ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΗ

ΛΟΓΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑ 1 (ΠΑΛΑΙΑ 2)
ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ Α (ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ)

από τη διάγνωση στη θεραπεία

1
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
Κλινική Περιγραφή Αρθρωτικών
και Φωνολογικών Διαταραχών
Η ακριβής άρθρωση βασίζεται στην
επακριβή τοποθέτηση, αλληλουχία,
συγχρονισμό, ορθή κατεύθυνση και δύναμη
των αρθρωτών. Όλα αυτά συμβαίνουν
ταυτόχρονα με την ακριβή μεταβολή της
ροής του αέρα, την έναρξη ή διακοπή της
φώνησης και την υπερωιοφαρυγγική
δραστηριότητα. (Shipley & McAfee, 2004)
2
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
 Διαταραχή άρθρωσης /
Διαταραχή ομιλίας
Επιλογή του σωστού φθόγγου αλλά λανθασμένη
άρθρωση λόγω ανεπάρκειας του μηχανισμού
άρθρωσης.
Αίτια:
•Δυσλειτουργία του μηχανισμού της παραγωγής
της ομιλίας (λειτουργική αρθρωτική διαταραχή)
•Μη φυσιολογική δομή οργάνων (π.χ.
χειλεοσχιστία / υπερωιοσχιστία) (οργανική
αρθρωτική διαταραχή)
•Άγνωστη αιτία 3
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
 Φωνολογική διαταραχή
Επιλογή λανθασμένου φωνήματος, επομένως και
λανθασμένη εκφορά.
Αίτια:
• Μειωμένη αντίληψη και νοητική οργάνωση των
φωνημάτων
• Άγνωστη αιτία
Σχέση αρθρωτικής / φωνολογικής διαταραχής
• Φωνολογική διαταραχή: επηρεάζει την
ανάπτυξη λόγου / γλώσσας
• Διαταραχή άρθρωσης: επηρεάζει τη
φωνολογική ανάπτυξη 4
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
 Διαφοροδιάγνωση διαταραχών
Φωνολογίας και Άρθρωσης
Αναπτυξιακή Φωνολογική Διαταραχή
Εκδηλώνεται ως αδυναμία στη χρήση
αναπτυξιακά αναμενόμενων ήχων της ομιλίας για
την ηλικία και τη διάλεκτο.
Δεν συνοδεύεται από γνωστικά, συναισθηματικά,
κοινωνικά ή συμπεριφορικά προβλήματα ή άλλα
οργανικά αίτια. (DSM-IV American Psychiatric
Association, 1994)

5
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
 Αναπτυξιακή Δυσαρθρία
Διαταραχή στον έλεγχο του μυϊκού τόνου κατά
την εκτέλεση των αρθρωτικών κινήσεων της
ομιλίας. Η αιτία οφείλεται συνήθως σε
νευρολογική βλάβη (π.χ. εγκεφαλική παράλυση,
νευρολογικός τραυματισμός).
Χαρακτηριστικά αναπτυξιακής δυσαρθρίας
•Μη ακριβής εκτέλεση αρθρωτικών κινήσεων
•Αργή ταχύτητα ομιλίας
•Συστηματικά λάθη άρθρωσης
•Διαταραχή αναπνοής, φωνητικής έντασης,
φωνητικής συχνότητας και αντήχησης
(ρινικότητα) 6
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
 Αναπτυξιακή / εξελικτική
Λεκτική Δυσπραξία
Μειωμένη ικανότητα “προγραμματισμού,
συνδυασμού και αλληλουχίας των στοιχείων
του λόγου” (Jaffee, 1984)
Βλάβη του ΚΝΣ που σχετίζεται με τον
προγραμματισμό και την εκτέλεση
συγκεκριμένων κινήσεων από τους
αρθρωτές.

7
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
 Βασικά χαρακτηριστικά
εξελικτικής λεκτικής Δυσπραξίας
•Καθυστέρηση ομιλίας (εκφραστικής ικανότητας)
•Σχετικά καλή αντιληπτική ικανότητα
•Περιορισμένο φωνολογικό σύστημα
•Δυσκολία στην επανάληψη λέξεων
•Δυσκολία στην τοποθέτηση των αρθρωτών
στην κατάλληλη θέση
•Δυσκολία στον επιτονισμό λέξεων
•Απούσα ή δυσκατάληπτη ομιλία
8
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
 Θεραπεία / Αντιμετώπιση
Αρθρωτικών Διαταραχών
Υπάρχουν 2 στρατηγικές για να επιλέξουμε τους
αρχικούς θεραπευτικούς στόχους στα παιδιά με
αρθρωτικές διαταραχές:
Η στρατηγική της φυσιολογικής κατάκτησης
του φωνολογικού συστήματος στη συγκεκριμένη
γλώσσα. (αναπτυξιακή προσέγγιση)
Η στρατηγική που δεν ακολουθεί τη
φυσιολογική εξέλιξη. (μη αναπτυξιακή
προσέγγιση)
9
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
 Στη μη αναπτυξιακή προσέγγιση ή
πελατοκεντρική, όπου η επιλογή στόχου
γίνεται βάσει παραγόντων όπως:

1. Φωνήματα που έχουν σχέση με το παιδί /

γονιό π.χ. φώνημα στο όνομα του παιδιού.
2. Φώνημα που μπορεί εύκολα να μιμηθεί το
παιδί από το θεραπευτή.
3. Φώνημα που είναι πιο ορατό κατά την εκφορά
του π.χ. /θ/γκ/.

10
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
 Βαθμός της καταληπτότητας της ομιλίας
ενός παιδιού.
1. Η παράλειψη συμφώνων συντελεί
περισσότερο στην έλλειψη καταληπτότητας.
Ακολουθούν η αντικατάσταση και τέλος η
διαστρέβλωση συμφώνων.
2. Λάθη στην αρχική θέση των λέξεων, είναι πιο
σημαντικά απ’ ότι στη μέση και το τέλος των
λέξεων.
3. Λάθη που επικρατούν στα πιο συνηθισμένα
φωνήματα μιας γλώσσας, επιδρούν στην
ευκρίνεια της ομιλίας.
11
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
 Αρθρωτικές διαταραχές
- Ήχος σε απομόνωση
- Ήχος σε συλλαβή (ΣΦ)
- Ήχος σε λέξεις (αρχική / μεσαία / τελική
θέση)
- Ήχος σε φράσεις
- Ήχος σε συμπλέγματα
- Προτάσεις με το φθόγγο στόχο.

12
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
 Στοματο-κινητικός έλεγχος
(oral-motor control)

Παιδιά με διαταραχή ομιλίας μπορεί να

έχουν συγχρόνως δυσλειτουργία του
στοματο-κινητικού μηχανισμού, που
επιδρά στο νευρομυϊκό έλεγχο για την
παραγωγή καταληπτής ομιλίας.

13
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
Υποψήφιοι για στοματο-κινητική θεραπεία
είναι τα παιδιά με τα ακόλουθα
χαρακτηριστικά:
• Αδύναμη εκφορά διχειλικών (p,b,m)
• Αδύναμη εκφορά φωνημάτων που
απαιτούν ανύψωση της άκρης της
γλώσσας. (t, d, n, l)
• Αδύναμη εκφορά (p,b,s,z) με παρουσία
υπερρινικότητας

14
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
Οι στόχοι του στοματο-κινητικού
θεραπευτικού προγράμματος είναι:
•Να ομαλοποιήσει τη στοματική ευαισθησία
κατά τη διέγερση της περιοχής.
•Να αποτρέψει λανθασμένες
αντανακλαστικές κινήσεις του στοματικού
μηχανισμού.
•Να ενισχύσει τις σωστές αρθρωτικές
κινήσεις αυξάνοντας τη δύναμη και το εύρος
της κίνησης των αρθρωτών.
15
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
 Ιεράρχηση των σταδίων του στοματο-
κινητικού θεραπευτικού προγράμματος

1. Βελτίωση της στάσης σώματος του παιδιού

(συνεργασία με εργο-φυσιοθεραπευτή)
2. Ομαλοποίηση της στοματικής ευαισθησίας.
Πώς;
3. Αύξηση του ελέγχου της σιαγόνας. Πώς;
4. Ενδυνάμωση κίνησης χειλιών / αύξηση μυϊκού
τόνου. Πώς;
5. Βελτίωση ελέγχου γλώσσας. Πώς;
16
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
 Γενικές αρχές θεραπευτικού
στοματο-κινητικού προγράμματος
• Εφαρμόστε συστηματική διέγερση και
ακολουθείστε την ίδια σειρά κάθε φορά. (από
εξωτερικά μέρη του σώματος και προς το
κέντρο)
• Ασκείτε αργή και έντονη πίεση και όχι ελαφριά
και γρήγορα αγγίγματα.
• Χρησιμοποιείτε καθρέφτη για να βελτιώσει το
παιδί τις καινούργιες εμπειρίες.
• Εξηγείστε τη διαδικασία καθώς την εφαρμόζετε.
17
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
 Θεραπεία / Αντιμετώπιση
Φωνολογικών Διαταραχών
Φωνολογικές Διαταραχές:
- Προσεκτική ανάλυση του φωνολογικού
συστήματος του παιδιού.
- Ανάλυση των φωνολογικών διεργασιών
(δομικές / συστημικές)
- Εντοπισμός των τύπων λαθών του
παιδιού ώστε να αποκατασταθούν
ταυτόχρονα περισσότεροι από ένας ήχοι.
18
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
 Θεραπευτική Παρέμβαση
Η παρέμβαση περιλαμβάνει 2 στοιχεία:
1. Εδραίωση
Στην εδραίωση, ο στόχος είναι να
διασφαλιστεί ότι το παιδί μπορεί να αντιληφθεί
και να παράγει τις δομές που παρήγαγε λάθος
έως τώρα.
2. Γενίκευση
Στη γενίκευση, ο στόχος είναι να διασφαλιστεί
ότι οι αλλαγές που συμβαίνουν κατά την
εδραίωση, γίνονται κομμάτι της φωνολογίας
του παιδιού. 19
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
Επιλογή συστήματος φωνημάτων για θεραπεία.
Υπάρχουν 2 είδη ανάλυσης για την επιλογή και
θεραπεία του συστήματος φωνημάτων του
παιδιού.
1. Ανάλυση του τόπου-τρόπου-ηχηρότητας
2. Ανάλυση με βάση τις φωνολογικές διεργασίες
1) Ομαδοποιούμε αντικαταστάσεις φωνημάτων του
παιδιού με βάση
Α) τον τόπο άρθρωσης π.χ. υπερωικά → οδοντικά
(k →t, g →d)
Β) τον τρόπο άρθρωσης π.χ. εκρηκτικά → τριβόμενα
(b →v, t →s,p →f)
Γ) την ηχηρότητα π.χ. ηχηρά → άηχα (d →t, g→k)
20
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
- Αρχίζουμε με τη θεραπεία ενός ή
περισσοτέρων ήχων από κάθε ομάδα.
- Αναμένουμε γενίκευση της βελτίωσης και
στους υπόλοιπους ήχους της ομάδας.

2) Είναι το πιο διαδεδομένο είδος ανάλυσης

του συστήματος φωνημάτων του παιδιού,
με βάση τα είδη φωνολογικών διεργασιών
που κάνει.

21
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
Α) Μαγνητοφωνούμε και μεταγράφουμε
φωνητικά αρκετά δείγματα ομιλίας παιδιού
και βρίσκουμε τις φωνολογικές διεργασίες.
B) Επιλέγουμε για θεραπεία κάποιες
διεργασίες και εξασκούμε τα φωνήματα
που εμπλέκονται σε αυτές.
Π.χ. εμπροσθοποίηση (k → t, ci → ti)

22
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
 Μέθοδοι φωνολογικής παρέμβασης
1. Η μέθοδος των κύκλων (Hodson and Paden,
1991) εστιάζει σ’ έναν αριθμό φωνολογικών
διεργασιών ταυτόχρονα. Κάθε διεργασία
δουλεύεται για ένα χρονικό διάστημα και όλο
το σύνολο λέγεται “κύκλος”.
• Ο κλινικός διαβάζει μία λίστα με λέξεις και
προτάσεις που περιέχουν τον ήχο στόχο.
• Προσδιορίζονται 5 λέξεις για παραγωγή, μέσα
σ’ ένα πλήθος δραστηριοτήτων.
• Δίνεται η λίστα ακουστικού βομβαρδισμού για
εξάσκηση στο σπίτι 1 φορά τη μέρα.
23
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
2. Η μέθοδος του ελάχιστου ζεύγους ή η
προσέγγιση αντίθεσης (Elbert, Rockman,
Saltzman, 1980. Weiner, 1981), εστιάζει
στα ελάχιστα ζεύγη λέξεων με το στόχο
και το λάθος του παιδιού (π.χ. κάρτα /
τάρτα).
•Δραστηριότητες αντίληψης και
παραγωγής μπορούν να οργανωθούν σε
τέτοια σύνολα ζευγών.

24
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
Π.χ. k→t. Στόχος: κατάκτηση /k/
Βήματα
Α) Αντιληπτική διάκριση των μεμονωμένων
φωνημάτων k / t, εναλλάξ.
Β) Αντιληπτική διάκριση συλλαβών με το
στόχο και το λάθος του παιδιού (κα, τα, κο,
το).
Γ) Αντιληπτική διάκριση λέξεων με το στόχο
και το λάθος του παιδιού (κάρτα / τάρτα)
Δ) Παραγωγή των παραπάνω συλλαβών,
λέξεων.

25
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
Αναπτυξιακή Γλωσσική Διαταραχή

Η γλωσσική διαταραχή ορίζεται ως η

μη φυσιολογική κατάκτηση,
κατανόηση ή χρήση του προφορικού
ή του γραπτού λόγου. Ο ορισμός
αυτός περιλαμβάνει όλες τις
αντιληπτικές και εκφραστικές
γλωσσικές δεξιότητες (Roth &
Worthington, 2001)
26
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
Τα παιδιά με γλωσσικές διαταραχές, επομένως,
δεν αποτελούν μια ομοιογενή ομάδα και
διαφέρουν ως προς τα εξής:

Πρωτογενής ή Δευτερογενής γλωσσική

διαταραχή
• Κάποια παιδιά παρουσιάζουν διαταραχή μόνο
στη γλωσσική κατάκτηση και όχι σε άλλους
τομείς ανάπτυξης.
• Σε άλλα παιδιά η γλωσσική διαταραχή
συνυπάρχει με άλλες διαταραχές (π.χ. νοητική
υστέρηση)
27
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
Αναπτυξιακή ή Επίκτητη γλωσσική
διαταραχή
• Οι αναπτυξιακές γλωσσικές διαταραχές
μπορεί να υπάρχουν εκ γενετής.
• Οι επίκτητες γλωσσικές διαταραχές
εμπεριέχουν την ξαφνική απώλεια ή
διαταραχή της γλωσσικής λειτουργίας εξ’
αιτίας κάποιας ασθένειας ή τραύματος.

28
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
Καθυστέρηση ή Διαταραχή γλωσσικής
κατάκτησης
• Τα παιδιά με γλωσσική καθυστέρηση περνούν
μέσα από τα ίδια στάδια ανάπτυξης των
φυσιολογικών παιδιών, αλλά με πιο αργό
ρυθμό.
• Τα παιδιά με γλωσσική απόκλιση, επιδεικνύουν
γλωσσικά μοτίβα που διαφέρουν από τη
φυσιολογική γλωσσική εξέλιξη.
Ιεράρχηση σοβαρότητας της γλωσσικής
διαταραχής:
Ο βαθμός σοβαρότητας της γλωσσικής
διαταραχής ποικίλλει από ήπιο μέχρι πολύ
σοβαρό βαθμό. 29
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
 Κατηγοριοποίηση Γλωσσικών
Διαταραχών
Η γλωσσική κατανόηση (αντιληπτικός
λόγος) αναφέρεται στην ικανότητα των
παιδιών να εκμαιεύουν κάποιο νόημα από
εισερχόμενα ακουστικά ή οπτικά μηνύματα.
Η γλωσσική παραγωγή (εκφραστικός
λόγος) αναφέρεται στην ικανότητα των
παιδιών να συνδυάσουν γλωσσικά σύμβολα
για να σχηματίσουν μηνύματα με σημασία.

30
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
Οι γλωσσικές διαταραχές
κατηγοριοποιούνται συνήθως, σύμφωνα με
τα βασικά γλωσσικά επίπεδα.
Σημασιολογία: περιλαμβάνει τη σημασία
μεμονωμένων λέξεων και τους κανόνες
συνδυασμού των λέξεων για το σχηματισμό
φράσεων με νόημα.
Διαταραχές σ’ αυτό το επίπεδο μπορεί να
οδηγήσουν σε μειωμένο λεξιλόγιο και
σημασιολογικές κατηγορίες, δυσκολία στην
ανάκληση λέξεων, δυσκολία σε
μεταγλωσσικές μορφές όπως οι
ιδιωματισμοί, οι μεταφορές, το χιούμορ.
31
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
Μορφολογία: περιλαμβάνει τη δημιουργία
λέξεων από τα ελάχιστα στοιχεία που έχουν
σημασία (πχ τα μορφήματα)

Διαταραχές σε αυτό το επίπεδο

εντοπίζονται στα μορφήματα που δηλώνουν
πληθυντικό, αόριστο, βοηθητικά ρήματα,
καταλήξεις κ.ά.

32
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
Σύνταξη: Περιλαμβάνει τους κανόνες που
διέπουν τη σειρά και το συνδυασμό των
λέξεων για το σχηματισμό προτάσεων.

Διαταραχές σε αυτό το επίπεδο,

εντοπίζονται στη δομή απλών και σύνθετων
προτάσεων όπως στις αρνητικές,
ερωτηματικές, παθητικές και αναφορικές
προτάσεις, καθώς και στη σειρά των λέξεων
μέσα στην πρόταση.

33
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
Πραγματολογία: περιλαμβάνει τους
κανόνες της χρήσης της γλώσσας σε
κοινωνικό περιβάλλον.
Διαταραχές στο επίπεδο αυτό εντοπίζονται
σε περιορισμένες επικοινωνιακές προθέσεις,
εναλλαγή σειράς σε συζήτηση, αδυναμία να
εξηγήσουν μηνύματα που δεν έγιναν
κατανοητά στον συνομιλητή και δυσκολία
στην αφήγηση π.χ. ιστορίας.
Φωνολογία: περιλαμβάνει του ήχους
(φωνήματα) που αποτελούν το ηχητικό
σύστημα μιας γλώσσας και τους κανόνες
που επιτρέπουν τους φωνηματικούς
συνδυασμούς. 34
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
Σε συνδυασμό με τις γλωσσικές διαταραχές,
τα παιδιά μπορεί να παρουσιάσουν συνοδές
συμπεριφορές, όπως:

Έλλειψη συγκέντρωσης, προσοχής

(inattention):
Περιλαμβάνει δυσκολία στην ολοκλήρωση
στόχων, στην παρακολούθηση οδηγιών και
αποσυγκέντρωση εξ’ αιτίας ενοχλητικών
ερεθισμάτων.

35
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
Παρορμητικότητα (impulsivity): περιλαμβάνει
την ξαφνική έναρξη δραστηριότητας χωρίς τη
συνειδητοποίηση των συνεπειών της.
Υπερκινητικότητα (hyperactivity): περιλαμβάνει
την πραγμάτωση μιας δραστηριότητας σε έντονο
βαθμό που συνοδεύεται από αδυναμία να
σταματήσει συνειδητά.
Σύνδρομο Ελλειμματικής Προσοχής (Attention
deficit disorder): περιλαμβάνει μία ή
περισσότερες από τις ακόλουθες συμπεριφορές:
έλλειψη προσοχής, παρορμητικότητα ή
υπερκινητικότητα.

36
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
Εμμονή: ακατάλληλη και συχνά μη
εθελοντική διατήρηση κινητικής ή λεκτικής
αντίδρασης, που είναι άσχετη με την
περίσταση.

Ηχολαλία: υπερβολική και ακατάλληλη

επανάληψη της ομιλίας των άλλων. Μπορεί
να είναι άμεση ή καθυστερημένη

37
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
Οι πιο συχνά εμφανιζόμενες διαταραχές
επικοινωνίας στην παιδική ηλικία
σύμφωνα με το DSM-IV-TR είναι:
• Διαταραχή εκφραστικού λόγου
• Μικτή διαταραχή δεκτικού- εκφραστικού
λόγου
• Φωνολογική διαταραχή
• τραυλισμός

38
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
Συμπτώματα της διαταραχής εκφραστικού
λόγου (DSM-IV-TR).
•Περιορισμένο λεξιλόγιο
•Γραμματικά λάθη
•Δυσκολία στην ανάκληση λέξεων
•Έλλειψη πολύπλοκων προτάσεων
•Δυσκολία στην κοινωνική επικοινωνία

39
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
Συμπτώματα μικτής διαταραχής (DSM-IV-
TR).
•Συμπτώματα διαταραχής εκφραστικού
λόγου
•Δυσκολία στην κατανόηση λέξεων/
προτάσεων/ ομάδων λέξεων π.χ. χωρικοί
όροι
•Δυσκολία στην κοινωνική επικοινωνία

40
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
Η ΑΓΔ είναι εμφανής σε μερικά παιδιά
• Από τη γέννηση (προγλωσσολογική
περίοδος)
• Από την περίοδο των πρώτων λέξεων (12
μηνών)
• Από την περίοδο των πρώτων λεκτικών
συνδυασμών (18-24 μηνών)
• Από την προσχολική ηλικία (2½- 5 ετών)
• Από την περίοδο μάθησης της ανάγνωσης

41
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
Συμπέρασμα:
Μέχρι τη στιγμή που ξεκινάει νηπιαγωγείο το
φυσιολογικό παιδί έχει μάθει το 90% της
σύνταξης, της μορφολογίας και της
φωνολογίας που θα χρησιμοποιήσει ως
ενήλικας (R.E. Owens, 2002).

42
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
Σχέση προφορικού λόγου και αλφαβητισμού
Ο αλφαβητισμός περιλαμβάνει την
ανάπτυξη ανάγνωσης και γραφής.
Η ανάγνωση αποτελείται από 2 βασικές
διαδικασίες: 1) αποκωδικοποίηση των
γραφημάτων και 2) κατανόηση ενός
γραπτού κειμένου.
Ο προφορικός λόγος αποτελεί τη βάση της
ανάπτυξης της αναγνωστικής και της
γραφικής δεξιότητας.

43
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
Μεταγλωσσική ενημερότητα: η περιοχή
του προφορικού λόγου που έχει άμεση
σχέση με την κατάκτηση του αλφαβητισμού.
Η ικανότητα να διαχειρίζεται κανείς τμήματα
του γλωσσικού συστήματος ανεξάρτητα από
το νόημά τους μέσα σε συγκεκριμένο
μήνυμα.
Η φωνολογική ενημερότητα είναι η
μεταγλωσσική δεξιότητα να χειρίζεται το
παιδί τους ήχους της γλώσσας σε
δραστηριότητες όπως ρίμες, συλλαβισμός
κ.ά.
44
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
Η φωνολογική ενημερότητα στηρίζει την
πρόγνωση για την ικανότητα
αποκωδικοποίησης των γραφημάτων που
θα αναπτύξει το παιδί αργότερα.

Οι δεξιότητες της κατάκτησης του

λεξιλογίου και της ανάκλησης των λέξεων
στον προφορικό λόγο, έχουν άμεση σχέση
με την μετέπειτα αναγνωστική ικανότητα.

45
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
 Θεραπευτική παρέμβαση
Υπάρχουν διάφορες θεωρητικές
προσεγγίσεις σχετικές με τη γλωσσική
κατάκτηση και την προσαρμογή τους εν
συνεχεία στα παιδιά με γλωσσική
διαταραχή.
Αυτά τα θεωρητικά μοντέλα (Chomsky,1965,
Piaget, 1954, Skinner, 1957, Vygotsky,
1962) οδηγούν σε διαφορετικές τεχνικές
θεραπευτικής γλωσσικής παρέμβασης.
46
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
Η συμπεριφοριστική θεωρία, για
παράδειγμα, κατευθύνει σε μια θεραπευτική
προσέγγιση που δεν στηρίζεται στα στάδια
φυσιολογικής εξέλιξης του παιδιού.
Η αλλαγή συμπεριφοράς αντιμετωπίζεται
μεμονωμένα με βάση την αρχή:
ερέθισμα-αντίδραση-αποτέλεσμα.
Αντίθετα, άλλα μοντέλα στηρίζονται στα
φυσιολογικά γνωστικά, γλωσσολογικά ή
πραγματολογικά στάδια εξέλιξης.

47
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
Συμπέρασμα:
Στα παιδιά που παρουσιάζουν γλωσσική
καθυστέρηση η θεραπευτική παρέμβαση
στηρίζεται στο μοντέλο της φυσιολογικής
ανάπτυξης.
Αντίθετα, σε παιδιά με μη τυπικά μοτίβα
γλωσσικής κατάκτησης, (π.χ. παιδιά με
διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή) η
θεραπευτική παρέμβαση δεν θα
ακολουθήσει τη νόρμα.

48
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
Χαρακτηριστικά παιδιών που ενδείκνυνται
να ξεπεράσουν μια γλωσσική
καθυστέρηση (Shipley & Mc Afee, 2004):
• Αυξημένη χρήση μη λεκτικής επικοινωνίας
• Καλή γλωσσική κατανόηση
• Μεγάλη αρθρωτική ακρίβεια
• Πολυπλοκότητα στις συλλαβικές δομές
• Τυπικά υποδείγματα λαθών

49
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
Χαρακτηριστικά παιδιών που ενδείκνυνται
να έχουν αναπτυξιακή ΑΓΔ (Shipley &
McAfee, 2004):
•Οικογενειακό ιστορικό με γλωσσικές
διαταραχές
•Περιορισμένες συλλαβικές δομές
•Έλλειψη αρχικών/ τελικών συμφώνων
•Λάθη στα φωνήεντα
•Μη τυπικά λάθη
•Λιγότερο συμβολικό παιχνίδι
50
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
 Θεραπευτική παρέμβαση σε βρέφη
(0-2.0 χρόνων)
Η πρώιμη παρέμβαση (Π.Π.) σε παιδιά έως 2.0
χρόνων, δίνει έμφαση στην εκπαίδευση και
συμμετοχή της οικογένειας
Σκοπός της (Π.Π.) είναι να αναπτύξει βασικές
δεξιότητες για τη μετέπειτα γλωσσική κατάκτηση.
Επανάληψη (repeated exposure) και ερέθισμα
(stimulation) είναι οι βασικές στρατηγικές
θεραπείας για τα βρέφη.

51
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
 Βασικοί Θεραπευτικοί στόχοι
(0-2.0 χρόνων)
Εντοπισμός ήχου
Ο Θ. παρουσιάζει ένα ηχητικό ερέθισμα
(π.χ. κουδουνίστρα) χωρίς να το βλέπει το
βρέφος. Το βρέφος θα πρέπει να γυρίσει
προς τη μεριά του ηχητικού ερεθίσματος. Αν
όχι, ο Θ. θα γυρίσει το κεφάλι του βρέφους
προς τον ήχο (ακουστικο-οπτική συσχέτιση).

52
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
Συνδυασμένη προσοχή

Η συνδυασμένη οπτική παρατήρηση

παιδιού / ενήλικα είναι προϋπόθεση για την
ανάπτυξη της επικοινωνίας. (Bruner, 1977)
O Θ. παρουσιάζει ένα παιχνίδι με ήχο, το
κοιτά, το πιάνει και σχολιάζει.

53
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
Συνδυασμένη δράση και ρουτίνα
Το αμοιβαίο παιχνίδι ενήλικα-βρέφους, έχει
συγκεκριμένη δομή (αρχή, μέση, τέλος)
εκφράσεις και κινήσεις. Η επανάληψη μιας
τέτοιας ρουτίνας οδηγεί στην κατάκτηση των
πρώτων λέξεων. (Ferrier, 1978, Newson,
1979)
Για τα βρέφη περίπου 10-12 μηνών
χρησιμοποιεί βιβλία με εικόνες καθώς και
ηχοποιητικές λέξεις όπως “γαβ-γαβ”,“βρουμ-
βρουμ”, “μπιπ-μπιπ” κ.ά.
54
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
Επικοινωνιακές προθέσεις (Ε.Π.)

Είναι το νόημα του μηνύματος που θέλει να

μεταδώσει ο ομιλητής. Τα βρέφη 9;0 μηνών
αρχίζουν και επικοινωνούν παρακλήσεις
και δηλώσεις με χειρονομίες και ήχους ή
λέξεις.

55
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
Η Πρώιμη θεραπευτική παρέμβαση στοχεύει
να:
Α. αυξήσει τον αριθμό των (Ε.Π.) που
κατανοεί / εκφράζει το παιδί.
Β. αυξήσει τα είδη της μορφής των (Ε.Π.)
(π.χ. χειρονομίες, ήχους, λέξεις)

56
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
 Παραδείγματα δραστηριοτήτων για
στοχευόμενες (Ε.Π.)
Αναζήτηση προσοχής από το παιδί
-Ο Θ. προσποιείται ότι δεν ακούει το παιδί,
οπότε αναγκάζεται το παιδί να πει και το
όνομα του Θ.
Παράκληση για δράση:
- Ο Θ. τοποθετεί ένα παιχνίδι σε σημείο που
δεν φτάνει το παιδί, οπότε θα πρέπει να
ζητήσει βοήθεια.
57
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
Μη συμβολικό / συμβολικό παιχνίδι

Το παιχνίδι είναι το πιο σημαντικό φυσικό

περιβάλλον για την ανάπτυξη κοινωνικών
επικοινωνιακών δεξιοτήτων και πρώιμη
γλωσσική κατάκτηση.
Μερικά είδη παιχνιδιού είναι μη συμβολικά
(κυνηγητό, κρυφτό, παιχνίδια με νερό)
Σε συμβολικά είδη παιχνιδιού, το παιδί
υποκαθιστά αντικείμενα και γεγονότα με
άλλα (π.χ. το μπαστούνι γίνεται σπαθί).
58
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
 Αρχικό λεξιλόγιο

Στους 12;0 μήνες αρχίζει η παραγωγή των

πρώτων λέξεων του παιδιού.
Στόχος της πρώιμης παρέμβασης σε ένα
παιδί 12;0 μηνών μπορεί να είναι:
Α) το αντιληπτικό λεξιλόγιο
Β) το εκφραστικό λεξιλόγιο που αφορά
συγκεκριμένες έννοιες:

59
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
 Γραμματική Κατηγοριοποίηση των
πρώτων 50 λέξεων
Ουσιαστικά 50 γάλα, σκύλος, αυτοκίνητο
ενέργειες 11-14 δίνω, κάνω, σήκω, γεια
modifiers 14-19 δικό μου, όχι βρώμικο
προσωπικά/ 10 όχι, ευχαριστώ
κοινωνικά
Λειτουργικές 4 αυτό, εκείνο

Source: based on Benedict (1979) and Nelson

(1973)
60
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
 Στόχοι της Π.Π. για ανάπτυξη
λεξιλογίου είναι:
1. Λέξεις που χρησιμοποιούνται σε
διαφορετικές καθημερινές
δραστηριότητες του παιδιού.
2. Λέξεις που είναι σημαντικές για το παιδί
όπως ονόματα, φαγητά, παιχνίδια.
3. Λέξεις αντικειμένων που περιέχουν
δράση (μπάλα - κουτάλι αντί δέντρο -
σπίτι).
61
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
 Χρήσιμες παρατηρήσεις
1. Ο Θ. συνήθως περιλαμβάνει στην ομιλία του,
χαρακτηριστικά της “μαμαδίστικης” γλώσσας
όταν μιλάει στο παιδί, όπως επιτονισμός,
μικρές απλές φράσεις, απλό λεξιλόγιο,
επανάληψη φράσεων και θέματα για το εδώ
και τώρα.
2. Ο Θ. διαλέγει παιχνίδια εξελικτικά κατάλληλα
για το παιδί (δες λίστα παιχνιδιών)
3. Ο Θ. παροτρύνει τους γονείς να διαβάζουν
βιβλία με απλές χρωματιστές εικόνες στο παιδί
τους.
4. Ο Θ. πρέπει να τεκμηριώνει τα πλεονεκτήματα
της Π.Π. σε γονείς και άλλους ειδικούς.
62
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ
 Θεραπευτική παρέμβαση σε
παιδιά 2-5 χρονών

Στην περίοδο αυτή τα παιδιά κατακτούν το

μεγαλύτερο μέρος του γλωσσικού
συστήματος (λεξιλόγιο, συντακτική δομή,
μήκος πρότασης, μορφολογία, κατανόηση και
παραγωγή απλών και σύνθετων προτάσεων).

63
Μ. ΝΗΣΙΩΤΗ