∆ρ. Χ.

Αρβανίτης, Ε∆ΙΠ Μαθηµατικών

Σχολή ΗΜΜΥ, Πολυτεχνείο Κρήτης

2ο σύνολο ασκήσεων στα Μαθηµατικά για ΗΜΜΥ

ΘΕΜΑ : Θεωρία Συνόλων (Α µέρος), Πράξεις Συνόλων, Φυσικοί, Επαγωγή

Θεωρία Συνόλων (ΘΣ)

Στα Μαθηµατικά διατυπώνονται µόνο αληθείς προτάσεις. Γι΄ αυτό εισήχθησαν οι ποσοδείκτες @, D, D!
ώστε οι προτάσεις @x ppxq, Dx ppxq, D!x ppxq να είναι "κατηγοριακά αληθείς" δηλαδή,
"αληθεύει πάντα ότι, όταν το x επιλέγεται από συγκεκριµένο σύνολο U τότε αληθεύει η ppxq ".
Αλλά τι ακριβώς είναι το σύνολο;
Καταρχάς, δεν πρέπει να ϑεωρείται σύνολο οποιαδήποτε συλλογή αντικειµένων που περιγράφεται
µε προτάσεις ! Για παράδειγµα, αν ϑεωρηθεί σύνολο, η συλλογή A όλων των "συνόλων που δεν περι-
έχουν τον εαυτό τους", τότε η κατηγορική πρόταση Dxp x “ A q , όταν το x επιλέγεται από το A είναι
αληθής αν και µόνο είναι ψευδής! (παράδοξο Russel, 1901)
Με κριτήριο να µην οδηγούνται σε παράδοξα οι κατηγορικές δηλώσεις, οι Zermelo - Fraenkel συνέταξαν
την αυστηρή Θεωρία Συνόλων (ΘΣ), στηριζόµενοι στο έργο του Cantor. Η ΘΣ δοµείται πάνω σε 9
αξιώµατα (προτάσεις που αυθαίρετα ϑεωρούνται ταυτολογίες) ώστε, αν ως σύνολα ϑεωρούνται µόνο οι
συλλογές στοιχείων που είναι συµβατές µε αυτά τα αξιώµατα, τότε κάθε κατηγορική πρόταση που τα
στοιχεία της επιλέγονται από σύνολα, σίγουρα δεν οδηγείται σε παράδοξο.
Για να αναλυθούν οι έννοιες "επιλέγεται, σύνολο", εισάγεται το σύµβολο "P " (ανήκει) µε ερµηνεία
x P A p"το x ανήκει στο σύνολο A " η "το x είναι στοιχείο του συνόλου A " q

Συντοµογραφίες της Θεωρίας Συνόλων

Στην ΘΣ κάθε µεταβλητή`ϑεωρείται
˘ σύνολο, πχ η γραφή @A ερµηνεύεται "για κάθε (σύνολο) A "
` x R A
˘ ” ␣ x
` P A ˘ p"x δεν ανήκει στο A " q
`@x P A˘ ppxq ” @x` x P A ñ ppxq˘ p" @x , αν x ανήκει στο A , τότε αληθεύει η πρόταση ppxq " q
` Dx P ˘A ppxq ” `Dx x P A
˘` ^ ppxq
˘ p" Dx, x ανήκει στο A και αληθεύει η πρόταση ppxq " q
`Dx, y P A ˘ ppx, yq ” `Dx P A ˘`Dy P A ˘ ppx, yqpεπανάληψη ίδιου ποσοδείκτη σε ίδιο σύνολοq
@x, y P A ppx, yq ” @x P A @y P A ppx, yq
` ˘ ` ˘
ΑΣΚΗΣΗ 1 Ποιά είναι η άρνηση των προτάσεων @x P A ppxq, Dx P A ppxq;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: ␣ p@x P Aq ppxq ” ␣ @x x P A ñ ppxq
` ˘ ` ` ˘˘ ` ˘
” Dx` ␣ x P A ñ ppxq
˘
” Dx x P A ^ ␣ppxq ” pDx P Aq ␣ppxq
` ˘ ` ` ˘˘ ` ˘
␣ pDx P Aq ppxq ” ␣ Dx x P A ^ ppxq ” @x` ␣ x P A ^ ppxq ˘
” @x x P A ñ ␣ppxq ” p@x P Aq ␣ppxq
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Αυτές οι `συντοµογραφίες
˘ ` διατηρούν
˘ τον δυϊκό χαρακτήρα των συµβόλων @, D . ∆ηλαδή,
η άρνηση των προτάσεων @x P A ppxq, Dx P A ppxq γίνεται πάλι, ανταλλάσσοντας τα σύµβολα @, D
µεταξύ τους και αντικαθιστώντας την κυρίως δήλωση µε την άρνησή της.

Αξιώµατα της Θεωρίας Συνόλων

Το πρώτο αξίωµα δηλώνει ϱητά ότι, τα σύνολα καθορίζονται µόνο(ν) από την έννοια "ανήκει" (P ).
` σύνολα A, B είναι ίσα (συµβ. A ˘“ B ) ανν περιέχουν τα ίδια στοιχεία",
Α1) Αξίωµα ΄Εκτασης: "∆ύο
A “ B ” @xp x P A ô x P B q
@A @B
` ˘
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: @xp x P A ô x P B q ” `@x px P A ñ x P Bq ^ px P B ñ x P Aq ˘
” ` @xp x P A ñ x P B q ^ @xp x P B˘ ñ x P A q
οπότε µε συντοµογραφίες A“B ” p@x P Aq x P B ^ p@x P Bq x P A
 Τα επόµενα 5 αξιώµατα καθορίζουν τρόπους παραγωγής συνόλου από προϋπάρχοντα σύνολα.
Αυτό γίνεται ορίζοντας την έννοια "ανήκει" (P ) στο παραγόµενο σύνολο.
Α7) Σχήµα Υποσυνόλων: Για οποιαδήποτε πρόταση p, η συλλογή "στοιχεία συνόλου A που επαλη-
␣ ( ␣ (
ϑεύουν την p " είναι σύνολο και συµβολίζεται z : z P A ^ ppzq , η συντοµότερα z P A : ppzq .
␣ ( ´ ␣ ( ` ˘¯
∆ηλαδή @A D z P A : ppzq @x x P z P A : ppzq ” x P A ^ ppxq .
Κάθε σύνολο C αυτού του τύπου, περιέχει στοιχεία µόνο από το A , γι΄ αυτό αναφέρεται υποσύνολο
του A , συµβολίζεται C Ď A . Παρατηρούµε ότι C Ď A ” @xp x P C ñ x P A q και άρα A Ď A .
ΠΟΡΙΣΜΑ : Το (Α7) καθορίζει τον συµβολισµό συνόλων µε άγκιστρα, "πάντα εµφανίζεται το σύνολο A ,
από το οποίο επιλέγονται τα στοιχεία x που επαληθεύουν την πρόταση p px xq". `΄Ισως όµως, εµµέσως
˘ !!
α) Αν η πρόταση p είναι ισοδύναµη µε "ανήκειν στο σύνολο A ", δηλαδή @x ppxq ô x P A , τότε
tz : ppzqu “ tz : z P Au “ A (εδώ, η πρόταση p ορίζει όλα τα στοιχεία του σύνολου A).
` ˘
ϐ) Αν η πρόταση p αποφαίνεται το "ανήκειν στο σύνολο A ", δηλαδή @x ppxq ñ x P A , τότε
tz : ppzqu “ tz : z P A ^ ppzqu Ď A (εδώ, η πρόταση p επιλέγει στοιχεία από το σύνολο A ).

␣ (
Α3) Αξίωµα Ζεύγους: Η συλλογή "δύο συνόλων A, B " είναι σύνολο, συµβολίζεται A, B .
␣ ( ` ␣ ( ˘
∆ηλαδή @A @B D A, B @x x P A, B ” p x “ A _ x “ B q ,␣ οπότε ( κατά
␣ το (Α7) (
A, B “ x : x “ A _ x “ B .
pΑ1q
ΠΟΡΙΣΜΑ : ΄Αρα, για σύνολο A υπάρχει το Ϲεύγος tA, Au “ tAu και αναφέρεται ως µονοσύνολο.

Ť
Α4) Αξίωµα ΄Ενωσης: Η συλλογή "στοιχεία των στοιχείων συνόλου A " είναι σύνολο, συµβολίζ. A.
Ť ` Ť ˘ Ť ␣ (
∆ηλαδή @A D A @x x P A ” pDy P Aq x P y , οπότε κατά το (Α7) A “ x : pDy P Aq x P y .
Ť
ΠΟΡΙΣΜΑ : Συνδυάζοντας τα (Α3), (Α4), από δύο σύνολα A, B παράγεται το σύνολο tA, Bu που
αναφέρεται ως ένωση των A, B , συµβολίζεται A Y B και κατά το (Α7) ισούται µε :
Ť pΑ4q ␣ ( pΑ3q ␣ (
AYB “ tA, Bu “ x : pDy P tA, Buq x P y “ x : xPA _ xPB

Α5) Αξίωµα ∆υναµοσυνόλου: Η συλλογή "υποσύνολα συνόλου A" είναι σύνολο, συµβολίζεται
` ˘ ␣ ( PA.
∆ηλαδή @A DPA @x x P PA ” x Ď A , οπότε κατά το (Α7) PA “ x : x Ď A .
`
Α8) Σχήµα Αντιστοιχίσεων: Για οποιαδήποτε αντιστοίχιση ppx, yq ενός συνόλου A δηλαδή τέτοια
˘ ` ˘
ώστε p@x P Aq D!y ppx, yq η συλλογή των "p-εικόνων του A" είναι σύνολο, συµβολίζεται prAs η ppAq .
` ˘ ␣ (
∆ηλαδή @A DprAs @y y P prAs ” pDx P Aq ppx, yq , οπότε κατά το (Α7) prAs “ y : pDx P Aq ppx, yq .

Τα επόµενα 2 αξιώµατα ορίζουν ϱητά δύο συγκεκριµένες συλλογές ότι είναι σύνολα, στην ΘΣ.
Α2) Αξίωµα Κενού: Η συλλογή "κενού περιεχοµένου" είναι σύνολο, το οποίο συµβολίζεται ∅ .
∆ηλαδή D∅ @x p x R ∅ q , οπότε κατά το (Α7) ∅ “ t u .

Α6) Αξίωµα Απείρου: Υπάρχει "επαγωγικό σύνολο".

` ˘
∆ηλαδη DX ∅ P X ^ p@x P Xq x1 P X , όπου x1 “ x Y txu είναι "το επόµενο σύνολο του x".

Το τελευταίο αξίωµα αποτυπώνει την ϐασική ιδιότητα κάθε συνόλου, ώστε να µην οδηγεί σε πα-
ϱάδοξο, οποιαδήποτε κατηγορική δήλωση που παίρνει στοιχεία από αυτό.
Α9) Αξίωµα` Κανονικότητας:
˘ "Σε κάθε µη κενό σύνολο A υπάρχει P –ελλάσων στοιχείο",
δηλαδή @A ‰ ∅ pDx P Aq p@y P Aq y R x
 ΑΣΚΗΣΗ 2 ∆είξτε ότι : α) "Κανένα σύνολο δεν περιέχει τον εαυτό του",
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: ϐ) Η συλλογή "όλων των συνόλων", δεν είναι σύνολο.
` ˘
α) Για σύνολο A , κατά το (Α3) υπάρχει το σύνολο tAu , το οποίο δεν είναι κενό αφού A P tAu ,
` ˘` ˘ ` ˘
οπότε κατά το (Α9) Dx P tAu @y P tAu y R x και άρα @y P tAu y R A, οπότε A R A.
` ˘
ϐ) Αν ήταν σύνολο, τότε ϑα υπήρχε σύνολο που περιέχει τον εαυτό του άτοπο λόγω του (α) .

ΑΣΚΗΣΗ 3 Για το κενό σύνολο ∅ , δείξτε ότι : α) Ταυτίζεται µε το σύνολο tz : z ‰ zu

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: και ϐ) Είναι υποσύνολο οποιουδήποτε συνόλου A .
` ˘ pΑ7q ` ˘ pΑ2q
α) @x x “ x ñ @x x R tz : z ‰ zu ô ∅ “ tz : z ‰ zu
ϐ) Το (Α2) είναι ταυτολογία στην ΘΣ (γιατί είναι αξίωµα της), άρα για οποιοδήποτε σύνολο A ,
pΑ2q
J ” @xpx R ∅q ” @xpx R ∅ _ x P Aq ” @xpx P ∅ ñ x P Aq ” ∅ Ď A
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ : i) Το κενό ` ταυτίζεται
˘ µε κάθε σύνολο αντιφατικής περιγραφής, ∅ “ tz : Kpzqu .
ii) Λόγω του ϐ), η πρόταση @x P ∅ ppxq είναι αληθής για οποιαδήποτε πρόταση p, οπότε
"τα στοιχεία του κενού συνόλου έχουν οποιαδήποτε ιδιότητα" ! Γιατί αυτό είναι δυνατό ;
iii) Λόγω του ϐ), για οποιοδήποτε σύνολο A: α) ∅ P PA και ϐ) p@C P PAq ∅ Ď C Ď A.

ΑΣΚΗΣΗ 4 Για σύνολα A, B , C , δείξτε ότι η συλλογή "τριών συνόλων A, B, C " είναι σύνολο.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ:
Από τα σύνολα A, B, C , κατά το (Α3) τα Ϲεύγη tA, Bu, tCu είναι σύνολα, οπότε κατά το (Α4) και η
ένωση tA, Bu Y tCu “ tx : x P tA, Bu _ x P tCuu “ tx : x “ A _ x “ B _ x “ Cu είναι σύνολο.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Αυτό το σύνολο συµβολίζεται tA, B, Cu . Παρόµοια, από πεπερασµένο πλήθος συ-
νόλων A1 , ..., Ak , η συλλογή tx : x “ A1 _ ... _ x “ Ak u είναι σύνολο και συµβολίζεται tA1 , ..., Ak u .

␣ ( ␣ (
ΑΣΚΗΣΗ 5 Αν A “ t1u, t2, 3u,
Ť t1, 4, t1uu, t2, 4u , B “ ∅, t1, 2u , να περιγραφούν τα σύνολα
α) A και ϐ) PB
ΑΠΑΝΤΗΣΗ:
Ť ␣ ( ␣ (
α) A “ x : pDy P Aq x P y “ x : x P t1u _ x P t2, 3u _ x P t1, 4, t1uu _ x P t2, 4u
“ t1, 2, 3, 1, 4, t1u, 2, 4u “ t1, 2, 3, 4, t1uu
␣ ( ␣ ␣ ( ␣ ((
ϐ) PB “ x : x Ď B “ ∅, t∅u, t1, 2u , ∅, t1, 2u
Ť
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Η ένωση A συνόλου A , "διαλύει" τα άγκιστρα που έχουν τα στοιχεία του A , οπότε
προκύπτει σύνολο µε κατά 1 λιγότερα ένθετα άγκιστρα από το A . Στο PA συµβαίνει το αντίθετο,
προκύπτει σύνολο µε κατά 1 περισσότερα ένθετα άγκιστρα από το A .

` ˘ Ť
ΑΣΚΗΣΗ 6 Για σύνολο A , δείξτεŤ ότι @x P A x Ď A . ΠοιόŤείναι το συµπέρασµα για τα σύνολα
ΑΠΑΝΤΗΣΗ:
α) P A και ϐ) PA
` ` ˘ Ť ˘ pΑ7q Ť
Για κάθε x P A ισχύει ότι, @t t P x ñ Dy P A t P y ñ t P A ô x Ď A.
` ˘
Ť Ť
α) Το παραπάνω είναι ισοδύναµο µε @x P A x P P A , οπότε A Ď P A .
Ť ␣ ( ␣ ( ␣ (
ϐ) PA “ x : pDy P PAq x P y “ x : pDy Ď Aq x P y “ x : x P A “ A.
Ť Ť
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: ∆ηλαδή, για κάθε σύνολο A Ť αληθεύει ότι, A Ď P A και A “ PA .
΄Αραγε, για ποιά σύνολα A ισχύει ότι A “ P A ;

` ˘
ΑΣΚΗΣΗ 7 Για κάθε σύνολα A, B , δείξτε ότι A “ B ôAĎB ^ BĎA .
pΑ1q ` ` ˘ ` ˘ ˘ pΑ7q ` ˘
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: A “ B ô @x P A x P B ^ @x P B x P A ô A Ď B ^ B Ď A
 Πράξεις συνόλων
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Το αξίωµα Α7 (όπως και το Α8), αναφέρεται ως "Σχήµα", γιατί ισχύει για οποιαδήποτε
πρόταση p (ή αντιστοίχιση p ). Πρόκειται για κατηγορίες αξιωµάτων, από όπου ορίζονται πολλοί νέοι
τρόποι παραγωγής σύνολων (πχ όπως η ένωση AYB που παράγεται από δύο σύνολα A, B ).

ΑΣΚΗΣΗ 8 Για σύνολα A, B , δείξτε µέσω του Α7 ότι οι παρακάτω συλλογές είναι σύνολα :
α) A X B “ tx : x P A ^ x P Bu Bu, αναφέρεται ως τοµή των A, B B.
ϐ) A ∖ B “ tx : x P A ^ x R Bu
Bu, αναφέρεται ως διαφορά µείον B .
A
¨
γ) A ´ B “ tx : px P A ^ x R Bq _ px R A ^ x P Bqu Bqu, αναφ. ως συµµετρική διαφορά των A , B .
ΑΠΑΝΤΗΣΗ:
Σε καθένα από αυτά ϑα δείξουµε ότι, η πρόταση περιγραφής στοιχείων του, αποφαίνεται το ανήκειν
σε γνωστό σύνολο,
` οπότε από το Α7 συµπεραίνουµε
˘ ότι πρόκειται για υποσύνολο του.
α) Επειδή @x` px P A ^ x P Bq ñ x P A ˘, συµπεραίνουµε (από το Α7) ότι A X B Ď A A.
ϐ) Επειδή ` `
@x px P A ^ x R Bq ñ x P A , συµπεραίνουµε
˘ (από το Α7) ότι A ∖ B Ď A
A. ˘
γ) Επειδή @x px P A ^ x R Bq _ px R A ^ x P Bq ñ px P A _ x P Bq ñ x P A Y B ,
¨
συµπεραίνουµε (από το Α7) ότι A ´ B ĎAYB B.

Ορισµός: ΄Εστω Ω ένα σύνολο αναφοράς. Για κάθε υποσύνολο A Ď Ω το σύνολο Ac “ Ω ∖ A,

δηλαδή Ac “ tx P Ω : x R Au , αναφέρεται ως συµπλήρωµα του A.
΄Οταν τα σύνολα A, B, C είναι όλα υποσύνολα του συνόλου αναφοράς Ω , τότε από τον πίνακα ιδιο-
τήτων των πράξεων _, ^ , προκύπτει άµεσα ο παρακάτω πίνακας ιδιοτήτων των πράξεων Y, X :
Ιδιότητα για την τοµή X για την ένωση Y
Αυτοδυναµία AXA“A AYA“A
Αντιµεταθετική AXB “BXA AYB “BYA
Προσεταιριστική pA X Bq X C “ A X pB X Cq pA Y Bq Y C “ A Y pB Y Cq
Απορροφητικό στοιχείο AXH “ H AYΩ“Ω
Ουδέτερο στοιχείο AXΩ“A AYH “ A
Μονάδα A X Ac “ H A Y Ac “ Ω
Επιµεριστική pA Y Bq X C “ pA X Cq Y pB X Cq pA X Bq Y C “ pA Y Cq X pB Y Cq
De Morgan pA X Bqc “ Ac Y Bc pA Y Bqc “ Ac X Bc
Αρχή ∆υϊσµού στα σύνολα Η στήλη ιδιοτήτων της τοµής X είναι ίδια µε της ένωσης Y , αν ανταλ-
λάξουµε, τα σύµβολα Y, X , καθώς και τα Ω, ∅ , µεταξύ τους.
΄Αρα, αν ένα σύνολο προκύπτει από τις πράξεις X, Y, p ¨ qc µεταξύ υποσυνόλων του Ω τότε,
το συµπλήρωµά του προκύπτει από τις ίδιες πράξεις κατόπιν αντικατάστασης,
α) των συνόλων µε τα συµπληρώµατά τους και ϐ) των πράξεων X, Y µε τις Y, X αντίστοιχα.

ΑΣΚΗΣΗ 9 Ως προς ένα σύνολο αναφοράς Ω , να ϐρεθεί το συµπλήρωµα των συνόλων

α) ∅ και ϐ) D “ pAc Y Bq X C
ΑΠΑΝΤΗΣΗ:
α) ∅c “ tx P Ω : x R ∅u “ tx P Ωu “ Ω . ϐ) Από την αρχή του ∆υϊσµού, D c “ pA X B c q Y C c .

ΑΣΚΗΣΗ 10 Ως προς ένα σύνολο αναφοράς Ω , αν A, B Ď Ω , πώς γράφεται

¨
α) η συµµετρική διαφορά A ´ B και ϐ) το σύνολο D “ tx P Ω : x P A ñ x P Bu
σαν ένωση, τοµή η συµπλήρωµα συνόλων ;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Από την αντιστοίχιση των λογικών πράξεων ^, _, ␣ στα παραγόµενα σύνολα
X, Y, p ¨ qc προκύπτουν τα εξής :
α) Επειδή A ´ ¨
B “ tx : px P A ^ x R Bq _ px R A ^ x P Bqu , έπεται ότι A ´¨ B “ pA X B c q Y pAc X Bq .
ϐ) Επειδή D “ tx P Ω : x P A ñ x P Bu “ tx P Ω : x R A _ x P Bu , έπεται ότι D “ Ac Y B .
 `
Εφαρµόζοντας ίδιες τεχνικές µε των λογικών πράξεων
˘ ∆υϊσµός , διπλή άρνηση + De’ Morgan,
επιµεριστική + απορροφητικό/ουδέτερο στοιχείο , µπορούµε να προσδιορίσουµε νέα σύνολα από
υπάρχοντα σύνολα, χρησιµοποιώντας πράξεις συνόλων, αντί για αναφορά στα αξιώµατα της ΘΣ.
` ˘
ΑΣΚΗΣΗ 11 Να προσδιοριστεί το σύνολο A X B Y B “ tx : px P A ^ x P Bq _ x P Bu , µέσω
α) του ορισµού των στοιχείων του και αξιώµατα της ΘΣ και ϐ) ιδιοτήτων των πράξεων συνόλων.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: “ ` ˘ ` ˘
α) Επειδή @x px P A ^ x P Bq _ x P B` ” px P A ^ x P Bq˘ _ pJ ` ^ x P Bq ˘ ‰
˘ P A _ Jq ^ x P B ” J ^ x P B
` ” px ” xPB ,
συµπεραίνουµε (από το Α1) ότι A X B Y B “ B B.
` ˘ ` ˘ ` ˘ ` ˘
ϐ) A X B Y B “ A X B Y Ω X B “ A Y Ω X B “ Ω X B “ B

ΑΣΚΗΣΗ 12 Για σύνολο αναφοράς Ω και A, B Ď Ω , προσδιορίστε το σύνολο A Y pAc X Bq .

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: A Y pAc X Bq “ pA Y Ac q X pA Y Bq “ Ω X pA Y Bq “ A Y B

` ˘
ΑΣΚΗΣΗ 13 Για οποιαδήποτε σύνολα A, B , δείξτε ότι @X P tA, Bu AXB Ď X Ď AYB
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Θα το δείξουµε
` για X “ A , οπότε παρόµοια ισχύει για
˘ X “B.
@x` x P AXB ñ px P A ^ x P Bq ñ x P A ˘ άρα AXB Ď A
και @x x P A ñ px P A _ x P Bq ñ x P AYB άρα A Ď AYB
συνολικά AXB Ď A Ď AYB

ΑΣΚΗΣΕΙΣ (Κολουντζάκη)
ΑΣΚΗΣΗ 1.1 ΄Εστω A “ t2, t4, 5u, 4u . Ποια από τις παρακάτω προτάσεις είναι λάθος και γιατί ;
Πρόταση Απάντηση
1qt4, 5u Ă A pΛάθος, αφού 5 P t4, 5u και 5 R Aq
2qt4, 5u P A pΣωστόq
` ˘
3qtt4, 5uu Ă A pΣωστό, αφού @x P tt4, 5uu x P Aq

ΑΣΚΗΣΗ 1.2 Από τα σύνολα

A “ t2, 3, 4u, B “ tx : x2 “ 4 ^ x ą 0u, C “ tx : x2 ´ 6x ` 8 “ 0u, D “ tx P Z : "x άρτιος" u
ποιά είναι υποσύνολά και ποιά µη-συγκρίσιµα (κανένα δεν είναι υποσύνολο του άλλου).
ΑΠΑΝΤΗΣΗ:
Καταρχάς B “ t2u και C “ t2, 4u οπότε
B Ď A, C Ď A, B Ď C, B Ď D, C Ď D και
A, D "µη-συγκρίσιµα" , αφού p3 P A ^ 3 R Dq ñ A ⊈ D και p6 P D ^ 6 R Aq ñ D ⊈ A .

ΑΣΚΗΣΗ 1.3 Βρείτε ποιά από τα παρακάτω είναι σωστά και ποιά λάθος
Πρόταση Απάντηση
1q t1, 4, 3u Ď t1, 3, 4u Σωστό, αφού είναι ίσα σύνολα.
2q t4u Ď tt4uu Λάθος, αφού 4 P t4u και 4 R tt4uu
3q t4u P tt4uu Σωστό, αφού t4u P tt4uu
4q ∅ Ď tt4uu Σωστό, αφού @x p∅ Ď xq
 Φυσικοί αριθµοί, Επαγωγή
Στην ΘΣ, καθένας από τους ϕυσικούς αριθµούς "ταυτίζεται" µε κάποιο σύνολο που παράγεται από
τα αξιώµατα της, ως εξής :
Από το (Α2) υπάρχει το σύνολο ∅ , "το ονοµάζουµε" 0.
Τότε όµως, από τα (Α3) και (Α4) υπάρχει το σύνολο 0 Y t0u
t0u, "το ονοµάζουµε" 1.
Τότε όµως, από τα (Α3) και (Α4) υπάρχει το σύνολο 1 Y t1u
t1u, "το ονοµάζουµε" 2.
Τότε όµως, από τα (Α3) και (Α4) υπάρχει το σύνολο 2 Y t2u
t2u, "το ονοµάζουµε" 3.
.. .. ..
. . .
Παρατηρούµε ότι, η συλλογή N0 όλων αυτών
` των συνόλων έχει τις εξής
˘ ιδιότητες
∅ P N0 ^ @x x P N0 ñ x Y txu P N0
΄Αρα, από το (Α6) έπεται ότι και η συλλογή N0 είναι σύνολο, αναφέρεται ως "Σύνολο Φυσικών
Αριθµών µε το µηδέν". Το σύνολο x Y txu αναφέρεται ως "επόµενο του x " και ουσιαστικά αντιστοιχεί
στον επόµενο ϕυσικό αριθµό του x , δηλαδή τον x`1 .

Αρχή Επαγωγής : Κάθε επαγωγικό υποσύνολό του N0 "ταυτίζεται" µε το N0 .

Από αυτήν την ιδιότητα του N0 προκύπτει η επαγωγική απόδειξη µιας πρότασης ppnq που εξαρτάται
από ϕυσικό αριθµό n και συγκεκριµένα :
Αν δείξουµε ότι το υποσύνολο ϕυσικών X “ tn P N0 : ppnqu είναι επαγωγικό, δηλαδή έχει ιδιότητες :
pp0q
^ p@n P N0 q ppnq ñ ppn`1q ` ˘
τότε, από την αρχή της επαγωγής, το X ϑα ταυτίζεται µε το N0 και άρα, @n P N0 ppnq .
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Η πρόταση p είναι αρκετό να ισχύει από κάποιο ϕυσικό m ě 0 και µετά, δηλαδή
αρκεί να υπάρχει συγκεκριµένος ϕυσικός m ώστε
ppmq ^ p@n ě mq ppnq ` ñ ppn ˘` 1q
οπότε όµως, το τελικό συµπέρασµα που προκύπτει είναι @n ě m ppnq .

npn`1q
` ˘
ΑΣΚΗΣΗ 14 Να αποδείξετε µε επαγωγή ότι @n P N 1 ` 2 ` . . . ` n “ 2
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Θα δείξουµε επαγωγικά, ότι για οποιοδήποτε ϕυσικό n ě 1 αληθεύει η πρόταση
npn`1q
P pnq : 1 ` 2 ` . . . ` n “ 2
1p1`1q
‚ Καταρχάς, 1 “ 22 “ 2 οπότε, αληθεύει η πρόταση P p1q .
‚‚ Επιπλέον, αν αληθεύει η πρόταση P pnq για κάποιον n P N τότε,
npn`1q npn`1q
1 ` 2 ` . . .`n`pn`1q “ 2
`pn`1q ` 2pn`1q
“2
“ npn`1q`2pn`1q
2 2
“ pn`1qpn`2q
2
,
δηλαδή συµπεραίνουµε ότι αληθεύει
` ˘η πρόταση P pn`1q .
Συνολικά δείξαµε ότι P p1q και @n P N P pnq ñ P pn`1q , οπότε, κατά την αρχή της επαγωγής,
` ˘
αληθεύει η πρόταση P για τυχαίο ϕυσικό ě 1, δηλαδή @n P N P pnq.

` ˘` ˘ n
ΑΣΚΗΣΗ 15 Να αποδείξετε µε επαγωγή ότι @ω P R∖t1u @n P N 1`ω`ω 2 `. . .`ω n´1 “ 1´ω 1´ω
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Θα δείξουµε επαγωγικά, ότι για οποιοδήποτε ϕυσικό n ě 1 αληθεύει η πρόταση
1´ω n
` ˘
P pnq : @ω P R ∖ t1u 1`ω`ω 2 `. . .`ω n´1 “ 1´ω
1
‚ Καταρχάς, 1 “ 1´ω
1´ω οπότε, αληθεύει η πρόταση
P p1q.
‚‚ Επιπλέον, αν αληθεύει η πρόταση P pnq για κάποιον n P N τότε,
` ˘ n n n ´ω n`1 n`1
@ω P R ∖ t1u 1`ω`ω 2 `. . .`ω n´1 `ω n “ 1´ω
1´ω
` ω n “ 1´ω `ω
1´ω
“ 1´ω
1´ω
,
δηλαδή συµπεραίνουµε ότι αληθεύει
` ˘η πρόταση P pn`1q .
Συνολικά δείξαµε ότι P p1q και @n P N P pnq ñ P pn`1q , οπότε, κατά την αρχή της επαγωγής,
` ˘
αληθεύει η πρόταση P για τυχαίο ϕυσικό ě 1 , δηλαδή @n P N P pnq .
 ` ϕυσικός
ΑΣΚΗΣΗ 16 ∆είξτε ότι "κάθε ˘` είναι άρτιος
˘ ή περιττός", δηλαδή :
ΑΠΑΝΤΗΣΗ:
@n P N
0 Dk P N
0 n “ 2k _ n “ 2k ` 1

˘ ϕυσικό n αληθεύει η πρόταση

Θα δείξουµε επαγωγικά, ότι για οποιοδήποτε
`
P pnq : Dk P N0 n “ 2k _ n “ 2k ` 1
‚ Καταρχάς, 0 “ 2 ¨ 0 οπότε, αληθεύει η πρόταση P p0q .
‚‚ Επιπλέον, αν αληθεύει η πρόταση P pnq για κάποιον n P N0 τότε,
` ˘
Dk P” N0 n “ 2k _ n “ 2k`1 ñ
` ˘ı
k, pk`1q P N0 ^ n`1 “ 2k ` 1 _ n`1 “ 2k ` 2 “ 2pk`1q ñ
”` ˘ ı
Dk P N0 n`1 “ 2k _ n`1 “ 2k`1 ,
δηλαδή συµπεραίνουµε ότι αληθεύει
` η˘ πρόταση P pn`1q .
Συνολικά δείξαµε ότι P p0q και @n P N0 P pnq ñ P pn`1q , οπότε, κατά την αρχή της επαγωγής,
` ˘
αληθεύει η πρόταση P για τυχαίο ϕυσικό ě 0, δηλαδή @n P N0 P pnq.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ (Κολουντζάκη)
ΑΣΚΗΣΗ 1.16 Οι αριθµοί Fibonacci Fn για n ě 1, ορίζονται αναδροµικά F1 “ F2 “ 1 και για
n ě 2, Fn “ Fn´1 ` Fn´2 . ∆είξτε µε επαγωγή ότι, για n ě 1 ο αριθµός F3n είναι άρτιος.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ:
Θα δείξουµε επαγωγικά, ότι για οποιοδήποτε ϕυσικό n αληθεύει η πρόταση
P pnq : "F3n´2 περιττός" ^ "F3n´1 περιττός" ^ "F3n άρτιος "
‚ Καταρχάς, F1 “ 1 pείναι περιττόςqq, F2 “ 1 pείναι περιττόςq και F3 “ F1 ` F2 “ 2 pείναι άρτιοςq
οπότε, αληθεύει η πρόταση P p1q .
‚‚ Επιπλέον, αν αληθεύει η πρόταση P pnq για κάποιον n P N τότε,
"F3n´2 περιττός" ^ "F3n´1 περιττός" ^ "F3n άρτιος " οπότε,
F3pn`1q´2 “ F3n`1 “ F3n ` F3n´1 p" άρτιος + περιττός =περιττός " q^
F3pn`1q´1 “ F3n`2 “ F3n`1 ` F3n p" περιττός + άρτιος =περιττός " q^
F3pn`1q “ F3n`3 “ F3n`2 ` F3n`1 p" περιττός + περιττός = άρτιος " q ñ
"F3pn`1q´2 περιττός" ^ "F3pn`1q´1 περιττός" ^ "F3pn`1q άρτιος " ,
δηλαδή συµπεραίνουµε ότι αληθεύει
` ˘η πρόταση P pn`1q .
Συνολικά δείξαµε ότι P p1q και @n P N P pnq ñ P pn`1q, οπότε, κατά την αρχή της επαγωγής,
` ˘
αληθεύει η πρόταση P για τυχαίο ϕυσικό ě 1 , δηλαδή @n P N P pnq .

ΑΣΚΗΣΗ 1.24 Αποδείξτε ότι, για n ě 1 ο αριθµός 7 διαιρεί την ποσότητα 2n`2 ` 32n`1 .
ΑΠΑΝΤΗΣΗ:
Θα δείξουµε επαγωγικά ότι, για οποιοδήποτε ϕυσικό n αληθεύει η πρόταση
P pnq : pDk P Nq 2n`2 ` 32n`1 “ 7k
1`2
‚ Καταρχάς, 2 ` 32`1 “ 23 ` 33 “ 8 ` 27 “ 35 “ 7 ¨ 5 οπότε, αληθεύει η πρόταση P p1q .
n`2
‚‚ Επιπλέον, αν για κάποιον n P N αληθεύει η πρόταση P pnq τότε pDk P Nq 2 ` 32n`1 “ 7k ,
οπότε 2pn`1q`2 ` 32pn`1q`1 “ 2 ¨ 2n`2 ` 32 ¨ 32n`1 “ 2 p2n`2 ` 32n`1 q ` 7 ¨ 32n`1
“ 2 ¨ 7k ` 7 ¨ 32n`1 “ 7m, m “ 2k ` 32n`1 P N,
δηλαδή συµπεραίνουµε ότι αληθεύει
` ˘η πρόταση P pn`1q .
Συνολικά δείξαµε ότι P p1q και @n P N P pnq ñ P pn`1q, οπότε, κατά την αρχή της επαγωγής,
` ˘
αληθεύει η πρόταση P για τυχαίο ϕυσικό ě 1, δηλαδή @n P N P pnq.