Professional Documents
Culture Documents
ძველი და ახალი საჯარო მენეჯმენტი გაი პიტერსი
ძველი და ახალი საჯარო მენეჯმენტი გაი პიტერსი
(ჭჰო გეტს წჰატ, წჰენ ანდ წჰოწ?) როლზე საჯარო პოლიტიკაში და საჯარო მოხელეთა
სტატუსზე. ახლა უფრო მეტად, ვიდრე ადრე, საჯარო მოხელის საქმედ გადაიქცა
ორგანიზაციის ეფექტური მართვა და არა მონაწილეობა პოლიტიკური გადაწყვეტილებების
მიღებაში. ამ მიდგომას თავისი მომხრეები გაუჩნდა აკადემიურ სფეროებშიც. ისინი
ამტკიცებდნენ, რომ საფუძველში საჯარო და კერძო მენეჯმენტი მსგავსია (იხილეთ ალისონი;
Aლლისონ 1986 და სელფი; შელფ 1995). ახალ მენეჯერიზმთან დაკავშირებული ცნებაა
"ახალი პარტიმონალიზმი", რომლის დროსაც პოლიტიკური ლიდერები ცდილობენ მეტი
კონტროლი მოიპოვონ საჯარო ოფისში პიროვნებათა დანიშვნაზე და მეტი ლოიალობა
საჯარო მოხელეთა მხრიდან. ეს მიმდინარეობა განსაკუთრებით ნათლად ჩნდება ამერიკის
შეერთებულ შტატებში. აქ უმაღლესი აღმასრულებელი სერვისის (შენიორ Eხეცუტივე
შერვიცე) ზოგიერთ თანამდებობებზე პოლიტიკური გადაწყვეტილების გზით ინიშნებიან.
როგორც ამბობენ, ასეთი მიდგომა ტიპიურია ანგლო-საქსონური ქვეყნებისათვის.
აღნიშნული მოვლენა სიახლე არაა არც კონტინენტურ ქვეყნებში, სადაც ყოველთვის იყო
დასაშვები მეტი ურთიერთაღრევა პოლიტიკურ და ადმინისტრაციულ ელიტას შორის.
თუმცა, იქაც კი ჩნდება შეკითხვები საჯარო სამსახურის პოლიტიზირების მისაღები და
სასურველი დონის შესახებ (მაინცი და დერლიენი; Mაყნტზ ანდ Dერლიენ 1989). და ბოლოს,
სახელმწიფოს და ადმინისტრაციის "ახალი ფრაგმენტაცია" თითქმის ყველა პოლიტიკურ
სისტემაში ჩნდება. ზოგჯერ ასეთი ფრაგმენტაცია ცენტრალური ხელისუფლების შიგნით
ჩნდება, რადგან სამინისტროები გამოიყოფა, როგორც შედარებით დამოუკიდებელი
ერთეულები. მეტიც, ზოგჯერ ცენტრალური ხელისუფლება გადასცემს თავისი
ძალაუფლების ნაწილს უფრო ქვედა დონის ოფიციალურ პირებს, ორგანიზაციებს თუ
არჩეულ წარმომადგენლებს, რომელთაც, სხვა ახალ მოვალეობებთან ერთად, ენიჭებათ
უფლება, განახორციელონ ცენტრალური ხელისუფლების პროგრამები. ეს ცვლილებები
წარმოქმნის სახელმწიფო მართვის უფრო ნაკლებად შეკავშირებულ აპარატს თითქმის ყველა
ინდუსტრიულ ქვეყანაში, თუმცა ეს გამართლებულია ეფექტურობის პოზიციიდან.
სახელმწიფოს მიმდინარე ფრაგმენტაციას ჰყავს თავისი თეორიული ადვოკატები და
წინაპრები (ნისკანენი; Nისკანენ 1971), ისევე როგორც სახელმწიფო მართვის სხვა
ცვლილებებს თუ საჯარო სამსახურის ისეთ უმნიშვნელოვანეს გარდაქმნებს, როგორიცაა
"კორპორატიზაცია" ახალ ზელანდიაში, რომელიც საჯარო ადმინისტრირების
თეორეტიკოსების ძლიერ ზეგავლენას განიცდიდა (ბოსტონი; Bოსტონ 1991).
დ. ანგარიშგების დაშვება
საბოლოო დაშვება, რომელიც ეჭვქვეშ დააყენა როგორც აკადემიური კვლევის შედეგებმა, ისე
პრაქტიკამ, იყო იდეა იმის შესახებ, რომ საჯარო სამსახური არის, შეიძლება იყოს, ან უნდა
იყოს აპოლიტიკური. რა თქმა უნდა, ეს პრინციპი დაირღვა ბევრ ევროპულ სახელმწიფოში,
სადაც ხელისუფლების უმაღლესი რანგის ოფიციალური პირები საჯაროდ ამხელდნენ
თავიანთ პოლიტიკურ მრწამსს, მიდიოდნენ პოლიტიკაში ან ღიად მუშაობდნენ რომელიმე
პოლიტიკური პარტიისთვის. მრავალ განვითარებულ ქვეყანაში ნათლად ვლინდებოდა
ადმინისტრაციის პოლიტიზირების ტენდენცია. მეოცე საუკუნის ბოლოს ბევრი
პოლიტიკოსი წუხდა იმაზე, რომ კარგავდნენ სახელმწიფოს მართვის უნარს. ამის მიზეზად
ისინი უმეტესად მიიჩნევენ საჯარო სამსახურის გაზრდილ აგრესიულობას (ან
უპატიოსნობას), და არა საკუთარი მენეჯერული თუ პოლიტიკური უნარების ნაკლებობას
(პეტერსი; Pეტერს 1991). მეორე მხრივ, საჯარო მოხელეებს უბიძგებენ, რომ ყოფილიყვნენ
აგრესიულები და მოუხმოთ ფანტაზიისთვის ორგანიზაციის მიზნების შესრულებისას.
მეტიც, ისინი ხშირად აყალიბებდნენ საკუთარი წარმოდგენას, იმის შესახებ, თუ როგორი
პოლიტიკა გააუმჯობესებდა კლიენტისათვის მიწოდებულ სერვისს. ამიტომ მათ დღმად
სწამდათ, რომ სწორედ ეს პოლიტიკა უნდა განეხორციელებინათ. როცა ჩვენ ვმსჯელობთ იმ
ცვლილებებზე, რომლებიც აღნიშნული დაშვების გარშემო წარმოიქმნება, საჭიროა
უპირველესად განვსაზღვროთ, რას ვგულისხმობთ “პოლიტიკურის” ქვეშ. ერთი მხრივ,
“პოლიტიკური” მოიცავს მხარდაჭერას, სიტუაციას, როცა პოლიტიკური ლიდერები
ცდილობენ მოიპოვონ უფლება, თავად დანიშნონ საჯარო მოხელეები პოლიტიკაზე მეტი
კონტროლის მოსაპოვებლად. საჯარო სამსახურის “პოლიტიზირების” მცდელობა შეინიშნება
არაპოლიტიკური ტრადიციების მქონე ბევრ ქვეყანაში (Mეყერ 1985). ეს გაზრდილი
თანამონაწილეობა არ არის აუცილებლად ნეგატიური ხასიათის. მან შეიძლება გამოიწვიოს
ანგარიშგების გაძლიერება პოლიტიკურ და ადმინისტრაციულ ფუნქციებს შორის კავშირის
გამტკიცებით. ეს ცვლილებები მოითხოვს სახელმწიფო მართვაში საჯარო სამსახურის
როლის ძირეულ გარდაქმნას (დეი და კლეინი; Dაყ ანდ Kლეინ 1989). უფრო საყურადღებოა
სიტყვა “პოლიტიკურის” შემდეგი მნიშვნელობა: საჯარო მოხელეებს აქვთ გარკვეული ხედვა
პოლიტიკასა და იმ ინსტიტუტების შესახებ, რომლებიც ხელს უწყობენ მათი შეხედულებების
გაძლიერებას. მინისტრები ხშირად ჩივიან იმ წინააღმდეგობების შესახებ, რომლებიც
გამოწვეულია ე.წ. “განყოფილების ხედვით” და ხშირად გვხვდება კარგად ჩამოყალიბებულ
სახელმწიფო ორგანიზაციებში. მსგავსი შემთხვევები ხშირად აღიწერება უკანასკნელი
წლების განმავლობაში. არსებობს უფრო ხშირი ფაქტებიც საჯარო მოხელეების, როგორც
პოლიტიკის პროცესის მონაწილე მხარის, როლის შესახებ (აბერბახი, პუტმანი და როკმანი;
Aბერბაცჰ, Pუტმან ანდ ღოცკმან 1981; კრაუსი და მურამაცუ; Kრაუსს ანდ Mურამატსუ 1988).
თითქმის არც ერთ შემთხვევაში საჯარო მოხელეები აქტიურად არ ცდილობენ დაანგრიონ
დემოკრატიული კონტროლი. უფრო, ისინი ცდილობენ მოახვიონ მინისტრებს გარკვეული
ხედვა კარგი პოლიტიკის შესახებ და ხშირად დაიცვან მინისტრები ძვირი ან სამარცხვინო
პოლიტიკის კრახისაგან. მაღალი რანგის საჯარო მოხელეებზე მნიშვნელოვანი ემპირიული
შრომების გარდა (კამბელი; ჩამპბელლ 1988), არსებობს კიდევ ორი მნიშვნელოვანი მიდგომა
პოლიტიკაში საჯარო მოხელეების როლის თეორიული გაგების შესახებ. პირველი,
პოლიტიკურ მეცნიერებაში “ახალი ინსტიტუციონალიზმის” რამდენიმე გაგების
ჩამოყალიბებამ (მარჩი დ პლსენი; Mარცჰ ანდ Pლსენ 1989; შეპსლე; შჰეპსლე 1989; სელენი და
შტეინმო; თჰელენ ანდ შტეინმო 1992) გააჩინა ახალი საშუალება იმისათვის, რომ შეგვესწავლა
საჯარო სამსახურის, როგორც პოლიტიკური აქტორის, როლი. ასეთი მიდგომის (ან მისი
გარკვეული ვარიაციის) ერთ-ერთი წინაპირობა იმაში მდგომარეობს, რომ ინსტიტუტები
ცდილობენ ისეთი ღირებულებების დამკვიდრებას, რომლებსაც გამოიყენებენ პოლიტიკის
ფორმირებაში. მსგავსი შენიშვნები გვხვდება ლიტერატურაში ორგანიზაციული კულტურის
შესახებ, მაგრამ უფრო ცხადად ორგანიზაციული ღირებულებების პოლიტიკური როლის
გამოვლენაზე საუბარია ინსტიტუციონალისტების ნაშრომებში. მაშინ, რომცა
ინსტიტუციონალისტების ლიტერატურა ყურადღებას ამახვილებს ორგანიზაციული
ღირებულებების როლზე პოლიტიკის ფორმირების პროცესში, რაციონალური არჩევანის
მიდგომა ორგანიზაციული ინტერესების განსაკუთრებულ როლზე საუბრობს. ამ
შეხედულების თანახმად, ორგანიზაციების მოქმედებები მიმართულია კოლექტიური
ინტერესების გაძლიერებისაკენ. ორგანიზატორები იყენებენ ინფორმაციას და ცოდნას
იმისათვის, რომ შეინარჩუნონ ან გააუმჯობესონ თავიანთი ბიუჯეტი და მოიპოვონ
ბიუჯეტის ხარჯვის მეტი თავისუფლება (კატო; Kატო 1994; დანლივი; Dუნლეავყ 1985). ამ
თვალთახედვის მიხედვით, ბიუროკრატიული ორგანიზაციები არიან საკუთარი
ინტერესების დამცველი მოთამაშეები, რომლებიც კოალიციას ქმნიან პოლიტიკოსებთან ან
გაემიჯნებიან მათ არა პატრიოტული მოსაზრებებით, არამედ კოლექტიული პრესტიჟის
გაზრდის მიზნით. ასეთი ხედვა, რა თქმა უნდა, უფრო მატერიალურს ხდის ორგანიზაციების
სწრაფვებს. ამავე დროს იგი მიუთითებს ორგანიზაციულ ინტერესებზე, როგორც საჯარო
ბიუროკრატიაში გადაწყვეტილების მიღების მოტივატორზე.