‫کد مقاله‪30901 :‬‬

‫ارزیابی و رتبهبندی پارکهای جنگلی شهری مشهد با استفاده از روش ‪ TOPSIS‬فازی و ‪GIS‬‬

‫‪4‬‬
‫علی فکور‪ ،*1‬حامد ارشادی پور‪ ،2‬سپیده کریمی‪ ،3‬مسعود ارشادی پور‬

‫‪3‬‬
‫کارشناس ارشد مهندسی منابع طبیعی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان‪alifakor@gmail.com ،‬‬
‫‪ 2‬کارشناس ارشد مهندسی کامپیوتر‪/‬نرمافزار دانشگاه علوم و تحقیقات خراسان رضوی‪hamed.ershadi@gmail.com ،‬‬
‫‪1‬‬
‫کارشناس ارشد مهندسی منابع طبیعی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان‪sepidehkarimi90@yahoo.com ،‬‬
‫‪ 4‬دانشجوی مهندسی صنایع مؤسسه آموزش عالی سجاد مشهد‪masoud.ers@gmail.com ،‬‬

‫چکیده‬
‫تاکنون انتخاب محل پارک های جنگلی شهری مبتنی بر اصول و ضوابط و معیارهای فنی و علمی نبوده‪ ،‬لذا این مسائل مشکالت زیادی را‬
‫به وجود آوردهاند و بسیاری از مکانهای مناسب به علت عدم اجرای ضوابط و مالکهای اصولی مورد شناسایی قرار نگرفتهاند‪ .‬شهر مشهد‬
‫همانند بسیاری از شهرهای ایران از کمبود و پراکنش نامناسب فضای سبز و پارکهای جنگلی شهری رنج میبرد‪ .‬هدف پژوهش حاضر‪،‬‬
‫ارزیابی و رتبهبندی پارکهای جنگلی شهری مشهد با در نظر گرفتن معیارهای مؤثر در مکانگزینی این فضاها شامل تراکم جمعیت‪،‬‬
‫فاصله از راه های اصلی‪ ،‬فاصله از مراکز گردشگری‪ ،‬فاصله از مراکز آموزشی‪ ،‬فاصله از مراکز تفریحی‪ ،‬فاصله از پارکهای موجود‪ ،‬فاصله از‬
‫منابع آبی‪ ،‬بافت خاک‪ ،‬فاصله از تأسیسات و کارخانجات‪ ،‬آلودگی هوا‪ ،‬آلودگی صوتی‪ ،‬شیب‪ ،‬توانایی ایجاد مرز و حریم برای نواحی شهری‪،‬‬
‫توانایی ایجاد ارتباط یا کریدور میان فضاهای سبز شهری‪ ،‬توانایی بهبود کیفیت منظر مناطق شهری و مساحت است‪ .‬در این پژوهش از‬
‫روش ‪ TOPSIS‬فازی و سیستم اطالعات جغرافیایی )‪ (GIS‬استفاده شده است‪ .‬بر این اساس‪ ،‬هر کدام از پارکهای جنگلی شهر مشهد از‬
‫لحاظ معیارهای ذکر شده‪ ،‬مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفت‪ .‬نتایج نشان داد پارک جنگلی طرق با شایستگی ‪ 0/575‬در اولویت‬
‫نخست قرار دارد‪ .‬پارک جنگلی وکیلآباد با شایستگی ‪ 0/494‬در اولویت دوم و پارک جنگلی باباقدرت با شایستگی ‪ 0/282‬در اولویت سوم‬
‫قرار دارند‪ .‬نتایج حاصل می توانند در طرحهای آتی و برنامهریزیهای مربوط به احداث فضای سبز شهری مورد بهرهبرداری قرار گیرند‪.‬‬

‫واژه های کلیدی‬

‫پارک جنگلی شهری‪ ،‬مشهد‪ ،TOPSIS ،‬فازی‪GIS ،‬‬
 ‫مقدمه‬
‫با افزایش جمعیت و توسعه و گسترش شهرنشینی‪ ،‬انسانها به تدریج از طبیعت دور شدهاند و تراکم بیش از حد جمعیت و دخالت در‬
‫محیط طبیعی و ایجاد محیط های انسانساخت‪ ،‬نیازهای محیط زیستی‪ ،‬جسمی و روحی انسان را بیشتر بروز داده است‪ .‬برای رفع ای‬
‫نیازها انسان شهرنشین اقدام به ایجاد فضاهای سبز مصنوعی از جمله پارکها در داخل شهرها کردهاست ]‪ .[1‬کمبود و مکانیابی نادرست‬
‫فضاهای سبز شهری در نهایت منجر به ایجاد ناهنجاریهایی از جمله استفاده کم کاربران از فضاهای سبز ایجاد شده ایجاد محدودیت در‬
‫ارائهی طرح معماری مناسب‪ ،‬ایجاد محدودیت در انتخاب و چیدمان گیاهی مناسب‪ ،‬آشفتگی در سیمای شهر مشکالت مربوط به آبیاری و‬
‫اصالح خاک‪ ،‬عدم تعامالت اجتماعی مناسب‪ ،‬مشکالت مدیریت و نگهداری‪ ،‬کاهش امنیت روانی و اجتماعی و غیره خواهد شد]‪.[2‬‬
‫مکانیابی از جمله تحلیلهای مکانی است که اهمیت زیادی در کاهش هزینههای ایجاد و راهاندازی فعالیتهای مختلف دارد‪ ،‬به همین‬
‫دلیل در انجام پروژههای اجرایی از مراحل مهم و تاثیرگذار به شمار میرود] ‪.[9‬‬
‫امروزه با توجه به تواناییهای سیستم اطالعات جغرافیایی )‪ (GIS‬در مدیریت و تجزیه و تحلیل دادههای مکانی‪ ،‬فضای بسیار کارآمدی‬
‫برای انجام مراحل مختلف تحلیلهایی مانند مکانیابی ایجاد شده است‪ .‬در این سیستم فنونی وجود دارد که به وسیلهی آن میتوان برای‬
‫یك موضوع‪ ،‬حالتهای متفاوتی را مورد بررسی و ارزیابی قرار داد و بهترین حالت ممکن را تعیین کرده و انتخاب نمود‪ .‬با استفاده از مدل‬
‫تصمیمگیری ‪ Topsis3‬و سیستم اطالعات جغرافیایی می توان بهترین و مناسبترین رتبهبندی پارکهای سطح شهر مشهد را بر اساس‬
‫معیارهای مؤثر مکانی و نگرش شهروندان مشخّص و معلوم کرد‪ .‬امروزه برای تمام متخصصان و مدیران شهری مشخّص شده که مدیریت‬
‫و ادارهی امور مختلف شهرها با ابزارهای سنّتی ممکن نیست‪ ،‬اهمیت استفاده از مدلهای علمی‪ ،‬فنّی و بهروز مانند مدل ‪ Topsis‬و ‪GIS‬‬
‫در برنامهریزیها بهخصوص با گسترش سریع شهرها و افزایش بیاندازهی اطالعات که باید برای مدیریت شهری پردازش شوند‪ ،‬روشن‬
‫است‪ .‬در این مقاله تالش شده با استفاده از مدل ‪ Topsis‬و ‪ GIS‬و اعمال دیدگاه مردم پارکهای جنگلی شهر مشهد سطحبندی و‬
‫اولویتبندی شوند تا بتوان بهترین پارک شهر را با توجه به موارد بیان شده مشخّص و معین کرد‪.‬‬
‫روش ‪ Topsis‬به وسیلهی هوانگ و یون در سال ‪ 3983‬پیشنهاد شد‪ .‬این روش یکی از بهترین روشهای تصمیمگیری چند شاخصه‬
‫است و بر این مفهوم استوار است که مناسبترین گزینه باید کمترین فاصله را از نقطهی ایدهآل مثبت (بهترین حالت ممکن) و بیشترین‬
‫فاصله را از نقطهی ایدهآل منفی (بدترین حالت ممکن) داشته باشد ]‪ .[5‬در فرآیند مدل ‪ Topsis‬در این مقاله برای دقت بیشتر از اعداد‬
‫فازی استفاده میشود‪ ،‬از این رو آن را ‪ Fuzzy Topsis‬مینامیم‪.‬‬

‫پیشینه تحقیق‬
‫(فاضلنیا و همکاران‪ )3190 ،‬در مقاله خود با عنوان مکان یابی و اولویتبندی پارکهای شهری با استفاده از روش تحلیل سلسله‬
‫مراتبی‪ Topsis‬و سیستم اطالعات جغرافیایی (مطالعهی موردی‪ :‬شهر الشتر)؛ به اولویتبندی پارکهای شهر با توجه به مؤلّفههای داشتن‬
‫امکانات‪ ،‬زیبایی‪ ،‬امنیت‪ ،‬دسترسی راحت‪ ،‬توزیع مناسب در سطح شهر و مساحت پرداختند‪ .‬نتایج پژوهش نشان دادهاند استفاده از‬
‫مدلهای کاربردی و توانمندیهای ‪ GIS‬میتواند ما را در استفادهی بهتر و مناسبتر از کاربریهای زمین شهری و آماده کردن‬
‫کاربریهای دیگر بهرهمند کند و از دوبارهکاریها که هزینهی جاری شهرها را افزایش میدهد بینیاز کند‪.‬‬
‫(الکس کومبر و همکاران‪ )2008 ،‬در مقالهی خود با عنوان استفاده از ‪ GIS‬در تجزیه و تحلیل دسترسی به فضایسبز برای گروههای‬
‫مختلف قومی مذهبی؛ دسترسی به فضای سبز در شهرهای انگلیس و تجزیه و تحلیل آنها را با استفاده از ‪ GIS‬بررسی و در آن فضای سبز‬
‫و سرانه و نحوهی پراکنش آنها در شهر‪ ،‬برای گروههای مختلف قومی و مذهبی را مطالعه کردند‪ .‬نتایج مطالعات نشان داده که ‪GIS‬‬
‫میتواند استفاده های مفیدی در تجزیه و تحلیل شبکه‪ ،‬در ارتباط با تجزیه و تحلیل آماری دادههای اجتماعی و اقتصادی و تحلیل‬
‫دسترسی کاال و خدمات محلّی داشته باشد‪.‬‬

‫معرفی منطقه مورد مطالعه‬

‫مشهد مقدس مرکز استان خراسان رضوی‪ ،‬در شمال شرقی ایران‪ ،‬در ‪ 59‬درجه و ‪ 2‬دقیقه تا ‪ 40‬درجه و ‪ 18‬دقیقه طول جغرافیایی و ‪15‬‬
‫درجه و ‪ 41‬دقیقه تا ‪ 17‬درجه و ‪ 7‬دقیقه عرض جغرافیایی گسترده شده است‪ .‬وسعت شهر مشهد حدود ‪ 290‬کیلومترمربع و جمعیت آن‬
‫در سال ‪ ،3190‬برابر ‪ 1049943‬نفر بوده است ]‪ .[8‬شهر مشهد دارای سه پارک جنگلی با نامهای وکیلآباد‪ ،‬طرق و باباقدرت است‬
‫(شکل ‪ .)3‬پارک جنگلی وکیل آباد نزدیکترین ییالق عمومی مشهد است که در منطقه ‪ 9‬و در شمال غرب مشهد قرار گرفته و بلوار عریض‬

‫‪1‬‬ ‫‪Technique for order Preference by Similarity to ideal Solution‬‬

‫وکیل آباد ‪ -‬میدان آزادی را به روستا و پارک جنگلی وکیلآباد متصل مینماید‪ .‬مساحت این پارک حدود ‪ 40‬هکتار و دارای رودخانه‬
‫فصلی است‪ .‬پارک جنگلی طرق در منطقه ‪ 7‬و در حاشیه جنوب شرق مشهد‪ ،‬در نزدیکی پلیس راه‪ ،‬یکی از بزرگترین اماکن در اسکان و‬
‫ارائه خدمات گردشگری به شهروندان و زائران است‪ .‬این پارک در سال ‪ 3140‬احداث شده‪ ،‬و در سال ‪ 3179‬بازپیرایی گردیده است و‬
‫حدود ‪ 385‬هکتار مساحت دارد‪ .‬پارک جنگلی باباقدرت نیز با مساحت حدود ‪ 20‬هکتار در نزدیکی پارک جنگلی طرق قرار دارد و از آن‬
‫به عنوان کمپ زائران استفاده میشود]‪.[4‬‬

‫شکل ‪ -3‬نقشهی پارکهای جنگلی شهر مشهد‬

‫روش‬
‫روش تحقیق حاضر‪ ،‬توصیفیتحلیلی و بر پایهی مطالعات اسنادی‪ ،‬کتابخانهای و بررسیهای پیمایشی (مشاهده های میدانی و نظرخواهی‬
‫از استفاده کننندگان پارک) است‪ .‬بر این اساس‪ ،‬اطالعات مورد نیاز جمعآوری شده‪ ،‬بدین معنی که اطالعات کسب شده در گام اول‬
‫ماتریس تصمیمگیری را به ماتریس بیمقیاس شده تبدیل کرده ایم‪ .‬درگام دوم‪ ،‬ماتریس بیمقیاس موزون را به دستآورده و با استفاده از‬
‫شیوهی آنتروپی شانون‪ ،‬اوزان شاخص را حساب کرده و ماتریس بیمقیاس شده را در ماتریس مربعی ‪ Wn×m‬عناصر ضرب و حاصل‬
‫ماتریس بیمقیاس موزون به دست آمد‪ .‬در گام سوم‪ ،‬ایدهآلهای مثبت و منفی را برای هر شاخص و در گام چهارم‪ ،‬میزان فاصلهی هر‬
‫گزینه از ایدهآل مثبت و منفی را به دست آوردهایم‪ .‬در گام پنجم‪ ،‬میزان نزدیکی نسبی هر گزینه به راه حل ایدهآل محاسبه شده و در گام‬
‫ششم‪ ،‬رتبهبندی گزینهها صورت گرفت‪ ،‬دادههای مکانی و نقشههای رقومی شده در پایگاه اطالعاتی ذخیره و پس از الیهبندیهای مربوطه‬
‫و تلفیق نقشهها‪ ،‬به خروجی گرفتن از نقشه اقدام کردیم‪ .‬در نهایت نقشهی ‪ GIS‬اولویتبندی و بهترین پارک شهر مشخّص شد‪ .‬دادههای‬
‫مکانی مورد نیاز‪ ،‬از نقشهی رقومی ‪ GIS‬موجود شهر مشهد استفاده و سپس اطالعات مورد نیاز در پایگاه دادهی مکانی ذخیره شد‪ .‬پس از‬
‫آن با توجه به دادههای موجود و الیهبندی صورت گرفته از نقشهها‪ ،‬خروجیهای موردنظر به دست آمد‪ .‬همچنین دادههایی که از‬
‫امتیازدهی مسئوالن شهر انجام گرفته بود‪ ،‬در جداول مربوطه و ماتریسهای مدل ‪ Topsis‬مورد استفاده قرار گرفتند که مراحل ششگانه‬
‫آن درزیر آورده شده است‪.‬‬

‫گام اول‪ :‬پارک جنگلی وکیلآباد با حرف ‪ ،A3‬پارک جنگلی طرق با حرف ‪ A2‬و پارک جنگلی باباقدرت با حرف ‪ A1‬مشخص شدهاند‪.‬‬
‫در مرحله اول این سه پارک در هریك از معیارهای مؤثر در مکانیابی پارکهای جنگلی شهری‪ ،‬در بازهی ‪ 0‬تا ‪ ،3‬امتیازدهی شدند‪.‬‬
‫ماتریس تصمیمگیری را بیمقیاس می کنیم‪ .‬این کار با استفاده از نوع بیمقیاسسازی نورم انجام شده است‪.‬‬
 ‫جدول ‪ -3‬امتیازدهی به شاخصها‬
‫معیارها‬ ‫‪A1‬‬ ‫‪A2‬‬ ‫‪A3‬‬ ‫معیارها‬ ‫‪A1‬‬ ‫‪A2‬‬ ‫‪A3‬‬
‫تراکم جمعیت‬ ‫‪0/21‬‬ ‫‪0/54‬‬ ‫‪0/71‬‬ ‫فاصله از تأسیسات و کارخانجات‬ ‫‪0/4‬‬ ‫‪0/34‬‬ ‫‪0/34‬‬
‫فاصله از راه های اصلی‬ ‫‪0/23‬‬ ‫‪0/94‬‬ ‫‪0/93‬‬ ‫آلودگی هوا‬ ‫‪0/54‬‬ ‫‪0/41‬‬ ‫‪0/43‬‬
‫فاصله از مراکز گردشگری‬ ‫‪0/14‬‬ ‫‪0/47‬‬ ‫‪0/78‬‬ ‫آلودگی صوتی‬ ‫‪0/2‬‬ ‫‪0/44‬‬ ‫‪0/44‬‬
‫فاصله از مراکز آموزشی‬ ‫‪0/37‬‬ ‫‪0/14‬‬ ‫‪0/44‬‬ ‫شیب‬ ‫‪0/57‬‬ ‫‪0/81‬‬ ‫‪0/79‬‬
‫فاصله از مراکز تفریحی‬ ‫‪0/45‬‬ ‫‪0/72‬‬ ‫‪0/78‬‬ ‫توانایی ایجاد مرز و حریم برای نواحی شهری‬ ‫‪0/14‬‬ ‫‪0/48‬‬ ‫‪0/48‬‬
‫فاصله از پارکهای موجود‬ ‫‪0/83‬‬ ‫‪0/51‬‬ ‫‪0/44‬‬ ‫توانایی ایجاد ارتباط میان فضاهای سبز شهری‬ ‫‪0/23‬‬ ‫‪0/41‬‬ ‫‪0/18‬‬
‫فاصله از منابع آبی‬ ‫‪0/49‬‬ ‫‪0/15‬‬ ‫‪0/18‬‬ ‫توانایی بهبود کیفیت منظر مناطق شهری‬ ‫‪0/44‬‬ ‫‪0/41‬‬ ‫‪0/53‬‬
‫بافت خاک‬ ‫‪0/7‬‬ ‫‪0/12‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫مساحت‬ ‫‪0/1‬‬ ‫‪0/92‬‬ ‫‪0/38‬‬

‫𝑚∑‬ ‫‪2‬‬
‫𝑗𝑖𝑛 = 𝑗𝑖 𝑎 ‪𝑖=1‬‬ ‫(‪)3‬‬
‫=‪𝑛𝑖3‬‬ ‫‪0/21‬‬
‫‪=0/324‬‬
‫‪√0/212 +0/542 +0/712‬‬

‫جدول ‪ -2‬محاسبه امتیاز هریك از شاخصها‬

‫معیارها‬ ‫‪A1‬‬ ‫‪A2‬‬ ‫‪A3‬‬ ‫معیارها‬ ‫‪A1‬‬ ‫‪A2‬‬ ‫‪A3‬‬
‫تراکم جمعیت‬ ‫‪0/324‬‬ ‫‪0/224‬‬ ‫‪0/132‬‬ ‫فاصله از تأسیسات و کارخانجات‬ ‫‪0/239‬‬ ‫‪0/044‬‬ ‫‪0/048‬‬
‫فاصله از راه های اصلی‬ ‫‪0/335‬‬ ‫‪0/177‬‬ ‫‪0/189‬‬ ‫آلودگی هوا‬ ‫‪0/294‬‬ ‫‪0/251‬‬ ‫‪0/240‬‬
‫فاصله از مراکز گردشگری‬ ‫‪0/384‬‬ ‫‪0/249‬‬ ‫‪0/111‬‬ ‫آلودگی صوتی‬ ‫‪0/330‬‬ ‫‪0/245‬‬ ‫‪0/282‬‬
‫فاصله از مراکز آموزشی‬ ‫‪0/091‬‬ ‫‪0/314‬‬ ‫‪0/388‬‬ ‫شیب‬ ‫‪0/131‬‬ ‫‪0/111‬‬ ‫‪0/117‬‬
‫فاصله از مراکز تفریحی‬ ‫‪0/157‬‬ ‫‪0/289‬‬ ‫‪0/111‬‬ ‫توانایی ایجاد مرز و حریم برای نواحی شهری‬ ‫‪0/397‬‬ ‫‪0/271‬‬ ‫‪0/205‬‬
‫فاصله از پارکهای موجود‬ ‫‪0/444‬‬ ‫‪0/232‬‬ ‫‪0/388‬‬ ‫توانایی ایجاد ارتباط میان فضاهای سبز شهری‬ ‫‪0/335‬‬ ‫‪0/372‬‬ ‫‪0/342‬‬
‫فاصله از منابع آبی‬ ‫‪0/249‬‬ ‫‪0/340‬‬ ‫‪0/342‬‬ ‫توانایی بهبود کیفیت منظر مناطق شهری‬ ‫‪0/243‬‬ ‫‪0/251‬‬ ‫‪0/238‬‬
‫بافت خاک‬ ‫‪0/184‬‬ ‫‪0/328‬‬ ‫‪0/234‬‬ ‫مساحت‬ ‫‪0/345‬‬ ‫‪0/149‬‬ ‫‪0/077‬‬

‫گام دوم‪ :‬ماتریس بیمقیاس موزون‪ .‬برای این کار الزم است اوزان شاخصها را داشته باشیم‪ ،‬پس نخست با شیوهی آنتروپی شانون‪،‬‬
‫اوزان شاخصها را حساب کنیم‪.‬‬
‫𝑗𝑖𝑎‬ ‫‪0/22‬‬
‫𝑛∑ = 𝑗𝑖𝑃‬ ‫=‬ ‫‪= 0/353‬‬ ‫(‪)2‬‬
‫𝑗𝑖𝑎=𝑗𝑖‬ ‫‪1/22‬‬

‫جدول‪ -1‬اوزان شاخصها با استفاده از آنتروپی شانون‬

‫معیارها‬ ‫‪A1‬‬ ‫‪A2‬‬ ‫‪A3‬‬ ‫معیارها‬ ‫‪A1‬‬ ‫‪A2‬‬ ‫‪A3‬‬
‫تراکم جمعیت‬ ‫‪0/353‬‬ ‫‪0/148‬‬ ‫‪0/480‬‬ ‫فاصله از تأسیسات و کارخانجات‬ ‫‪0/488‬‬ ‫‪0/395‬‬ ‫‪0/395‬‬
‫فاصله از راه های اصلی‬ ‫‪0/302‬‬ ‫‪0/454‬‬ ‫‪0/442‬‬ ‫آلودگی هوا‬ ‫‪0/101‬‬ ‫‪0/154‬‬ ‫‪0/141‬‬
‫فاصله از مراکز گردشگری‬ ‫‪0/390‬‬ ‫‪0/174‬‬ ‫‪0/414‬‬ ‫آلودگی صوتی‬ ‫‪0/310‬‬ ‫‪0/429‬‬ ‫‪0/429‬‬
‫فاصله از مراکز آموزشی‬ ‫‪0/379‬‬ ‫‪0/158‬‬ ‫‪0/441‬‬ ‫شیب‬ ‫‪0/240‬‬ ‫‪0/179‬‬ ‫‪0/143‬‬
‫فاصله از مراکز تفریحی‬ ‫‪0/102‬‬ ‫‪0/115‬‬ ‫‪0/141‬‬ ‫توانایی ایجاد مرز و حریم برای نواحی شهری‬ ‫‪0/217‬‬ ‫‪0/447‬‬ ‫‪0/134‬‬
‫فاصله از پارکهای موجود‬ ‫‪0/455‬‬ ‫‪0/298‬‬ ‫‪0/247‬‬ ‫توانایی ایجاد ارتباط میان فضاهای سبز شهری‬ ‫‪0/204‬‬ ‫‪0/422‬‬ ‫‪0/171‬‬
‫فاصله از منابع آبی‬ ‫‪0/195‬‬ ‫‪0/282‬‬ ‫‪0/104‬‬ ‫توانایی بهبود کیفیت منظر مناطق شهری‬ ‫‪0/278‬‬ ‫‪0/199‬‬ ‫‪0/121‬‬
‫بافت خاک‬ ‫‪0/444‬‬ ‫‪0/204‬‬ ‫‪0/138‬‬ ‫مساحت‬ ‫‪0/234‬‬ ‫‪0/457‬‬ ‫‪0/329‬‬

‫‪3‬‬
‫=𝑘‬ ‫‪= 0/930219‬‬ ‫] 𝑗𝑖𝑝 𝑛𝑙 𝑗𝑖𝑝[∑ 𝑘‪𝐸𝑗 = −‬‬ ‫(‪) 1‬‬
‫‪𝑙𝑛1‬‬
‫‪𝐸𝑗3 = −0/930219(0/353(𝑙𝑛 0/353) + 0/148(𝑙𝑛 0/148) + 0/480(𝑙𝑛 0/480) = 0/934‬‬

‫جدول ‪ -5‬ماتریس بیمقیاس شده‬

 ‫معیارها‬ ‫‪Ej‬‬ ‫‪Dj‬‬ ‫‪Wj‬‬ ‫معیارها‬ ‫‪Ej‬‬ ‫‪Dj‬‬ ‫‪Wj‬‬
‫تراکم جمعیت‬ ‫‪0/934‬‬ ‫‪0/084‬‬ ‫‪0/092‬‬ ‫فاصله از تأسیسات و کارخانجات‬ ‫‪0/899‬‬ ‫‪0/303‬‬ ‫‪0/330‬‬
‫فاصله از راه های اصلی‬ ‫‪0/844‬‬ ‫‪0/314‬‬ ‫‪0/344‬‬ ‫آلودگی هوا‬ ‫‪0/998‬‬ ‫‪0/002‬‬ ‫‪0/002‬‬
‫فاصله از مراکز گردشگری‬ ‫‪0/953‬‬ ‫‪0/049‬‬ ‫‪0/051‬‬ ‫آلودگی صوتی‬ ‫‪0/902‬‬ ‫‪0/098‬‬ ‫‪0/307‬‬
‫فاصله از مراکز آموزشی‬ ‫‪0/919‬‬ ‫‪0/043‬‬ ‫‪0/044‬‬ ‫شیب‬ ‫‪0/988‬‬ ‫‪0/032‬‬ ‫‪0/031‬‬
‫فاصله از مراکز تفریحی‬ ‫‪0/997‬‬ ‫‪0/001‬‬ ‫‪0/001‬‬ ‫توانایی ایجاد مرز و حریم برای نواحی شهری‬ ‫‪0/949‬‬ ‫‪0/013‬‬ ‫‪0/011‬‬
‫فاصله از پارکهای موجود‬ ‫‪0/949‬‬ ‫‪0/013‬‬ ‫‪0/014‬‬ ‫توانایی ایجاد ارتباط میان فضاهای سبز شهری‬ ‫‪0/942‬‬ ‫‪0/018‬‬ ‫‪0/043‬‬
‫فاصله از منابع آبی‬ ‫‪0/989‬‬ ‫‪0/033‬‬ ‫‪0/032‬‬ ‫توانایی بهبود کیفیت منظر مناطق شهری‬ ‫‪0/990‬‬ ‫‪0/030‬‬ ‫‪0/033‬‬
‫بافت خاک‬ ‫‪0/955‬‬ ‫‪0/045‬‬ ‫‪0/050‬‬ ‫مساحت‬ ‫‪0/792‬‬ ‫‪0/208‬‬ ‫‪0/227‬‬

‫𝑗𝑑‬
‫𝑗𝐸 ‪𝐷𝑗 = 1 −‬‬ ‫∑ = 𝑗𝑊‬ ‫(‪) 4‬‬
‫𝑗𝑑‬
‫‪𝐷𝑗1 = 1 − 0/619 = 0/080‬‬
‫‪0/080‬‬
‫= ‪𝑊𝑗1‬‬ ‫‪= 0/062‬‬
‫‪0/612562‬‬

‫اکنون میتوان ماتریس بیمقیاس شدهی موزون را به دست آورد‪ .‬برای این منظور‪ ،‬ماتریس بی مقیاس شده را در ماتریس ‪ Wn×n‬که‬
‫عناصر قطر اصلی آن اوزان شاخصها و دیگر عناصر آن صفر است ضرب میکنیم‪( .‬اعداد جدول ‪ ،2‬در مقدار ‪ Wj‬متناظر خود ضرب‬
‫میشوند‪ .‬این ماتریس‪ ،‬ماتریس بیمقیاس شدهی موزون نام دارد و با ‪ V‬نشان داده میشود‪ ،‬این عملیات در زیر آمده است‪:‬‬
‫𝑛×𝑛𝑊 × 𝑛 = 𝑉‬ ‫(‪) 5‬‬
‫‪V = 02129 × 02062 = 02012‬‬

‫جدول ‪ -7‬ماتریس بیمقیاس شده موزون‬

‫معیارها‬ ‫‪A1‬‬ ‫‪A2‬‬ ‫‪A3‬‬ ‫معیارها‬ ‫‪A1‬‬ ‫‪A2‬‬ ‫‪A3‬‬
‫تراکم جمعیت‬ ‫‪0/032‬‬ ‫‪0/023‬‬ ‫‪0/029‬‬ ‫فاصله از تأسیسات و کارخانجات‬ ‫‪0/054‬‬ ‫‪0/007‬‬ ‫‪0/008‬‬
‫فاصله از راه های اصلی‬ ‫‪0/037‬‬ ‫‪0/055‬‬ ‫‪0/057‬‬ ‫آلودگی هوا‬ ‫‪0/003‬‬ ‫‪0/003‬‬ ‫‪0/003‬‬
‫فاصله از مراکز گردشگری‬ ‫‪0/030‬‬ ‫‪0/034‬‬ ‫‪0/038‬‬ ‫آلودگی صوتی‬ ‫‪0/032‬‬ ‫‪0/028‬‬ ‫‪0/010‬‬
‫فاصله از مراکز آموزشی‬ ‫‪0/004‬‬ ‫‪0/009‬‬ ‫‪0/032‬‬ ‫شیب‬ ‫‪0/004‬‬ ‫‪0/004‬‬ ‫‪0/004‬‬
‫فاصله از مراکز تفریحی‬ ‫‪0/003‬‬ ‫‪0/003‬‬ ‫‪0/003‬‬ ‫توانایی ایجاد مرز و حریم برای نواحی شهری‬ ‫‪0/007‬‬ ‫‪0/009‬‬ ‫‪0/007‬‬
‫فاصله از پارکهای موجود‬ ‫‪0/035‬‬ ‫‪0/007‬‬ ‫‪0/004‬‬ ‫توانایی ایجاد ارتباط میان فضاهای سبز شهری‬ ‫‪0/005‬‬ ‫‪0/007‬‬ ‫‪0/007‬‬
‫فاصله از منابع آبی‬ ‫‪0/001‬‬ ‫‪0/002‬‬ ‫‪0/002‬‬ ‫توانایی بهبود کیفیت منظر مناطق شهری‬ ‫‪0/001‬‬ ‫‪0/001‬‬ ‫‪0/002‬‬
‫بافت خاک‬ ‫‪0/039‬‬ ‫‪0/004‬‬ ‫‪0/033‬‬ ‫مساحت‬ ‫‪0/017‬‬ ‫‪0/084‬‬ ‫‪0/037‬‬

‫گام سوم‪ :‬ایدهآلهای مثبت و منفی برای هر شاخص‪ .‬مقدار ایدهآلهای مثبت و منفی برای این موقعیت تصمیمگیری به قرار زیر‬
‫است‪:‬‬
‫‪J maxVj1, maxVj2, … , maxVj11, maxVj11]‬‬
‫‪+‬‬

‫‪J-minVj1, minVj2, … , minVj11, minVj11]‬‬

‫]‪J+ = [02020, 02010, …, 02000, 020.0‬‬

‫]‪J- = [02012, 02010, …, 02002, 02010‬‬

‫گام چهارم‪ :‬به دست آوردن میزان فاصلهی هر گزینه از ایدهآل مثبت و منفی با درنظر گرفتن وزن معیارها با استفاده از رابطههای‬
‫زیر‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫𝑚∑(√ = ‪𝑑𝑗+‬‬ ‫‪+‬‬
‫) 𝑗𝑣 ‪𝑗=3 𝑣𝑖𝑗 −‬‬ ‫فاصله از ایدهآل مثبت‪:‬‬ ‫(‪)4‬‬
‫‪2‬‬
‫𝑚∑(√ = ‪𝑑𝑗−‬‬ ‫‪−‬‬
‫) 𝑗𝑣 ‪𝑗=3 𝑣𝑖𝑗 −‬‬ ‫فاصله از ایدهآل منفی‪:‬‬ ‫(‪) 7‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪+‬‬
‫‪𝑑𝑗3‬‬ ‫( ‪= √(0/032 − 0/029)2 ∗ 0/524 + (0/037 − 0/057)2 ∗ 0/481 + ⋯ +‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪) ∗ 0/19 = 0/021‬‬
‫‪017‬‬ ‫‪084‬‬
‫‪−‬‬
‫‪𝑑𝑗3‬‬ ‫‪= √(0/032 −‬‬ ‫‪0/032)2‬‬ ‫‪∗ 0/524 + (0/037 −‬‬ ‫‪0/037)2‬‬ ‫‪∗ 0/481 + ⋯ + (0/017 − 0/037)2 ∗ 0/19 = 0/021‬‬
 ‫وزن معیارها با تهیهی پرسشنامهی ‪ AHP‬و اخذ نظرات کارشناسان بومی شهر مشهد در سال ‪ 3193‬اخذ گردیده است ]‪.[7‬‬

‫جدول ‪ -8‬درصد وزن معیارهای مؤثر در مکانیابی پارکهای جنگلی شهری در مشهد‬
‫معیارها‬ ‫وزن (درصد)‬ ‫معیارها‬ ‫وزن (درصد)‬
‫تراکم جمعیت‬ ‫‪5/24‬‬ ‫فاصله از تأسیسات و کارخانجات‬ ‫‪8/99‬‬
‫فاصله از راه های اصلی‬ ‫‪4/81‬‬ ‫آلودگی هوا‬ ‫‪4/85‬‬
‫فاصله از مراکز گردشگری‬ ‫‪5/78‬‬ ‫آلودگی صوتی‬ ‫‪4/89‬‬
‫فاصله از مراکز آموزشی‬ ‫‪2/93‬‬ ‫شیب‬ ‫‪5/47‬‬
‫فاصله از مراکز تفریحی‬ ‫‪8/1‬‬ ‫توانایی ایجاد مرز و حریم برای نواحی شهری‬ ‫‪4/12‬‬
‫فاصله از پارکهای موجود‬ ‫‪5‬‬ ‫توانایی ایجاد ارتباط میان فضاهای سبز شهری‬ ‫‪4/4‬‬
‫فاصله از منابع آبی‬ ‫‪32/44‬‬ ‫توانایی بهبود کیفیت منظر مناطق شهری‬ ‫‪4/77‬‬
‫بافت خاک‬ ‫‪7/14‬‬ ‫مساحت‬ ‫‪1/9‬‬

‫گام پنجم‪ :‬در این مرحله‪ ،‬میزان نزدیکی نسبی هر گزینه با راه حل ایدهآل‪ ،‬محاسبه میشود‪ ،‬برای این کار از رابطه ی زیر استفاده‬
‫شده است‪ .‬هر چه مقدار ‪ CL‬به ‪ 3‬نزدیکتر باشد‪ ،‬راهکار بهتری است‪.‬‬
‫𝑗‬ ‫‪𝑑−‬‬
‫𝑑‪𝐶𝐿𝑗 = 𝑑−+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫(‪)8‬‬
‫𝑗‬ ‫𝑗‬

‫جدول ‪ -9‬فاصله از ایدهآلهای مثبت و منفی و شایستگی پارکهای جنگلی شهری‬

‫شاخص‬ ‫‪A1‬‬ ‫‪A2‬‬ ‫‪A3‬‬
‫‪d+‬‬ ‫‪0/021‬‬ ‫‪0/022‬‬ ‫‪0/017‬‬
‫‪d-‬‬ ‫‪0/021‬‬ ‫‪0/029‬‬ ‫‪0/035‬‬
‫‪CL‬‬ ‫‪0/494‬‬ ‫‪0/575‬‬ ‫‪0/282‬‬

‫گام ششم‪ :‬با توجه به مقادیر ‪ CL‬ها میتوان رتبهبندی گزینهها را همانند رابطهی زیر انجام داد‪:‬‬
‫‪A2 > A1 > A3‬‬
‫پارک جنگلی طرق > پارک جنگلی وکیلآباد > پارک جنگلی باباقدرت‬

‫پارک جنگلی طرق با شایستگی ‪ 0/575‬در رتبه نخست قرار گرفت و پس از آن پارکهای جنگلی وکیلآباد و باباقدرت با شایستگی‬
‫‪ 0/494‬و ‪ 0/282‬به ترتیب در رتبههای دوم و سوم قرار گرفتند‪.‬‬

‫بحث و نتیجهگیری‬
‫امروزه با توجه به ابعاد پیچیدهی مسائل شهری و دخالت متغییرهای مختلف در امر برنامهریزی شهری‪ ،‬از مدلها و نرمافزارهای مختلف‬
‫برای برنامهریزی استفاده مینمایند که سامانه اطالعات جغرافیایی )‪ (GIS2‬یکی از ابزارهای قدرتمند در پاسخگویی به نیازهای مطالعاتی و‬
‫کاربردی محسوب می شود‪ .‬در این سیستم فنونی وجود دارد که به وسیلهی آن میتوان برای یك موضوع‪ ،‬حالتهای متفاوتی را مورد‬
‫بررسی و ارزیابی قرار داد و بهترین حالت ممکن را تعیین کرده و انتخاب نمود‪ .‬با استفاده از مدل تصمیمگیری ‪ Topsis‬و ‪ GIS‬میتوان‬
‫پارکهای جنگلی شهری را با در نظر گرفتن معیارهای مؤثر در مکانیابی این کاربری‪ ،‬ارزیابی و اولویتبندی کرد و بهترین و مناسبترین‬
‫آنها را تعیین نمود‪ .‬این وضعیت در پژوهش پیش رو در سطح پارکهای جنگلی مشهد به خوبی مشخّص شد‪ .‬مدل ‪ Topsis‬مدلی قوی‬
‫در تصمیمگیری و برنامهریزی است که در کنار توانمندی بسیار ‪ GIS‬میتواند برنامهریزان و مدیران را برای کارآمدی طرحها و پروژهها‬
‫یاری کند‪ .‬در این مقاله سعی شد مدلی کارا از ‪ Topsis‬برای اولویتبندی پارکهای جنگلی شهر مشهد ارائه شود‪ .‬نتایج حاصله نشان داد‬
‫که ترکیب این مدل و ‪ GIS‬در اولویتبندی چند گزینه‪ ،‬توانمندی بسیاری دارند و در مدیریت و برنامهریزی بهتر و نتایج رضایت بخش‬
‫یاریرسان هستند‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫‪Geographic Information System‬‬
 ‫مراجع‬
‫‪[1] Comber, A., Brunsdon, C., and Green, E., 200., Based GIS Using a - Network Analysis to Determine Urban‬‬
‫‪Green Space Accessibility for Different Ethnic and Religious Groups.‬‬
‫]‪ [2‬رحمانی‪ ،‬محمد جواد‪ ”.3182 ،‬بررسی روند تصمیم گیری در مکان یابی پارک ها و فضای سبز عمومی و تأثیر آن بر ایمنی آن ها‪،‬‬
‫مجله ی سبزینه شرق“ ‪ .‬سال سوم‪ ،‬شماره شش‪.‬‬
‫]‪ [1‬سعید نیا‪ ،‬احمد‪ .3181 ،‬کتاب سبز شهرداریها‪ ،‬جلد ‪ ،9‬فضای سبز شهری‪ ،‬انتشارات سازمان شهرداریها و دهیاری های کشور‪ ،‬چاپ‬
‫سوم‪ ،‬صفحه ‪ 33‬و ‪.87‬‬
‫]‪ [4‬شهرداری مشهد‪ .3189 ،‬مدیریت ارزیابی عملکرد‪ ،‬بازرسی و پاسخگویی به شکایات‪،‬گزارشبررسی پراکندگی فضای سبز‪.‬‬
‫]‪ [5‬عالمتبریز‪ ،‬اکبر و باقرزاده آذر‪ ،‬محمد‪ ” ،3188 ،‬تلفیق ‪ ANP‬فازی و ‪ TOPSIS‬تعدیل شده برای گزینش تأمینکننده راهبردی‪،‬‬
‫پژوهشهای مدیریت“‪ ،‬سال دوم‪ ،‬شماره سوم‪ ،‬بهار ‪ ،3188‬صفحه ‪.349-383‬‬
‫]‪ [4‬فاضلنیا‪ ،‬غریب‪ ،‬کیانی‪ ،‬اکبر و محمودیان‪ ،‬حشمتا‪ ” .3190 ،...‬مکان یابی و اولویتبندی پارکهای شهری با استفاده از روش تحلیل‬
‫سلسله مراتبی ‪ TOPSIS‬و سیستم اطالعات جغرافیایی (مطالعه ی موردی ‪:‬شهر الشتر)“ ‪ .‬پژوهش های جغرافیای انسانی‪ ،‬شماره ‪، 78‬‬
‫زمستان ‪ ،3190‬صفحه ‪.312-352‬‬
‫]‪ [7‬فکور‪ ،‬علی‪ ،‬شتایی جویباری‪ ،‬شعبان و میکائیلی‪ ،‬علیرضا‪” .3192 ،‬بررسی وضعیت کمی فضای سبز درختی مناطق شهری مشهد و‬
‫امکان توسعهی آن با استفاده از ‪ .“ GIS‬پایاننامه کارشناسی ارشد دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان‪ 330 ،‬صفحه‪.‬‬
‫]‪ [8‬مرکز آمار ایران‪ .3190 ،‬سرشماری عمومی نفوس و مسکن‪.‬‬
‫]‪ [9‬مهدیپور‪ ،‬فرهاد و مسگری‪ ،‬محمدسعدی‪ˮ .3185 ،‬الگویی برای مکانیابی بر اساس متدهای تصمیمگیری چندمعیاره در ‪،“ GIS‬‬
‫همایش ژئوماتیك ‪.3185‬‬
 Evaluation and Ranking of Mashhad Urban Forest Parks
Using Fuzzy TOPSIS and GIS
Ali Fakour*1, Hamed Ershadi Pour2, Sepideh Karimi3, Masoud Ershadi Pour4
1
M.Sc. Natural resources engineering, Gorgan University of agricultural sciences and natural resources,
alifakor@gmail.com
2
M.Sc. Computer/software engineering, Olom-va-Tahghighat University of khorasan razavi,
hamed.ershadi@gmail.com
2
M.Sc. Natural resources engineering, Gorgan University of agricultural sciences and natural resources,
sepidehkarimi60@yahoo.com
0
B.Sc. Industrial engineering, Sajjad institute of higher education, masoud.ers@gmail.com

Abstract
Since urban forest parks site selection is not be based on principles and scientific and technical criteria so these
problems have created so many issues and many suitable sites were not recognized due to the lack of
performance of fundamental principles and criteria. Mashhad like many other cities of Iran suffered from
shortcoming and unsuitable distribution of green spaces and urban forest parks. The aim of this research is
evaluation and ranking of Mashhad urban forest parks by considering effective criteria of this landuses site
selection including population density, distance to main roads, distance to tourism centers, distance to
educational centers, distance to recreational centers, distance to exists parks, distance to water resources, soil
texture, distance to factories, air pollution, noise pollution, slope, potential of spatial bordering and buffering of
urban area, potential corridor among green spaces, Potential to improve scenic quality of the urban area and
size. Fuzzy TOPSIS and GIS used in this research. Based on this, each of urban forest parks of Mashhad studied
and analyzed. Results showed that Torogh forest park is the first priority by suitability 02252 Vakilabad and
Baba ghodrat urban forest parks are second and third by suitability 02069 and 02282 respectively. Results can
utilized in future green spaces planning’s.

Keywords: Urban Forest Park, Mashhad, TOPSIS, Fuzzy, GIS