) αντιστοιχεί στον 52ο της λίστας Duhoux, ο 2ος (-RE-) στον 54ο, o 3ος (-NE-) στον
61o και ο 4ος (-SI-) στον 57o.
Για ποιό λόγο όμως γράφτηκε η λέξη «άρρενες» και όχι «άνδρες»; Πιθανολόγησα ότι γράφτηκε για να συμπεριλάβει
όλες τις ηλικιακές ομάδες του αντρικού φύλου (γέρους, εφήβους κλπ), ή για να αντιδιαστείλει τα αγόρια από τα
κορίτσια.
- Ο 5ος χαρακτήρας της επιγραφής είναι πανομοιότυπος με χαρακτήρα που αποτυπώνεται δύο φορές σε πήλινη
πινακίδα με γραμμική Α΄που βρέθηκε στη Φαιστό (https://historyandarchaeologyonline.com/the-cultural-influence-of-
linear-a-and-linear-b-script/) και πιθανόν αποδίδει το φθόγγο -DI-, όπως συνάγεται από την επιγραφή στην πήλινη αυτή
πινακίδα. Συγκεκριμένα στη δεύτερη σειρά της πινακίδας, οι τρείς τελευταίοι χαρακτήρες από αριστερά προς τα δεξιά,
δίνουν τη λέξη ΔΙΚΟΚΚΟΙ (DI-KO-KI).

Η άποψη αυτή υποστηρίζεται από τον A. Furumark (‘The Linear A tablets from Hagia Triada, structure and function’,
Opuscula Romana XI, Lectiones Boëthianae III) που, στο συγκριτικό κατάλογο γραμμικής Α' και Β' που συνέταξε,
κατέταξε τον χαρακτήρα αυτόν με α/α L51 στη γραμμική Α΄και με α/α B7 στη γραμμική Β΄.

Πιστεύω λοιπόν ότι ο 5ος χαρακτήρας της επιγραφής του δαχτυλιδιού είναι ο 51ος της λίστας Duhoux
(https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/ag_history/browse.html?start=48), ενώ με τον
ίδιο ήχο εμφανίζεται ο χαρακτήρας αυτός και στη λίστα Chadwick
(https://www.greek-language.gr/greekLang/studies/history/thema_15/05.html).

- Οι χαρακτήρες 5 επ.

Αν η πρώτη λέξη στην επιγραφή είναι το ουσιαστικό ΑΡΡΕΝΕΣ, ο 5ος φθόγγος -DI- σε συνδυασμό με τον
επόμενο/επόμενούς του, θα πρέπει λογικά να παραπέμπουν σε ένα ρήμα που να φανερώνει ενέργεια (όπως λέμε Ζεύξις
εποίησεν), σε ένα επίρρημα (όπως λέμε δύο), ή σε ένα επίθετο που να φανερώνει την ιδιότητα ή την καταγωγή των
αρρένων (όπως λέμε άνδρες αθηναίοι).

Τον 6ο χαρακτήρα μόνο να τον εικάσουμε μπορούμε, επειδή είναι αχαρτογράφητος στη λίστα Duhoux.

Οι επόμενοι χαρακτήρες, οι 7 και 8, θα μπορούσαν να είναι οι -ΜΑ-ΚΕ- αντίστοιχα (βάσει της γραμμικής Β΄ στην
οποία προστρέχουν όλοι για βοήθεια ελλείψει άλλων πηγών
https://www.fhw.gr/chronos/02/mainland/gr/mg/achievements/writing/index1.html.)

Πιθανόν λοιπόν οι χαρακτήρες 7 και 8 να δίνουν τη λέξη ΜΑΧΗ, ή ΜΑΧΗΙ (σε δοτική). Η λέξη αυτή σήμαινε ό,τι και
σήμερα, αλλά και δημόσιο αγώνα με έπαθλο (Πινδ. Ο 858). Πιθανόν ακόμα να δίνουν την κατάληξη -ΜΑΧΟΙ
(α΄πληθ) σα συνθετικό πολυσύλλαβου επιθέτου.

Επομένως μένει να εξεταστεί τί μέρος του λόγου μπορεί να σχηματίζει ο 5ος χαρακτήρας σε συνδυασμό με τον 6ο

α) Αν σχηματίζει ρήμα από -DI-, αυτό θα πρέπει να έχει πάνω από τρείς συλλαβές, αφού το υποκείμενο είναι σε τρίτο
πληθυντικό (ΑΡΡΕΝΕΣ). Κάτι τέτοιο είναι όμως θα ήταν αδύνατο, αν θεωρηθεί ότι οι φθόγγοι 7 και 8 που ακολουθούν
σχηματίζουν τη λέξη ΜΑΧΗ.

β) Αν σχηματίζει επίρρημα από -DI-, αυτό θα πρέπει να έχει επίσης μόνο δύο συλλαβές, πχ ΔΙ-ΣΣΟΙ (δύο), ή ΔΙΧΗΙ
(σε δύο μέρη ή με δύο τρόπους), ή ΔΙΧΑ (χωριστά, εκτός, χωρίς τον/την, σε δύο μέρη).

γ) Αν σχηματίζει επίθετο από -DI-, διακρίνουμε δύο περιπτώσεις:

1) από τους 5ο και 6ο φθόγγους να προκύπτει ένα δισύλλαβο επίθετο, όπως το ΔΙΟΙ (θεϊκοί, λαμπροί) και η φράση
να είναι: ΑΡΡΕΝΕΣ ΔΙΟΙ ΜΑΧΗΙ = ΑΝΔΡΕΣ ΚΑΘΕ ΗΛΙΚΙΑΣ, ΛΑΜΠΡΟΙ ΣΤΗ ΜΑΧΗ.

2) να προκύπτει ένα πολυσύλλαβο επίθετο που να χαρακτηρίζει τους άρρενες, επίθετο που να αρχίζει από τον 5ο
φθόγγο (αυτόν που αποκαλούμε -ΔΙ- στα ελληνικά) και να λήγει στον 8ο (τον -ΧΗ-), φθόγγο που ίσως αποδίδει και
όλα τα άλλα -ΧΗ-, άρα και το -ΧΟΙ-. Ένα επίθετο του τύπου ΔΙ-?-ΜΑΧΟΙ σε πρώτο πληθυντικό, όπως θα λέγαμε
«αξιόμαχοι». Φαίνεται λογικό. Το μόνο επίθετο που θα ταίριαζε θα ήταν ΔΙΚΟΜΑΧΟΙ (το ρήμα είναι ΔΙΚΟΜΑΧΩ).
Το επίθετο αυτό θα χρησιμοποιήθηκε προφανώς για να αποδώσει την έννοια του αντιδίκου ή/και του δικανικού ρήτορα.

Επειδή η φράση αρχίζει με τη λέξη ΑΡΡΕΝΕΣ, πιθανολόγησα ότι επρόκειτο για αγώνα δικανικής ρητορικής και όχι για
πραγματική αντιδικία. Άλλωστε πόσο σοβαρές διαφορές μπορούν να έχουν οι ΑΡΡΕΝΕΣ, τα νέα παιδιά μεταξύ τους,
ώστε να αξίζει τον κόπο να καταφύγουν στα δικαστήρια;..
Ποιός μπορεί να είναι όμως ο 6ος χαρακτήρας;

Θα μπορούσε με αυτόν o χαράκτης να έχει αποδώσει καλλιγραφικά

α) το φθόγγο -U- της γραμμικής Α΄ (τον υπ΄αρ. 97 χαρακτήρα της λίστας Duhoux) και ο φθόγγος να προφερόταν τόσο
σαν -ου-, όσο και σαν -ω-, -υ- και -οι-.

β) το φθόγγο -ΚU- της γραμμικής Β΄ (https://www.fhw.gr/chronos/02/mainland/gr/mg/achievements/writing/index1.html)

και οι φθόγγοι 5 και 6 να είναι οι DI-KU.

γ) το φθόγγο -ΚΟ- κατά Foucounau (http://www.anistor.gr/english/enback/v011.htm see table 1).

Αφήνοντας κατά μέρος τη μόνη πιθανή λέξη ΔΙΚΟ σα συνθετικό του επιθέτου ΔΙΚΟΜΑΧΟΙ, μένουν να εξετασθούν οι
λέξεις ΔΙΧΑ και ΔΙΧΗΙ (σε δοτική). ΔΙΧΗΙ σημαίνει σε δύο μέρη (άρα σε χωριστές ομάδες), ή με δύο τρόπους.

Για να προκύψει όμως λογικό συμπέρασμα θα πρέπει να συνεξετασθούν και οι επόμενοι χαρακτήρες μετά τον 8ο:
οι 9, 10, 11, που δίνουν τους φθόγγους -PA-JA-TA-.

Οι φθόγγοι αυτοί δε θα μπορούσαν να δώσουν λέξεις όπως ΠΑ(Γ)ΙΑΤΑ ή ΠΑ(Γ)ΙΑΤΑΙ, ΦΑ(Γ)ΙΑΤΑ ή ΦΑ(Γ)ΙΑΤΑΙ,
δεδομένου ότι τέτοιες λέξεις ή ονομασίες λαών δεν υπήρχαν.

Πιθανόν η επιγραφή να αναφερόταν σε ξένο λαό, ή σε εκτός Κρήτης έλληνες: σε λέσβιους ή κύπριους ΠΕΓ(Ε)ΙΑΤΕΣ
από την Πέγ(ε)ια, αν κάποια από αυτές τις περιοχές είχε το ίδιο όνομα και στην αρχαιότητα.

Επειδή όμως γνωρίζουμε ότι η Φαιστός στη γραμμική γραφόταν PAITΟ, η λέξη PAJATA μάλλον σημαίνει Φαίστειοι
(από τη Φαιστό) και η φράση θα μπορούσε να είναι:

ΑΡΡΕΝΕΣ ΔΙΟΙ ΜΑΧΗ, ΠΑITA(I) = ΑΝΔΡΕΣ ΚΑΘΕ ΗΛΙΚΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΦΑΙΣΤΟ, ΛΑΜΠΡΟΙ ΣΤΗ ΜΑΧΗ
ή
ΑΡΡΕΝΕΣ ΔΙΚΟΜΑΧΟΙ ΠΑΙΤΑ(Ι) = ΑΓΟΡΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΦΑΙΣΤΟ ΠΟΥ ΣΥΜΜΕΤΕΙΧΑΝ ΣΕ ΑΓΩΝΑ ΔΙΚΑΝΙΚΗΣ
ΡΗΤΟΡΙΚΗΣ

Άλλη εκδοχή θα ήταν να ερμηνευτούν οι συλλαβές αυτές σαν ΠΑΙΣΤΑΙ (μουσικοί). Φαντάζεται όμως κανείς
μουσικούς πολεμοχαρείς κι αξιόμαχους σα λιοντάρια, να συμμετέχουν και σε ρητορικούς αγώνες; δεν είναι ο τομέας
τους αυτός. Ο ιδανικός ήρωας δεν ήταν μουσικός, αλλά μύθων τε ῥητήρ ἔργων τε πρηκτήρ (Ἰλ. I, 443).

Τελευταία εκδοχή θα ήταν στην 9η συλλαβή (ΡΑ) να παραλειπόταν στην προφορά το -Α-, ώστε οι συλλαβές 9 και 10
(ΡΑ και JA) να προφερόταν ΡJA (ΠΙΑ ή ΠΕΙΑ). Ούτε λέξεις (ή ονομασίες) ΠΙΑΤΑΙ ή ΠΕΙΑΤΑΙ υπήρχαν όμως, παρά
μόνο σα μέρη σύνθετων ονομάτων.

Οι χαρακτήρες 16, 17 θα μπορούσαν να αποδίδουν τη λέξη ΜΩΑ (μούσα). Συγκεκριμένα o 16ος χαρακτήρας μοιάζει
με τους 27 και 84β΄ της γραμμικής Β΄της λίστας Duhoux, ενώ ο 17ος μοιάζει με τον 52ο της ίδιας λίστας.

Ο χαρακτήρας 13 είναι πιθανό να αποδίδει το φθόγγο -Ι-, ή το φθόγγο -SE- (μοιάζει με το χαρακτήρα 77, αλλά και με
τον 100α της γραμμικής Α' της λίστας Duhoux).

Ο χαρακτήρας 14 αποδίδει με βεβαιότητα το φθόγγο -ΤΕ- (μοιάζει με το χαρακτήρα 92 της λίστας Duhoux).

Ο χαρακτήρας 15 αποδίδει με βεβαιότητα το φθόγγο -RI- (μοιάζει με το χαρακτήρα 54 της λίστας Duhoux).

Επομένως πριν από τους χαρακτήρες 16 και 17 (πριν από την πιθανή λέξη ΜΩΑ) έχουμε τους χαρακτήρες 13, 14, 15 με
τους φθόγγους -I/SE-TE-RI-, που μπορούν να αποδοθούν σαν STERI, SETERI, SETRI, ITERI, ITRI.

Αν από τις συλλαβές 16 και 17 προκύπτει η λέξη ΜΩΑ, πρέπει να ελεγχθεί ποιό επίθετο -που προηγείται της λέξης
αυτής- θα ταίριαζε περισσότερο σε μια μούσα.

Οι χαρακτήρες 12, 13, 14, 15 (είτε όλοι, είτε κάποιοι απ' αυτούς) θα πρέπει να συνδυαστούν.

Ο 12ος όμως χαρακτήρας δεν περιλαμβάνεται στη λίστα Duhoux, oύτε μοιάζει με κανέναν της λίστας.

Ο χαρακτήρας αυτός δείχνει να έχει υποστεί αρκετή φθορά.

Αν θεωρηθεί ότι με τον άγνωστο 12ο χαρακτήρα αποδίδεται ο φθόγγος -PI-, από το συνδυασμό των χαρακτήρων 12,
13, 14, 15 (PI-I-TE-RI) προκύπτει η λέξη ΠΟΙΗΤΡΗΙ, που δένει με το νόημα. Γιατί, αν όντως το κείμενο αναφερόταν
σε μούσα, αυτή μάλλον θα ήταν μούσα της ποίησης και η δοτική ΠΟΙΗΤΡΗΙ ίσως ήταν ποιητικός τύπος της λέξης
ΠΟΙΗΤΡΙΣ, αντί του σωστού ΠΟΙΗΤΡΙΔΙ.
Αλλά ο χαρακτήρας 12 της επιγραφής δε μοιάζει καθόλου με το χαρακτήρα 56α΄ (PI) ούτε με τον 64 (PO) της λίστας
Duhoux. Η σκέψη μου πήγε στην Τελέσιλλα που, με τα λόγια της, σαν άλλη μούσα, ενέπνευσε θάρρος στις γυναίκες
της Σηπείας να πάρουν τα όπλα και να τολμήσουν να αμυνθούν.. Η ποίηση είναι έμπνευση. Δημιουργία με διάπλαση
λόγου. Και οι πειστικοί λόγοι της Τελέσιλλας, εν μέσω της ήττας, διέπλασαν μια νέα κατάσταση. Κατάσταση νίκης.
Ίσως αυτός ήταν ο λόγος που η επιγραφή άρχιζε με τη λέξη «άρρενες», σκέφτηκα.. Οι περισσότεροι άντρες
σκοτώθηκαν στη μάχη εκείνη και έμειναν μόνο τα γυναικόπαιδα να πολεμήσουν. Έφηβοι, γέροι και παιδιά δεν
αποκαλούνται άνδρες, αλλά άρρενες..
(https://www.mixanitouxronou.gr/telesilla-i-piitria-tou-argous-pou-egine-stratigos-ke-nikise-tis-ordes-ton-spartiaton/)

Επανήλθα τότε στη λέξη PAJATA, που θεώρησα λογικό να είναι ελλιπής -αν η επιγραφή αφορούσε την Τελέσιλλα- και
να έπρεπε να της αποδοθεί μία ακόμη συλλαβή, η -SI-, για να γίνει SIP(A)JATA (ΣΗΠΕΙΑΤΑΙ).

Αλλά το σχήμα του 8ου χαρακτήρα της επιγραφής που θεώρησα ότι θα μπορούσε να αποδίδει τη συλλαβή -SI-, δεν
ταίριαζε με τη συλλαβή -SI- (χαρακτήρας υπ' αρ. 57) της λίστας Duhoux, παρά μόνο με το σχήμα του χαρακτήρα υπ'
αρ. 24 της ίδιας λίστας, που όμως απέδιδε τη συλλαβή -ΚΕ-. Παραπλήσιο σχήμα της γραμμικής Β΄ αποδίδει επίσης το
φθόγγο -ΚΕ-.

Η λέξη Σηπειάται δεν ήταν δυνατό να προκύψει.

Αν όμως το δαχτυλίδι είχε χαραχτεί για την Τελέσιλλα στους κλασσικούς χρόνους, αυτό θα σήμαινε ότι θα μπορούσαν
να έχουν χρησιμοποιηθεί στην επιγραφή ανάμικτοι χαρακτήρες της γραμμικής Α΄ και Β΄.

Αν πάλι το δαχτυλίδι ήταν παλαιότερο, οι καλλιτέχνες θα είχαν βέβαια ελευθεριότητα στην απόδοση των χαρακτήρων.

Αναζητώντας διάφορους άλλους χαρακτήρες, σκέφτηκα ότι ο 8ος χαρακτήρας της επιγραφής θα μπορούσε εναλλακτικά
αντί για το φθόγγο -ΚΕ- να αποδίδει το φθόγγο -SI- της γραμμικής Β΄ (στην τρίτη στήλη ο τρίτος από κάτω προς τα
πάνω) (https://www.fhw.gr/chronos/02/mainland/gr/mg/achievements/writing/index1.html).

Μόνον έτσι μπορούσε να προκύψει η λέξη ΣΗΠΕΙΑΤΑΙ που ταίριαζε με τα μέχρι στιγμής δεδομένα, που ήταν οι λέξεις
ΑΡΡΕΝΕΣ και ΜΩΑ.

Νόημα πειστικό δεν προέκυπτε ωστόσο με την εκδοχή της Τελέσιλλας. Συγκεκριμένα δεν έβγαινε η φράση Α-ΡΡΕ-ΝΕ-
Σ(Ι) ΔΙ-(ΟΙ) ΜΑ-ΧΗ ΣΗ-ΠΕ-ΙΑ-ΤΑΙ, διότι η 8η συλλαβή (ΧΗ) της λέξης ΜΑΧΗ έπρεπε να αντικατασταθεί από τη
συλλαβή -ΣΙ- για να σχηματιστεί η λέξη ΣΗΠΕΙΑΤΑΙ και η συλλαβή -ΜΑ- να κολλήσει στις συλλαβές -ΔΙ-(ΟΙ).
Έτσι όμως η φράση θα γινόταν Α-ΡΡΕ-ΝΕ-Σ(Ι) ΔΙ-(ΟΙ)-ΜΑ- ΣΗ-ΠΕ-ΙΑ-ΤΑΙ.

Αλλά τρισύλλαβο επίθετο (ή επίρρημα) να αρχίζει με -ΔΙ- και να τελειώνει σε -ΜΑ- δεν υπήρχε στα αρχαία ελληνικά.
Φυσικά δεν υπήρχε ούτε τρισύλλαβο ρήμα να λήγει σε -ΜΑ- στο τρίτο πληθυντικό πρόσωπο. Έτσι απέκλεισα αυτή την
εκδοχή.

Αναφορικά με το 12ο χαρακτήρα υπάρχουν και άλλες εκδοχές:

α) θα μπορούσε να είναι -RR- γι αυτό δε μοιάζει με τη συλλαβή -RI- που αποτυπώθηκε σαν 15ος χαρακτήρας
(https://www.heraklionmuseum.gr/exhibit/chryso-daktylidi-me-speiroeidi-epigrafi-grammikis-a/ ), εκτός αν πρόκειται
για τον ίδιο χαρακτήρα, που όμως -λόγω φθοράς- είναι δυσδιάκριτος.

Αν ήταν ξεχωριστός φθόγγος ο -ρρ-, τότε ο 12ος χαρακτήρας ίσως να γραφόταν μόνο για την απόδοση του
αναδιπλασιασμού του -ρ- και χρήση του θα γινόταν σε όλες τις λέξεις που άρχιζαν από -ρρ-, ανεξάρτητα από το
φωνήεν που ακολουθούσε (ρρα/ρρο/ρρι/ρρη/ρου/ρρε).

Έτσι οι χαρακτήρες 12, 13, 14, 15 (RR-I-TE-RI) θα έδιναν τη λέξη ΡΡΗΤΗΡΙ (ρρητήρ ήταν ο ρήτορας), που θα
ταίριαζε σε μούσα της ρητορικής, αν και το ουσιαστικό αυτό απαντάται σε αρσενικό γένος (οι γυναίκες στην
αρχαιότητα δεν ασχολούνταν με τη ρητορική). Όσο για το 13ο φθόγγο -Ι-, πιθανολόγησα ότι θα χρησιμοποιούνταν για
την απόδοση τόσο του -η- όσο και του -ι-.

Σχετικά με το 14ο χαρακτήρα που αποδίδει αναμφίβολα το φθόγγο -ΤΕ- και όχι το φθόγγο -ΤΙ-, πιθανολόγησα ότι
με αυτόν θα απέδιδαν τα φωνήεντα -ε- (βραχύ) και -η- (μακρό)* ενώ με το φθόγγο -ΤΙ- θα απέδιδαν το δίχρονο -ι-,
αλλά δεν ήμουν σίγουρη αν γινόταν τέτοιες διαφοροποιήσεις και στη γραμμική..

Aν πάλι ο 12ος χαρακτήρας ήταν ο -RRI-, οι χαρακτήρες 12, 13, 14, 15 (RRI-Ι-ΤΕ-RΙ), θα έδιναν πιθανώς τη λέξη
ΡΡΗΪΤΕΡΗΙ (ρρηϊτέρηι = στην ευκολώτερη), που είναι συγκριτικός βαθμός θηλυκού γένους σε δοτική, του επιθέτου
ρράδιος (λεγόταν και ρρηΐδιος σε ιωνική διάλεκτο. Το θηλυκό είναι ρρηϊδίη-ρρηϊτέρη-ρρηΐστη). Αν όμως η επιγραφή
ήταν αφιέρωση, το επίθετο αυτό θα έπρεπε να είναι σε υπερθετικό βαθμό (τῇ ρρηΐστῃ), όπως θα λέγαμε «τῇ καλλίστῃ»,
πράγμα που δε συμβαίνει εδώ.

Αφού μετέφρασα όλες τις άλλες λέξεις, κατέληξα στο συμπέρασμα ότι η σωστή λέξη εδώ πρέπει να ήταν ΡΡΗΤΗΡΙ σε
δοτική, αφού χαρακτήριζε το ουσιαστικό ΜΩΑ, που και αυτό είναι σε δοτική. Και ο 12ος φθόγγος είτε ήταν -RRI- είτε
-RI- (ίδιος με το 15ο), θα μπορούσε σε συνδυασμό με τον επόμενό του -Ι- να αποδίδει το -Η- (ήτα).

Ο 18ος χαρακτήρας της επιγραφής είναι ένας, o -JA-, ή δύο ξεχωριστοί χαρακτήρες γραμμένοι σα σύμπλεγμα;
Έχοντας αρχικά την εικόνα της προσφοράς του δαχτυλιδιού στην Τελέσιλλα, υπέθεσα ότι η προσφορά αυτή θα έπρεπε
να συνοδευόταν και από στεφάνωμά της, όπως συνήθιζαν στην αρχαιότητα για τους ήρωες και αθλητές, οπότε η σωστή
λέξη θα ήταν ΙΑΚΧΑΙ (στεφανώνοντας). Για να προκύψει όμως η λέξη αυτή, θα έπρεπε να υπάρχουν τρείς φθόγγοι στο
σύμπλεγμα 18 (oι φθόγγοι JA-KA-HA) και να συνδυαστούν με τον τελευταίο φθόγγο, τον -Ι- (αγγλικό -άϊ-) στη λίστα
CREWS. Αλλά στο σύμπλεγμα 18, αν πρόκειται για σύμπλεγμα, έχουμε το πολύ δύο χαρακτήρες.

Αν πάλι η απόφαση προσφοράς του δαχτυλιδιού είχε ληφθεί δια βοής (ιαχή είναι η βοή), πιθανή θα ήταν η λέξη ΙΑΧΑΪ
σε δοτική. Έτσι θεώρησα και το φθόγγο -ΗΑ- σα δεύτερο πιθανό φθόγγο του συμπλέγματος: JA-HA, με προσθήκη
πάλι του τελευταίου Ι της λίστας CREWS. Όμως ο φθόγγος -ΗΑ- δεν περιλαμβάνεται στη λίστα Duhoux και έτσι δε
μπόρεσα να επιβεβαιώσω την υπόθεσή μου.

Τέλος θεώρησα ότι μπορεί να μην ίσχυε τίποτα από τα ανωτέρω και να επρόκειτο για δύο διαφορετικούς
χαρακτήρες, τους οποίους αρίθμησα σαν 18 και 19, που απέδιδαν άλλη λέξη.

Συγκεκριμένα:

Ο 18ος χαρακτήρας της επιγραφής ταίριαζε με το χαρακτήρα -PE- της γραμμικής Β΄

(https://www.fhw.gr/chronos/02/mainland/gr/mg/achievements/writing/index1.html).

Ο 19ος χαρακτήρας της επιγραφής ταίριαζε με το χαρακτήρα -ΝΑ- τον 26o της λίστας Duhoux (https://www.greek-
language.gr/greekLang/studies/history/thema_15/02.html) αλλά και με τον -ΤΟ- της γραμμικής Β΄, τον οποίο θεωρώ
σαν πιο πιθανό (https://www.fhw.gr/chronos/02/mainland/gr/mg/achievements/writing/index1.html).

Οι χαρακτήρες 18 (PE) και 19 (TO) σε συνδυασμό με το 20ο χαρακτήρα, δίνουν τη λέξη PE-ΤΟ-Ι που μπορεί να
ερμηνευθεί σαν ΠΕΙΘΟΙ (δοτ. ενικού του ονόματος Πειθώ, δηλαδή στην Πειθώ).

Ο 20ος χαρακτήρας της επιγραφής, αν και περιλαμβάνεται στη λίστα Duhoux (με αρ. 69 στη γραμμική Α΄και με αρ.
34 στη γραμμική Β΄), δεν έχει αποκωδικοποιηθεί από τον ίδιο. Στη λίστα CREWS ο φθόγγος αποδίδεται σαν -I- (το
αγγλικό άϊ), αλλά όχι με βεβαιότητα.

Με το χαρακτήρα αυτόν θα μπορούσε να αποτυπώνεται: η ελληνική δίφθογγος -άϊ-, το -α- με υπογεγραμμένη, ο

χρονικός σύνδεσμος ἀεί, που γραφόταν και αΐ, ή όλα τα ως άνω, αφού οι χαρακτήρες της γραμμικής δεν τονίζονται;
δε διευκρινίζεται στη λίστα CREWS.

Έχω συμπεριλάβει τον 20ο χαρακτήρα σα να αποδίδει το ελληνικό γιώτα (-ι-).

Όμως στην επιγραφή η λέξη ΜΩΑ, αν είναι σωστή και σε δοτική πτώση, δεν ακολουθείται από κάποιον χαρακτήρα
που θα μπορούσε να αποδώσει την υπογεγραμμένη, ούτε βέβαια απο το χαρακτήρα -άϊ- της λίστας CREWS. Aυτό
σημαίνει προφανώς ότι η υπογεγραμμένη δε γραφόταν.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ (20 ΣΥNOΛIKA)

1 - 2 - 3 - 4 - 5 - 6 - 7 - 8 - 9 - 10 - 11 - 12 - 13 - 14 - 15 - 16 - 17 - 18 - 19 - 20
Α - RE - NE - SI - DΙ - ΚΟ - ΜΑ - ΚΕ - PA - JA - TA - RR(I)/RI - I - TE - RI - MU - A - PE - ΤΟ - Ι

ΑΡΡΕΝΕΣ ΔΙΚΟΜΑΧΟΙ ΠΑΙΤΑΙ, ΡΡΗΤΗΡΙ ΜΩΑ ΠΕΙΘΟΙ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

ΑΓΟΡΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΦΑΙΣΤΟ ΠΟΥ ΣΥΜΜΕΤΕΙΧΑΝ ΣΕ ΑΓΩΝΑ ΔΙΚΑΝΙΚΗΣ ΡΗΤΟΡΙΚΗΣ, (ΤΟ ΑΦΙΕΡΩΝΟΥΝ) ΣΤΗ
ΜΟΥΣΑ ΤΗΣ ΡΗΤΟΡΙΚΗΣ ΠΕΙΘΩ.
 ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΑ

ΕΡΜΗΝΕΙΑ
ΑΡΡΕΝΕΣ, ΔΙΧΗΙ ΜΑΧΗΙ ΠΑΙΤΑΙ, ΡΡΗΤΗΡΙ ΜΩΑ ΠΕΙΘΟΙ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

Η ΟΜΑΔΑ ΑΓΟΡΙΩΝ ΑΠΟ ΤΗ ΦΑΙΣΤΟ ΠΟΥ ΣΥΜΜΕΤΕΙΧΕ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ, (ΤΟ ΑΦΙΕΡΩΝΕΙ) ΣΤΗ ΜΟΥΣΑ ΤΗΣ
ΡΗΤΟΡΙΚΗΣ ΠΕΙΘΩ.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

- Πιθανολογώ ότι ομάδα αγοριών από τη Φαιστό συμμετείχε και νίκησε σε αγώνα ρητορικής (ίσως δικανικής
ρητορικής) και παρήγγειλε πανομοιότυπα δαχτυλίδια με αφιέρωση στη μούσα της ρητορικής, που αλληγορικά
απεκλήθη Πειθώ, σαν «πειθούς δημιουργός». Αν είναι έτσι, στον αγώνα θα συμμετείχαν πολλοί και αξιόμαχοι
αντίπαλοι, γι αυτό η νίκη τους θα θεωρήθηκε τίτλος τιμής, ίσως να αποτελούσε και το διαβατήριο για τη μελλοντική
επαγγελματική τους ενασχόληση. Η υπόθεση θα ήταν σωστή, αν γνώριζα και την εσωτερική διάμετρο του δαχτυλιδιού.

Δεν αποκλείεται όμως το δαχτυλίδι αυτό να παραγγέλθηκε με σκοπό να αφιερωθεί (σαν ανάθημα) στη μούσα της
ρητορικής, αν το σπήλαιο όπου εντοπίστηκε αποτελούσε και τόπο λατρείας των μουσών.

Η χρήση των σπηλαίων της Κρήτης αποτελεί δύσκολο θέμα, όπως διαπιστώνει σε μελέτη της η αρχαιολόγος κ. Ειρήνη
Γαβριλάκη (https://pergamos.lib.uoa.gr/uoa/dl/object/2820306/file.pdf, σελ. 18/434), παραπέμποντας στη μελέτη του
Jere Mark Wickens “The archaeology and history of cave use in Attica, Greece from prehistoric through late Roman
times”. Γενικά όμως η μινωική λατρεία γινόταν και στην ύπαιθρο, σε κορυφές βουνών και σπήλαια
(https://ir.lib.uth.gr/xmlui/bitstream/handle/11615/808/P0000808.pdf?sequence=1, σελ 14/29).

- Η επιγραφή στο δαχτυλίδι μας κάνει ν' αναρωτηθούμε πόσο παλιά ήταν η παράδοση και η συστηματική διδασκαλία
της ρητορικής τέχνης, αφού οι περισσότερες σχολές ρητορικής δημιουργήθηκαν τον 5ο και 4ο αιώνα πΧ στην Αθήνα
(https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/grammatologia/page_051.html).

Αν αναλογιστούμε όμως τη νομοθετική παράδοση της Κρήτης, τους νόμους που ο Μίνωας έπαιρνε από το Δία κάθε
εννέα έτη (ο Μίνωας βασίλευσε γύρω στο 1294 πΧ βάσει του “πάριου χρονικού”), τους νόμους της Γόρτυνος και της
Δρήρου, δε θα φαινόταν παράλογο να υπήρχαν και δικανικοί ρήτορες (το αντίστοιχο των δικηγόρων) στην Κρήτη από
παλαιοτάτων χρόνων.

- Από άποψη σύνταξης η πρώτη ερμηνεία είναι πιο σωστή, αφού το ουσιαστικό ΑΡΡΕΝΕΣ προσδιορίζεται αμέσως
μετά την αναφορά του από δύο ομοιόπτωτους προσδιορισμούς, που δηλώνουν ιδιότητα και καταγωγή (ΔΙΚΟΜΑΧΟΙ
και ΠΑΙΤΑΙ). Κατά συνέπεια η λέξη DI-KΟ-MA-KE πρέπει να ερμηνευτεί σα ΔΙΚΟΜΑΧΟΙ και όχι σα ΔΙΧΗΙ
ΜΑΧΗΙ. Άλλωστε αφού οι άρρενες από τη Φαιστό μόνο σαν ομάδα θα μπορούσαν να αγωνιστούν, η μάχη κατά
ομάδες είναι δεδομένη.

- Στη δεύτερη ερμηνεία παραλείπεται η αναφορά στο είδος του αγώνα, αλλά συνάγεται από τη μούσα, στην οποία έγινε
η αφιέρωση.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

- Η μούσα της ρητορικής ήταν η Καλλιόπη: Λήμμα «Μούσαι», Εγκυκλοπαίδεια του Ηλίου, τ. 13/18, σελ.819.

- Τα ρήματα, επίθετα και ουσιαστικά της αρχαίας ελληνικής αντλήθηκαν από το 15τομο «Μέγα λεξικόν της ελληνικής γλώσσης» του Δ. Δημητράκου.

* Oι δυσκολίες της γραμμικής στην απόδοση της γλώσσας https://www.greeklanguage.gr/greekLang/studies/history/thema_15/05.html

Το -η- προφερόταν σαν δύο -ε- (γραμματική αρχαίας ελληνικής γλώσσης Α.Τζαρτζάνου, κεφ.Α΄ σελ.5)