ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ: ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ .

ΤΜΗΜΑ
ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ.
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΦΟΙΤΗΤΗ/ΤΡΙΑΣ: ΜΑΥΡΙΔΑΚΗ ΡΩΜΑΝΑ(5077), ΚΑΡΑΜΕΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ(5037)

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: ΚΟΙΝΩΝΙΑ, ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ(ΚΔΓ444)

ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: Β. ΤΣΑΜΗ

ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΧΙΟΥΜΟΡ, ΔΙΑΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΩΝ.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗ ΜΑΖΙΚΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ.

ΡΕΘΥΜΝΟ, 06/02/2019

1
 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .
04

2.ΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΩΝ: ΟΥΣΙΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ. . . . . . .. 05

2.1 ΟΥΣΙΟΚΡΑΤΙΑ. . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .. . . .05

2.1.1 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ. . . . . . . . . . . .. . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .06

2.2 ΔΙΑΓΛΩΣΣΑ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .07

2.3 ΧΙΟΥΜΟΡ. .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .08

2.3.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . 08

2.3.2 ΟΡΙΣΜΟΣ ΧΙΟΥΜΟΡ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .08

2.3.3 ΘΕΩΡΙΕΣ ΧΙΟΥΜΟΡ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 09

2.3.4 ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΓΛΩΣΣΙΚΟΥ ΧΙΟΥΜΟΡ(ΓΘΓΧ). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 10

2.4 ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΑΙ ΜΑΖΙΚΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

2.4.1 Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

2.4.2 ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ, ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΑΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΕΣ. . . . . .. . . . . . . . . . . . . 12

2.5 ΧΙΟΥΜΟΡ ΚΑΙ ΔΙΑΓΛΩΣΣΑ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

3. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . 14

3.1 ΣΥΝΟΨΗ ΣΕΙΡΑΣ . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

14

3.2 ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ. . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

3.3 ΣΥΜΒΟΛΑ ΑΠΟΜΑΓΝΗΤΟΦΩΝΗΣΗΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16

4.1 ΑΠΟΜΑΓΝΗΤΟΦΩΝΗΣΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

4.1.1 ΑΠΟΜΑΓΝΩΤΟΦΩΝΗΣΗ ΄΄ΣΑΒΒΑΤΟΓΕΝΗΜΕΝΕΣ΄΄. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .17

4.1.2 ΑΠΟΜΑΓΝΗΤΟΦΩΝΗΣΗ΄΄ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ΄΄. . . . . . . . . . . . . . . . .. . . 19

4.2 ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ. . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21

4.2.1 ΑΝΑΛΥΣΗ ΄ΣΑΒΒΑΤΟΓΕΝΝΗΜΕΝΕΣ΄. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21

4.2.2 ΑΝΑΛΥΣΗ΄ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ΄. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21

2
5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22

6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . .23

3
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Στο πλαίσιο του μαθήματος ΄κοινωνία, γλώσσα και ταυτότητες΄ αποφασίσαμε να

ασχοληθούμε με την οικοδόμηση κοινωνικών ταυτοτήτων στην καθημερινότητα των
ατόμων και να δείξουμε πόσο απαραίτητες είναι οι κοινωνικές ταυτότητες για τις
καθημερινές συναναστροφές των ατόμων αλλά και για την ένταξη τους σε
κοινωνικά περιβάλλοντα και πως αυτά με την σειρά τους επηρεάζουν την
δημιουργία κοινωνικών ταυτοτήτων και μέχρι ποιο σημείο μπορούν να φτάσουν
αυτές. Συγκεκριμένα, θα αναλύσουμε την έννοια του χιούμορ, τις θεωρίες που
υπάρχουν γύρω από αυτό αλλά και το πώς το χιούμορ απαρτίζει τόσο τιε κοινωνικές
ταυτότητες αλλά και ποια η σύνδεση του με την διαγλωσσα, έναν ορό τον οποίο
εξηγούμε πιο κάτω. Στην συνεχεια θα προσπαθήσουμε να κάνουμε φανερή την
σύνδεση των ορών μεταξύ τους μέσα από αποσπάσματα της ελληνικής και ξένης
τηλεοπτικής μαζικής κουλτούρας όπου έχουμε αντλήσει τα δεδομένα μας, και
συγκεκριμένα από την ελληνική κωμική σειρά, ΄ σαββατογεννημένες ΄ καθώς και
την αμερικανική σειρά ΄μοντέρνα οικογένεια΄ και να δείξουμε πως το φαινόμενο
της διαγλωσσας, το χιούμορ, αλλά και η κοινωνική κατασκευή ταυτοτήτων
συνδέονται μεταξύ τους και επηρεάζουν άμεσα την ζωή μας.

4
2. ΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΩΝ: ΟΥΣΙΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ

2.1ΟΥΣΙΟΚΡΑΤΙΑ:

Σύμφωνα με την ουσιοκρατικη αντίληψη, η έννοια της ταυτότητας βρίσκεται γύρω από την
έννοια της ομοιότητας. Η ομοιότητα αποτελεί χαρακτηριστικό των ανθρώπων το οποίο
υπάρχει από την στιγμή της γέννησης τους και κατηγοριοποιεί τους ανθρώπους ανάλογα με
την κοινωνική τάξη στην όποια βρίσκονται και την συνεισφορά τους σε αυτή. Ο εαυτός και
ο λόγος είναι δυο εντελώς διαφορετικές έννοιες μεταξύ τους ,ανεξάρτητες η μια από την
άλλη, παρόλα αυτά όμως η ουσία του εαυτού χρειάζεται τον λόγο για να υπάρξει. Σε
αντίθεση με την κοινωνική κατασκευή, στην οποία για να οικοδομηθεί ο εαυτός χρειάζεται
ο λόγος. Η ανθρωπινή ταυτότητα διαμορφώνεται μέσα από εκείνα τα χαρακτηριστικά του
ατόμου, τα οποία αποτελούν το ‘’είναι’’ του. Πάνω σε αυτή την άποψη έχουν βασιστεί δυο
ρεύματα. Το πρώτο, θεώρει την ταυτότητα ως αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης
δημιουργίας, ενώ το δεύτερο, θεώρει ότι την ταυτότητα ως παράγωγο της κοινωνίας. Η
κοινωνία δηλαδή έχει συγκεκριμένη επίδραση πάνω στους ανθρώπους και κατασκευάζει
με ιδιαίτερο τρόπο τις ανθρώπινες ταυτότητες. Και στις δυο περιπτώσεις, η ταυτότητα είναι
αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Η θεωρία της ουσιοκρατικης
αντίληψης, εμφανίζεται για πρώτη φορά στις απόψεις του Πλάτωνα, ο οποίος πίστευε πως
η πραγματική ουσία των πραγμάτων βρίσκεται στον ιδεατό κόσμο, και δεν επηρεάζεται
ούτε εξαρτάται από το ίδιο το άτομο, ούτε από την κοινωνία του. Τόσο για τον ίδιο τον
Πλάτωνα, όσο και για μεταγενέστερους φιλοσόφους αλλά και ψυχολόγους( Freud,
Descartes,..)εαυτος και ταυτότητα είναι αποτέλεσμα καθολικών ιδιοτήτων και δεν
σχετίζονται με ιστορικούς παράγοντες. Μια άλλη άποψη, γύρω από αυτή την θεωρία είναι
το γεγονός ότι ο άνθρωπος ορίζεται από την συμμέτοχη ή μη σε κοινωνικά πλαίσια και
ομάδες, πράγμα που σημαίνει ότι το κάθε άτομο έχει όρια τα οποία τα ορίζει η κοινωνία
γύρω του και δεν είναι ελεύθερο να πράττει όπως θέλει. Για τον Tajfel(1982) η διαδικασία
ταύτισης ενός ατόμου με μια ομάδα επιτυγχάνεται τόσο από την γνώση του ατόμου αλλά
και από την συναισθηματική δέσμευση ή προσήλωση του σε αυτή. Επομένως, η
διαμόρφωση κοινωνικών ταυτοτήτων δημιουργείται με βάση τις κοινωνικές επιδράσεις
πάνω σε ένα άτομο, αλλά και από τις κοινωνικές συναναστροφές με αλλά άτομα του ίδιου
κοινωνικού επίπεδου ή περιβάλλοντος, τα όποια διαμορφώνουν τον τρόπο ομιλίας του
έκαστου ατόμου, αλλά και συμπεριφοράς του ως προς τους άλλους. Συμφώνα με τους
Benwell&Strokoe, οι κοινωνικές ταυτότητες είναι αυτές που προκαλούν συγκεκριμένες
γλωσσικές πρακτικές, συμπεριφορές και δραστηριότητες των ατόμων. (2006)

Από την άλλη, ο labov, πίστευε πως υπάρχουν προκαθορισμένες κοινωνικές κατηγορίες
όπως αυτές του φύλου, της κοινωνικής τάξης και της εθνικότητας, οι οποίες επηρεάζουν
την γλωσσική χρήση των ατόμων, η οποία με την σειρά της εξαρτάται από πάγιες και
αμετάβλητες κοινωνικές ταυτότητες των ατόμων.(Benwell&stroke,2006). Επομένως, οι
άνθρωποι δημιουργούν κοινωνικές ταυτότητες ανάλογα με την γλωσσική συμπεριφορά
τους, και μέσα από αυτήν γίνεται φανερή και η ταυτότητα που δημιουργείται σε κάθε
περίσταση. Σε ότι αφορά το πεδίο της φυσιοκρατίας, η ιδία υποστηρίζει ότι υπάρχει μια
σταθερή και καθολική γυναικεία ταυτότητα, η οποία χαρακτηρίζει το ανίσχυρο φύλο, και

5
υπάρχει και μια σταθερή και καθολική αντρική ταυτότητα η οποία χαρακτηρίζει το ισχυρό
φύλο. Επομένως, γίνεται κατανοητό το γεγονός ότι οι κοινωνικές ταυτότητες δημιουργούν
καθορισμένες γλωσσικές συμπεριφορές αλλά και τρόπους δράσης των ατόμων.

2.1.1 ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ:

Η κοινωνική κατασκευή έχει αντίθετες απόψεις από την ουσιοκρατία. Η άποψη της
κοινωνικής κατασκευής είναι πως η πραγματικότητα μιας κοινωνίας δεν είναι δομημένη εξ
αρχής αλλά βρίσκεται σε συνεχή κατασκευή. Το κάθε άτομο αναζητεί τον λόγο της ύπαρξης
του στις αλληλεπιδράσεις του με άλλα άτομα και όχι ξεχωριστά από αυτές. Ακόμη, οι
νοητικές λειτουργιές είναι μέρος αυτής της κατασκευής καθώς ο λόγος διαμεσολαβεί για να
οικοδομηθούν αυτές οι ταυτότητες. Η συγκρότηση κοινωνικών ταυτοτήτων είναι αρκετά
σημαντική και μπορεί να θεωρηθεί ως ένα κοινωνικό επίτευγμα, στο οποίο ο λόγος
αποτελεί την μέση οδό για την σύσταση των ταυτοτήτων και των γεγονότων. Κάθε φορά το
άτομο δημιουργεί μια ξεχωριστή άποψη για τον εαυτό του ανάλογα με την ταυτότητα που
θέλει να προβάλλει, αλλά και ανάλογα με το θέμα και τον συνομιλητή του. Αξίζει να
σημειωθεί όμως, ότι στο πλαίσιο της κατασκευής ταυτοτήτων, το άτομο μπορεί να
οικοδομήσει μόνο περιορισμένο αριθμό ταυτοτήτων. Τα άτομα είναι εκείνα που
δημιουργούν και διαμορφώνουν την πραγματικότητα η όποια τους περιτριγυρίζει και
εξυπηρετεί το έκαστου επικοινωνιακό πλαίσιο τους και μέσα στο οποίο διαμορφώνουν
ξεχωριστές κοινωνικές ταυτότητες. Επομένως, είναι λογικό τα άτομα να είναι σε θέση να
υποδυθούν ρόλους ανάλογα με τον συνομιλητή τους, τον στόχο που θέλουν να
κατακτήσουν αλλά και το επικοινωνιακό πλαίσιο. Συμφώνα με τον jοsef, ο προσδιορισμός
των ατόμων δεν είναι μονοσήμαντα συμβεβλημένος με συγκεκριμένες βιολογικές ή
κοινωνικές κατηγορίες, αλλά μπορεί να συνδέεται με διαφορετικές ομογενοποιημένες
κατηγορίες.(2004) Στο πλαίσιο της oυσιοκρατίας το κοινωνικό φύλο αντιλαμβάνεται στην
κοινωνία ως δυναμικό και όχι ως στατικό και οι ταυτότητες που δημιουργεί το κάθε άτομο
χαρακτηρίζονται ως ‘’θηλυκές’’ ή ‘’αρσενικές’’. Ως ‘’θηλυκή’’ θεωρείται η ταυτότητα του
ανίσχυρου ατόμου, ενώ ως ‘’αρσενική’’ η ταυτότητα τoυ ισχυρού. Οι έννοιες αυτών των
ταυτοτήτων είναι καθολικές και δεν μεταβάλλονται. Το κοινωνικό φύλο γίνεται αντιληπτό
με δυναμικό τρόπο και οι ιδιότητες του φανερώνονται στον λόγο. Παρόλα αυτά και τα δυο
φύλα είναι δυνατόν να δημιουργήσουν συμπεριφορές οι όποιες κοινωνικά δεν ίσως να μην
συνάπτουν με το ‘’ανδρικό ή ΄΄γυναίκειο΄΄ φύλο, αντίστοιχα.

Ακόμη, μια κοινωνική ταυτότητα δεν μπορεί να προσδιοριστεί από την απλή ένταξη του
ατόμου σε ένα κοινωνικό σύνολο, αλλά από τον βαθμό συμμετοχής του και
συναναστροφής του με τα υπόλοιπα άτομα της ομάδας αυτής με την προϋπόθεση ότι τα
άτομα αυτά είναι σε θέση να διαχειριστούν την συμμέτοχη τους μέσα στην ομάδα, στην
οποία τα όρια δεν είναι ξεκάθαρα. Συνοψίζοντας, τα άτομα αυτά δημιουργούν
πεποιθήσεις και αξίες ανάλογα με την πίεση που τους ασκείται κάθε φορά από τα έκαστοτε
κυρίαρχα άτομα μιας ομάδας αλλά και από τον βαθμό συμμετοχής, δημιουργώντας έτσι
κοινωνικά δίκτυα τα όποια μπορούν να φανερώσουν την ποιότητα και την ποσότητα της
επαφής που υπάρχει ανάμεσα στα άτομα του έκαστου δικτυού.( Milroy&Milroy, 1992)

6
Έτσι, διαμορφώνεται η κοινωνική ταυτότητα του καθενός, η οποία όμως ταιριάζει με την
ταυτότητα της υπόλοιπης ομάδας.

2.2 ΔΙΑΓΛΩΣΣΑ

Ο Όρος διαγλώσσα έκανε για πρώτη φορά την εμφάνιση του το 1994. Εφευρέτης του όρου
υπήρξε ο Cen Williams. Όταν αναφερόμαστε στον ορό διαγλώσσα, εννοούμε την ικανότητα
του πολύγλωσσου ατόμου να εναλλάσσεται ανάμεσα σε διάφορες γλώσσες. Με βάση τις
γνώσεις τους σε μια γλώσσα, τα άτομα αυτά διαμορφώνουν ένα δικό τους σύστημα
γλώσσας στο οποίο στοχεύουν να φτάσουν. Ένα σύστημα, το οποίο μεταβάλλεται ανάλογα
με τους εξωτερικούς ή εσωτερικούς παράγοντες καθώς και το ήδη κατεκτημένο επίπεδο
γνώσης. Η διαγλωσσα χωρίζεται σε διαπερατή/δυναμική και συστηματική. Στην πρώτη
κατηγορία, αυτή της διαπερατής/δυναμικής διαγλωσσας, οι κανόνες που απαρτίζουν τη
γνώση του μαθητή σε κάθε στάδιο είναι μεταβλητές και υπόκεινται σε διαρκή αλλαγή. Από
την άλλη, στη συστηματική διαγλωσσα, ο μαθητής δημιουργεί ένα δικό του είδος
γραμματικής η οποία δεν συνάπτεται πλήρως με το σύστημα που θα τον οδηγήσει στην
ορθή κατάκτηση της γλώσσας. ( Α.Χατζιδακη, επ. καθηγήτρια Π.Τ.Δ.Ε παν/μιου Κρήτης)
(http://www.edc.uoc.gr/~ptde/ptde/anounc/a_tomeas/kataktisi_g2_neo_2011-12.pdf )
Ένας άνθρωπος μπορούμε να θεωρήσουμε ότι χρησιμοποιεί διαγλωσσα όταν μπορεί να
κάνει κατανοητό τον εαυτό του σε μια ξένη γλώσσα. Όταν μπορεί να συγκρίνει και να
κατανοήσει διαφορετικά γλωσσικά φαινόμενα, αλλά και όταν μπορεί να αναμίξει δυο ή
περισσότερες γλώσσες, χωρίς να τον απασχολούν οι γλωσσικοί κανόνες της εκαστοτε
γλώσσας. Η διαγλωσσα διαφέρει από την απλή εναλλαγή κωδίκων καθώς δεν
αναφερόμαστε απλώς στην κατασκευή και χρήση μιας γλώσσας από τους ομιλητές, η
οποία, δεν μπορεί να αποδοθεί με τους γνωστούς γλωσσικούς κανόνες μιας γλώσσας και
αποτελούν χαρακτηριστικό των ομιλητών τους,( Garcia&Wei, 2014)

Παρόλα αυτά όταν αναφερόμαστε στον όρο διαλγωσσα, δεν πρέπει να τον μπερδεύουμε
με την εναλλαγή κωδίκων ή την διγλωσσία. Εναλλαγή κωδίκων χρησιμοποιούμε για να
κάνουμε εναλλαγή ανάμεσα σε γλώσσες, κάτω από συγκεκριμένες περιστάσεις όπως σε μια
συζήτηση ή σε κάποιο mail. Όταν μεταφερόμαστε από μια γλώσσα σε μια άλλη σημαίνει ότι
μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε σωστά τους γραμματικούς και συντακτικούς κανόνες της
αντίστοιχης γλώσσας. Επιπλέον, ο Όρος διαγλωσσα είναι η διαδικασία κατά την οποία ένα
άτομο οφείλει να κατανοεί και να αναγνωρίζει από μόνο του μια κατάσταση και αργότερα
να μπορεί μέσα από διαφόρους γλωσσικούς και σημειωτικούς όρους να δημιουργήσει ένα
νόημα το οποίο θα είναι κατανοητό. Η διαγλωσσα θεώρει πως η ιδία η γλώσσα είναι ένα
πολυγλωσσικο, πολύτροπικο και πολυαισθητικο κομμάτι και έτσι προσπαθεί να
αμφισβητήσει τα όρια μεταξύ γλωσσικών και μη γλωσσικών μορφών επικοινωνίας, αλλά
και τα όρια μεταξύ γλώσσας και ανθρωπίνων γνωστικών ικανοτήτων.

7
2.3 ΧΙΟΥΜΟΡ

2.3.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ένα ακόμα θέμα που εμφανίστηκε στη μελέτη μας είναι αυτό του χιούμορ και πως
αυτό συνδέεται με τα θέματα της διαγλώσσας και της οικοδόμησης ταυτοτήτων.
Αρχικά εξετάζοντας κανείς το χιούμορ μπορεί εύκολα να καταλάβει ότι είναι ένα
πολυσύνθετο φαινόμενο και η βιβλιογραφία που υπάρχει για αυτό πολύ μεγάλη. Σε
μεγάλο βαθμό το χιούμορ συνδέεται στην κοινή λογική με το γέλιο, και εδώ
δημιουργείται το ερώτημα: ότι προκαλεί το γέλιο μπορεί να θεωρηθεί χιούμορ; Πώς
μπορούμε να ορίσουμε το χιούμορ; Ποια είναι η σχέση του με την ειρωνεία; Αυτές
είναι μόνο μερικές από της ερωτήσεις που καλούμαστε να απαντήσουμε, και αυτό
θα προσπαθήσουμε να κάνουμε στην συνέχεια.

2.3.2ΟΡΙΣΜΟΣ ΧΙΟΥΜΟΡ

Το χιούμορ είναι ένα φαινόμενο που συνδέεται κατεξοχήν με τη γλωσσική χρήση

και την ανθρώπινη επικοινωνία. Έτσι γίνεται αντιληπτό ότι το χιούμορ έχει μια
καθαρά υποκειμενική διάσταση και η ύπαρξη του ή όχι εξαρτάται από το κάθε
άτομο. Κάτι που για ένα άτομο θεωρείται χιούμορ για ένα άλλο μπορεί να μην
είναι. Αυτός ο παράγοντας της υποκειμενικότητας είναι που καθιστά έναν ορισμό
για το χιούμορ (σχεδόν )αδύνατο. Μια επικοινωνιακή περίσταση απαρτίζεται από
διάφορα στοιχεία, όπως την πρόθεση, την αντίληψη κ.α. Ακόμα άλλο ένα κομμάτι
που δυσχεραίνει τη μελέτη του χιούμορ είναι τα στερεότυπα που υπάρχουν γύρω
από τον όρο, πολλές φορές το χιούμορ θεωρείται ως ταλέντο ή γονιδιακό
χαρακτηριστικό που είτε το έχεις είτε όχι.

Ο Ruck ο οποίος θεωρεί ότι το χιούμορ αφενός είναι ένας γενικός όρος που
αναφέρεται σε όλα τα φαινόμενα του αστείου και περιλαμβάνει την ικανότητα των
ομιλητών να διακρίνουν, να ερμηνεύουν, να απολαμβάνουν, να δημιουργούν και να
χρησιμοποιούν μη σοβαρούς και ασύμβατους τρόπους επικοινωνίας. Αφετέρου το
χιούμορ είναι ένας τρόπος θέασης του κόσμου ή μια στάση ζωής που επιτρέπει στα
άτομα να αντιμετωπίζουν τις διάφορες καταστάσεις και τη ζωή γενικότερα. Ο
τρόπος αυτός επιτρέπει στα άτομα να αντιμετωπίζουν με μια θετική και ελαφριά
πλευρά τις αντίξοες ή σοβαρές καταστάσεις ώστε να παραμένουν κεφάτα και ήρεμα
ή ακόμα και να μπορούν να χαμογελούν με αυτές.

Από μια διαφορετική προσέγγιση έγινε προσπάθεια ορισμού του χιούμορ μέσα από
την ετυμολογία του όρου. Όμως η πολυσημία του όρου στέκεται εμπόδιο πάλι στην
προσπάθεια, από γλώσσα σε γλώσσα το χιούμορ αποδίδεται με όρους συναφείς
που δεν είναι απαραίτητα αντιπροσωπευτικοί του νοήματος του και κατά την
επιστροφή στην αρχική γλώσσα αντιπροσωπεύουν άλλους όρους. Τέτοιοι όροι είναι

8
το «αστείο», «παιγνιώδες», «κωμικό» κλπ. Σε αυτό το σημείο είναι καλό να κάνουμε
μια συνοπτική αναφορά σε κάποιες από τις υπάρχουσες θεωρίες για το χιούμορ.

2.3.3ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΧΙΟΥΜΟΡ

Α)Η θεωρία της ανωτερότητα/ επιθετικότητας

Η θεωρία της ανωτερότητας/επιθετικότητας αφορά την πρόθεση του χιούμορ,

δηλαδή το χιούμορ είναι η έκφραση μιας ξαφνικής δόξας η οποία προκύπτει από
την σύγκριση της ανωτερότητας του ομιλητή σε σχέση με μια πράξη κάποιου άλλου
που θεωρούμε «κατώτερη» και άξια χιουμοριστικού στιγματισμού. Αυτός ο
χιουμοριστικός στιγματισμός δεν αφορά μόνο τους άλλους αλλά μπορεί να
κατευθύνεται και προς το άτομο του ομιλητή, που τότε γίνεται λόγος για
αυτοσαρκασμό. Σημαντικό κομμάτι αυτής της θεωρίας είναι ο στόχος, δηλαδή το
άτομο ή κατάσταση που στοχεύεται κάθε φορά και αυτή η στοχοποιήση διεγείρει
αναλόγως θετικά συναισθήματα (γέλιο) ή αρνητικά. Το γέλιο σε αυτή την
περίπτωση αποτελεί προσπάθεια διόρθωσης των αποκλίσεων από αυτό πού
θεωρείται κοινωνικά σωστό.

Β)η ψυχαναλυτική θεωρία της ψυχικής εκτόνωσης

Η θεωρία αυτή αποδίδεται στον S. Freud. O τελευταίος θεωρεί ότι το χιούμορ είναι
ένας μηχανισμός που επιτρέπει στο άτομο να εκφράζει τις σκέψεις του χωρίς να
περιορίζεται από τις κοινωνικό-πολιτισμικές νόρμες, έτσι το άτομο είναι σε θέση να
εκτονωθεί. Οι νόρμες αυτές αφορούν την ανάγκη το άτομο να σκέφτεται λογικά και
με σαφήνεια ώστε ότι λέει στους άλλους να βγάζει νόημα και να γίνεται κατανοητό.
Όλο αυτό το άγχος για να λειτουργεί ικανοποιητικά το άτομο μέσα στην κοινωνία
και να εναρμονίζεται με τις προσδοκίες των άλλων του δημιουργούν αισθήματα
πίεσης που καταφέρνει να εκτονώσει μέσα από το χιούμορ σπάζοντας τους
περιορισμούς του. Αυτή η θεωρία όμως έχει γνωρίσει την μεγαλύτερη κριτική
καθώς ανάγει τις διαδικασίες του χιούμορ στο ασυνείδητο του ανθρώπου που
λειτουργεί ως μηχανισμός αποσυμπίεσης καταπιεσμένων σκέψεων και
συναισθημάτων, αυτή η σύνδεση αποκλείει τον συνειδητό και εμπρόθετο
χαρακτήρα του χιούμορ όταν κάνουμε λόγο για κωμικούς και άλλους «ειδικούς»
του χιούμορ.

Γ)η γνωσιακή θεωρία της ασυμβατότητας

Η βασική θέση αυτής της θεωρίας είναι ότι το χιούμορ είναι αποτέλεσμα της
ασυμβατότητας ανάμεσα σε αυτό που αναμένεται και αυτό που τελικά συμβαίνει.
Δηλαδή το χιούμορ βασίζεται στην προκαλούμενη ανατροπή αυτού που ένα άτομο

9
περιμένει αλλά τελικά συμβαίνει κάτι άλλο. Δύο ασύμβατες έννοιες φαίνεται να
σχετίζονται κάτι που προκαλεί ένα «σοκ» με αποτέλεσμα το χιούμορ. Φυσικά η
πρόκληση γέλιου δεν είναι η μόνη πιθανή αντίδραση σε μια απρόσμενη κατάσταση,
μπορούν να δημιουργηθούν συναισθήματα φόβου, αμηχανίας, πανικού κλπ. Σε
μεγάλο βαθμό το χιούμορ εξαρτάται από τις εκάστοτε συνθήκες. Σε σχέση με τα
παραπάνω στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγει και ο McGhee που εξετάζει το χιούμορ
από μία ψυχολογική σκοπιά και θεωρεί ότι το χιούμορ δεν ενυπάρχει σε
συγκεκριμένα πράγματα ή καταστάσεις αλλά είναι μια πνευματική διεργασία που
μας επιτρέπει να αντιμετωπίσουμε χιουμοριστικά τις καταστάσεις που προκαλούν
ασυμβατότητα. Στο ίδιο μήκος κύματος είναι και ο Mulkay ο οποίος λέει ότι η
πραγματικότητα δεν «μιλάει» από μόνη της αλλά νοείται σαν διάκριση ανάμεσα
στο σοβαρό ή τον χιουμοριστικό τρόπο ανάλογα με την ανάλυση των ομιλητών.
Κατά αναλογία κινείται και η ανάλυση του Raskin που διακρίνει το χιούμορ σε
καλλωπιστική και μη καλλωπιστική επικοινωνία, με την πρώτη να είναι επικοινωνία
μεταξύ δύο ομιλητών που βασίζεται σε αληθείς και συναφείς πληροφορίες στα
πλαίσια της αρχής συνεργασίας. Έτσι για να θεωρηθεί επιτυχής μια επικοινωνία
πρέπει και οι δύο ομιλητές να χρησιμοποιούν τον ίδιο τρόπο.

Επομένως μπορούμε εύκολα να συνάγουμε ότι το χιούμορ είναι μια καθαρά

συνειδητή επιλογή των ομιλητών που αναγνωρίζουν την ασυμβατότητα γύρω τους
και επιλέγουν να αντιδράσουν με το συγκεκριμένο τρόπο. Συνεχίζοντας θα
αναλύσουμε την Γενική Θεωρία για το Γλωσσικό Χιούμορ( στο εξής, ΓΘΓΧ) του
Attardo την οποία και αυτός ορίζει ως ασυμβατότητα.

2.3.4 Γενική Θεωρία για το Γλωσσικό Χιούμορ (ΓΘΓΧ)

Μετά την παρουσίαση των βασικότερων θεωριών που έχουν αναπτυχθεί για το
χιούμορ προβαίνουμε στην παρουσίαση της επικρατούσας θεωρίας για αυτό. Η
ΓΘΓΧ αποτελεί μια ευρύτερη γλωσσολογική θεωρία που αντλεί τα δεδομένα από
την κειμενογλωσσολογία, την πραγματολογία και θεωρίες αφηγηματολογίας. Ο
Attardo ορίζει και αυτός το χιούμορ ως ασυμβατότητα και χρησιμοποιεί σαν αρχή
της θεωρίας του την διάκριση των χιουμοριστικών κειμένων σε:

1. Κείμενα με μία μόνο γνωσιακή αντίθεση, τέτοια μπορούν να θεωρηθούν τα

ανέκδοτα που στο τέλος τους εμφανίζουν την ατάκα (punch line) που
προκαλεί την επανερμηνεία όλου του κειμένου.
2. Κείμενα με περισσότερες από μια γνωσιακές αντιθέσεις που εμφανίζονται
σε διάφορα σημεία του κειμένου και όχι μόνο στο τέλος, που είναι και το
συνηθέστερο.

Άρα τα κριτήρια που χρησιμοποιεί ο Attardo αφορούν την ποσότητα, τη θέση και τη
λειτουργία των γνωσιακών αντιθέσεων μέσα στο χιουμοριστικό κείμενο. Έτσι
παρουσιάζονται καινούργιοι όροι για την ανάλυση χιουμοριστικών κειμένων με

10
περισσότερες από μια γνωσιακές αντιθέσεις. Οι όροι αυτοί είναι τα χιουμοριστικά
εκφωνήματα (humorous line) και η χιουμοριστική φράση (jab line). Αυτοί οι όροι
είναι που οδηγούν στο χαρακτηρισμό ενός κειμένου ως χιουμοριστικό.

Οι γνωσιακές παράμετροι

Όπως προαναφέρθηκε η γνωσιακή αντίθεση είναι αυτή που προκαλεί το χιούμορ

αλλά δεν είναι η μόνη παράμετρος για την ασφαλή διάκριση ενός κειμένου ως
χιουμοριστικού. Η τελευταία αποτελεί μία από τις έξι γνωσιακές παραμέτρους που
εμφανίζονται στη βιβλιογραφία για την ανάλυση χιουμοριστικών κειμένων.

1. Γνωσιακή αντίθεση (έχει αναλυθεί προηγουμένως)

2. Λογικός μηχανισμός αφορά τη λογική με την οποία επεξεργαζόμαστε τις
έννοιες που παρουσιάζουν ασυμβατότητα.
3. Κατάσταση η οποία αφορά όλες τις συνθήκες που εμφανίζονται (πρόσωπα,
πράξεις κ.α.) και την ανάκληση τους για να γίνει αντιληπτή η αντίθεση
4. Στόχος αφορά το άτομο/ομάδα ή κατάσταση στην οποία κατευθύνεται το
χιούμορ (κατά αναλογία της θεωρίας ανωτερότητας/επιθετικότητας)
5. Κειμενική στρατηγική αφορά τη μορφή και την οργάνωση του
χιουμοριστικού κειμένου
6. Γλώσσα που περιλαμβάνει όλα τα σχήματα και γλωσσικούς μηχανισμούς
που χρησιμοποιούνται μέσα σε ένα χιουμοριστικό κείμενο (σε αυτό
ερχόμαστε να προσθέσουμε και όλα τα οπτικά μέσα όταν γίνεται λόγος για
πολυτροπικά κείμενα όπως και το δικό μας).

Σε αυτό το σημείο είναι καλό να γίνει αναφορά σε όρους που παρουσιάζουν

επικαλύψεις με το χιούμορ. Αρχικά παρουσιάζεται η ειρωνεία που τα όρια της με το
χιούμορ είναι ιδιαίτερα δυσδιάκριτα, ως ειρωνεία μπορούμε απλά να θεωρήσουμε
«το άλλο λέω και άλλο εννοώ», η διαχωριστική γραμμή από το χιούμορ είναι πάρα
πολύ λεπτή και αυτό που για κάποιον θεωρείται χιούμορ, για κάποιον άλλο μπορεί
να είναι ειρωνεία. Στην ίδια κατηγορία εμπίπτουν και τα πειράγματα, παρωδία,
σάτιρα που παρουσιάζουν διαπλοκή μεταξύ τους.

11
2.4 ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΑΙ ΜΑΖΙΚΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ

2.4.1 Η έννοια της κουλτούρας

Όπως έχει προαναφερθεί, τα δεδομένα της μελέτης μας είναι αποσπάσματα

τηλεοπτικές σειρές παρμένες από την τηλεοπτική μαζική κουλτούρα, τόσο εντός του
ελληνικού χώρου όσο και εκτός. Μια εύλογη ερώτηση που εμφανίζεται είναι τι
εννοούμε με τον όρο κουλτούρα και πως αυτή επηρεάζει και επηρεάζεται από την
κοινωνία; Πώς συνδέεται το χιούμορ με τα τηλεοπτικά κείμενα, και τι είναι τελικά
αυτό που προκαλεί το χιούμορ όταν παρακολουθούμε μία τέτοια σειρά; Αυτά είναι
μερικά από τα ερωτήματα που απαντήσουμε στην συνέχεια της μελέτης μας.

Αρχικά οφείλουμε να ορίσουμε τον όρο κουλτούρα χρησιμοποιώντας τον ορισμό

του κοινωνιολόγου Jenks. O τελευταίος θεωρεί ότι κουλτούρα είναι οι νόρμες, οι
αξίες, οι πεποιθήσεις, τα σύμβολα και τα αντικείμενα που είναι χαρακτηριστικά και
κυρίαρχα σε μια κοινωνική ομάδα ή μία κοινωνία γενικότερα σε μια συγκεκριμένη
χρονική περίοδο. Συνεχίζοντας τον ορισμό διακρίνουμε την κουλτούρα σε υψηλή
και μαζική. Υψηλής κουλτούρας θεωρούμε έργα διαχρονικής αξίας και ανώτερης
αισθητικής που υιοθετούνται από ομάδες υψηλού κοινωνικού γοήτρου. Τέτοια
θεωρούνται τα έργα κλασικής μουσικής, οι τέχνες, κλασική λογοτεχνία κλπ. Από την
άλλη μεριά, ως μαζική κουλτούρα θεωρούμε πράγματα που εμφανίζονται στην
καθημερινότητα και γίνονται ευρέως αποδεκτά από την «μάζα» της κοινωνίας
(αυτά συναντώνται στην τηλεόραση, ραδιόφωνο, διαδίκτυο κ.α.) ενώ
χρησιμοποιούνται για την αναπαραγωγή στερεοτύπων που έχουν απήχηση στο
καταναλωτικό κοινό για την προώθηση της εμπορευματοποίησης. Μαζική
κουλτούρα εμφανίζεται παντού, στα τηλεοπτικά προγράμματα, τη μόδα, τις
διαφημίσεις κλπ. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα που μπορούμε να παραθέσουμε
για να γίνει πιο κατανοητός ο όρος είναι ο Shakespeare που για τους σύγχρονους
του θεωρούνταν μαζική κουλτούρα, στη σημερινή εποχή τα έργα του είναι έργα
υψηλής κουλτούρας. Από αυτό επίσης γίνεται φανερό πόσα ρευστά είναι τα όρια
ανάμεσα στους δύο όρους.

2.4.2 Κουλτούρα, τηλεοπτικά κείμενα και ιδεολογίες

Έτσι η μαζική κουλτούρα έχει αναχθεί στο κυρίαρχο μηχανισμό προώθησης

ιδεολογιών και στερεοτύπων. Τη μαζική κουλτούρα τη συναντάμε στα περισσότερα
πράγματα όπως προαναφέρθηκε και αποτελεί σημαντικό παράγοντα των
τηλεοπτικών κειμένων. Διάφορες σειρές που παρουσιάζονται στην τηλεόραση είναι
με τέτοιο τρόπο φτιαγμένες ώστε να αναπαράγουν στερεότυπα και να προωθούνται
συγκεκριμένες νόρμες που είναι οι κυρίαρχες στην κοινωνία. Τα ΜΜΕ επομένως
ανακατασκευάζουν την πραγματικότητα ώστε να συνάδει με αυτό που θεωρείται
κοινωνικά «σωστό». Μέσα σε αυτό το πλαίσιο περιλαμβάνονται και νόρμες που
αφορούν τη γλώσσα. Υπάρχει η σκέψη ότι η ομοιογένεια μιας εθνικής κοινότητας

12
βασίζεται ιδιαίτερα και στην ύπαρξη μιας εθνικής γλώσσας (για την κοινότητα).
Αυτό το φαινόμενο παρατηρείται έντονα και στη Ελλάδα. Το θέμα της γλωσσικής
ομοιογένειας είναι πρόβλημα που έχει παρατηρηθεί από την δημιουργία του
ελληνικού κράτους. Η γλώσσα θεωρείται παράγοντας εσωτερικής συνοχής και αυτό
αντανακλάται μέσα από την εκπαίδευση και τα ΜΜΕ. Τα τηλεοπτικά κείμενα που
προσφέρονται στην Ελλάδα παρουσιάζουν χαρακτήρες επιτυχημένους που
χρησιμοποιούν την πρότυπη ελληνική γλώσσα, ενώ διαλεκτόφωνοι ομιλητές
στιγματίζονται χιουμοριστικά και παρουσιάζονται να έχουν χαμηλότερο μορφωτικό
επίπεδο κλπ. Αυτή η μέθοδος προάγει την γραμμή του κράτους που προωθεί τη
μονογλωσσία ως ακρογωνιαίο λίθο της ελληνικής κρατικής πολιτικής.

Από την άλλη μεριά, στο εξωτερικό, εξαιτίας και της παγκοσμιοποίησης, χώρες
όπως οι ΗΠΑ που περικλείουν διάφορες εθνότητες που η καθεμία μιλά τη δική της
γλώσσα έχουν μεγαλύτερη τριβή με την έννοια της γλωσσικής υπερποικιλότητας και
ο χιουμοριστικός στιγματισμός δεν έγκειται τόσο πολύ στην ιδέα της γλωσσικής
ομοιογένειας, αλλά του γλωσσικού «λάθους». Οι ομιλητές διαφορετικών γλωσσών
που δεν έχουν κατακτήσει πλήρως την αγγλική φαίνονται στη μεταφορά από τη
μητρική τους γλώσσα στην αγγλική να παρουσιάζουν «λάθη» και να μην γίνονται
αντιληπτοί από τους συνομιλητές τους. Ένα ακόμα στοιχείο είναι η προφορά που
εμφανίζουν διαγλωσσικά άτομα σχετίζοντας την φωνητική εκφορά των τύπων της
αγγλικής με την αντίστοιχη εκφορά τύπων της μητρικής τους γλώσσας, με
αποτέλεσμα να μη συντελείται ικανοποιητικά η επικοινωνιακή διαδικασία.

2.5 Χιούμορ και διαγλώσσα

Το ερώτημα που μας ενδιαφέρει είναι πως μέσα από τα τηλεοπτικά κείμενα
στιγματίζονται οι διάφορες «παρεκκλίσεις» από την κοινή και γιατί αυτό προκαλεί
χιούμορ;

Είναι σύνηθες ότι στα τηλεοπτικά κείμενα δημιουργούνται και παρουσιάζονται

χαρακτήρες που εναρμονίζονται με την νόρμα και άλλοι που παρεκκλίνουν, και ένα
χαρακτηριστικό που διακρίνει ένα άτομο που δεν ακολουθεί τη νόρμα είναι οι
ομιλητές διαλέκτων. Αυτό βασίζεται στις γλωσσικές στάσεις των ομιλητών που
συνδέουν τους διαλεκτόφωνους με χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο, ατελή
κοινωνικοποίηση και γενικότερα όχι άτομα που θα θεωρούνταν κοινωνικά
«επιτυχημένα». Αυτές οι στάσεις είναι που προκαταβάλουν τα άτομα να
στιγματίσουν τα διαλεκτόφωνα άτομα. Τι είναι αυτό όμως που προκαλεί το χιούμορ
σε αυτές τις περιστάσεις;

Όπως έχουμε αναφέρει σύμφωνα με την ΓΘΓΧ, το χιούμορ είναι αποτέλεσμα της
ασυμβατότητας που παρουσιάζει μια κατάσταση και της πρόθεσης των ατόμων να
την αντιμετωπίσουν με ελαφρότητα και χαρά. Επομένως σε μια επικοινωνιακή
περίσταση αυτό που προκαλεί το χιούμορ είναι ασυμβατότητα που παρουσιάζεται

13
όταν ένας ομιλητής σε μια περίσταση που θα περιμέναμε να μιλά την πρότυπη
εμφανίζεται να μιλά διάλεκτο. Αυτό συνεπικουρείται από την υπερτόνιση
χαρακτηριστικών διαλεκτικών στοιχείων με αποτέλεσμα να δημιουργείται χιούμορ.
Σκοπός εδώ είναι να στιγματιστούν τα διαλεκτικά στοιχεία και να προωθηθεί η
πρότυπη. Πολλές φορές για να γίνει πιο έντονη αυτή η διαφορά, στα διάφορα
τηλεοπτικά κείμενα οι ίδιοι οι χαρακτήρες φαίνεται να στιγματίζουν αυτά τα
στοιχεία που δεν είναι σύμφωνα με την νόρμα.

Παραπάνω έχει αναφερθεί ότι η διαγλώσσα είναι η ικανότητα των πολύγλωσσων

ατόμων να χειρίζονται διαφορετικές γλώσσες και να δημιουργούν τη «δική» τους.
Αυτή η διαδικασία έρχεται σε αντίθεση με την επικρατούσα θέση της γλωσσικής
ομοιογένειας οπότε στιγματίζεται χιουμοριστικά. Αυτό γίνεται αντιληπτό από την
μελέτη των δεδομένων μας «Σαββατογεννημένες» και τη «Μοντέρνα Οικογένεια»
(modern family). Οι δύο χαρακτήρες που μελετάμε είναι ο Χοσέ και η Γκλόρια
αντίστοιχα που είναι διαγλωσσικοί ομιλητές. Στις διάφορες επικοινωνιακές
περιστάσεις παρουσιάζονται να χρησιμοποιούν διαγλώσσα με έντονη προφορά
(έχοντας και οι δύο την ισπανική ως μητρικής τους γλώσσα), πράγμα που δεν τους
εξυπηρετεί στις καθημερινές τους συνδιαλλαγές αφού δεν μπορούν να
διεκπεραιώσουν ικανοποιητικά την επικοινωνιακή περίσταση και δεν γίνονται
κατανοητοί από τους συνομιλητές τους. Αυτά τα χαρακτηριστικά είναι που
στιγματίζονται χιουμοριστικά και προσπαθούν εκ του αντιθέτου να παρουσιάσουν
την ανωτερότητα της πρότυπης (κοινής) και την τελειοποιημένης εκμάθησης της
στην Ελλάδα και τις ΗΠΑ αντίστοιχα.

3. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ:

3.1 ΣΥΝΟΨΗ ΣΕΙΡΑΣ

Οι Σαββατογεννημένες είναι γνωστή ελληνική κωμική σειρά, η οποία προβλήθηκε κατά το

2003-2004 από γνωστό ελληνικό τηλεοπτικό κανάλι. Στο πέρασμα του χρόνου το σήριαλ
προβλήθηκε σε επανάληψη αρκετές φορές, σημειώνοντας ποσοστά επιτυχίας, όπως και
στην πρώτη προβολή της σειράς. Συμφωνά με το σενάριο, ο Σάββας Κατσίκης είναι ένας
ευκατάστατος άνδρας γύρω στα 45 ο οποίος είναι κάπως ασταθής με τις γυναίκες. Κατά την
διάρκεια της ζωής του πραγματοποιεί τρεις γάμους από τους οποίους όμως αργότερα
παίρνει διαζύγιο. Λίγο πριν την έκδοση του τρίτου διαζυγίου του και ενώ ο ίδιος οδηγούσε
άκουσε στο ράδιο του αυτοκίνητου του τα τυχερά νούμερα του τζόκερ και έτσι κατάλαβε
ότι κέρδισε το ποσό των 7.500.000 ευρώ, με αποτέλεσμα από την χαρά του να χάσει τον
έλεγχο του οχήματος του και να τρακάρει, γεγονός που τον οδήγησε στο νοσοκομείο με
απώλεια μνήμης. Διπλά του από την πρώτη στιγμή έσπευσαν και οι τρεις πρώην γυναίκες
του για να δουν εάν είναι καλά. Λίγο αργότερα και ενώ προσπαθώντας να κατανοήσουν
αυτά που ο χτυπημένος Σάββας έλεγε, οι τρεις γυναίκες καταλαβαίνουν ότι ο Σάββας είναι
ο νικητής του μυθικού ποσού. Παρά το γεγονός ότι αυτές οι τρεις γυναίκες δεν έχουν τίποτα

14
κοινό μεταξύ τους, καθώς η Καίτη είναι εκπαιδευτικός, η Μπία ηθοποιός και η Σούλα
επιχειρηματίας, με αφορμή αυτό το περιστατικό, παρά την μεταξύ τους αντιπάθεια
αποφασίζουν να εγκατασταθούν στο σπίτι του Σάββα, προκειμένου να βρουν το τζόκερ και
να το πάρουν, η κάθε μια για τους δικούς της λογούς. Κατά την διάρκεια αυτής της
συγκατοίκησης οι σχέσεις των γυναικών αλλάζουν προς το καλύτερο τόσο στις μεταξύ τους
συναναστροφές όσο και απέναντι στον Σάββα όπως και η συμπεριφορά του Σάββα προς
αυτές. Χαρακτήρες της σειράς είναι ο Σάββας Κατσίκης, Καίτη Τόγκα( σύζυγος 1), Μπία
Μπέκου(σύζυγος 2), Σούλα Καραγιαννιδου(σύζυγος 3), Σισσυ(μακιγιέζ), Χοσέ( υπάλληλος
Σούλας). Κάποια στιγμή κατά την διάρκεια της ερευνάς των γυναικών, ο Χοσέ που είναι
υπάλληλος στο μαγαζί της Σούλας ακούει τυχαία για τον μεγάλο νικητή και τον συνδέει με
τον Σάββα. Ο Χοσέ είναι από την Ουρουγουάη και ζει την Ελλάδα. Αν και γνωρίζει τα
ελληνικά δεν τα μιλεί άριστα με αποτέλεσμα να δημιουργεί ένα δικό του είδος στο οποίο
υπάρχουν τόσο τα ισπανικά τα οποία είναι η πρότυπη γλώσσα της Ουρουγουάης, όσο και
τα σπαστά ελληνικά. Ακόμη, ο Χοσέ δεν φημίζεται για την εργατικότητα και την
διακριτικότητα του, γεγονός που πολύ συχνά δημιουργεί εντάσεις ανάμεσα σε υπάλληλο
και εργοδότη.

Από την άλλη, η μοντέρνα οικογένεια είναι μια κωμική σειρά που προβλήθηκε το 2009 σε
γνωστό αμερικανικό κανάλι. Η σειρά είναι σατιρική καθώς υπάρχει άμεση επικοινωνία των
πρωταγωνιστών με την κάμερα. Επίσης, σημείωσε μεγάλα ποσοστά επιτυχίας από την
πρώτη στιγμή, γεγονός που φαίνεται και από την απόκτηση βραβείων EMMY. Η σειρά
παρακολουθεί τη ζωή του Jay Pritchett, ο οποίος είναι πατριάρχης και παντρεμένος δυο
φορές. Η δεύτερη σύζυγος του, η Gloria είναι μια αρκετά νεώτερη γυναίκα σε σχέση με τον
ίδιο, η οποία είναι από την Κολομβία και μαζί έχουν αποκτήσει έναν γιο. Η Gloria έχει άλλο
ένα παιδί από τον προηγούμενο της γάμο, όπως και ο jay έχει μια κόρη και ένα γιο, την
Claire, η οποία είναι παντρεμένη με τον Phil και έχουν τρία παιδιά την Hayley, την Alex και
τον Luke, και τον Mitchell αντίστοιχα ο οποίος είναι δικηγόρος και μαζί με τον σύντροφο
του έχουν υιοθετήσει ένα κοριτσάκι από το Βιετνάμ (lily).

15
3.2 ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ

Στην παρούσα εργασία θα αναλύσουμε δυο αποσπάσματα ομιλίας του Χοσέ, από την σειρά
‘’σαββατογεννημένες’’(02:10-02:48 και 01.15-01.26 , 01.35-02.05) και δυο αποσπάσματα
ομιλίας της Gloria, από την σειρά ‘’modern family’’ στα οποία γίνεται φανερός ο τρόπος
ομιλίας τους καθώς και η χρήση του φαινόμενου της διαγλωσσας. Τα κείμενα που θα
αναλύσουμε τα έχουμε αντλήσει από γνωστό διαδικτυακό κανάλι .

3.3 ΣΥΜΒΟΛΑ ΑΠΟΜΑΓΝΗΤΟΦΩΝΗΣΗΣ

Τα σύμβολα που χρησιμοποιήσαμε για την εργασία μας είναι τα ακόλουθα:

• (WORD) à έμφαση με αύξηση τόνου ή έντασης

• :: à επιμήκυνση συλλαβής

• ΧΧΧ à λέξη ή φράση που ήταν αδύνατη κατά την απομαγνητοφώνηση.

• (…) à παράλειψη στοιχείων

• [  έναρξη επικάλυψης

• (.)  μικρή παύση(μικρότερη του 1/2s)

• <χχχ>  επιβράδυνση ενός εκφωνήματος ή μέρος του

• {χχχ}  μεταγλωσσικά σχόλια αναλυτών

16
4. 1 ΑΠΟΜΑΓΝΗΤΟΦΩΝΗΣΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ

4.1.1 ΄΄ΣΑΒΒΑΤΟΓΕΝΝΗΜΕΝΕΣ΄΄ JOSE BEST OF 02:10-02:48

Χ: seniora Σούλα, εγώ πότε θα παίρνω άδεια?

Σ: ΠΟΤΕ

Χ: Por que seniora Σούλα, θέλω να πάω στο κομοτυρί.

Σ: τι τυρί θες?

Χ: όχι τυρί, κομοτυρί.

Σ: τι είναι αυτό?

Χ: είναι κομοτυρί. Είναι δίπλα στην ξανθιά.

Σ: Δεν είμαι καλά σήμερα, σε προειδοποιώ. Λοιπόν παρ΄το από την αρχή, στα Ελληνικά και
αργά αργά. ( θυμώνει)

Χ: θέλω να πάω στο κομοτυρί, τζια να βλέπω μια φίλη μου.

Σ: άντε πάλι με το κομοτυρί. Τι είναι αυτό χριστιανέ μου?

Χ: ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΗ. ΔΕΝ ΤΟ ΞΕΡΕΙΣ;

Σ: ΠΟΥ;

Χ: ΣΤΗ ΕΛΛΑΔΑ. ΔΙΠΛΑ ΣΤΗΝ ΞΑΝΘΙΑ.

Σ: Ε: ;

Χ: ΚΟΝΤΑ ΣΤΟ ΤΟΥΡΚΙΑ.

Σ: ΚΟΜΟΤΗΝΗ! ΄΄ ΚΟΜΟΤΥΡΙ΄΄ ΚΑΙ ΚΟΝΚΑΣΕΡΙ. ΚΑΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ’’ΞΑΝΘΙΑ”, ΕΙΝΑΙ ΞΑΝΘΗ .

Χ: καλά. Να πάω;

Σ: όχι

Χ: por que?

Σ: por que είναι μια χαρά πόλη, αν πας εσύ θα την κάνεις μπάχαλο.

https://www.youtube.com/watch?v=gIBwmc990_k&t=1780s

17
 JOSE BEST OF 01.15-01.26 , 01.35-02.05

Ακολουθεί τηλεφωνική συζήτηση μεταξύ Σούλας και Χοσέ, κατά την διάρκεια που η Σούλα
βρίσκεται στο νοσοκομείο για τον Σάββα, και ο Χοσέ δουλεύει σε νυχτερινό μαγαζί ως
στρίπερ.

(Xτυπάει το τηλέφωνο.)

Χ: SI.

Σ: Σιξινος βρε σαφρακιασμένο. Γιατί δεν το σηκώνεις τόση ώρα;

Χ: Seniora Σούλα, εσύ είσαι;

Σ: Γιατί δεν το σήκωνες; Που είσαι; ( εκνευρίζεται)

Χ:Ειμαι σε:: σχολείο

(…)

Σ: Tι σχολειό είναι αυτό παιδί μου δυο η ώρα τη νύχτα;

Χ: Nυχτεριδινό

Σ: Tα νυχτερινά είναι στις οκτώ το βράδυ, όχι τα χαράματα.

Χ: Tα σχολεία τη μέρα είναι μια τάξη στη οκτώ το πρωί, η πρωινή, και μια τάξη στη δυο το
απόγεμα, η απογεματινή. Verdad entonces( αλήθεια). Τα νυχτεριδινά είναι μια τάξη στη
οκτώ το βράδυ, η πρωινή, και μια τάξη στη δυο το βράδυ, η απογεματινή. Entonces yo en
esta semana( και εγώ αυτή την εβδομάδα), και αυτή τη εβδομάδα είμαι νυχτεριδινό
απογεματινός και τη άλλη semana είμαι νυχτεριδινό, πρωινός. Xxx

https://www.youtube.com/watch?v=gIBwmc990_k&t=1780s

18
4.1.2 ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ(MODERN FAMILY)

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ 1Ο

G(loria), j(ay), P(hil), C(am), M(anny), Mi(tchel)

M-Oh, and one time she says(.)Don't choke or I'll have to give you the <Hindenburg>
maneuver. {γέλια υπόλοιπων χαρακτήρων}

C- Oh, one time she caught me staring off and she goes "Ca::m, what's wro:ng? You look like
a deer in head li:ce. {γέλια υπόλοιπων χαρακτήρων}

J- In the service, I had a job (.)briefly, handling explosives which sounds dangerous’, but it's
not.;
You store them at the right temperature you have no problems…

P- If you tell her she doesn't have a choice she'll say, <Don't you give me an o:ld tomato’.>
{γέλια υπόλοιπων χαρακτήρων}

Mi - Or when she's [

G- Okay, eno(u)gh!(.) {γέλια κόβονται απότομα} You try speaking in ano:ther language!
Everybody out of my house;! ] {η γκλόρια προφέρει τη λέξη enough(ινοφ) και another
(ανοδερ)

J-Until you do.

19
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ 2Ο

G(loria), J(ay)

G-First Manny correcting me, and now you? If I have a problem{<προβλεμ}, I want to know,
Jay.

J- Honey, look (.) English is your se:cond language .You're doin' great’.

G-Yeah, you're not he:lping by prote:cting my fee:lings’(.) I want you to be honest with me.
{χρήση πιο ψηλού τονισμού}

J-Okay, well, I may have noticed some(.) tiny little mistakes you might want to take a look at.

G- Like what?

J - Just little mispronunciations. Like, for example, last night you said(.) we live in a "doggy-
dog" world.

G- So?

J - It's "dog(.)ea:t(.)dog" world.

G-Yeah, but that doesn't make any sense. Who: wants to live in a wo:rld where >dogs eat
each o:ther*?<
>Doggy-dog< world is a beautiful world full of little puppies. {puppies<ποπιζ} What else do I
say wrong?
{*other<οδερ}

J-Well, it's not "blessings in the skies (.) It's blessings in’ di:sguise’’.

G-">What else?<

J-">Carpal’ tunnel syndrome< is not <carpoo:l;> tunnel syndrome.

G-> And what else?<

J- It's not <vo:-lum:p-tuous>.

G- Okay, eno:(u)gh. I know> that I have< an accent’, but people understand me> ju:st fine’<.
{enough<ινοφ και just<τζοστ}

J- What the hell is this?

G - I told you, Ja:y.I called your secretary{<σεκρεταρι} and told her to order you a box of
baby (jesus)*. {ανοίγει το κουτί και βλέπει το περιεχόμενο}
Oh,!sο: now that is my fault too:.
{*jesus ο τρόπος που το προφέρει ακούγεται παρόμοια με την λέξη cheeses}

20
4.2 ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ

4.2.1 ΣΑΒΒΑΤΟΓΕΝΝΗΜΕΝΕΣ

Στα παραπάνω αποσπάσματα, ο Χοσέ ζηταει άδεια καθώς θέλει να πάει την Κομοτηνή για
να δει μια φίλη του. Όμως παρά τις προσπάθειες του να γίνει κατανοητός δυσκολεύεται και
ο ίδιος να εκφραστεί αλλά και η Σούλα να τον κατανοήσει. Ενώ στο δεύτερο απόσπασμα, ο
Χοσέ ισχυρίζεται πως βρίσκεται στο νυχτερινό σχολειό, αν και η Σούλα δεν φαίνεται να
πείθεται εντελώς. H χρήση διαγλώσσας γίνεται φανερή στα αποσπάσματα, καθώς ο Χοσέ
δεν είναι φυσικός ομιλητής της ελληνικής γλωσσάς, και για αυτό του είναι τόσο δύσκολο να
μιλήσει «ορθά» και να χρησιμοποιήσει τον πρότυπο τύπο της νόρμας. Εδώ γίνεται φανερό
από τον τρόπο με τον όποιο ο Χοσέ αναφέρεται στην Κομοτηνή, και στην Ξανθή, ΄κομοτυρι΄
και ξανθιά΄ αντίστοιχα αλλά και από την δυσκολία του να πει ορθά την λέξη νυχτερινό και
χρησιμοποιεί έναν δικό του ορό ΄νυχτεριδινο ΄ σε μια προσπάθεια του να εξηγήσει τι
ακριβώς λέει. Παρόλα αυτά στοχοποιείται καθώς, ο τρόπος ομιλίας του προκαλεί τον
εκνευρισμό της Σούλας, η όποια δεν ήταν καλά ψυχολογικά και στα δυο αποσπάσματα.
Ακόμη, χαρακτηριστικό φαινόμενο της διαγλωσσας και στα δυο αποσπάσματα, αποτελεί το
γεγονός ότι ο Χοσέ χρησιμοποιεί συστηματική μορφή διαγλωσσας, καθώς ο ίδιος
δημιουργεί δικά του γραμματικά και συντακτικά φαινόμενα, χωρίς να τον απασχολεί η
ορθότητα τους ή όχι, αλλά το εάν γίνεται αντιληπτός και κατανοητός. Παρόλα αυτά τα
άτομα που χρησιμοποιούν διαγλωσσα, είναι σε θέση να κατανοούν τους συνομιλητές τους
σε μια γλώσσα, και να δημιουργούν διαφόρους κώδικες μέσα στο μυαλό τους προκειμένου
αργότερα να μπορούν να εκφράσουν άποψη πάνω σε κάποιο θέμα αλλά και να θυμούνται
όσα έχουν ειπωθεί.

4.2.2 ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ (MODERN FAMILY)

Προβαίνουμε σε μία ανάλυση χρησιμοποιώντας τους όρους τη ΓΘΓΧ: γνωσιακή αντίθεση

ΓΑ, λογικός μηχανισμός ΛΜ, κατάσταση Κ, στόχος Σ, κειμενική στρατηγική ΚΣ, γλώσσα Γ

Πιο συγκεκριμένα, αναφορικά με το πρώτο απόσπασμα η ΓΑ: ανάμεσα στις σημασίες των
λέξεων lights (=φώτα) και lice (=ψείρες) και old tomato (=παλιά ντομάτα) με το ultimatum
(=τελεσίγραφο), επίσης άλλο ένα σημείο είναι η προφορά των λέξεων enough και another
όπως γίνεται φανερό στην απομαγνητοφώνηση , ΛΜ: ανατροπή , Κ: η συζήτηση της
οικογένειας, Σ: η Γκλόρια, ΚΣ: τηλεοπτικό κείμενο. Γ: απλή , καθημερινή

Στο δεύτερο απόσπασμα ΓΑ: στερεότυπες εκφράσεις των αγγλικών όπως dog -eat-dog
world την οποία προσφέρει ως doggy-dog world, blessings in the disguise που προφέρει ως
blessings in the skies, το σύνδρομο carpal tunnel ως carpool tunnel και στη φράση baby
cheeses που λόγω της προφοράς της ακούγεται ως baby Jesus. ΛΜ: ανατροπή, Κ: συζήτηση
ανάμεσα στην Γκλόρια και το σύζηγο της Τζέι, Σ: η Γκλόρια, ΚΣ: τηλεοπτικό κείμενο, Γ: απλή,
καθημερινή.

Από τα παραπάνω αποσπάσματα γίνεται αντιληπτό ότι η Gloria χρησιμοποιεί διαγλώσσα

μη έχοντας αναπτύξει πλήρως την ικανότητα να μιλά ικανοποιητικά την πρότυπη αγγλική.
Προερχόμενη από την Κολομβία όπου μιλιούνται τα ισπανικά ως πρότυπη, η Gloria

21
παρουσιάζεται στα πλαίσια του καθημερινού της λόγου να προφέρει λέξεις με ‘λάθος’
τρόπο. Πράγμα το οποίο στιγματίζεται χιουμοριστικά μέσα στη σειρά. Όμως αυτό που
στιγματίζεται δεν είναι η διαγλώσσα που χρησιμοποιεί αλλά η συνάφεια των λέξεων που
χρησιμοποιεί με άλλες και την αδυναμία να γίνεται πάντα κατανοητή από τους άλλους
ομιλητές. Όπως φαίνεται από το πρώτο απόσπασμα όπου όλη η οικογένεια ¨κοροϊδεύει¨
διάφορα λάθη που έχει κάνει, όπως η προφορά της λέξης “lights” ως “lice”, η λέξη
“ultimatum” ως “old-tomato” κ.α. Το χιούμορ δημιουργείται μέσα από τις έννοιες που
έχουν οι λέξεις και η ασυμβατότητα που εμφανίζεται προκαλεί το γέλιο, η φράση “deer in
head lights” παραδείγματος χάρη είναι μια στερεοτυπική φράση που χρησιμοποιείται και η
αντικατάσταση της λέξης “lights” με την λέξη “lice” δεν είναι αναμενόμενη από το
τηλεοπτικό κοινό. Το ίδιο γίνεται και στο δεύτερο απόσπασμα καθώς της έχει καταστεί
σαφές ότι κάνει διάφορα ‘λάθη’ και ζητά από το σύζυγο της να της τα πει. Σε αυτό το
σημείο ακόμα δεν της είναι τελείως ξεκάθαρο που ακριβώς εμφανίζεται το λάθος , ενώ
αποκορύφωμα αποτελείτο τέλος του αποσπάσματος όπου ζήτησε από την γραμματέα του
συζύγου της, να του παραγγείλλει «a box of baby cheeses» αλλά στην πραγματικότητα η
γραμματέας κατάλαβε «a box of baby jesus» λόγω της προφοράς της.

5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Συνοψίζοντας, από τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό πως τα φαινόμενα διαγλωσσας

αποτελούν ένα συχνό φαινόμενο στα δεδομένα μιας κοινωνίας. Οι δυο πρωταγωνιστές μας
(Χοσέ, Gloria) είναι άτομα τα όποια κάνουν συστηματική χρήση διαγλωσσας, καθώς
φαίνεται πως δεν έχουν αναπτύξει πλήρως την πρότυπη ελληνική, αλλά ούτε και την
αγγλική αντίστοιχα. Ως πρότυπη γλώσσα και των δυο ατόμων θεωρείται η ισπανική, καθώς
ο Χοσέ είναι από την Ουρουγουάη και η Gloria από την Κολομβία. Άτομα όπως οι
πρωταγωνιστές στοχοποιούνται κυρίως λογω των γλωσσικών και συντακτικών λαθών που
κάνουν στην γλώσσα που καλούνται να μάθουν και να μιλήσουν. Αν και δεν μπορούμε να
αναφερθούμε σε διγλωσσία, όταν μιλάμε για διαγλωσσα, η διγλωσσία βοηθαει στην
εξισορρόπηση ή μη των δυο γλωσσών μεταξύ τους σε ένα άτομο. Στην περίπτωση μας,
γίνεται φανερό ένα είδος όψιμης διγλωσσίας, καθώς και στις δυο περιπτώσεις τα άτομα
έμαθαν ελληνικά/αγγλικά(Γ2) μετά από ένα συγκεκριμένο χρονικό όριο με αποτέλεσμα η
πρότυπη τους γλώσσα(Γ1) να κυριαρχεί της άλλης, και τα άτομα να μην χρησιμοποιούν
σωστά τους συντακτικούς και γραμματικούς κανόνες της δεύτερης γλώσσας, γεγονός που
οδηγεί την χρήση της διαγλωσσας, κάτι που στην συγκεκριμένη περίπτωση προκαλεί γέλιο
μετοχοποιώντας τους, αφού η δυσκολία να μιλήσουν ορθά την Γ2 δεν γίνεται εντελώς
κατανοητή από τον κοινωνικό τους περίγυρο, στον οποίο η Γ2 αποτελεί πρότυπη γλώσσα με
αποτέλεσμα να είναι πλήρως ανεπτυγμένη. Άλλωστε, αυτός είναι και ο λόγος που
στοχοποιούνται τέτοια άτομα, μιας και δεν μιλανε την πρότυπη γλώσσα η όποια είναι
αποδεκτή στην χωρά που βρίσκεται ο καθένας, και χρησιμοποιείται από όλους αλλά
θεωρητικά αναφέρονται και χρησιμοποιούν έναν παρεκκλίνοντα τύπο, ο οποίος συνδέεται
με χαμηλά κοινωνικά στρώματα και συνήθως με άτομα τα όποια δεν έχουν κάποια
ιδιαίτερη εκπαίδευση και μόρφωση.

22
6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CE%B1%CE%B2%CE%B2%CE%B1%CF
%84%CE%BF%CE%B3%CE%B5%CE%BD%CE%BD%CE%B7%CE%BC%CE%AD%CE%BD
%CE%B5%CF%82
 http://oralhistorygroups.gr/wp-content/uploads/2016/10/3.a.%CE%A4%CE%B1-%CE
%BC%CE%B5%CF%84%CE%AC-%CF%84%CE%B7-%CF%83%CF%85%CE%BD%CE%AD
%CE%BD%CF%84%CE%B5%CF%85%CE%BE%CE%B7-14.3.16.pdf
 https://www.youtube.com/watch?v=gIBwmc990_k&t=1780s
 http://www.edc.uoc.gr/~ptde/ptde/anounc/a_tomeas/kataktisi_g2_neo_2011-
12.pdf (σ.11-19)
 http://www.spraklararna.se/wp-content/uploads/2014/04/TinaGunnarsson.pdf
 https://blog.oup.com/2018/05/translanguaging-code-switching-difference/
 https://el.wikipedia.org/wiki/Modern_Family
 Η ΚΟΙΝΩΝΙΟΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΧΙΟΥΜΟΡ, Βιλλυ Τσάκωνα, εκδοσεις γρηγόρη
2013(σελ.21-75)
 Β. ΤΣΑΜΗ, ΚΕΙΜΕΝΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ: ΚΡΗΤΙΚΗ
ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ,2018 (ΣΕΛ.36-50, 88-91)
https://www.didaktorika.gr/eadd/simple-search?query=%CF%84%CF%83%CE
%B1%CE%BC%CE%B7&sort_by=0&order=DESC&rpp=10&etal=0&start=10
 ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ, ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, Α.ΑΡΧΑΚΗΣ- Β.ΤΣΑΚΩΝΑ,
ΕΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ, 2011(ΣΕΛ.33-52)

23