Bab 4

KEREAKTIFAN LOGAM
 4.1: KEPELBAGAIAN MINERAL
Apakah itu mineral???
• MAKSUD:
• Wujud dalam keadaan pepejal
• Terbentuk secara semulajadi dalam kerak bumi
• Mempunyai komposisi kimia tertentu
• Atomnya dalam corak tertentu
 Contoh mineral semulajadi

Mineral

Unsur semulajadi Sebatian semulajadi

(bergabung secara kimia
(tidak bergabung dengan unsur lain) dengan unsur lain)

Sulfida
Emas Perak Karbon Oksida Karbonat
silikat
Unsur yang hadir dalam sebatian semulajdi
Sebatian semujadi Unsur yang hadir
Logam dan ___________
Logam, _______________
Logam dan __________
Silikon dan oksigen
Logam, silicon dan oksigen
Sebatian semujadi dan unsur membentuknya
SEBATIAN SEMULAJADI NAMA BIASA NAMA SAINTIFIK UNSUR

OKSIDA Bauksit Aluminium dan oksigen

Hematit Ferum(ii) oksida Ferum dan oksigen

Magnetit Ferum(ii, iii) oksida Ferum dan oksigen

Kasiterit Timah dan oksigen

Kapur tohor Kalsium dan oksigen

KARBONAT Kalsit (batu kapur)

Malakit
SEBATIAN SEMULAJADI NAMA BIASA NAMA SAINTIFIK UNSUR

SULFIDA Galena

Sfalerit

Kalkosit

SILIKAT Andalut

Enstatit
KEGUNAAN PELBAGAI JENIS MINERAL
SEMULAJADI DALAM KEHIDUPAN HARIAN
Mineral semulajadi Sifat kimia/ fizik kegunaan
Kalsium oksida • Bersifat alkali
(Kapur tohor • Larut didalam air
Silikon dioksida • Takat lebur tinggi
(Silika) • Tidak terlarut jika dipanaskan
• Tidak bertindakbalas dengan asid cair
Intan • Sangat keras
(karbon) • Berkilau
• Takat lebur tinggi
• Lut sinar

Marmar • Keras
• Tidak berkarat
• KUPRUM • Mulur(bo ditarik menjadi wayar nipis)
• Boleh ditempa(boleh dibentuk tanpa pecah)
• Konduktor elektrik
• EMAS • Tegar
• Berkilat
• Tanpa berkarat
• KUARZA • Keras
• Tegar
• Tidak telap
• Lut sinar
• MEGNETIT • Kuat
DAN HEMATIT • Tegar
• keras
Aliminium dan • Ringan
titanium • Kuat
• tegar
mika • Bukan konduktor elektrik
• Takat lebur tinggi
• berkilat
4.2: SIRI KEREAKTIFAN LOGAM
Kecergasan sesuatu logam bertindakbalas secara kimia dengan bahan
lain
• Logam-logam yang berlainan bertindak balas mengikut kecergasan yang berbeza
dengan oksigen.
• Apabila logam dipanaskan dalam oksigen, tindak balas berlaku untuk
menghasilkan oksida logam.
❑Logam + oksigen → oksida logam
❑Zink + oksigen → zink oksida
• Kecergasan tindak balas boleh ditentukan oleh kecerahan api yang dihasilkan.
Logam Sangat reaktif Reaktif Kurang reaktif

Nyalaan api

• Kalium, natrium, kalsium dan magnesium terbakar dengan kilauan

• Aluminium, zink, timah, plumbum, besi dan kuprum terbakar dengan nyalaan
terang yang merebak secara perlahan. yang terang dan cepat.
• Perak, emas dan platinum tidak bertindak balas dengan oksigen.
Tindak Balas Logam dengan Oksigen
 PEMERHATIAN
Logam Pemerhatian

MagnEsium

Aluminium

Zink

Kuprum

ANALISIS
❑ Hablur kalium manganat(VIII) dipanaskan untuk membekalkan oksigen untuk logam bertindak balas.
❑ Magnesium bertindak balas sangat cergas dengan oksigen sementara kuprum tidak bertindak balas dengan oksigen.
❑ Tindak balas logam boleh diwakili oleh persamaan berikut:

✓ Magnesium + oksigen → magnesium oksida

✓ Aluminium + oksigen → aluminium oksida
✓ Zink + oksigen → zink oksida
✓ Kuprum + oksigen → kuprum oksida
❑Kapas kaca diletakkan untuk menghalang kalium manganat(VII)
daripada bercampur dengan serbuk logam apabila dipanaskan

Conclusion:
Kereaktifan logam dengan oksifen berbeza-beza, dan urutan kereaktifan
logam secara menurun ialah: __________________________________
__________________________________________________________
Tindak Balas Logam dengan Air
❑Logam-logam seperti kalium, natrium dan kalsium bertindak balas
dengan air untuk menghasilkan hidroksida logam dan membebaskan
hidrogen.

❑Kereaktifan logam bertindak balas dengan air boleh ditulis seperti:

✓Logam reaktif + air →
✓Natrium + air →

❑Logam seperti emas, plumbum, perak dan tembaga tidak bertindak

balas dengan air dan wap air.
Mengkaji Tindak Balas Logam dengan Air
A. Tindak balas natrium
❑Magensium: Terdapat banyak gelembung-gelembung gas
dihasilkan daripada tindak balas.
❑Aluminium: Sedikit gelembung-gelembung gas dihasilkan
daripada tindak balas.
❑Zink: Satu atau dua gelembung gas dihasilkan
daripada tindak balas.
❑Kuprum: Tiada perubahan
ANALISIS
❑Natrium bertindak balas cepat dengan air untuk menghasilkan gas
hidrogen dan larutan alkali manakala kuprum tidak bertindak balas
dengan air.
❑Logam reaktif seperti natrium, kalium dan kalsium bertindak balas
dengan air untuk membebaskan hidrogen dan membentuk larutan
beralkali.
✓Natrium + air →
✓Kalium + air →
✓Kalsium + air →
❑Tindak balas magnesium daengan air juga membebaskan gas hidrogen,
tetapi ia kurang reaktif berbanding natrium dan kalsium.
❑Kereaktifan logam berbeza apabila mereka bertindak balas dengan air.
Siri Kereaktifan Logam
Logam yang cergas bertindak balas diletakkan di atas siri ini dengan
tertib menurun.
Kedudukan Karbon Dalam Siri Keraktifan
Logam
❑KARBON
Merupakan satu unsur bukan logam tetapi ia bertindak balas dengan oksigen
berlebihan untuk membentuk karbon dioksida. Oleh itu karbon juga
termasuk dalam siri kereaktifan logam.
❑Apabila karbon dipanaskan dengan oksida logam X, kereaktifan boleh
ditentukan jika:
✓logam X kehilangan oksigen dan api terang atau cahaya yang dilihat, ini
menunjukkan bahawa karbon lebih reaktif daripada logam X
✓logam X oksida mengekalkan oksigen dan tiada api atau cahaya yang
dilihat, ini menunjukkan bahawa karbon adalah kurang reaktif daripada
logam X.
EKSPERIMEN
Kedudukan Karbon dalam Siri Kereaktifan Logam
Pemerhatian
Campuran Pemerhatian Kereaktifan karbon

Karbon + plumbum(II) oksida

Karbon + aluminium oksida

Karbon + zink oksida

Analisis:
❑ Plumbum(II) oksida dan zink oksida bertindak balas dengan karbon manakala aluminium tidak bertindak
balas dengan karbon.
❑ Tindak balas logam dengan oksigen boleh diwakili oleh persamaa kimia yang berikut:
✓ Plumbum(II) oksida + karbon → plumbum + karbon dioksida
✓ Zink oksida + karbon → zink + karbon dioksida

❑Oleh itu, kedudukan karbon berada diantara aluminium dan zink dalam siri
kereaktifan logam.
Menentukan kedudukan hydrogen dalam siri
kereaktifan logam
❑Boleh ditentukan dengan mengalirkan hydrogen kering ke atas oksida
logam yang panas
✓Jika hydrogen __________ menyingkirkan oksigen daripada oksida
logam, maka hydrogen _______________daripada logam tersebut
✓Jika hydrogen ___________ menyingkirkan oksigen daripada oksida
logam , maka hydrogen _________________ daripada logam tersebut
❑Persamaan perkataan:
✓Hidrogen + oksida logam →
Tindakbalas antara hydrogen dengan oksida
logam
Campuran tindakbalas Pemerhatian Kereaktifan Logam

Hidrogen + kuprum oksida

Hidrogen + plumbum oksida

Hidrogen + zink oksida

Analisis
❑ Gas hihdrogen dihasilkan dengan mengalirkan hydrogen melalui agen pengering seperti
asid sulfuric pekat atau kalsium klorida kontang
❑ Kedudukan hydrogen dalam siri keraktifan logam ialah:
✓ ZN > H > Fe >Pb
4.3: Pengekstrakan Logam dari Bijihnya
Bijih logam diektrakkan daripada untuk mendapatkan logam

Proses Pengekstakkan Besi

❑Besi diekstrakkan daripada Hematit dan Megnetit menggunakan
Kok (karbon)
✓Besi oksida+Karbon→ Besi + Karbon Dioksida

Bijih Besi
+ Relau Bagas
batu kapur (200-2000 Besi Lebur
+ celcius)
Kok (Karbon)
Oksigen dalam udara panas bertindakbalas dengan kok
untuk menghasilkan karbon dioksida

Kok mengekstrakkan besi daripada bijihnya. Besi lebur

mengalir keluar melalui dasar relau dan dituangkan
kedalam acuan untuk menjadi jongkong besi
PROSE PENGEKSTRAKAN TIMAH
Bijih Timah dihancurkan , dikisar dan dicuci

Bijih Timah dikeringkan dalam udara panas untuk menyingkirkan Karbon dan
Sulfur

Bijih Timah di campur dengan Kok dan campuran dipanaskan pada suhu 1400
celcius . Stanum( IV) oksida bertukar menjadi timah lebur (karbon dioksida dan
karbon monoksida disingkirkan)
Kesan Buruk Aktiviti Perlombongan Yang
Tidak Terancang
LANGKAH MELESTARIKAN SUMBER PERLOMBONGAN
Menghadkan
Kuoata
perlombongan

Penguastkuasaaan
Usaha Membangunkan teknologi
undang-undang
Pemuliharaan perlombongan moden bagi
(pelkaksanaan denda
Sumber mengurangkan impak
dan mengantung
Perlombongan terhadap alam
lessen)

Penanaman pokok di sekitar

lombong bagi tujuan
memerangkap habuk da n
mengurangkan peningkatan
suhu setempat